Περπάτημα για Ενότητα

Σε τεύχος της Vogue το Δεκέμβριο του 1969, ο Vladimir Nabokov έδινε συμβουλές για τη διδασκαλία του «Οδυσσέα» του James Joyce. Μεταξύ άλλων έγραφε: «Αντί να διαιωνίζετε τις ανόητες αναλύσεις για τη γλαφυρότητα και την ευαισθησία που χαρακτηρίζουν τους τίτλους των κεφαλαίων του βιβλίου και παραπέμπουν στον Όμηρο, σχεδιάστε, δάσκαλοι, χάρτες του Δουβλίνου με κάθε λεπτομέρεια των διασταυρώσεων και των δρομολογίων του διαβάτη». Σχεδίασε μάλιστα ο ίδιος ένα χάρτη.

Αρκετές δεκαετίες αργότερα, ο καθηγητής αγγλικής φιλολογίας του πανεπιστημίου της Βοστώνης, Joseph Nugent και οι συνεργάτες του ολοκλήρωσαν ένα χάρτη, δημοφιλή ανάμεσα στις διαδρομές της Google,  που σκιαγραφούσε με κάθε λεπτομέρεια τα βήματα του Leopold Bloom (βασικού ήρωα στον «Οδυσσέα» του James Joyce) και του Stephen Dedalus (χαρακτήρας alter ego του Joyce). Παρομοίως, ο σύλλογος μελετητών του έργου της Virginia Woolf στη Μεγάλη Βρετανία και οι φοιτητές του Ινστιτούτου Τεχνολογίας της πολιτείας Georgia στην Αμερική, ακολούθησαν τα ίχνη της κυρίας Dalloway (ηρωίδα της Virginia Woolf στο ομώνυμο βιβλίο) στους δρόμους του Λονδίνου.

Αυτοί οι χάρτες εξηγούν πως  μπορεί να υπάρχει  μια παράξενη σύνδεση ανάμεσα στο μυαλό και στα πόδια. Ο Joyce και η Woolf ήταν συγγραφείς που μετέτρεπαν τη ρευστότητα της συνείδησης σε σημεία από μελάνι πάνω στο χαρτί, «στέλνοντας» τους ήρωες των έργων τους να περιδιαβαίνουν στην πόλη τους. Καθώς η κυρία Dalloway περπατά, δεν καταγράφει απλά την πόλη, βυθίζεται στο παρελθόν της και αναδύεται στο παρόν, ανασκευάζοντας το Λονδίνο με τρόπο που να αποτελεί αρχιτεκτόνημα της μνήμης, υπό διαρκή κατασκευή και αναδημιουργία.

Από την αρχαιοελληνική περίοδο των περιπατητών Ελλήνων φιλοσόφων ως τις μέρες μας πολλοί συγγραφείς έχουν ανακαλύψει επίσης τη στενή συσχέτιση του περιπάτου με τη σκέψη και τη συγγραφή. Ο Henry David Thoreau έγραφε στο ημερολόγιό του: «Από τη στιγμή που τα πόδια μου ξεκινούν να κινούνται, οι σκέψεις μου αρχίζουν να ρέουν».

Ο Thomas DeQuincey υπολόγισε πως ο William Wordsworth – του οποίου το ποιητικό έργο βρίθει από περιπάτους σε βουνά, δάση και κατά μήκος εθνικών οδών- περπάτησε κατά τη διάρκεια της ζωής του 180.000 μίλια (περίπου 290.000 χιλιόμετρα) που αντιστοιχούν σε 6,5 μίλια (δηλαδή περίπου 10 χιλιόμετρα)  καθημερινό περπάτημα από την ηλικία των 5 ετών.

Με ποιο τρόπο το περπάτημα διευκολύνει τόσο τις διαδικασίες της σκέψης και της συγγραφής; Μέρος της απάντησης βρίσκεται στην αλλαγή της χημικής κατάστασης του σώματός μας όταν περπατάμε. Κατά τη διάρκεια ενός περιπάτου, αυξάνεται ο καρδιακός ρυθμός, αυξάνοντας την κυκλοφορία του αίματος και του οξυγόνου όχι μόνο στους μυς αλλά σε όλα τα όργανα και στον εγκέφαλο.  Πολλά πειράματα έχουν δείξει ότι κατά τη διάρκεια ή ακόμα και μετά από ήπια άσκηση, οι άνθρωποι ανταποκρίνονται καλύτερα σε δοκιμασίες προσοχής και συγκέντρωσης.

Το συχνό περπάτημα, διευκολύνει τη δημιουργία νέων συνδέσεων ανάμεσα στα εγκεφαλικά κύτταρα, επιβραδύνει τη φυσιολογική φθορά του φλοιού του εγκεφάλου, αυξάνει τον όγκο του ιππόκαμπου (περιοχής του εγκεφάλου, που είναι πολύ σημαντική  για τη μνήμη) και ανεβάζει τα επίπεδα των μορίων που προκαλούν την ανάπτυξη νέων νευρώνων και μεταδίδουν μηνύματα μεταξύ τους.

Ακόμα και ο τρόπος που κινούμε το σώμα μας επηρεάζει τις σκέψεις μας και το αντίστροφο. Ειδικοί που εξειδικεύονται στις συνέπειες της άσκησης έχουν ποσοτικοποιήσει αυτό που οι περισσότεροι από εμάς γνωρίζουμε ήδη, όταν ακούμε τραγούδια με έντονο ρυθμό τρέχουμε γρηγορότερα. Παρομοίως, όσο πιο γρήγορα κινούμαστε τόσο πιο ρυθμική θέλουμε να είναι η μουσική που μας συνοδεύει. Το γεγονός αυτό εξηγεί γιατί όταν οι οδηγοί ακούνε γρήγορη μουσική δυνατά πατάνε περισσότερο γκάζι χωρίς να το σκέφτονται, με χαλαρή μουσική μπορεί να κοιμηθούν.

Όταν περπατάμε με το δικό μας ρυθμό δημιουργείται μια διαυγής σύνδεση ανάμεσα στο ρυθμό της κίνησής μας και στην πνευματική μας κατάσταση που δεν μπορεί να επαναληφθεί όταν κάνουμε διάδρομο στο γυμναστήριο, όταν οδηγούμε όταν ποδηλατούμε ή ασκούμαστε γενικά. Όταν περπατάμε, ο βηματισμός μας αυξομειώνεται ανάλογα με τη διάθεσή μας και το περιεχόμενο του εσωτερικού μας μονόλογου και στην περίπτωση που θέλουμε να ασκήσουμε επίδραση στη σκέψη μας μπορούμε απλά να μεταβάλλουμε το ρυθμό του βηματισμού μας αναλόγως.

Καθώς δε χρειάζεται να καταβάλλουμε ιδιαίτερη πνευματική προσπάθεια για να περπατάμε, η προσοχή μας μπορεί να στραφεί σε οτιδήποτε. Αυτή η κατάσταση της αδέσμευτης πνευματικής ενέργειας έχει προκαλέσει το ενδιαφέρον των επιστημόνων και συνδέεται σύμφωνα με αυτούς με την έμπνευση και την παραγωγή καινοτόμων ιδεών.

Η  Marily Oppezzo και ο Daniel Schwartz από το πανεπιστήμιο του Stanford, ήταν οι πρώτοι που θέλησαν να ποσοτικοποιήσουν τη σχέση ανάμεσα στο περπάτημα και στη δημιουργικότητα. Η ιδέα τους ήρθε όταν η Oppezzo συζητούσε με τον επιβλέποντα καθηγητή της Schwartz ενώ συζητούσαν για το διδακτορικό της.

Φαίνεται πως και το μέρος στο οποίο έχουμε επιλέξει να περπατήσουμε έχει τη σημασία του. Σύμφωνα με έρευνα του πανεπιστημίου της Νότιας Καρολίνα στην Αμερική  στην οποία είναι επικεφαλής ο Marc Berman οι φοιτητές που περπατούσαν σε ένα αλσύλλιο είχαν βελτιωμένη επίδοση σε δοκιμασία μνήμης σε σχέση με άλλους φοιτητές που περπατούσαν στους δρόμους μιας πόλης. Οι έρευνες που επιβεβαιώνουν τον ισχυρισμό ότι το να περνά κανείς χρόνο σε κήπους, πάρκα και δάση είναι ευεργετικός για την ανανέωση της δημιουργικότητας πληθαίνουν διαρκώς.

Οι ψυχολόγοι γνωρίζουν ήδη ότι η δυνατότητα συγκέντρωσης δεν είναι διαρκής και ανεξάντλητη και κάθε μέρα στα αστικά περιβάλλοντα απαιτεί όλο και περισσότερη. Μια πολυπληθής διασταύρωση με αυτοκίνητα, μέσα μαζικής μεταφοράς και πεζούς διεκδικεί πολύ περισσότερο την προσοχή μας από ότι μια λιμνούλα στο πάρκο.

Ωστόσο οι βόλτες στην πόλη προσφέρουν άμεσα, έντονα και ποικίλα ερεθίσματα για να τα επεξεργαστεί το μυαλό. Αλλά αν ήδη έχουμε υπερφορτώσει το νου και τις αισθήσεις μας καλύτερα να στραφούμε στη φύση. Η Woolf απολάμβανε την ενέργεια στους δρόμους του Λονδίνου την οποία περιέγραφε στο ημερολόγιό της σαν «ανάβαση στην κορυφή του πιο ψηλού κύματος, σαν κολύμβηση εκεί όπου συμβαίνουν όλα τα πράγματα».

Η συγγραφέας μοίραζε εξίσου το χρόνο της για περιπάτους  στην επαρχία της Μεγάλης Βρετανίας ώστε να βρίσκει χώρο για να απλώνει το μυαλό της όπως έλεγε. Όταν ήταν νεαρή κοπέλα, η Virginia Woolf, ταξίδευε συχνά στην Κορνουάλη τα καλοκαίρια, όπου απολάμβανε μοναχικούς περιπάτους στην εξοχή.

Πιθανώς η πιο βαθιά συσχέτιση ανάμεσα στο περπάτημα, στη σκέψη και στο γράψιμο να αποκαλύπτεται στο τέλος του περιπάτου, όταν επιστρέφουμε στο γραφείο. Εκεί ανακαλύπτουμε ότι τόσο το περπάτημα όσο και το γράψιμο είναι κινητικές και πνευματικές δραστηριότητες ταυτόχρονα. Όταν επιλέγουμε μια διαδρομή στην πόλη ή στο δάσος ο εγκέφαλός μας πρέπει να επεξεργαστεί τον περιβάλλοντα χώρο, να κατασκευάσει ένα χάρτη του κόσμου και  να χαράξει ένα μονοπάτι που θα ακολουθήσει βήμα προς βήμα.

Με παρόμοιο τρόπο το γράψιμο αναγκάζει το μυαλό να επαναξιολογήσει το τοπίο του, να κατασκευάσει μια πορεία, μια πλοκή και να ξετυλίξει το κουβάρι των σκέψεων. Το περπάτημα οργανώνει τον κόσμο γύρω μας και το γράψιμο οργανώνει τις σκέψεις μας. Τελικά οι χάρτες, όπως αυτός που σχεδίασε ο Vladimir Nabokov, είναι σαν αναδρομές στη μνήμη, είναι οι χάρτες των χαρτών.

Σίγουρα μια μικρή βόλτα γύρω από το γραφείο, μπορεί να αυξήσει κατακόρυφα τη δημιουργικότητά, ώστε να  βρείτε την απαραίτητη έμπνευση, να κάνετε την παρουσίαση των πωλήσεων του τριμήνου συναρπαστική και το άρθρο σας στην εφημερίδα καθηλωτικό.

Όλοι μας γνωρίζουμε ότι η άσκηση γενικότερα και το περπάτημα ειδικότερα,  διευκολύνουν τη διαδικασία της σκέψης άμεσα, αλλά και μακροπρόθεσμα. Πολλές έρευνες δείχνουν ότι τόσο τα ζώα όσο και οι άνθρωποι βελτιώνουν τις επιδόσεις τους σε έργα εκτέλεσης και μνήμης μετά από σωματική άσκηση διευκολύνοντας την ικανότητα λήψης αποφάσεων και οργάνωσης της σκέψης.  Παρ’ όλα αυτά έχετε υπόψη σας ότι η παρατεταμένη έντονη άσκηση ενδέχεται να προκαλεί πνευματική κόπωση, οπότε μην επιχειρήσετε να λύσετε ασκήσεις μαθηματικών αφού έχετε τρέξει μαραθώνιο.

Παρά το γεγονός ότι πολλοί δημιουργοί και επιστήμονες έχουν εξαίρει τη συνεισφορά των περιπάτων στη δημιουργικότητά τους, δεν υπήρξαν ως σήμερα επαρκείς μελέτες που να συνδέουν το περπάτημα με τη δημιουργικότητα.

Ερευνητές στο πανεπιστήμιο του Stanford αποφάσισαν πρόσφατα να εξετάσουν την πιθανότητα αιτιακής σχέσης ανάμεσα στο περπάτημα και την αυξημένη δημιουργικότητα, βασιζόμενοι αρχικά σε δικές τους ενδείξεις. Η Marily Oppezzo ήταν τελειόφοιτη στο Stanford όταν μαζί με τον επόπτη της καθηγητή Daniel Schwartz αποφάσισαν να μελετήσουν αν το περπάτημα επηρεάζει τη δημιουργικότητα, ενώ περπατούσαν ψάχνοντας θέματα για τη διπλωματική της εργασία.

Η δόκτωρ σήμερα, Marily Oppezzo με την ενθουσιώδη υποστήριξη του καθηγητή Schwartz συγκέντρωσε προπτυχιακούς φοιτητές ως εθελοντές προκειμένου να διαπιστώσει αν  υπάρχουν διακυμάνσεις στη δημιουργικότητά τους που μπορούν να συσχετιστούν με το περπάτημα. Οι φοιτητές βρέθηκαν σε ένα απλό δωμάτιο επιπλωμένο μόνο με ένα γραφείο και ένα διάδρομο γυμναστικής.

Η Δρ Oppezzo ζήτησε από τους φοιτητές να συμπληρώσουν κάποιες δοκιμασίες  δημιουργικότητας που περιλάμβαναν να σκεφτούν όσο το δυνατόν περισσότερες και πιο πρωτότυπες ιδέες για τη χρήση καθημερινών αντικειμένων όπως  για παράδειγμα τα κουμπιά. Στη συνέχεια οι συμμετέχοντες περπάτησαν στο διάδρομο γυμναστικής σε ρυθμό που επέλεγαν  οι ίδιοι. Ο διάδρομος είχε θέα ένα «γυμνό» τοίχο. Καθώς καθένας από τους φοιτητές περπατούσε στο διάδρομο, επαναλάμβανε τις δοκιμασίες δημιουργικότητας που διαρκούσαν περίπου οκτώ  λεπτά.

Η δημιουργικότητα σχεδόν όλων των εθελοντών που συμμετείχαν στην έρευνα αυξήθηκε όταν περπατούσαν. Οι περισσότεροι είχαν την ικανότητα να παραγάγουν 60% περισσότερες πρακτικές και καινοτόμες ιδέες για τη χρήση καθημερινών αντικειμένων. Το αποτέλεσμα αυτής της μελέτης θα μπορούσε να είναι ήσσονος σημασίας αν η δημιουργικότητα αυξανόταν μονάχα όσο περπατούσαν οι φοιτητές εθελοντές στην έρευνα γιατί προφανώς κανείς από εμάς δε μπορεί να έχει επαγγελματικές συναντήσεις στο γυμναστήριο.

Έτσι, η  Δρ. Oppezzo εξέτασε κατά πόσο τα αποτελέσματα διαρκούσαν μετά το τέλος του περιπάτου βάζοντας μια ομάδα φοιτητών να απαντήσουν σε δυο τεστ με δοκιμασίες το ένα μετά το άλλο και στη συνέχεια τους ζήτησε να κάνουν έναν περίπατο διάρκειας οκτώ λεπτών και μετά να επαναλάβουν τα τεστ.

Η Δρ. Oppezzo αμφισβήτησε την κυρίαρχη άποψη ότι ο περίπατος πρέπει να είναι στη φύση για να επηρεάσει θετικά τη δημιουργικότητα. Όταν οι φοιτητές εθελοντές της έρευνας έκαναν περιπάτους στο καταπράσινο αλσύλλιο του πανεπιστημίου του Stanford για οκτώ λεπτά, δεν αύξησαν τη δημιουργικότητά τους περισσότερο από ότι όταν έκαναν διάδρομο κοιτώντας ένα άδειο τοίχο στη σχεδόν άδεια αίθουσα όπου διεξαγόταν η έρευνα.

Φαίνεται λοιπόν, πως αυτό που πυροδοτεί τη δημιουργικότητα δεν είναι το φυσικό περιβάλλον ή η αλλαγή σκηνικού αλλά το ίδιο το περπάτημα, η φυσική άσκηση. Η δρ. Oppezzo συμπληρώνει: « Η αύξηση της δημιουργικότητας είναι μια άμεση συνέπεια του περιπάτου και δε σχετίζεται με τα μακροχρόνια οφέλη που η συστηματική άσκηση μπορεί να επιφέρει στον εγκέφαλο. Μπορεί να συσχετίζεται τελικά με το γεγονός ότι μια βόλτα συχνά βελτιώνει τη διάθεση ευνοώντας τη συνθήκη αύξησης της δημιουργικότητας. Ίσως ένας περίπατος να μπορεί να ανανεώσει τη δημιουργική σκέψη και να μειώσει την υπερανάλυση».