Nikolai Dmitriyevich Kondratiev* / THE MAJOR ECONOMIC CYCLESΤο 1925 εμφανίζεται ένα περίεργο σύγγραμμα με τίτλο THE MAJOR ECONOMIC CYCLES (ΟΙ ΜΕΓΑΛΟΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΙ ΚΥΚΛΟΙ) στο οποίο ένας άγνωστος μέχρι τότε στην Ευρώπη Ρώσος, ο Nikolai Dmitriyevich Kondratiev, παρουσιάζει την θεωρία της ύπαρξης μεγάλων ημιτονοειδών κυμάτων, με βάση τα οποία εξελίσσεται κάθε καπιταλιστική οικονομία και τα οποία έχουν μία σχεδόν σταθερή χρονική διάρκεια που κυμαίνεται από 40 έως 60 χρόνια, με μέσο όρο την 50ετία.
Σε κάθε κύμα εναλλάσσονται χονδρικά δύο καταστάσεις, μία συνεχούς ανάπτυξης, με βραχύβιες ανακοπές και μία αντίθετη συνεχούς συρρίκνωσης με σύντομες αναλαμπές, αλλά ο κύκλος αυτός δεν σχετίζεται με τους γνωστούς βραχυπρόθεσμους, μεσοπρόθεσμους ή μακροπρόθεσμους οικονομικούς κύκλους, που ήδη είναι γνωστοί στην εποχή του και αποτελούν βασικό και αναπόσπαστο τμήμα της οποιασδήποτε ορθόδοξης οικονομικής θεωρίας.
Αντίθετα συνιστά, όπως συνήθως χαρακτηρίζεται από τους οικονομολόγους, μία ετερόδοξη εναλλακτική θεώρηση των κοινωνικό-οικονομικών εξελίξεων.
Η ύπαρξη αυτών των κυμάτων εντοπίζεται για πρώτη φορά το 1913 από δύο Ολλανδούς οικονομολόγους, τους Samuel de Wolff και Jacob van Gelderen, αλλά η σχετική τους εργασία αναφέρεται ακροθιγώς στο ζήτημα και επιπλέον παραμένει αμετάφραστη σε οποιαδήποτε άλλη γλώσσα έως το 2002. Από την άλλη πλευρά ο Ρώσος οικονομολόγος παρουσιάζει μία εμπεριστατωμένη μελέτη αυτού του φαινομένου, αναλύοντας διεξοδικά τα χαρακτηριστικά του και παρέχοντας μία αναλυτική ερμηνεία των αιτίων και της διαχρονικής του εξέλιξης.
Αν και τα συμπεράσματά του θεωρούνται άμεση κριτική και παρέμβαση στην σταλινική πολιτική, με συνέπεια να κριθεί εχθρός του λαού και να εξαφανισθεί -στην κυριολεξία- με την εκτέλεσή του από την NKVD, ήδη από την δεκαετία του ’30 ο διάσημος Αυστριακός οικονομολόγος Joseph Shumpeter μεταφέρει τις απόψεις του στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ, καθιερώνοντας και τον όρο Kondratieff Wave προς τιμήν του ανθρώπου που το ανακαλύπτει.
Κατά την διάρκεια της δεκαετίας του ’50 ο Γάλλος οικονομολόγος François Simiand προτείνει να χαρακτηρισθεί το στάδιο της ανόδου Φάση Α και το στάδιο της καθόδου Φάση Β, ακολουθούμενος κι από άλλους που παρατηρώντας τις ιδιομορφίες της κίνησής του, προτείνουν με αρκετά ποιητική διάθεση την διαίρεσή του σε τέσσερις περιόδους (Εαρινή=Ανάκαμψη, Θερινή=Άνοδος, Φθινοπωρινή=Ύφεση, Χειμερινή= Κρίση).
Χαρακτηριστικά του Kondratiev Wave Cycle
Ένα Κύμα Kondratieff γίνεται περισσότερο αντιληπτό από τα στοιχεία της παραγωγής και κατανάλωσης σε παγκόσμια κλίμακα, παρά σε επίπεδο εθνικών οικονομιών, καθώς επηρεάζει κάθε πλευρά οικονομικής δραστηριότητας και αφορά κυρίως την παραγωγή (αν και ο άνθρωπος που το επινοεί επικεντρώνει το ενδιαφέρον του στην πορεία των τιμών). Ο Ρώσος οικονομολόγος θεωρεί πως η φάση ανόδου χαρακτηρίζεται εξωτερικά από συνεχή άνοδο τιμών και χαμηλά επιτόκια, ενώ η αντίστοιχη της καθόδου από πτώση τιμών και αντίστοιχα υψηλά, πάντοτε σε συσχέτιση με τον τρέχοντα πληθωρισμό, αναγνωρίζοντας τρία στάδια σε κάθε κύμα, δηλαδή επέκταση, στασιμότητα και ύφεση, αν και νεώτερες ερμηνείες διακρίνουν τέσσερα (διαιρώντας σε δύο το στάδιο στασιμότητας στο οποίο εκδηλώνεται η κορύφωση), που ομαδοποιούνται σε ζεύγη με ένα κρίσιμο σημείο καμπής (την κορύφωση) να μεσολαβεί μεταξύ της ανοδικής και της καθοδικής κίνησης.
Μελετώντας τα δεδομένα ο Kondratieff διακρίνει τα δύο πρώτα κύματα, ακολουθούμενος από τους οπαδούς του που αναγνωρίζουν ακόμη δύο, ενώ είναι ορατό και πέμπτο κύμα με πιθανολογούμενη λήξη του το 2027.
• 1790 – 1849 με σημείο κρίσιμης καμπής το 1815
• 1849 – 1896 με σημείο κρίσιμης καμπής το 1873
• 1896 – 1945 με σημείο κρίσιμης καμπής το 1929
• 1945 – 1987 με σημείο κρίσιμης καμπής το 1965
• 1987 – 2027 με σημείο κρίσιμης καμπής το 2006
Σύμφωνα με τον Kondratieff η εμφάνιση των κυμάτων δεν είναι τυχαία καθώς σε κάθε καθοδική φάση παρατηρεί πως αναδύονται νέες ανακαλύψεις κι εφευρέσεις, οι οποίες αποτελούν και τα κύρια αίτια που προκαλούν την έναρξη της ανοδικής φάσης του επόμενου κύματος, αλλά δεν σχολιάζει το γεγονός ότι κάθε φορά το επίκεντρο της βασικής βιομηχανικής δραστηριότητας που συμπαρασύρει και τις υπόλοιπες στην ανοδική κίνηση, διαφέρει. Βέβαια στην εποχή του είναι λογικό να προσέχει κάποιος την παραγωγική δυναμικότητα και όχι το σύνολο των θέσεων εργασίας, αφού η οποιαδήποτε δραστηριότητα συνδέεται άμεσα με τον όγκο του εργατικού δυναμικού, με συνέπεια οι δύο παράμετροι να είναι αλληλένδετες.
Όμως οι νέες τεχνολογικές επινοήσεις τις αποσυνδέουν, με αποτέλεσμα μία ενδεχόμενη ένταση παραγωγής να μην συνδέεται υποχρεωτικά και με ανάλογη αύξηση θέσεων εργασίας. Επιπλέον τα κύματα προκαλούν μεταβολές στον κοινωνικό ιστό, όπως και στο γενικό λαϊκό αίσθημα, επηρεάζοντας ψυχολογικά τους ανθρώπους.
Η αποκαλούμενη Εαρινή Περίοδος αναδεικνύει μία κοινωνική μεταβολή, στην οποία η αύξηση του πλούτου, η διάχυση των αγαθών σε μεγάλες πληθυσμιακές ομάδες και οι καινοτομίες, προκαλούν δραστικές αναθεωρήσεις των αντιλήψεων για την κοινωνία και την πορεία της.
Στην Θερινή Περίοδο, το γενικό αίσθημα ευημερίας που αποτελεί άμεση συνέπεια των συνθηκών της προηγούμενης, προκαλεί μία χαλάρωση και μία γενικότερη αίσθηση αδιαφορίας, δημιουργώντας ανεπάρκειες και προβλήματα σε πολλούς τομείς, τα οποία συνήθως κρίνονται απομονωμένα και σποραδικά, χωρίς να συσχετίζονται με το γενικό κλίμα που επικρατεί.
Στην Φθινοπωρινή Περίοδο εμφανίζεται η ύφεση που συνοδεύεται και από μεταβολή του λαϊκού αισθήματος, που στρέφει τους ανθρώπους προς την αναζήτηση σταθερότητας, με την επικράτηση συντηρητικών λύσεων και την διάχυση φαινομένων απομονωτισμού και προστατευτισμού των οικονομιών, ενώ κυριαρχούν αποπληθωριστικές τάσεις.
Στην Χειμερινή και τελευταία Περίοδο με ορατές πλέον τις συνέπειες της ύφεσης και της κρίσης, η οικονομική δυσπραγία ωθεί προς την αναζήτηση νέων κοινωνικών μεταβολών, οι οποίες υποστηρίζουν αναφανδόν καινοτομίες και τεχνολογίες αιχμής, με την ελπίδα της ανάκαμψης.
Είναι προφανές ότι τα σημεία καμπής των δύο πρώτων κυμάτων (1815 και 1873), αναγνωρίζονται με ευκολία, καθώς μετά την Θερινή Περίοδο, δηλαδή το δεύτερό τους στάδιο, όπου και στις δύο περιπτώσεις αναδύονται μεγάλες συγκρούσεις (οι Ναπολεόντειοι πόλεμοι και ο αμερικανοβρετανικός του 1812 στο πρώτο ή ο αμερικανικός εμφύλιος και η γαλλοπρωσική σύρραξη στο δεύτερο), την βραχυχρόνια περίοδο ανασυγκρότησης με βάση συντηρητικές κατευθύνσεις, ακολουθεί μία μακροχρόνια ύφεση, που αντιστρέφεται και στις δύο περιπτώσεις με τις φάσεις της βιομηχανικής επανάστασης και την ένταση της μαζικής εκβιομηχάνισης πολλών χωρών της Ευρώπης, αλλά και των ΗΠΑ.
Το τρίτο κύμα εμφανίζει την ιδιομορφία της ανοδικής φάσης μέσω πολεμικών συγκρούσεων (πόλεμος των Μπόερς στην Νότιο Αφρική, ρωσσοϊαπωνικός στην Άπω Ανατολή, Βαλκανικοί Πόλεμοι στην Ευρώπη και τέλος ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος) που αυξάνουν συνεχώς την παραγωγική δυναμικότητα, εντεινόμενης λόγω της λήξης των συγκρούσεων για την αναπλήρωση αγαθών και τις ανάγκες ανασυγκρότησης, καταλήγοντας μετά την κρίση του 1929 σε συνεχή κάμψη που τερματίζεται μετά την λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Το τέταρτο κύμα χαρακτηρίζεται από τον Ψυχρό Πόλεμο και τον αγώνα των εξοπλισμών, καταλήγοντας προς το απόγειό του κατά τα τέλη της δεκαετίας του ’60 σε μία νέα μεγάλη σύγκρουση στην Ινδοκίνα που δεν αναστρέφει όμως τα φαινόμενα της ύφεσης και με την κρίση του πετρελαίου και τον αραβοϊσραηλινό πόλεμο του 1973 επιταχύνει την κάμψη κατά την διάρκεια της δεκαετίας του ’70.
Ένα νέο κύμα αναδύεται μετά την καθίζηση του 1987 με την ανάδυση της χρηματιστηριακής οικονομίας, φθάνοντας στο απόγειό του το 2006, όπου μετά από μία διετία ήπιας κάμψης, καταλήγει στην κρίση του 2008, με άδηλα ακόμη αποτελέσματα.
Μάλιστα οι οπαδοί του Kondratiev από την εποχή του Αυστριακού Shumpeter (1930), τονίζουν πως οι συνεχιζόμενοι άνοδοι των τιμών στο δεύτερο στάδιο της ανοδικής φάσης, δεν συνοδεύονται από ανάλογη δυναμική ανάπτυξης, αποτελώντας στην πραγματικότητα πληθωριστική διαδικασία, η οποία αποτελεί μία μορφή καταστροφής κεφαλαίων προκαλώντας είτε στασιμοπληθωρισμό (όπως μετά το 1970 ή μετά το 2000 ή ταχύτατο αποπληθωρισμό που αποτελεί συνέπεια μεγάλων κρίσεων, όπως αυτών του 1929 και του 2008).
Ερμηνεία του Kondratiev Wave Cycle
Από την εποχή του μεγάλου Ρώσου οικονομολόγου, αναδύονται τέσσερις σχολές ερμηνείας του κύματος που προσπαθούν να ερμηνεύσουν τους λόγους ύπαρξής του στις καπιταλιστικές οικονομίες και επικεντρώνονται στις καινοτομίες και την εισαγωγή κυρίαρχων νέων τεχνολογιών, στις μαζικές επενδύσεις κεφαλαίων και φυσικά στις μεγάλες οικονομικές κρίσεις. Όλες πάντως συμφωνούν πως για τα πρώτα πέντε κύματα, τα βασικά αίτια προσδιορίζονται κατά σειράν από την Βιομηχανική Επανάσταση (1771), την Εποχή του Ατμού και των Σιδηροδρόμων (1829), την Εποχή του Χάλυβος, του Ηλεκτρισμού και της Βαρειάς Βιομηχανίας (1875), την Εποχή του Πετρελαίου, του Αυτοκινήτου και της Μαζικής Παραγωγής (1908), την Εποχή της Πληροφορικής και των Τηλεπικοινωνιών (1971).
Μετά τον Γάλλο οικονομολόγο François Simiand, το 1964 ο μαρξιστής οικονομολόγος Ernest Mandel αναζωπυρώνει το ενδιαφέρον για την ερμηνεία του μεγάλου κύματος με ένα δοκίμιό του το 1964 προβλέποντας λήξη της ανοδικής έκρηξης της διεθνούς οικονομίας μετά από μία πενταετία, δηλαδή το 1969, συνεχίζοντας να προωθεί την ερμηνεία του με μία σειρά ακαδημαϊκών διαλέξεων το 1979, με την διαφορά ότι αντί του μεγάλου κύματος εισάγει διακριτές εναλλασσόμενες μακροοικονομικές περιόδους βραδείας και ταχείας ανάπτυξης με διάρκεια που κυμαίνεται από μία εικοσαετία έως και μία εικοσιπενταετία για κάθε περίοδο.
Αν και οι ακαδημαϊκοί οικονομολόγοι δεν αποδέχονται την ύπαρξη του μεγάλου κύματος, από την άλλη πλευρά η θεωρία του Kondratiev, αποτελεί την βάση για όλες τις σχολές οικονομικής σκέψης που δέχονται ως κυρίαρχες παραμέτρους την καινοτομία και την τεχνολογία, την ανάπτυξη και την εξελικτική οικονομική θεώρηση. Παρά το γεγονός ότι δεν συμφωνούν απόλυτα μεταξύ τους ως προς τις χρονολογίες έναρξης και λήξης, με συνέπεια να αποτελούν για τους επικριτές τους το βασικό παράδειγμα για την ανυπαρξία απόδειξης ύπαρξης του κύματος σε συνδυασμό με την τάση τους να διαβλέπουν τάσεις με βάση ανύπαρκτα στην πραγματικότητα οικονομικά στατιστικά στοιχεία, εν τούτοις η ουσία της άρνησης έγκειται στο γεγονός ότι με την ανάδυση του νεοφιλελευθερισμού και της χρηματιστηριακής οικονομίας, καταρρέουν οι σχεδιασμοί των μακροπρόθεσμων επενδύσεων και ολόκληρος ο κόσμος παρασύρεται σε ένα παιγνίδι άμεσου κέρδους, όπου κατά την πρόσφατη περίοδο και ειδικά στις ΗΠΑ ο χρονικός ορίζοντας των επενδύσεων περιορίζεται σε ένα μέγιστο χρονικό διάστημα 12 μηνών!
Είναι ευνόητο πως για την νέα κυρίαρχη σχολή οικονομολόγων, μία επιστροφή στον μακροπρόθεσμο σχεδιασμό, με βάση αναγνωρίσιμα στοιχεία του κύματος, όπως εκτίθενται από τον Kondratieff (πληθωριστικές άνοδοι τιμών, ανεπάρκειες στους παραγωγικούς τομείς, στασιμοπληθωριστικά φαινόμενα μακράς διαρκείας κι άλλα) και εφαρμογή μέτρων, συνεπάγονται απεμπόληση εύκολων κι άκοπων κερδών και περιορισμό της σχεδόν απόλυτης κυριαρχίας στο οικονομικό και πολιτικό γίγνεσθαι.
Παράλληλα επικρίνεται και η ασυμφωνία ως προς τα αίτια ύπαρξης του φαινομένου, αν κι αυτή η κριτική δεν χαίρει ιδιαίτερης εκτίμησης, καθώς πολλοί τονίζουν πως πολλές φορές κατά το παρελθόν επιστημονικές ανακαλύψεις που προκαλούν επαναστατικές καινοτομίες, απορρίπτονται από την ακαδημαϊκή κοινότητα.
[Οχι λόγω έλλειψης επαρκών ερμηνειών, αλλά λόγω στενομυαλιάς, εγωπάθειας και μίσους, όπως λόγου χάρη ο Σβάντε Αρρένιους και η εμπάθεια που είχε προς τον Mendeleyev και τον Πίνακα Περιοδικών Στοιχείων που ανέπτυξε. Ο Σβάντε Αρρένιους, αν και δεν ήταν μέλος της Επιτροπής του Νόμπελ Χημείας, είχε μεγάλη επιρροή στην Ακαδημία και πίεσε για την απόρριψη του Μεντελέγιεφ, υποστηρίζοντας ότι το περιοδικό σύστημα ήταν πλέον πολύ παλιό για να αναγνωριστεί το 1906.
Σύμφωνα με επιστήμονες της εποχής, ο Αρρένιους κινήθηκε από το καθαρό μίσος που είχε για τον Μεντελέγιεφ, επειδή εκείνος του άσκησε κριτική στην θεωρία για την αντίδραση οξέος-βάσης. Μετά από έντονη λογομαχία, η πλειοψηφία της Ακαδημίας ψήφισε υπέρ του Μουασάν για το Νόμπελ Χημείας. Οι εκ νέου προσπάθειες να προταθεί ο Μεντελέγιεφ το 1907 συνάντησαν και πάλι την απόλυτη αντίθεση του εγωπαθούς Αρρένιους.
Ο Μεντελέγιεφ πραγματοποίησε σημαντικές συνεισφορές στην χημεία, καθώς αύξησε την ανθρώπινη γνώση για τον αιθέρα, τα διαλύματα, το απόλυτο σημείο βρασμού και το πετρέλαιο. Ήταν ένας από τους ιδρυτές της Ρωσικής Χημικής Εταιρείας το 1869 και εργάστηκε πάνω στη θεωρία και την πρακτική του προστατευτισμού του εμπορίου και της γεωργίας. Σε μία προσπάθεια χημικής σύλληψης του αιθέρα, υπέθεσε ότι υπάρχουν δύο αδρανή χημικά στοιχεία με ατομικό βάρος μικρότερο από του υδρογόνου. Από αυτά τα δύο στοιχεία, σκέφτηκε ότι το ελαφρύτερο θα ήταν ένα αέριο διάχυτο παντού και το ελαφρώς βαρύτερο θα ήταν το στοιχείο κορώνιο.
Ο Μεντελέγιεφ θεωρείται ο εισηγητής του μετρικού συστήματος στη Ρωσική Αυτοκρατορία. Επίσης μελέτησε την προέλευση του πετρελαίου και κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι υδρογονάνθρακες προέρχονται από μη έμβια ύλη (αβιογένεση) και σχηματίζονται βαθιά μέσα στη γη. Έγραψε «Το βασικό γεγονός που πρέπει να σημειωθεί είναι ότι το πετρέλαιο γεννήθηκε στα βάθη της γης και μόνο εκεί μπορούμε να αναζητήσουμε την καταγωγή του» Ντμίτρι Μεντελέγιεβ, 1877. Ο κρατήρας Μεντελέγιεβ στην Σελήνη και το ραδιενεργό χημικό στοιχείο μεντελέβιο, με ατομικό αριθμό 101, ονομάστηκαν έτσι προς τιμή του.]
Οι διαφωνίες για το Kondratiev Wave Cycle δεν περιορίζονται σε αυτά τα κριτήρια και εκτείνονται σε άλλους τομείς, εντελώς διαφορετικούς μεταξύ τους. Ορισμένοι θεωρούν ότι ο ανθρώπινος ψυχολογικός παράγοντας δεν τοποθετείται στην σωστή του διάσταση, με συνέπεια να υποβαθμίζονται τα πραγματικά ανθρώπινα σφάλματα (όπως η περίπτωση της απληστίας των χρηματοοικονομικών κολοσσών που οδηγεί στην κρίση του 2008), τα οποία ευθύνονται για μερικές από τις χειρότερες οικονομικές περιπέτειες των δύο τελευταίων αιώνων και υπερτονίζεται το αναπόφευκτο στοιχείο της κίνησης των κυμάτων, εκμηδενίζοντας κατά την άποψή τους κάθε φορά, τις πιθανότητες αντίδρασης.
Πολλές δυσχερείς καταστάσεις είναι δυνατόν να αποφευχθούν, ώστε να εκμηδενισθούν οι συνέπειες του κατά τα άλλα ακατάσχετου και ακατανίκητου κύματος. Άλλοι αμφιβάλλουν για την ορθότητα της καμπύλης των κυμάτων, υποστηρίζοντας πως κάθε κύμα ακολουθεί μία συγκεκριμένη κυματομορφή, της οποίας τα χαρακτηριστικά δεν επαναλαμβάνονται. Τέλος κάποιοι αμφισβητούν την μεθοδολογία της έρευνας του Kondratiev, λόγω του ότι υπερτονίζει ορισμένα γεγονότα για να τα αξιοποιήσει στην εξαγωγή συμπερασμάτων, υποβαθμίζοντας κάποια άλλα, τα οποία είναι δυνατόν να αλλοιώσουν το τελικό του συμπέρασμα.
Η Μέτρηση της Αλλαγής Kondratiev Wave Cycle
Ο ανθρώπινος παράγων είναι στην κυριολεξία εξοβελισμένος από τις τρέχουσες οικονομικές θεωρίες και ειδικά από την οικονομική πρόταση του νεοφιλελευθερισμού των τελευταίων δεκαετιών. Αντίθετα ο Kondratiev αναγνωρίζει πως οι κοινωνικές αντιδράσεις επηρεάζουν άμεσα την παλίρροια και την αμπώτιδα της ανθρώπινης ευημερίας και κατά συνέπεια είναι ζωτικές για οποιαδήποτε οικονομία, καθώς δημιουργούν παλιρροϊκά κύματα που προκαλούν σημαντικές μετρήσιμες μεταβολές.
Οι μεταβολές αυτές αποτελούν κυρίαρχο στοιχείο του μεγάλου κύματος και ο Ρώσος οικονομολόγος παρατηρεί ότι οι άνθρωποι δρουν και αντιδρούν διαφορετικά με την πάροδο του χρόνου (και όχι κατά ομοιογενή τρόπο, όπως υποστηρίζει η σύγχρονη αποτελεσματική θεωρία των αγορών, επικαλούμενη την δήθεν απόλυτη διάχυση και διαφάνεια (LOL) της πληροφόρησης), με μοχλό μία επαναλαμβανόμενη ημιτονοειδή καμπύλη.
Συνδυάζοντας περιβαλλοντολογικά και δημογραφικά στοιχεία με μία βάση γνωστικών δεδομένων, η ανίχνευση του κύματος στοιχειοθετεί ότι κάθε φορά προκύπτει ένας νέος κύκλος, που επαναλαμβάνεται μεν ιστορικά ως κυματομορφή, αλλά κάθε φορά είναι μοναδικός, δηλαδή εμφανίζει τα δικά του ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Η θεωρία του συνδυάζει και ενσωματώνει στοιχεία ψυχολογίας και ανθρώπινης συμπεριφοράς, τεχνολογικά δεδομένα, αλλά και διάφορα φαινομενικά τυχαία γεγονότα, που σε συσχετισμό με μία διαχρονική βάση οικονομικών δεδομένων, παρέχουν την δυνατότητα διενέργειας προβλέψεων με μεγάλο βαθμό βεβαιότητας.
Περιγραφή βασικών χαρακτηριστικών ενός κύματος, όπου:
1. Υγιής Ανάκαμψη, Ισχυρή Ανάπτυξη, Αυξήσεις Αμοιβών μεγαλύτερες από τις Αυξήσεις Τιμών, Χαμηλός Πληθωρισμός, Χαμηλά Επιτόκια, Συνεχείς Επενδύσεις στην Παραγωγή, Χαμηλή Ανεργία.
2. Συσσώρευση Πλούτου, Άνοδος Αγορών, Πληθωριστικές Πιέσεις, Αυξήσεις Αμοιβών μικρότερες από τις Αυξήσεις Τιμών, Μείωση Παραγωγικών Επενδύσεων, Σταδιακή Άνοδος Ανεργίας, Μεταβολή Κοινωνικής Συμπεριφοράς, Νέες Απαιτήσεις, Αμφισβήτηση Κοινωνικής Δικαιοσύνης, Αναταραχή, Πιθανοί πόλεμοι Αποκορύφωσης.
3. Κορυφή, Χειρότερη αναλογία Αμοιβών προς Τιμές, Απότομη Άνοδος Ανεργίας, Αναταραχές.
4. Απότομος Αποπληθωρισμός, πιθανή Ισχυρή Κρίση, Μειώσεις Αμοιβών, Απόγειο Ανεργίας, Συντηρητικές Επιλογές.
5. Αναλαμπή, μερική Εξομάλυνση Δυσμενών Συνθηκών, Στασιμοπληθωρισμός, Επιλεκτική Βιομηχανική Παραγωγή.
6. Αποπληθωρισμός, Επέκταση Νέων Τεχνολογιών, Βελτίωση Αμοιβών, Ψευδαίσθηση Σταθερότητας, Εξάντληση Κεφαλαίων, Άνοδος Επιτοκίων.
7. Κοινωνικές Μεταρρυθμίσεις, Μαζική Εφαρμογή Νέων Τεχνολογιών, Βελτίωση Αμοιβών, Ήπιες Πληθωριστικές Πιέσεις, πιθανή βραχύβια Κρίση
8. Βυθός, Έναρξη Νέου Κύματος, Ισχυρή Ανάκαμψη, Κεφαλαιοποίηση Νέων Τεχνολογιών, λόγος Αμοιβών προς Τιμές ίσος με τον αντίστοιχο της Κορυφής.
Η άποψη του Ρώσου είναι ολιστική και στο πλαίσιο αυτής της αντιμετώπισης, η οικονομική πολιτική δεν αποτελεί πανάκεια, αλλά απλώς ένα ακόμη εργαλείο της κοινωνίας για την αντιμετώπιση των προβλημάτων της. Είναι ευνόητο βέβαια πως μία θεώρηση αυτής της μορφής που αρνείται την παντοδυναμία και την μονοκρατορία των σύγχρονων περισπούδαστων οικονομολόγων της νεοφιλελεύθερης σχολής, αποτελεί και το βασικό αίτιο για τις προσπάθειες περιθωριοποίησης της.
Ανθρώπινος Παράγοντας και Συμπτωματολογία του Κύματος
Το κύμα του Kondratiev εξελίσσεται σε τέσσερα ευδιάκριτα στάδια, λόγω των δραστικών μεταβολών συμπεριφοράς, οι οποίες καθορίζουν και τις ενέργειες των ανθρώπων που εμπλέκονται με τον ένα ή τον άλλο τρόπο στο οικονομικό γίγνεσθαι. Η αναγνώριση αυτών των χαρακτηριστικών διευκολύνει την πρόγνωση των μεταβολών όχι μόνον στην οικονομία, αλλά και στην ψυχολογία των ανθρώπων, επιτρέποντας την έγκαιρη λήψη προληπτικών μέτρων.
Μία κοινή παραδοχή όλων των οικονομολόγων εστιάζεται στο γεγονός ότι ο πληθωρισμός αποτελεί αναπόσπαστο και αναπόφευκτο στοιχείο κάθε αναπτυξιακής περιόδου, με τις κυβερνήσεις να παραμένουν απλώς παθητικοί συμμέτοχοι στον κύκλο εξέλιξης των πληθωριστικών φαινομένων. Σύμφωνα με τον Kondratiev η αναπτυξιακή περίοδος, εξελίσσεται από μία οικονομική κατάσταση που βιώνει την ολοκλήρωση ενός σταδίου κρίσης και εκτείνεται σε συνεχή ανέλιξη, ακολουθώντας σχεδόν σπειροειδή μορφή.
Στην περίοδο αυτή οι διαδραστικές σχέσεις των ανθρώπων στο οικονομικό γίγνεσθαι αποφέρουν πλούτο, αλλά και αποταμιεύσεις, που σχηματίζονται με στόχο να αποτελέσουν συσσωρευμένα κεφάλαια για μελλοντικές επενδύσεις. Η αύξηση του όγκου της παραγωγής και η αφθονία προκαλεί άνοδο των τιμών, ενώ και ο ποσοτικός πολλαπλασιασμός των διακινούμενων ειδών, απαιτεί ταχύτερη κυκλοφορία χρήματος με συνέπεια τον σχηματισμό υψηλότερων τιμολογιακών πλαισίων. Ιστορικά η διάρκεια αυτού του φαινομένου που διαιρείται σε δύο περιόδους, διαρκεί κατά μέσο όρο μία εικοσιπενταετία, με ελάχιστο την εικοσαετία και μέγιστο την τριακονταετία, με εξωτερικά χαρακτηριστικά την μείωση της ανεργίας, την άνοδο της παραγωγικότητας και την σχετική σταθερότητα των τιμών, λόγω του ότι συμβαδίζουν ή αυξάνονται συνήθως σε κατώτερα επίπεδα σε σχέση με τις αυξήσεις των αμοιβών.
Η κυρίαρχη τάση πέραν της συσσώρευσης πλούτου, επιβάλλει συνεχώς και την παραγωγή νέων αγαθών για την κάλυψη καταναλωτικών αναγκών, πολλαπλασιάζοντας τους όγκους αλλά και το εύρος των αγορών. Η ανάπτυξη όμως συνοδεύεται και από την μεταβολή των κοινωνικών απαιτήσεων και αλλαγή της ανθρώπινης συμπεριφοράς, καθώς με την συσσώρευση πλούτου και την εισαγωγή διαφόρων καινοτομιών, προκαλούνται ανακατατάξεις και περιθωριοποιήσεις σε διάφορες κοινωνικές ομάδες, με συνέπεια την πρόκληση φαινομένων κοινωνικής αναταραχής, όπως το Κίνημα των Παιδιών των Λουλουδιών ή ο Μάης του΄68 του προηγούμενου κύματος, τα οποία με την σειρά τους καταλήγουν σε μεγάλες αποκλίσεις ως προς τον προσδιορισμό των εργασιακών σχέσεων και τον καθορισμό της θέσης των ανθρώπων που συμμετέχουν σε μία κοινωνία.
Τελικά η εκθετική αυτή αναπτυξιακή εξέλιξη προσεγγίζει τα όριά της και στο στάδιο αυτό παρατηρείται μία μεταβολή που χαρακτηρίζεται από την πλεονασματική συσσώρευση κεφαλαίων, τα οποία προκαλούν ελλείψεις σε βασικές πλουτοπαραγωγικές πηγές και είναι δεδομένο πως οποιαδήποτε οικονομία αναπτύσσεται με ασφάλεια και χωρίς ανεπάρκειες μόνον έως το όριο των πλουτοπαραγωγικών πηγών της, είτε πρόκειται για φυσικούς πόρους, είτε για το ανθρώπινο δυναμικό της.
Στην νέα αυτή περίοδο η υγιής ανάπτυξη αποτελεί πλέον παρελθόν και ένα ευδιάκριτο χαρακτηριστικό, που αποτελεί απόρροια της αφθονίας και της συσσώρευσης πλούτου, αφορά την μεταβολή των εργασιακών σχέσεων και της συμπεριφοράς, όπου παρατηρούνται αστοχίες, ανεπάρκειες και αδυναμίες ή προβλήματα κοινωνικής δικαιοσύνης. Ιστορικά το πλέγμα των διαφόρων ανισορροπιών, είτε πρόκειται για την κοινωνία, την οικονομία ή ακόμη και το πολιτισμικό περιβάλλον, είναι πιθανόν να καταλέξει στους λεγόμενους πολέμους της αποκορύφωσης.
Ο πόλεμος του 1812 στην Βόρειο Αμερική μεταξύ των ΗΠΑ και της Μεγάλης Βρεταννίας και οι Ναπολεόντιοι πόλεμοι στην Ευρώπη, ο Αμερικανικός Εμφύλιος του 1861-1865, ο Ι Παγκόσμιος Πόλεμος, ο πόλεμος της Ινδοκίνας (Βιετνάμ), οι πρόσφατοι πόλεμοι στο Αφγανιστάν και στο Ιράκ, συμπίπτουν με περιόδους αυτής της μορφής. Οι συγκρούσεις αυτές πάντα δοκιμάζουν τις ανοχές της οικονομίας, λόγω ακριβώς της υφής των περιόδων που εκδηλώνονται, προκαλώντας πληθωριστικές πιέσεις και εντείνοντας τις ανισορροπίες.
Παράλληλα η κάμψη της παραγωγικότητας, η άνοδος της ανεργίας και συνήθως μία απότομη κάμψη συνοδεύουν αυτή την περίοδο, που αν και βραχύβια (διετίας ή τριετίας), συνιστά βασικό μοχλό για κινητοποιήσεις με στόχο διαρθρωτικές αλλαγές στην οικονομία, λόγω του ότι τα πλεονάσματα δεν είναι εφικτό να κεφαλαιοποιηθούν σε αναπτυξιακές διαδικασίες, αν και συνήθως τα μέτρα είναι πάντα καθυστερημένα και δεν αντιστρέφουν την κατάσταση. Το λεγόμενο Όριο Ανάπτυξης, αποτελεί και το κομβικό στοιχείο αυτών των δύο περιόδων, σε μία φάση εικοσιπενταετούς διάρκειας κατά μέσο όρο, προκαλώντας συντηρητικές αντιδράσεις της κοινή γνώμης και το λαϊκό αίσθημα της γενικής δυσφορίας.
Η βραχύβια κάμψη της προηγούμενης περιόδου, που προκύπτει λόγω των ανισορροπιών που προκαλεί η εξάντληση των πραγματικών ορίων της οικονομίας, παραχωρεί την θέση της σε μία νέα, που αποτελεί και την απαρχή της συρρίκνωσης. Στην περίοδο αυτή παρατηρούνται διορθώσεις τιμών και μεταβολές στην παραγωγή, καθώς επιχειρούνται έστω και προσωρινά, αποκαταστάσεις των ανισορροπιών. Οι αλλαγές στα πλαίσια των επιπέδων τιμών, σε συνδυασμό με την γενικότερη τάση του πληθυσμού να διατηρεί τις καταναλωτικές του ορέξεις, λόγω της συνεχούς συσσώρευσης πλούτου επί δύο και πλέον δεκαετίες, διατηρεί μία σχετική ευστάθεια στην οικονομία, που αν και δεν εμφανίζει σταθερούς ρυθμούς ανάπτυξης, ωστόσο επιτρέπει ένα γενικότερο κλίμα ήπιας ευημερίας, που κατά κανόνα παραπλανά ως προς το τι πρόκειται να επακολουθήσει.
Η οικονομία κινείται πλέον με βασικό μοχλό την κατανάλωση και ένα εξωτερικό ιδιόμορφο χαρακτηριστικό είναι οι περίεργες συμβιωτικές σχέσεις μεγάλων οικονομικών δυνάμεων που συντηρούν αυτή την ψευδαίσθηση. Πρόσφατο κλασσικό παράδειγμα αποτελεί η σχέση ΗΠΑ-Κίνας, όπου η οικονομία του πρώτου σκέλους, με κέντρο βάρους τον τριτογενή τομέα (η παροχή υπηρεσιών υπερκαλύπτει το 80% του ΑΕΠ) και εμφανείς τις ελλείψεις σε πηγές και εργατικό δυναμικό επιβιώνει συμπληρωματικά, χάρη στο δεύτερο σκέλος που καλύπτει τις ελλείψεις, συντηρώντας την καταναλωτική αγορά με χαμηλές τιμές, με αντάλλαγμα την απρόσκοπτη διασφάλιση της οικονομικής του ανάπτυξης.
Σε αυτή την περίοδο συνήθως αναδύεται μία κριτική αναθεώρηση της εμπλοκής σε άσκοπες πολεμικές συγκρούσεις (η κατακριτέα εκ των υστέρων περίπτωση της Ινδοκίνας αποδεικνύεται πλέον και ιστορικά ότι δεν είναι μοναδική), όπως και της υπερβολικά φιλελεύθερης οικονομικής πολιτικής (κορυφαίο παράδειγμα αποτελεί η νεοφιλελεύθέρη πολιτική των ΗΠΑ, που συμπαρασύρει όλες τις ανεπτυγμένες οικονομίες στην ολέθρια αρχή της ανεξέλεγκτης αυτορρύθμισης των αγορών με τα γνωστά καταστροφικά αποτελέσματα), με συνέπεια την κοινωνική αντίδραση προς την υιοθέτηση συντηρητικότερων κατευθύνσεων.
Η αναζήτηση της ευστάθειας, οδηγεί και σε τάσεις απομονωτισμού και προστατευτισμού των οικονομιών, όπου για ένα χρονικό διάστημα εξαετίας ή και δεκαετίας, αναπτύσσονται επιλεκτικά συγκεκριμμένοι βιομηχανικοί κλάδοι και εξελίσσονται νέες κοινωνικές και τεχνολογικές ιδέες, διατηρώντας την αίσθηση του πλούτου και συντηρώντας παράλληλα παροδικά αισθήματα ευφορίας. Η ήδη πληθωριστική δομή των πλαισίων τιμών της προηγούμενης περιόδου, σε συνδυασμό με την διατήρηση της κατανάλωσης σε υψηλά επίπεδα, διογκώνουν ταχύτατα τα χρέη και τα ελλείμματα, με συνέπεια όταν τελικά η υπερκατανάλωση (με βάση τα δεδομένα της περιόδου) υπερβεί κάθε όριο, να ενσκήψει η κρίση.
Το πρώτο εξωτερικό χαρακτηριστικό της κρίσης εστιάζεται στην γενική κατάρρευση των τιμών στις αγορές, καθώς η εξάντληση του συσσωρευμένου πλούτου, υποχρεώνει την οικονομία σε απότομη περιχαράκωση και αυτό το φαινόμενο εκτείνεται χρονικά έως και μία τριετία, ακολουθούμενο από μακρά περίοδο αποπληθωριστικών πιέσεων (έως και μία δεκαπενταετία). Οι πιέσεις αυτές είναι περισσότερο ευδιάκριτες στον τομέα της πολιτικής των επιτοκίων, αλλά και των αμοιβών, που εμφανίζονται να ευθυγραμμίζονται στα δύο άκρα του κύματος, δηλαδή στο ανώτατο και κατώτατο σημείο του, σε συσχέτιση με τις τιμές των προϊόντων, ή απλούστερα οι λόγοι των αμοιβών προς τις τιμές στα δύο άκρα είναι ίσοι.
Ο Kondratiev θεωρεί πως αυτή η τελευταία περίοδος της καθοδικής φάσης αποτελεί ένα στάδιο γενικής εκκαθάρισης, που επιτρέπει την αναπροσαρμογή της οικονομίας, σχηματίζοντας ένα νέο πλαίσιο για την μελλοντική ανάκαμψη. Η χαρακτηριστική μάλιστα περίπτωση της υλοποίησης προσδοκιών, που ήδη είναι εκπεφρασμένες κατά την πρώτη περίοδο της ανοδικής φάσης, συνιστά ένα από τα πλέον ευδιάκριτα στοιχεία της. Παράλληλα διάφορες καινοτομίες εφαρμόζονται στις ήδη υπάρχουσες τεχνολογίες, μειώνοντας το κόστος παραγωγής, επιτρέποντας την πρόσβαση σε μεγάλες πληθυσμιακές ομάδες και ενισχύοντας την σταθεροποίηση της βιομηχανίας.
Η μείωση του περιθωρίου κέρδους από την μία πλευρά σε συνδυασμό με την αύξηση των πωλήσεων κινείται σε ένα περιβάλλον εξαιρετικά ήπιας ύφεσης με πολύ χαμηλό πληθωρισμό, που αν και ψυχολογικά φαίνεται δραστικά σοβαρότερη σε σχέση με τις καταστροφικές πρώτες συνέπειες της κρίσης, σηματοδοτεί την έναρξη του επομένου κύματος, όπου και η πλασματική σοβαρότητά της πρόκειται στην κυριολεξία να εκμηδενισθεί.
Κατά την διάρκεια αυτής της περιόδου σταθεροποιούνται κοινωνικές αξίες και στόχοι, καθώς ιδέες και συλλήψεις της προηγούμενης περιόδου εφαρμόζονται ανεπιφύλακτα, παρά το γεγονός ότι κατά το παρελθόν χαρακτηρίζονται ως περιθωριακές ή ριζοσπαστικές για να εφαρμοσθούν στον κοινωνικό ιστό. Συχνά οι μεταβολές αυτές υποστηρίζονται από την εισαγωγή νέων τεχνολογιών, οι οποίες με την σειρά τους παρέχουν ένα πλαίσιο για την εξέλιξη μίας κοινωνικής ολοκλήρωσης σε νέες κατευθύνσεις.
Ανίχνευση του Kondratiev Wave Cycle
Ο ίδιος ο Kondratiev, περιορίζει την αναφορά του στα δύο πρώτα μεγάλα κύματα (1790 – 1849 και 1850– 1896), προσθέτοντας αναλυτικές περιγραφές, συμπτωματολογία και το γενικό πλαίσιο που καθορίζει την κίνησή τους, με συνέπεια η θεωρία του να παραμείνει στο επίπεδο μίας ακόμη ακαδημαϊκής πραγματείας χωρίς περαιτέρω εφαρμογή. Η κατάσταση μεταβάλλεται μία δεκαετία μετά την πρώτη δημοσίευση, όταν ο Αυστριακός οικονομολόγος Joseph Schumpeter παρατηρεί πως τα γεγονότα της δεκαετίας του ΄20, σε συνδυασμό με την κρίση του 1929 και τις συνέπειές της στην επόμενη περίοδο, ανταποκρίνονται απόλυτα στην συμπτωματολογία που εκθέτει ο Ρώσος, με συνέπεια να αναγνωρίσει έκπληκτος το τρίτο κύμα σε εξέλιξη και τα αίτια που το προκαλούν.
Τρείς και πλέον δεκαετίες αργότερα μία ομάδα οικονομολόγων, επηρεασμένη από την κατάσταση των ΗΠΑ, συνδυάζει τα φαινόμενα της πληθωριστικής ανόδου των τιμών, την διόγκωση του χρέους, τα προβλήματα του πολέμου στην Ινδοκίνα και την κρίση του πετρελαίου, ανακαλύπτοντας και αυτή με την σειρά της το τέταρτο κύμα να εξελίσσεται. Κατά την διάρκεια της δεκαετίας του΄90 μία άλλη ομάδα συνδυάζει κατά τρόπο ανάλογο την κρίση του 1987, με μία σειρά αντίστοιχων γεγονότων σε βάθος χρόνου δύο δεκαετιών, εντοπίζοντας την λήξη του τέταρτου κύματος και την εκκίνηση του πέμπτου, αλλά τα πορίσματά της και οι προειδοποιήσεις καταλήγουν στο κενό, υπό την πίεση των ορθόδοξων οικονομολόγων.
Από τις σποραδικές αυτές έρευνες στοιχειοθετείται ότι η ανίχνευση των κυμάτων είναι αδύνατη με την αποκλειστική μελέτη μεμονωμένων οικονομικών συμβάντων και απαιτείται η μελέτη πληθώρας δεδομένων που φαινομενικά δεν συνδέονται μεταξύ τους και συνήθως αντιμετωπίζονται ως τυχαία ή παράγωγα άλλων συγκυριών. Κατά συνέπεια για να ανιχνευθεί το μεγάλο κύμα δεν αρκεί μόνον ένα ύποπτο γεγονός, αλλά απαιτείται έρευνα πληθώρας δεδομένων που αφορούν την κοινωνία και την οικονομία, ώστε να διαπιστωθεί εάν και κατά πόσον ανταποκρίνονται στην συμπτωματολογία του Kondratiev.
Προς την κατεύθυνση αυτή δύο ανεξάρτητες μελέτες των φυσικών και οικονομολόγων Cesare Marchetti (FIFTY-YEAR PULSATION IN HUMAN AFFAIRS, ANALYSIS OF SOME PHYSICAL INDICATORS, Futures No 17 (3), 1986, σελίδες 376–388) και Theodore Modis (PREDICTIONS, SOCIETY’S TELLTALE SIGNATURE REVEALS THE PAST AND FORECASTS THE FUTURE, Simon & Schuster, New York, 1992), στοιχειοθετούν ότι το μεγάλο κύμα σχετίζεται με φυσικές, οικονομικές και κοινωνικές μεταβλητές, όπως οι ανακαλύψεις, οι καταναλώσεις ενέργειας, η συχνότητα των τραπεζικών χρεωκοπιών, η εμφάνιση νέων καινοτομιών, η αυξομείωση της ολικής χρήσης ιπποδύναμης στην βιομηχανία, ή η ενδημική εμφάνιση αυτοκτονιών.
Μεταβλητές αυτής της μορφής, παραμετροποιημένες, ώστε να είναι συγκρίσιμες και να συσχετίζονται, παρέχουν περισσότερο ασφαλείς ενδείξεις στην ανίχνευση του μεγάλου κύματος και της διανυόμενης περιόδου του, σε σχέση με αυτές που προέρχονται από αποκλειστικά οικονομετρικά δεδομένα, όπως οι νομισματικοί και χρηματοοικονομικοί δείκτες.
Επιπλέον ο οικονομολόγος Edward Russel Dewey (1895-1978), που υπηρετεί αμέσως μετά την κρίση του 1929, ως διευθυντής της Υπηρεσίας Αναλύσεων του αμερικανικού Υπουργείου Εμπορίου της τότε κυβέρνησης Hoover, διαπιστώνει μετά από σειρά ερευνών, πως η μέση διάρκεια του κύκλου είναι 53,8 χρόνια. Ο Dewey αναλαμβάνει τις έρευνες με προσωπική εντολή του προέδρου, που προσπαθεί να εντοπίσει τα αίτια και τους υπεύθυνους της κρίσης, αλλά μετά από μακρά σειρά ακροάσεων, στις οποίες καλεί όλους του διάσημους οικονομολόγους της εποχής, καταλήγει στο συμπέρασμα πως οι απόψεις τους είναι εντελώς ανεπαρκείς για να ερμηνεύσουν το φαινόμενο.
Από το σημείο αυτό, αυτονομεί απόλυτα τις έρευνες και λαμβάνοντας υπόψιν του πολλές παραμέτρους που κρίνονται αδόκιμες από τις παραδοσιακές οικονομικές σχολές σκέψης, όπως λόγου χάρη η συχνότητα εμφάνισης πολεμικών συγκρούσεων, καταλήγει σε μία σειρά αρμονικών ημιτονοειδών καμπυλών, οι οποίες είναι πολλαπλάσια (μέσω διπλασιασμού και τριπλασιασμού) δύο μικρών αρχικών και καταλήγουν σε κομβικό κύκλο 17,75 ετών, ο οποίος αποτελεί το ένα από τα τρία στάδια του που περιγράφει αρχικά ο Kondratiev, με συνέπεια το πλήρες κύμα του να ορίζεται με μέση χρονική διάρκεια 53, 8 ετών.
Ο μέσος άνθρωπος είναι σχεδόν αδύνατον να αντιληφθεί την εξέλιξη ενός κύματος, καθώς οι συνέπειές του δεν επηρεάζουν άμεσα την καθημερινή ζωή, με εξαίρεση κάποιες συνήθως βραχυχρόνιες περιόδους έντονων ανοδικών ή καθοδικών διακυμάνσεων, που φαινομενικά δεν συσχετίζονται και συνήθως αντιμετωπίζονται ως μεμονωμένα περιστατικά. Ακόμη και στις καθοδικές περιόδους, οι σχέσεις αμοιβών προς τις τιμές, διατηρούν μία αναλογία ίση σχεδόν προς την αντίστοιχη των ανοδικών, εξαφανίζοντας τα ίχνη του (όπως ο πρόσφατος αποπληθωρισμός των τιμών του πετρελαίου και πολλών άλλων αγαθών, που δημιουργούν την ψευδαίσθηση της εξομάλυνσης).
Σύνοψη και Αντιδράσεις Kondratiev Wave Cycle
Είναι σημαντικό να αντιληφθεί κανείς πως το Kondratiev Wave Cycle αφορά την παγκόσμια οικονομία και όχι οικονομίες σε εθνικό επίπεδο, που ενδεχομένως είναι δυνατόν να αποκλίνουν σε κάποιο σημείο ή σημεία από την συμπτωματολογία του. Από την άλλη πλευρά αυτή η συμπτωματολογία προσφέρει ένα χρονοδιάγραμμα εκδήλωσης γεωπολιτικών μεταβολών, καθώς η θεώρηση των πραγμάτων από το κομβικό σημείο της κορυφής του, επιτρέπει την αναγνώριση των ρωγμών στις παλαιές συμμαχίες, και την επικείμενη πιθανή κατάρρευσή τους στην καθοδική φάση, με αντικατάσταση τους από νέες, που στο τελικό στάδιο της περιόδου κρίσης, όπου και ολοκληρώνεται το κύμα, είναι πλέον προφανείς.
Από το κομβικό σημείο της κορυφής του 2006 λόγου χάρη, είναι ευδιάκριτες οι ρωγμές των παλαιών συμμαχιών, η κριτική για τους πολέμους της αποκορύφωσης (Αφγανιστάν, Ιράκ) που δοκιμάζουν τις οικονομικές ανοχές των ΗΠΑ, η υφέρπουσα τάση δημιουργίας νέων γεωπολιτικών σχημάτων, η εξάντληση του συσσωρευμένου πλούτου, οι αποπληθωριστικές πιέσεις, οι κοινωνικές αναταραχές, όπως και η προώθηση της εφαρμογής νέων τεχνολογιών στην ενέργεια (υδρογόνο, πυρηνικοί αντιδραστήρες τέταρτης γενεάς, αντιδραστήρες σύντηξης, αιολική και ηλιακή ενέργεια), αλλά και στη πληροφορική με την εισαγωγή τεχνολογίας βιολογικών μορίων στις υπολογιστικές μηχανές και στην ευρύτερη ψηφιακή τεχνολογία, που προδικάζουν την επόμενη ανάκαμψη.
Η θεωρία του Kondratiev, αποκτά κύρος στην Ευρώπη όταν με πρώτο τον Joseph Schumpeter, διαπιστώνεται ότι ο Ρώσος οικονομολόγος με την περιγραφή των δύο πρώτων κυμάτων (1790 – 1849 και 1850– 1896) και την ανάλυση της συμπτωματολογίας τους, περιγράφει ουσιαστικά με ακρίβεια και το τρίτο και κυρίως την μεγάλη οικονομική κρίση του 1929 με την αιτιολογία της, από το 1925. Όμως η εμφάνιση της σχολής του Keynes, τον περιθωριοποιεί (όπως τον εξαφανίζει και ο Στάλιν για να αποφύγει την κριτική του), αλλά κατά την διάρκεια της δεκαετίας του ’70, μία νέα γενεά οικονομολόγων ανακαλύπτει στα κείμενά του την επαλήθευση και του τετάρτου κύματος, παρατηρώντας το σύμπτωμα του πολέμου της αποκορύφωσης (Ινδοκίνα), την καταστροφική κρίση του πετρελαίου, το χαρακτηριστικό του αποπληθωρισμού και άλλα συμπτώματα που ήδη περιγράφονται από τον Kondratiev, όπως και το εύρος της χρονικής του διάρκειας.
Η θεωρία περιθωριοποιείται εκ νέου με την άνοδο της νεοφιλελεύθερης σχολής με ηγέτη της τον Friedrich von Hayek (Βραβείο Νόμπελ στην Οικονομία το 1974), που κηρύσσει κυριολεκτικά τον νόμο της ζούγκλας στις αγορές, αρνούμενος την κοινωνική δικαιοσύνη, αλλά σταδιακά κατά τα τέλη της δεκαετίας του ’90, με την εμφάνιση συνεχών χρηματιστηριακών αν και βραχύβιων χρηματιστηριακών κρίσεων, νέοι οικονομολόγοι ανακαλύπτουν χαρακτηριστικά της συμπτωματολογίας του Kondratiev, που ανταποκρίνονται στο δεύτερο και μοιραίο στάδιο, της ανοδικής φάσης, προειδοποιώντας για το επερχόμενο συντριπτικό πλήγμα, που προβλέπει το μεγάλο κύμα (το πέμπτο) χωρίς όμως να εισακούονται.
Μάλιστα ο διάσημος ιστορικός και οικονομολόγος Eric Hobsbawm, σχολιάζει το 1999 πως από την στιγμή που με βάση το κύμα του Kondratiev είναι εφικτή η διενέργεια προβλέψεων με μεγάλο βαθμό βεβαιότητας και σε βάθος χρόνου, στοιχείο εντελώς ασυνήθιστο στην οικονομική θεωρία και πρακτική, παρέχεται η απόδειξη για την ύπαρξη ενός εσώτερου μηχανισμού του, αν και ακόμη παραμένει αδιευκρίνιστος. Στην πραγματικότητα το κύμα του Kondratiev, παρά τις ζοφερές περιόδους του, στοιχειοθετεί ότι η παγκόσμια οικονομία κινείται με βάση μεγάλους χρονικά κύκλους, όπου οι αντιδράσεις των ανθρώπων στα διάφορα συμπτώματά τους, συναρτώνται άμεσα με τις γνώσεις και την εμπειρία τους, αλλά η μεγάλη συνεισφορά του άτυχου τελικά Ρώσου οικονομολόγου στην κοινωνικό-οικονομική σκέψη, προέρχεται από την απόδειξη μέσω των κυμάτων, πως η πρόοδος αποτελεί μία εξελικτική τάση που δεν αντιστρέφεται.
------------------------------------
*Nikolai Kondratiev, ένας άτυχος Ρώσος Οικονομολόγος
Στις 17 Σεπτεμβρίου του 1938, ένας νέος άνθρωπος οδηγείται στον εσωτερικό περίβολο του αρχηγείου της Αστυνομίας Εσωτερικής Ασφαλείας (NKVD) στην Lubyanka στο κέντρο της Μόσχας, όπου και αντιμετωπίζει τα πυρά ενός εκτελεστικού αποσπάσματος, αποτελώντας ένα από τα χιλιάδες θύματα του κομμουνιστικού-σταλινικού διωγμού του 1938, που επίσημα στόχευε στην εξόντωση του επικίνδυνου (αν κι ανύπαρκτου) εσωτερικού εχθρού του κράτους. Πρόκειται για τον γεννημένο στις 4 Μαρτίου του 1892 Nikolai Dmitriyevich Kondratiev, (Николай Дмитриевич Кондратьев) τον σημαντικότερο Ρώσσο οικονομολόγο του μεσοπολέμου.
Αν και ο Kondratiev προέρχεται από την αγροτική περιοχή Kostroma, βορείως της Μόσχας, η οικογένειά του υπήρξε αρκετά εύπορη, ώστε να φροντίσει για τις σπουδές του στην Αγία Πετρούπολη, όπου κατά την διάρκεια των Πανεπιστημιακών του σπουδών εντάσσεται στο Επαναστατικό Σοσιαλιστικό Κόμμα, ασχολούμενος κυρίως με την αγροτική οικονομική πολιτική και τα σχετικά στατιστικά της μεγέθη, όπως και με το χρόνιο Ρωσσικό πρόβλημα της επάρκειας τροφίμων. Στις 5 Οκτωβρίου του 1917, ως μέλος της κυβέρνησης του Alexander Kerensky, αναλαμβάνει σε ηλικία μόλις 25 ετών το Υπουργείο Εφοδιασμού, αν και ο διορισμός του διαρκεί για λίγες ημέρες, λόγω των γεγονότων του Οκτωβριανής Επανάστασης (Πραξικοπήματος κι όχι Επανάστασης).
Μετά την εγκαθίδρυση της πραξικοπηματικής κυβέρνησης, στρέφεται προς τον ακαδημαϊκό τομέα, διδάσκοντας στην Αγροτική Ακαδημία του Μεγάλου Πέτρου και το 1920 ιδρύει στην Μόσχα το Ινστιτούτο Συντονισμού, που από μερικούς επιστήμονες στο αρχικό του στάδιο, φθάνει το 1923 να απασχολεί 51 σημαντικές προσωπικότητες της νέας Ρωσίας. Αυτήν την περίοδο παρεμβαίνει δυναμικά στην αποκαλούμενη «Κρίση της Ψαλίδας» δηλαδή την κρίση που προκαλείται από την μεγάλη απόκλιση τιμών μεταξύ βιομηχανικών προϊόντων κι αντίστοιχων αγροτικών, όπου τον Οκτώβριο του 1921 τα πρώτα απογειώνονται κατά 276% σε σχέση με τα επίπεδα του 1913, ενώ τα δεύτερα μόλις κατά 89%, δηλαδή η διαφορά φθάνει ή και υπερβαίνει την αναλογία 3:1.
Το αποτέλεσμα αυτής της ανισορροπίας είναι η αδυναμία των αγροτών να προμηθευθούν βιομηχανικά προϊόντα, με συνέπεια να διακόψουν τις πωλήσεις αγροτικών ειδών στις αγορές, στρεφόμενοι σε μεταξύ τους ανταλλαγές σε μία προσπάθεια να αποφύγουν τον λιμό και τον θάνατο από την πείνα.
Κατά την διάρκεια της περιόδου 1923-1925 ο Kondratiev επεξεργάζεται ένα πενταετές σχέδιο προγράμματος για την ανάπτυξη της Ρωσικής αγροτικής παραγωγής και το 1924 εκδίδει το πρώτο βιβλίο με θέμα τους μεγάλους κοινωνικό-οικονομικούς κύκλους που από τότε φέρουν το όνομά του. Παράλληλα επισκέπτεται την Μεγάλη Βρετανία, την Γερμανία, τον Καναδά και τις ΗΠΑ, όπου σε διάφορα Πανεπιστήμια αναπτύσσει τις έρευνες και τις απόψεις του, αποκτώντας ένθερμους οπαδούς.
Επιστρέφοντας στην Ρωσία υποστηρίζει δυναμικά την Νέα Οικονομική Πολιτική (ΝΕΡ) και το πενταετές πρόγραμμα ανάκαμψης της Ρωσικής οικονομίας, προωθώντας την στρατηγική επιλογή της προτεραιότητας στην παραγωγή καταναλωτικών αγροτικών και βιομηχανικών αγαθών, έναντι της ανάπτυξης της βαρειάς βιομηχανίας, αλλά από το 1926 η επιρροή του στην Ρωσική οικονομική πολιτική φθίνει και το 1927 τερματίζεται άδοξα, με την μετατόπιση του κέντρου βάρους προς την σταλινική ομάδα της κυβέρνησης που ενταφιάζει κυριολεκτικά τον μεγαλόπνοο σχεδιασμό της ΝΕΡ.
Το 1928 απομακρύνεται από το Ινστιτούτο Συντονισμού και τον Ιούλιο του 1930 συλλαμβάνεται από την NKVD ως μέλος του Αγροτικού Εργατικού Κόμματος (μία ανύπαρκτη πολιτική οργάνωση, εφεύρεση της NKVD για να δικαιολογήσει το κύμα συλλήψεων που εξαπολύει εναντίον πιθανών πολιτικών αντιπάλων), ενώ τον επόμενο μήνα (Αύγουστος) ο φρικτός Στάλιν συνιστά με επιστολή του προς τον Vyacheslav Molotov την εκτέλεσή του. Τελικά καταδικάζεται το 1932 ως αντιδραστικός καθηγητής σε οκταετή φυλάκιση, εκτίοντας την ποινή του στις φυλακές Suzdal, στην περιοχή της Μόσχας, όπου παρά την σταδιακή κατάρρευση της υγείας του, λόγω των φρικτών συνθηκών διαβίωσης, συνεχίζει τις έρευνες, ενημερώνοντας την σύζυγό του πως προετοιμάζει την έκδοση 5 νέων συγγραμμάτων.
Η τελευταία του επιστολή στις 31 Αυγούστου του 1938 απευθύνεται στην κόρη του Elena Kondratieva, καθώς στις 17 Σεπτεμβρίου προσάγεται σε νέα δίκη, όπου καταδικάζεται σε δεκαετή κάθειρξη με απαγόρευση επικοινωνίας ακόμη και με τα αγαπημένα του πρόσωπα, αλλά την ίδια ημέρα αντί να οδηγηθεί στην φυλακή για την έκτιση της ποινής του, καταλήγει στο εκτελεστικό απόσπασμα. Μερικά από τα σημαντικά του κείμενα δημοσιεύονται αργότερα στην Ρωσία και το 1988 αποκαθίσταται η μνήμη του, καθώς αναγνωρίζεται και επίσημα ως ένα από τα εκατομμύρια θύματα των Σταλινικών εκκαθαρίσεων, ενώ το 1999 κυκλοφορούν στην αγγλική τους μετάφραση τα άπαντα των έργων του, με εξαιρετική επιμέλεια από τον Stephen S. Wilson.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου