Υπεραντιδραστικότητα

Οι θετικές όψεις της υπεραντιδραστικής ιδιοσυγκρασίας έχουν τεκμηριωθεί με συναρπαστικές μελέτες που μόλις τώρα οι επιστήμονες αρχίζουν να τις συνδυάζουν μεταξύ τους. Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα ευρήματα, ανέφερε το άρθρο του Ντομπς στο Atlantic, έρχεται από τον κόσμο των πιθήκων ρέζους, ενός είδους που μοιράζεται σχεδόν το 95% του DNA του με τους ανθρώπους και έχει εξελιγμένες κοινωνικές δομές που μοιάζουν με τις δικές μας.

Σε αυτούς τους πιθήκους, όπως και στους ανθρώπους, υπάρχει ένα γονίδιο γνωστό ως μεταφορέας σεροτονίνης (SERT) ή 5-HTTLPR, το οποίο συμβάλει στη ρύθμιση της επεξεργασίας της σεροτονίνης, ενός διαβιβαστή που επηρεάζει την ψυχική διάθεση. Μια συγκεκριμένη παραλλαγή, ή άλληλο, αυτού του γονιδίου, αναφερόμενο συχνά ως «βραχύ» άλληλο, πιστεύεται ότι συνδέεται με την υπεραντιδραστικότητα και την εσωστρέφεια, καθώς και με τον αυξημένο κίνδυνο κατάθλιψης σε ανθρώπους που ζουν δύσκολη ζωή.


Όταν τα βρέφη των πιθήκων με βραχύ άλληλο εξετίθεντο σε στρες – σε ένα πείραμα τα πήραν από τις μητέρες τους και τα μεγάλωσαν σαν ορφανά – επεξεργάζονταν λιγότερο αποδοτικά τη σεροτονίνη (επικίνδυνος παράγοντας εμφάνισης κατάθλιψης και άγχους) απ’ ό,τι οι πίθηκοι με το μακρύ άλληλο, που άντεχαν σε τέτοιες στερήσεις.


Όμως τα βρέφη με το ίδιο επικίνδυνο γενετικό προφίλ που ανατρέφονταν με φροντίδα από τις μητέρες τους τα κατάφερναν εξίσου καλά ή και καλύτερα απ’ ό,τι τα βρέφη με μακρύ άλληλο – ακόμα κι εκείνα που ανατρέφονταν σε παρόμοιο ασφαλές περιβάλλον – σε κρίσιμες κοινωνικές ενασχολήσεις, όπως η ανεύρεση συντρόφων στο παιχνίδι, η σύναψη συμμαχιών και η διαχείριση των συγκρούσεων. Συχνά γίνονταν ηγέτες των κοπαδιών τους. Και επεξεργάζονταν τη σεροτονίνη πολύ πιο αποδοτικά.

Μελέτες σε ανθρώπους έχουν διαπιστώσει ότι οι έφηβες κοπέλες με το βραχύ άλληλο του γονιδίου SERT είναι 20% πιο πιθανό να πέσουν σε κατάθλιψη απ’ ό,τι κοπέλες με μακρύ άλληλο, όταν εκτίθενται σε στρεσογόνο οικογενειακό περιβάλλον, αλλά το 25% είναι λιγότερο πιθανό να πάθει κατάθλιψη όταν ανατρέφεται σε σταθερό περιβάλλον.

Παρόμοια, ενήλικα άτομα με το βραχύ άλληλο εμφανίζουν περισσότερο άγχος το βράδυ όταν η μέρα τους ήταν γεμάτη στρες, αλλά λιγότερο άγχος σε ήρεμες μέρες. Τα υπεραντιδραστικά τετράχρονα αντιδρούν πιο φιλικά στον κοινωνικό περίγυρο όταν αντιμετωπίζουν ηθικά διλήμματα – αλλά αυτή η διαφορά παραμένει στην ηλικία των πέντε ετών μονάχα αν η μητέρα τους επιβάλλει επιεική, όχι σκληρή πειθαρχία. Τα υπεραντιδραστικά παιδιά που ανατρέφονται σε υποστηρικτικά περιβάλλοντα είναι συγκριτικά πιο ανθεκτικά στο κοινό κρυολόγημα και σε άλλες αναπνευστικές νόσους, αλλά αρρωσταίνουν πιο εύκολα αν ανατρέφονται σε συνθήκες στρες. Το βραχύ άλληλο του γονιδίου SERT συνδέεται επίσης με καλύτερη απόδοση σε ευρύ φάσμα γνωσιακών ασκήσεων.

Τα ευρήματα αυτά είναι τόσο δραματικά που είναι αξιοσημείωτο το γεγονός ότι κανείς δεν τα είχε αντιληφθεί μέχρι πρόσφατα. Αξιοσημείωτο, αλλά ίσως όχι και άξιο απορίας. Οι ψυχολόγοι εκπαιδεύονται να θεραπεύουν, άρα η έρευνά τους εστιάζει εκ φύσεως σε προβλήματα και παθολογίες.

«Μεταφορικά μιλώντας, είναι λες και οι ναύτες είναι τόσο απασχολημένοι – και σοφά κάνουν – με το να κοιτάζουν τα νερά για προεξοχές παγόβουνων που θα μπορούσαν να βυθίσουν το πλοίο», γράφει ο Μπέλσκι, «που δεν αντιλαμβάνονται ότι, ανεβαίνοντας στην κορυφή του παγόβουνου, θα μπορούσαν ίσως να ανακαλύψουν ένα ανοιχτό πέρασμα στη παγωμένη θάλασσα».