Κτῆμα ἐς αἰεί μᾶλλον ἤ ἀγώνισμα ἐς τό παραχρῆμα ἀκούειν ξύγκειται
Ι… Στα κεφάλαια του 1ου Βιβλίου (20-2), στα οποία εκθέτει τόσο την ιδεολογία όσο και τη μεθοδολογία του κειμένου του, ο Θουκυδίδης συγκρίνει με άλλους τύπους λογοτεχνίας το είδος του έργου που γράφει. Ο Θουκυδίδης ξεκόβει από το παράδειγμα ποιητών, που προσφέρουν ψυχαγωγικές, υπερβολικές και φανταστικές περιγραφές συμβάντων του παρελθόντος, όπως και πεζογράφων (λογογράφοι), που συνθέτουν περιγραφές περισσότερο για να παρασύρουν το ακροατήριό τους παρά για να τους πουν την αλήθεια (1.21.1). Αυτές οι περιγραφές του παρελθόντος λέγεται ότι φτάνουν στην επιτυχία χάρη στο στοιχείο του μυθώδους (ibid). Θεωρείται συχνά ότι πίσω από την αναφορά στους λογογράφους αδιακρίτως, κρύβεται έμμεση αναφορά στις Ιστορίες του Ηροδότου. Ενώ ο Θουκυδίδης βρίσκεται πολύ πλησιέστερα στον Ηρόδοτο απ’ όσο παραδέχεται, η ιστοριογραφική ρητορική του είναι σημαντικά λιγότερο ψυχαγωγική.[1] Ο Θουκυδίδης προβλέπει την κριτική ότι τα ακροατήρια ίσως θεωρήσουν πως από την περιγραφή των συμβάντων λείπει η απόλαυση, η σχετική με αυτά τα άλλα είδη (ἀτερπέστερον), χάρη στη απόρριψη του μυθώδους (τό μή μυθώδες) – 1.22.4. Ο ισχυρισμός ότι η Ιστορία του δεν γράφτηκε για να πάρει μέρος σε διαγωνισμό (ἀγώνισμα)προκαλεί ευθεία σύγκριση με την αγωνιστική παρουσίαση, συνηθέστερος όρος για την οποία ήταν ο ἀγών (είτε επρόκειτο για θεατρικά έργα, λόγους στη Συνέλευση και τα δικαστήρια, είτε για επίδειξη γνώσεων)[2]. Αυτά τα είδη για αγώνες χάιδευαν τα αυτιά των ακροατηρίων τους.
ΙΙ…Είναι ενδιαφέρον να ξαναδούμε τις φιλοδοξίες που προβάλλει ο Θουκυδίδης για το έργο του στο 1.22.4. υπό το φως αυτής της διπλω ματικής συνδιαλλαγής, που είναι ανάγλυφη εικόνα της αντίθεσης μεταξύ ιδανικής, αμερόληπτης κρίσης, διεπόμενης από αρχές, και της ρεαλιστικής αντίληψης ότι, στην πολιτική, η οριστική απόφαση πρέπει να είναι αποτέλεσμα διαπραγματεύσεων με στόχο τη χρησιμότητα. Ο Θουκυδίδης ισχυρίζεται ότι θα είναι αρκετό να κριθεί το έργο του ὡφέλιμον από όσους θέλουν να έχουν σαφή γνώση όσων συνέβησαν στο παρελθόν και όσων πιθανόν συμβούν στο μέλλον. Το κριτήριο της χρησιμότητας διατηρείται στην επόμενη πρόταση, όπου ο Θουκυδίδης οραματίζεται την Ιστορία σαν αιώνιο απόκτημα. Η διατύπωση αυτή επιβεβαιώνει την ιδέα ότι το βιβλίο που διαβάζουμε μπορεί να έχει υλική αξία, αφού είναι απόκτημα που θα φυλάξουμε και, αντίθετα με τα περισσότερα αποκτήματα, είναι αιώνιας αξίας. Τοποθετημένη στα προγραμματικά εισαγωγικά κεφάλαια της Ιστορίας, η δήλωση του Θουκυδίδη εξαγγέλλει το έργο του σαν αποφασιστικής σημασίας περιγραφή, βασισμένη σε μακρόχρονη προοπτική, που ευνοεί τον στοχασμό με καθαρή ματιά πάνω στα συμβάντα (τό σαφές σκοπεῖν). Όμως αυτή η διορατικότητα εμφανίζεται προκλητικά στη συνέχεια, ως αναπόσπαστο τμήμα ενός ενιαίου συνόλου, μαζί με λαϊκά, υλικά ενδιαφέροντα. Ο υπαινιγμός είναι ότι ο αναγνώστης θα κερδίσει από αυτό το πνευματικό απόκτημα – όχι μια φορά μόνο, αλλά για πάντα.
[1] Δες Goldhill 2002a, 22-2, για το κριτήριο του «θαυμαστού», ως μιας των φιλικών προς το ακροατήριο όψεων της περιγραφής του Ηροδότου: «και ο Ηρόδοτος είναι πρόθυμος να ρίξει αναλυτικό βλέμμα σε όσα βλέπει, ριψοκινδυνεύοντας μια θέση στην ανταγωνιστική αγορά της ερμηνείας. Εντούτοις, όταν ο πρόλογος της Ιστορίας υπόσχεται έργα θωμαστά, κοιτάζει και πίσω, προς τα επικά κατορθώματα των ηρών του Τρωικού Πολέμου, προς ελπιδοφόρες ιστορίες και γεγονότα που θα καταπλήξουν τον αναγνώστη» (21). Δες και Moles 1993, 93
[2] Αριθμός μελετητών παρατήρησαν ορθώς ότι, αν και ο Θουκυδίδης φανερά περιφρονεί τη ρητορική του ανταγωνισμού, διατυπώνει την Ιστορία με άκρως ανταγωνιστικούς όρους. Ο ισχυρισμός ότι το έργο «δεν είναι κομμάτι για διαγωνισμό» είναι καθεαυτόν ανταγωνιστικός. Δες π.χ. Ober 1998, 56.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου