Μιχαήλ Ψελλός: Περί ενεργείας δαιμόνων

Μέσα από τις πιο σκοτεινές σελίδες του παρελθόντος, στα χρόνια της Βυζαντινής αυτοκρατορίας, ξεπροβάλλει στις μνήμες μας, ως την πλέον θεοκρατική περίοδο της ιστορίας, με τις πιο πανούργες ιστορικές μορφές, τους μάστορες της ίντριγκας και της ανελέητης δολοπλοκίας, για την κατάκτηση του Θρόνου…

Πατριάρχες, Αυτοκράτορες, Αυλικοί μετέχουν ανεξέλεγκτα σε ένα πολιτικό παιχνίδι θανάτου και όλα αυτά Ελέω Θεού Παντοκράτορος. Σήμερα όμως τα βυζαντινά χρόνια είναι λιγότερο γνωστά ως η εποχή εκείνη, που παρά τους σκληρούς νόμους που επέβαλε η πολιτεία και η εκκλησία, άνθισε όσο ποτέ άλλοτε, έστω και καλυμμένη κάτω από ένα πέπλο δεισιδαιμονίας, η Μαγεία.

Μετά την επικράτηση του Χριστιανισμού κάθε άλλη πρακτική η οποία ξέφευγε από το καθιερωμένο δόγμα και επομένως ήταν μη ελέγξιμη οικονομικά και πολιτικά πέρασε στην παρανομία και οι Θεοί της παλαιάς εποχής γίνανε οι Δαίμονες της νέας.

Όλες οι αρχαίες μαγικές κα μαντικές πρακτικές καθώς και η νεοπλατωνική φιλοσοφία ήδη από τον 3ο έως και τον 7ο αιώνα ευτελίστηκαν στα χέρια τσαρλατάνων και διώχθηκαν, από τους χριστιανικές πολιτειακές και θρησκευτικές αρχές, τιμωρούμενες με την ποινή του Θανάτου. Αυτό όμως δεν εμπόδισε την εξάπλωση της απαγορευμένης τέχνης σε όλη την βυζαντινή επικράτεια...

Άλλωστε όπως συνέβαινε και αργότερα στην δύση, την εποχή της ιεράς εξέτασης, οι επικλήσεις πνευμάτων, η αστρολογία και η μαντεία ήταν ένα κρυφό προνόμιο όσων μπορούσαν να έχουν ή πολλά χρήματα, ώστε να εξαγοράζουν αξιωματούχους, ή φωνή και επιρροή στην αυλή των βασιλιάδων και των εκκλησιαστικών αρχόντων και αυτοί με κίνδυνο της ζωής τους, ειδικά στην περίπτωση που τα συμφέροντα της αυλής τους έριχναν σε πολιτική δυσμένεια..

Η ΜΑΓΕΙΑ ΤΗΣ ΑΥΛΗΣ ΚΑΙ Ο ΜΙΧΑΗΛ ΨΕΛΛΟΣ

Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα βυζαντινού αυλικού και αξιωματούχου, που αν και Μάγος κατάφερε να αποποιηθεί με πολύ μαεστρία την αγκαλιά της πυράς, ήταν ο Μιχαήλ, κατά κόσμο Κωνσταντίνος Ψελλός. Ο Μ.Ψελλός έζησε στο τέλος της μεσοβυζαντινής Περιόδου (1018-1078 Μ.Χ) ήταν πρύτανης του πανδιδακτηρίου και Ύπατος των φιλοσόφων. Υπηρέτησε με πανούργο τρόπο το βυζαντινό πολιτικό σύστημα μέσα από ίντριγκες και συνωμοσίες, χωρίς κανένα ηθικό ενδοιασμό, καταφέρνωντας να λάβει πολλά οφίκια, αφού έφτασε μέχρι το αξίωμα του παραδυναστεύοντος, του πρώτου υπουργού του κράτους.

Η σύγχρονη έρευνα τον θέλει στο τέλος της ζωής του πτωχό και ξεχασμένο στην Νικομήδεια..

Πέραν όμως της πολιτικής του σταδιοδρομίας ο Ψελλός ήταν αυτός που αναβίωσε με το έργο Νεοπλατωνικούς συγγραφείς ξεχασμένων, απόκρυφων και μαγικών και ερμητικών κειμένων, όπως το “ars hieratikca” του Πρόκλου και των Χαλδαϊκών χρησμών. Κατηγορήθηκε μάλιστα για αυτά και υποχρεώθηκε να συντάξει έκθεση πίστεως, την οποία απέστειλε στον Αυτοκράτορα Κωνσταντίνο Θ’. Χωρίς να αποκηρύξει τον νεοπλατωνισμό του, γράφει στον παλαιό του φίλο και Πατριάρχη Ιωάννη Ξιφιλίνο “ πήρα τους χαλδαϊκούς χρησμούς και τους καθυπέταξα στα δικές μας χριστιανικές Γραφές”, θέλοντας προφανώς να αποδείξει κάποιου είδους φιλοσοφικής συνέχειας μεταξύ αρχαίου παγανισμού και της Νέας Θρησκείας.

Η ΘΕΑ ΕΚΑΤΗ ΚΑΙ Ο ΜΑΓΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ ΤΟΥ ΨΕΛΛΟΥ

Ο Μαγικός Κόσμος του Ψελλού πήγαζε από τον Νεοπλατωνικό γνωστικισμό όπως αυτός παρουσιάζεται στους χαλδαϊκούς χρησμούς. Έτσι κατά τον Βυζαντινό Μάγο και πολιτικό ο κόσμος διέπεται από τρεις αρχές εκείνη του Ενός του Πατέρα, Της δύναμης και του Νου. Ο καθένας μπορεί πίσω από αυτά να αναγνωρίζει σημαντικές αλχημικές αρχές. Σημαντική μορφή σε αυτή την μαγική φιλοσοφία, αποτελεί η ξεχασμένη τότε Θεά της μαγείας Εκάτη, η οποία ταυτίζεται ίσως εδώ με την Δύναμη. Μάλιστα ο Ψελλός μιλάει για μία χρυσή σφαίρα που έφερε χαράξεις μαγικών λέξεων δύναμης γνωστή ως Στρόφαλος, η Τροχός της Εκάτης.

Αυτό το μαγικό όργανο, είχε στην μέση του ένα ζαφείρι και δένονταν σε έναν ιμάντα από δέρμα ταύρου, κυρίως χρησιμοποιούνταν σε επικλήσεις, κατά τρόπο που δυστυχώς δεν μας είναι γνωστός. Ο κόσμος χωρίζεται σε τρία μέρη, τον αιθέριο των άστρων και τον στοιχειώδη, τον υλικό. Την μαγεία καλεί ο Ψελλός Θεουργία και είναι η τέχνη, η οποία μέσω διαφόρων ψυχοδραματικών ιεροτελεστιών, θα εξαγνίσει την ψυχή και θα την οδηγήσει μακριά από τα δεσμά του τρίτου κόσμου η φυσικού πεδίου, ενώ το σώμα είναι όχημα. Μεταξύ του ουρανού και της γης, του πύρινου θεϊκού κόσμου και του κόσμου των στοιχείων στα αιθέρια πεδία υπάρχει μια ιεραρχία οντοτήτων που μεσολαβεί και είναι γεννημένη από την θεία διάνοια, οι Ίυγγες, οι Συνοχείς και οι Τελετάρχες.

ΟΙ ΔΑΙΜΟΝΕΣ ΚΥΒΕΡΝΗΤΕΣ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ

Το κατώτερο πεδίο ο φυσικός μας κόσμος είναι έρμαιο πλασμάτων που ονομάζονται δαήμονες, και χωρίζονταν σε δύο κατηγορίες τους κακοδαίμονες και τους αγαθοδαίμονες. Αυτοί οι δαίμονες λοιπόν είχαν σημαντικό ρόλο στην διακυβέρνηση της γης. Ο πλανήτης χωρίζεται σε τομείς ενώ εκείνοι είναι υπεύθυνοι για κάθε διαφορετικό κομμάτι του, ενώ μιλούσαν την αντίστοιχη της κάθε περιοχής γλώσσα. Ο Ψελλός, επαναλαμβάνωντας στην ουσία την θεωρία του Πρόκλου, τους ονομάζει Κλιματάρχες. Οι Κακοδαίμονες είναι η πηγή των δεινών της ανθρωπότητας ενώ οι Άγγελοι και οι Αγαθοδαίμονες είναι αρωγοί των θνητών στην αιώνια πάλη καλού και κακού. Θα ήταν υπερβολικό να πούμε εδώ ότι η δαιμονολογία που έφερε ο βυζαντινός φιλόσοφος θυμίζει εδώ, σε μεγάλο μάλιστα βαθμό, την κοσμοθέαση του Ελισσαβετιανού μάγου John Dee; Εξάλλου και ο ίδιος ο Dee είχε την ίδια γνώμη για την κατάτμηση του πλανήτη σε ζώνες που τις κυβερνούν ξεχωριστές οντότητες. Αλλά και το ότι οι Κακοδαίμονες ήταν αναπόσπαστο μέρος του Αγγελικού του συστήματος καταδυκνύει τη φιλοσοφική και ιδεολογική σύνδεση των δύο αντρών. Πάντως και η ομοιότητα των καταστάσεων παρά την μεγάλη χρονική απόσταση που τις χωρίζει είναι μεγάλη, άλλωστε και οι δύο προσπαθούσαν να ισορροπήσουν ανάμεσα στην ιεραρχία οντοτήτων που είχε θεσπίσει η επίσημη, δική τους εξάλλου θρησκεία, και της γνωστικής ουράνιας και γήινης ιεραρχίας καθώς και ανάμεσα στην υπηρεσία του Έθνους τους και της ενασχόλησης με την Απαγορευμένη Επιστήμη

DE OPERATIONE DΑEMONUM KAI H ΔΑΙΜΟΝΙΚΗ ΙΕΡΑΡΧΙΑ

Η δαιμονολογία όμως του Ψελλού δεν σταματά εδώ, στο έργο “Περί Ενέργειας Δαιμόνων”, το οποίο αν και χωρίς επαρκείς αποδείξεις του αποδίδεται, οι δαίμονες κυριαρχούν στον κόσμο μας και μοναδικός τους σκοπός είναι να πειράζουν και να προκαλούν δεινά στους ανθρώπους. Όλοι τους είναι κάτω από την εξουσία του Σαταναήλ του πρίγκηπα του ψεύδους και χωρίζονται σε έξι κατηγορίες ή γένη. Το πρώτο καλείται βαρβαρικά Λελιούριον στα ελληνικά σημαίνει τους πύρινους βέβηλους δαίμονες, η εξουσία τους περιορίζεται στο να περιπολούν στις περιοχές κοντά στην Σελήνη μακριά από την Γη και τους ανθρώπους. Το δεύτερο Γένος είναι το Αέριο και προκαλεί καταστροφικά ατμοσφαιρικά φαινόμενα. Ιεραρχικά τρίτοι έρχονται οι γήινοι δαίμονες που κύρια ασχολία τους είναι να βάζουν πειρασμούς στους ανθρώπους για να τους οδηγήσουν στην ολέθρια κόλαση. Η τέταρτη τάξη είναι οι υδραίοι και οι ενάλιοι, υδάτινες οντότητες που προκαλούν τον Θάνατο των ανυποψίαστων κολυμβητών και καταστρέφουν με κάθε τρόπο την υποθαλάσσια Ζωή. Από τον χορό των δαιμόνων δεν θα μπορούσαν να λείπουν οι υποχθόνιοι, η πέμπτη ομάδα αποτελεί την αίτια των σεισμών και των ηφαιστιακών εκρήξεων, φανταστείτε τους σαν τους καλικάντζαρους της λαογραφικής μας παράδοσης. Όμως το πιο μισητό και ειδεχθές γένος είναι το έκτο το μισοφαές, οι λεγόμενοι lucifugus, νυχτερινοί δαίμονες που μισούν το φως και τον ήλιο. Μπορούν να κατασπαράξουν τα σπλάχνα των ανθρώπων σαν τα αγριότερα θηρία. Οι μεσαιωνικοί θρύλοι των βρυκολάκων και των λυκανθρώπων, πιθανότατα αντλούν την ύπαρξη τους από τις σκοτεινές δοξασίες της βυζαντινής δαιμονολαγνείας.

ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΩΝ ΚΑΚΩΝ ΠΝΕΥΜΑΤΩΝ

Η εξάδα αυτή συνεργάζεται για να δημιουργεί οράματα στους θνητούς να τοποθετούν στο μυαλό τους ηδονικές εικόνες ώστε να παρασύρονται από τα πάθη τους. Μισούν τον Θεό και τη δημιουργία του, έτσι με μνημειώδη πονηριά , τρελαίνουν τα θύματα τους αφού με εκπληκτική πανουργία τα βάζουν να βλέπουν, με την φαντασία τους, εικόνες φρίκης η και παραπλανητικά οράματα που τους οδηγούν σύντομα στο θάνατο.

Στο αποκορύφωμα της κακίας τους προκαλούν σπασμούς και επιληπτικές κρίσεις. Κανείς δεν μπορεί να ξεφύγει από τις ενέργειές τους αφού βρίσκονται παντού και ο αριθμός τους ξεπερνά την άμμο της θάλασσας. Συνήθως αυτά τα κακά πνεύματα μιλούν την γλώσσα της περιοχής που κατοικούν, με συνέπεια άλλοι να μιλάνε αρμένικα άλλοι χαλδαϊκά ή και ελληνικά. Γενικά δεν έχουν φύλο όμως μπορούν να λάβουν είτε αρσενική είτε θηλυκή μορφή ακόμα και μορφή ζώου όπως του αλόγου και αυτό όχι όλοι, για παράδειγμα οι πύρινοι και οι αέρινοι μπορούν να μεταμορφωθούν σε οποιοδήποτε φανταστικό πλάσμα ενώ οι υποχθόνιοι και οι lucifugi όχι..

Το εντυπωσιακό με το συγκεκριμένο έργο του Ψελλού είναι το ότι παρομοιάζει τον δαιμονικό κόσμο με σκαληνό τρίγωνο, αφού εκεί κυριαρχεί η τρέλα και η ανισορροπία, ενώ τον θεϊκό κόσμο με ισόπλευρο τρίγωνο, σύμβολο απόλυτης αρμονίας, κάτι που εξηγεί γιατί τα μεσαιωνικά γρημόρια προστάζουν την δημιουργία ισοσκελούς τριγώνου, στο οποίο θα εγκλωβίσει ο επικλητής τον Δαίμονα. Όμως ποιοι είναι αυτοί που μπορούν να δαμάσουν τις σκληροτράχηλες ορδές των έκπτωτων; Οι γόητες, που με επωδές, τους καλούν σε φασματική εμφάνιση και με αποτρεπτικά φυλακτά τους εξορκίζουν. Χαρακτηριστική είναι η χρήση εκ μέρους τους του σιδήρου και του ξίφους, τα οποία οι δαίμονες ημιάυλοι καθώς είναι τρέμουν και υποτάσσονται έτσι στον εξορκιστή κάτι που επίσης παραπέμπει στην κλασσική Goetia.

ΤΟ ΤΑΓΜΑ ΤΟΥ ΝΑΟΥ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ: ΨΕΛΛΟΣ Ο ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΜΕΤΑΞΥ ΑΝΑΤΟΛΗΣ-ΔΥΣΗΣ

Στην ορθολογική εποχή μας, ίσως σας ξενίζει το γεγονός ,πως ένας τόσο καλλιεργημένος σοφός είχε τέτοια σκοτεινή αντίληψη για τον κόσμο. Η απάντηση βρίσκεται στις ρίζες του χριστιανισμού και του γνωστικισμού, και για τους δύο η Γη, όπως την βλέπουμε σήμερα, είναι ο κόσμος της πτώσης άρα μια φυλακή σε αυτήν λοιπόν πρέπει να υπάρχουν τόσο φρουροί, Άγγελοι όσο και βασανιστές, Δαίμονες. Η φύση ολόκληρη, αφού ανήκει στον Διάβολο των χριστιανών η στον κακό θεό της ύλης των γνωστικών, δαιμονοποιείται και από ιερή γίνεται βέβηλη. Αυτό εξηγεί, γιατί παραπάνω είδαμε ότι κατ’ουσίαν οι δαιμονικές ιεραρχίες είναι φτιαγμένες από τα τέσσερα στοιχεία της φύσης και από αυτό που ο πρωτόγονος άνθρωπος φοβόταν πιότερο από όλα, το σκοτάδι. Και ας μην ξεχνάμε ότι, η συγκεκριμένη δαιμονολογία δεν ήταν παρά συρραφή νεοπλατωνικών κειμένων με μπόλικη δόση λαϊκής δεισιδαιμονίας.

Παρ’όλα αυτά παρατηρούμε μια συνέχεια μεταξύ της μαγείας των νεοπλατωνικών και της γριμοριακής μαγείας των μεσαιωνικών χρόνων με ενδιάμεσο σταθμό το Βυζάντιο και τον Ψελλό Αυτό θα εξηγούσε γιατί φημολογείται ότι ο Βυζαντινός Λόγιος διετέλεσε αρχηγός του “ Τάγματος της Ανατολής”, που έγινε πρότυπο του Ναιτικού Τάγματος καθώς και αυτού των Ροδοσταύρων. Στο τάγμα άνηκε και ο ίδιος ο Πατριάρχης Φώτιος και άλλες επιφανείς προσωπικότητες, γεγονός που αποσαφηνίζει, εν μέρει, το γιατί ο νεοπλατωνιστής ψελλός δεν καταδικάστηκε ποτέ ως αιρετικός. Ίσως επίσης με αυτόν τον τρόπο πέρασαν αυτές οι φιλοσοφικές ιδέες και οι μαγικές πρακτικές από την Ανατολή στην Δύση.

Το σίγουρο είναι πως στα Βαλκάνια και στην Ρωσία έφθασαν μέσω κάποιων μαθητών του Ιωάννη Ιταλικού, Μαθητή και διαδόχου του ψελλού στο βαθμό του υπάτου φιλοσόφου, ο οποίος αν και φυλακίστηκε σε μοναστήρι ως ¨”Ελληνόπληκτος”! και στασιαστής κατά της Νέας Ρώμης, κατάφερε να αποκτήσει μαθητές ένας εκ των οποίων μετέφερε τις ιδέες του στην Μολδαβία και στην Βουλγαρία άρα ίσως και από εκεί στην Ρωσία φτιάχνοντας πιθανότατα εκεί μια νέα μαγική παράδοση.