Οι γυναίκες στη Λατρεία της Κλασικής Αθήνας

Η θρησκεία αποτελούσε σημαντικό παράγοντα στη ζωή μίας γυναίκας, αφού αποτελούσε μέσο ελευθερίας και εξόδου από το γυναικωνίτη όπου ήταν περιορισμένη, αλλά ήταν και το κύριο μέσο για την ένταξή τους στην κοινωνία και τη ζωή της πόλης.

Στα πλαίσια της οικογένειας η γυναίκα τηρεί την καθημερινή λατρεία, με προσφορές στη θεά Εστία και την ένταξη νέων δούλων στον οίκο (η γυναίκα έραινε το δούλο με ξερά σύκα, καρύδια και σπόρους, διαδικασία που ακολουθούσαν και για την ένταξη της νέας νύφης στην οικογένεια). Κατείχε επίσης, πρωτεύοντα ρόλο στα ταφικά έθιμα (επικεφαλής της πομπής που ξεκινούσε από το σπίτι και κατέληγε στον τόπο ταφής του νεκρού, θρηνητικά τραγούδια).

Στις δημόσιες λατρείες οι γυναίκες συμμετέχουν όσο και οι άνδρες (στα Παναθήναια κουβαλούν προσφορές και θυμιατήρια για τη θυσία) και μάλιστα οργανώνουν και εκτελούν λατρείες που απευθύνονται μόνο σε εκείνες. Η συμμετοχή των γυναικών ξεκινά από την παιδική ηλικία.

Παράδειγμα της συμμετοχής των μικρών κοριτσιών στη θρησκευτική ζωή αποτελούν οι αρρηφόροι, κορίτσια τα οποία ζούσαν στο ναό της Αθηνάς Πολιάδος για ένα περιορισμένο χρονικό διάστημα συμμετέχοντας στην λατρεία της θεάς υπό την επίβλεψη της ιέρειας. Με δεδομένο ότι τα κορίτσια που επιλέγονταν κάθε χρόνο ήταν δύο έως τέσσερα, η επιλογή τους θεωρούνταν μεγάλη τιμή. Τιμή όμως που απολάμβαναν μόνο τα κορίτσια αριστοκρατικών οικογενειών.  Στον αντίποδα της λατρείας της Αθηνάς, σε αυτή της Αρτέμης στη Βραυρώνα συμμετείχαν κορίτσια όλων των κοινωνικών τάξεων και διαφόρων ηλικιών πριν την εφηβεία. Τα κορίτσια συμμετείχαν σε αγώνες δρόμου προς τιμήν της θεάς (Άρκεια, η ονομασία προέρχεται από τη θηλυκή άρκτο που παρέπεμπε στην ιδιότητα της Άρτεμης κυνηγού) γυμνά ή ελαφρά ντυμένα, στοιχείο που δήλωνε την άγρια κατάσταση, στην οποία βρίσκονταν αφού ακόμα δεν ήταν σε ηλικία γάμου.
Η πιο γνωστή γιορτή που γινόταν αποκλειστικά για τις γυναίκες των Αθηναίων πολιτών (ίσως συμμετείχαν και παλλακίδες) ήταν τα Θεσμοφόρια, τα οποία αποτελούσαν μία τριήμερη τελετουργία γονιμότητας προς τιμήν της Δήμητρας. Κατά τη διάρκεια των τριών ημερών που οι γυναίκες παρέμεναν στο ναό κοντά στην Πνύκα, σταματούσαν όλες οι δημόσιες δραστηριότητες στην Αγορά για να μην παρεμποδιστεί το δρώμενο, στοιχείο που αναδεικνύει τη σημαντικότητά του.
Οι γυναίκες όμως συμμετείχαν και στη γιορτή του Άδωνη, που ήταν εκ διαμέτρου αντίθετη από αυτή των Θεσμοφορίων. Τα Αδώνεια ήταν μία νυχτερινή γιορτή, στην οποία συμμετείχαν άνδρες και γυναίκες, Αθηναίοι και ξένοι, ακόμη και ετέρες. Ήταν μία γιορτή ιδιωτικού χαρακτήρα όπου λάμβαναν χώρα αχαλίνωτες ακολασίες.

Η συμμετοχή των γυναικών στη δημόσια λατρεία, γινόταν και με την ιδιότητά τους ως ιέρειες στους ναούς γυναικείων θεοτήτων. Τη θέση αυτή όμως αποκτούσαν λίγες γυναίκες δεδομένου ότι αγοραζόταν ως κληρονομική από αριστοκρατικές οικογένειες για περιορισμένο χρονικό διάστημα.
Παρατηρήσαμε όμως ότι παρά το γεγονός της σημαντικής γυναικείας συμμετοχής τόσο στην οικογενειακή όσο και στη δημόσια λατρεία, υπήρχαν εντούτοις στοιχεία που τόνιζαν την κατώτερη θέση της σε σχέση με εκείνη των ανδρών. Τέτοια στοιχεία αποτελούσαν τα κοινά έθιμα ένταξης της νύφης στο νέο της σπίτι, με αυτά του νέου δούλου στον οίκο. Ακόμη η συμμετοχή των γυναικών στη διονυσιακή λατρεία ως μαινάδες ή στη λατρεία της Άρτεμης και του Άδωνη, όπου ταυτίζονταν με την «άγρια» πλευρά της θρησκευτικής ζωής.

Τέλος, η απουσία τελετής ενηλικίωσης για τις γυναίκες ανάλογη με αυτή των ανδρών(το “Κούρειον”, στα πλαίσια της φρατρίας, που σηματοδοτούσε την εγκατάλειψη της παιδικής ηλικίας και το πέρασμα στην Εφηβεία για τα αγόρια. Κατά τη διάρκειά του τα αγόρια προσέφεραν την κόμη τους, στη θεά Άρτεμη. Μετά την τελετή το αγόρι που γίνεται Έφηβος παρίσταται στα γεύματα που ακολουθούν τις θυσίες και περιδιαβαίνει στα ιερά των Αθηνών) και η εν μέρει ταύτισή της με τη “γαμηλία” (παρουσίαση της νύφης στη φρατρία του γαμπρού) αποτελεί ένα ακόμη στοιχείο κοινωνικής κατωτερότητας της γυναίκας.