Η εξέλιξη του θρησκευτικού συναισθήματος στον άνθρωπο
Πριν την ηλικία των τριών ετών, τότε που το παιδί είναι στο προλεκτικό στάδιο, είναι αδύνατο να έχει μέσα του την έννοια του Θεού. Αργότερα, αν οι γονείς μιλούν για τον Θεό καθησυχαστικά, το παιδί υιοθετεί αίσθημα ασφάλειας, αν πιστεύουν στον Θεό-τιμωρό, το παιδί αναπτύσσει φόβο. Η γονική ανεκτικότητα, ακυρώνοντας κάθε είδους πλαίσιο, αποπροσανατολίζει. Γι’ αυτό βλέπουμε φανατικά παιδιά να ξεπηδούν από οικογένειες που δεν προσέφεραν αφηγήματα για τη ζωή στα παιδιά, τα οποία παραδέρνουν στο χάος. Αντίθετα, μια πολύ αυταρχική διαπαιδαγώγηση μπορεί να κάνει τα παιδιά να στραφούν σε ομάδες που χαρακτηρίζονται από ανεκτικότητα ή ελευθεριότητα.
Η εφηβεία είναι μια περίοδος κρίσης και αποχωρισμού από τα γονικά πρόσωπα. Σε κάποιες περιπτώσεις υπάρχουν έντονες ρήξεις και ακραίες θεωρήσεις που μπορεί να οδηγούν σε φανατισμό. Αν η οικογένεια ήταν σε γενικές γραμμές σωστή, όταν στην κοινωνία δεν λειτουργούν υποστηρικτικά τα πλαίσια των σπουδών, της εργασίας ή άλλοι θεσμοί, όπως ο προσκοπισμός, οι νέοι θα προσπαθήσουν να αυτονομηθούν εισερχόμενοι σε φανατικές σέκτες.
Στην ενήλικη ζωή η πίστη στον Θεό είναι μια μορφή «οδηγιών» για τη σωστή ζωή κι ένας τρόπος να ζει σε μια ομάδα. Στην τρίτη ηλικία ο άνθρωπος δεν έχει μέλλον, αλλά παρελθόν. Όταν προσπαθήσει να δει μπροστά, θα δει τον θάνατο και ίσως τη μετά θάνατον ζωή. Είναι μια περίοδος, όπου μπορεί να υπάρξει επιστροφή στην προσκόλληση στον Θεό που είχε κατά την παιδική του ηλικία.
Ας πάμε τώρα από το άτομο στη θρησκευτική ομάδα. Κάθε θρησκευτική ομάδα έχει δικές της πεποιθήσεις, όταν όμως δεν υπάρχει κοινωνικός ιστός επικρατεί ο νόμος του ισχυρού. Η ομάδα περιχαρακώνεται και προσφέρει ασφάλεια αλλά μερικές φορές κάνει τα άτομα να μισούν, ακόμη και να χαίρονται με τη δυστυχία των ετερόδοξων. Τα παραπάνω χαρακτηρίζονται ως μια «συλλογική διαστροφή» και αν ανατρέξουμε στην Ιστορία θα δούμε αμέτρητες τέτοιες συλλογικές διαστροφές να γράφουν τις σελίδες της, όπως η περίοδος της Ιεράς Εξέτασης, οι Σταυροφορίες, οι ιεροί πόλεμοι. Αυτό συμβαίνει, όταν χάνεται η ενσυναίσθηση, η ικανότητά μας δηλαδή να δούμε με σεβασμό και να αισθανθούμε τον Άλλον.
ΠΕΡΑΝ ΤΟΥ ΦΑΝΑΤΙΣΜΟΥ ΠΟΥ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΖΕΙ ΜΕΡΙΚΕΣ ΦΟΡΕΣ ΤΗ ΘΡΗΣΚΕΙΑ, ΣΕ ΠΟΛΛΕΣ ΘΡΗΣΚΕΙΕΣ ΒΑΣΙΚΟ ΡΟΛΟ ΕΧΕΙ ΚΑΙ Η ΤΙΜΩΡΙΑ.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον είναι κανείς να μιλά για τον καθησυχαστικό χαρακτήρα της τιμωρίας λέγοντας ότι η απαγόρευση δομεί. Ο φόβος της τιμωρίας δημιουργεί το αίσθημα της ηθικότητας. Με την τιμωρία έχουμε μια αίσθηση ελέγχου απέναντι στη ζωή. Μπορούμε να τιμωρήσουμε τον υπαίτιο της δυστυχίας μας ή να τιμωρηθούμε για να λυτρωθούμε από το κακό. Επίσης, αγαπάμε τον τιμωρό Θεό γιατί μάς λέει πώς να ντυνόμαστε και τι να κάνουμε «σαν εγχειρίδιο χρήσης». Επίσης, ένα άλλο κοινό στοιχείο των θρησκειών είναι οι περιορισμοί στο σεξ.
Είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρουσες οι αναφορές που συνδέουν τη Νευροψυχολογία με διάφορες θρησκευτικές καταστάσεις, για παράδειγμα τα τελετουργικά ή την επεξεργασία ιερών κειμένων. Όπως επίσης και γιατί κάποιες απόλυτες, ψευδείς πεποιθήσεις, όπως ότι «ο Θεός δεν αγαπά τη μουσική» μεταδίδονται σε ολόκληρες ομάδες.
Η θρησκεία (ψευδο-)ικανοποιεί γνωστικές, συναισθηματικές, σχεσιακές και ηθικές ανάγκες και είναι φορέας κοινωνικοποίησης. Μπορεί σε ορισμένους να συμβάλει στην ψυχική ανθεκτικότητα. Επίσης, ενισχύει την τάση της μη αμφισβήτησης. Σε μια κουλτούρα με σταθερότητα χωρίς πολλά τραύματα, περιορίζεται η ανάγκη για θρησκεία. Το αίσθημα του ανήκειν ικανοποιείται με πολιτισμικές, αθλητικές, ψυχαγωγικές δράσεις και το άτομο πρέπει μόνο του να αναζητήσει τη βάση της ασφάλειας τού, ώστε να οικοδομήσει αυτοεκτίμηση. Σήμερα, παρατηρείται και αθεϊσμός και κατάργηση ή εξορθολογισμός της θρησκευτικότητας.
Η ψυχοθεραπεία του Θεού συνδέει τον Θεό με τη θεωρία της προσκόλλησης και μας δίνει πολλές πληροφορίες για το θέμα των θρησκειών καθώς επίσης, και για όλες τις πλευρές της ανάγκης του ανθρώπου για τον Θεό χωρίς προκατάληψη, χωρίς να παίρνει θέση. Με τον ίδιο αντικειμενικό τρόπο που εξηγεί πώς η θρησκεία μπορεί να γίνει δολοφονική, αποδέχεται πως μπορεί να είναι ανακουφιστική για το άτομο παραθέτοντας στοιχεία από τη νευροαπεικόνιση του εγκεφάλου εκθέτωντας τις θετικές και αρνητικές πλευρές της θρησκευτικότητας κάνοντας μια ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα «ανατομία» σε ένα θέμα που απασχολεί πολλούς ανθρώπους αλλά λίγο έχει μελετηθεί στον χώρο της Ψυχολογίας. Γιατί συμβαίνει αυτό;
Οι άθρησκοι δεν τολμούν να σκεφτούν τον Θεό, ο οποίος δεν τους ενδιαφέρει, ενώ οι ένθεοι σηκώνουν τα λάβαρα του πολέμου για ένα παραστράτημα του λόγου. Κι αυτός ακριβώς είναι ο λόγος που καθιστά σημαντικό την πρόταση να δούμε τον Θεό ολιστικά, όχι με όρους άσπρου-μαύρου αλλά με τη διάθεση να ενσωματώσουμε στην οπτική μας τις πολλές πλευρές της θετικής θρησκευτικότητας. Με ψυχραιμία και σύνεση και χωρίς φανατισμό. Εν τέλει, με επιστημονικότητα αλλά και με σεβασμό στο μεγάλο μυστήριο που λέγεται ζωή.
Εξέλιξη και Ψυχολογία
Δύο βασικές μορφές της σύγχρονης επιστήμης, έχουν κάνει μεγάλη ζημιά στην θρησκεία· αυτές είναι ο Δαρβίνος με την εξελικτική θεωρία που έδειξε στην πρόοδό της ότι δεν υπάρχει “Σχέδιο”, ούτε υπήρξε ποτέ πρώτος άνθρωπος, άρα δεν υπάρχει και η έννοια του “προσώπου” όπως την φαντάζονται, και ο Φρόιντ με την Ψυχανάλυση, που εξήγησε την σημασία του υποσυνείδητου και του ασυνείδητου στην δράση του ανθρώπου και έδειξε επίσης την ταύτιση της θρησκείας με νεύρωση.
Είναι λογικό, βέβαια, κάποια τέτοια θέματα να επανέρχονται στις συζητήσεις κατά διαστήματα, άλλοτε για να μας πουν ότι η θρησκεία τους δεν επηρεάζεται από αυτά, άλλοτε για να τα καταρρίψουν τελείως όπως νομίζουν και άλλοτε να τα καταρρίψουν μερικώς.
Παρ’ όλα αυτά, αν δεν έχουν ήδη αποχωρήσει, δεν σημαίνει ότι παραδέχονται την διαλογική τους ήττα και βλέποντας ότι δεν μπορούν σε αυτούς τους τομείς να πουν κάτι πιστευτό και αφού πάρουν τις απαντήσεις τους, ξαφνικά τα αγνοούν όλα αυτά, σαν να μην συνέβησαν ποτέ, σαν να μην ειπώθηκαν και το ρίχνουν σε άλλο ταμπλό στο οποίο αισθάνονται ότι δεν υπάρχει σοβαρός αντίλογος.
Το βίωμα
Είναι προφανές, ότι όταν συνήθως φθάνουν σε αυτό το σημείο, τα λογικά επιχειρήματα δεν τους έχουν βοηθήσει και τα μόνα που έχουν είναι επιχειρήματα προσωπικού βιώματος, για τα οποία συνήθως νομίζουν ότι είναι μοναδικά στην θρησκεία τους και ένα εξαιρετικό όπλο που θα διαλύσει την “πλάνη” μας, αφού με αυτά δεν έχουν να αποδείξουν τίποτα, φθάνει απλά η αναφορά τους και η δήλωση ότι, αν ήμασταν και εμείς ορθόδοξοι θα το βιώναμε.
“Η θρησκεία μας, λένε, (εν προκειμένω η Ορθοδοξία), δεν είναι θρησκεία και δεν έχουν σημασία όλα αυτά”. Αυτό φυσικά είναι μεγάλο ψέμα που τονίζει την υποκρισία τους, αλλά φυσικά δεν το καταλαβαίνουν, απόδειξη ότι ήδη έχουν χύσει πολύ μελάνι και πλέον εκατομμύρια bytes για να μας αποδείξουν ότι ισχύουν όλα αυτά που πλέον τώρα δεν τους ενδιαφέρουν, όχι γιατί άλλαξαν γνώμη αλλά γιατί δεν μπορούν να τα χρησιμοποιήσουν πλέον, γιατί δεν πείθουν όταν βρουν αντίλογο με στοιχεία. Αυτό που έχει σημασία, λένε, είναι η Ιερά Παράδοση και το ορθόδοξο βίωμα. “Έλα και εσύ στην Εκκλησία ή σε έναν πνευματικό, άφησε την καρδιά σου ελεύθερη και τότε θα δεις”.
Φυσικά, εδώ τους διαφεύγει ότι οι περισσότεροι, αν όχι όλοι από εμάς γεννηθήκαμε και ανατραφήκαμε χριστιανικά και μάλιστα ορθόδοξα σαν και αυτούς. Τους διαφεύγει ότι γνωρίζουμε πολύ καλά και τα της πίστης τους και τα του ορθόδοξου βιώματος. Ας τα δούμε λίγο περισσότερο…
Η Ιερά Παράδοση δεν είναι τίποτα άλλο παρά μύθοι κυρίως μέσα από τα απόκρυφα κείμενα ή τα αγιολόγια, που αρχικά δεν ήθελαν να τα θεωρήσουν ως επίσημα και ιερά βιβλία, αλλά κάποια γεγονότα από αυτά τους είναι χρήσιμα, ή τα θεωρούν αυθεντικά όπως τους βίους των αγίων, που φυσικά για ένα σοβαρό ερευνητή είναι αναξιόπιστα, πέρα από το να μας δείξουν το περιβάλλον μέσα στο οποίο δημιουργήθηκαν και που απευθύνονται. Ή τα απόκρυφα που εκεί οι αντιφάσεις κτυπάνε κόκκινο, αλλά έχουν κάποια στοιχεία που τους βοηθούν να ολοκληρώσουν την μυθολογία τους.
Άλλωστε, έχει δειχθεί ότι η αποστολική συνέχεια, όπως λένε, είναι φτιαχτή και έγινε εκ των υστέρων για να αυθεντικοποιήσουν κάποιοι τις επισκοπικές τους έδρες. Τίποτα λοιπόν το χρήσιμο και το ουσιαστικό δεν προσφέρει η παράδοση αυτή και φυσικά κανένα επιχείρημα αληθείας.
Το βίωμα είναι η μυστικιστική εμπειρία ακόμα και η έκσταση που έχει ο κάθε θεϊστής μόνος ή σαν ομάδα και που νομίζει ότι μόνο αυτός ή μόνο στην δική του θρησκεία υπάρχει ή είναι αυθεντική και ότι αυτό το όραμα, όνειρο, ευφορία, σημάδι ή όποιο άλλο βίωμα, οφείλεται αποκλειστικά στο θεό του ή σε κάποιο άγιο του.
Σαν ομάδα, το έχουν στην Εκκλησία ή τραγουδώντας ύμνους όπου αισθάνονται ευφορία, την ευφορία της αγέλης που έχει κάτι κοινό. Εδώ βέβαια τα πρωτεία τα έχουν οι διάφορες προτεσταντικές οργανώσεις κυρίως στην Αμερική, κάποιες από τις οποίες όλα αυτά τα έχουν αναγάγει σε “επιστήμη”.
Σαν άτομα βιώνουν την εμπειρία τους με την προσευχή και την συνεχή εστίαση στα της πίστης τους, όπου τυχαία, πραγματικά, φανταστικά, ψυχολογικά ή ακόμα και ψυχιατρικά περιστατικά, παίρνουν ξαφνικά αξία και συγκεκριμένη νοηματοδότηση και πιστεύουν ότι είναι απαντήσεις που δίνονται προσωπικά σε αυτούς από έναν θεό ή άγιο ή απαντήσεις στις προσευχές τους.
Δυστυχώς για αυτούς και η ιατρική και η βιολογία και η ψυχολογία, αλλά ακόμα και η πρακτική για όσους έχουν μυαλό, έχουν δείξει ότι τα βιώματα αυτά είναι καθαρά προσωπικά, εξαρτώνται μόνο από τον συγκεκριμένο άνθρωπο ή ομάδα, τροφοδοτούνται δε από το ασυνείδητό του, που είναι επηρεασμένο από τον κοινωνικό του περίγυρο. Όπως έχω ξανατονίσει, αν και τους το υπενθυμίζουμε συνέχεια και αυτοί συνέχεια θέλουν να το αγνοούν, ότι υπάρχουν και άλλες θρησκείες με αντίστοιχα, θαύματα, βιώματα, αγίους κ.λπ. Τίποτα λοιπόν δεν μπορεί να δείξει ότι το βίωμα του κάθε ανθρώπου προέρχεται από κάπου έξω από τον άνθρωπο και τον κοινωνικό του περίγυρο, για αυτό και λέγεται προσωπικό βίωμα. Τα δε βιώματα, ανά σέκτα και θρησκεία είναι παρόμοια, άρα δεν έχουν καμία αυθεντικότητα, καμία καθολική αποδοχή, εκτός αν φασιστικά όλοι αποδεχθούμε την ίδια θρησκευτική ιδεολογία, που και αυτό είναι σχετικό όπως αποδείχθηκε με τις αιρέσεις και πάντα ο κάθε ένας θα διαφοροποιείται λίγο ή πολύ κατά καιρούς από το σύνολο. Το ξεκάθαρο στοιχείο, είναι ότι αν υπήρχε κάτι αληθινό στα βιώματα μίας θρησκείας και μόνο, τότε δεν θα υπήρχαν πολλές θρησκείες και θα υπήρχε μόνο μια, αυτή με το αληθινό βίωμα.
ΔΕΣ:
Δύο βασικές μορφές της σύγχρονης επιστήμης, έχουν κάνει μεγάλη ζημιά στην θρησκεία· αυτές είναι ο Δαρβίνος με την εξελικτική θεωρία που έδειξε στην πρόοδό της ότι δεν υπάρχει “Σχέδιο”, ούτε υπήρξε ποτέ πρώτος άνθρωπος, άρα δεν υπάρχει και η έννοια του “προσώπου” όπως την φαντάζονται, και ο Φρόιντ με την Ψυχανάλυση, που εξήγησε την σημασία του υποσυνείδητου και του ασυνείδητου στην δράση του ανθρώπου και έδειξε επίσης την ταύτιση της θρησκείας με νεύρωση.
Είναι λογικό, βέβαια, κάποια τέτοια θέματα να επανέρχονται στις συζητήσεις κατά διαστήματα, άλλοτε για να μας πουν ότι η θρησκεία τους δεν επηρεάζεται από αυτά, άλλοτε για να τα καταρρίψουν τελείως όπως νομίζουν και άλλοτε να τα καταρρίψουν μερικώς.
Παρ’ όλα αυτά, αν δεν έχουν ήδη αποχωρήσει, δεν σημαίνει ότι παραδέχονται την διαλογική τους ήττα και βλέποντας ότι δεν μπορούν σε αυτούς τους τομείς να πουν κάτι πιστευτό και αφού πάρουν τις απαντήσεις τους, ξαφνικά τα αγνοούν όλα αυτά, σαν να μην συνέβησαν ποτέ, σαν να μην ειπώθηκαν και το ρίχνουν σε άλλο ταμπλό στο οποίο αισθάνονται ότι δεν υπάρχει σοβαρός αντίλογος.
Το βίωμα
Είναι προφανές, ότι όταν συνήθως φθάνουν σε αυτό το σημείο, τα λογικά επιχειρήματα δεν τους έχουν βοηθήσει και τα μόνα που έχουν είναι επιχειρήματα προσωπικού βιώματος, για τα οποία συνήθως νομίζουν ότι είναι μοναδικά στην θρησκεία τους και ένα εξαιρετικό όπλο που θα διαλύσει την “πλάνη” μας, αφού με αυτά δεν έχουν να αποδείξουν τίποτα, φθάνει απλά η αναφορά τους και η δήλωση ότι, αν ήμασταν και εμείς ορθόδοξοι θα το βιώναμε.
“Η θρησκεία μας, λένε, (εν προκειμένω η Ορθοδοξία), δεν είναι θρησκεία και δεν έχουν σημασία όλα αυτά”. Αυτό φυσικά είναι μεγάλο ψέμα που τονίζει την υποκρισία τους, αλλά φυσικά δεν το καταλαβαίνουν, απόδειξη ότι ήδη έχουν χύσει πολύ μελάνι και πλέον εκατομμύρια bytes για να μας αποδείξουν ότι ισχύουν όλα αυτά που πλέον τώρα δεν τους ενδιαφέρουν, όχι γιατί άλλαξαν γνώμη αλλά γιατί δεν μπορούν να τα χρησιμοποιήσουν πλέον, γιατί δεν πείθουν όταν βρουν αντίλογο με στοιχεία. Αυτό που έχει σημασία, λένε, είναι η Ιερά Παράδοση και το ορθόδοξο βίωμα. “Έλα και εσύ στην Εκκλησία ή σε έναν πνευματικό, άφησε την καρδιά σου ελεύθερη και τότε θα δεις”.
Φυσικά, εδώ τους διαφεύγει ότι οι περισσότεροι, αν όχι όλοι από εμάς γεννηθήκαμε και ανατραφήκαμε χριστιανικά και μάλιστα ορθόδοξα σαν και αυτούς. Τους διαφεύγει ότι γνωρίζουμε πολύ καλά και τα της πίστης τους και τα του ορθόδοξου βιώματος. Ας τα δούμε λίγο περισσότερο…
Η Ιερά Παράδοση δεν είναι τίποτα άλλο παρά μύθοι κυρίως μέσα από τα απόκρυφα κείμενα ή τα αγιολόγια, που αρχικά δεν ήθελαν να τα θεωρήσουν ως επίσημα και ιερά βιβλία, αλλά κάποια γεγονότα από αυτά τους είναι χρήσιμα, ή τα θεωρούν αυθεντικά όπως τους βίους των αγίων, που φυσικά για ένα σοβαρό ερευνητή είναι αναξιόπιστα, πέρα από το να μας δείξουν το περιβάλλον μέσα στο οποίο δημιουργήθηκαν και που απευθύνονται. Ή τα απόκρυφα που εκεί οι αντιφάσεις κτυπάνε κόκκινο, αλλά έχουν κάποια στοιχεία που τους βοηθούν να ολοκληρώσουν την μυθολογία τους.
Άλλωστε, έχει δειχθεί ότι η αποστολική συνέχεια, όπως λένε, είναι φτιαχτή και έγινε εκ των υστέρων για να αυθεντικοποιήσουν κάποιοι τις επισκοπικές τους έδρες. Τίποτα λοιπόν το χρήσιμο και το ουσιαστικό δεν προσφέρει η παράδοση αυτή και φυσικά κανένα επιχείρημα αληθείας.
Το βίωμα είναι η μυστικιστική εμπειρία ακόμα και η έκσταση που έχει ο κάθε θεϊστής μόνος ή σαν ομάδα και που νομίζει ότι μόνο αυτός ή μόνο στην δική του θρησκεία υπάρχει ή είναι αυθεντική και ότι αυτό το όραμα, όνειρο, ευφορία, σημάδι ή όποιο άλλο βίωμα, οφείλεται αποκλειστικά στο θεό του ή σε κάποιο άγιο του.
Σαν ομάδα, το έχουν στην Εκκλησία ή τραγουδώντας ύμνους όπου αισθάνονται ευφορία, την ευφορία της αγέλης που έχει κάτι κοινό. Εδώ βέβαια τα πρωτεία τα έχουν οι διάφορες προτεσταντικές οργανώσεις κυρίως στην Αμερική, κάποιες από τις οποίες όλα αυτά τα έχουν αναγάγει σε “επιστήμη”.
Σαν άτομα βιώνουν την εμπειρία τους με την προσευχή και την συνεχή εστίαση στα της πίστης τους, όπου τυχαία, πραγματικά, φανταστικά, ψυχολογικά ή ακόμα και ψυχιατρικά περιστατικά, παίρνουν ξαφνικά αξία και συγκεκριμένη νοηματοδότηση και πιστεύουν ότι είναι απαντήσεις που δίνονται προσωπικά σε αυτούς από έναν θεό ή άγιο ή απαντήσεις στις προσευχές τους.
Δυστυχώς για αυτούς και η ιατρική και η βιολογία και η ψυχολογία, αλλά ακόμα και η πρακτική για όσους έχουν μυαλό, έχουν δείξει ότι τα βιώματα αυτά είναι καθαρά προσωπικά, εξαρτώνται μόνο από τον συγκεκριμένο άνθρωπο ή ομάδα, τροφοδοτούνται δε από το ασυνείδητό του, που είναι επηρεασμένο από τον κοινωνικό του περίγυρο. Όπως έχω ξανατονίσει, αν και τους το υπενθυμίζουμε συνέχεια και αυτοί συνέχεια θέλουν να το αγνοούν, ότι υπάρχουν και άλλες θρησκείες με αντίστοιχα, θαύματα, βιώματα, αγίους κ.λπ. Τίποτα λοιπόν δεν μπορεί να δείξει ότι το βίωμα του κάθε ανθρώπου προέρχεται από κάπου έξω από τον άνθρωπο και τον κοινωνικό του περίγυρο, για αυτό και λέγεται προσωπικό βίωμα. Τα δε βιώματα, ανά σέκτα και θρησκεία είναι παρόμοια, άρα δεν έχουν καμία αυθεντικότητα, καμία καθολική αποδοχή, εκτός αν φασιστικά όλοι αποδεχθούμε την ίδια θρησκευτική ιδεολογία, που και αυτό είναι σχετικό όπως αποδείχθηκε με τις αιρέσεις και πάντα ο κάθε ένας θα διαφοροποιείται λίγο ή πολύ κατά καιρούς από το σύνολο. Το ξεκάθαρο στοιχείο, είναι ότι αν υπήρχε κάτι αληθινό στα βιώματα μίας θρησκείας και μόνο, τότε δεν θα υπήρχαν πολλές θρησκείες και θα υπήρχε μόνο μια, αυτή με το αληθινό βίωμα.
ΔΕΣ:
- Ο ΘΕΟΣ ΕΠΛΑΣΕ ΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ Ή Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΤΟΝ ΘΕΟ
- Χριστιανισμός και ηθική
- Χριστιανική θρησκευτική ηθική
- Oι αμαρτίες του Χριστιανισμού
- Είναι το Σύμπαν σχεδιασμένο;
- Επιστήμη και Θρησκεία
- Μπορεί η θρησκεία να αποτελέσει «επιστημονική υπόθεση»;
- Χριστιανισμός και επιστήμη
- Χριστιανισμός και σώμα
- Ο ερωτισμός στον Χριστιανισμό
- Περί ”αμαρτωλής” σεξουαλικότητας
- Χριστιανικοί παραλογισμοί: «Μεγάλο πράγμα η υγεία, αλλά και το καλό που προσφέρει η αρρώστια, η υγεία δεν μπορεί να το δώσει!»
- Χριστιανισμός και σεξουαλικότητα - Η αγαπημένη αμαρτία της Εκκλησίας
- Το Επιχείρημα της απιθανότητας
- Ο Θεός και η πραγματικότητα
- Ψυχικές καταστάσεις και Εκκλησία
- Σχόλια στην «Ψυχολογία του Αθεϊσμού»
- Περί του πνευματικού πατερικού βιώματος
- Θρησκεία ή βίωμα;
- Πίστη, βίωμα και εμπειρία
- ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΘΡΗΣΚΕΙΑ: Η Θρησκευτική Αντίληψη
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου