To σημάδι του Κάιν

Σύμφωνα με το Βιβλικό ανάγνωσμα, μία ημέρα ο Κάιν και ο Άβελ προσέφεραν θυσία για να ευχαριστήσουν τον Θεό. Ο Θεός ευχαριστήθηκε από τη θυσία του Άβελ, που είχε αγαθή πίστη, αλλά όχι από τον Κάιν που είχε κακία στην καρδιά του. Ο Κάιν όμως δε μπορούσε να αντέξει την απόρριψη της αγάπης του Θεού κι άρχισε να διακατέχεται από έντονο αίσθημα φθόνου για τον αδερφό του Άβελ. Μη μπορώντας άλλο να αντέξει την οργή του, εξηπάτησε τον Άβελ και οδηγώντας τον στο χωράφι, τον πλησίασε ύπουλα και τον δολοφόνησε. Όταν ο Θεός ρώτησε τον Κάιν που βρίσκεται ο Άβελ, ο Κάιν προσπάθησε να εξαπατήσει κι αυτόν, αλλά ο Θεός του αποκάλυψε ότι γνώριζε την αλήθεια. Τότε ο Κάιν βίωσε μεγάλο πόνο μέσα του, λέγοντας στον Θεό ότι θα προτιμούσε να πεθάνει παρά να ζει μία ζωή γεμάτη οδύνη. Ο Θεός όμως έβαλε ένα “σημάδι” στο πρόσωπο του Κάιν ώστε όποιος τον συναντά να το βλέπει και να μη τον σκοτώνει.

Αναλογιζόμενος τη Βιβλική αλληγορία, ο Κάιν, κατά την άποψη μου, θα μπορούσε να θεωρηθεί ο πρώτος ψυχοπαθής καθώς πληροί πολλά από τα δομικά και διαγνωστικά χαρακτηριστικά της ψυχοπάθειας. Πάντοτε είμαι ιδιαίτερα προσεκτικός όταν γράφω για την ψυχοπάθεια για δύο λόγους. Ο πρώτος είναι καθαρά πρακτικός. Η ψυχοπάθεια είναι αναμφίβολλα η περισσότερο παρεξηγημένη και ταυτόχρονα λιγότερο κατανοητή διαταραχή προσωπικότητας. Ξέρουμε ελάχιστα για την αιτιολογία, ενώ υπάρχει τεράστια σύγχυση όσο αναφορά τα κλινικά χαρακτηριστικά του ψυχοπαθή. Ο δεύτερος είναι συναισθηματικός. Εργάστηκα για κάποια χρόνια σε φυλακές και ψυχιατρικά νοσοκομεία υψίστης ασφαλείας μελετώντας βίαιους ψυχοπαθείς που είχαν καταδικασθεί για ειδεχθή εγκληματα. Πάντοτε, μετά από κάθε συνέντευξη, έφευγα με ένα έντονο συναίσθημα αμφιθυμίας: από τη μία οργή και απέχθεια απέναντι στον ενήλικα που διέπραξε σαδιστικά εγκλήματα κι από την άλλη συμπάθεια προς την κακοποίηση που υπέστη το παιδί που έκρυβε μέσα του. Όμως, επειδή η ψυχολογία πρέπει, θεωρώ, να εκτείνεται πέραν του καλού και του κακού, ας δούμε τα σημαντικότερα χαρακτηριστικά του ψυχοπαθή και της ψυχοπάθειας.

Η ψυχοπάθεια είναι μία σοβαρή παρεκκλίνουσα διαταραχή της προσωπικότητας η οποία χαρακτηρίζεται από την ύπαρξη υπέρμετρης ενστικτώδους επιθετικότητας και πλήρους απουσίας κάθε ικανότητας του σχετίζεσθαι με άλλους ανθρώπους. Όπως άλλωστε έγραψε κι ο Freud στο Ντοστογιεφσκι και Πατροκτονία: «Στον εγκληματία συναντάμε δύο βασικά χαρακτηριστικά: μία ισχυρή τάση για καταστροφή και απεριόριστο εγωισμό (ναρκισσισμό). Τα δύο αυτά χαρακτηριστικά συνοδεύονται από παντελή έλλειψη αγάπης και ενσυναίσθησης για οποιοδήποτε ανθρώπινο πλάσμα». Στα θεμέλια της ψυχοπάθειας βρίσκονται η οργή, ο φθόνος, η απουσία τύψεων και ενοχής και η ανικανότητα για δημιουργία οποιασδήποτε σχέσης.

Αυτά τα χαρακτηριστικά είναι φανερά στον Κάιν. Ο Κάιν νιώθει προδομένος από τον Θεό και γεμάτος φθόνο προς τον αδερφό του. Ο “Φθόνος” εδώ θα πρέπει να διαχωριστεί από τη ζήλια (την οποία δε μπορούν να βιώσουν οι ψυχοπαθείς καθώς είναι περισσότερο ώριμο συναίσθημα”. Ο φθόνος συνίσταται στην καταστροφή του καλού του άλλου κι είναι πρωτόγονο συναίσθημα. Ο σχεδιασμός του φόνου, η δολοπλοκία και η παροιμιώδης οργή του Κάιν είναι ψυχοπαθητικά χαρακτηριστικά , όπως εξίσου χαρακτηριστικά είναι και η έλλειψη τύψεων και ενοχής- την οποία βίωσε ο Κάιν μονάχα όταν τον έπιασε ο Θεός.

Παρότι ξέρουμε ελάχιστα για την αιτιολογία της ψυχοπάθειας, η κλινική εργασία και έρευνα σιγά σιγά μας φανερώνουν τον ρόλο που παίζει το τραύμα και η γονεϊκή απόρριψη στην «κατασκευή» της ψυχοπάθειας.

Αυτό είναι φανερό και στην περίπτωση του Κάιν: Η οργή του ξεκίνησε όταν τον «απέρριψε» ο Θεός/Πατέρας. Παρόμοιο μοτίβο βλέπουμε και στον Οιδίποδα, του οποίου η ιστορία ξεκίνησε όταν τον εγκατέλειψε ο πατέρας του και κατέληξε στον φόνο του τελευταίου.

Και τίποτε δεν είναι τόσο επώδυνο για ένα ανθρώπινο πλάσμα από την πατρική/μητρική απόρριψη. Η απόρριψη γεμίζει μίσος το παιδί -και αργότερα τον ενήλικα- πουδιψάει απεγνωσμένα για εκδίκηση. Γυρεύει να σκοτώσει ξανά και ξανά τον γονέα που το εγκατέλειψε. Αλλά το παρελθόν παραμένει παρελθόν και δεν αλλάζει… κι ο ψυχοπαθής είναι καταδικασμένος να κουβαλά μέσα του για πάντα το «Σημάδι του Κάιν».