Όμως, πολλές από τις «γνωστές» αλήθειες για το παρελθόν και τις προβλέψεις για το μέλλον είναι στην πραγματικότητα εσφαλμένες ή ελλιπείς. Το άρθρο αυτό εξερευνά πέντε από τις πιο εκπληκτικές και αντισυμβατικές ιδέες που προκύπτουν από την ιστορία της επιστήμης και τις προβλέψεις για την τεχνολογία, αλήθειες που αμφισβητούν τις βεβαιότητές μας και αλλάζουν τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε την πορεία της ανθρωπότητας.
1. Οι «Σκοτεινοί αιώνες» δεν ήταν και τόσο σκοτεινοί
Η κοινή αντίληψη θέλει τον Μεσαίωνα να είναι μια περίοδος πνευματικού σκότους και επιστημονικής στασιμότητας, ένα χάσμα χιλίων ετών που μεσολάβησε μεταξύ της κλασικής αρχαιότητας και της Αναγέννησης. Η πραγματικότητα, ωστόσο, είναι πολύ πιο σύνθετη και ενδιαφέρουσα. Οι βάσεις της σύγχρονης επιστήμης δεν εμφανίστηκαν εκ του μηδενός, αλλά τέθηκαν σταδιακά μέσα σε αυτούς τους υποτιθέμενους «σκοτεινούς αιώνες».
Αυτή η πνευματική ζύμωση δεν ήταν μια αυθόρμητη εξέλιξη, αλλά τροφοδοτήθηκε σε μεγάλο βαθμό από την επανεισαγωγή της αρχαίας γνώσης. Από τον 12ο αιώνα, μια τεράστια προσπάθεια μετάφρασης έφερε τα ελληνο-αραβικά επιστημονικά και φιλοσοφικά έργα στον λατινόφωνο κόσμο. Μέχρι τις αρχές του 13ου αιώνα, σχεδόν το σύνολο των επιστημονικών έργων του Αριστοτέλη είχε μεταφραστεί, φέρνοντας ξανά στο προσκήνιο ιδέες που είχαν χαθεί για αιώνες. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, η πειραματική μέθοδος, ο ακρογωνιαίος λίθος της επιστημονικής έρευνας, πρωτοεμφανίστηκε. Στοχαστές όπως ο Robert Grosseteste και ο μαθητής του, Roger Bacon, ήταν από τους πρώτους που συνδύασαν τις πρακτικές τέχνες με τη φιλοσοφική διερεύνηση, δημιουργώντας την πρώτη μορφή πειραματικής επιστήμης.
Ακόμη και θεμελιώδεις έννοιες της φυσικής που συνήθως αποδίδουμε στον Γαλιλαίο και τον Νεύτωνα, έχουν τις ρίζες τους στη μεσαιωνική σκέψη. Φιλόσοφοι του 14ου αιώνα, όπως ο William of Ockham, ανέπτυξαν μια πρώιμη ιδέα της αδράνειας. Ακόμη πιο εκπληκτικό, η ιδέα της περιστροφής της Γης γύρω από τον άξονά της προτάθηκε από τον Γάλλο φιλόσοφο Nicole Oresme τον 14ο αιώνα, σχεδόν δύο αιώνες πριν τον Κοπέρνικο. Η αποκάλυψη αυτή δεν αλλάζει απλώς μια ημερομηνία στην ιστορία της επιστήμης· αλλάζει την ίδια την αντίληψή μας για την πρόοδο, μετατρέποντάς την από μια σειρά απότομων επαναστάσεων σε μια συνεχή, αν και άνιση, διαδικασία μετάδοσης και ανακάλυψης της γνώσης.
2. Οι Αρχαίοι Έλληνες παραλίγο να ξεκινήσουν την επιστημονική επανάσταση 1.800 χρόνια νωρίτερα
Πριν από σχεδόν δύο χιλιετίες, ένας Έλληνας αστρονόμος παραλίγο να αλλάξει την πορεία της επιστήμης. Τον 3ο αιώνα π.Χ., ο Αρίσταρχος ο Σάμιος πρότεινε ένα πλήρες ηλιοκεντρικό μοντέλο του σύμπαντος. Σύμφωνα με τη θεωρία του, η Γη, όπως και οι υπόλοιποι πλανήτες, περιστρεφόταν γύρω από τον Ήλιο, ο οποίος βρισκόταν στο κέντρο του κόσμου, ενώ η ίδια η Γη περιστρεφόταν και γύρω από τον άξονά της.
Για την εποχή της, αυτή η ιδέα δεν ήταν απλώς ριζοσπαστική· ήταν σχεδόν αδιανόητη, προηγούμενη κατά 1.800 χρόνια της αντίστοιχης θεωρίας του Κοπέρνικου. Γιατί όμως αυτή η εκπληκτική διαίσθηση ξεχάστηκε για σχεδόν δύο χιλιετίες; Η απάντηση δεν βρίσκεται απλώς στην αυθεντία του Αριστοτέλη, αλλά στη σαρωτική δύναμη του γεωκεντρικού του μοντέλου ως μιας ολοκληρωμένης κοσμοθεωρίας. Το αριστοτελικό σύμπαν ήταν ένα διαισθητικό, φιλοσοφικά συνεκτικό και πλήρες σύστημα που τοποθετούσε την ανθρωπότητα στο κέντρο του σύμπαντος, εναρμονισμένο με την καθημερινή παρατήρηση και την κοινή λογική.
Η θεωρία του Αρίσταρχου δεν απορρίφθηκε απλώς ως λανθασμένη· απορρίφθηκε ως αδιανόητη, γιατί ανέτρεπε ένα ολόκληρο κοσμοείδωλο. Η ιστορία του Αρίσταρχου δεν είναι απλώς μια ιστορία μιας χαμένης ευκαιρίας, αλλά μια προειδοποίηση για το πώς μια κομψή και ολοκληρωμένη κοσμοθεωρία, ακόμη και όταν είναι λανθασμένη, μπορεί να εγκλωβίσει την ανθρώπινη σκέψη για χιλιετίες, αποδεικνύοντας ότι οι μεγαλύτερες αλυσίδες για την πρόοδο δεν είναι η άγνοια, αλλά η ψευδαίσθηση της πλήρους κατανόησης.
3. Ο εγκέφαλός σας δεν είναι υπολογιστής (αλλά κάτι πολύ πιο παράξενο και ισχυρό)
Η μεταφορά του εγκεφάλου ως «βιολογικού υπολογιστή» είναι τόσο διαδεδομένη που έχει γίνει σχεδόν αποδεκτή αλήθεια. Ωστόσο, ο John von Neumann, ένας από τους πρωτοπόρους της εποχής των υπολογιστών, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι αυτή η αναλογία είναι θεμελιωδώς λανθασμένη. Ο εγκέφαλος και ο υπολογιστής λειτουργούν με εντελώς διαφορετικές αρχές.
Η θεμελιώδης διαφορά είναι η εξής: οι υπολογιστές είναι κατά βάση σειριακές, ψηφιακές μηχανές. Εκτελούν μία εντολή μετά την άλλη με τεράστια ταχύτητα. Αντίθετα, ο εγκέφαλος είναι μια μαζικά παράλληλη, αναλογική μηχανή. Φανταστείτε έναν υπολογιστή ως έναν μόνο, απίστευτα γρήγορο ταμία που εξυπηρετεί μια τεράστια ουρά πελατών έναν-έναν. Αντίθετα, ο εγκέφαλος είναι σαν εκατομμύρια αργούς ταμίες που εξυπηρετούν εκατομμύρια μικρές ουρές ταυτόχρονα. Οι νευρώνες του είναι εξαιρετικά αργοί σε σύγκριση με τα τρανζίστορ, αλλά η υπολογιστική του δύναμη πηγάζει από τον αριθμό: τα τρισεκατομμύρια των συνδέσεων λειτουργούν ταυτόχρονα. Σύμφωνα με αναλύσεις που έγιναν στο πλαίσιο της μελέτης του έργου του von Neumann, ο εγκέφαλος εκτελεί περίπου 10¹⁸ (ένα εκατομμύριο τρισεκατομμύρια) λειτουργίες ανά δευτερόλεπτο, σε σύγκριση με τις 10⁹ (ένα δισεκατομμύριο) ενός υπολογιστή γραφείου εκείνης της εποχής.
Υπάρχει όμως και μια βαθύτερη διαφορά. Οι υπολογιστές βασίζονται σε ακριβείς, ψηφιακούς δείκτες (0 και 1). Το νευρικό σύστημα, από την άλλη, χρησιμοποιεί ένα σύστημα με «ουσιαστικά στατιστικό χαρακτήρα». Το νόημα δεν μεταφέρεται από μεμονωμένους δείκτες, αλλά από τις στατιστικές ιδιότητες των σημάτων, όπως η συχνότητα των νευρικών παλμών. Αυτό σημαίνει ότι η πορεία προς την πραγματική τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να μην έγκειται στην κατασκευή ταχύτερων ψηφιακών υπολογιστών, αλλά στον σχεδιασμό εντελώς νέων αρχιτεκτονικών που μιμούνται το παράξενο και ισχυρό στατιστικό μοντέλο του εγκεφάλου. Η συνειδητοποίηση αυτή δεν αποδομεί απλώς μια μεταφορά· επαναπροσδιορίζει τον ίδιο τον οδικό χάρτη για τη δημιουργία νοημοσύνης.
4. Η ζωή βελτιώνεται εκθετικά (κι ο εγκέφαλός μας είναι προγραμματισμένος να το αγνοεί)
Σε μια εποχή που τα μέσα ενημέρωσης κυριαρχούνται από αρνητικές ειδήσεις, η ιδέα ότι ο κόσμος γίνεται καλύτερος μπορεί να ακούγεται αφελής. Ωστόσο, τα δεδομένα δείχνουν μια διαφορετική εικόνα. Σύμφωνα με τον Ray Kurzweil, πολλές κρίσιμες πτυχές της ανθρώπινης ζωής δεν βελτιώνονται απλώς, αλλά βελτιώνονται εκθετικά. Η παγκόσμια ακραία φτώχεια έχει μειωθεί δραματικά, ο αλφαβητισμός αυξάνεται σταθερά σε όλο τον πλανήτη, και η βία, παρά τις εντυπώσεις, βρίσκεται σε ιστορικά χαμηλά επίπεδα.
Το κλειδί για την κατανόηση αυτής της τάσης είναι ο «Νόμος της Επιταχυνόμενης Απόδοσης» (Law of Accelerating Returns – LOAR). Η πρόοδος, ειδικά στην τεχνολογία της πληροφορίας, δεν είναι γραμμική αλλά εκθετική. Αυτό σημαίνει ότι κάθε χρόνο κάνουμε μεγαλύτερα άλματα από τον προηγούμενο, και ο ίδιος ο ρυθμός της εκθετικής αύξησης επιταχύνεται.
Γιατί όμως αυτή η πραγματικότητα μάς διαφεύγει; Η απάντηση βρίσκεται σε μια γνωστική προκατάληψη. Είμαστε προγραμματισμένοι να δίνουμε μεγαλύτερη προσοχή στις αρνητικές ειδήσεις. Μια μελέτη του 2017 έδειξε ότι οι άνθρωποι είναι πιο πιθανό να ερμηνεύσουν μια μικρή αρνητική αλλαγή (π.χ. στην οικονομία) ως ένδειξη μιας ευρύτερης πτωτικής τάσης, ενώ αγνοούν τις σταθερές θετικές αλλαγές. Όπως συνόψισε ο γνωστικός επιστήμονας Art Markman, «όταν τα πράγματα χειροτερεύουν, βλέπουμε μια σημαντική αλλαγή». Επομένως, δεν ζούμε απλώς σε μια εποχή εκθετικής προόδου· ζούμε σε μια εποχή όπου η βιολογική μας καλωδίωση μας καθιστά τυφλούς σε αυτήν. Η μεγαλύτερη πρόκληση δεν είναι η έλλειψη προόδου, αλλά η έμφυτη ανικανότητά μας να την αντιληφθούμε.
5. Η « τεχνολογική μοναδικότητα» (singularity) είναι πιο κοντά από ό,τι νομίζετε (και θα μας κάνει αθάνατους)
Οι προβλέψεις του Ray Kurzweil για το μέλλον της Τεχνητής Νοημοσύνης δεν είναι απλώς τολμηρές· επαναπροσδιορίζουν τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος. Το πρώτο ορόσημο είναι κοντά: μέχρι το 2029, η ΤΝ αναμένεται να περάσει το Τεστ Turing, αποδεικνύοντας νοημοσύνη αδιαχώριστη από την ανθρώπινη. Παραδόξως, για να το πετύχει, μια ΤΝ θα πρέπει να «προσποιηθεί» ότι είναι λιγότερο έξυπνη σε ορισμένους τομείς. Αν, για παράδειγμα, έλυνε αμέσως ένα πολύπλοκο μαθηματικό πρόβλημα, θα πρόδιδε τη μη ανθρώπινη φύση της.
Το επόμενο, και πολύ πιο δραματικό, ορόσημο είναι η «Μοναδικότητα» (Singularity), την οποία ο Kurzweil τοποθετεί γύρω στο 2045. Αυτή είναι η στιγμή που:
…η μηχανική νοημοσύνη θα είναι απείρως πιο ισχυρή από όλη την ανθρώπινη νοημοσύνη μαζί…
Αλλά η Μοναδικότητα αφορά τη συγχώνευση της βιολογικής μας νοημοσύνης με την τεχνολογία, επιτρέποντάς μας να ξεπεράσουμε τους βιολογικούς μας περιορισμούς. Ένας από αυτούς είναι ο θάνατος. Ο Kurzweil εισάγει την έννοια της «ταχύτητας διαφυγής μακροζωίας» (longevity escape velocity): το σημείο στο οποίο η επιστήμη θα προσθέτει τουλάχιστον έναν χρόνο στο προσδόκιμο ζωής μας για κάθε χρόνο που περνάει, μετατρέποντας ουσιαστικά το γήρας από μια βεβαιότητα σε ένα τεχνικό πρόβλημα που μπορεί να λυθεί. Η Μοναδικότητα, επομένως, δεν είναι η άφιξη μιας εξωγήινης νοημοσύνης, αλλά η τελική αποσύνδεση της ανθρώπινης ταυτότητας από το βιολογικό της υπόστρωμα. Δεν πρόκειται για το τέλος της ανθρωπότητας, αλλά για το τέλος της ανθρωπότητας όπως την ξέραμε.
Η κατανόηση αυτών των σημείων-καμπής στην ιστορία της επιστήμης και τις προβλέψεις για το μέλλον αλλάζει ριζικά την αντίληψή μας για την πορεία της ανθρωπότητας. Από τους ξεχασμένους πρωτοπόρους που διατήρησαν και ανέπτυξαν τη γνώση, μέχρι την εκθετική επιτάχυνση της τεχνολογίας που μας οδηγεί σε ένα μέλλον όπου η νοημοσύνη θα αποσυνδεθεί από τις βιολογικές της ρίζες, η πορεία μας δεν είναι ούτε γραμμική ούτε προβλέψιμη. Βρισκόμαστε στο κατώφλι μιας νέας εποχής, όπου τα όρια μεταξύ ανθρώπου και μηχανής, ζωής και αθανασίας, γίνονται όλο και πιο δυσδιάκριτα. Αν η πρόοδος είναι εκθετική και η φύση της νοημοσύνης μας μεταβάλλεται, τι σημαίνει τελικά να είσαι άνθρωπος σε αυτό το νέο, γενναίο σύμπαν;
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου