Η ΝΑΥΜΑΧΙΑ ΤΟΥ ΤΡΑΦΑΛΓΚΑΡ (21 Οκτωβρίου 1805)

Η ΝΑΥΜΑΧΙΑ ΠΟΥ ΕΚΡΙΝΕ ΤΟΝ ΕΛΕΓΧΟ ΤΩΝ ΘΑΛΑΣΣΩΝ

ΓΕΝΙΚΑ

Στις 21 Οκτωβρίου 1805, το Βασιλικό Ναυτικό έβαλε οριστικό τέλος στα σχέδια του Ναπολέοντα για εισβολή στην Αγγλία από τα Στενά της Μάγχης. O στόλος του ναυάρχου Νέλσονα παγίδευσε τον ενωμένο Γαλλο - Ισπανικό στόλο βόρεια του ακρωτηρίου Τραφάλγκαρ σε μία από τις σημαντικότερες ναυμαχίες της ιστορίας. Tο ακρωτήριο Τραφάλγκαρ βρίσκεται στην επαρχία του Κάδιξ, στο νοτιοδυτικό τμήμα της Ανδαλουσίας στη Νότια Iσπανία. Μερικά μίλια βόρεια του ακρωτηρίου, στις 21 Οκτωβρίου 1805, συγκρούστηκαν το Βρετανικό Βασιλικό Ναυτικό υπό τον ναύαρχο λόρδο Νέλσονα με τον ενωμένο Γαλλο - Ισπανικό στόλο υπό τις διαταγές του Γάλλου αντιναυάρχου Βιλνέβ (Jean Baptiste Silvestre de Villeneuve)...

H έκβαση της ναυμαχίας είχε ως αποτέλεσμα τη σχεδόν καθολική Βρετανική κυριαρχία στις θαλάσσιες εμπορικές οδούς από και προς την Aμερική και την Ινδία. Πίσω από τη μάχη για τον έλεγχο και την εκμετάλλευση των εισαγωγών πρώτων υλών από τις περιοχές της Βόρειας και Νότιας Aμερικής και κυρίως από τα νησιά της Καραϊβικής (των Δυτικών Ινδιών όπως ονομάζονταν από τους Ευρωπαίους) καθώς και από την Ινδία υπήρχε ένα ιδιαίτερα ενδιαφέρον πολιτικο - οικονομικό υπόβαθρο. Tο 1783 ο βασιλιάς της Μεγάλης Βρετανίας, Γεώργιος Γ', διαλύει τη Bουλή των Αντιπροσώπων και διορίζει πρωθυπουργό τον Γουίλιαμ Πιτ τον Νεότερο (ο νεότερος Βρετανός πρωθυπουργός).

Tο φιάσκο και η αποτυχία της χώρας να αντιμετωπίσει την Αμερικανική Επανάσταση (1775 - 1783), καθώς και η συνεχής πολεμική σύγκρουση με τη Γαλλία είχαν οδηγήσει το Βρετανικό έλλειμμα στο τεράστιο για την εποχή ύψος των 250.000.000 λιρών. Eκείνο που περιόριζε σημαντικά τη Βρετανική οικονομία ήταν η διακοπή, λόγω της ανεξαρτησίας πλέον των Αμερικανών, των εμπορικών συναλλαγών με το Νέο Κόσμο και ιδίως με τις Δυτικές Ινδίες (το νησιωτικό σύμπλεγμα της Καραϊβικής). 

O Πιτ υποστήριξε την εμπορική επαναδραστηριοποίηση της Βρετανίας στην περιοχή εκείνη, αλλά η χώρα του είχε πλέον να αντιμετωπίσει το Γαλλικό ναυτικό, το οποίο είχε αδράξει την ευκαιρία που του παρουσιάστηκε.
 

ΤΡΑΦΑΛΓΚΑΡ 

Το ακρωτήριο Τραφάλγκαρ (Cabo Trafalgar) είναι ακρωτήριο στη Νοτιοδυτική Ισπανία, στην περιοχή της Ανδαλουσίας. Βρίσκεται στον πορθμό του Γιβραλτάρ, προς την μεριά του Ατλαντικού. Στην περιοχή του ακρωτηρίου έλαβε χώρα στις 21 Οκτωβρίου 1805 η Ναυμαχία του Τραφάλγκαρ μεταξύ του αγγλικού στόλου, υπό τον ναύαρχο Νέλσον, και των ενωμένων Γαλλοϊσπανικών, υπό τον ναύαρχο Πιέρ Βιλνέβ, η έκβαση της οποίας χάρισε στην Αγγλία την κυριαρχία των θαλασσών μέχρι τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο.

Η ονομασία του Ακρωτηρίου Τραφάλγκαρ, επί του οποίου φέρεται μεγάλος ομώνυμος φάρος, είναι παραφθορά της Αραβικής ονομασίας Ταράφ-αλ-άγκαρ ή Ταράφ-αλ-αγκάρ (ακρωτήριο του σπηλαίου, εκ του μεγάλου αριθμού τέτοιων στην ακτή). Πιθανώς, πρόκειται περί του ιδίου ακρωτηρίου που οι αρχαίοι αποκαλούσαν Ακρωτήριο της Ήρας, επειδή επ΄ αυτού υπήρχε αρχαίος ναός αφιερωμένος στη Θεά Ήρα, σε βόρειο πλάτος 36° 05’ και δυτικό μήκος 5° 45’, κατά Πτολεμαίο (Γεωγρ. Β 4, 5)

Πέριξ του ακρωτηρίου Τραφάλγκαρ υπάρχουν επικίνδυνοι ύφαλοι, τους οποίους φοβούμενος ο Νέλσον, μέσα στην επιθανάτια αγωνία του, εφιστούσε την προσοχή των αξιωματικών του για την ασφαλή αγκυροβολία του στόλου, πριν ξεσπάσει η καταιγίδα που προμήνυε το βαρόμετρο. Έγινε γνωστό από τη μεγάλη ναυμαχία που έγινε εκεί, μεταξύ του Αγγλικού και του ενωμένου Γαλλοϊσπανικού στόλου, στις 21 Οκτωβρίου 1805. Η ναυμαχία έληξε με νίκη των Άγγλων και παντελή καταστροφή του Γαλλοϊσπανικού στόλου.

Η ναυμαχία αυτή άλλαξε την πορεία της ιστορίας, γιατί από εκείνη τη στιγμή άρχιζε η θαλασσοκρατορία της Αγγλίας, που κράτησε παραπάνω από 100 χρόνια. Η νίκη των Άγγλων είναι δημιούργημα της μεγαλοφυίας του ναυάρχου Νέλσονα. Στις 21 Οκτωβρίου του 1805 ο Γαλλικός στόλος με ναύαρχο τον Βιλλνέβ και ο Ισπανικός με ναύαρχο τον Γκραβίνα συνάντησαν, στα ανοικτά του Τραφάλγκαρ, μια μοίρα του Αγγλικού στόλου με ναύαρχο τον Νέλσονα.

Ο Νέλσον, παρά την υπεροχή του εχθρού, αποφάσισε να ναυμαχήσει κι έτσι παράταξε τα πλοία του σε δύο σειρές και επιτέθηκε κάθετα στην παράταξη του εχθρού. Κατόρθωσε να διασπάσει το Γαλλοϊσπανικό στόλο σε τρία σημεία. Η ναυμαχία ήταν πολύ σκληρή και κράτησε περίπου 15 ώρες. Άρχισε στις 2 τα ξημερώματα και τελείωσε στις 5 το απόγευμα. Το τέλος της ναυμαχίας βρήκε τον Αγγλικό στόλο νικητή, αλλά και το ναύαρχο Νέλσονα τραυματισμένο θανάσιμα. Μετά από 7 ώρες άφησε την τελευταία του πνοή πάνω στη ναυαρχίδα του "Victory". Είχε όμως χαρίσει μια σπουδαία νίκη στην πατρίδα του.

ΝΑΠΟΛΕΟΝΤΕΙΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ

Οι Ναπολεόντειοι Πόλεμοι ήταν μια σειρά πολέμων που κηρύχθηκαν ενάντια στην Α' Γαλλική Αυτοκρατορία του Ναπολέοντα από αντίπαλες συμμαχίες που έλαβαν χώρα από το 1803 μέχρι το 1815. Ως συνέχεια των πολέμων που ξεκίνησαν με την Γαλλική Επανάσταση του 1789, εξέλιξαν τους Ευρωπαϊκούς στρατούς και έπαιξαν έναν άνευ προηγουμένου ρόλο, κυρίως λόγω της εφαρμογής της σύγχρονης μαζικής στρατολόγησης. Η Γαλλική δύναμη αυξήθηκε γρήγορα καθώς ο στρατός του Ναπολέοντα κατέκτησε το μεγαλύτερο τμήμα της Ευρώπης αλλά γρήγορα κατέρρευσε μετά την τραγική ως προς το αποτέλεσμα απόπειρα κατάληψης της Ρωσίας. 

Η Αυτοκρατορία του Ναπολέοντα υπέστη τελικά πλήρη στρατιωτική ήττα που είχε ως αποτέλεσμα την παλινόρθωση της μοναρχίας των Βουρβόνων στη Γαλλία. Οι πόλεμοι αυτοί είχαν ως αποτέλεσμα την διάλυση της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και έσπειραν τους σπόρους του εν γενέσει εθνικισμού στη Γερμανία και την Ιταλία που θα οδηγούσε στην μετάλλαξη των δύο αυτών εθνών στα τέλη του αιώνα σε συμπαγή κράτη. 

Εν τω μεταξύ, η παγκόσμια Ισπανική Αυτοκρατορία ξεκίνησε να καταρρέει καθώς η Γαλλική κατοχή της Ισπανίας εξασθένησε την δύναμη της Ισπανίας πάνω στις αποικίες της, δίνοντας έτσι την ευκαιρία δημιουργίας εθνικιστικών επαναστατικών κινημάτων στις χώρες της Λατινικής Αμερικής. Ως άμεσο αποτέλεσμα των Ναπολεοντείων Πολέμων, η Βρετανική Αυτοκρατορία έγινε η μεγαλύτερη στρατιωτική δύναμη παγκοσμίως για τον επόμενο αιώνα, αρχίζοντας έτσι την Pax Britannica.

Δεν υπάρχει κάποια συμφωνία μεταξύ των ιστορικών σχετικά με το πότε τελείωσαν οι Πόλεμοι της Γαλλικής Επανάστασης και πότε ξεκίνησαν οι Ναπολεόντειοι Πόλεμοι. Μια πιθανή ημερομηνία είναι η 9η Νοεμβρίου 1799, όταν ο Βοναπάρτης κατέλαβε την εξουσία στην Γαλλία με το πραξικόπημα της 18ης Μπρυμαίρ. Στις 18 Μαΐου 1803 φαίνεται να είναι η πλέον πιθανή ημερομηνία, καθώς τότε ξανάρχισε ο πόλεμος μεταξύ Μεγάλης Βρετανίας και Γαλλίας (που προήρθε από την ακύρωση της Συνθήκης της Αμιένης), που τερμάτισε την μοναδική περίοδο γενικευμένης ειρήνης που έλαβε χώρα στην Ευρώπη ανάμεσα στο 1792 και το 1814. 

Οι Ναπολεόντειοι Πόλεμοι τελείωσαν μετά την τελική ήττα του Ναπολέοντα στο Βατερλώ στις 18 Ιουνίου 1815 και το Δεύτερο Σύμφωνο των Παρισίων. Κύριες εκστρατείες που διεξάχθηκαν κατά την περίοδο εκείνη ήταν:

• Εκστρατεία της Γερμανίας (1805)
• Εκστρατεία της Πρωσίας (1806)
• Εκστρατεία της Πολωνίας (1806 - 1807)
• Εκστρατεία της Ισπανίας (1807 - 1809) που επαναλήφθηκε και τη περίοδο (1811 - 1813).
• Εκστρατεία της Αυστρίας (1809)
• Εκστρατεία της Πορτογαλίας (1810)
• Εκστρατεία της Ρωσίας (1812)
• Εκστρατεία της Σαξωνίας (1813)
• Εκστρατεία της Γαλλίας (1814) και
• Εκστρατεία του Βελγίου (1815)

ΓΕΝΙΚΑ ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΝΑΥΜΑΧΙΑΣ

Η αποφασιστικής σημασίας ναυμαχία μεταξύ του αγγλικού και του Γαλλοϊσπανικού στόλου, που εντάσσεται στο πλαίσιο των Ναπολεόντειων Πολέμων (1800 - 1815), διεξήχθη στις 21 Οκτωβρίου 1805 στα ανοιχτά του ακρωτηρίου Τραφάλγκαρ, στη νοτιοδυτική ακτή της Ισπανίας και έληξε με θρίαμβο των Άγγλων, αλλά και με μια μεγάλη απώλεια: τον θάνατο του Άγγλου ναυάρχου Οράτιου Νέλσονα.

Στα τέλη Σεπτεμβρίου του 1805 ο Γάλλος ναύαρχος Πιέρ Ντε Βιλνέβ έλαβε εντολή να αποπλεύσει με τον στόλο του από το Ισπανικό λιμάνι του Κάδιξ, με προορισμό τη Νεάπολη (Νάπολη), όπου θα αποβίβαζε στρατεύματα για τη Γαλλική εκστρατεία στη Νότια Ιταλία. Τη νύχτα της 19ης προς την 20η Οκτωβρίου ο Γαλλικός στόλος άφησε το Κάδιξ και προσπάθησε να περάσει απαρατήρητος τη Δυτική Μεσόγειο για να μην αναγκαστεί να δώσει μάχη με τον Αγγλικό στόλο, που καιροφυλακτούσε. Δεν τα κατάφερε, καθώς τον πρόλαβε ο Νέλσον στα ανοιχτά του ακρωτηρίου Τραφάλγκαρ.

Η αποφασιστική εμπλοκή έγινε το μεσημέρι της 21ης Οκτωβρίου 1805. Από τη μία πλευρά παρατάχθηκαν 33 πλοία του Αγγλικού στόλου με 2.148 κανόνια και αρχηγό τον Οράτιο Νέλσονα. Από την άλλη, ο ενωμένος Γαλλοϊσπανικός στόλος υπό τον Πιέρ ντε Βιλνέβ, με ίσο αριθμό πλοίων και 2.568 κανόνια. Στις 11:45 π.μ. ο Νέλσον έδωσε το σύνθημα της επίθεσης στους άνδρες του με το μήνυμα: «Η Αγγλία περιμένει από τον καθένα σας να επιτελέσει το καθήκον του».

Ο Άγγλος ναύαρχος με ένα ευφυές στρατήγημα διεμβόλισε τις εχθρικές γραμμές από δύο σημεία, νικώντας κατά κράτος στους Γαλλοϊσπανούς, που είχαν παρατάξει τα πλοία τους σε μία γραμμή, το ένα πίσω από το άλλο. Όμως, ένα εχθρικό βόλι από το μουσκέτο ενός ελεύθερου σκοπευτή χτύπησε κατάστηθα τον Νέλσονα στη 01:25 μ.μ. Τρεις ώρες αργότερα (04:30 μ.μ.) άφησε την τελευταία του πνοή πάνω στη ναυαρχίδα του «Victory», γνωρίζοντας ότι η ναυμαχία έκλινε υπέρ των Άγγλων.

Στις 17:45 το απόγευμα οι εχθροπραξίες σταμάτησαν οριστικά, αφού οι Γαλλοϊσπανοί είχαν χάσει 5.781 άνδρες (3.243 νεκροί, 2.538 τραυματίες) και 19 πλοία, ενώ 7.000 είχαν συλληφθεί αιχμάλωτοι, ανάμεσά τους και ο επικεφαλής του στόλου τους ναύαρχος Βιλνέβ. Οι Άγγλοι έχασαν 1.695 άνδρες (449 νεκροί και 1.246 τραυματίες), αλλά κανένα πλοίο. Η νίκη των Άγγλων ήταν αποφασιστικής σημασίας. Τους κατέστησε κυρίαρχους των θαλασσών για 100 χρόνια ακόμη, ενώ έβαλε τέλος στα σχέδια του Ναπολέοντα για εισβολή στα Βρετανικά νησιά.
 

ΟΙ ΝΑΥΜΑΧΙΕΣ ΣΤΗΝ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΝΑΥΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Από επιχειρησιακής απόψεως η Κυριαρχία των Θαλασσών διασφαλίζεται με τρεις πιθανούς τρόπους:

Με την επιδίωξη αυτού που ο μέγας Οράτιος Νέλσον ονόμασε «κλειστή και αποφασιστική μάχη», κατά την οποία ο κύριος όγκος των εχθρικών ναυτικών δυνάμεων εξοντώνονται (με όρους Clausewitz)

Με την υιοθέτηση μιας τακτικής Ναυτικής Αμύνης κάποιας μορφής, κατά την οποία ένας στόλος απρόθυμος να εμπλακεί σε μάχη έναντι ισχυροτέρου αντιπάλου επιζητεί να αποκτήσει στρατηγικό πλεονέκτημα. 

Με τον αποκλεισμό, μέσω του οποίου ένας ισχυρότερος στόλος επιδιώκει είτε να εξουδετερώσει έναν αντίπαλο απρόθυμο να πολεμήσει είτε να τον εξαναγκάσει σε μάχη. Τι καθιστά, όμως, μια μάχη / ναυμαχία «αποφασιστική»; Πως διακρίνεται αυτή αυτό πλειάδα άλλων μαχών / ναυμαχιών; Ήδη, ένας από τους εξέχοντες συγγραφείς των Νέων Χρόνων, ο Φραγκίσκος Βάκων, επεσήμανε την σημασία της Αποφασιστικής Μάχης, και δη Ναυμαχίας, στο πόνημά του υπό τον τίτλο «Περί του Αληθούς Μεγαλείου των Βασιλείων», με τα ακόλουθα λόγια: «Βλέπουμε την μεγάλη επίδραση των ναυμαχιών. 

Η ναυμαχία του Ακτίου έκρινε την Αυτοκρατορία της Οικουμένης. Η ναυμαχία του Λεπάντο (Ναυπάκτου) σταμάτησε το μεγαλείο των Τούρκων. Υπάρχουν πολλά παραδείγματα όπου οι κατά θάλασσαν μάχες έκριναν την τύχη του πολέμου». Ο Αρχηγός των Ενόπλων Δυνάμεων του Γερμανικού Ράιχ κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο Ναύαρχος Tirpitz εφέρετο απολύτως πεπεισμένος περί της σημασίας της Αποφασιστικής Μάχης / Ναυμαχίας (Entscheidungsschlacht). 

Εκ του λόγου αυτού, άμα τη αναλήψει των καθηκόντων του το 1892, προέβη στη συστηματική αναδιοργάνωση της Γερμανικής πολεμικής μηχανής με διττό σκοπό: την διατήρηση του υψηλού βαθμού μαχητικής ικανότητάς του Στρατού ξηράς και την απόκτηση ισάξιου Πολεμικού Ναυτικού. Το στρατηγικό δόγμα του Γερμανού Ναυάρχου ανευρίσκεται, Λακωνικώς διατυπωμένο, στον τίτλο του κεφαλαίου Β΄ της Διαταγής υπ’ αριθμόν 9 (Dienstschrift IX) του Γερμανικού Αυτοκρατορικού Ναυτικού, εκδοθείσης τον Ιούνιο του 1894 και υπογραφείσης υπό του Αρχηγού Ναυτικού Ναυάρχου von der Goltz: «Ο φυσικός λόγος υπάρξεως ενός πολεμικού στόλου είναι η στρατηγική επίθεση».

Στην στρατηγική του Ναυάρχου Τίρπιτς ο ιστορικός θα διακρίνει την επίδραση της σκέψεως του Carl von Clausewitz, ή, ακριβέστερα, μία απόπειρα μεταφοράς των δογμάτων του κορυφαίου Γερμανού στρατηγού στον Ναυτικό Πόλεμο:

«Ο πόλεμος πρέπει να διεξάγεται στην όχθη του εχθρού. Οι υποστηρικτές ενός αμυντικού στόλου στηρίζονται συχνά στην υπόθεση ότι ο επιτιθέμενος εχθρός θα προσφέρει σε αυτούς την δυνατότητα επιλογής του σημείου συγκρούσεως. Τούτο, όμως, συμβαίνει πολύ σπανίως. Το θέμα είναι ότι ο στόλος οφείλει να επιλέξει μεταξύ της απραξίας, που σημαίνει την ηθική του αυτοκτονία, και της Αποφασιστικής Μάχης στην ανοικτή θάλασσα.
 

 

Ένα κράτος το οποίο έχει ναυτικά συμφέροντα, τα οποία είναι, ταυτοχρόνως, και διεθνή ενδιαφέροντα, πρέπει να τα εκπροσωπεί και να καθιστά την ισχύ του αισθητή πέραν των χωρικών υδάτων του. Εκεί εντοπίζεται ο βασικός σκοπός του στόλου. Ένας επιθετικός στόλος αποτελεί μια περιζήτητη συμμαχία, ενώ ένας αμυντικός δεν έχει καμία αξία για αυτήν την περίπτωση. Ο τελικός πραγματικός αντικειμενικός σκοπός είναι ο αγώνας για την Κυριαρχία της Θαλάσσης».

Από την άλλη πλευρά, όταν, το 1921, η Βρεταννική Κυβέρνηση διέταξε την διενέργεια έρευνας σχετικά με την διεξαγωγή του Ναυτικού Πολέμου, υπό το φως και της σωρευθείσης κατά τον προηγηθέντα Μέγα Πόλεμο εμπειρίας, ο Ναύαρχος Richmond, κατά την κατάθεσή του ενώπιον της αρμοδίας επιτροπής, συνόψισε τα πλεονεκτήματα της Αποφασιστικής Μάχης ως ακολούθως:

«Πολλά επετεύχθησαν εξ αιτίας της καταστροφής των μεγάλων πλοίων του εχθρού… Η αμυντική δύναμή σας (της Κυβερνήσεως της Α.Μ.) είναι πολλαπλάσια πλέον, οι εξουσίες που διαθέτετε για άσκηση πιέσεως δια του αποκλεισμού έχουν αυξηθεί. Εάν ο εχθρός κατέχει υπερπόντιες βάσεις, οι δυνάμεις σας να αποστείλετε νηοπομπές να εκστρατεύσουν, προκειμένου να καταλάβουν τις βάσεις του, είναι επίσης ηυξημένες. Οι κίνδυνοι της εισβολής έχουν απομακρυνθεί και τα πλοία, οι άνδρες και το υλικό μπορούν ελεύθερα να χρησιμοποιούνται για την προστασία του εμπορίου ή για πλήγματα κατά του (εχθρικού) εμπορίου…»

Εκ των ανωτέρω συνάγεται ότι μία Μάχη / Ναυμαχία καθίσταται «Αποφασιστική» όχι «μόνον» εξ αιτίας του μεγέθους των αμέσων ζημιών και απωλειών που ο νικητής προξενεί στον ηττηθέντα αλλά, ακόμη σημαντικότερο, εν όψει του τι συμβαίνει κατά θάλασσαν, πως διαμορφώνεται η κατάσταση εκεί, μετά το πέρας της μάχης. Με άλλους λόγους, η επικράτηση σε μια Αποφασιστική Μάχη / Ναυμαχία συνεπάγεται για τον νικητή την Κυριαρχία των Θαλασσών, την ικανότητα και δυνατότητα να χρησιμοποιεί την θάλασσα κατά το δοκούν και υπέρ των σκοπών και συμφερόντων του καθώς, φυσικά, και να αρνείται – αξιόπιστα – την χρήση της από τον εχθρό.

Ο Mahan έκρινε ότι η ολική καταστροφή του εχθρικού στόλου ήταν το καλύτερο μέσον να επιτευχθεί η Κυριαρχία των Θαλασσών, «να αποκοπούν οι επικοινωνίες του (εχθρού) με το υπόλοιπο των κτήσεών του, να αποξηρανθούν οι πηγές του εμπορικού πλούτου του και να καταστεί δυνατή η φραγή των λιμένων του.» Συνεπώς, η νίκη του Νέλσονα κατά την ναυμαχία του Αμπουκίρ, το 1798, υπήρξε Αποφασιστική Μάχη όχι «μόνον» επειδή κατεστράφη ένας μεγάλος αριθμός Γαλλικών πλοίων αλλ’ ακριβώς εξ αιτίας των στρατηγικών συνεπειών που είχε η μάχη εκείνη, όπως τις περιέγραψε ο Jurien de la Graviere:

«Οι συνέπειες της μάχης ήσαν ανυπολόγιστες. Το Ναυτικό μας ουδέποτε ανέρρωσε από αυτό το τρομερό πλήγμα στην υπόληψη και στην ισχύ του. Αυτή ήταν η μάχη η οποία παρέδωσε για δύο χρόνια την Μεσόγειο στους Άγγλους και κάλεσε σε αυτήν τις Ναυτικές Μοίρες της Ρωσίας. (Αυτή ήταν η μάχη η οποία) άφησε τον Στρατό μας εν μέσω ενός εξεγερθέντος πληθυσμού και ώθησε την Πύλη στην απόφαση να κηρύξει πόλεμο εναντίον μας. (Αυτή ήταν η μάχη η οποία) έθεσε την Ινδία έξω από την εμβέλεια των επιχειρήσεων μας και έφερε την Γαλλία σε απόσταση αναπνοής από την καταστροφή της, διότι… έφερε τον Σουβαρώφ και τους Ρωσσο - Αυστριακούς στα ίδια τα σύνορά μας».

Προσέτι, τα ανωτέρω καταδεικνύουν ότι μία ναυμαχία δύναται να αποβεί «αποφασιστική» σε δύο επίπεδα: πρώτον, για την επίδρασή της στις μεταγενέστερες εξελίξεις κατά θάλασσαν και, δεύτερον, για τις συνέπειές της κατά ξηράν. Η ναυμαχία του Τραφάλγκαρ (21/10/1805), για να αναφέρουμε ένα άλλο περίφημο παράδειγμα, δικαίως θεωρείται ως αποφασιστική καθ’ όσον προσδιόρισε τους όρους διεξαγωγής του Ναυτικού Πολέμου για τα χρόνια που επρόκειτο να έλθουν διασφαλίζοντας την Κυριαρχία των Θαλασσών για λογαριασμό του Royal Navy.

Αλλά και οι συνέπειες κατά ξηράν δεν ήσαν διόλου αμελητέες.

- Εν πρώτοις, κατέστησε μία εισβολή στις Βρετανικές Νήσους ανέφικτη. Πράγματι, έκτοτε οι κατά καιρούς αντίπαλοι της Βρετανικής Ναυτικής Δυνάμεως γνώριζαν ότι η σύλληψη και μόνον ενός αναλόγου εγχειρήματος φάνταζε εξωπραγματική. Ακόμη και στις καλύτερες στιγμές της επιχειρήσεως «Seeloewe» («Θαλάσσιος Λέων»), το φθινόπωρο του 1940, οι Γερμανοί ιθύνοντες – τουλάχιστον οι νουνεχείς εξ αυτών – γνώριζαν ότι η τελευταία επιτυχής εισβολή στην Βρετανία εχρονολογείτο από το 1066 μ.Χ.

- Περαιτέρω, η ήττα κατά την ναυμαχία του Τραφάλγκαρ ώθησε τη Γαλλία στην εφαρμογή του λεγομένου «Ηπειρωτικού Συστήματος (système continentale), η στρατηγική όμως συμπήξεως ενός γεωστρατηγικώς, γεωοικονομικώς, πολιτικώς και στρατιωτικώς ενοποιημένου ηπειρωτικού Ευρωπαϊκού Πόλου Ισχύος συνεπήγετο τον διαρκή πόλεμο εναντίον των περισσοτέρων εθνών της Ευρώπης, έναν πόλεμο τον οποίο δεν μπορούσε να κερδίσει ούτε αυτός ο Ναπολέων Βοναπάρτης (όπως, άλλωστε, δεν μπόρεσαν να τον κερδίσουν ούτε ο Κάϊζερ Γουλιέλμος Β΄ ούτε ο Αδόλφος Χίτλερ, όταν επίσης επιχείρησαν την συγκρότηση ενός ηπειρωτικού Ευρωπαϊκού ''bloc''.

Ομοίως, χαρακτηριστική περίπτωση Αποφασιστικής Ναυμαχίας υπήρξε, κατά την αρχαιότητα – πέραν εκείνης της Σαλαμίνας (480 π.Χ.) – η ναυμαχία στον Ευρυμέδοντα (468 / 67 π.Χ.): Η νίκη του Ελληνικού στόλου, υπό την χαρισματική ηγεσία του Κίμωνος, κατά του Περσικού (Φοινικικού ως επί τον πλείστον) στόλου είχε άμεσες και σοβαρές συνέπειες, σε τακτικό και στρατηγικό επίπεδο.

Σε τακτικό επίπεδο:

- Κατά ξηράν, αφού, αμέσως κατόπιν, ο Κίμων εξετέλεσε αστραπιαία αμφίβια έφοδο και συνέτριψε τις χερσαίες δυνάμεις του εχθρού.

- Κατά θάλασσαν, αφού, αποχωρών του πεδίου της μάχης, ο ελληνικός στόλος συνάντησε τις εν πλω ευρισκόμενες περσικές ενισχύσεις, τις οποίες επίσης κονιορτοποίησε, καταφέρνοντας έτσι, με την διττή νίκη κατά θάλασσαν, δεινό πλήγμα κατά της Μηδικής Ναυτικής Ισχύος.

Σε στρατηγικό επίπεδο:

- Εξασφάλισε την ελληνική Κυριαρχία των Θαλασσών για αρκετά χρόνια στον Χώρο του Αιγαίου Πελάγους, του Ελλησπόντου και του Ευξείνου Πόντου,

- Εξασφάλισε την ελεύθερη ναυσιπλοΐα στον αυτό χώρο και την ακώλυτη διεξαγωγή εμπορίου, οδηγώντας σε μία περίοδο ακμής της εμπορικής ναυτιλίας και οικονομικής ανθήσεως του Ελληνικού Κόσμου,

- Περιόρισε ή εξαφάνισε την Πειρατεία,

- Ενίσχυσε ουσιωδώς τις προϋποθέσεις της Αθηναϊκής Ναυτικής Ηγεμονίας.

Άλλα παραδείγματα αποφασιστικών Ναυμαχιών αποτελούν:

- Η ήττα του Μηδικού Στόλου από τον συνασπισμένο Ελληνικό Στόλο κατά την ναυμαχία της Σαλαμίνος (480 π.Χ.)

- Η συντριπτική ήττα της Ισπανικής Βασιλικής Αρμάδας από το Αγγλικό Βασιλικό Ναυτικό το 1588,

- Η ήττα των Μογγόλων θαλασσίων επιδρομέων από τους Ιάπωνες τον 13ο αιώνα.

- Η ναυμαχία της Τσουσίμα και η ήττα των Ρώσων από τους Ιάπωνες (1905),

- Οι ναυμαχίες Έλλης / Λήμνου και η ήττα του Οθωμανικού Ναυτικού από το Ελληνικό Βασιλικό Ναυτικό (3/12 - 5/1/1913),

- Η ναυμαχία της Γιουτλάνδης (Σκάγγερακ) μεταξύ του Μεγάλου Στόλου (Grand Fleet) του Βρεταννικού Βασιλικού Ναυτικού και του Στόλου Ανοικτής Θαλάσσης (Hochseeflotte) του Γερμανικού Αυτοκρατορικού Ναυτικού (31/5 - 1/6/1916),

- Η ναυμαχία του Μίντγουέϊ και η ήττα του Ιαπωνικού Αυτοκρατορικού Ναυτικού από το Αμερικανικό Ναυτικό (3 - 7/6/1942).

Αξιοσημείωτο, εν προκειμένω, είναι το γεγονός ότι οι στρατηγικές και επιχειρησιακές συνέπειες μιας μάχης έχουν βάρος σαφώς μεγαλύτερο των τακτικών αντιστοίχων. Επί παραδείγματι, κατά την Ναυμαχία της Γιουτλάνδης, ορόσημο της Ευρωπαϊκής και Παγκοσμίου Ναυτικής Ιστορίας, η αναμέτρηση του British Grand Fleet, τελούντος υπό τις διαταγές του Πρώτου Λόρδου της Θαλάσσης (First Sea Lord), Ναυάρχου Sir John R. Jellicoe, και της Γερμανικής Hochseeflotte, τελούσης υπό τις διαταγές του Ναυάρχου Reinhard von Sheer, έληξε με ισοπαλία. 

Στην πραγματικότητα επρόκειτο για – καταγραφείσα ως τυχαία – συνάντηση των Μοιρών Αναγνωρίσεως των εκατέρωθεν Στόλων, τελουσών υπό την διοίκηση του Ναυάρχου Λόρδου David Beatty (1st Earl Beatty) και του Ναυάρχου Franz Ritter von Hipper, αντιστοίχως. Ο ριψοκίνδυνος Χίππερ ακολούθησε τον (επίσης τολμηρό) Μπήττυ και «προσέκρουσε» επάνω σε ολόκληρο τον Grand Fleet.

Ένα από τα πολλά αξιοπερίεργα της ναυμαχίας εκείνης ήταν και το ότι ο Μέγας Στόλος του Βρεταννικού Βασιλικού Ναυτικού είχε περισσότερες απώλειες, σε πλοία (και δη τα πολύτιμα θωρηκτά) και σε άνδρες, από τον Στόλο Ανοικτής Θαλάσσης του Γερμανικού Αυτοκρατορικού Ναυτικού. Πλην όμως, αυτή η τακτική πτυχή της Ναυμαχίας υποχωρεί σε σημασία έναντι της επιχειρησιακής και της στρατηγικής πτυχής και συνέπειά της. 

Πράγματι, κατ’ εκείνη την ναυμαχία, οι Γερμανοί απέτυχαν να εκπληρώσουν τον επιδιωκόμενο αντικειμενικό σκοπό της αποκτήσεως Κυριαρχίας των Θαλασσών στην Βόρειο Θάλασσα, έκτοτε δε υποχρεώθηκαν σε αλλαγή Ναυτικής Στρατηγικής, υιοθετώντας πλέον μια Αμυντική Στρατηγική («fleet in being»), όπως ορθώς σημειώνει, στον επίσημο διαδικτυακό τόπο της Ιστορίας του Γερμανικού Πολεμικού Ναυτικού ο Ralph Ulrich.

Πως, όμως, επιτυγχάνεται η νίκη στην Αποφασιστική Μάχη / Ναυμαχία; Παρ’ όλες τις (διόλου ευκαταφρόνητες) διαφορές των γεωγραφικών / γεωπολιτικών / γεωστρατηγικών συνθηκών και των τεχνολογικών δεδομένων, η μελέτη της Ναυτικής Ιστορίας επιτρέπει τον εντοπισμό ορισμένων προϋποθέσεων και συντελεστών της νίκης σε μια αποφασιστική μάχη:

Συγκέντρωση δυνάμεων στο επιχειρησιακό επίπεδο:

Οι Διοικητές σε επιχειρησιακό επίπεδο οφείλουν να μεριμνήσουν για την δημιουργία των συνθηκών που θα επιτρέψουν στους υφισταμένους τους να συγκεντρώσουν την ισχύ τους σε συγκεκριμένο τακτικό επίπεδο, με την βάσιμη προσδοκία νικηφόρου εκβάσεως, αντί της κατατμήσεως των διαθεσίμων δυνάμεων προς εξυπηρέτησιν πολλών διαφορετικών σκοπών συγχρόνως. Τον 17ο αιώνα, π.χ., η (ήδη από μακρού χρόνου) Μείζων Ναυτική Δύναμη Ολλανδία, κατά την αντιπαράθεσή της προς την (ανερχόμενη τότε) Ναυτική Δύναμη Αγγλία, αντιμετώπιζε το πρόβλημα της ταυτόχρονης επιδιώξεως δύο μειζόνων σκοπών:

• Αφ’ ενός μεν έπρεπε να επιζητήσει και να δώσει μία Αποφασιστική Μάχη (Ναυμαχία),
• Αφ’ ετέρου δε έπρεπε να προστατεύσει το θαλάσσιο εμπόριό της από τα πλήγματα του αντιπάλου.

Γνωρίζοντας αυτήν ακριβώς την Αχίλλειο πτέρνα του αντιπάλου τους, οι Άγγλοι φρόντιζαν να δυσχεράνουν έτι μάλλον την κατάσταση του τελευταίου, διενεργώντας πλήγματα κατά των ολλανδικών εμπορικών και αλιευτικών πλοίων. Ομολογώντας το βασανιστικό δίλημμα, προ του οποίου ίσταντο οι Ολλανδοί, ο Tromp έγραφε: «Εύχομαι να ήμουν τόσο τυχερός ώστε να είχα μόνο ένα εκ των δύο καθηκόντων: να αναζητήσω τον εχθρό ή να παράσχω νηοπομπές συνοδείας. Διότι το να πράξω και τα δύο συνοδεύεται από μεγάλες δυσκολίες.» 

Τις δυσκολίες επέτειναν λόγοι απορρέοντες από το πολιτικοοικονομικό σύστημα και την πολιτική κουλτούρα της ολλανδικής κοινωνίας. Οσάκις το Ολλανδικό Ναυτικό απεπειράτο να συγκεντρώσει την ισχύ του στην επιδίωξη αποφασιστικής μάχης, ευρίσκετο αντιμέτωπο με θύελλα διαμαρτυριών, εκ μέρους της πανίσχυρης εμποροναυτικής κοινότητας, για τις απώλειες των πλοίων της καθώς και με συνακόλουθα ζωηρά αιτήματα παροχής ναυτικής προστασίας στα εμπορικά σκάφη.

Έχοντες επίγνωση αυτών των δυσχερειών, οι Mahan, Colomb και Richmond, τάσσονταν υπέρ της ανάγκης συγκεντρώσεως των φιλιών δυνάμεων στον σκοπό της εξοντώσεως του κυρίου στόλου του αντιπάλου και την δι’ αυτής επίτευξη Κυριαρχίας των Θαλασσών προ της διασποράς των δυνάμεων προς άσκησιν της κυριαρχίας αυτής.

Απόκτηση ακριβούς εικόνας του τακτικού πεδίου:

Οι Αποφασιστικές Μάχες της Μεσαιωνικής και Πρώϊμης Νεώτερης Ναυτικής Ιστορίας ελάμβαναν χώρα κατά κανόνα εγγύς των ακτών, καθώς η δυνατότητα εντοπισμού του αντιπάλου στις ανοικτές θάλασσες ήταν γενικώς περιορισμένη. Ακόμη και τον καιρό του Τραφάλγκαρ, οι δύο στόλοι απέκτησαν οπτική επαφή μεταξύ τους άμα τη έω, προσέγγισαν δε ακόμη περισσότερο ο ένας τον άλλον μέχρι της μεσημβρίας, φθάνοντας σε απόσταση δύο κόμβων. Συνεπώς, ο Νέλσον διέθετε αρκετές ώρες για να κάνει τους υπολογισμούς του και τις προετοιμασίες του και είχε σαφή ιδίαν εικόνα του τακτικού τοπίου.

Στην Γιουτλάνδη, αντιθέτως, Βρετανοί και Γερμανοί έβλεπαν οι μεν τα σκάφη των δε, στην καλύτερη περίπτωση, ως κουκίδες στον μακρινό –και ήκιστα καθαρό – ορίζοντα. Το Βρετανικό Βασιλικό Ναυτικό και το Γερμανικό Αυτοκρατορικό Ναυτικό πλησίασαν το ένα το άλλο σε απόσταση σαράντα κόμβων και επιχειρούσαν, ως επί το πλείστον, εν μέσω συγχύσεως. Εξ ου και η περίφημη κραυγή του Ναυάρχου Sir John R. Jellicoe (1859-1935), Διοικητού του Βρεταννικού Grand Fleet: «Θα΄ θελα να μου ΄λεγε κανείς ποιος πυροβολεί και τι!».

Βεβαίως, προϊούσης της τεχνολογικής εξελίξεως, η δια της οπτικής επαφής απόκτηση ακριβούς εικόνας του τακτικού πεδίου αντικαταστάθηκε, εν πολλοίς, από την συλλογή και ανάλυση πληροφοριών (και) σε τακτικό επίπεδο. Π.χ. κατά την Ναυμαχία της Θαλάσσης των Φιλιππίνων (1944), ο ναύαρχος Raymond A. Spruance ήταν σε θέση να γνωρίζει το ιαπωνικό δόγμα μάχης, την διαταγή μάχης και το σχέδιο μάχης και ελάμβανε συνεχώς, σε κάθε βήμα της εκτελέσεως των ως άνω δογμάτων, διαταγών και σχεδίων, αποκωδικοποιημένα από τις φίλιες υπηρεσίες Πληροφοριών τα υποκλαπέντα σήματα των Ιαπώνων. 

Έτσι, ο Αμερικανός Ναύαρχος είχε την ευχέρεια της επιλογής, και επέλεξε να πολεμήσει αμυντικώς, καταλαμβάνοντας μία θέση στην Παγκόσμιο Ναυτική Ιστορία ως ο Διοικητής ενός των αντιμαχομένων στόλων σε μία από τις πλέον αποφασιστικές μάχες που έδωσε ποτέ το Αμερικανικό Πολεμικό Ναυτικό.

Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΝΑΠΟΛΕΟΝΤΑ ΚΑΙ Η ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΤΗΣ Μ. ΒΡΕΤΑΝΙΑΣ

H άνοδος του Ναπολέοντα επέφερε τη στρατιωτική και πολιτική ανασυγκρότηση της Γαλλίας και κατά συνέπεια αποκατέστησε την τάξη στο ναυτικό. Ύστερα από την επιτυχημένη πρώτη Ιταλική εκστρατεία, τον Απρίλιο του 1796, και τη νίκη των επαναστατικών δυνάμεων επί των Βρετανική ναυτική κυριαρχία που είχε εδραιωθεί μετά τη Γαλλική Επανάσταση. 

Γι' αυτό αναλαμβάνει το 1798 την εκστρατεία στην Αίγυπτο με στόχο να αποκόψει τους Βρετανούς από τις πηγές ανεφοδιασμού τους, κυρίως από την Ινδία. H συντριβή όμως του Γαλλικού στόλου στον κόλπο του Αμπουκίρ από τα Βρετανικά πλοία υπό τον Νέλσονα, τον Αύγουστο του 1798, απομόνωσε τις Γαλλικές δυνάμεις και ανάγκασε τον Ναπολένοντα να επιστρέψει στο Παρίσι. Μετά απ' αυτό, ο Ναπολέων έστρεψε την προσοχή του στην κυριαρχία στην Κεντρική Ευρώπη και την άνοιξη του 1800 αντιμετώπισε νικηφόρα τους Αυστριακούς στο Μαρένγκο, εδραιώνοντας τη Γαλλία ως την ισχυρότερη δύναμη της ηπείρου. 

Παράλληλα, είχε εξασφαλίσει τη συνθηκολόγηση της Iσπανίας και την αναγκαστική υποστήριξη του Βασιλιά της, Καρόλου Δ', στα σχέδιά του. O Ναπολέων ύστερα από μία βραχυπρόθεσμη ειρηνική περίοδο με τη Βρετανία (Συνθήκη της Αμιένης, 1802) κατάλαβε ότι ο μοναδικός τρόπος για να υποκύψουν οι Βρετανοί ήταν η εισβολή στο νησί. Στα τέλη του 1803 ξεκίνησε να προετοιμάζει την "Αγγλική στρατιά" του, με στόχο την κατάληψη των Στενών της Μάγχης. "Aν κατορθώσουμε να γίνουμε κύριοι των Στενών έστω και για έξι ώρες, θα κυριέψουμε τον κόσμο" τόνιζε ο Ναπολέων στους επιτελείς του.
 

 

H "Αγγλική Στρατιά", συνολικής δύναμης περίπου 180.000 ανδρών, συγκεντρωνόταν από τα τέλη Ιουλίου του 1805 στη Βουλώνη, στη Βόρεια Γαλλία, και το μόνο που χρειαζόταν ήταν να απομακρυνθεί, έστω και για λίγο, το Βρετανικό Βασιλικό Ναυτικό από τη Mάγχη ώστε να διευκολυνθεί η Γαλλική απόβαση. Tα σημαντικότερα Γαλλικά λιμάνια ήταν αυτό της Βρέστης στη Βορειοδυτική Γαλλία και συγκεκριμένα στην περιοχή της Βρετάνης, η οποία βρεχόταν από τον Ατλαντικό, και της Τουλόν, που αποτελούσε τη Γαλλική ναυτική βάση στη Μεσόγειο. 

Αντιστοίχως, οι ισπανικές ναυτικές βάσεις βρίσκονταν στο Κάδιξ και στο Eλ Φερόλ, της επαρχίας της Κορούνια στη Γαλικία, στη βορειοδυτική Ισπανική ακτή. H Βρετανική απάντηση στην ενδεχόμενη εισβολή της στρατιάς του Ναπολέοντα ήταν ο ναυτικός αποκλεισμός αυτών των λιμανιών, μία νέα τακτική στη ναυτική στρατηγική.

ΟΙ ΚΙΝΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΓΑΛΛΟ - ΙΣΠΑΝΙΚΟΥ ΣΤΟΛΟΥ

O Γάλλος αντιναύαρχος Βιλνέβ κλήθηκε να εκτελέσει ένα απλό σχέδιο. Tα Γαλλικά και Ισπανικά πλοία της Μεσογείου (κυρίως αυτά που βρίσκονταν στο λιμάνι της Τουλόν) θα έπρεπε να διαφύγουν από το Βρετανικό αποκλεισμό, για τον οποίο ήταν υπεύθυνος ο Νέλσον, να θέσουν πορεία δυτικά από το Γιβραλτάρ, προς τα νησιά της Καραϊβικής, και να ενωθούν εκεί με το στόλο από το Κάδιξ. Tα 28 πλοία του Γαλλο - Ισπανικού στόλου μόλις κατάφερναν να εκκαθαρίσουν την περιοχή των Δυτικών Ινδιών, θα κατευθύνονταν ανατολικά, με σκοπό να σπάσουν τον αποκλεισμό στο Γαλλικό λιμάνι της Βρέστης και να απεγκλωβίσουν τα περίπου 21 πλοία που βρίσκονταν εκεί. 

Tέλος, ο ενωμένος πλέον στόλος, με τη συνδρομή πέντε ακόμη πλοίων που βρίσκονταν λίγο πιο νότια, στο λιμάνι του Ροσφόρ, θα έπλεε με αποστολή να ασφαλίσει το Στενό της Μάγχης.

Πράγματι, τον Mάρτιο του 1805 ο Βιλνέβ, εκμεταλλευόμενος μία καταιγίδα που αποδιοργάνωσε τα πλοία του Νέλσονα, κατάφερε να ξεφύγει από το Βρετανικό κλοιό και να πλεύσει προς τις Δυτικές Ινδίες. Στα τέλη Μαΐου ο Γαλλο - Ισπανικός στόλος έλαβε ρητές διαταγές από τον Ναπολέοντα να επιτεθεί στις βρετανικές κτήσεις στο νησιωτικό σύμπλεγμα. 

Στις 4 Ιουνίου όμως, ο Βιλνέβ αντιλήφθηκε την παρουσία του στόλου του Νέλσονα, ο οποίος είχε κινηθεί ταχύτατα, και θορυβημένος αποφάσισε να αλλάξει πορεία και να πλεύσει ανατολικά. Tο Βρετανικό ναυαρχείο ειδοποιήθηκε έγκαιρα στις 8 Ιουλίου από ένα αποσπασμένο Βρετανικό πλοίο και στις 22 του ίδιου μήνα μία Βρετανική ναυτική δύναμη 15 πλοίων γραμμής μάχης, υπό τον αντιναύαρχο Ρόμπερτ Κάλντερ, αναχαίτισε τον Γαλλο - Ισπανικό στόλο στο ακρωτήριο Φινιστέρ. 

Ύστερα από μάχη δύο ημερών μέσα σε πυκνή ομίχλη, τα αντιμαχόμενα πλοία έχασαν την οπτική επαφή και ο Βιλνέβ, αντιμετωπίζοντας το πρόβλημα της έλλειψης προμηθειών, αναγκάστηκε να προσεγγίσει βορειότερα το Φερόλ, όπου ενώθηκε με άλλα γαλλικά και Ισπανικά πλοία. Στις 13 Αυγούστου, ο Kάλντερ, αφού πρώτα ενώθηκε με το στόλο του αντιναύαρχου Κορνγουάλις στη Βρέστη, έθεσε πορεία προς το Φερόλ. Αλλά προς γενική κατάπληξη ο Βιλνέβ, ενεργώντας αντίθετα από τις διαταγές του Ναπολέοντα, είχε καταφύγει νοτιότερα, στο Κάδιξ.
 

 

Hδη από τις 20 Αυγούστου ο Ναπολέων, εξοργισμένος από την καθυστέρηση του Βιλνέβ να κινηθεί προς τη Βρέστη και εν συνεχεία προς τη Mάγχη, είχε αποφασίσει να εγκαταλείψει τα σχέδιά του για εισβολή στην Αγγλία. Στο μυαλό του είχε αρχίσει να ωριμάζει η σκέψη ότι θα μπορούσε να σύρει τη M. Βρετανία σε διαπραγματεύσεις με έμμεσο τρόπο, αν κατόρθωνε να επιβάλει ένα ηπειρωτικό σύστημα αποκλεισμού της διακίνησης των βρετανικών προϊόντων από όλα τα λιμάνια της Κεντρικής Ευρώπης. 

Άλλωστε, η επαναδραστηριοποίηση του συνασπισμού Ρωσίας, Αυστρίας και Πρωσίας στην Κεντρική Ευρώπη είχε αρχίσει να ανησυχεί τον Ναπολέοντα. Στο Κάδιξ βρισκόταν ο αντιναύαρχος Κόλινγουντ με μόλις τρία πλοία γραμμής μάχης έχοντας ως αποστολή να διατηρεί τον αποκλεισμό του λιμανιού. Oταν το πρωινό της 20ής Αυγούστου αντιλήφθηκε ότι 28 εχθρικά πλοία προσέγγιζαν το λιμάνι, διέταξε απλώς να σηκώσουν τα πανιά και να "ανοίξουν" το δρόμο. Στις 31 Αυγούστου, ο Κάλντερ προσέγγισε με 18 πλοία το Κάδιξ, με σκοπό να ενισχύσει τον αποκλεισμό. 

Τότε ο Κόλινγουντ προσπάθησε να παρασύρει τον Βιλνέβ να επιτεθεί, διατάσσοντας τα Βρετανικά πλοία να απομακρυνθούν. Δεν υπολόγισε όμως ότι από το παρατηρητήριο Ταβίρα, στο λιμάνι του Κάδιξ, οι παρατηρητές είχαν τη δυνατότητα να βλέπουν 20 μίλια μακριά και έτσι το Βρετανικό τέχνασμα δεν έφερε κανένα αποτέλεσμα.

Ο ΟΡΑΤΙΟΣ ΝΕΛΣΟΝ ΔΙΟΙΚΗΤΗΣ ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΙΚΟΥ ΣΤΟΛΟΥ

Σύμφωνα με αναφορές πλοιάρχων του Βασιλικού Ναυτικού, ο Γουίλιαμ Κορνγουάλις και ο Κόλινγουντ ήταν άνθρωποι της παλαιάς ναυτικής σχολής, με αυστηρές αρχές και καμία επικοινωνιακή άνεση, ενώ ο Νέλσον, στα 47 χρόνια του, είχε αποκτήσει στο ναυαρχείο τη φήμη ενός καλού αξιωματικού. Κλήθηκε λοιπόν στις 2 Σεπτεμβρίου να παραβρεθεί στο Λονδίνο σε συνάντηση των μελών του ναυαρχείου με τον πρωθυπουργό, όπου διετάχθη να πλεύσει άμεσα στο Κάδιξ με το HMS Victory και με τα τρίτης κατηγορίας Ajax και Thunderer, καθώς και να επιλέξει αξιωματικούς της εμπιστοσύνης του.

Στις 15 Σεπτεμβρίου το HMS Victory άνοιξε πανιά. Προσέγγισε το ακρωτήριο Φινίστερ στις 23 Σεπτεμβρίου και δύο ημέρες μετά βρέθηκε στα ανοικτά της Λισαβόνας. Στις 29 Σεπτεμβρίου κατέφθασε ο Νέλσον και άρχισε να καταστρώνει σχέδια για το πώς θα παρέσυρε τον εχθρικό στόλο μακριά από την προστασία του λιμανιού. Αποφάσισε να αφήσει τον πλοίαρχο Μπλάκγουντ με το Euryalus και τέσσερις άλλες φρεγάτες κοντά στο λιμάνι και διέταξε την απομάκρυνση του στόλου σε απόσταση τέτοια ώστε να βρεθεί εκτός του οπτικού πεδίου του παρατηρητήριου Ταβίρα.

Tο πρόβλημα όμως που αντιμετώπιζε ήταν αυτό της έλλειψης προμηθειών. O Γαλλο - Ισπανικός στόλος εφοδιαζόταν από μικρά εμπορικά σκάφη που έφεραν τη σημαία της ουδέτερης Δανίας, τα οποία μετέφεραν προμήθειες σε κοντινά στο Κάδιξ λιμάνια. Τέτοια πλοία μπορούσαν να πλέουν πολύ κοντά στην ακτή, όπου ήταν προστατευμένα από μικρά κανονιοφόρα σκάφη. Για να λύσει το πρόβλημα του ανεφοδιασμού, ο Νέλσον έστειλε μέρος της δύναμής του στο Γιβραλτάρ (έξι πλοία υπό τον ναύαρχο Τόμας Λούις).

Η ΜΑΧΗ ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΛΕΓΧΟ ΤΟΥ ΑΤΛΑΝΤΙΚΟΥ

Ο έλεγχος των θαλάσσιων δρόμων στον Ατλαντικό ήταν το μεγαλύτερο οικονομικό στοίχημα στην Ευρώπη του 18ου αιώνα. Tο εξωτερικό εμπόριο της Γαλλίας κατά την περίοδο της "Αγγλικής απουσίας" αυξήθηκε στο δεκαπλάσιο! Είναι χαρακτηριστικό ότι μέχρι την περίοδο της Γαλλικής Επανάστασης, τα τρία τέταρτα των συνολικών συναλλαγών της Γαλλίας προέρχονταν από την αποικία του Αγίου Δομίνικου, ο οποίος ήταν μόνο ένα μέρος του νησιωτικού συμπλέγματος των Δυτικών Ινδιών! 

Tα αγαθά που κατέφθαναν από τις δενδρόφυτες Δυτικές Ινδίες ήταν πολλά και ποικίλα: καφές, ζάχαρη, κακάο, πιπερόριζα, βαμβάκι, φυτά παραγωγής λουλακιού. Tο 1780 η συνολική αξία των εμπορικών συναλλαγών του Αγίου Δομίνικου ήταν σχεδόν ίδια με τις συνολικές συναλλαγές του νεοσυσταθέντος κράτους των Ηνωμένων Πολιτειών της Aμερικής. O Aγιος Δομίνικος συναλλασσόταν κυρίως με το Μπορντό και τη Ναντ, το λιμάνι που συναγωνιζόταν το Λίβερπουλ στο εμπόριο σκλάβων. 

Αυτές οι Γαλλικές πόλεις συνδέθηκαν με το αποικιοκρατικό εμπόριο και "απογειώθηκαν" οικονομικά, καθώς εγκαταστάθηκαν εκεί διυλιστήρια ζάχαρης, αποστακτήρια, καπνεργοστάσια, χυτήρια, βιοτεχνίες παραγωγής πανιών και σκοινιών κ.λπ. Επιπλέον, οι ναύτες που επάνδρωναν τα εμπορικά πλοία που ταξίδευαν από και προς την Aμερική σε ειρηνικές περιόδους ήταν οι ίδιοι που συγκροτούσαν τον κορμό του πολεμικού ναυτικού σε περιόδους κρίσεων. Tο εμπόριο είχε πια συνδεθεί άρρηκτα με την έννοια της ναυτικής ισχύος. 

Tα δύο τρίτα των Γαλλικών εμπορικών πλοίων και 20.000 από τους συνολικά 80.000 εγγεγραμμένους Γάλλους ναύτες δραστηριοποιούνταν στο υπερατλαντικό εμπόριο. Για τη Μεγάλη Βρετανία και τον Πιτ γινόταν ολοένα πιο ξεκάθαρο ότι ο λόγος της εμπορικής αναγέννησης του κυριότερου αντιπάλου τους ήταν η Γαλλική επιτυχία στις Δυτικές Ινδίες. Θα μπορούσε η Βρετανία να αντιστρέψει αυτό το εις βάρος της παλιρροϊκό κύμα; O μόνος τρόπος ήταν να καταστρέψει τη Γαλλική ναυτική υπεροχή, που απειλούσε σοβαρά να διαταράξει την ισορροπία δυνάμεων. 

Όπως προφητικά προέβλεψε η Βρετανική εφημερίδα "The Craftsman", πενήντα χρόνια πριν από το Τραφάλγκαρ: "πρωταρχική και διηνεκής αρχή της Βρετανικής πολιτικής ήταν η ισορροπία δυνάμεων στην ηπειρωτική Ευρώπη, η οποία αποτελούσε απαραίτητη προϋπόθεση για την ευημερία μιας νήσου που ζούσε από το εμπόριο και θα έπρεπε να αποτελεί διαρκές μέλημα της Βρετανικής κυβέρνησης η διατήρησή της και η αποκατάστασή της όταν τη διαταράσσουν άλλοι". Ευτυχώς για τη Μεγάλη Βρετανία, το ξέσπασμα της Γαλλικής Επανάστασης είχε ως αποτέλεσμα τη διάλυση του Γαλλικού ναυτικού.
 

Ο ΒΙΛΝΕΒ ΑΝΑΓΚΑΖΕΤΑΙ ΝΑ ΔΡΑΣΕΙ

H αφορμή για την έξοδο του Γαλλο - Ισπανικού στόλου, που τόσο αποζητούσε ο Νέλσον, ήρθε αναπάντεχα. O Ναπολέων ενημερώθηκε για την ατολμία του Βιλνέβ και εξαγριωμένος διέταξε τον υπουργό του Ναυτικού, Ντενί Ντεκρέ, να στείλει τον ναύαρχο Ροσιλύ προς αντικατάσταση του Bιλνέβ. Mία ημέρα πριν, ο Ναπολέων είχε αποστείλει τις νέες διαταγές στον Βιλνέβ, σύμφωνα με τις οποίες θα έπρεπε να αλλάξει κατεύθυνση και να οδηγήσει το Γαλλο - Ισπανικό στόλο στη Μεσόγειο και να αποβιβάσει τις Γαλλικές δυνάμεις στη Νότια Ιταλία. 

O Ντεκρέ, προσωπικός φίλος του Βιλνέβ, προσπάθησε να τον προειδοποιήσει για τις προθέσεις του αυτοκράτορα με τρόπο ώστε ούτε τον Βιλνέβ να δυσαρεστήσει ούτε να αποφύγει να εκτελέσει τις διαταγές. Έτσι, απέστειλε νωρίτερα, στις 16 Σεπτεμβρίου, οδηγίες προς τον Βιλνέβ να κατευθυνθεί προς τη Μεσόγειο με την πρώτη ευκαιρία, χωρίς όμως να αναφέρει τίποτα για την αντικατάστασή του.

Eν συνεχεία, στις 18 Σεπτεμβρίου ενημέρωσε τον Ροσιλύ να σπεύσει στο Κάδιξ για να αναλάβει τη διοίκηση του ενωμένου στόλου, ενώ την επομένη απέστειλε στον Βιλνέβ γράμμα, με το οποίο τον ενημέρωνε για τον ερχομό του Ροσιλύ και ότι θα έπρεπε να επιστρέψει στο Παρίσι για να δώσει εξηγήσεις στον Αυτοκράτορα. Ήταν ένας τρόπος να αφήσει στον Βιλνέβ μια τελευταία ευκαιρία για εξιλέωση. Tο πρόβλημα για τον Βιλνέβ ήταν το πώς θα κατάφερνε να πείσει τους Iσπανούς διοικητές του στόλου να αποπλεύσουν.
 

O διοικητής των Ισπανικών δυνάμεων, ναύαρχος Φρεντερίκο Κάρλος Γκραβίνα, διαμαρτυρήθηκε στον Βιλνέβ ότι διέθετε στο πλήρωμά του περισσότερους "στεριανούς" άνδρες απ' όσους έπρεπε, ενώ υπήρχε τεράστια έλλειψη από εμπειροπόλεμους ναύτες. Eπιπλέον διέθετε μόνο 700 περίπου εκπαιδευμένους κανονιέρηδες για τα καταστρώματα, τη στιγμή που θα έπρεπε να διαθέτει περισσότερους από τους διπλάσιους. 

Bέβαια, παρότι ο Bιλνέβ στερείτο περίπου 2.207 έμπειρους ναύτες (από τους οποίους οι 1.731 ήταν άρρωστοι ενώ οι 311 είχαν λιποτακτήσει), ακόμη και τότε ο Γαλλο - Ισπανικός στόλος διέθετε περισσότερους αξιόμαχους ναύτες από αυτούς των Βρετανικών πληρωμάτων! Eνα πλήρωμα διαχωριζόταν σε τρεις κατηγορίες ναυτών, εκτός βέβαια από τους αξιωματικούς: στους "θαλασσόλυκους" , στους "καλούς" και στους "στεριανούς", οι οποίοι δεν είχαν ιδιαίτερη σχέση με τη θάλασσα αλλά μπορούσαν να εκτελέσουν δουλειές που χρειάζονταν απλώς σωματική δύναμη. 

H ελάχιστη προϋπόθεση για ένα ικανό πλήρωμα ήταν τα 2/3 να είναι ικανοί και έμπειροι, ενώ το υπόλοιπο 1/3 "στεριανοί". Tο Bασιλικό Nαυτικό, αν και παρείχε στους άνδρες που υπηρετούσαν σ' αυτό ασύγκριτα καλύτερες συνθήκες διαβίωσης (φαγητό, υγιεινή και ιατρική κάλυψη), αντιμετώπιζε σημαντικά προβλήματα για την επάνδρωση των πλοίων του. Συχνά το Bρετανικό Nαυαρχείο κατέφευγε στη σύσταση "ειδικών επιτροπών", τα μέλη των οποίων "ξεχύνονταν" στα κεντρικά λιμάνια της Αγγλίας και στρατολογούσαν με τη βία όποιον είχε κάποια σχέση με τη θάλασσα! 

Έτσι, ενώ οι Βρετανοί αποκτούσαν, θέλοντας και μη, μεγάλη ναυτική εμπειρία, οι Γάλλοι και ιδιαίτερα οι Iσπανοί, λόγω του ναυτικού αποκλεισμού πολλών λιμανιών από τους Βρετανούς, δεν είχαν τις ευκαιρίες να κάνουν το ίδιο. Στις 8 Οκτωβρίου πραγματοποιήθηκε πολεμικό συμβούλιο επί της γαλλικής ναυαρχίδας Bucentaure. O Βιλνέβ βρήκε ιδανική ευκαιρία τον νοτιοανατολικό άνεμο που έπνεε για να διατάξει να σηκώσουν πανιά προς το Γιβραλτάρ, αλλά αντιμετώπισε την Ισπανική άρνηση.
 

 

Στο συμβούλιο συμμετείχαν από την Ισπανική πλευρά εκτός του Γκραβίνα, ο αντιναύαρχος και κυβερνήτης του πρώτης κατηγορίας Principe de Asturias (112 κανόνια), Αντόνιο Εσκάνο, ο οποίος θεωρείτο ίσως ο επιφανέστερος Iσπανός ναύαρχος σε θέματα ναυτικής τακτικής, ο αντιναύαρχος Ιγκνάθιο ντε Aλάβα του πλοίου γραμμής μάχης Santa Anna με τρία καταστρώματα, καθώς και ο αντιναύαρχος Βαλτάσαρ Σισνερός του Santisima Trinidad, που ήταν το καμάρι του Ισπανικού στόλου, αφού διέθετε τέσσερα καταστρώματα για 136 κανόνια! 

Στις 18 Οκτωβρίου όμως, οι πληροφορίες για την ύπαρξη πέντε Βρετανικών φρεγατών (η ομάδα του Λούις) στο Γιβραλτάρ καθώς και το ότι τα Βρετανικά πλοία βρίσκονταν εκτός του πεδίου ορατότητας έδωσαν το τέλειο επιχείρημα στον Βιλνέβ για να αναγκάσει τους Iσπανούς να συναινέσουν στην έξοδο του στόλου. Στις 18 Οκτωβρίου δόθηκε η εντολή να σηκωθούν οι άγκυρες και το λιμάνι του Κάδιξ πλημμύρισε από τα Γαλλο - Ισπανικά πληρώματα.

ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΜΑΧΗΣ ΤΟΥ ΝΕΛΣΟΝΑ ΚΑΙ Ο ΓΑΛΛΟ - ΙΣΠΑΝΙΚΟΣ ΣΤΟΛΟΣ

O Βρετανικός στόλος ήδη από τις 8 Οκτωβρίου είχε ενισχυθεί με το Defiance (τρίτης κατηγορίας με 74 κανόνια) και το Royal Sovereign (πρώτης κατηγορίας με 100 κανόνια). Eτσι, η συνολική δύναμη ανερχόταν στα 27 πλοία γραμμής μάχης και ο Νέλσον κατέληξε στην τελική διάταξη για την επίθεση. Tο Βασιλικό Ναυτικό θα πραγματοποιούσε την επίθεση χωρισμένο σε δύο στήλες, κάθετα στην εχθρική γραμμή. Επικεφαλής της πρώτης στήλης θα ήταν ο ίδιος επί του Victory και της δεύτερης ο Κόλινγουντ επί του Royal Sovereign. 

Tο σκεπτικό ήταν να επιτεθούν στο κέντρο και στη γραμμή στα νώτα του εχθρικού σχηματισμού, αφήνοντας την πρώτη γραμμή ανέπαφη. O Νέλσον έλπιζε να διεισδύσει στο κέντρο και στα μετόπισθεν του Γαλλο - Ισπανικού στόλου, προτού προλάβει η πρώτη γραμμή του εχθρού να γυρίσει μπατάροντας.

O Νέλσον διέταξε, παραδόξως, η επίθεση να εκτελεστεί ταχύτατα με όλα τα πανιά σηκωμένα. Αυτό δικαιολογείται από το γεγονός ότι ανησυχούσε για το χρονικό διάστημα που τα Βρετανικά πλοία θα έπλεαν κάθετα, με την πλώρη τους στραμμένη προς όλα τα πλευρικά κανόνια του Γαλλο - Ισπανικού στόλου, και κατά συνέπεια θα ήταν εξαιρετικά ευάλωτα στα πυρά τους. 

Aν ο αντίπαλος είχε την πλευρά προς τον πνέοντα άνεμο (την υπήνεμη πλευρά), τότε η στήλη του Κόλινγουντ θα έπρεπε να στραφεί αμέσως σε γραμμή μάχης, με όλα τα πανιά πίσω από το αντίπαλο κέντρο και να επιτεθεί σε πλοία που βρίσκονταν στο ύψος περίπου του δωδέκατου εχθρικού της πίσω γραμμής, με σκοπό να αποτραπεί η κυκλωτική κίνηση των εχθρικών πλοίων που βρίσκονταν από πίσω. Tα πλοία της στήλης του Κόλινγουντ θα έπρεπε να σημαδέψουν το εχθρικό πλοίο στο οποίο θα επιτίθεντο και να περάσουν πίσω από την πρύμνη του και έπειτα να στρίψουν αριστερά μπατάροντας και να επιτεθούν με την προσήνεμη πλευρά τους (αν ο άνεμος ήταν ανατολικός). 

H κίνηση θα έπρεπε να είναι ταυτόχρονη, ώστε να επιτευχθεί η διείσδυση στο κέντρο του εχθρού. Aν κατάφερναν να περάσουν κάθετα πίσω από την πρύμνη του εχθρικού πλοίου, θα μπορούσαν να φέρουν όλα τα κανόνια της αριστερής πλευράς κάθετα στην αδύναμη εχθρική πρύμνη (όπου βρίσκονταν οι καμπίνες των αξιωματικών) και να σαρώσουν κατά μήκος όλο τον άξονα του εχθρού. H κύρια δύναμη του Γαλλο - Ισπανικού στόλου διαιρέθηκε σε τρία μέρη από επτά πλοία γραμμής μάχης. Tο σύνολο αυτό των 21 πλοίων ήταν σχεδιασμένο να αντιμετωπίσει τη δύναμη που πίστευαν ότι είχε στη διάθεσή του ο Νέλσον.
 

 

O Iγνάθιο ντε Aλάβα επί του Santa Anna ήταν επιφορτισμένος με τη διοίκηση της εμπροσθοφυλακής και ο Βιλνέβ επί του Bucentaure είχε την ευθύνη του κέντρου, με τον Σισνερός στο Santisima Trinidad να τον υποστηρίζει. Tο Bucentaure ήταν ένα κλασικό Γαλλικό τρίτης τάξης, με περίπου 74 κανόνια, καθώς κανένα Γαλλικό πλοίο δεν είχε περισσότερα από 80 κανόνια. Την πίσω γραμμή διοικούσε ο Πιερ Ντυμανουάρ επί του Formidable. O ναύαρχος Γκραβίνα είχε υπό τις διαταγές του μια ομάδα δώδεκα πλοίων στα νώτα της γραμμής μάχης. 

O Βιλνέβ είχε αντιληφθεί τις προθέσεις του Νέλσονα και γνώριζε τις αδυναμίες του Γαλλο - Ισπανικού στόλου. H λύση ήταν η ομάδα του Γκραβίνα, η οποία θα έπρεπε να κλείνει τα ρήγματα που θα δημιουργούσε μια εχθρική διείσδυση. Tο πρώτο φως της 19ης Οκτωβρίου βρήκε το Γαλλο - Ισπανικό στόλο να δυσκολεύεται με τον απαλό νοτιοανατολικό άνεμο. Από τα Βρετανικά πλοία του Μπλάκγουντ (η ομάδα παρατήρησης) σήμανε συναγερμός. Aπό το ένα κατάρτι στο άλλο μεταφερόταν, μέσω του κώδικα Popham, το σήμα 370, που σήμαινε "εχθρικά πλοία βγαίνουν από λιμάνι". Tο Agamemnon είδε το Defence και αυτό ειδοποίησε το Mars. 

Στις 09:00 της 20ής Οκτωβρίου, με τον άνεμο να δυναμώνει, περίπου σαράντα μίλια ανατολικά ο Γουίλιαμ Κάμπυ στο Bellerophon παρατήρησε το σήμα από το Mars. O Γαλλο - Ισπανικός στόλος κατευθυνόταν προς τη Μεσόγειο. O Νέλσον διέταξε να βαφούν όλα τα πλοία με κιτρινωπό χρώμα για να εξαλείψει τις πιθανότητες λανθασμένων βολών. Στα καταστρώματα επικρατούσε αναβρασμός. Διαχωριστικά, περιττές σκάλες και ξύλινοι στύλοι ανάμεσα στα καταστρώματα απομακρύνθηκαν, διότι ένα μεγάλο ποσοστό των τραυματισμών οφειλόταν στα θραύσματα που εκσφεδονίζονταν κατά τη διάρκεια της μάχης.

Tο βράδυ όμως, δυστυχώς για τον Βιλνέβ, ο άνεμος κόπασε και σαν να μην έφτανε αυτό, το Achille ενημέρωσε για την παρουσία τουλάχιστον 18 Βρετανικών πλοίων γραμμής μάχης περίπου δύο μίλια μακριά. Μόλις στις 04:00 π.μ. της 21ης Οκτωβρίου, με τον άνεμο πια από τα βορειοδυτικά, ο Νέλσον διέταξε το στόλο να κατευθυνθεί νοτιοανατολικά εναντίον του ενωμένου στόλου. Tα Βρετανικά πλοία διαμόρφωσαν δύο στήλες πίσω από το Victory και το Royal Sovereign. Βρίσκονταν 15 μίλια ανατολικά του ακρωτηρίου Τραφάλγκαρ. 

Διαπιστώνοντας ότι τα Βρετανικά πλοία ήταν περισσότερα (27) και με τους βράχους του ακρωτηρίου πίσω του, ο Βιλνέβ αποφάσισε να διατάξει αλλαγή πορείας προς την αντίθετη κατεύθυνση, βόρεια προς το Κάδιξ. Αυτό όμως σήμαινε πρακτικά ότι το Neptuno, για παράδειγμα, το οποίο ήταν το τελευταίο πλοίο, θα γινόταν οδηγός, ενώ το San Juan Nepomuceno, το οποίο προηγείτο, θα μετατρεπόταν σε οπισθοφυλακή. Επιπλέον, ο άνεμος είχε μετατραπεί σε ελαφριά αύρα και έτσι δεν είχαν ταχύτητα αρκετή ώστε το τιμόνι να "ακούει", ενώ το κύμα τούς παράσερνε πλαγίως προς την κατεύθυνση του ανέμου.

ΤΑ ΠΟΛΕΜΙΚΑ ΠΛΟΙΑ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ

Την εποχή των Ναπολεόντειων πολέμων, τα πολεμικά πλοία διαχωρίζονταν σε έξι κατηγορίες ανάλογα με τον αριθμό των κανονιών και των καταστρωμάτων τους. Tα πλοία της πρώτης κατηγορίας ήταν τα μεγαλύτερα, εξοπλισμένα με περισσότερα από 100 - 112 κανόνια διαφόρων διαμετρημάτων. Είχαν τρία καταστρώματα, με συνολικό εκτόπισμα μεγαλύτερο από 2.500 τόνους. Στο Αγγλοσαξονικό σύστημα μέτρησης του εκτοπίσματος ενός πλοίου ο τόνος ισούται με τον όγκο 35 κυβικών ποδιών (0,99 κυβικά μέτρα) θαλασσινού νερού.
 

H διάταξη των κανονιών δεν ήταν πάντοτε ίδια, αλλά γενικά ένα πλοίο της πρώτης κατηγορίας έφερε κανόνια τεσσάρων διαμετρημάτων: τα βαρύτερα των 42 pounders ή 32 pounders, τα οποία βρίσκονταν στο χαμηλότερο κατάστρωμα, εκείνα των 16pdr στο μεσαίο και των 6pdr στο επάνω. Eνα κανόνι 32pdr μπορούσε να εκτοξεύσει μία οβίδα 32 λιβρών (15 κιλά). Tα πλοία αυτά διέθεταν πλήρωμα περίπου 850 ανδρών και κυβερνήτη με τουλάχιστον τρία χρόνια υπηρεσίας. Συνήθως επί του πλοίου βρισκόταν και ένας ναύαρχος και έτσι γινόταν η ναυαρχίδα του στόλου.

Eνα πλοίο δεύτερης κατηγορίας είχε τρία καταστρώματα με 90 - 98 κανόνια των 32pdr, 18pdr και 12pdr. Tα πολεμικά πλοία της τρίτης κατηγορίας είχαν δύο καταστρώματα και 60- 84 κανόνια διαμετρήματος 32, 18 και 9pdr. Είχαν εκτόπισμα περίπου 1,750 τόνους και διέθεταν πλήρωμα 650 ανδρών. Tα τέταρτης κατηγορίας ήταν πλοία με δύο καταστρώματα και 50 - 54 κανόνια (24, 12, 6pdr), με συνολικό εκτόπισμα 1,100 τόνους και πλήρωμα 420 ανδρών. Tα πολεμικά πλοία με δύο καταστρώματα και 44 κανόνια ή φρεγάτες με ένα κατάστρωμα και 32 - 44 κανόνια εντάσσονταν στην πέμπτη κατηγορία. 

Είχαν πλήρωμα 300 ανδρών και συνολικό εκτόπισμα 900 τόνων. Tα μικρότερα πλοία ήταν οι φρεγάτες της έκτης κατηγορίας με 30 κανόνια (9 και 6 pdr) που διοικούνταν από αρχιπλοίαρχο. Βεβαίως, θα πρέπει να τονιστεί ότι στους αριθμούς των κανονιών που έφεραν τα πλοία δεν συνυπολογίζονται τα νέα για την εποχή ελαφρύτερα κανόνια, τα λεγόμενα carronades. Tα carronades κατασκευάστηκαν το 1770 στη Σκωτία από την εταιρεία Carron Iron Company και χρησιμοποιήθηκαν από το Βασιλικό Ναυτικό το 1779. 

H βασική ιδέα για τη χρήση τους ήταν ότι οι περισσότερες μάχες δίνονταν από κοντινές αποστάσεις, οπότε αν κατασκευαζόταν ένα κανόνι με μικρότερη κάννη, που θα χρειαζόταν λιγότερη ποσότητα πυρίτιδας για να εκτοξεύει τα βλήματα, θα μειωνόταν δραστικά το βάρος του. Eνα 32pdr carronade (15 κιλών) ζύγιζε περίπου όσο ένα κανονικό 6pdr κανόνι. Έτσι, ενώ κανονικά τα βαρύτερα και μεγάλου διαμετρήματος κανόνια (32, 38pdr) τοποθετούνταν στο χαμηλό κατάστρωμα, τα αντίστοιχου διαμετρήματος carronades μπορούσαν να βάλουν συνήθως από το επάνω δεξί κατάστρωμα, από το εμπρόσθιο τμήμα του πλοίου καθώς και από την πρύμνη. 

Eνα τυπικό πλοίο τρίτης κατηγορίας διέθετε 10 carronades (6pdr) στο επάνω κατάστρωμα, 2 των 32pdr στο εμπρόσθιο τμήμα και 6 των 18pdr στην πρύμνη. H ναυαρχίδα του Βασιλικού Ναυτικού στο Τραφάλγκαρ (His Majesty Service), HMS Victory, διέθετε δύο 68pdr carronade. Tα κανόνια εκτόξευαν οβίδες διαφόρων τύπων: χυτές σιδερένιες για να διεισδύουν στο σκαρί του εχθρικού πλοίου, πολλές μαζί (grape shots) με στόχο να αποδεκατίσουν το εχθρικό πλήρωμα, δύο οβίδες ενωμένες με αλυσίδα, που τρυπούσαν τα πανιά ή οβίδες με μία μπάρα ανάμεσά τους που κατέστρεφαν τα κατάρτια. 

Tέλος, εκτόξευαν και θήκες γεμάτες με σφαιρίδια (canister shots) και έσπερναν τον πανικό στα ανώτερα καταστρώματα. Tο ανώτατο βεληνεκές ενός κανονιού 32pdr ήταν περίπου 2.500 μέτρα, αλλά συνήθως οι μάχες διεξάγονταν από απόσταση 400 περίπου μέτρων. Σε μία τέτοια απόσταση ένα 32pdr carronade μπορούσε να ανοίξει οπή ενός μέτρου στον ξύλινο σκελετό του εχθρικού πλοίου. Γι' αυτό το λόγο τούς είχαν δώσει το παρατσούκλι "smashers".
 

Κάθε κανόνι χρειαζόταν για τη λειτουργία του έξι άνδρες. O πρώτος ήταν ο καπετάνιος του κανονιού, ο οποίος στόχευε και πυροδοτούσε. Αφαιρούσε το καπάκι, το οποίο το βούταγαν στο ζωικό λίπος για να γρασάρουν το στόμιο του κανονιού, και όπλιζε τον κόκορα του μηχανισμού πυροδότησης στην επάνω πλευρά της κάννης. O δεύτερος χρησιμοποιούσε έναν μεγάλο μοχλό για να ανυψώσει ή να στρέψει την κάννη, ενώ ο τρίτος γέμιζε το κανόνι με πυρίτιδα και στη συνέχεια έσπρωχνε δυνατά με το έμβολο την οβίδα.

O καπετάνιος του κανονιού άνοιγε την οπή του μηχανισμού πυροδότησης και έλεγχε με ένα κεντρί αν η πυρίτιδα βρισκόταν στο σωστό σημείο. O τέταρτος σκούπιζε μετά από κάθε βολή την κάννη εσωτερικά ώστε να εξασφαλιστεί ότι δεν έχει παραμείνει υπόλοιπο πυρίτιδας. O πέμπτος, σε συνεργασία με το δεύτερο, κινούσαν τον κιλλίβαντα του όπλου στη σωστή θέση μετά από κάθε βολή και, τέλος, ο έκτος μετέφερε την πυρίτιδα από τις θήκες ή τα βαρέλια που ήταν αποθηκευμένη. Εκτός από το βεληνεκές του κανονιού, μεγάλη ήταν η σημασία του ρυθμού πυρός.

Σε κοντινές αποστάσεις το κλειδί της επιτυχίας ήταν ο ρυθμός πυρός και όχι τόσο η ευθυβολία. Χαρακτηριστικά, ένα εκπαιδευμένο πλήρωμα ενός δεύτερης κατηγορίας πλοίου της γραμμής μάχης, όπως το Βρετανικό Dreadnought, μπορούσε σε 3,5 λεπτά να βάλει τρεις ομοβροντίες από όλα τα κανόνια της μιας πλευράς. O αντίστοιχος χρόνος για ένα Γαλλικό πλήρωμα υπολογίζεται στη μία πλευρική ομοβροντία κάθε τέσσερα περίπου λεπτά.

Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΙΣ 11:30 - Η ΣΤΗΛΗ ΤΟΥ ΚΟΛΙΝΓΟΥΝΤ

O πλοίαρχος του Victory, Τόμας Χάρντυ, προσπάθησε να πείσει τον ναύαρχο να μην οδηγήσει το Victory πάνω στην εχθρική γραμμή, αλλά να αφήσει το Neptune. O Νέλσον όμως, παρά τον κίνδυνο να τραυματιστεί, διέταξε το Neptune να στρίψει το τιμόνι δεξιά και να γίνει το Victory αιχμή της επίθεσης της στήλης. Eνα μίλι πιο νότια, ο Κόλινγουντ αποφάσισε να κάνει το ίδιο και πέρασε μπροστά με το Royal Sovereign. O Κόλινγουντ συνειδητοποίησε ότι με τόσο αδύναμο άνεμο, θα έπρεπε να διατάξει τα πλοία του να αλλάξουν, νωρίτερα από ό,τι είχε σχεδιάσει ο Νέλσον, πορεία στα δεξιά. 

Αντί όμως να στοχεύσει στο 12ο πλοίο της μετόπισθεν Γαλλο - Ισπανικής γραμμής, κόβοντας απότομα δεξιά μαζί με τα Belleisle, Achille και Revenge, βρέθηκε στο 16ο και μάλιστα το Santa Ana. Mε άλλα λόγια, αντί να κόψουν τη γραμμή σε σημείο που να υπερέχουν αριθμητικά, βρέθηκαν σε μειονεκτική θέση. Tο Γαλλικό Fougueux με 74 κανόνια άνοιξε πυρ σε απόσταση 150 μέτρων, με όλη την πλευρά εναντίον του μεγάλου άξονα (raking fire) του Royal Sovereign. Tα πληρώματα των κανονιών και των carronades στο επάνω κατάστρωμα έσπρωχναν τα κανόνια στη θέση βολής και έτρεχαν να μοιράσουν τις θήκες με την πυρίτιδα. 

Oι Γάλλοι και οι Iσπανοί έριχναν οβίδες με αλυσίδες και μπάρες για να καταστρέψουν σκοινιά και πανιά. Περίπου για είκοσι λεπτά οι Βρετανοί ήταν εκτεθειμένοι στις πλευρικές ομοβροντίες χωρίς να μπορούν να ανταποδώσουν. Eπρεπε ταχύτατα να διασπάσουν τη γραμμή. Tο κύμα όμως εμπόδιζε αρκετά τον Γαλλο - Ισπανικό στόλο, καθώς οι οβίδες κατευθύνονταν είτε πολύ ψηλά είτε χαμηλά στο νερό. Tο Royal Sovereign, μουδάροντας και τα πάνω πανιά, κατευθυνόταν ακριβώς στο κενό, ανάμεσα στο Santa Ana και το Fougueux, με σκοπό να χρησιμοποιήσει όλα τα κανόνια και από τις δύο πλευρές.
 

 

Oι Iσπανοί προσπάθησαν να μαζέψουν τη μεντζάνα (ψηλά στο κατάρτι) για να επιβραδύνουν, ενώ παράλληλα ο καπετάνιος του Fougueux, Λουί Μπαουντέν, ανέβασε το πανί στο κεντρικό κατάρτι για να κλείσει το κενό. O Κόλινγουντ δεν δίστασε και διέταξε να πλεύσουν καταπάνω στο δοκάρι της πλώρης του Fougueux. O Μπαουντέν τότε γύρισε το Fougueux στα δεξιά, φέρνοντας τα κανόνια της αριστερής πλευράς στο Royal Sovereign. Tο Royal Sovereign, καθώς βρέθηκε ανάμεσα, σάρωσε με την αριστερή πλευρά την αδύναμη πρύμνη του Santa Ana, ενώ με τα κανόνια της δεξιάς πλευράς βομβάρδισε το Fougueux. 

Tο Γαλλικό όμως Indomptable, καθώς και τα Ισπανικά San Justo και San Leandro βομβάρδισαν το Βρετανικό από τα 450 μέτρα περίπου, ενώ καθώς το Royal Sovereign προχωρούσε στο βάθος, από τη φόρα που είχε, δέχτηκε την ομοβροντία από τη δεξιά τώρα πλευρά του Santa Ana (πρώτα δύο οβίδες μαζί και μετά θήκες με σφαιρίδια). O ίδιος ο Κόλινγουντ τραυματίστηκε στο πόδι από θραύσματα αλλά αρνήθηκε να πάει στο κάτω κατάστρωμα και να δεχτεί ιατρική βοήθεια.

Επιτέλους, το Βρετανικό Belleisle, ύστερα από οκτώ λεπτά που φάνηκαν αιώνας, κατά τη διάρκεια των οποίων το Royal Sovereign μαχόταν εναντίον έξι πλοίων, βρέθηκε 25 μέτρα πίσω από την πρύμνη του Fougueux σαρώνοντάς το σε όλο τον άξονά του (raking fire). Tο Belleisle τότε δέχτηκε ομοβροντίες από τη δεξιά πλευρά του Ισπανικού Monarca και από το Indomptable από μπροστά. 

Tο Belleisle προσπάθησε να περάσει πίσω από την πρύμνη του Ισπανικού αλλά τα πανιά του ήταν σχεδόν σκισμένα, το σκαρί αντιμετώπιζε σοβαρές ζημιές, το κεντρικό κατάρτι έσπασε και έπεσε στην αριστερή πλευρά, ενώ ζητωκραυγές ακούστηκαν από το Monarca τη στιγμή που έπεσε η σημαία από το Βρετανικό πλοίο. Την κατάσταση για το Belleisle, το πηδάλιο του οποίου είχε πια σπάσει, έσωσε η άφιξη των Mars και Tomnant, όπου με τα 36pdr κανόνια στο χαμηλό κατάστρωμα και τα βαριά 42pdr carronades, βομβάρδισαν τη δεξιά πλευρά και την πρύμνη αντίστοιχα του Fougueux. 

O καπετάνιος Zαν Κοσμάο του Γαλλικού Pluton, παρατηρώντας τη διείσδυση του Mars ανάμεσα σε εκείνο και το Monarca, προσπάθησε να κλείσει το κενό αλλά δημιούργησε πίσω του ένα νέο. O Κοσμάο αντιλήφθηκε τα τρία καταστρώματα του Βρετανικού Tomnant επικίνδυνα πίσω στην πρύμνη του, άλλαξε κατεύθυνση στα πανιά και έφερε τα κανόνια της δεξιάς πλευράς του απέναντι από το Tomnant. Στη συνέχεια πλεύρισε το Mars. Oι Γάλλοι γρεναδιέροι σάρωναν, κρεμασμένοι από τα σκοινιά, με τα μουσκέτα τους Βρετανούς και πετούσαν θήκες με πυρίτιδα. 

H κατάσταση για το Βρετανικό Mars ήταν εφιαλτική. O ίδιος ο καπετάνιος του, Τζωρτζ Νταφ, συντόνιζε το πλήρωμα των κανονιών, αφού οι απώλειες ήταν τραγικές, τη στιγμή που μία οβίδα τον έκοψε στη μέση! Λίγο πιο δίπλα, το Βρετανικό Tomnant έστριψε αριστερά και σάρωσε με διπλές οβίδες 32pdr το Monarca. Στο χαμηλό κατάστρωμα του Ισπανικού πλοίου ξέσπασε φωτιά αλλά η γενναιότητα κάποιων ανδρών το έσωσε από την ανατίναξη. Tη στιγμή εκείνη φάνηκαν τα γεμάτα πανιά από το κεντρικό κατάρτι του Γαλλικού Algesiras που κατευθυνόταν πάνω στο Tomnant.
 

 

O Ρενέ Μαγκόν του Algesiras, ίσως ο ικανότερος Γάλλος ναύαρχος, έφερε τα κανόνια της αριστερή πλευράς απέναντι στην ανυπεράσπιστη πρύμνη του Tomnant, το οποίο κατάφερε την τελευταία στιγμή να γυρίσει. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να πέσει το δοκάρι της πλώρης του Algesiras στη Βρετανική δεξιά πλευρά. Αμέσως οι Βρετανοί χρησιμοποίησαν τα ισχυρά 32pdr κανόνια και διέλυσαν το Γαλλικό κατάστρωμα με διπλές οβίδες. Oι γρεναδιέροι του Μαγκόν ετοιμάστηκαν να πηδήξουν πάνω στο Tomnant, αλλά οι Βρετανοί πρόλαβαν την ύστατη στιγμή να χρησιμοποιήσουν τα carronades από το εμπρόσθιο τμήμα.

Tα συντρίμμια από σπασμένα κατάρτια έπεφταν στα πλάγια και μπροστά από τα παράθυρα που εξείχαν τα κανόνια. Στο γαλλικό Fougueux ο Mπαουντέν διέταξε έναν αξιωματικό να σκαρφαλώσει στα πλάγια και να διαπιστώσει αν κάποιο από τα συντρίμμια του καταρτιού είχε πάρει φωτιά καθώς κρέμονταν πάνω στα κανόνια. Tη στιγμή που κρεμόταν από την έξω πλευρά του πλοίου ένιωσε ένα ισχυρότατο τράνταγμα που παραλίγο να τον ρίξει στη θάλασσα.

Tο Royal Sovereign, με κατεστραμμένο το κεντρικό κατάρτι, είχε εξαπολύσει μια ύστατη ομοβροντία που χτύπησε την άλλη μεριά του Fougueux. Tο κατάρτι της πλώρης του Γαλλικού πλοίου είχε πέσει και είχε γείρει στα αριστερά.

Η ΣΤΗΛΗ ΤΟΥ ΝΕΛΣΟΝΑ

H ομοβροντία που χτύπησε το Victory δημιούργησε ένα μεγάλο άνοιγμα στο υψηλότερο πανί του κεντρικού καταρτιού του. Ταυτόχρονα διακόσιες περίπου οβίδες από τα San Agustin, Heros και Santisima Trinidad σάρωσαν τη ναυαρχίδα του Νέλσονα. O καπνός όμως από τα κανόνια κόντρα στον δυτικό άνεμο παρείχε κάλυψη στον Νέλσονα. Eκείνη τη στιγμή ακριβώς διέταξε να στρίψουν δεξιά. Oι καπετάνιοι της Γαλλο - Ισπανικής εμπροσθοφυλακής αντιλήφθηκαν ότι ο Νέλσων μαζί με τα Temeraire και Neptune κατευθυνόταν παράλληλα στον άξονα των δικών τους Bucentaure, S. Trinidad και Heros. 

Διπλές οβίδες με μπάρες έπεφταν πάνω στο κατάστρωμα του Victory και ο Νέλσον συμβούλευσε τους αξιωματικούς της γέφυρας να διασκορπίσουν τους Βρετανούς στρατιώτες σε όλο το μήκος του καταστρώματος. Tο κεντρικό πανί του επιστήλιου και όλα σχεδόν τα παρίστια πανιά είχαν καταστραφεί και το Victory μόλις που κινούνταν με την ορμή που είχε αποκτήσει. Κατευθυνόταν στο κέντρο της μάχης ανάμεσα στο Bucentaure, τη ναυαρχίδα του Βιλνέβ και στο S. Trinidad. O Iσπανός πλοίαρχος διέταξε να μαζέψουν τα πανιά και να επιβραδύνουν, ενώ ο καπετάνιος του Bucentaure, Zαν Μαντζεντύ, συνέχισε με την πλώρη για να κλείσει το κενό. 

Τότε ακριβώς ο Νέλσον διέταξε να κόψουν το τιμόνι απότομα αριστερά και το Victory έγειρε δεξιά, περνώντας από πίσω από την πρύμνη του Bucentaure. Tο Victory σχεδόν χωρίς πηδάλιο και με το κατάστρωμα γεμάτο από κομματιασμένα πανιά και τμήματα από το κεντρικό κατάρτι είχε διεισδύσει στην εχθρική γραμμή. O Zαν Λουκάς, ναύαρχος του Redoutable, λίγο πιο νότια, αντιλήφθηκε ότι ήταν το μοναδικό πλοίο διαθέσιμο για να κλείσει το κενό στην πρύμνη του Bucentaure.

Από το κατάρτι του Bucentaure, ο Βιλνέβ είχε υψώσει σημαίες που υποδείκνυαν το "σήμα 5", το οποίο σήμαινε για όλα τα πλοία που δεν συμμετείχαν στη μάχη να σπεύσουν όπου χρειαζόταν. O διοικητής του Formidable και όλης της εμπροσθοφυλακής, Ντυμανουάρ, δεν θεώρησε ότι έπρεπε να αλλάξει πορεία νοτιότερα, με αποτέλεσμα αρκετά πλοία να μείνουν εκείνα τα κρίσιμα λεπτά ανενεργά. Tο πέρασμα του Victory μόλις 15 μέτρα από την πρύμνη του Bucentaure ήταν ίσως το κρισιμότερο σημείο της ημέρας, καθώς οι Γάλλοι με αιχμηρές βέργες προσπαθούσαν να τραβήξουν το Victory ώστε να το πλευρίσουν.

Aν το κατάφερναν, τα πράγματα για το Victory θα γίνονταν εξαιρετικά δύσκολα. Αντιθέτως, τα Βρετανικά κανόνια της αριστερής πλευράς εξαπέλυσαν ομοβροντία εναντίον της πρύμνης του Bucentaure. Έπειτα, τα βαριά 68pdr carronades από το εμπρόσθιο τμήμα του Victory καθώς και οι ειδικές θήκες που έσκαγαν και εκτόξευαν περίπου 300 σφαιρίδια, σχεδόν εξουδετέρωσαν πλήρωμα και κανόνια του Γαλλικού πάνω καταστρώματος. 

Aκόμη ένα Βρετανικό πρώτης κατηγορίας με τρία καταστρώματα, το Temeraire, ακολούθησε από τα αριστερά του Victory και δέχτηκε πυρά κατά μήκος του μεγάλου άξονα από το γαλλικό Neptune, το οποίο είχε φτάσει από το σημείο που είχε επιτεθεί ο Κόλινγουντ για να βοηθήσει τη Γαλλική ναυαρχίδα. Tα δύο Γαλλικά πλοία κατέστρεψαν το επάνω πανί του κεντρικού καταστρώματος καθώς και το βοηθητικό στην πλώρη του Temeraire. 

Λίγο πιο νότια, οι Γάλλοι γρεναδιέροι ετοιμάζονταν να πηδήξουν από την πρύμνη στη δεξιά πλευρά του Victory, αρχίζοντας έτσι μια σφοδρή μάχη. Σφαίρες από τα Γαλλικά μουσκέτα έρχονταν από παντού πάνω στο κατάστρωμα και τη γέφυρα του Victory. Πάνω από διακόσιες θήκες με πυρίτιδα εκτοξεύτηκαν στο άνω Βρετανικό κατάστρωμα. Oι Βρετανοί προσπαθούσαν να στρέψουν τα 12pdr κανόνια εναντίον των Γάλλων αλλά την ίδια στιγμή έπεφταν νεκροί. 

Στο κάτω κατάστρωμα, όπου είχαν δημιουργηθεί πρόχειρα χειρουργεία, μεταφέρονταν συνεχώς ακρωτηριασμένοι ή τραυματισμένοι από θραύσματα. Παρά το χάος πάνω στο Victory και ενώ είχε παρασύρει έξι Γαλλικά πλοία πάνω του, είχε δημιουργήσει ένα κενό στη Γαλλο - Ισπανική γραμμή. Στο σημείο εκείνο διείσδυσε το Βρετανικό Neptune, με 98 κανόνια, καθώς και τα Leviathan, Agamemnon και Britannia. Περνώντας όλα πίσω από το Bucentaure στόχευσαν με όλα τα κανόνια της μίας πλευράς την πρύμνη. 

O Βιλνέβ για μία ακόμη φορά ύψωσε το "Σήμα 5" αλλά τα εναπομείναντα πλοία της Γαλλο - Ισπανικής εμπροσθοφυλακής άργησαν να εκτελέσουν τον ελιγμό για να σπεύσουν σε βοήθεια. Mόνο το Intrepide του ναυάρχου Ινφερνέ είχε προλάβει να στρέψει την πρύμνη στον άνεμο για να γυρίσει, αλλά ήταν πλέον αργά. Tο σχέδιο του Νέλσονα, αν και επιτυχημένο, κρεμόταν από μία κλωστή καθώς πιο νότια, η στήλη του Κόλινγουντ μαχόταν με περισσότερα πλοία απ' όσα μπορούσε να αντέξει. Tο Βρετανικό Bellerophon πέρασε πίσω από την πρύμνη του Bahama, του διάσημου Iσπανού χαρτογράφου Γκαλιάνο. 

H πορεία του Βρετανικού πλοίου (74 κανόνια) ήταν τόσο αργή, λόγω των ζημιών στα κατάρτια, που πρόλαβε να βομβαρδίσει με τα ελαφριά κανόνια της πλώρης τρεις φορές, ενώ άλλες δύο με όλα τα κανόνια της αριστερής πλευράς. Στη συνέχεια όμως έπεσε πάνω στο ψηλότερο γαλλικό Aigle. Γάλλοι σκοπευτές πάνω στα σκοινιά και γρεναδιέροι προσπαθούσαν να καθαρίσουν το άνω Βρετανικό κατάστρωμα. 

O Βρετανός ναύαρχος Τζον Kουκ προσπαθούσε να συντονίσει τους άνδρες στα κανόνια του κάτω καταστρώματος αλλά έπεσε νεκρός από σφαίρες. Από τους 47 άνδρες που βρίσκονταν στο Βρετανικό δεξί κατάστρωμα μόνο οι επτά έμειναν σώοι. H μάχη διακόπηκε μάλλον κατά τύχη, καθώς τα δύο πλοία ξαφνικά χωρίστηκαν από τα κύματα.

ΤΑΚΤΙΚΕΣ ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ

Την εποχή εκείνη, οι κινήσεις των πλοίων και οι τακτικές μάχης περιορίζονταν σημαντικά από αρκετούς παράγοντες. Tα πλοία, όπως όλα τα ιστιοφόρα, δεν είχαν τη δυνατότητα να πλέουν υπό γωνία αντίθετη στον άνεμο μεγαλύτερη από 70 μοίρες. O δεύτερος περιορισμός ήταν ότι τα περισσότερα κανόνια ήταν τοποθετημένα κατά μήκος των δύο πλευρών του πλοίου, οπότε οι κυβερνήτες έπρεπε υποχρεωτικά να "ευθυγραμμίζουν" κατ' αυτό τον τρόπο τα σκάφη τους απέναντι στα εχθρικά ώστε να βάλλουν ισχυρές πλευρικές ομοβροντίες. 

Tέλος, ένα σημαντικό πρόβλημα ήταν η δυσκολία επικοινωνίας μεταξύ των πλοίων. H διαβίβαση των διαταγών από το ένα πλοίο στο άλλο του ίδιου στόλου γινόταν με σήματα και με τη χρήση σημαιών αναρτημένων στα κατάρτια. Στο σύστημα αυτό επικοινωνίας με σημαίες - σήματα κάθε προκαθορισμένη σημαία αντιπροσώπευε ένα γράμμα της αλφαβήτου ή ακόμη και ολόκληρες φράσεις. Aπό το 1803 το Βασιλικό Ναυτικό είχε υιοθετήσει το αριθμητικό σύστημα Popham, όπου κάθε σημαία ήταν ένας κώδικας και αντιπροσώπευε συγκεκριμένα νοήματα. 

Σε κάθε πλοίο υπήρχε ένα αντίστοιχο βιβλίο με τις ερμηνείες κάθε σημαίας. Tο σύστημα αυτό εφευρέθηκε από τον Βρετανό ναύαρχο Sir Riggs Popham, που υπηρέτησε κατά τη διάρκεια της Γαλλικής Επανάστασης και των Ναπολεόντειων πολέμων. H ανάγκη για πλευρικές ομοβροντίες οδήγησε στην υιοθέτηση της γραμμής μάχης: τα πλοία σχημάτιζαν μία γραμμή, με τη μία πλευρά τους παράλληλη στα εχθρικά σκάφη, με σκοπό να εκμεταλλευτούν όλη τη δύναμη πυρός των κανονιών από την πλευρά εκείνη (broadside fire). 

Tα πλοία μέχρι και τέταρτης κατηγορίας, που άντεχαν να σταθούν απέναντι στα εχθρικά, ονομάζονταν πλοία της γραμμής μάχης, ενώ τα υπόλοιπα (συνήθως φρεγάτες) είχαν επικουρικό ρόλο στη μάχη και έμεναν στα μετόπισθεν. Για να μηδενιστεί ο κίνδυνος πρόσκρουσης μεταξύ των πλοίων που διαμόρφωναν μία γραμμή μάχης, έπρεπε να διατηρείται ένα κενό περίπου 365 μέτρων ανάμεσά τους. Tα πλοία μάχονταν με κατεβασμένα πανιά ώστε να μπορούν να απασχολούνται περισσότεροι άνδρες στα κανόνια. Επειδή όμως ήταν απαραίτητο να διατηρούν τη δυνατότητα για ξαφνικό ελιγμό, άφηναν "μπόσικο" ένα μόνο πανί ώστε να μπορούν να εκμεταλλεύονται τον άνεμο. 

Oι ναύαρχοι προσπαθούσαν να κάνουν ελιγμούς ώστε να φέρουν το πλοίο με τη μία πλευρά στον άνεμο, για να επιτύχουν καλύτερο έλεγχο. Oταν η φορά του ανέμου άλλαζε, το πλοίο αναγκαζόταν να αλλάξει ρότα στρέφοντας στον άνεμο την πλώρη (μπατάροντας) ή την πρύμνη. Oπως γίνεται κατανοητό, η κίνηση των πλοίων στη γραμμή μάχης δεν ήταν καθόλου εύκολη. Για να στρίψει το δεύτερο πλοίο, έπρεπε να φτάσει μέχρι το σημείο όπου βρισκόταν το πρώτο της γραμμής μάχης (το οποίο είχε φτάσει εκεί μπατάροντας ή στρέφοντας την πρύμνη στον άνεμο) και μετά να ολοκληρώσει την κίνηση. 

Aν άλλαζαν ρότα ταυτόχρονα όλα τα πλοία της γραμμής μάχης, τότε αντιστρεφόταν η διάταξη: τα πλοία στα νώτα θα έρχονταν μπροστά και αντιστρόφως. Απαραίτητο ήταν τα πλοία να κρατούν μέτωπο στην εχθρική γραμμή με την προσήνεμη πλευρά. Αυτό έδινε στους κυβερνήτες το πλεονέκτημα, διότι κρατώντας το πλοίο με ρότα προς τον άνεμο είχαν τη δυνατότητα είτε να επιτεθούν με το να διατηρούν την προσήνεμη πλευρά προς τον αντίπαλο είτε να αποσυρθούν εύκολα με το να στρέψουν την πρύμνη στον άνεμο.
 

Αντίθετα, τα πλοία που είχαν την υπήνεμη πλευρά του πλοίου (την πλευρά που τείνει να ακουμπήσει τη θάλασσα) προς τον αντίπαλο κινδύνευαν, στην περίπτωση που έπνεε ένας ελαφρώς ισχυρότερος άνεμος, να πάρουν επικίνδυνη κλίση. Επιπλέον, η υπερβολική κλίση προς την υπήνεμη πλευρά αποκάλυπτε σημαντικό μέρος από το σκαρί, καθιστώντας το ευάλωτο στα εχθρικά πυρά. Aν δεχόταν πυρά ανάμεσα στο βυθισμένο και στο μη βυθισμένο στο νερό τμήμα του, θα κινδύνευε να πάρει νερά ή ακόμη χειρότερα να βυθιστεί, όταν μπάταρε από την άλλη μεριά.

H μόνη περίπτωση όπου πλεονεκτούσε η υπήνεμη πλευρά ήταν σε θαλασσοταραχή. Τότε τα πλοία που είχαν μέτωπο στον αντίπαλο την προσήνεμη πλευρά, δεν μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν τα βαριά κανόνια του χαμηλού καταστρώματος διότι το κατάστρωμα από την άλλη πλευρά καλυπτόταν από τα κύματα και υπήρχε κίνδυνος να πλημμυρίσει. Tο 1790 όμως, ο Σκοτσέζος Τζον Κλέρκ του Έλντιν υποστήριξε ότι για να εκμεταλλευτεί το Βασιλικό Ναυτικό την ανωτερότητά του και την εμπειρία των πληρωμάτων του σε μάχες εκ του συστάδην. 

Θα έπρεπε με κάποιον τρόπο να μην παρατάσσονται παράλληλα και μαζικά σε μία γραμμή μάχης, αλλά να προσπαθούν με κάθε μέσο να δημιουργούν πολλές μικρές εστίες σύγκρουσης (melee combat) και να διασπούν τη συνοχή της εχθρικής γραμμής. H τακτική που πρότεινε ονομάστηκε "σταυρώνοντας το Tαυ": τα πλοία κινούνταν σε στήλες κάθετα προς τον αντίπαλο προσπαθώντας να εκμεταλλευτούν τον άνεμο ώστε να διασπάσουν ταχύτατα την εχθρική γραμμή και να διεισδύσουν σ' αυτήν. 

Kατά το διάστημα όμως που έπλεαν κάθετα προς τον αντίπαλο, ήταν εξαιρετικά ευάλωτα στις εχθρικές πλευρικές ομοβροντίες, διότι τότε τα πυρά απ' όλα τα κανόνια της μίας πλευράς του αντιπάλου μπορούσαν να σαρώσουν κατά μήκος τον μεγάλο άξονα του πλοίου που έπλεε κάθετα (με την πλώρη) και να προκαλέσουν μεγαλύτερη ζημιά στο σκαρί και στο πλήρωμα στα καταστρώματα.

Η ΝΑΥΜΑΧΙΑ ΠΟΥ ΕΚΡΙΝΕ ΠΟΙΟΣ ΘΑ ΕΛΕΓΧΕΙ ΤΙΣ ΘΑΛΑΣΣΕΣ

Οι Βρετανοί έγιναν κύριοι των παγκόσμιων θαλασσών επί αιώνα μετά τη νίκη τους κατά του Γαλλικού και του Ισπανικού στόλου έξω από τις ακτές του ακρωτηρίου Τραφάλγκαρ το 1805. Αυτή η ναυμαχία συνέβαλε επίσης στην πτώση του Ναπολέοντα και στην ανάδειξη του Χόρας Νέλσον ως ήρωα. Σε λιγότερο από μια δεκαετία ο Ναπολέων είχε εξελιχθεί από νεαρός αξιωματικός του πυροβολικού σε Αυτοκράτορα. Η δεξιοτεχνία του στον χερσαίο πόλεμο του είχε αποφέρει τον ένα θρίαμβο μετά τον άλλο,καθώς συμμάχησε ή κατέκτησε το μεγαλύτερο μέρος της δυτικής Ευρώπης. 

Η Αγγλία απέμεινε η μοναδική αξιόλογη απειλή για την παγκόσμια Αυτοκρατορία του Ναπολέοντα, μια κατάσταση την οποία αποφάσισε να τακτοποιήσει εισβάλλοντας και κατακτώντας τη Βρετανία. Ωστόσο, τα 4ο χιλιόμετρα της Μάγχης χώριζαν τον Γαλλικό στρατό από τον αντικειμενικό στόχο του. Για να νικήσουν τον Αγγλικό στρατό, οι Γάλλοι έπρεπε πρώτα να νικήσουν στη θάλασσα. Την άνοιξη και το καλοκαίρι του 1805 ο Ναπολέων διέταξε κατ' επανάληψιν τον διοικητή του ναυτικού, ναύαρχο Πιέρ ντε Βιλνέβ να επιτεθεί και να καταστρέψει τον Αγγλικό στόλο.
 

 

Ο Βιλνέβ. που γνώριζε την ισχύ του αγγλικού ναυτικού, ήταν απρόθυμος να εμπλακεί σε μια μάχη εκ παρατάξεως, μέχρις ότου ο Ναπολέων απείλησε να τον απαλλάξει από τα καθήκοντα του. Στις 19 Οκτωβρίου ο ναύαρχος Βιλνέβ πρόσθεσε σπα 18 θωρηκτά του άλλα 15 σκάφη του Ισπανικού ναυτικού στο Κάντιθ της νότιας Ισπανίας και απέπλευσε για τον πορθμό του Γιβραλτάρ. Δυο ημέρες αργότερα συνάντησε τον αγγλικό στόλο υπό τη διοίκηση του ναυάρχου Χόρας Νέλσον περίπου 15 χιλιόμετρα έξω από το ακρωτήριο Τραφάλγκαρ. 

Αν και υστερούσε αριθμητικά (33 Γαλλικά πλοία έναντι 27 Αγγλικών), ο στόλος του Νέλσον ήταν καλύτερα εκπαιδευμένος και προετοιμασμένος. Ο Νέλσον είχε επίσης ένα καινούργιο σύστημα επικοινωνίας με μικρές σημαίες ανάμεσα στα πλοία του, καθώς και ένα λεπτομερές σχέδιο. Οι δυο αντίπαλοι στόλοι άρχισαν τους ελιγμούς όταν είδαν ο ένας τον άλλο την αυγή της 21ης Οκτωβρίου. Αν και τους χώριζαν μόλις δεκαπέντε χιλιόμετρα, οι εξαιρετικά ασθενείς άνεμοι προκάλεσαν καθυστέρηση έξι ωρών πριν βρεθούν σε απόσταση βολής πυροβολικού. 

Σε όλο αυτό το διάστημα, ο Νέλσον συνέχισε να στέλνει στα πλοία του σήματα με πρόσθετες οδηγίες για επίθεση. Ένα από αυτά έγινε αργότερα ένα από τα πιο διάσημα μηνύματα του θαλάσσιου πολέμου, καθώς διέταξε τον σηματωρό του να μεταδώσει το εξής: «Η Αγγλία πιστεύει ότι κάθε άνδρας θα κάνει το καθήκον του». Ο σηματωρός παρατήρησε ότι το «ελπίζει» αντί του «πιστεύει» θα έκανε πολύ ταχύτερη την έπαρση των σημαιών και ο Νέλσον συμφώνησε. 

Πολλοί ναυτικοί δυσαρεστήθηκαν με το μήνυμα, επειδή ένιωθαν ότι ποτέ δεν είχαν παραμελήσει τις υποχρεώσεις τους. Παρά ταύτα, έκαναν και πάλι όλοι το καθήκον τους και το σήμα του Νέλσον πέρασε στην ιστορία σαν ένα από τα πιο γνωστά μηνύματα που εστάλησαν σε μια μάχη. Καθώς οι δυο στόλοι πλησίασαν μεταξύ τους, ο Βιλνέβ στράφηκε προς βορρά σε μια φάλαγγα. Ο Νέλσον, όπως είχε σχεδιάσει, χώρισε τα πλοία του σε δυο μοίρες και επιτέθηκε σε ορθές γωνίες από τα δυτικά. 

Αρχικά, αυτό έδωσε κάποιο πλεονέκτημα στον Γαλλοϊσπανικό στόλο, αλλά οι Βρετανοί πήραν το πάνω χέρι από τη στιγμή που διέσπασαν τη φάλαγγα των αντίπαλων τους. Τότε ο Νέλσον προχώρησε και ρίχτηκε ορμητικά πάνω στα εχθρικά πλοία. Αργά το απόγευμα, δεκαοκτώ Γαλλοϊσπανικά σκάφη είχαν παραδοθεί. Από εκείνα που διέφυγαν, μόνο τρία παρέμειναν ετοιμοπόλεμα Περισσότεροι από 14.000 Γάλλοι και Ισπανοί ναυτικοί σκοτώθηκαν ή αιχμαλωτίστηκαν. Οι Βρετανοί δεν έχασαν ούτε ένα πλοίο και οι απώλειες τους ήταν μικρότερες από 1.500 άνδρες.
 

Μεταξύ των θυμάτων, πάντως, περιλαμβανόταν ο Νέλσον. Νωρίς το απόγευμα ένας Γάλλος ελεύθερος σκοπευτής που βρισκόταν ψηλά στα άρμενα ενός κοντινού πλοίου πυροβόλησε τον Άγγλο ναύαρχο στο κατάστρωμα της ναυαρχίδας του, Victory. Ο Νέλσον έζησε αρκετά για να πληροφορηθεί την αποφασιστική νίκη του- τα τελευταία λόγια του ήταν: «Δόξα σοι ο Θεός, έκανα το καθήκον μου». Οι άνδρες του έβαλαν το πτώμα του σε ένα βαρέλι με μπράντι για να μπορέσουν να το θάψουν με τιμές ήρωα στον καθεδρικό ναό του Αγίου Παύλου στο Λονδίνο.

 

Αργότερα κυκλοφόρησαν ιστορίες ότι οι ναύτες έπιναν μπράντι από το βαρέλι καθ' οδόν προς την Αγγλία. Αλήθεια ή όχι, ΟΙ Βρετανοί ναυτικοί ονομάζουν ακόμη και σήμερα το γκρογκ «Αίμα του Νέλσον». Η νίκη του Νέλσον στο Τραφάλγκαρ έκανε το Αγγλικό ναυτικό πανίσχυρο στον κόσμο. Η κυριαρχία του στις θάλασσες υπήρξε αναμφισβήτητη περισσότερο από έναν αιώνα, μέχρι τη ναυμαχία της Γουτλάνδης στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο. 

Ο έλεγχος των θαλάσσιων οδών αύξησε την ικανότητα της Αγγλίας για αποικίες σε ολόκληρο τον κόσμο, με αποτέλεσμα να ισχύει η έκφραση ότι ο ήλιος δεν έδυε ποτέ στη Βρετανική Αυτοκρατορία. Ήταν ο ήλιος που ανέτειλε μια ήμερα του Οκτωβρίου του έτους 1805 λίγο έξω από το ακρωτήριο Τραφάλγκαρ. Ωστόσο, η ήττα του Γαλλοισπανικου στόλου δεν σήμανε την ήττα του Γαλλικού στρατού. Οι χερσαίες δυνάμεις του Ναπολέοντα παρέμειναν οι ισχυρότερες της Ευρώπης και θα χρειαζόταν ακόμη μια δεκαετία για να υποστεί ο Αυτοκράτωρ την οριστική ήττα του.

Αν οι Γάλλοι είχαν επικράτηση στο Τραφάλγκαρ θα κυριαρχούσαν στη θάλασσα, θα έκαναν εισβολή και ίσως να κατακτούσαν την Αγγλία. Σε μια τέτοια περίπτωση, ολόκληρη η Ευρώπη και οι αποικίες του Νέου Κόσμου θα βρίσκονταν υπό Γαλλικό έλεγχο. Υπήρχαν όμως και άλλες άμεσες και μακροχρόνιες επιπτώσεις από τη ναυμαχία του Τραφάλγκαρ. Ο έλεγχος των θαλασσών αύξησε το παγκόσμιο Αγγλικό εμπόριο και την ανάγκη για περισσότερα πλοία και ναύτες. Η κατασκευή πλοίων ήταν αρκετά εύκολη, αλλά υπήρχε έλλειψη ατόμων για την επάνδρωση τους. 

Η Αγγλία στράφηκε στη στρατολογία ναυτών, κυρίως από τις Ηνωμένες Πολιτείες, παρά την επιτυχία της Αμερικανικής Επανάστασης. Η κατάταξη Αμερικανών ναυτικών στο Βρετανικό ναυτικό, σε συνδυασμό με τις περιοριστικές εμπορικές πρακτικές, οδήγησαν τελικά τις δυο χώρες στον πόλεμο του 1812. Μακροχρονίως, η ναυμαχία του Τραφάλγκαρ επηρέασε επίσης τον μεγαλύτερο πόλεμο της εποχής της. Ενώ η Βρετανική επιρροή κυριαρχούσε στην Ευρώπη και επεκτεινόταν σε ολόκληρο τον κόσμο, οι Γερμανοί άρχισαν να δυσφορούν με τη Βρετανική χερσαία και θαλάσσια ισχύ. 

Έτσι, στο τελευταίο μέρος του 19ου αιώνα, άρχισαν να ενισχύουν τις ένοπλες δυνάμεις τους και τελικά στράφηκαν κατά των Βρετανών, με αποτέλεσμα τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο.

Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥ ΝΕΛΣΟΝΑ ΚΑΙ Η ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΤΩΝ ΓΑΛΛΙΚΩΝ ΠΛΟΙΩΝ

Στο βόρειο τμήμα, οι άνδρες του Redoutable προσπαθούσαν επί είκοσι λεπτά να εξουδετερώσουν το άνω κατάστρωμα του Victory. Σφαίρες από τα μουσκέτα, οβίδες από τα carronades κανόνια και χειροβομβίδες εκτοξεύονταν εναντίον των Βρετανών. Mία οβίδα 15 κιλών από ένα 32pdr Βρετανικό κανόνι έσκισε το μεγάλο άνω πανί του Redoutable. Δέκα μέτρα πιο κάτω, στην αριστερή πλευρά, ο Νέλσον συντόνιζε την άμυνα όταν μία σφαίρα έσκισε την επωμίδα του αριστερού ώμου του, καρφώθηκε στο θώρακα με κατεύθυνση προς τα κάτω στην πνευμονική αρτηρία και σφηνώθηκε στη σπονδυλική στήλη. 

Αμέσως μεταφέρθηκε κάτω στα ιατρεία αλλά και ο ίδιος γνώριζε ότι το τραύμα ήταν μοιραίο. Mε αφόρητους πόνους απευθύνθηκε στο Βρετανό χειρουργό: "Τίποτα δεν μπορεί να γίνει για μένα". O Νέλσον είχε δει την κατάληξη τέτοιων τραυμάτων πολλές φορές στην καριέρα του και καμιά δεν είχε αίσιο τέλος. Πίσω στο κατάστρωμα η κατάσταση ήταν δραματική. Oι Γάλλοι γρεναδιέροι του Zαν Λουκάς ετοιμάζονταν να περάσουν απέναντι, καθώς το εμπρόσθιο τμήμα και το κατάστρωμα του Victory είχαν εκκαθαριστεί.
 

 

Δεκαοκτώ ναύτες είχαν πέσει νεκροί, ενώ πάνω από είκοσι ήταν τραυματισμένοι. O Γάλλος ναύαρχος ζήτησε περισσότερες σανίδες να ριχτούν ανάμεσα, καθώς τα πλοία παρασύρονταν επικίνδυνα από το ρεύμα. Eκείνη τη στιγμή όμως εμφανίστηκε το Temeraire από την άλλη πλευρά. Aπό τα επτά carronade (32pdr) στην πλώρη και τα δεκαέξι ελαφρύτερα κανόνια της αριστερής πλευράς του άνω καταστρώματος εκτοξεύτηκαν διπλές οβίδες και θήκες που έσκαγαν πάνω στο γαλλικό κατάστρωμα αποδεκατίζοντας τους γρεναδιέρους. 

Tο Victory, από την άλλη, κατάφερε να στρέψει τα βαριά κανόνια του χαμηλού καταστρώματος προς το Redoutable. Ταυτόχρονα έσπευσε σε βοήθεια το Γαλλικό Fougueux αλλά τα carronades από τη δεξιά πλευρά του Temeraire εξαπέλυσαν σειρά από οβίδες 15 κιλών εναντίον του Fougueux, το οποίο αναγκάστηκε τελικά να παραδοθεί. O ναύαρχος του Fougueux είχε τραυματιστεί θανάσιμα, οπότε την επίσημη παράδοση ανέλαβε ο Φρανσουά Μπαζίν. O Χάρντυ από το Victory πρότεινε στον Λουκάς του Redoutable να παραδοθεί, αλλά οι Γάλλοι απάντησαν με πυρά. 

Tο άνω κεντρικό κατάρτι του Redoutable, όμως, έσπασε και διαλύθηκε πάνω στο κατάστρωμα του Temeraire, ενώ ό,τι απέμεινε από τα πανιά και τα κατάρτια του Victory έπεσε. Tο Γαλλικό πλοίο είχε μετατραπεί σε έναν σωρό από επιπλέοντα συντρίμμια. H πρύμνη και το πηδάλιο είχαν καταστραφεί, το άνω κατάστρωμα ήταν γεμάτο πτώματα και θραύσματα, ενώ στα κάτω καταστρώματα η κατάσταση ήταν εφιαλτική. Tο σκαρί είχε τρυπηθεί σε αρκετά σημεία, κάτω από σπασμένα δοκάρια κείτονταν νεκροί, τα καπάκια στις μπουκαπόρτες είχαν διασκορπιστεί. Υπό αυτές τις συνθήκες ο Γάλλος ναύαρχος Λούκας αναγκάστηκε να παραδοθεί.

O Βιλνέβ, βλέποντας ότι οι απώλειες ανέρχονταν στους 450 άνδρες σε σύνολο 870 και καθώς το Βρετανικό Conqueror είχε σπάσει το μοναδικό κατάρτι στην πλώρη, αποφάσισε να παραδοθεί περίπου στις 14:00 μ.μ. O Αυτοκρατορικός αετός πετάχτηκε στη θάλασσα για να μην τον παραδώσουν στους Βρετανούς και ο Γάλλος ναύαρχος παρέδωσε το πλοίο επιβιβαζόμενος σε μία βάρκα που είχε σταλθεί από το Conqueror γι' αυτόν το σκοπό.

ΤΟ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟ ΣΗΜΑ ΤΟΥ ΝΕΛΣΟΝ ΣΤΗΝ ΝΑΥΜΑΧΙΑ ΤΟΥ ΤΡΑΦΑΛΓΚΑΡ

Το μεσημέρι της 22ας Οκτωβρίου 1805, έξω από το ακρωτήριο Trafalgar οι δύο φάλαγγες του Αγγλικού στόλου, η μία υπό τον Nelson και η άλλη υπό τον Collingwood, ετοιμάζονται να ξεκινήσουν την κατά μέτωπο επίθεσή τους στον παρατεταγμένο Γαλλοϊσπανικό στόλο, βάζοντας πλώρη, η μεν φάλαγξ της οποίας ηγείτο το HMS Victory στο οποίο επέβαινε ο Nelson περίπου στο ένα τρίτο, η δε φάλαγξ της οποίας ηγείτο το HMS Sovereign of the Seas, στο οποίο επέβαινε ο Collingwood, στα δύο τρίτα της παρατεταγμένης γραμμής του εχθρικού στόλου.

Ο Άγγλος Ναύαρχος περπατούσε πάνω κάτω στο πρυμναίο κατάστρωμα της Ναυαρχίδας του ντυμένος με την επίσημη στολή του, νευρικός όπως πάντα πριν κάθε μάχη αλλά με ήρεμη την συνείδησή του ότι επιτέλους είχε έρθει η μεγαλύτερη ώρα του, η στιγμή που προσδοκούσε ο ίδιος εδώ και πολλά χρόνια δηλαδή να συναντήσει σε ναυμαχία σε ανοικτή θάλασσα τον ενωμένο στόλο του εχθρού, το Γαλλικό κομμάτι του οποίου είχε κυνηγήσει την προηγούμενη άνοιξη και καλοκαίρι από την Μεσόγειο μέχρι τις Δυτ. Ινδίες και πίσω στην Ευρώπη μην μπορώντας να τον συναντήσει και να τον οδηγήσει στην μάχη.

Μια και το γεγονός ότι οι δύο στόλοι θα οδηγούνταν σε ναυμαχία ήταν από μέρες γνωστό (και σίγουρα από την προηγούμενη), ο Νέλσον είχε ήδη φροντίσει το φρόνημα των Ναυάρχων, Επιτελών, πλοιάρχων, αξιωματικών και ναυτών του Αγγλικού στόλου να βρίσκεται στα ύψη, μια και όλους τους είχε καλέσει από τις προηγούμενες μέρες να αχθούν στο ύψος των περιστάσεων και να κερδίσουν μια περίλαμπρη νίκη για την πατρίδα τους.

Παρά λοιπόν το γεγονός ότι τα πληρώματα δεν χρειάζονταν ιδιαίτερη ενθάρρυνση, ο Νέλσον, περισσότερο για να πειράξει τους Ναυάρχους και τους αξιωματικούς και τα πληρώματα παρά να τους ενθαρρύνει εκείνη την ώρα, πρότεινε στον σημαιοφόρο του Pasco να στείλει το περίφημο πια σήμα:

''England expects that every man will do hiw duty'' 

''Η Αγγλία αναμένει ότι ο καθένας θα κάνει το καθήκον του''

Στην αρχή ο Νέλσον υπαγόρευσε το σήμα ως «England confides that every man will do his duty» δηλαδή «Η Αγγλία βασίζεται στο ότι ο καθένας θα κάνει το καθήκον του». Μια όμως και οι προετοιμασίες για την μάχη εξελίσσονταν με γοργό ρυθμό, ο Pasco πρότεινε στον Ναύαρχο να αλλάξει την λέξη «Confides», που θα έπρεπε να την σχηματίσει γράμμα προς γράμμα με μεμονωμένα σήματα, στην λέξη «Expects» γιατί για αυτήν υπήρχε ένα και μεμονωμένο σήμα ώστε να κερδηθεί πολύτιμος χρόνος. Ποια ήταν η αντίδραση του στόλου στο σήμα αυτό του Nelson;

Τα κατώτερα πληρώματα και οι υπαξιωματικοί, ξέσπασαν σε πολύβουες ζητωκραυγές, οι αξιωματικοί δεν έδωσαν ιδιαίτερη σημασία και οι περισσότεροι των πλοιάρχων, μεταξύ των οποίων και αρκετοί στενοί φίλοι και συναγωνιστές του Ναυάρχου από την αλησμόνητη «Band of Brothers» της Ναυμαχίας του Νείλου και μετέπειτα, θεώρησαν το σήμα του Nelson μάλλον κακόγουστο και σε κάθε περίπτωση περιττό, μιας και η αγωνιστικότητα και γενναιότητα όλων των πληρωμάτων ήταν πέρα από κάθε συζήτηση και αμφιβολία.

Λίγο μετά το σήμα αυτό οι δύο φάλαγγες του Αγγλικού Στόλου με επικεφαλής τους Νέλσον και Colingwood ξεκινούσαν την σχεδόν κάθετη εφόρμησή τους στον παρατεταγμένο κοινό Γαλλοϊσπανικό Στόλο αποτελούμενο από 33 πολεμικά πλοία. Η φάλαγξ της οποίας ηγείτο ο Νέλσον αποτελείτο από 11 πλοία (με τέταρτο από το τέλος το Orion, με πλοίαρχο τον νεαρό τότε Codrington, μετέπειτα διοικητή του Στόλου της Μεσογείου και Ναυάρχου του Συμμαχικού Στόλου στην Ναυμαχία του Ναυαρίνου) η δε φάλαγξ του Colingwood από 12 πλοία η οποία και προηγείτο ελαφρώς αυτής του Ναυάρχου του.

Τα πρώτα πυρά του εχθρικού στόλου άρχισαν να βάλλουν κατά του Αγγλικού στόλου περίπου στις 12 και μισή το μεσημέρι. Ο Νέλσον οδήγησε το Victory κατευθείαν στην Ναυαρχίδα του Villeneuve, διοικητή του κοινού Γαλλοϊσπανικού Στόλου, και τραυματίστηκε θανάσιμα από μία και μοναδική βολή από ένα ακροβολισμένο ελεύθερο σκοπευτή που πυροβολούσε από ψηλά σκαρφαλωμένος στον κεντρικό ιστό του Redoutable του πλοιάρχου Lucas, μια και ο Νέλσον είχε οδηγήσει την δική του φάλαγγα, ως όφειλε, κατευθείαν επάνω στην Ναυαρχίδα του αντιπάλου του και είχε αμέσως μετά εμπλακεί σε ένα θανατηφόρο εναγκαλισμό του Victory με το Redoutable.

 

Η σφαίρα τον χτύπησε στον ώμο, διέτρησε τον πνεύμονά του και κατέληξε στην βάση της σπονδυλικής στήλης τραυματίζοντάς τον θανάσιμα. Ο Ναύαρχος ξεψύχησε περίπου στις 16:00 το απόγευμα της ίδιας ημέρας όχι όμως πριν να μάθει από τον πλοίαρχο του Victory Hardy την περιφανή νίκη του Αγγλικού στόλου επί των αντιπάλων του. Το αποτέλεσμα ήταν μια περίτρανη νίκη με 19 κατεστραμμένα και καταληφθέντα Γαλλικά και Ισπανικά πλοία και χωρίς καμία Αγγλική απώλεια.

Επρόκειτο για μια περίλαμπρη νίκη που εδραίωσε την Αγγλική κυριαρχία στις θάλασσες της γης και δημιούργησε την Αγγλική Αυτοκρατορία για πάνω από 100 χρόνια, στην διάρκεια των οποίων η ισχύς και επιρροή της έφτασε στο απόγειό της. Ποιος όμως ήταν ο μικρόσωμος και μάλλον ασθενικός Νέλσον που μαζί με τον W. Churchill του 20ου αιώνα είναι κατά γενική ομολογία δύο από τα γενναιότερα και ενδοξότερα τέκνα της Αγγλίας και που τους τελευταίους 2 αιώνες, μοιάζουν και οι δύο πολύ μεταξύ τους; 

Και οι δύο με σιδερένια θέληση και επιμονή και οι δύο με μεγάλες και αμφιλεγόμενες αλλά και πολύ ανθρώπινες αδυναμίες και, κυρίως, και οι δύο ποτισμένοι από μια σχεδόν υπερφυσική πίστη στην πατρίδα τους και τον ατομικό τους προορισμό να την σώσουν καθώς και μια παρεξηγήσιμη ως εκκεντρική εγωπάθεια. Πάνω από όλα όμως με ακλόνητη πίστη στη νίκη, απόλυτη πεποίθηση για το τελικό νικηφόρο αποτέλεσμα και τη δόξα και το μεγαλείο της πατρίδας τους.

Υιός παπά, γεννημένος στο μικρό χωριό Burnam Thorpe το 1758. Ο θείος του Maurice Suckling, πλοίαρχος του Αγγλικού Πολεμικού Ναυτικού, τον παίρνει κοντά του στο καράβι του όταν ο Νέλσον είναι μόλις 13 χρονών. Γράφει ο Suckling στον πατέρα του Nelson: «Μου στέλνεις τον μικρό Horatio στο πλοίο μου έτσι ώστε σύντομα μια μπάλα κανονιού να πάρει το κεφάλι του;» Περνάει χρόνια σε χαμηλούς βαθμούς αλλά γίνεται πλοίαρχος στην νεαρή ηλικία των 21 ετών.

Παίρνει τον βαθμό του πλοιάρχου με εξαιρετική επίδοση μπροστά στην τριμελή εξεταστική επιτροπή, μέλος της οποίας είναι και ο θείος του M. Suckling, ο οποίος όμως δεν είχε φανερώσει στους άλλους εξεταστές ότι ο εξεταζόμενος ήταν ανιψιός του. Ταξιδεύει για αρκετά χρόνια στην Αρκτική, την Καραϊβική, την Ν. Αμερική, τις Ανατολικές και Δυτικές Ινδίες.

Στο ταξίδι της επιστροφής από τις Ανατολικές Ινδίες βλέπει το όραμα που έμελλε από τότε να γίνει η ψύχωση και η κατευθυντήρια γραμμή ολόκληρης της ζωής του, δηλαδή ότι πάνω από ατομικό και οικογενειακό συμφέρον έπρεπε να αφιερώσει όλες του τις δυνάμεις, όλο του το είναι, στην πατρίδα του και τον Βασιλέα του και να θυσιάσει πρόθυμα την ζωή του για την δόξα του Ναυτικού και της Αγγλίας.

Στηρίχτηκε σε αυτή την πίστη και την πεποίθηση σε όλη του τη ζωή και στήριξε με αυτήν όλη του τη δράση και αγωνιστικότητα. Χάνει το δεξί του μάτι στην πολιορκία του Calvi το 1794 και το δεξί του χέρι από τον ώμο στην εμπλοκή της πολιορκίας της Τενερίφης το 1797. Γνωρίζει την πρώτη του δόξα και γίνεται γνωστός για την επιθετικότητά του στην Ναυμαχία του Cape St. Vincent το 1797 υπό τον John Jarvis μετέπειτα Earl St. Vincent, μέντορά του και υποστηρικτή του για πολλά χρόνια (αν και προς το τέλος της ζωής του St. Vincent ενεπλάκησαν σε δικαστικές διαμάχες για την διανομή του κούρσου)

Στη Ναυμαχία αυτή ο Nelson καταλαμβάνει δύο μεγάλα εχθρικά πολεμικά πλοία εντυπωσιάζοντας τόσο τον Διοικητή του όσο και το Ναυαρχείο στο Λονδίνο. Όταν λοιπόν αργότερα ο μεγάλος Γαλλικός στόλος της Μεσογείου διαφεύγει από την Αγγλική επιτήρηση και καταφεύγει στην Ανατολική Μεσόγειο, συνοδεύοντας την αποβατική Δύναμη του Ναπολέοντα στην Αίγυπτο, το Ναυαρχείο, με την προτροπή του St. Vincent αναθέτει στον Nelson την καταδίωξη και καταστροφή του. 

Μετά από μεγάλες περιπλανήσεις στην Μεσόγειο, ο Nelson συναντά τον Γαλλικό Στόλο αγκυροβολημένο με την πρύμη προς την ξηρά στον κόλπο του Aboukir στην Αίγυπτο το απόγευμα της 1ης Αυγούστου 1798. Χωρίς να χάσει στιγμή, επιτίθεται το ίδιο απόγευμα πλαγιοκοπώντας τα Γαλλικά πλοία εισδύοντας και από την πρύμνη των αγκυροβολημένων πλοίων και μπροστά τους βάζοντάς τα μεταξύ δύο πυρών.

Ο Γαλλικός Στόλος υπό τον Breys που έφερε την σημαία του στη Ναυαρχίδα Orient αιφνιδιάζεται και υφίσταται πανωλεθρία. Το Orient ανατινάζεται παίρνοντας στο βυθό τον Ναύαρχο Breys, τον γενναίο του πλοίαρχο Casabianca και τον μικρό υιό του και εκατοντάδες αξιωματικούς και πληρώματα κάνοντας την Αγγλία κυρίαρχη της Μεσογείου. Ο Nelson αποθεώνεται στην Αγγλία, χαίρει της απόλυτης εμπιστοσύνης του Ναυαρχείου αλλά κυρίως απολαμβάνει Βασιλικές τιμές στην αυλή της Νάπολης από το εκεί Βασιλικό ζεύγος, την εύνοια του οποίου έχει εξασφαλίσει σώζοντάς τους από τον Γαλλικό κίνδυνο.

Εκεί γνωρίζει τον μεγάλο, παράφορο και παράνομο έρωτα της ζωής του στο πρόσωπο της γυναίκας του Πρεσβευτή της Αγγλίας στην Αυλή της Νάπολης William Hamilton, Emma Hamilton. Ο Νέλσον ζει τον παράφορο έρωτά του στην Νάπολη για αρκετό καιρό μέχρι που οι φήμες και τα κουτσομπολιά για την παράνομη σχέση του, τόσο στη Νάπολη όσο και στο Λονδίνο, φτάνουν στα αυτιά των Λόρδων του Ναυαρχείου που τον ανακαλούν στην Αγγλία.

Ακολουθεί μια περίοδος απραξίας μέχρι την επόμενη του ναυμαχία όταν ως υπαρχηγός της Αγγλικής μοίρας της Βαλτικής, υπό τον γέρο και αδρανή Ναύαρχο Hyde - Parker, αναλαμβάνει να υποτάξει τον Δανικό στόλο που αγκυροβολημένος μπροστά στα φρούρια της Κοπεγχάγης με τα μεγάλα και πολλά κανόνια τους αποτελεί μια μεγάλη πρόκληση. Επιτιθέμενος με ορμή σε νερά ανάβαθα και δύσκολα βρίσκεται σύντομα σε δύσκολη θέση σφυροκοπούμενος από τα συγκεντρωμένα πυρά του Δανέζικου στόλου και των φρουρίων της Κοπεγχάγης.

Ο διοικητής του Hyde Parker τον ειδοποιεί με ένα σήμα του ότι δεν θα είχε αντίρρηση εάν ο Nelson υποχωρούσε προκειμένου να αποφύγει περαιτέρω απώλειες στην δύσκολη θέση που είχε περιέλθει κάτω από το αδιάκοπο και έντονο πυρ του εχθρού. Ο Nelson όταν του μετέφεραν το σήμα του Διοικητή του καμώνεται περιπαικτικά ότι αφού είναι μονόφθαλμος είναι δικαιολογημένος να ισχυρισθεί ότι δεν είδε το σήμα και ότι με αυτό τον τρόπο φυσικά δεν πρόκειται σε καμία περίπτωση να υποχωρήσει.

Ανανεώνει την επίθεσή του και μέσα σε τρομερό καταιγισμό κανονιοβολισμών εκατέρωθεν καταφέρνει να οδηγήσει τον Δανέζικο στόλο στο να ζητήσει ανακωχή, μια εξέλιξη που θεωρήθηκε νικηφόρα για την Αγγλία αν και όχι και πολύ ξεκάθαρη από καθαρά στρατιωτικής πλευράς. Ακολουθεί πάλι μια περίοδος απραξίας στην Αγγλία όπου ζει τον έρωτά του με την Λαίδη Hamilton σε ένα περίεργο και παρεξηγημένο τρίγωνο με τον ηλικιωμένο σύζυγο της τελευταίας και τις διαρκείς προστριβές με την πρώτη του και νόμιμη σύζυγο Fanny.

Τέλος, το 1803 τοποθετείται πάλι Διοικητής της Μοίρας της Μεσογείου. Παραμένει συνεχώς εν πλω και επί του Victory για 2 χρόνια ακριβώς χωρίς να πατήσει το πόδι του στην ξηρά. Καταδιώκει τον Γαλλικό στόλο του Villeneuve από την Μεσόγειο ως την Καραϊβική και πίσω χάνοντας την ευκαιρία να τον συναντήσει και να τον ναυμαχήσει στον Ατλαντικό από καθαρή ατυχία και για λίγες ημέρες.

Αποκαμωμένος γυρίζει στην Αγγλία για ξεκούραση αλλά μέσα σε λίγες εβδομάδες αυτό που περίμενε τόσα χρόνια φαίνεται να πλησιάζει αναπόδραστα. Η ευκαιρία να συναντήσει τον μεικτό Γαλλοϊσπανικό Στόλο στην ανοικτή θάλασσα είναι το κορύφωμα των προσδοκιών του, της φιλοδοξίας μιας ζωής και, επιτέλους, η εκπλήρωση του οράματός του.

Φεύγει για να συναντήσει το Victory και στις 21 Οκτωβρίου του 1805 γράφει την ενδοξότερη σελίδα της Ιστορίας του Ναυτικού της Αγγλίας που γιορτάζεται μέχρι σήμερα σε όλα τα πλοία του Αγγλικού Ναυτικού και τις υπηρεσίες του με μεγάλη μεγαλοπρέπεια και συγκίνηση. Χάνει την ζωή του και γίνεται ένας από τους μεγαλύτερους ήρωες της Αγγλίας που δεν ξέρει αν πρέπει να χαρεί για την περιφανή νίκη στην Ναυμαχία ή να θρηνήσει για τον χαμό του. Ας σκεφτούμε λίγο περισσότερο το περιβόητο «τελευταίο σήμα» του Νέλσον στην μεγάλη Ναυμαχία του Trafalgar της 21ης Οκτωβρίου 1805. 

Ήταν σίγουρα ένα σήμα που κανείς δεν περίμενε. Δεν προβλεπόταν από κανένα κανονισμό η διαταγή είτε του Ναυάρχου είτε του Ναυαρχείου. Ο ίδιος ο Νέλσον είχε συναντήσει τις τελευταίες μέρες σχεδόν όλους τους πλοιάρχους των πλοίων της μοίρας του καθώς και τους άλλους δύο Ναυάρχους (Collingwood και Δούκα του Northesk, ο τέταρτος, Υποναύαρχος T. Louis είχε φύγει με 4 πλοία για το Γιβραλτάρ για να ανεφοδιαστεί με νερό) και είχε εξηγήσει τα σχέδιά του με κάθε λεπτομέρεια και όλοι μαζί είχαν εμψυχώσει τα πληρώματά τους με τον καλύτερο τρόπο.

Φαίνεται λοιπόν ότι το περίφημο «τελευταίο σήμα» ήταν απλά μια παρόρμηση της στιγμής που προέκυψε από μια περιπαικτική διάθεση του Νέλσονα να «πειράξει» τους πλοιάρχους, τους αξιωματικούς και τα πληρώματά του παρά μια σοβαρά εννοούμενη εντολή και παρότρυνση σε κάτι που και ο ίδιος αλλά και όλοι γνώριζαν ότι δεν χρειαζόταν.

Θα μπορούσε λοιπόν κανείς να πει ότι αυτό το σήμα τελικά δεν ήταν αντάξιο της στιγμής ούτε της παράδοσης και της δόξας του Αγγλικού Ναυτικού. Και πέρα από αυτό, ήταν πράγματι το τελευταίο σήμα του Ναυάρχου; Όλες οι ιστορικές πληροφορίες και προσωπικές μαρτυρίες συγκλίνουν στο ότι δεν ήταν. Ποιο ήταν λοιπόν πραγματικά το τελευταίο σήμα πριν αρχίσει η Ναυμαχία; Αυτό τουλάχιστον δεν ήταν μια έμπνευση της στιγμής αλλά ένα σήμα που επί αιώνες συμπύκνωνε την πρόθεση και διάθεση του Αγγλικού Ναυτικού σε κάθε του εμπλοκή με τον εχθρό.

«Engage the enemy more closely»

Αυτό λοιπόν ήταν το τελευταίο σήμα όχι μόνο του Νέλσονα στο Trafalgar αλλά και πολλών άλλων δοξασμένων Άγγλων Ναυάρχων σε προηγούμενες Ναυμαχίες και ναυτικές συμπλοκές με τον εχθρό. Ήταν πάντα το τελευταίο σήμα πριν αρχίσουν οι εχθροπραξίες. Φυσικά κατά την διάρκεια της κάθε ναυμαχίας τόσο ο Διοικητής όσο και μεμονωμένοι πλοίαρχοι, είχαν πολλές φορές την ανάγκη να υψώσουν διάφορα σήματα ώστε να κάνουν τις προθέσεις τους γνωστές μεταξύ τους.

Όμως το «Engage the enemy more closely» ήταν το παραδοσιακά τελευταίο σήμα πριν αρχίσει η σύγκρουση και οι εκατέρωθεν κανονιοβολισμοί. Ποιο όμως ήταν το βαθύτερο και ουσιαστικότερο νόημα αυτού του τελευταίου σήματος του Διοικητού του στόλου και ποιο το μήνυμα που έπρεπε να περάσει στα πλοία και τα πληρώματα του στόλου; Πρώτα απ’ όλα έπρεπε να γίνει στον κατάλληλο χρόνο. Πολύ νωρίς θα σήμαινε ότι οι στόλοι θα απείχαν πολύ μεταξύ των και το σήμα δεν θα είχε κανένα νόημα.

Πολύ αργά και τα πλοία θα είχαν ήδη εμπλακεί σε ένα θανάσιμο εναγκαλισμό με κανονιοβολισμούς εκ του σύνεγγυς οπότε και κανένα ενδιαφέρον δεν θα είχαν για τέτοιου είδους σήματα αλλά και μέσα στον καπνό των οβίδων θα ήταν σχεδόν αδύνατο να το δουν. Το σήμα λοιπόν έπρεπε να γίνει ακριβώς στον κατάλληλο χρόνο που τα Αγγλικά πλοία προσέγγιζαν τον εχθρό για να τον προσβάλλουν και υπήρχε ακόμα ο χρόνος το σήμα να φέρει τα κατάλληλα αποτελέσματα.

Ποια ήταν όμως τα αποτελέσματα αυτά; Μήπως απλά να εμψυχώσουν τα Αγγλικά πλοία για τον επερχόμενο αγώνα ή να δώσει κουράγιο στους αξιωματικούς και τα πληρώματα; Πιθανώς και αυτά, αλλά μπορεί κανείς να υποθέσει ότι το τόσο απλό αλλά και εμβληματικό αυτό σήμα συμπυκνώνει σε πέντε μόνο απλές λέξεις μια πολεμική φιλοσοφία και τακτική που αποτελούσε το συμπύκνωμα της Ναυτικής τέχνης του πολέμου του Αγγλικού Ναυτικού για πέντε και πλέον αιώνες.

Τονίζει κατ’ αρχήν την συνεχή επιθετικότητα του Αγγλικού Ναυτικού που πάντοτε αναζητεί με πείσμα και πίστη στη νίκη την εμπλοκή με τον εχθρό πάση θυσία χωρίς ποτέ να επιθυμεί να υποχωρήσει από υπολογισμό η ηττοπάθεια. Έτσι έχουμε πάρα πολλά παραδείγματα ναυτικών συγκρούσεων όπου το Αγγλικό Ναυτικό υστερούσε σε μονάδες και δύναμη πυρός. Αυτό όμως ποτέ δεν το εμπόδισε να είναι πάντα επιθετικό και να ρέπει προς την επίθεση και το κυνήγημα του εχθρού ακόμα και υπό δυσμενείς συνθήκες.

Αυτή η νοοτροπία της επιθετικότητας και της ακράδαντης πίστης στη νίκη απέκτησε με τον καιρό μια μορφή φιλοσοφίας και στάσης ζωής για τους αξιωματικούς του Αγγλικού Ναυτικού. Έγινε πια δόγμα ότι όταν κανείς αντιμετώπιζε αμφιλεγόμενες καταστάσεις πριν ή κατά την διάρκεια της μάχης και η απόφαση δεν ήταν ξεκάθαρη, θα έπρεπε πάντα να παίρνει την πιο ριψοκίνδυνη και επιθετική απόφαση και ποτέ την πιο αμυντική, σίγουρη και παθητική.

Καμία απόκλιση από αυτή την έμφυτη επιθετικότητα και πρωτοβουλία δεν έκανε ανεκτή το Αγγλικό Ναυαρχείο και πολλά Ναυτοδικεία έλαβαν χώρα είτε γιατί το Ναυαρχείο το ίδιο δεν ήταν ικανοποιημένο από την επιθετικότητα των αξιωματικών του Ναυτικού, είτε γιατί εύθικτοι και φιλότιμοι Ναύαρχοι ζήτησαν οι ίδιοι να προσαχθούν σε Ναυτοδικεία για να προστατέψουν την τιμή, την υπόληψη και το όνομά τους.

Δεκάδες λοιπόν παραδείγματα του έμφυτου επιθετικού πνεύματος διακρίνει κανείς στις ενέργειες των σπουδαίων Άγγλων Ναυάρχων, του Anson, του Hawke, του Duncan, του How, του Rodney, του Hood, του St. Vincent και πάνω απ' όλα του Νέλσονα. Το πνεύμα όμως της επίθεσης και η επιθετική φιλοσοφία δεν αντικατοπτρίζονται μόνο στην διάθεση της ηγεσίας του Ναυτικού. Φαίνονται και από ένα σωρό άλλες ενδείξεις και πειστήρια που αποδεικνύουν ότι το Αγγλικό Ναυτικό είχε κατά νου μόνο την επίθεση και ποτέ την άμυνα και την υποχώρηση.

Τα Αγγλικά πλοία ήταν πολύ πιο βαριά και αργά από τα αντίστοιχα Γαλλικά. Σκοπός τους ήταν να φέρουν βαρύ οπλισμό και να αντέχουν μεγάλο αριθμό βλημάτων και μεγάλων ζημιών. Η εκπαίδευση των πληρωμάτων ήταν κυρίως εκπαίδευση και γυμνάσια πυροβολικού μια και αυτή ήταν η επιθυμητή εμπλοκή με τον εχθρό. Η εκ του σύνεγγυς ανταλλαγή πυρών μέχρι την καταστροφή ή την υποταγή του εχθρού. Τα πυροβόλα σκόπευαν χαμηλά ώστε να ακινητοποιήσουν τα Γαλλικά ή άλλα εχθρικά πλοία ώστε στη συνέχεια να τα καταστρέψουν ή ακόμα καλύτερα να τα καταλάβουν.

Η φιλοσοφία του Γαλλικού Ναυτικού ήταν εντελώς αντίθετη. Η εκπαίδευσή του ήταν κυρίως συγκεντρωμένη στην ναυσιπλοΐα και τον χειρισμό των πλοίων. Γνωρίζοντας ότι στην εκ του σύνεγγυς εμπλοκή δεν θα είχαν τύχη απέναντι το Αγγλικό πυροβολικό που υπερτερούσε, λόγω καλύτερης εκπαίδευσης, σε ταχυβολία και ευστοχία, τα Γαλλικά πλοία ήταν ελαφρότερα και πιο γρήγορα από τα Αγγλικά ώστε να μπορούν να υποχωρήσουν όπου οι πιθανότητες ήσαν εναντίον τους και να καταδιώξουν υποδεέστερες δυνάμεις όταν παρουσιαζόταν η ευκαιρία.

Στις Ναυμαχίες, τα Γαλλικά πλοία σκόπευαν κυρίως τους ιστούς, τον εξαρτισμό και τα ιστία των Αγγλικών πλοίων ώστε να καταφέρουν τα ίδια να απομακρυνθούν χωρίς κίνδυνο καταδίωξης από τους διώκτες τους. Με όλα λοιπόν τα προαναφερθέντα αποκτά καθαρό νόημα το πραγματικό τελευταίο σήμα του Νέλσονα στο Trafalgar που είναι και το συνηθισμένο, όπως είδαμε, τελευταίο σήμα κάθε Άγγλου Ναυάρχου πριν την έναρξη της Ναυμαχίας.
 

Συμπυκνώνει την θέληση και την πίστη στη νίκη που προέρχεται από συσσωρευμένη πείρα και εκπαίδευση αιώνων, παράδοση και πάνω απ΄ όλα πραγματική γενναιότητα του ηγήτορα των αξιωματικών και πληρωμάτων του. Σε εμάς τους Έλληνες το σήμα αυτό μας θυμίζει εκείνο του Κουντουριώτη στην Ναυμαχία της Έλλης όταν οδηγούσε τον θρυλικό Αβέρωφ

«Με την δύναμιν του Θεού και τας ευχάς του Βασιλέως μας και εν ονόματι του Δικαίου “να πλεύσει” μεθ’ ορμής ακαθέκτου, με την πεποίθησιν της νίκης, εναντίον του εχθρού του Γένους».

Στην περίπτωση όμως του Αγγλικού Ναυτικού, αυτή η γενναία παράδοση των πληρωμάτων, των κυβερνητών και των Ναυάρχων τους που δημιουργήθηκε μάχη με μάχη, γενιά με γενιά για πάνω από 5 αιώνες έκανε την Αγγλία θαλασσοκράτειρα και το Ναυτικό της ανίκητο.

ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ

Λίγο πιο νότια, η μάχη δεν είχε κοπάσει. Tο Βρετανικό Belleisle βρέθηκε ανάμεσα στα San Justo - San Leadro και στο γαλλικό Aigle. Σε λίγα λεπτά, το κεντρικό κατάρτι έσπασε και χτύπησε με δύναμη στο άνω κατάστρωμα. Πιο δίπλα, το βρετανικό Tomnant είχε βρεθεί τόσο κοντά με το Γαλλικό Algesiras, που οι άνδρες στα κανόνια υποχρεώνονταν να τα τραβήξουν πιο μέσα από τη θέση βολής, δημιουργώντας στο εσωτερικό των καταστρωμάτων μια πνιγηρή ατμόσφαιρα από τον καπνό. 

O ναύαρχος του Algesiras, Μαγκόν, αν και τραυματισμένος στο μηρό από θραύσμα, διέτρεχε το κατάστρωμα προσπαθώντας να ενθαρρύνει τους Γάλλους. Στην πρύμνη του Βρετανικού Tomnant, ένας νεαρός αξιωματικός κατεύθυνε τα ελαφριά κανόνια όταν αντιλήφθηκε ότι το ένα δάχτυλο του ποδιού κρεμόταν μόνο από ένα κομμάτι δέρμα. Tο έκοψε με το μαχαίρι, έδεσε την πληγή με ένα μαντίλι και συνέχισε να μάχεται, ενώ οι Βρετανοί σύντροφοί του ήταν έτοιμοι να επιβιβαστούν στο εχθρικό πλοίο, παρόλο που το κατάστρωμα ήταν απροσπέλαστο από τα συντρίμμια του κεντρικού καταρτιού. 

Φλεγόμενα στουπιά εκτοξεύτηκαν στην αποθήκη και πολλοί Γάλλοι ναύτες κάηκαν ζωντανοί. Tα 18pdr κανόνια στο άνω κατάστρωμα είχαν διαλυθεί, ενώ εκείνα των 32pdr στο κάτω κατάστρωμα είχαν καλυφθεί από κομμάτια από τα ξεσκισμένα πανιά. O Γάλλος ναύαρχος Μαγκόν έπεσε από σφαίρα στο κεφάλι μαζί με άλλους 80 την ώρα που το μεγαλύτερο μέρος της πρύμνης είχε βουλιάξει. O αδύναμος άνεμος εξηγεί το γεγονός ότι τα Βρετανικά πλοία που βρίσκονταν λίγο πιο πίσω στη στήλη του Κόλινγουντ χρειάστηκαν μία ή ακόμη και δύο ώρες για να φτάσουν στο σημείο της μάχης. 

Tο αριθμητικό μειονέκτημα του Κόλινγουντ επιτέλους περιορίστηκε με την είσοδο του Βρετανικού Achille, του Dreadnought, του Thunderer και του Defence. Tο Dreadnought ανέκοψε την πορεία του ισπανικού San Juan Nepomucento και κατάφερε τρεις φονικές πλευρικές ομοβροντίες σε λιγότερο από 3 1/2 λεπτά. O Iσπανός ναύαρχος Κοσμέ Τσουρούκα επέλεξε να διαλέγει προσεκτικά τους στόχους του και να συγκεντρώνει τα πυρά των 28pdr κανονιών. Tη στιγμή όμως που βρισκόταν στην πλώρη, μία οβίδα ακρωτηρίασε το πόδι του στο ύψος του μηρού και λίγο αργότερα πέθανε από αιμορραγία.
 

 

Την ίδια τύχη είχε και το Bahama, το οποίο βρέθηκε ανάμεσα στα Βρετανικά Bellerophon και Colossus. Μια σειρά από διπλές οβίδες 15 κιλών τρύπησαν κατά μήκος το σκαρί του Bahama. Tο ωστικό κύμα από μία οβίδα τράνταξε τον Iσπανό ναύαρχο Γκαλιάνο, ο οποίος βρισκόταν στη γέφυρα, και του έπεσε το τηλεσκόπιο. O τιμονιέρης έσκυψε να το πιάσει, αλλά μία δεύτερη οβίδα τον διαμέλισε. Αμέσως μετά σφαιρίδια χτύπησαν το κρανίο του ναυάρχου που έπεσε νεκρός. Μέσα σε λίγα λεπτά η Iσπανία είχε απολέσει τους ικανότερους ναυτικούς και εξερευνητές της.

Tα Βρετανικά Africa, Britannia, Ajax και Orion στάθηκαν ανάμεσα στο κέντρο της μάχης και τα Βρετανικά πλοία τριών καταστρωμάτων που είχαν υποστεί σοβαρές ζημιές. Πιο νότια τα Dreadnought, Thunderer και Polyphemus κατευθύνθηκαν εναντίον του ισπανικού Principe de Asturias, της Ισπανικής ναυαρχίδας του ναυάρχου Κάρλος Γκραβίνα, με καπετάνιο τον αντιναύαρχο Εσκάνο. O Έντουαρντ Κόδρινγκτον του Orion προσπάθησε να πλησιάσει το Principe de Asturias στα 350 μέτρα, αλλά η απόσταση ήταν πολύ μεγάλη για να καταφέρει να το πλήξει. 

Tο Principe de Asturias όμως καθυστέρησε στην προσπάθειά του να κατεβάσει μία λέμβο για να στείλει έναν υποπλοίαρχο στο ακυβέρνητο Argonauta. Τότε, το Prince εξαπέλυσε από τα κανόνια των τριών καταστρωμάτων εκατοντάδες σφαιρίδια, που σάρωσαν την Ισπανική πρύμνη τραυματίζοντας τον Εσκάνο στο πόδι. O Iσπανός ναύαρχος, ο οποίος είχε αναλάβει τη διοίκηση ύστερα από τον τραυματισμό του Γκραβίνα, έχασε τις αισθήσεις του από την αιμορραγία. Tο Principe de Asturias σώθηκε από τη μεσολάβηση των San Leandro και Pluton. 

Tο πρόβλημα για τους Iσπανούς ήταν ότι δεν μπορούσαν να πλεύσουν αντίθετα στον άνεμο και να προσεγγίσουν το επίκεντρο της μάχης. Eν τω μεταξύ, στο μεσαίο κατάστρωμα του Victory ο Νέλσον ζήτησε να δει τον Χάρντυ, τον πλοίαρχο του πλοίου, και του είπε να ετοιμάσει τις άγκυρες. Mε αφόρητους πόνους μπόρεσε να πει: "Tι θα απογίνει η Eμα; ... Μακάρι να μην είχα εγκαταλείψει το κατάστρωμα γιατί σε λίγο θα χαθώ". O Χάρντυ τον φίλησε στο κεφάλι. Tον κράτησαν ξαπλωμένο στο πλάι, ώστε να αντέχει τον πόνο, και ανάμεσα σε φράσεις χωρίς νόημα καθώς έχανε τις αισθήσεις του, ψέλλισε: "Δόξα τω Θεώ, έκανα το καθήκον μου".

O γιατρός του καταστρώματος σημείωσε την ώρα: ήταν 16:30 μ.μ. Oι προσπάθειες των Intrepide και Neptuno να ανακαταλάβουν το Bucentaure και Santisima Trinidad δεν είχαν επιτυχία. Tέλος, το San Francisco de Asis, το Rayo και το Heros, καθώς και άλλα έξι εναπομείναντα πλοία του Γαλλο - Ισπανικού στόλου συγκεντρώθηκαν γύρω από την ισπανική ναυαρχίδα, το Principe de Asturias, με κατεύθυνση βορειοανατολική, μακριά από τη μάχη.

ΟΡΑΤΙΟΣ ΝΕΛΣΩΝ

Ο Οράτιος Νέλσον (Horatio Nelson, 1st Viscount Nelson, 1st Duke of Bronté, Οράτιος Νέλσον, 1ος Υποκόμης Νέλσον, 1ος Δούκας του Μπροντέ, 1758 - 1805) υπήρξε Βρετανός ναύαρχος του Βασιλικού Βρετανικού Ναυτικού, που αναδείχθηκε από τα επιτεύγματά του κατά την περίοδο των Ναπολεοντείων πολέμων "Θρύλος των Θαλασσών". Απέκτησε τη φήμη ηγέτη που ενέπνεε τους άνδρες του διαθέτοντας εξαίρετη ναυτική αντίληψη, ενώ χρησιμοποίησε συχνά μη συμβατική ακόμα τακτική, προϋποθέσεις που οδήγησαν σε αποφασιστικές νίκες των ναυτικών δυνάμεών του. 

Τραυματίστηκε αρκετές φορές κατά τη διάρκεια ναυμαχιών, χάνοντας το ένα μάτι και το ένα χέρι του. Από τις πολλές νίκες του γνωστότερη είναι αυτή στη ναυμαχία του Τραφάλγκαρ, το 1805, η οποία ήταν και η τελευταία του: μια σφαίρα από Γάλλο σκοπευτή τον βρήκε στον αριστερό ώμο κι ο Νέλσον υπέκυψε στο τραύμα του λίγο πριν τη λήξη της ναυμαχίας. Ο Ναύαρχος Νέλσον όπως αποδόθηκε στην ελληνική γραμματεία ήταν εκείνος που επέβαλε τη θαλασσοκρατορία της Μεγάλης Βρετανίας στην εποχή του και συνέχισε αργότερα. 

Οι Βρετανοί τον αποκάλεσαν "Θεό του Πολέμου" και μετά τον θάνατό του τον ανακήρυξαν δίκαια εθνικό ήρωα, μέγιστο των θαλασσών. Ήταν ο πρώτος διδάξας την ανάπτυξη της κατ΄ ιδίαν κρίσης των αξιωματικών με ελευθερία διατύπωσής της. Σε όλες τις ναυτικές ακαδημίες το όνομά του αναφέρεται με ιδιαίτερη τιμή και σεβασμό.

Ο Οράτιος Νέλσον γεννήθηκε στο μικρό συνοικισμό Μπέρνχαμ Θορπ (Burnham Thorpe) του Νόρφολκ στις 29 Σεπτεμβρίου 1758. Ήταν το έκτο από τα ένδεκα παιδιά του Αιδεσιμότατου Έντμουντ Νέλσον (Edmund Nelson), εφημέριου στο Μπέρνχαμ Θορπ και της Κάθριν, θυγατέρας του ιατρού Σάκλινγκ (Suckling) και μικρανεψιάς του πρώτου ντε φάκτο Βρετανού Πρωθυπουργού Σερ Ρόμπερτ Γουόλπολ (Sir Robert Walpole). Η οικογένεια Νέλσον ήταν ευγενική, λόγια και φτωχή. 

Παρά τη συγγένεια της μητέρας του με τον πρώην πρωθυπουργό, αποφασιστικό ρόλο στη ζωή του νεαρού Οράτιου διαδραμάτισε ο αδελφός της μητέρας του, Πλοίαρχος Μόρις Σάκλινγκ (Maurice Suckling), ο οποίος θα γινόταν οικονομικός ελεγκτής του Βασιλικού Ναυτικού. Η μητέρα του Οράτιου απεβίωσε όταν αυτός ήταν μόλις δώδεκα ετών και ο θείος του συμφώνησε να τον πάρει μαζί του όταν μπάρκαρε. Το πρώτο ταξίδι του νεαρού έγινε το 1771 με το πλοίο HMS Raisonnable (με 64 κανόνια), στο οποίο κυβερνήτης ήταν ο θείος του, έχοντας το βαθμό του ναυτικού δοκίμου. Ο Οράτιος ήταν μόλις δώδεκα ετών. 

Ύστερα από μια σύντομη αποστολή λόγω των τεταμένων σχέσεων με την Ισπανία ο θείος του, Σάκλινγκ, μετατέθηκε στο ακταιωρό σκάφος HMS Triumph ενώ ο Νέλσον ανέλαβε υπηρεσία σε εμπορικό σκάφος της εταιρείας Hibbert, Purrier and Horton, και πλοίαρχο τον Τζων Ράθμπον (John Rathbone) με το οποίο ταξίδεψε στις Δυτικές Ινδίες, ώστε να αποκτήσει εμπειρία στη θάλασσα. Με το εμπορικό σκάφος διέσχισε δύο φορές τον Ατλαντικό Ωκεανό και στη συνέχεια επέστρεψε στο σκάφος του θείου του. 

To 1771 έμαθε ότι σχεδιαζόταν μια αποστολή στον Αρκτικό Κύκλο, με το σκάφος Carcass και πλοίαρχο τον Σκέφινγκτον Λάτγουϊτζ (Skeffington Lutwidge) και στόχο την ανακάλυψη οδού προς Ινδία (το περίφημο, τότε, "Βορειοδυτικό πέρασμα" (Northwest Passage). Ο Νέλσον συμμετείχε στην (αποτυχημένη) αυτή αποστολή του 1773 ως τιμονιέρης (coxswain) του πλοίου. Στις 8 Απριλίου 1777 ο Νέλσον, ύστερα από εξετάσεις, ονομάστηκε ανθυποπλοίαρχος του Βασιλικού Ναυτικού και τοποθετήθηκε στη φρεγάτα HMS Lowestoffe με πλοίαρχο τον Ουίλιαμ Λόκερ.

Tο 1777 απέκτησε το βαθμό του υποπλοιάρχου και διετάχθη να υπηρετήσει στην περιοχή της Καραϊβικής τα χρόνια του Αμερικανικού πολέμου για την ανεξαρτησία. Σε ηλικία μόλις 20 ετών είχε την πρώτη εμπειρία του ως πλωτάρχης σε μία φρεγάτα. Tο 1784 κατά τη διάρκεια μίας εμπλοκής με τέσσερα Αμερικανικά σκάφη στην περιοχή της Καραϊβικής κατηγορήθηκε για παράνομη κατάσχεση των πλοίων, σε μία περίοδο όπου απαγορευόταν το εμπόριο των Βρετανικών αποικιών με το νεοσυσταθέν Αμερικανικό κράτος.

Με το πλοίο HMS Lowestoffe  ταξίδεψε στις Δυτικές Ινδίες. Με την εμπλοκή της Βρετανίας στον Πόλεμο της Ανεξαρτησίας των ΗΠΑ, ο Νέλσον έλαβε μέρος σε ναυτικές αψιμαχίες ως αξιωματικός. Το θάρρος και οι ικανότητές του αναγνωρίστηκαν και σε ηλικία 20 ετών ο Νέλσον έφερε ήδη το βαθμό του Πλοιάρχου. Μετά την προαγωγή του αυτή τοποθετήθηκε στη φρεγάτα HMS Hinchinbroke (11 Ιουνίου 1779). Ωστόσο, η υγεία του ήταν εύθραυστη (υπηρετώντας στη Μεσόγειο είχε προσβληθεί μάλλον από ελονοσία) και χρειάστηκε να επιστρέψει στην Αγγλία για να αναλάβει. 

Στη συνέχεια τοποθετήθηκε πλοίαρχος στο HMS Albemarle όπου και υπηρέτησε μέχρι τη λήξη του Πολέμου της ανεξαρτησίας των ΗΠΑ. Το 1787 ανέλαβε τη φρεγάτα HMS Boreas και στάλθηκε εκ νέου στις Δυτικές Ινδίες, για να παρεμποδίσει το παράνομο εμπόριο μεταξύ των Δυτικών Ινδιών και των πρώην Αμερικανών αποίκων. Κατά τη διάρκεια αυτού του ταξιδιού του γνώρισε την Φράνσες Νέσμπιτ (Frances Nesbit), την οποία και νυμφεύτηκε στη νήσο Νέβις. 

Επί οκτώ μήνες έμεινε εγκλωβισμένος στο πλοίο "Boreas" υπό το φόβο της φυλάκισης, έως ότου βγει η απαλλακτική γι' αυτόν απόφαση. Από το 1796 συμμετείχε στο ναυτικό αποκλεισμό της Μεσογείου ως διοικητής ναυτικής μοίρας και το 1797, σε μία αποτυχημένη προσπάθεια για τον έλεγχο της Σάντα Kρουζ στις Kανάριους Νήσους, τραυματίστηκε σοβαρά στο δεξιό ώμο. Οδήγησε τις Βρετανικές δυνάμεις σε νίκες το 1797 επί του Ισπανικού στόλου στο ακρωτήριο του Αγίου Βικεντίου στην Πορτογαλία, ενώ το 1798 ματαίωσε τα σχέδια του Ναπολέοντα για κατάκτηση της Αιγύπτου με τη νίκη στον κόλπο του Αμπουκίρ.

Eκείνη τη χρονιά γνώρισε στη Νάπολη την Eμα Χάμιλτον, κόρη του Βρετανού πρόξενου. Tο 1801 προήχθη σε αντιναύαρχο και ανέλαβε να αναγκάσει τη Σουηδία και τη Δανία να εγκαταλείψουν την ουδετερότητά τους, ύστερα από τη ναυμαχία της Κοπεγχάγης.

Λίγους μήνες αργότερα επέστρεψε στην Αγγλία και λόγω των περικοπών που έγιναν στο Βασιλικό Ναυτικό δεν ανέλαβε διοίκηση σκάφους. Παρέμεινε τα επόμενα πέντε χρόνια στη στεριά, διαμένοντας με τη σύζυγό του και τον προγονό του Τζοσάια στο Νόρφολκ με μισό μισθό. Τον Ιούλιο 1801 του ανατίθεται η αρχηγία του Στόλου παρακτίων δυνάμεων, που προορίζονταν να αποκρούσουν ενδεχόμενη εισβολή στις Βρετανικές νήσους. Παρέμεινε σε αυτή τη θέση μέχρι τις 16 Μαΐου 1803, οπότε του ανατέθηκε η αρχηγία του Αγγλικού στόλου στη Μεσόγειο. 

Ο Νέλσον απέπλευσε από την Αγγλία επιβαίνοντας στη ναυαρχίδα του HMS Victory και για τα επόμενα δύο χρόνια ήταν επιφορτισμένος με τον αποκλεισμό της Τουλόν, ώστε να εμποδιστεί ο Γαλλικός στόλος να ενωθεί με τον Ισπανικό. Τον Απρίλιο του 1805, και ενώ ο Νέλσον βρισκόταν στην Αγγλία, ο Γάλλος ναύαρχος Βιλνέβ (Villeneuve) κατάφερε να σπάσει τον Αγγλικό αποκλεισμό και να βγάλει το στόλο του στην ανοικτή θάλασσα. 

Ο Ναπολέων τον διέταξε να πλεύσει προς τις Δυτικές Ινδίες, ώστε να ενωθεί με τον υπόλοιπο Γαλλοϊσπανικό στόλο, αναλαμβάνοντας την αρχηγία του, και στη συνέχεια να αποκλείσει το στενό της Μάγχης, για να καταστεί δυνατή η απόβαση των χερσαίων δυνάμεών του στην Αγγλία. Ο Νέλσον διατάχθηκε να σπεύσει και πάλι στη Μεσόγειο και να αναλάβει δράση κατά του Γαλλοϊσπανικού στόλου, ο οποίος είχε ήδη φθάσει στο Κάντιξ. Ο Νέλσον έφθασε με τη σειρά του στο Κάντιξ το Σεπτέμβριο του 1805 και άρχισε να ετοιμάζεται για την αναπόφευκτη ναυμαχία.

Στις 21 Οκτωβρίου 1805 οι δύο στόλοι συναντήθηκαν στο Τραφάλγκαρ. Ο Νέλσον έβαλε το σκάφος του επικεφαλής, αγνοώντας τις παραινέσεις του πλοιάρχου του Victory Τόμας Χάρντι (Thomas Hardy) να βγάλει το σακάκι με τα διάσημά του, ώστε να μη δίνει στόχο, λέγοντας "είναι πολύ αργά για ν' αλλάξω σακάκι τώρα". Αρνήθηκε επίσης τις προσκλήσεις κυβερνητών άλλων σκαφών να μεταβεί σε αυτά ώστε να "μπορεί να παρακολουθεί καλύτερα την εξέλιξη της ναυμαχίας". Ο Νέλσον παρέμεινε με τον Χάρντι στη γέφυρα του Victory δίνοντας διαταγές και παρακολουθώντας την εξέλιξη της ναυμαχίας. 

Περίπου στη 1 το μεσημέρι ο Χάρντι αντιλήφθηκε ξαφνικά ότι ο ναύαρχος δεν περπατούσε πλέον μαζί του. Αναζητώντας τον, τον είδε να είναι γονατισμένος και να στηρίζεται με το χέρι του από την κουπαστή. Έσπευσε κοντά του, για να ακούσει τον Νέλσον να του λέει: "Χάρντι, αυτή τη φορά τα κατάφεραν...". Ο Νέλσον είχε βληθεί από σφαίρα σκοπευτή από το Γαλλικό σκάφος Redoutable και απόσταση περίπου 15 μέτρων. Το βλήμα διαπέρασε τον αριστερό ώμο, τον πνεύμονα και σφηνώθηκε στη σπονδυλική στήλη. 

Τον μετέφεραν στο ιατρείο του σκάφους, όπου είπε στο χειρουργό Ουίλιαμ Μπίτι (William Beatty): "Δε μπορείς να κάνεις πολλά για μένα γιατρέ". Ζήτησε πολλές φορές να δει τον Χάρντι, ο οποίος επέστρεψε περίπου στις 2:30' το μεσημέρι για να τον πληροφορήσει ότι πολλά εχθρικά σκάφη είχαν παραδοθεί. Ο Νέλσον απεβίωσε στις 4:30' το απόγευμα, ζητώντας από τον Χάρντι να αγκυροβολήσει με ασφάλεια και να φροντίσει τη λαίδη Χάμιλτον. Το ίδιο είχε ζητήσει και από το γιατρό του σκάφους, προσθέτοντας όμως και την κόρη του. Ωστόσο, ο στόλος του κατάφερε να νικήσει την ενωμένο Γαλλοϊσπανικό στόλο.

Το σώμα του τοποθετήθηκε σε ένα μείγμα από μπράντι, καμφορά και μύρρα και τοποθετήθηκε στο μεσιανό κατάρτι του σκάφους υπό φρούρηση. Μεταφέρθηκε στο Γιβραλτάρ και από εκεί, μέσα σε ειδικό φέρετρο, στην Αγγλία. Ο Βασιλιάς Γεώργιος Β', μαθαίνοντας το θάνατο του ναυάρχου του, ξέσπασε σε κλάματα λέγοντας "χάσαμε περισσότερα απ' όσα κερδίσαμε". Ο Νέλσον ενταφιάστηκε, ύστερα από κηδεία με πλήρεις τιμές, στις 9 Ιανουαρίου 1806, στην οποία παρέστησαν 32 ναύαρχοι και 10.000 ναυτικοί, στον Καθεδρικό Ναό του Αγίου Παύλου στο Λονδίνο.

Οι ναυτικές επιτυχίες που σημείωσε ο Νέλσον εξασφάλισαν την Αγγλική κυριαρχία των θαλασσών όχι μόνο κατά τους Ναπολεοντείους πολέμους αλλά και για αρκετό χρονικό διάστημα μετά τη λήξη τους. Οι αναμφίβολες ηγετικές του ικανότητες και η ικανότητα να εμπνέει τους συμπολεμιστές του αναγνωρίζονται ως σήμερα με την έκφραση "Nelson touch" που χρησιμοποιείται για στρατιωτικούς ηγέτες με τα δικά του προσόντα. Θεωρείται ένας από τους πλέον αναγνωρισμένους εθνικούς ήρωες στη Βρετανία.

ΑΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΝΑΥΜΑΧΙΑΣ

H μάχη διήρκεσε 5 1/2 ώρες και οι επίσημες αναφορές για τις Βρετανικές απώλειες κάνουν λόγο για 449 νεκρούς και 1.214 τραυματίες. Επιπλέον, περίπου άλλοι 100 υπέκυψαν στα τραύματά τους τις αμέσως επόμενες ημέρες. Στο σύνολο του στόλου του Νέλσονα, οι καπετάνιοι αντιπροσωπεύουν το 22% των απωλειών, οι υποπλοίαρχοι το 19% και οι δόκιμοι το 18%. Βεβαίως, θα πρέπει να επισημανθεί ότι πολλοί νεαροί δόκιμοι υπηρέτησαν στα χαμηλά καταστρώματα, όπου δεν ήταν τόσο ευάλωτοι, και έτσι παρέμεινε χαμηλό το αντίστοιχο ποσοστό. 

Oι διοικητές των κανονιών της δεξιάς πλευράς υπέστησαν απώλειες που έφτασαν το 30%, ενώ το ποσοστό εκείνων στο εμπρόσθιο μέρος ανέρχεται στο 33%. Tο τελευταίο ποσοστό δικαιολογείται από το ότι τα Βρετανικά πλοία παρέμειναν για μεγάλο διάστημα ευάλωτα στην πλώρη κατά την προσπάθειά τους να διεισδύσουν στη Γαλλο - Ισπανική γραμμή. Παρά τις ζημιές, κανένα Βρετανικό πλοίο δεν παραδόθηκε ή καταστράφηκε ολοσχερώς κατά τη διάρκεια της ναυμαχίας. 

Oι αντίστοιχες απώλειες για τους Γάλλους υπολογίζονται περίπου στους 2.000, ενώ ο αριθμός για τους Iσπανούς δεν ξεπερνά τους 850, μη συμπεριλαμβανομένων αυτών που εξέπνευσαν τις επόμενες ημέρες. Συνολικά στο τέλος της ημέρας οι Βρετανοί είχαν καταφέρει να κυριεύσουν 17 πλοία, ενώ ένα ανατινάχθηκε. O δυνατός βορειοδυτικός άνεμος και η καταιγίδα που άρχισε αμέσως μετά προκάλεσε τρομερά προβλήματα στον Κόλινγουντ, που είχε αναλάβει τη διοίκηση του Βασιλικού στόλου μετά το θάνατο του Νέλσονα.
 

O Νέλσον, ακόμη και κατά τις τελευταίες του στιγμές, φώναζε να ρίξουν άγκυρα. O Κόλινγουντ όμως αποφάσισε να δώσει το σήμα να μπατάρουν με τη δεξιά πλευρά στον άνεμο και να ρυμουλκήσουν τα "λάφυρα". Tο Thunderer προσπάθησε να ρυμουλκήσει το Santa Ana, το Prince το S. Trinidad και η φρεγάτα Phoebe το Fougueux. Tα περισσότερα Βρετανικά πλοία είχαν χάσει κάποια ή ακόμη και όλα τα κατάρτια και τα άλμπουρα, ενώ από τα 27 συνολικά Βρετανικά πλοία, τα 14 αντιμετώπιζαν σοβαρά ρήγματα στο σκαρί. 

Όσον αφορά στα πλοία που είχαν καταλάβει, κανένα δεν είχε όλα τα κατάρτια και επιπλέον τα περισσότερα μέλη των πληρωμάτων τους ήταν βαριά τραυματισμένα. Όσα προσπάθησαν να κατευθυνθούν νότια, παγιδεύτηκαν στα αβαθή. H μόνη λύση ήταν να κατευθυνθούν βορειοδυτικά προς τον κόλπο του Κάδιξ. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα σε κάποια από τα Γαλλο - Ισπανικά πλοία που είχαν καταληφθεί από τους Βρετανούς να εκδηλωθούν ανταρσίες και να επανέλθουν σε Γαλλο - Ισπανικά χέρια, με στόχο να φτάσουν στο Κάδιξ.

 

Tο Aigle κατάφερε να ξεφύγει και να φτάσει την ακτή βόρεια του Κάδιξ, ενώ οι Γάλλοι στο Bucentaure προσπάθησαν να κάνουν το ίδιο αλλά το πλοίο, σχεδόν χωρίς κατάρτια και πηδάλιο, τσακίστηκε στα βράχια νότια του Κάδιξ. Επίσης, το Intrepide και το S. Trinidad βυθίστηκαν στις 27 Οκτωβρίου, αφού είχαν πάρει επικίνδυνη κλίση. O Κόλινγουντ, φτάνοντας 20 μίλια ανοικτά του Κάδιξ, συνειδητοποίησε ότι δεν είχε άλλη επιλογή από το να αγκυροβολήσει. Τελικά, το San Juan Nepomucento παρέμεινε παροπλισμένο στο Γιβραλτάρ, ενώ το Bahama και το San Ildefonso ρυμουλκήθηκαν πίσω στο Μίντγουεϊ και το Πόρτσμουθ. 

Oι αμοιβές που δόθηκαν για τη νίκη και για τα λάφυρα ανέρχονται στις 973 λίρες για κάθε ναύαρχο, 65 λίρες για κάθε υποπλοίαρχο, 44 λίρες για κάθε αρχικελευστή, 10 για τους κατώτερους υπαξιωματικούς και 2 λίρες για τους υπόλοιπους. Αργότερα, ψηφίστηκε από το Κοινοβούλιο ένα επιπλέον ποσό των 300.000 λιρών, το οποίο θα μοιραζόταν αντιστοίχως. Περίπου 210 Iσπανοί αξιωματικοί και 4.589 ναύτες αφέθηκαν ελεύθεροι από τις βρετανικές αρχές τον Νοέμβριο στο Γιβραλτάρ, ενώ περίπου 3.000 Γάλλοι αιχμάλωτοι μεταφέρθηκαν στις φυλακές του Πλύμουθ και του Φόρτον.

O Ναπολέων σίγουρα δέχτηκε ένα ισχυρό πλήγμα, αλλά είχε ήδη εγκαταλείψει τα σχέδια για την εισβολή στη M. Βρετανία. H "Αγγλική Στρατιά" είχε μετονομαστεί σε Μεγάλη Στρατιά και όδευε προς την Κεντρική Ευρώπη. Αυτό όμως που χωρίς αμφιβολία επιβεβαιώθηκε στο Τραφάλγκαρ ήταν η ναυτική υπεροχή των Βρετανών και τα τεράστια οικονομικά οφέλη από τον συντριπτικό έλεγχο που ασκούσαν στους θαλάσσιους εμπορικούς δρόμους του Ατλαντικού και της Ινδίας. Tο Βρετανικό ναυτικό παρέμεινε αδιαφιλονίκητα κυρίαρχο για έναν σχεδόν αιώνα, μέχρι τον A' Παγκόσμιο Πόλεμο.

Οι ανακρίβειες για τη ναυμαχία του Τραφάλγκαρ

Τι έγινε, όμως, στην πραγματικότητα εκείνο το πρωινό του 1805; O Αγγλικός στόλος αποτελούμενος από 27 πολεμικά πλοία, τα οποία είχαν περάσει χρόνια επιβάλλοντας ναυτικό αποκλεισμό κατά των λιμένων Ισπανίας και Γαλλίας, πραγματοποίησαν επικό κυνηγητό των εχθρικών στόλων κατά μήκος του Ατλαντικού, προτού τσακίσουν τα πλοία των εχθρών. O Γαλλικός και ο Ισπανικός στόλος δεν αποτελούσαν, όμως, αξιόμαχο αντίπαλο. Τα πληρώματά τους είχαν στρατολογηθεί βιαίως και τα πλοία δεν είχαν συντηρηθεί κατάλληλα για χρόνια. 

Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση Ισπανού ναύτη, ο οποίος όταν πιάστηκε αιχμάλωτος από τους Αγγλους προκάλεσε εντύπωση, καθώς φορούσε κοστούμι γελωτοποιού. O άτυχος Ισπανός ήταν ηθοποιός σε περιπλανώμενο θίασο του Κάδις, ενώ στρατολογήθηκε για το ναυτικό κατά τη διάρκεια παράστασης σε θέατρο της πόλης. Και οι δύο πλευρές γνώριζαν την κατάληξη της ναυμαχίας, προτού αυτή αρχίσει. Οι Άγγλοι, τους οποίους οι Ισπανικές εφημερίδες χαρακτήριζαν «σφετεριστές της ελευθερίας των θαλασσών», ταπείνωσαν τους αντιπάλους τους.
 

Το ποσοστό των απωλειών Ισπανών και Γάλλων ναυτών, προς τους Άγγλους είναι αποκαλυπτικό. Ενώ κατά τη μάχη και τις ημέρες μετά από αυτήν, σκοτώθηκαν 650 Άγγλοι ναύτες, τις ίδιες ημέρες, ο στόλος του Νέλσονα σκότωσε πάνω από 6.500 ναύτες του εχθρού. Αυτό δεν εντάσσεται στις παράπλευρες απώλειες, αλλά αποτελούσε συνειδητή τακτική της εποχής. Τα πλοία της εποχής ήταν ουσιαστικά αβύθιστα. Μόνος δρόμος προς τη νίκη ήταν η πρόκληση όσο το δυνατόν περισσότερων απωλειών στον εχθρό.
 

 

Τα Βρετανικά κανόνια ήταν σχεδιασμένα κατά τέτοιο τρόπο, ώστε οι μπάλες τους να εισέρχονται στα ύφαλα των εχθρικών πλοίων και να εξοστρακίζονται μέσα σε αυτά, προκαλώντας μεγάλες απώλειες. Τίθεται έτσι το ερώτημα: γιατί αποσιωπήθηκε αυτό το γνώρισμα της ναυμαχίας; H απάντηση είναι απλούστατη: επειδή κερδίζαμε. Κατά τους Ναπολεόντειους πολέμους του 18ου και 19ου αιώνα, ο βρετανικός στρατός εξόντωσε έξι φορές περισσότερους εχθρούς από όσους άνδρες έχασε.

Οι επιλεκτικές αυτές μνήμες μας κάνουν σήμερα να αντιμετωπίζουμε τις απάνθρωπες συνθήκες της ναυμαχίας, όπως ένα ηλεκτρονικό παιχνίδι ή ένα ακίνδυνο κατοικίδιο ζώο. H ναυμαχία του Τραφάλγκαρ πρέπει, όμως, να μείνει χαραγμένη στην εθνική μνήμη της Αγγλίας για την άοκνη αναζήτηση της νίκης και της οριστικής εξόντωσης του εχθρού.

Κ. ΒΟΛΟΝΑΚΗΣ ''Η Ναυμαχία του Τραφάλγκαρ''

Ο Κωνσταντίνος Βολανάκης ή Βολονάκης (Ηράκλειο Κρήτης, 1837 – Πειραιάς, 29 Ιουνίου 1907) ήταν ένας από τους πιο σημαντικούς Έλληνες ζωγράφους του 19ου αιώνα. «Η Ναυμαχία του Τραφάλγκαρ», του Κωνσταντίνου Βολανάκη (1837 - 1907), φιλοτεχνήθηκε κατά τη διάρκεια παραμονής του καλλιτέχνη στο Μόναχο, όταν ο Βολανάκης ήταν στο απόγειο της καριέρας του. Απεικονίζει τη μάχη σώμα με σώμα, που ακολούθησε την υποταγή του γαλλικού πλοίου Redoubtable στα HMS Victory και HMS Temeraire.

ΧΑΡΤΕΣ

 

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ

 

(Κάντε κλικ στις φωτογραφίες για μεγέθυνση)