Ο Τριακονταετής Πόλεμος και η Ειρήνη της Βεστφαλίας

Σειρά πολεμικών αναμετρήσεων, μεταξύ 1618 και 1648, στην Κεντρική Ευρώπη και κυρίως στα γερμανικά εδάφη. Υπήρξε ένας από τους πιο μακροχρόνιους και καταστρεπτικούς πολέμους της ευρωπαϊκής ιστορίας. Ξεκίνησε ως θρησκευτικός πόλεμος και με την πάροδο του χρόνου σφραγίστηκε από την αντιπαράθεση των βασιλικών οίκων των Βουρβώνων και των Αψβούργων για την πολιτική κυριαρχία στην Ευρώπη.

Η βασική αιτία του Τριακονταετούς Πολέμου ανάγεται στις θρησκευτικές έριδες ανάμεσα στα καθολικά και προτεσταντικά κρατίδια της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας του Γερμανικού Έθνους, ενός πολυεθνικού μορφώματος με έδρα τη Βιέννη, που είχε τη στήριξη του Πάπα. Αφορμή υπήρξε η προσπάθεια βίαιης επιβολής του καθολικισμού στη Βοημία (σημερινή Τσεχία) από τον αυτοκράτορα Ματθία του οίκου των Αψβούργων.

Οι θρησκευτικοί διωγμοί αφύπνισαν το εθνικό συναίσθημα των διαφόρων λαών της Αυτοκρατορίας και στις 23 Μαΐου 1618 οι προτεστάντες (διαμαρτυρόμενοι) της Πράγας πέταξαν από το παράθυρο τρεις καθολικούς απεσταλμένους. Είναι η περίφημη «Εκπαραθύρωση της Πράγας», που σηματοδότησε την έναρξη του Τριακονταετούς Πολέμου.

Οι Προτεστάντες οργάνωσαν για την υπεράσπισή τους την «Προτεσταντική ή Ευαγγελική Ένωση», με αρχηγό τον εκλέκτορα του Παλατινάτου Φρειδερίκο, οι δε Καθολικοί την «Καθολική Λίγκα», με αρχηγό τον Μαξιμιλιανό, εκλέκτορα της Βαυαρίας. Στην πορεία, στην ενδογερμανική αυτή διαμάχη αναμίχθηκαν και λοιπές μεγάλες δυνάμεις της εποχής.

Ο Τριακονταετής Πόλεμος διαιρείται χονδρικά σε τέσσερις περιόδους:

• Βοημική ή Παλατινατική (1618-1625). Ο στρατηγός Τίλι της «Καθολικής Λίγκας» νικά τον Φρειδερίκο του Παλατινάτου και τον αναγκάζει να καταφύγει στην Ολλανδία. Έτσι, οι Καθολικοί θέτουν υπό τον πλήρη έλεγχό τους τη Βοημία.
• Δανική (1625-1629). Ο βασιλιάς της Δανίας Χριστιανός Δ' βοηθά τους προτεστάντες. Ηττάται, όμως, το 1629 από τον καλά οργανωμένο στρατό του φον Βάλενσταϊν και αναγκάζεται να συνάψει την ειρήνη της Λιβέκης με κυριότερο όρο να μην αναμιγνύεται στις υποθέσεις της Γερμανίας. Ο Βάλενσταϊν, παρά τις επιτυχίες του, αντικαθίσταται από τον Τίλι στην αρχιστρατηγία των αυτοκρατορικών στρατευμάτων, λόγω της δυσφορίας των συμμάχων ηγεμόνων και της κακής διαγωγής των στρατευμάτων του.
• Σουηδική (1629-1635). Ο βασιλιάς της Σουηδίας Γουσταύος Αδόλφος επεμβαίνει προς υποστήριξη των Προτεσταντών. Προελαύνει νικηφόρα στη Βαυαρία και καταλαμβάνει το Μόναχο. Στο Λίτσεν (1632) νικά τον ανακληθέντα Βάλενσταϊν, αλλά φονεύεται ο ίδιος. Ο νέος αρχηγός των Σουηδών Βερνάρδος συνεχίζει τις νίκες, ενώ ο Βάλενσταϊν θεωρείται ύποπτος και δολοφονείται (1634).
• Γαλλοσουηδική (1635-1648). Κατά τη φάση αυτή, ο πόλεμος σφραγίζεται από την αντιπαράθεση Βουρβώνων και Αψβούργων. Εξέχουσα φυσιογνωμία της περιόδου αυτής είναι ο καρδινάλιος Ρισελιέ, πρωθυπουργός του γάλλου βασιλιά Λουδοβίκου ΙΓ', ο οποίος θορυβημένος από την κυριαρχία των Αψβούργων (αν και ομόδοξοί του), μετατρέπει τον πόλεμο από θρησκευτικό σε κατακτητικό. Χάρη στην πολιτική του, η Γαλλία συμμαχεί με τη Σουηδία και κηρύσσει τον πόλεμον κατά του αυτοκράτορα και αργότερα κατά των Ισπανών. Μετά το θάνατο του Βερνάρδου (1639), ο στρατός του και οι περιοχές που κατακτήθηκαν από αυτόν στην Αλσατία περιέρχονται στη Γαλλία. Οι ενωμένες δυνάμεις των Γαλλοσουηδών νικούν τα αυτοκρατορικά στρατεύματα και προελαύνουν προς τη Βιέννη, ενώ ο πρίγκιπας Κοντέ κατατροπώνει τους Ισπανούς στο Ροκρουά (1643).

Τέλος, εν μέσω γενικής εξάντλησης, αρχίζουν διαπραγματεύσεις για τη σύναψη ειρήνης το 1644, που καταλήγουν στις συνθήκες της Βεστφαλίας, η υπογραφή των οποίων ολοκληρώθηκε στις 24 Οκτωβρίου 1648 και άλλαξε δραστικά τον χάρτη της Ευρώπης. Τα θύματα του Τριακονταετούς Πολέμου από διάφορες αιτίες υπολογίζονται σε 8 εκατομμύρια ψυχές.

Η Ειρήνη της Βεστφαλίας

Περιληπτική ονομασία μιας σειράς τριών συνθηκών που υπογράφτηκαν από το Μάιο έως τον Οκτώβριο του 1648 στις πόλεις της Βεστφαλίας, Μίνστερ και Όσναμπρικ και σφράγισαν το τέλος του Τριακονταετούς Πολέμου (1618-1648), αλλά και του Ογδοηκονταετούς Πολέμου (1568-1648) μεταξύ Ισπανίας και των 17 επαρχιών των Κάτω Χωρών (Ολλανδίας).

Καταπονημένοι από τη μακρά διάρκεια του Τριακονταετούς Πολέμου και από τις συμφορές που προκάλεσε, οι ηγεμόνες και οι αντιπρόσωποι των γερμανικών πόλεων συνήλθαν στη Φραγκφούρτη το Φεβρουάριο του 1643 και εξανάγκασαν τον αυτοκράτορα Φερδινάνδο Γ' να δεχτεί τη σύγκληση συνεδρίου. Το συνέδριο, στο οποίο αντιπροσωπεύτηκαν όλοι οι εμπόλεμοι πλην Δανίας, άρχισε τις εργασίες του στο Μίνστερ και το Όσναμπρικ της Βεστφαλίας, τον Μάιο του 1644.

Μετά από τετραετείς και γεμάτες δυσχέρειες διαπραγματεύσεις, το συνέδριο κατέληξε στις εξής αποφάσεις:

• Ανεγνωρίστηκε η θρησκευτική ελευθερία και η ισότητα των δογμάτων. Οι ηγεμόνες διατήρησαν το δικαίωμα επιβολής της θρησκείας τους στους υπηκόους τους (cujus regio, ejus religio).
• Η Γερμανία (Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία του Γερμανικού Έθνους) έγινε ομοσπονδία ανεξαρτήτων κρατών (350 τον αριθμό), στα οποία δόθηκε το δικαίωμα να συνάπτουν συμμαχίες μεταξύ τους και με ξένα κράτη.
• Η Δημοκρατία των Κάτω Χωρών αναγνωρίσθηκε ως ανεξάρτητο κράτος.
• Η Ελβετική Ομοσπονδία αναγνωρίσθηκε ως ανεξάρτητο κράτος.
• Στη Γαλλία περιήλθαν οι περιοχές Μέτς, Τουλ και Βερντέν και το μεγαλύτερο μέρος της Αλσατίας.
• Η Σουηδία προσάρτησε τη Δυτική Πομερανία κι εξασφάλισε τον έλεγχο των ποταμών Όντερ, Έλβα και Βέζερ, θέτοντας έτσι υπό τον έλεγχό της το εμπόριο στη Βόρεια Θάλασσα και τη Βαλτική.
• Η Βαυαρία προσάρτησε το Άνω Παλατινάτο και το Βραδεμβούργο επεκτάθηκε αρκετά για να αποτελέσει αργότερα τον πυρήνα της Πρωσίας.

Η συνθήκη ειρήνης μεταξύ Ισπανίας και Κάτω Χωρών υπογράφτηκε στη Χάγη στις 30 Ιανουαρίου 1648 και επικυρώθηκε στο Μίνστερ στις 15 Μαΐου 1648. Οι δύο άλλες υπογράφτηκαν στις 24 Οκτωβρίου 1648, από τον γερμανό αυτοκράτορα Φερδινάνδο Γ' με τη Γαλλία («Συνθήκη του Μίνστερ») και τη Σουηδία («Συνθήκη του Όσναμπρικ»). Οι τρεις αυτές συνθήκες συγκροτούν τη λεγόμενη «Ειρήνη της Βεστφαλίας», που είναι περισσότερο γνωστή ως Συνθήκη της Βεστφαλίας.

Τη συνθήκη του Μίνστερ της 24ης Οκτωβρίου 1648 δεν επικύρωσε η Ισπανία και ο πόλεμος επαναλήφθηκε μεταξύ αυτής και της Γαλλίας επί 12 έτη. Τελικά, η Ισπανία ηττήθηκε και αναγκάσθηκε να υπογράψει τη συνθήκη των Πυρηναίων (7 Νοεμβρίου 1659), με την οποία το Αρτουά και η Φλάνδρα παραχωρήθηκαν στη Γαλλία.

Αποτελέσματα του Τριακονταετούς Πολέμου

• H Γερμανία, το κυρίως θέατρο του πολέμου, υφίσταται μεγάλες καταστροφές και καθίσταται ανίσχυρη εξωτερικά και εσωτερικά για τα επόμενα 150 χρόνια.
• Η Γαλλία και η Σουηδία ενισχύονται και αποκτούν γόητρο και ισχύ.
• Η ανεξιθρησκεία επικρατεί στην Ευρώπη.
• Μακροπρόθεσμα, διαμορφώνεται ένα νέο διεθνές πλαίσιο στην Ευρώπη, όπου κυριαρχούν οι αρχές της εθνικής κυριαρχίας, της ειρηνικής συνύπαρξης των κυριάρχων κρατών και της ισορροπίας δυνάμεων. Οι αρχές αυτές μεταλαμπαδεύτηκαν αργότερα και στον υπόλοιπο κόσμο και αποτέλεσαν βασικούς κανόνες του Διεθνούς Δικαίου.