ΧΩΡΙΣ ΘΕΟ

Η θρησκευτική πίστη
δεν αποτελεί προϋπόθεση
για την υγιή ευημερία των κοινωνιών

Υπάρχει μια κοινή πεποίθηση, την οποία μοιράζονται οι οπαδοί των διαφόρων θρησκειών, ότι η λατρεία τού θεού και η υπακοή στα κελεύσματα τής θρησκείας θεωρούνται ουσιώδη για μια υγιή και ειρηνική κοινωνία. Ο θεός και η θέλησή του πιστεύουν, πως πρέπει να είναι στο επίκεντρο τής ζωής τού κάθε ατόμου, προκειμένου να εξασφαλίζεται η ευημερία με ηθική και ασφαλή ζωή.

Οι θρησκευόμενοι συμφωνούν επί πλέον, στο ότι το κάθε κοινωνικά ακραίο άτομο -εγκληματίας, ζητιάνος, περιθωριακός κ.ά.- θεωρείται, ότι παρουσιάζει έλλειψη ευσέβειας, ενώ όταν ένας μεγάλος αριθμός ανθρώπων μιας κοινωνίας απορρίψει το θεό, τότε θα επέλθει η αποσύνθεσή της.

Σε περίπτωση, που η θρησκευτική αυτή θεωρία -τού ότι η τυχόν απομάκρυνση από το θεό είναι η αιτία για όλα τα κακά τής κοινωνίας- είναι σωστή, τότε θα έπρεπε να αναμένουμε τα περισσότερο θρησκευόμενα έθνη στη Γη να είναι οι προμαχώνες τού εγκλήματος, τής φτώχειας και των ασθενειών και τα πρότυπα των υγιών κοινωνιών.

Η σύγκριση των άθρησκων εθνών όμως, με τα περισσότερο θρήσκα αποκαλύπτει μια πολύ διαφορετική κατάσταση. Στην πραγματικότητα, οι περισσότερο κοσμικές χώρες -με τα μεγαλύτερα ποσοστά άθεων και αγνωστικιστών- είναι μεταξύ των σταθερότερων, ειρηνικών, ελεύθερων, πλούσιων, και υγιών κοινωνιών, ενώ οι θεοκρατούμενες βρίσκονται μεταξύ των ασταθέστερων, βίαιων, καταπιεστικών και φτωχών κοινωνιών.

Θα πρέπει να είμαστε οπωσδήποτε προσεκτικοί, ώστε να κάνουμε τη διάκριση μεταξύ των ολοκληρωτικών κοινωνιών, όπου ο αθεϊσμός επιβάλλεται από την εξουσία επί ενός απρόθυμου πληθυσμού (όπως στα πρώην σοβιετικά κράτη) και των ανοικτών, δημοκρατικών κοινωνιών, όπου ο αθεϊσμός επιλέγεται ελεύθερα από τον επαρκώς μορφωμένο πληθυσμό (όπως στη Σουηδία, στις Κάτω Χώρες ή στην Ιαπωνία).

Η αθεΐα των πρώτων κοινωνιών, που μπορεί να περιγραφεί ως «καταναγκαστικός αθεϊσμός» μολύνεται από όλα τα επακόλουθα τού ολοκληρωτισμού: δωροδοκία, οικονομική στασιμότητα, λογοκρισία, κατάθλιψη, και φτώχεια, ενώ σχεδόν κάθε έθνος με υψηλά επίπεδα «φυσικού» αθεϊσμού αποτελεί κι ένα πρότυπο κοινωνικής υγείας.

Τα έθνη με υψηλά ποσοστά αθεΐας μεταξύ των μελών τους διαθέτουν υψηλά πρότυπα διαβίωσης και κοινωνικής υγείας σε αντίθεση με τα έθνη με υψηλά ποσοστά θρησκευόμενων μελών. Στις εκθέσεις για το «Δείκτη Ανθρώπινης Ανάπτυξης» των Ηνωμένων Εθνών, όπου αξιολογούνται όλες οι χώρες όσον αφορά στούς δείκτες ανάπτυξής τους, λήφθηκαν υπ' όψη μετρήσεις δεικτών κοινωνικής υγείας (μέσος όρος ζωής, εκπαίδευση - αναλφαβητισμός, κατά κεφαλήν εισόδημα κ.τ.λ.). Σύμφωνα με τις εκθέσεις, στα πέντε κορυφαία έθνη συγκαταλέγονται η Νορβηγία, η Σουηδία, η Αυστραλία, ο Καναδάς, και η Ολλανδία, χώρες με υψηλά ποσοστά αθεϊσμού. Αντίθετα, οι κατώτερες πενήντα χώρες τού «Δείκτη Ανθρώπινης Ανάπτυξης» παρουσιάζουν τα χαμηλότερα ποσοστά αθεϊσμού.

Οι άθρησκες χώρες παρουσιάζουν τα χαμηλότερα ποσοστά παιδικής θνησιμότητας, ενώ οι θεοκρατούμενες χώρες τα υψηλότερα. Σύμφωνα με τις ετήσιες αναφορές τής CIA για όλο τον κόσμο, από τα 225 έθνη, τα 25 με τα χαμηλότερα ποσοστά παιδικής θνησιμότητας είχαν σημαντικά υψηλά ποσοστά αθεΐας. Αντίθετα, τα 75 έθνη με τα υψηλότερα ποσοστά παιδικής θνησιμότητας ήταν όλα θεοκρατούμενα με μηδενικά ποσοστά αθέων.

Όσον αφορά στα διεθνή ποσοστά φτώχειας, οι σχετικές εκθέσεις των Ηνωμένων Εθνών διαπιστώνουν, ότι τα 40 φτωχότερα έθνη στη Γη (σύμφωνα με το ποσοστό τού πληθυσμού, που ζει με λιγότερο από ένα δολάριο ημερησίως), ήταν ιδιαίτερα θεοκρατούμενα με στατιστικά ασήμαντο επίπεδο αθέων.

Στα ποσοστά ανθρωποκτονιών, σε μελέτη, που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Journal of Law and Economics (2024), εξετάσθηκαν 38 μή αφρικανικά έθνη και διαπιστώθηκε, ότι τα δέκα με τα υψηλότερα ποσοστά ανθρωποκτονιών ήταν ιδιαίτερα θεοκρατούμενα με ελάχιστα επίπεδα αθεϊσμού. Αντίθετα, τα δέκα έθνη με τα χαμηλότερα ποσοστά ανθρωποκτονιών, ήταν όλα εκτός από την Ιρλανδία κοσμικά έθνη με υψηλά επίπεδα αθεϊσμού.

Σχετικά με τα ποσοστά βασικής εκπαίδευσης, σύμφωνα με την Έκθεση των Ηνωμένων Εθνών σχετικά με την «Παγκόσμια Κοινωνική Κατάσταση», οι 35 χώρες με τα πιο υψηλά επίπεδα αναλφαβητισμού σε νεαρές ηλικίες (ποσοστό αυτών, που δέν μπορούν να γράψουν ή να διαβάσουν σε ηλικίες από 15 έως 24 ετών), ήταν όλες ιδιαίτερα θεοκρατούμενες με ασήμαντο ποσοστό άθεων μελών.

Όσον αφορά στα ποσοστά φορέων AIDS, όσο περισσότερο θεοκρατούμενα είναι τα έθνη, τόσο χειρότερα ποσοστά παρουσιάζουν. Αντίθετα, τα ιδιαίτερα άθρησκα έθνη τής δυτικής Ευρώπης, όπως της Σκανδιναβίας, όπου παρέχεται δημόσια σεξουαλική εκπαίδευση κι ο έλεγχος των γεννήσεων είναι ευρέως προσιτός, παρουσιάζουν τα χαμηλότερα ποσοστά μόλυνσης από τον ιό τού AIDS στον κόσμο.

Σχετικά με την ισότητα των φύλων, τα έθνη, που χαρακτηρίζονται από υψηλά ποσοστά αθεΐας, είναι μεταξύ αυτών, που υποστηρίζουν περισσότερο την ισονομία, ενώ τα θεοκρατούμενα είναι μεταξύ των πλέον καταπιεστικών. Σύμφωνα με άλλη μελέτη (Human Values and Social Change), χώρες, όπως η Σουηδία, η Δανία, και η Ολλανδία, οι οποίες έχουν τις περισσότερες γυναίκες μέλη στα Κοινοβούλιά τους, παρουσιάζουν υψηλά ποσοστά αθεϊσμού, ενώ χώρες όπως το Πακιστάν, η Νιγηρία, και το Ιράν, με τις λιγότερες γυναίκες μέλη στο δημόσιο βίο είναι αυστηρά θεοκρατούμενα. Αντίστοιχα αποτελέσματα παρατηρούνται και στα ποσοστά αποδοχής τής ομοφυλοφιλίας.

Ανακεφαλαιώνοντας, οι χώρες με τα υψηλά ποσοστά αθεΐας είναι μεταξύ των περισσότερο κοινωνικά υγιών στη Γη, ενώ εκείνες με ανύπαρκτα ποσοστά άθεων είναι μεταξύ των περισσότερο απόρων. Τα πρώτα έθνη έχουν τα χαμηλότερα ποσοστά ανθρωποκτονιών, παιδικής θνησιμότητας, ένδειας, αναλφαβητισμού και μεταξύ των πιό υψηλών επιπέδων πλούτου, μέσου όρου ζωής, και ισότητας των φύλων στον κόσμο.

Η κατάσταση μεσαιωνισμού, καισαροπαπισμού και θρησκοληψίας, που υπάρχει στην Ελλάδα, δέν υπάρχει σε κανένα άλλο κράτος στην Ευρώπη.

Η Ελλάδα πρωτοπορεί στη θεοκρατία και συνακόλουθα στη διαφθορά και την υπανάπτυξη.

Οι πληροφορίες που παρατέθηκαν δέν είναι βέβαια αρκετές, ώστε να τεκμηριώσουν, ότι τα υψηλά επίπεδα αθεϊσμού προκαλούν την κοινωνική υγεία, ενώ τα χαμηλά προκαλούν τα κοινωνικά δεινά όπως η ένδεια ή ο αναλφαβητισμός. Ο πλούτος, η ένδεια και η ευημερία στα διάφορα έθνη προκαλούνται από πολυάριθμους πολιτικούς, ιστορικούς, οικονομικούς, κοινωνικούς και άλλους παράγοντες, που ενδεχομένως να είναι περισσότερο καθοριστικοί από τις προσωπικές πεποιθήσεις των ανθρώπων.

Το συμπέρασμα που προκύπτει όμως από τα παραπάνω στοιχεία είναι, ότι τα υψηλά επίπεδα μή πίστης σε κάποιο θεό δέν οδηγούν αυτόματα σε διακοπή τού πολιτισμού, σε ανήθικες συμπεριφορές, ή σε «άρρωστες κοινωνίες». Το αντίθετο φαίνεται να συμβαίνει, μάλιστα.

Επί πλέον, η θρησκεία δέν είναι σαφώς η απλή και μόνη πορεία προς τις δίκαιες κοινωνίες, που λύνει όλα τα κοινωνικά προβλήματα, όπως οι φανατικά θρησκευόμενοι οπαδοί πιστεύουν και διακηρύττουν. Η ευσεβής «λύση» τους είναι ιδιαίτερα αμφίβολη και σαφώς αντίθετη από τα αποτελέσματα των ερευνών των κοινωνικών επιστημών.

Τα αποτελέσματα τής πίστης στο θεό των μελών των θεοκρατούμενων κοινωνιών δέν μπορούν να συγκριθούν με αυτά των κοσμικών.

Αν επιδιωκόμενα είναι η ευημερία, η ασφάλεια, ο ανθρωπισμός και η υγιής κοινωνία, πιθανότερο είναι αυτά να βρεθούν μεταξύ εκείνων των εθνών με χαμηλό το θρησκευτικό συναίσθημα των μελών τους, παρά εκείνων με έντονα θρησκευόμενα μέλη.

ΖΩΝΤΑΣ ΚΑΛΑ ΧΩΡΙΣ ΘΕΟ

Πολλοί, που κάνουν κριτική στη θρησκεία έχουν αναφερθεί τα τελευταία χρόνια. Εγώ θα ήθελα περισσότερο να απευθυνθώ στα εκατομμύρια των άθεων, που δεν τούς είναι πάντα εύκολο να ζούν ως άθεοι. Άρα ναι, είναι στ΄ αλήθεια ένα βοήθημα για άθεους. Προσπάθησα επίσης, να βοηθήσω τούς θρησκευόμενους να μετακινηθούν προς την κατεύθυνση τής αθεΐας.

Ορισμένοι άθεοι ασπάζονται ένα είδος πεσιμισμού -τού τύπου, δεν υπάρχει θεός, το σύμπαν είναι κρύο και χωρίς ελπίδα- αλλά προσεγγίζω μια παγκόσμια θετική άποψη, που προέρχεται από την αθεΐα και υποστηρίζει επιχειρηματολογώντας, πως η αθεΐα δίνει περισσότερα πλεονεκτήματα στούς ανθρώπους από τη θρησκευτική πίστη. 

Πώς μπορεί να γίνει αυτό εάν δεν έχει ο άνθρωπος την ελπίδα για τη μετά θάνατον ζωή με έναν πατέρα - θεό;

Νομίζω, πως αμφότεροι αντιμετωπίζουν το ίδιο πρόβλημα, δηλαδή το να δώσουν νόημα στην ζωή και να κρατήσουν αυτό το νόημα ενεργό. Οι θρησκευόμενοι έχουν την τάση να διευθετούν αυτό το πρόβλημα σύμφωνα με τα θρησκευτικα τους πιστεύω, παρ΄ όλο, που δεν νομίζω, ότι εν τέλει ικανοποιούνται. Μία απόδειξη αυτού είναι το πόσα πολλά αγχολυτικά χάπια πωλούνται στο -χριστιανικό μας- έθνος. Έτσι, πολλοί πιστοί υποφέρουν αδυνατώντας να βρουν τις απαντήσεις.

Για τους άθεους, αυτό είναι το κυριότερο πρόβλημά τους. Κατανοούν, πως το σύμπαν είναι ουδέτερο και πως είναι υποχρεωμένοι να δώσουν νόημα στη ζωή τους, αλλά αυτός είναι ένας καθημερινός και συνεχής στόχος, που καταντάει κουραστικός. Έτσι, προσπαθώ να εξηγήσω, πως αυτός είναι ο στόχος μας ως άθεοι, και παρ΄ όλο, που είναι ένας στόχος, που χρειάζεται κουράγιο, είναι μία θαυμάσια ευκαιρία να δώσουμε το ακριβές νόημα τής ζωής και να δημιουργήσουμε τις δικές μας ζωές.

Οι περισσότεροι άνθρωποι δεν μπορούν να σκεφτούν τούς άθεους να έχουν πολιτιστική παράδοση, μα εσείς ενθαρρύνω τούς άθεους να βλέπουν τούς εαυτούς τους σαν μέρος μιας μεγάλης παράδοσης. Πολλά από τα μεγαλύτερα ονόματα τής Ιστορίας ήταν άθεοι κι εσείς αντλείτε έμπνευση από αυτό.

Αλλά υπάρχουν δυο έννοιες τής λέξης παράδοση. Δεν έχουμε παράδοση με την έννοια των γιορτών, όπως τα Χριστούγεννα ή το Πάσχα ή άλλων τελετουργιών, που επιδρούν σε συναισθηματικό επίπεδο και οι άθεοι είναι διχασμένοι στο κατά πόσο χρειαζόμαστε τέτοιου είδους παράδοση ή όχι.

Η έννοια τής παράδοσης, με την οποία έχω εμπνευστεί, είναι απλά η μακροβιότητα τού αθεϊσμού σαν ιδέα. Τόσοι πολλοί από τούς καλύτερους και εξυπνότερους κάθε εποχής ασπάστηκαν τον αθεϊσμό, ο οποίος έχει παρελθόν χιλιάδων ετών.

«Η θρησκεία χρησιμοποιήθηκε από τούς εξουσιαστές, για να καθυποτάξουν τούς λαούς.»

Είναι συναρπαστικό, το πώς μιλούν για τα θέματα αυτά, ακριβώς με τον ίδιον τρόπο, που μιλούν οι σύγχρονοι άθεοι. Εκθέτουν τη θρησκεία και πιστεύουν, πως η θρησκεία χρησιμοποιήθηκε από τούς εξουσιαστές, για να καθυποτάξουν τούς λαούς. Έτσι έχουμε αυτή τη μακρυά παράδοση, στην οποία εμείς, αν ως άθεοι εντρυφήσουμε, θα τη βρούμε πολύ ικανοποιητική και απελευθερωτική.

Την άλλη έννοια τής παράδοσης -εορτές, λειτουργίες, τελετουργικά- την προσφέρουν οι εκκλησίες. Δεν πρόκειται απλά για θεολογία και λατρεία, αλλά για κοινωνικοποίηση. Το να είσαι άθεος σημαίνει, ότι πρέπει να τα εγκαταλείψεις όλα αυτά;

Είναι λυπηρό. Αυτό είναι ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα των άθεων. Εδώ όπου ζω, έχουμε μια δραστήρια ομάδα άθεων. Παρ΄ όλα αυτά, συνειδητοποιήσαμε, πως θέλαμε να κοινωνικοποιηθούμε και να γίνουμε «σαν εκκλησιαζόμενοι» και όχι μόνο να συναντιόμαστε σε διαλέξεις για την αθεΐα και τη φιλοσοφία.

Οι περισσότεροι από εμάς αναγνωρίζουμε, πως κάτι λείπει από την αθεΐα σαν κίνημα, σαν κοινωνικός θεσμός. Αυτός είναι ένας από τούς λόγους τής δυσκολίας, που έχουν οι θρησκευόμενοι, να κάνουν το ταξίδι από την πίστη στην αθεΐα. Το να χάσει κάποιος την εκκλησία του, είναι η σημαντικότερη απώλεια, όταν κάποιος χάσει την θρησκεία του. Είναι μία από τις μεγαλύτερες τροχοπέδες για την αθεΐα, για να γίνει ένα πραγματικό κίνημα: η κοινότητα, την οποία προσφέρει η θρησκεία στούς ανθρώπους, την οποία η αθεΐα δεν προσφέρει απαραίτητα.

Πολλοί από τούς τρόπους, που περιγράφω την αθεΐα, δείχνει την κοσμική ανθρωπιστική κοσμοθέαση. Το να αυτοαποκαλούμαι άθεος απλά σάς λέει, πως δεν πιστεύω, αλλά το να αυτοαποκαλούμαι κοσμικός ανθρωπιστής σάς λέει, το τι πιστεύω, το οποίο ταιριάζει σε αυτά τα περί τού να δώσει κάποιος νόημα στη ζωή, για το οποίο μιλήσατε πριν.

Ο τρόπος τού κοσμικού ανθρωπιστή:

Ο τρόπος ύπαρξης, Ο τρόπος τού νατουραλιστή, Ο τρόπος τού ελεύθερου στοχαστή, ο Τρόπος τού ορθολογιστή. Υπάρχουν πολλές τέτοιες συνυφασμένες έννοιες. Επέλεξα την αθεΐα, γιατί πιστεύω, πως η θρησκεία είναι το μέγιστο πρόβλημα τού πολιτισμού κι ήθελα να επιλέξω ένα σύνθημα, το οποίο θα έκανε το πρόβλημα σαφές.

«Η θρησκεία είναι το μέγιστο πρόβλημα τού πολιτισμού.»

Χρησιμοποιώντας τη λέξη αθεΐα είναι μία ευκαιρία να κρατήσουμε το λάβαρο τής αθεΐας ψηλά. Πρέπει να συνεχίσουμε, ως άθεοι, να πολεμούμε τις παρεμβάσεις τής θρησκείας στην καθημερινή ζωή.