Η θέση του Φρόιντ για την θρησκεία

Ο Φρόιντ αν και είχε υιοθετήσει μια αθεϊστική στάση στην ζωή του και δεν ήλπιζε σε κάποια μορφή αθανασίας, το ενδιαφέρον του επικεντρώθηκε αρκετά στο θέμα της θρησκείας και οι μελέτες του αφορούσαν τον λόγο για τον οποίο οι άνθρωποι έχουν τόση ανάγκη να πιστεύουν στον Θεό.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τον μεγάλο ψυχαναλυτή ήταν το γεγονός ότι ο Θεός στις περισσότερες θρησκείες είναι άντρας καθώς και η σύνδεση που ο ίδιος υποστήριξε πως έχει ο Θεός με το όνομά του πατερά. Συμφώνα με τον πατέρα της ψυχανάλυσης η θρησκεία δημιουργήθηκε από την αδυναμία του ατόμου να ελέγξει τις έξω δυνάμεις της φύσης αλλά και από την νοσταλγία που νιώθει το παιδί για τον πατέρα.

 
Το Οιδιπόδειο σύμπλεγμα. Ο μύθος του τοτέμ και του ταμπού

Αρχικά είναι σημαντικό να αναφερθούμε στον μύθο του τοτέμ και του ταμπού με βάση τον οποίο ο Φρόιντ περιέγραψε διαφορετικά το οιδιπόδειο σύμπλεγμα . Πιο συγκεκριμένα στον μύθο ένας συμβολικός πατέρας απαγόρευε από τους γιους την απόλαυση των γυναικών της φυλής τους.

Οι γιοι αποφάσισαν να σκοτώσουν τον πατέρα και αντί να απολαύσουν τις γυναίκες γέμισαν ενοχές και έτσι θέσπισαν κανόνες και απαγορεύσεις για την ρύθμιση ανταλλαγής των γυναικών και ρύθμιση της σεξουαλικής απόλαυσης.

Οι νόμοι αυτοί καθιστούν όλους τους γιους της φυλής ίσους ενώ αυτή η νέα συμμαχία καθίσταται δυνατή με την αποδεδειγμένη ενοχή από τους αδελφούς που σκότωσαν τον πατέρα η από την επιστροφή της αγάπης μετά της πράξη δολοφονίας (superego).

Για τον Φρόιντ το υπερεγώ συμμετέχει στην δυνατότητας κοινωνικής σύνδεσης και επιτρέπει στον νόμο να είναι αποδεκτός επηρεάζοντας το υποκείμενο στο θέμα της ενοχής. Ο θάνατος του πατέρα που αποδεικνύει την έλευση του νόμου και την απαγόρευση της απόλαυσης καθώς το άτομο δεν μπορεί να απολαμβάνει αδικαιολόγητα.

Τα απαγορευμένα ταμπού της αιμομιξίας είναι καθολικής για εμάς σημασίας καθώς αποτελούν την βάση του πολιτισμού. Το σημαινόμενο του πατέρα δείχνει την μετάβαση από την φύση στον πολιτισμό, σημειώνοντας πως πλέον όλοι ενσωματώνουν το σημαινόμενο του ονόματος του πατέρα που φέρει μια απαγόρευση.

Ο καθένας έχει την ευθύνη για την αντιμετώπιση αυτού του νόμου. Ωστόσο κάτι ανακτήθηκε με την απαγόρευση της απόλαυσης. Η έλλειψη αντικειμένου απόλαυσης ( μητέρα) οδηγεί το άτομο στην αναζήτηση ενός νέου αντικειμένου για να ικανοποιήσει την επιθυμία του.

Το υποκείμενο αφήνει την μητέρα που είναι η πρώτη που αγάπησε και αναζητά ένα καινούργιο αντικείμενο.

Ο μύθος αυτός μας βοηθάει να καταλάβουμε ότι η απώλεια απόλαυσης αποτελεί το θεμέλιο για την είσοδο του κάθε ατόμου στον πολιτισμό.

Απώλεια απόλαυσης που δημιουργείται από την αγάπη στον νεκρό πατέρα και ως εκ τούτου στην ενοχή που αυτή δημιουργείται από την δολοφονία του. Κανένας δεν μπορεί να πάρει την θέση του νεκρού πατέρα και όλοι οφείλουν να απολαμβάνουν με μέτρο.

Ο ρόλος του πατέρα σε αυτόν τον μύθο έχει σημαντική λειτουργία στο ασυνείδητο του ατόμου. Ο Φρόιντ σε αυτόν τον μύθο κατασκεύασε αυτό που θα πει αργότερα ο Λακάν Όνομα του Πατέρα, που είναι ένα σημαινόμενο εγγεγραμμένο στην υποκειμενικότητα του παιδιού και το οποίο θα μεταφέρεται από γενιά σε γενιά.

Ο πατέρας παίρνει τα καθήκοντα από την μητέρα σε αυτή την οιδιπόδεια στιγμή . Είναι αυτός που έχει το αντικείμενο που ικανοποιεί την μητέρα και το παιδί δεν το έχει, δηλαδή τον φαλλό. Ο πατέρας είναι λοιπόν αυτός που απολαμβάνει τη μητέρα και δημοσιεύει τον νόμο του, απαγορεύοντας την αιμομιξία. Επίσης ο πατέρας είναι αυτός που θα ευνουχίσει το παιδί αν αυτό συνεχίσει να απολαμβάνει την μητέρα. Το παιδί λοιπόν διακατέχεται ακόμη από το άγχος του ευνουχισμού.

Το οιδιπόδειο είναι σύμφωνα με τον Φρόιντ το στάδιο αποδοχής της απώλειας όλης την απόλαυσης από το άτομο. Η πρόκληση του οιδιπόδειου συμπλέγματος είναι να αλλάζει την θέση του παιδιού. Το παιδί πλέον δεν ικανοποιεί την μητέρα, χωρίζεται από αυτήν και αναζητά αλλού το αντικείμενό της επιθυμίας του.

Η οιδιπόδεια κρίση είναι αυτή που επιτρέπει την υπόθεση επιθυμίας του υποκείμενου, αποδεχόμενοι την διαφορά των δυο φυλών, αρσενικού και θηλυκού. Γίνεται η επιλογή του σεξ η οποία συσχετίζεται με τον τρόπο απόλαυσης του υποκείμενου και αυτό πηγάζει από την σχέση του με τον ευνουχισμό. Σύμφωνα με τον Φρόιντ η οιδιπόδεια κρίση δημιουργείται από το γεγονός ότι ο φαλλός εισέρχεται στην οικονομία της απόλαυσης και από το γεγονός ότι ο πατέρας παίρνει πρώτη φορά θέση αναμεσά στην μητέρα και στο παιδί.

Όπως αναφέραμε και προηγουμένως ο μύθος αυτός σηματοδοτεί επίσης την μετάβαση του ανθρώπου από την φύση στον πολιτισμό.

Ο πολιτισμός λοιπόν έχει δυο λειτουργίες, αρχικά να προστατεύει το άτομο από την δύναμη της φύσης και δεύτερον να διατηρεί την κοινωνική σύνδεση.

Ωστόσο πάρα την ύπαρξη πολιτισμού η φύση παραμένει παντοδύναμη και επίμονη σε φυσικές καταστροφές και στον θάνατο. Αυτή η δύναμη της φύσης, απέναντι στην οποία ο άνθρωπος είναι αδύναμος και απροστάτευτος οδήγησε σύμφωνα με τον Φρόιντ την δημιουργία της θρησκείας.

Η θρησκεία συμβολίζει την δύναμη που μπορεί να έχει το άτομο απέναντι στην φύση. Η θρησκεία αποτελεί ένα πέρασμα από την πραγματικότητα στην συμβολική τάξη. Είναι μια συμβολική δύναμη και προστασία απέναντι σε ότι δεν μπορεί να εξημερωθεί η να τροποποιηθεί από τις ανθρώπινες τεχνικές.

Η πρώτη προσπάθεια του ατόμου είναι να εξανθρωπίσει την φύση. Αυτή η προβολή πάνω στα φυσικά στοιχεία είναι μια ανθρώπινη λειτουργία που επέτρεψε σύμφωνα με τον Φρόιντ στον άνθρωπο να δώσει κάποιο νόημα στην δυναμική της φύσης.

Ο άνθρωπος με αυτόν τον τρόπο άρχισε να κατανοεί τους φόβους του και να βρίσκει νόημα . Δεν είναι πλέον έρμαιο της δύναμης της φύσης. Σύμφωνα με τον Φρόιντ η αντικατάσταση μιας φυσικής κοινωνίας από μια ψυχολογική δεν μας παρέχει μόνο ηρεμία και ανακούφιση αλλά μας βοηθάει επίσης να κυριαρχήσουμε περισσότερο σε μια κατάσταση.

Ο Φρόιντ υποστήριξε πως το κάλεσμα των ανθρώπων στους θεούς και η θρησκευτική έκκληση αποτελεί μια ψευδαίσθηση για τους ανθρώπους. Οι άνθρωποι δημιουργούν υποκατάστατά για να μπορέσουν να αντιμετωπίσουν κάτι που δεν βρίσκεται στον έλεγχο τους.

Στην θρησκεία οι άνθρωποι μέσω των προσευχών και των μετανιών, κάνουν έκκληση σε έναν σημαντικό πατέρα που γνωρίζει τις ανάγκες τους και μπορεί να τους βοηθήσει να αντιμετωπίσουν τις δυσκολίες της ζωής.

Στην ψυχανάλυση το Εγώ έχει πολύ συγκεκριμένη δομή και περιγράμματα και είναι διαφοροποιημένο από οτιδήποτε άλλο. Τα όρια αυτά του Εγώ κάποιες φορές είναι παραπλανητικά. Πιο συγκεκριμένα σε κάποιες καταστάσεις παθογένειας η σε μια κατάσταση αγάπης τα όρια αυτά δεν είναι τόσο σαφή. Ωστόσο το ενήλικο εγώ αναδύθηκε από τον αδιαφοροποίητο κόσμο στον οποίο πιάστηκε στην παιδική ηλικία .

Σύμφωνα με τον Φρόιντ το θρησκευτικό αίσθημα δημιουργήθηκε από την απολυτή εξάρτηση που είχε ο άνθρωπος ως παιδί και από την επιθυμία του παιδιού για πατέρα. Η νοσταλγία που νιώθει το παιδί για τον πατέρα αποτελεί ένα αίσθημα που το έχουν όλοι οι άνθρωποι και διατηρείται και στην ενήλικη ζωή τους.