Η λέξη «σοσιαλισμός» δηλώνει την θεωρία, σύμφωνα με την οποία τα μέσα παραγωγής και κατανομής των αγαθών κατέχονται από κοινωνικές ομάδες ή το κράτος και όχι από ιδιώτες. Συνεπώς, η ατομική ιδιοκτησία και η κατανομή του εισοδήματος αποτελούν ζητήματα κοινωνικού ελέγχου, σε αντίθεση με συστήματα όπως ο καπιταλισμός. Ακόμη, κατά τον Κάρολο Marx, ο σοσιαλισμός αποτελεί ένα μεταβατικό στάδιο ανάμεσα στον καπιταλισμό και τον κομμουνισμό[1].
Από την άλλη, οι όροι «αναρχία» και «αναρχισμός» δηλώνουν ένα σύνολο θεωριών, θέσεων και απόψεων, οι οποίες θεωρούν ότι κάθε μορφή πολιτικής εξουσίας είναι βλαβερή και, κατά συνέπεια, πρέπει να καταργηθεί. Ο σοσιαλισμός και ο αναρχισμός εμφανίστηκαν ταυτόχρονα, κατά τον 19ο αιώνα. Αποτελούν δύο κινήματα, τα οποία διαθέτουν κοινωνικό χαρακτήρα, διότι δεν προήλθαν από την φυσική επιστήμη ή κάποιο φιλοσοφικό ρεύμα. Γεννήθηκαν εντός του λαού.
Συναφής με τον αναρχισμό είναι και ο αναρχοσυνδικαλισμός. Ο αναρχοσυνδικαλισμός, όπως και ο κυρίως αναρχισμός, επιδιώκει την κατάλυση τόσο του κράτους, όσο και του καπιταλισμού. Τα θεωρητικά του επιχειρήματα στηρίζονται στην διδασκαλία του αντιεξουσιαστικού σοσιαλισμού ενώ, η οργανωτική του μορφή οικοδομήθηκε στο κίνημα του επαναστατικού σοσιαλισμού, όπως αυτός ήκμασε σε Γαλλία, Ισπανία και Ιταλία κατά το χρονικό διάστημα 1895-1910. Βέβαια, οι ιδέες του αναρχοσυνδικαλισμού δεν ήταν καινοφανείς. Αναλυτικά, τα πρώτα ψήγματα του αναρχοσυνδικαλισμού εντοπίζονται στο Δ΄ Συνέδριο της Α΄ Διεθνούς, το οποίο πραγματοποιήθηκε στην Βασιλεία το 1869 και, στο επίκεντρο των συζητήσεων βρέθηκε η σημασία των οικονομικών οργανώσεων των εργατών.
Ωστόσο, μεταξύ του σοσιαλισμού από την μία και των αναρχισμού και αναρχοσυνδικαλισμού παρουσιάζονται διαφορές. Αναλυτικά, η βασική διαφορά έγκειται στο ότι ο σοσιαλισμός αναφέρει ότι το κράτος θα αποτελούσε το μέσο, για την επίτευξη της παγίωσής του. Αντίθετα, ο αναρχισμός θεωρεί το κράτος και την εξουσία πηγές του καπιταλισμού και, για το λόγο αυτό, η εξάλειψή τους αποτελεί επιτακτική ανάγκη[2].
Επίσης, μία άλλη διαφορά μεταξύ σοσιαλισμού και αναρχισμού εντοπίζεται στο ζήτημα συμμετοχής των εργατών στην ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής. Συγκεκριμένα, οι σοσιαλιστές υποστήριζαν ότι οι εργάτες πρέπει να συμμετέχουν στην ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής, αλλά με διαχειριστή το κράτος. Στον αντίποδα, ο αναρχισμός διακήρυττε ότι το ρόλο του ιδιοκτήτη και διαχειριστή πρέπει να έχουν συνδικάτα παραγωγών. Για παράδειγμα, τα ανθρακωρυχεία θα ανήκαν και θα διευθύνονταν από εργάτες με ισότιμο ρόλο ανάμεσά τους[3].
Β. Οι θέσεις των μεγάλων μορφών
Η ιστορία των αναρχικών ιδεών μπορεί να αναζητηθεί στην αρχαιότητα. Πιο αναλυτικά, αναρχικές ιδέες εντοπίζονται στον Lao Che της Κίνας και, στον Ζήνωνα από το Κίτιο, ιδρυτή της Στωϊκής σχολής[4]. Ωστόσο, ως πραγματικός πιονιέρος του αναρχισμού πρέπει να θεωρηθεί ο Βρετανός William Godwin στο έργο του «Έρευνα που αφορά την πολιτική δικαιοσύνη», το οποίο δημοσιεύθηκε το 1793. Στο έργο του αυτό, ο Godwin δεν χρησιμοποιεί τη λέξη «αναρχία». Πιο αναλυτικά, επιτίθεται στους νόμους των κρατών, θεωρώντας ότι η αιτία των κακών δεν οφείλεται στην μορφή του κράτους, αλλά την ύπαρξή του[5]. Ακόμη, ο Godwin ανέφερε ότι τα ανθρώπινα όντα μπορούν να ζήσουν μαζί μόνο όταν το άτομο πάψει να υπόκειται στην εκμετάλλευση ισχυρότερων ατόμων. Η ιδέα αυτή περιλάμβανε αφενός την κοινωνική ιδιοκτησία της γης και των παραγωγικών μέσων και, αφετέρου, την διευθέτηση της οικονομικής ζωής από ελεύθερους συνεταιρισμούς, στους οποίους πρωταγωνιστικό ρόλο θα είχαν οι παραγωγοί. Ολοκληρώνοντας, το έργο του Godwin άσκησε ισχυρή επίδραση μεταξύ των προοδευτικών κύκλων της βρετανικής κοινωνίας και, παράλληλα, προσέφερε στο νεότευκτο σοσιαλιστικό κίνημα της Αγγλίας έναν σαφή και αντιεξουσιαστικό χαρακτήρα, ο οποίος ποτέ δεν αποκτήθηκε σε άλλα κράτη, όπως για παράδειγμα η Γερμανία.
Ακόμη, ως πρωτοπόρος του αναρχισμού εκλαμβάνεται και ο Γάλλος φιλόσοφος Charles Fourier (1775-1837). Συγκεκριμένα, μέσα από τα έργα του, ο Fourier έλεγε ότι η κρατική εξουσία, από κοινού με την επιστήμη, την συμβατική φιλοσοφία και την θρησκεία υπηρετούν τα συμφέροντα των πλουσίων. Μάλιστα, ειρωνεύεται το ισχύον σύνταγμα της εποχής του, λέγοντας ότι υπόσχεται εφήμερα δικαιώματα στους φτωχούς, αλλά τους στερεί το βασικό αγαθό της τροφής[6].
Ο πρώτος- χρονολογικά- άνθρωπος, ο οποίος χρησιμοποίησε τον όρο «αναρχία» υπήρξε ο Γάλλος τυπογράφος Pierre-Joseph Proudhon (1809-1865) κατά τα μέσα του 19ου αιώνα. Επίσης, υπέβαλε σε μία διαρκή κριτική τις άκαρπες προσπάθειες των ανθρώπων να προσφέρουν μία κυβέρνηση, η οποία θα εμπόδιζε τους πλούσιους να κυριαρχήσουν πάνω στους φτωχούς και, ταυτόχρονα, θα παρέμενε πάντα υπό τον έλεγχο των κυβερνομένων. Η κριτική του Proudhon βασιζόταν στις αποτυχημένες απόπειρες να δοθεί Σύνταγμα στην Γαλλία και στην παταγώδη αποτυχία του κινήματος του 1848.
Ο Proudhon δεν ήταν κομμουνιστής, αλλά εχθρός κάθε μορφής κρατικού σοσιαλισμού, του οποίου οι κομμουνιστές των μέσων του 19ου αιώνα αντιπροσώπευαν απλά παρακλάδια, σφυροκόπησε ανελέητα τις θέσεις και, εν συνεχεία, ανέπτυξε την θεωρία του μουτουελισμού, σύμφωνα με την οποία κάθε μορφή κυβέρνησης είναι άχρηστη[7]. Ακριβέστερα, οι μορφές εξουσίας έχουν καταστρέψει και υποδουλώσει τους ανθρώπους. Για το λόγο αυτό, η εξάλειψή τους πρέπει να αποτελεί πάγιο αίτημα[8].
Ωστόσο, η ανάπτυξη του αναρχισμού στην γηραιά ήπειρο χρονολογείται κατά την εποχή της Α΄ Διεθνούς. Η Α΄ Διεθνής, με επίσημη ονομασία «Διεθνή Ένωση Εργατών» ιδρύθηκε το 1864 στο Λονδίνο[9]. Ιδρυτής και επικεφαλής της υπήρξε ο Κάρολος Marx ενώ, ως μέλη συμμετείχαν εργάτες από την Μ. Βρετανία, αλλά και άλλες ευρωπαϊκές χώρες.
Ο Marx ήλθε σε ρήξη με το εκ Ρωσίας μέλος Μιχαήλ Bakunin (1814-1876). Ο Bakunin, ευρυμαθής και με γνώσεις Ιστορίας και Φιλοσοφίας, κατάφερε να καθιερώσει τις θεμελιώδεις αρχές του αναρχισμού μέσα από απόψεις και μελέτες. Οι απόψεις του είχαν απήχηση, ώστε να δημιουργηθεί γύρω από αυτόν ένας κύκλος από νέους προοδευτικών αντιλήψεων, οι οποίοι προέρχονταν από την δυτική Ευρώπη. Ο κύκλος αυτός διέδωσε τις ιδέες του Bakunin.
Ο υπό εξέταση διανοητής έχει λάβει την ιδιότητα του «πατέρα των αναρχικών θεωριών». Αναλυτικότερα, διαφωνούσε με την σοσιαλιστική θέση, η οποία ανέφερε ότι ρίζα της κοινωνικής κακοδαιμονίας αποτελεί ο καπιταλισμός. Συγκεκριμένα, ο Bakunin υποστήριζε την πλήρη κατάργηση του κράτους, από κοινού με την οργάνωσή του. Για τον Ρώσο πιονιέρο του αναρχισμού, το Κράτος υπήρξε μία αναγκαιότητα, η οποία γεννήθηκε μέσα από την εξουσία, την οποία απέκτησαν ορισμένες κάστες. Ωστόσο, το κράτος εκπροσωπεί την άρνηση της ελευθερίας και, στην πραγματικότητα, καταστρέφει όσα επιχειρεί να κάνει για το γενικό συμφέρον. Ακόμη, ο Bakunin πίστευε ότι όλη η νομοθεσία, η οποία θεσπίζεται μέσα από το κράτος, είναι υποχρεωτικό να απορριφθεί, διότι θεσπίστηκε με βάση τα συμφέροντα όσων κατέχουν πλούτη. Συνεπώς, κάθε περιοχή και κάθε κομμούνα πρέπει να είναι απόλυτα ελεύθερη ως προς την πολιτική και οικονομική οργάνωσή της.
Επίσης, ο Bakunin πρόβαλε και οικονομικές θέσεις. Σαφέστερα, αν και είχε επηρεαστεί από τις κομμουνιστικές αντιλήψεις για την οικονομία, περιέγραφε τον εαυτό του σαν «κολλεκτιβιστή αναρχικό». Ωστόσο, ο κολλεκτιβισμός του Bakunin ήταν ο μη καθορισμός εκ των προτέρων της μορφής της διανομής, την οποία οφείλουν να ενστερνιστούν οι παραγωγοί καταναλωτικών αγαθών στις ομάδες τους. Η μορφή της διανομής θα μπορούσε να είναι είτε η κομμουνιστική λύση, είτε οι αποδείξεις εργασίας είτε οι ίσες αμοιβές μεταξύ των εργαζομένων.
Σύμφωνα με τον Bakunin, το κράτος αποτελεί έναν θεσμό, ο οποίος αναπτύχθηκε, με σκοπό την εγκαθίδρυση μονοπωλιακών προνομίων για τους γαιοκτήμονες, τους βασιλιάδες, τους στρατιωτικούς ηγέτες, τους ευγενείς και, τους τοκογλύφους. Σε αυτούς, κατά την διάρκεια του 19ου αιώνα, προστέθηκαν και οι βιομηχανικοί καπιταλιστές. Άρα, το κράτος θα ήταν ένας άχρηστος θεσμός, αν εξέλιπαν τα μονοπωλιακά προνόμια. Με άλλα λόγια, η ζωή θα απλοποιείτο, αν εξαφανιζόταν ο μηχανισμός, ο οποίος στοχεύει- αποκλειστικά- στην εκμετάλλευση των φτωχών από τους πλουσίους. Δηλαδή το κράτος[10].
Εν τέλει, η ιδέα της ύπαρξης ανεξάρτητων κομμουνών στα πλαίσια μίας περιφερειακής οργάνωσης και, παράλληλα, η οργάνωση των ομοσπονδιών από εργατικά συνδικάτα στην νέα κοινωνία των ανθρώπων, αποδίδει την αντίληψη μίας κοινωνίας, η οποία αναγεννήθηκε μέσα από ένα είδος κοινωνικής επανάστασης.
Οι απόψεις του Bakunin απεδείχθησαν διαφορετικές σε σχέση με όσα αντιπροσώπευε το καταστατικό της Α΄ Διεθνούς. Το αποτέλεσμα ήταν η εκδίωξη του Ρώσου διανοητή από την Διεθνή, το 1872. Παρά την εκδίωξή του από την Διεθνή του Marx, ο υπό εξέταση θεμελιωτής του αναρχισμού μπορεί να θεωρηθεί ως ένας κήρυκας για μία μορφή κοινωνικής επανάστασης.
Κλείνοντας, βασικός θεωρητικός του αναρχοσυνδικαλισμού υπήρξε ο Γάλλος Georges Sorel (1847-1922). Στο έργο του, υπό τον τίτλο «Σκέψεις για την βία», του 1908, υποστηρίζει ότι οι εργάτες οφείλουν να πειστούν για την δυνατότητα μίας γενικής απεργίας του προλεταριάτου, η οποία θα είχε ως αποτέλεσμα το τέλος του αστικού πολιτισμού. Από την άλλη, όμως, ο Sorel διατηρούσε επιφυλάξεις, θεωρώντας ότι η γενική απεργία ίσως αποτελεί έναν μύθο. Φυσικά, με την μορφή του μύθου θα αποτελούσε ισχυρό όπλο στα χέρια εκείνων, οι οποίοι αποσκοπούσαν στην καταστροφή της υπάρχουσας κοινωνίας, ακόμη και με την χρήση βίαιων μέσων.
Γ. Ο Δήμος Παπαθανασίου
Στην χώρα μας, ο αναρχισμός εμφανίστηκε λίγο μετά τα μέσα του 19ου αιώνα, μαζί με τον σοσιαλισμό. Την εποχή εκείνη, οι σοσιαλιστές ονομάζονταν «κοινωνιστές», καθώς ο όρος «σοσιαλισμός» δεν είχε καθιερωθεί ακόμη. Κατά την περίοδο εκείνη, η ιταλική επιρροή ήταν έντονη. Η ιταλική επιρροή οφείλεται στην παρουσία Ιταλών πολιτικών προσφύγων στο νεότευκτο ελληνικό βασίλειο. Ακόμη, ιδιαίτερη κινητικότητα παρατηρήθηκε στην βόρεια και δυτική Πελοπόννησο, αλλά και σε αλύτρωτες περιοχές, όπως η Ήπειρος και η Κρήτη[11].
Από χρονολογική άποψη, το πρώτο κείμενο αναρχικού χαρακτήρα, το οποίο γράφτηκε στην Ελλάδα, ανήκει στον Δήμο Παπαθανασίου. Αναλυτικά, το κείμενο δημοσιεύθηκε στις 9 Σεπτεμβρίου 1861, στην εφημερίδα «Φως», την οποία εξέδιδε η τυχοδιωκτική μορφή, υπό το όνομα Σοφοκλής Καρύδης. Ο τίτλος του άρθρου ήταν «Αναρχία»[12]. Το περί ου ο λόγος άρθρο οδήγησε στην δίωξη του συντάκτη του και, φυσικά, σε ματαίωση πιθανής συνέχειάς του. Ολοκληρώνοντας, σύμφωνα με μία άποψη, συντάκτης του άρθρου δεν ήταν ο Παπαθανασίου, αλλά ο- τότε- νεαρός φοιτητής της Νομικής, Δημήτριος Παπαρρηγόπουλος, γιος του μεγάλου μας ιστορικού[13].
Ο Δήμος Παπαθανασίου εξέδιδε, ήδη από το 1859, την εφημερίδα «Αγγελιοφόρος». Όμως, το εγχείρημά του αυτό δεν μπόρεσε να επιβιώσει και, την επόμενη χρονιά, ο «Αγγελιοφόρος» έκλεισε. Παρά την αποτυχία του «Αγγελιοφόρου», ο Παπαθανασίου άρχισε να εκδίδει, με την έλευση του 1862, την εφημερίδα «Νέα Γενεά», η οποία, τον Ιανουάριο του 1869, συγχωνεύθηκε με την εφημερίδα «Μέλλον», του Γεωργίου Γλύνη[14].
Το φθινόπωρο του 1870, ο Γλύνης πεθαίνει και, ο Παπαθανασίου αναλαμβάνει από μόνος του την σύνταξη και έκδοση της εφημερίδας. Κατά την εγκαθίδρυση της Κομμούνας του Παρισιού, το 1871, ο Παπαθανασίου, μέσα από το έντυπό του, αναδεικνύεται σε διαπρύσιο υποστηρικτή της Κομμούνας και, παράλληλα, αρχίζει να την υπερασπίζεται από τις επιθέσεις των εν Ελλάδι αντιπάλων της, ανάμεσα στους οποίους ανήκε η πλειονότητα των ελληνικών εφημερίδων. Σύμφωνα με μία άποψη, η υπεράσπιση της Κομμούνας έγκειτο στο γεγονός ότι ο Παπαθανασίου- πιθανότατα- είχε επηρεαστεί από τον Proudhon[15].
Δ. Οι αναρχικοί σύλλογοι στην Ελλάδα κατά τα τέλη του 19ου αιώνα
Στην χώρα μας, η παγίωση του οράματος της Μεγάλης Ιδέας υπήρξε ο βασικός παράγοντας για να μην έχουν απήχηση ιδέες με προοδευτικό περιεχόμενο[16]. Παρ’ όλα αυτά, στο λυκόφως του 19ου αιώνα ξεκίνησε η εμφάνιση αναρχικών συλλόγων. Ο πρώτος- χρονολογικά- σύλλογος, ο οποίος μιλούσε για αναρχισμό, υπήρξε ο «Δημοκρατικός Σύλλογος του Λαού», με έδρα την Πάτρα. Ο σύλλογος δημιουργήθηκε το 1876 και, λίγο αργότερα, συμμετείχε στο συνέδριο της Αντιεξουσιαστικής Διεθνούς, το οποίο πραγματοποιήθηκε στην Βέρνη της Ελβετίας. Εκπρόσωπος του συλλόγου ήταν ο Ιταλός αναρχικός Andrea Costa.
Ο αναρχικός αυτός σύλλογος από την Πάτρα έγινε γνωστός στο ευρύ κοινό την άνοιξη του 1877. Ακριβέστερα, την 1η Μαΐου 1877, κυκλοφόρησε το πρώτο φύλλο της εφημερίδας «Ελληνική Δημοκρατία». Στόχος της εφημερίδας υπήρξε η εγκαθίδρυση «Δημοκρατικού Πολιτεύματος», με τους εξής όρους: i) Αποκέντρωση και αυτοδιοίκηση των δήμων, ii) Πλήρη ελευθερία του ατόμου και, iii) Κάθε εξουσία να είναι υποταγμένη στην λαϊκή εξουσία κατ’ ευθείαν. Ακόμη, τα μέλη του συλλόγου διατηρούσαν επαφές με ομοϊδεάτες τους από την Αθήνα, την Σύρο, την Τριφυλία Μεσσηνίας αλλά και με άτομα από το εξωτερικό. Στόχος τους ήταν η συγκρότηση ομοσπονδίας.
Όμως, σύντομα, ο Άρειος Πάγος ζήτησε την ποινική δίωξη του «Δημοκρατικού Συλλόγου» και, το κλείσιμο της εφημερίδας. Πράγματι, η αστυνομία κατέσχεσε το αρχείο της εφημερίδας και, εν συνεχεία, πραγματοποιήθηκαν οι συλλήψεις των μελών Δ. Αμπελικόπουλου, Κ. Γριμάνη, Α. Ευμορφόπουλου, Κ. Μπομποτή, Ι. Σπαθάρα και Γ. Ασημακόπουλου. Ωστόσο, τα μέλη του συλλόγου κατάφεραν να αποφυλακιστούν χάρη στην πίεση, την οποία άσκησε στο Κοινοβούλιο ο κοινωνιστής Ρόκκος Χοϊδάς και ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης- Φαλέζ, εγγονός του «Γέρου του Μωριά». Μάλιστα, ο Κολοκοτρώνης- Φαλέζ πλήρωσε χρηματικό ποσό ως εγγύηση για την αποφυλάκισή τους, στα τέλη Ιουλίου του 1877[17].
Ακόμη, στην Πάτρα εμφανίστηκε η πρώτη- χρονολογικά- συλλογικότητα, η οποία δήλωνε αναρχική. Επρόκειτο για τον Αναρχικό Όμιλο Πατρών (ΑΟΠ), ο οποίος εμφανίστηκε για πρώτη φορά το 1896 και, αποτελείτο από τους κοινωνιστές Μαγκανάρα, Καραμπίλια, Σταυρόπουλο, Αρνέλλο και Μεϊντάνη. Μέλη του Αναρχικού Ομίλου Πατρών ήταν, επίσης και, «ελεύθεροι σοσιαλιστές». Ο Αναρχικός Όμιλος Πατρών εξέδιδε την εφημερίδα «Επί τα πρόσω».
Την 3η Νοεμβρίου 1896, ο Πατρινός τσαγκάρης Δ. Μάτσαλης, μέλος του ΑΟΠ, προέβη σε ένα αξιόποινο εγχείρημα. Ακριβέστερα, σκότωσε τον τραπεζίτη Δ. Φραγκόπουλο και, παράλληλα, τραυμάτισε τον σταφιδέμπορο Α. Κόλλα. Για την ενέργειά του αυτή, συνελήφθη και φυλακίστηκε. Ο Μάτσαλης έβαλε τέρμα στην ζωή του δαγκώνοντας καψούλια στο κελί του.
Μετά την αυτοκτονία του Μάτσαλη, τα 14 μέλη της Συντακτικής Επιτροπής του ΑΟΠ συνελήφθησαν και καταδικάστηκαν σε ποινές φυλάκισης. Κατά την διάρκεια του χρονικού διαστήματος από την αυτοχειρία του Μάτσαλη ως την καταδίκη των Μαγκανάρα και Καραμπίλια, στις 23 Φεβρουαρίου του 1897, τα μέλη του ΑΟΠ διοργάνωναν ομιλίες στην Πάτρα, αλλά και σε άλλες περιοχές της Αχαΐας. Στις ομιλίες αυτές προπαγάνδιζαν τις απόψεις τους ενώ, το ακροατήριό τους αποτελείτο- κατά βάση- από ακτήμονες. Παρά τις διώξεις, ο Μαγκανάρας ανέπτυξε έντονη δράση, εκδίδοντας αναρχικά φυλλάδια και μπροσούρες. Επίσης, επιχείρησε να ιδρύσει την «Αναρχική Βιβλιοθήκη», συγκεντρώνοντας έργα του Kropotkin και του Grave. Ωστόσο, η κρατική καταστολή περιόρισε την δράση του Αναρχικού Ομίλου Πατρών. Κατά συνέπεια, το τελευταίο φύλλο της εφημερίδας «Επί τα πρόσω» κυκλοφόρησε τον Φεβρουάριο του 1898[18].
Το έτος 1898 σηματοδοτεί τον θάνατο ενός αναρχικού ομίλου και, παράλληλα, την γέννηση ενός νέου. Σαφέστερα, την σκυτάλη μετά την διάλυση του Αναρχικού Ομίλου Πατρών πήρε ο Αναρχικός Όμιλος Πύργου. Οι πληροφορίες για τον Αναρχικό Όμιλο Πύργου δίνονται στο κάτωθι υπόμνημα, το οποίο διαβιβάστηκε στο Διεθνές Επαναστατικό Συνέδριο του Παρισιού, το 1900:
«Σύντροφοι, από τις όχθες του Αλφειού, από την ιερή Άλτι της ιστορικής Ολυμπίας, χαιρετίζουμε το Συνέδριο[19]. Λόγω της οικονομικής κρίσης δεν μπορούσαμε να στείλουμε κάποιον σύντροφο στο Συνέδριο και, περιοριζόμαστε στην αποστολή υπομνήματος. Εδώ ο αναρχισμός εμφανίστηκε το 1892. Η προπαγάνδιση των ιδεών μας έλαβε μεγάλες διαστάσεις και, αν δεν είχαμε να αντιμετωπίσουμε το ζήτημα της θρησκείας θα είχε ακόμη μεγαλύτερες. Εδώ δεν έχουμε αυταρχικούς σοσιαλιστές, υπάρχουν μόνο συντηρητικοί, φιλελεύθεροι και αναρχικοί. Δεν έχουμε εργατικές ενώσεις, διότι δεν υπάρχει βιομηχανία. Καλλιεργείται μόνο η κορινθιακή σταφίδα και, οι εργάτες, που καλλιεργούν τ’ αμπέλια δεν είναι ντόπιοι, αλλά έρχονται από τις γειτονικές ορεινές περιοχές 3 φορές το χρόνο, γεγονός που μας εμποδίζει να προαπαγανδίσουμε τις ιδέες μας. Τους διανέμουμε απλώς φυλλάδια. Εδώ κυριαρχεί η μικρή ιδιοκτησία και, οι χωροφύλακες, όπως και οι δικαστικοί κλητήρες, που στάλθηκαν να εισπράξουν τους φόρους κυνηγήθηκαν από άνδρες και γυναίκες με ρόπαλα. Πολλοί από τους συντρόφους και από τους αγρότες καταδικάστηκαν σε μερικούς μήνες φυλακή. Αποτέλεσμα του κινήματος ήταν να υποχωρήσει η κυβέρνηση και να πέσει ο στόμφος των κεφαλαιοκρατών, καθώς έγιναν δύο επιθέσεις εναντίον τους. Όργανο των ιδεών μας η εφημερίδα «Νέον Φως», που κυκλοφόρησε από τον Οκτώβριο του 1898 ως τον Ιούνιο του 1899, με πρωτοβουλία του συντρόφου Β. Θεοδωρίδη. Μεταφράσαμε αρκετά αναρχικά έργα, όπως το «Θεός και Κράτος», του Bakunin, το «Η Αναρχία, η Φιλοσοφία και το ιδεώδες αυτής», του Kropotkin, τις διακηρύξεις του Etievant και το αναρχικό έργο, του A. Girard. Τα φυλλάδια αυτά, μεταφρασμένα από τον σύντροφο Δ. Αρνέλλο, διαβάζονται σε μορφή χειρογράφου και, θα τυπωθούν σύντομα»[20].
Το άνωθεν αναφερόμενο υπόμνημα υπεγράφη από όλα τα μέλη του Αναρχικού Ομίλου Πύργου. Ανάμεσα στις υπογραφές ξεχωρίζουν τα ονόματα των: Π. Μαχαιρά, Ν. Διδάχου, Δ. Αρνέλλου, Π. Κοροβέση, Σ. Κατήρα, Β. Θεοδωρίδη, Δ. Διονυσόπουλου, Κ. Νοβιτέρη, Γ. Πετρίτση, Β. Πούλου και Ι. Παναγούτη.
Ο τρίτος- και τελευταίος κατά σειρά- σύλλογος, ο οποίος θα εξεταστεί στο παρόν πόνημα, είναι ο Αναρχικός Εργατικός Σύνδεσμος Αθηνών. Ο Σύνδεσμος αυτός συστήθηκε στην Αθήνα του 1899 από μέλη προγενέστερων συλλογικοτήτων, όπως ο Αναρχικός Όμιλος Πατρών και ο σοσιαλιστικός σύλλογος «Κόσμος», ο οποίος είχε ιδρυθεί κατά την δεκαετία του 1890 από τον Μαρίνο Αντύπα[21]. Κατά τα γραφόμενά του, ο Σύλλογος «απορρίπτει κάθε μορφή κοινοβουλευτικής και νόμιμης δράσης και, διακηρύττει ως μόνη οδό απαλλαγής αυτή της άμεσης και αντι- κοινοβουλευτικής πάλης, κρίνοντας ότι κάθε αντιπροσώπευση και νομοθεσία δεν είναι άλλο από άρνηση της ελευθερίας του ατόμου»[22].
Σύμφωνα με πληροφορίες, οι οποίες, ωστόσο, δεν είναι σαφείς, ο Αναρχικός Εργατικός Σύνδεσμος στην πρωτεύουσα επιβίωσε- πιθανόν- μετά το γύρισμα του αιώνα, όταν οι περισσότεροι εγκατέλειψαν την ενεργό δράση. Ως τεκμηριωμένη παρέμβαση του Συνδέσμου μπορεί να εκληφθεί μία έκθεση για τα πεπραγμένα του ελευθεριακού κινήματος στην Ελλάδα, η οποία είχε αποσταλεί στο Επαναστατικό Συνέδριο του Παρισιού. Το κείμενο- αρχικά- δημοσιεύθηκε σε γαλλική αναρχική εφημερίδα και, ύστερα, αναδημοσιεύθηκε υπό τον τίτλο “Memoria” στο Buenos Aires της Αργεντινής. Κλείνοντας, η έκθεση αυτή υπογραφόταν από τα εξής μέλη: Ι. Μαγκανάρας, Χ. Κουλουμπής, Λ. Σπαρτάλη, Π.-Ν. Τεροντής, Α. Παπαμαρτυρόπουλος, Δ. Κουλανής, Δ. Καραμπίλιας, Γ. Παπανιάς, Χ. Δέδελ, Μ. Καραγιαννόπουλος, Δ. Μεϊντάνης και, Ν. Μωραΐτης.
-----------------------
[1]) Βλ. και Marx, K. & Engels, F. (2005) Κομμουνιστικό μανιφέστο, Αθήνα: Παπαδήμας
[2]) Βλ. και Kropotkin, P. (1992) Προς τους νέους, Αθήνα: εφημ. «Ελεύθερος Τύπος»
[3]) Βλ. και Joll, J. (1965) The anarchists, London. LSE Publishing
[4]) Βλ. και Rocker, R. (1989) Αναρχισμός και αναρχοσυνδικαλισμός, Αθήνα: εφημ. «Ελεύθερος Τύπος»
[5]) Βλ. και Kropotkin, P. (1992) Προς τους νέους, Αθήνα: εφημ. «Ελεύθερος Τύπος»
[6]) Βλ και λήμμα σύνταξης “Fourier, Charles” in Brockhaus Enzyklopädie, vol. 22 (1985), p. 45.
[7]) Βλ. και Woodcook, G. (1957) Pierre- Joseph Proudhon, London. Routledge.
[8]) Βλ. και Rocker, R. (1989) Αναρχισμός και αναρχοσυνδικαλισμός, Αθήνα: εφημ. «Ελεύθερος Τύπος»
[9]) Βλ. και Burns, E.M. (1983) Ευρωπαϊκή ιστορία: Ο δυτικός πολιτισμός. Νεότεροι χρόνοι, Θεσσαλονίκη: Επίκεντρο
[10]) Βλ. και Kropotkin, P. (1992) Προς τους νέους, Αθήνα: εφημ. «Ελεύθερος Τύπος»
[11]) Βλ. και Μπρουντζάκη, Ξ. (2013) Αμίλκας Τσιπριάνι: Ένας Ιταλός στο πλευρό της Ελλάδος, Αθήνα: εφημ. «Ποντίκι»
[12]) Βλ. και Σκαμνάκη, Α. (2020) Πολιτική εξουσία και ΜΜΕ στην σύγχρονη Ελλάδα (1821-1940), Θεσσαλονίκη: Ζυγός
[13]) Βλ. και Χριστάκη, Λ. (2003) Ιστορία της αλητείας, Θεσσαλονίκη: Γόρδιος
[14]) Βλ. και Κολιού, Ν. (1992) Τυποφωτογραφικό πανόραμα του Βόλου, τ. Α΄, Αθήνα: Κάκτος
[15]) Βλ. και Παπαϊωάννου, Μ.Μ. (1959) Η Παρισινή Κομμούνα και η Ελλάδα. Άρθρα από την εφημερίδα Μέλλον του Δ. Παπαθανασίου, Αθήνα: Σύγχρονη Εποχή.
[16]) Βλ και Τσουκαλά, Κ. (1978) «Η εμφάνιση των δημοκρατικών» στην Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ. ΙΔ΄, σελ. 16, Αθήνα: Εκδοτική Αθηνών
[17]) Βλ. και Φουντά, Ι. (2014) Αναρχικό λεξικό, Αθήνα: Εκδόσεις των Συναδέλφων
[18]) Βλ. και Μπαζού, Γ. «Το αναρχικό κίνημα στην Ελλάδα» περιοδικό Hot Doc, Δεκέμβριος 2017, τ. 52, σελ. 25-26.
[19]) Για τα τοπωνύμια, βλ και λήμμα σύνταξης «Ηλεία» στο Νεώτερον Εγκυκλοπαδικόν Λεξικόν Ήλιος, τ. 16 (1977), σελ. 33.
[20]) Βλ. και Μπαζού, Γ. «Το αναρχικό κίνημα στην Ελλάδα» περιοδικό Hot Doc, Δεκέμβριος 2017, τ. 52, σελ. 27.
[21]) Βλ και Μουγογιάννη, Ι.Γ. (1987) Πτυχές του αγροτικού ζητήματος στην Θεσσαλία, Βόλος: Αρχείο Θεσσαλικών Μελετών
[22]) Βλ. και Μπαζού, Γ. «Το αναρχικό κίνημα στην Ελλάδα» περιοδικό Hot Doc, Δεκέμβριος 2017, τ. 52, σελ. 29-30
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου