Τι σχέση οικοδομείται ανάμεσα στην ανθρώπινη νόηση και το καλλιτεχνικό έργο; Ποια η συμβολή της τέχνης στη ζωή των ανθρώπων; Πότε παράγεται ένα έργο τέχνης και πόσο διαρκεί η αισθητική απόλαυση; Τα παραπάνω συνιστούν ορισμένα από τα ερωτήματα που κατά καιρούς έχουν απασχολήσει - λίγο έως πολύ - όσους αγαπούν την τέχνη. Ανεξαρτήτως των απαντήσεων που έχει δώσει καθένας στα ερωτήματα αυτά, θα άξιζε, πιστεύω, τον κόπο να αναγνώσουμε τις σχετικές με τα ζητήματα που προανέφερα απόψεις του, οι οποίες συνοψίζονται στα παρακάτω:«Αποτελεί κάτι εντελώς ασυνήθιστο, όταν σ έναν οποιονδήποτε άνθρωπο η νοητική δύναμή του παύει να είναι στραμμένη στο φυσικό προορισμό της, δηλαδή στην εξυπηρέτηση της βούλησης και, κατά συνέπεια, στην κατανόηση απλώς των σχέσεων ανάμεσα στα πράγματα, και ενεργεί με τρόπο καθαρώς αντικειμενικό. Αλλά με αυτό ακριβώς γεννιέται η τέχνη, η ποίηση και η φιλοσοφία, οι οποίες έχουν έτσι την προέλευσή τους σ΄ ένα όργανο που αρχικά δεν ήταν προορισμένο γι΄ αυτές. Ο νους δηλαδή είναι από τη φύση του ένας σκληρά εργαζόμενος μεροκαματιάρης, που το πολύ απαιτητικό αφεντικό του, η βούληση, τον απασχολεί από το πρωί έως το βράδυ. Αν, παρ΄ όλο τούτο, συμβαίνει κάποτε, σε κάποια ελεύθερη ώρα του, αυτός ο συνεχώς καταπιεζόμενος δούλος να ετοιμάσει ένα μέρος της δουλειάς του εθελοντικά, με δική του πρωτοβουλία, χωρίς να αποβλέπει σε άλλους, παράλληλους στόχους, αλλά απλώς και μόνο για δική του ικανοποίηση και ευχαρίστηση, τότε αυτό θα είναι ένα γνήσιο έργο τέχνης, και σε εξαιρετικές περιπτώσεις έργο μεγαλοφυΐας».
Καίριας σημασίας έννοια στο παράθεμα του φιλοσόφου αποτελεί η βούληση. Αυτήν εξυπηρετεί η νοητική δύναμη του ανθρώπου, όπως επιτάσσει η φύση. Όταν ο άνθρωπος ξεφεύγει από τη δέσμευση της βούλησης, η νόησή του αποπροσανατολίζεται από την επιδίωξη των υποκειμενικών του στόχων και στρέφεται στο αντικειμενικό, ήτοι το καθολικό. Ο Άρθουρ Σοπενχάουερ (ή Σοπενάουερ) επισημαίνει πως το έργο τέχνης γεννιέται τις λιγοστές φορές κατά τις οποίες ο νους του ανθρώπου καταφέρνει να εργαστεί αυτόβουλα για να ικανοποιηθεί ο ίδιος κι όχι για να ικανοποιήσει τις ανάγκες της βούλησης.
Αναφορικά με την έννοια της βούλησης, είναι γνωστή η επίδραση που άσκησε ο ινδουισμός στη φιλοσοφία του Σοπενχάουερ. Σύμφωνα με τους ινδουιστές, η επιθυμία (βούληση), η επονομαζόμενη «τάνχα», είναι η αιτία όλων των δεινών του ανθρώπου. Οι άνθρωποι υποφέρουμε, επειδή επιθυμούμε αυτά που αδυνατούμε να αποκτήσουμε. Για το λόγο αυτό μάλιστα είμαστε όλοι, κατά τον φιλόσοφο, καταδικασμένοι να δυστυχήσουμε.
Για τον Σοπενχάουερ, μόνο η τέχνη μπορεί να μας παράσχει τη δυνατότητα πρόσκαιρης διαφυγής από την τυραννία που επιβάλλει σ΄ εμάς η βούληση. Αυτό συμβαίνει, καθότι η τέχνη, όπως άλλωστε ισχυρίζεται και ο Αριστοτέλης- εκφράζει «τα καθ΄ όλου», δηλαδή το καθολικό. Η τέχνη δηλαδή, για τον φιλόσοφο, δεν στοχεύει στην φωτογραφική αναπαράσταση γεγονότων ή προσώπων πεπερασμένων, αλλά στην ανάδειξη των καθολικών ιδεών, που σύμφωνα με τον Πλάτωνα, δεν δεσμεύονται, ούτε και επηρεάζονται από το χώρο και το χρόνο. Ανεπηρέαστη λοιπόν η τέχνη από τα καθημερινά, καλεί τον καλλιτέχνη και τον αποδέκτη των καλλιτεχνικών έργων σε ένα ταξίδι διαφυγής από την πραγματικότητα. Στη διαδρομή αυτή, ο άνθρωπος λησμονά την παρουσία του και παύει να επιθυμεί πράγματα, τα οποία δεν είναι σε θέση να αποκτήσει, γι΄ αυτό και καθίσταται δυστυχής.
Βεβαίως, η αισθητική απόλαυση που προσφέρει η επαφή με την τέχνη, για τον Σοπενχάουερ, είναι παροδική. Διαρκεί μόνο όσον αντικρίζουμε ένα εικαστικό έργο ή ακούμε για παράδειγμα μια μουσική σύνθεση. Όταν απομακρυνόμαστε από την καλλιτεχνική δημιουργία και τις καθολικές ιδέες και επανερχόμαστε στα καθημερινά, η βούληση αναλαμβάνει και πάλι το δυναστευτικό ρόλο της, κι εμείς υπομένουμε τη δυστυχία των ανεκπλήρωτων επιθυμιών μας.
Αν δεχτούμε τον καταλυτικό ρόλο της βούλησης στη ζωή μας, όπως αναλύεται στο παράθεμα του Σοπενχάουερ, τολμώ να υποβάλω προς προβληματισμό την ακόλουθη σκέψη: Μήπως ο βαθμός κατά τον οποίο οι σύγχρονοι άνθρωποι επιτρέπουν στη βούληση να κατευθύνει τη ζωή τους, έχει επηρεάσει - ακόμα και ακυρώσει - τη σχέση τους με την τέχνη, με αποτέλεσμα να τους έχει απομακρύνει από την αισθητική συγκίνηση που προκαλούν τα δημιουργήματά της; Και ακόμα: Μήπως ο τρόπος διαχείρισης της βούλησης είναι αποκλειστικά θέμα παίδευσης και παιδείας, για την οποία ευθύνονται οι διαμορφωτές της κοινής γνώμης και συνεπώς της κοινής βούλησης;
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου