Η απελευθέρωση από το άγχος

Η ζωή μας, ας το παραδεχτούμε, απλώς συμβαίνει. Συμβαίνει και συνοδεύεται από αμείλικτες ευθύνες. Χρειαζόμαστε χρήματα για να επιβιώσουμε, για να φροντίσουμε τα παιδιά μας, για να διατηρήσουμε την υγεία μας και για να πληρώσουμε τους λογαριασμούς που η κυβέρνηση χωρίς καμία λύπηση ακατάπαυστα μας ταχυδρομεί. Συνέχεια πρέπει κάτι να φροντίσουμε, κάτι να κυνηγάμε, με κάτι να αγχωθούμε. Και μόλις διανοηθούμε να ξεστομίσουμε ότι επιτέλους τα έχουμε όλα δρομολογήσει, ότι όλα τα έχουμε βάλει σε μια σειρά, εμφανίζεται σαν από μηχανής θεός ένας οικογενειακός φίλος μπροστά μας, να μας περιγράψει γλαφυρά την τελευταία καταστροφή που του χτύπησε την πόρτα και να μας ζητήσει τη συνδρομή μας στο πρόβλημά του. Μοιάζει σαν να έχει γίνει το άγχος, τρόπος ζωής για τους περισσότερους από μας.

Στην πραγματικότητα το στρες έχει ενσωματωθεί τόσο πολύ στην καθημερινότητά μας που αν κάποιος τολμήσει να πει πως η ζωή είναι σε γενικές γραμμές όμορφη και πως δεν έχει λόγο να παραπονιέται για όσα δυσάρεστα πιθανόν να του συμβαίνουν, δεν υπάρχει περίπτωση να γίνει πιστευτός. Ο περίγυρος θα αποφανθεί ότι εσκεμμένα εθελοτυφλεί ή θα χαρακτηριστεί ανεπανόρθωτα ρομαντικός. Δυστυχώς οι περισσότεροι από εμάς έχουμε καταχωρήσει στη μνήμη μας την λανθασμένη πεποίθηση ότι το άγχος στη ζωή μας είναι απόλυτα φυσιολογικό και ότι το να βιώνουμε στρεσογόνες καταστάσεις πολλές φορές είναι τιμητικό γιατί δηλώνει ότι είμαστε ζωντανοί, ότι έχουμε φιλοδοξίες για τη ζωή, ότι νοιαζόμαστε αληθινά για την οικογένεια και τη δουλειά μας, ότι είμαστε σημαντικοί και επιτυχημένοι και αυτή τη σημαντικότητα προσπαθούμε με νύχια και με δόντια να προασπίσουμε.

Υπάρχει άραγε κάποιος τρόπος ώστε να διεκπεραιώνουμε όλες τις υποχρεώσεις της ημέρας και να αντέχουμε να ακούμε τις συμφορές και τα παράπονα των φίλων μας χωρίς να χάνουμε την γαλήνη και την ηρεμία μας; Υπάρχει κάποιος τρόπος να βρισκόμαστε σωματικά σ’ αυτόν τον κόσμο, να συμμετέχουμε σε όλες τις καταστάσεις και τις συνθήκες αλλά να μην ταυτιζόμαστε τόσο πολύ με τα συμβάντα αυτού του κόσμου, που σημαίνει να μην ταυτιζόμαστε τόσο με κάθε γεγονός ώστε να φτάνουμε στο σημείο να ξεριζώνουμε τις τρίχες της κεφαλής μας από ανησυχία ή απογοήτευση;

«Το στρες ποτέ δεν μας δίνεται. Υπάρχουν άνθρωποι που χωρίζουν φιλικά. Υπάρχουν άνθρωποι που πακετάρουν τα πράγματά τους και μετακομίζουν χωρίς πένθιμες κωδωνοκρουσίες. Δεν υπάρχει στρεσογόνος παράγοντας εκεί έξω. Βιώνουμε το άγχος ή δεν το βιώνουμε ανάλογα με τις πεποιθήσεις μας.» - Andrew Bernstein

Τι χαρακτηριστικά λοιπόν μπορεί να έχουν αυτοί οι άνθρωποι που μας περιγράφει ο παραπάνω σύγχρονος φιλόσοφος; Κατά ειρωνικό τρόπο, το περισσότερο άγχος δεν συμβαίνει στην παρούσα στιγμή. Συμβαίνει σαν αποτέλεσμα της σκέψης πάνω σε μια κατάσταση. Είτε επαναλαμβάνουμε στο νου μας ένα παρελθοντικό γεγονός και αφήνουμε τα συναισθήματα του παρελθόντος να μας αναστατώνουν ξανά και ξανά ή ανησυχούμε για ένα υποτιθέμενο μελλοντικό γεγονός που μπορεί και να μη συμβεί ποτέ (και τις περισσότερες φορές δε συμβαίνει). Χρησιμοποιούμε την φαντασία μας με τον χειρότερο τρόπο, προσπαθώντας να δημιουργήσουμε τα χειρότερα υποθετικά σενάρια εξέλιξης του δράματος της ζωής μας. Μέσα στον νου μας εξελίσσεται διαρκώς μια μάχη που δυστυχώς έχει πάντα έναν μόνο νικητή. Ο νικητής καθορίζει ποιος είμαι τελικά και κατά συνέπεια, πως βλέπω τον κόσμο που με περιβάλλει. Είμαι άραγε εκείνος που τη στιγμή αυτή στέκεται μπροστά στον κόσμο με αμεσότητα και ζει αυθεντικά στο «τώρα»; Ή είμαι εκείνος που τη στιγμή αυτή ζει τη ζωή του μέσα από τη μνήμη του, με βάση αυτά που έχει μάθει από το παρελθόν; Όταν το «τώρα» κερδίζει, σε στιγμές εσωστρέφειας και χαλάρωσης, ανακαλύπτω τον κόσμο απ’ την αρχή και βιώνω γύρω μου το θαύμα. Σε στιγμές κινδύνου, υποθετικού ή πραγματικού, όπου το «εγώ» απειλείται, συνήθως αντιδρώ πάντα «από μνήμης», σύμφωνα με την εμπειρία που έχω συσσωρεύσει από το παρελθόν.

Οι άνθρωποι λοιπόν που κατά τον Andrew Bernstein «χωρίζουν φιλικά», οι άνθρωποι που επιβιώνουν κάθε κρίσης, είναι οι άνθρωποι που ζουν τη στιγμή και βρίσκονται σε επαφή με τον ανώτερό τους εαυτό. Αν είσαι σε επαφή με τον εσώτερο εαυτό ΕΙΣΑΙ ΑΠΟΣΤΑΣΙΟΠΟΙΗΜΕΝΟΣ. Ζεις το ΤΩΡΑ. Γιατί μόνο στο τώρα μπορείς να ενθυμηθείς. Ζεις σ’ αυτό τον κόσμο χωρίς να ανήκεις στον κόσμο αυτόν. Δε νοιώθεις φόβο και κίνδυνο. Αν δεν είσαι σε επαφή με τον εσώτερο εαυτό, αναμοχλεύεις τη μνήμη σου για να βρεις τον τρόπο να γλιτώσεις από την επικίνδυνη κατάσταση που ο νους σου επιμένει ότι βρίσκεσαι. Αυτή ακριβώς είναι η πάλη ανάμεσα στο «τώρα» και στη «ζωή μέσα από τη μνήμη»

Για να μπορέσουμε να αντιληφθούμε ποιοι άνθρωποι, ποια μέρη και ποιες καταστάσεις μας προκαλούν το μεγαλύτερο στρες στη ζωή μας και κατά συνέπεια μας αποσυνδέουν απ’ την παρούσα στιγμή, οφείλουμε να αποκτήσουμε επίγνωση των προτύπων της σκέψης μας. Πόσο συχνά σκεφτόμαστε συγκεκριμένα πράγματα και κυρίως ποια πεποίθηση κρύβεται πίσω από την σκέψη η οποία μας προκαλεί το άγχος; Για παράδειγμα, η επανάληψη ενός παρελθοντικού γεγονότος το οποίο συνεχίζει να μας εξοργίζει ξανά και ξανά, συνήθως απορρέει από την πεποίθηση ότι κάποιος έπρεπε να ενεργήσει με έναν συγκεκριμένο τρόπο, τον τρόπο που εμείς προσδοκούσαμε να ενεργήσει. Η πεποίθηση ότι τα πράγματα πρέπει να εξελίσσονται όπως ακριβώς εμείς θέλουμε, μας δημιουργεί πάντα οργή και αγανάκτηση. Αλλά το σίγουρο είναι πως η ζωή ποτέ δεν εξελίσσεται σύμφωνα με τον τρόπο που εμείς θα θέλαμε. Δε θέλουμε να έχουμε οικονομική κρίση, δε θέλουμε να αρρωσταίνουμε, να πέφτουμε σε μποτιλιάρισμα, να μένουμε άνεργοι, να μας απατάει ο σύντροφός μας. Δε θέλουμε να ακούμε κριτική από τους άλλους γιατί δεν αρέσει στον εγωκεντρικό μας εαυτό… Κι όμως όλα αυτά συμβαίνουν συχνά. Και όσο συντομότερα συμβιβαστούμε με το γεγονός ότι κάθε μεμονωμένη κατάσταση στη ζωή μας δεν είναι δυνατόν να πηγαίνει όπως ακριβώς τη σχεδιάσαμε, τόσο γρηγορότερα θα μπορέσουμε να βρούμε την πραγματική γαλήνη μέσα στις καταιγίδες της ζωής. Ο εσωτερικός πυρήνας, το ειρηνικό κέντρο που βρίσκεται μέσα σε όλους μας, δεν έχει προσκολλήσεις σε αποτελέσματα. Δεν έχει «πρέπει» και «δεν πρέπει», δέχεται τη ζωή όπως έρχεται, γι’ αυτό σπάνια διαταράσσεται από τα αναπάντεχα γεγονότα της καθημερινότητας.

«Κι όταν ο Άγγελος με άγρια όψη ορθωθεί εμπρός σου
Δέξου το, μην τραβηχτείς»
 Ομάρ Καγιάμ

Είναι σήμερα τόσο μεγάλη η φασαρία του εξωτερικού κόσμου, ώστε η αίσθηση που αναδύει το εσωτερικό μας, η αίσθηση της ησυχίας και της πληρότητας δεν γίνεται εύκολα αντιληπτή. Όταν η γαλήνη γίνεται τρόπος ζωής, τότε με φυσικότητα απομακρυνόμαστε από ανθρώπους, από μέρη και ακόμη και από πρότυπα σκέψης που διαταράσσουν αυτή τη γαλήνη. Από αυτή την κατάσταση της ύπαρξης, την κατάσταση της εγρήγορσης, είμαστε ικανοί να χειριστούμε τις απρόσμενες καταστάσεις της ζωής όπως αυτές παρουσιάζονται μπροστά μας. Τότε, οι προβληματικές καταστάσεις που μπορούν να αλλάξουν, αλλάζουν και οι άνθρωποι που μπορούν να απομακρυνθούν από τη ζωή μας απομακρύνονται. Η ζωή γίνεται απίστευτα απλή. Όσο για τις καταστάσεις που μας προκαλούν άγχος και δεν μπορούν να επιλυθούν, μαθαίνουμε την τέχνη της αποδοχής. Αν προκύψει ένα πρόβλημα το οποίο δεν μπορεί άμεσα να επιλυθεί, είμαστε αναγκασμένοι να το αποδεχτούμε όπως είναι και αφού δε μπορούμε να αλλάξουμε την κατάσταση να αλλάξουμε τον τρόπο που σκεφτόμαστε γι’ αυτήν. Την ίδια τακτική χρησιμοποιούμε και με τους ανθρώπους με τους οποίους σχετιζόμαστε. Πολύ συχνά, εμφανίζονται αρνητικοί άνθρωποι στη ζωή μας που παραπονιούνται συνεχώς για μικροπράγματα και επιμένουν από μας να εμπλακούμε στο δράμα τους. Σ’ αυτές τις περιπτώσεις εμείς καλούμαστε, όχι μόνον να ασκήσουμε την αποδοχή, (να αποδεχτούμε ότι τουλάχιστον για την ώρα είναι έτσι, δηλαδή αρνητικοί και γκρινιάρηδες) αλλά να ασκήσουμε επίσης την πρακτική της ανταπόκρισης αντί της αντίδρασης και αποφυγής. Αντί να πιαστούμε στα δίχτυα της αρνητικότητας τους και να υποφέρουμε μπορούμε να ανταποκριθούμε από το επίπεδο της συνειδητότητάς μας. Έτσι, αφού τους ακούσουμε προσεχτικά, μέσα από αυτό το επίπεδο της επίγνωσης, είτε θα τους προσφέρουμε μια συμβουλή που πιστεύουμε ότι μπορεί να τους βοηθήσει ή αν υπάρχει άλλος τρόπος βοήθειας θα εκτιμηθεί εκείνη τη στιγμή κατά πόσο είναι ωφέλιμος ώστε αυτός ο άνθρωπος να ξεφύγει από τη δυσάρεστη κατάστασή του. Δεν υπάρχει σωστός ή λάθος τρόπος ανταπόκρισης όταν αυτή προέρχεται από μια γνήσια περιοχή, την περιοχή της εγρήγορσης. Τελικά, είμαστε κάτι πέρα από τα φτωχά μας λόγια∙ Είμαστε! Ο κυριότερος τρόπος να συμπαρασταθούμε στους άλλους είναι να καταφέρουμε να θυμηθούμε τον αληθινό μας εαυτό.

“Νιώθω εντελώς ακίνητη και άδεια, όπως πρέπει να νιώθει το μάτι ενός ανεμοστρόβιλου που κινείται μονότονα στο κέντρο ενός μεγάλου σαματά!”
Sylvia Plath

 Μπορεί στην αρχή να αισθάνομαι περίεργα, ίσως ακόμη και βαρετά μη συμμετέχοντας στο μάτι κάθε κυκλώνα. Συνήθως όταν ένα άτομο έχει τόσο πολύ εθιστεί στο χάος και το στρες στα πρώτα σημάδια εσωτερικής γαλήνης μπορεί να νιώσει περίεργα και άβολα. Αλλά τελικά αυτό που αρχίζει να συμβαίνει είναι τα μικρά πράγματα να αρχίσουν να του προκαλούν ενθουσιασμό και χαρά. Ένα καλό γεύμα, ο ποιοτικός χρόνος με ένα φίλο, μια ζεστή κούπα με καφέ, η ησυχία ενός μαγευτικού ηλιοβασιλέματος, αντικαθιστούν το άγχος και γίνονται η βασική διέγερσή μας. Και όταν καταφέρουμε να ανακαλύψουμε την αληθινή χαρά στα απλά και μικρά πράγματα, αντί να εξαρτιόμαστε από το στρες για να νιώσουμε ζωντάνια, γίνεται όλο και πιο δύσκολο να μας πείσουν να πιαστούμε στις ασήμαντες εγωιστικές μας επιδιώξεις ή στην αρνητικότητα των ανθρώπων που συναναστρεφόμαστε. Μόλις βιώσουμε την ευλογία της εσωτερικής αταραξίας, η ευδαιμονία και η ευγνωμοσύνη γίνονται η φυσική μας κατάσταση, που μας επιτρέπει να δούμε την ομορφιά, την μαγεία και την έκπληξη σε κάθε ασήμαντη για τους άλλους έκφανση του βίου μας.