Γιατί η μουσική μας προκαλεί έντονα συναισθήματα;

«Χωρίς τη μουσική, η ζωή θα ήταν ένα λάθος» – Friedrich Nietzsche

Η μουσική έχει την μαγική ικανότητα να γεννά έντονες συναισθηματικές αντιδράσεις στους ακροατές της. Και είναι ακόμα πιο μαγικό το γεγονός ότι αυτή η ικανότητα είναι παγκόσμια και καθολική. Γιατί συγκινούμαστε από τη μουσική; Με ποιο τρόπο καταφέρνει να αναδύει συναισθήματα και απόλαυση; Τα ακόλουθα χαρακτηριστικά εξηγούν κάποια από τα συναισθηματικά μονοπάτια που χαράζουν οι νότες ενός τραγουδιού.

Γιατί η μουσική μας προκαλεί έντονα συναισθήματα;

1. Αναπόληση (Νοσταλγία)

Ακούγοντας τη μουσική που συνόδευσε ή σημάδεψε στο παρελθόν με κάποιο τρόπο κάποιο σημαντικό γεγονός της ζωής μας (π.χ. μια οικογενειακή γιορτή ή έναν γάμο), πυροδοτούμε μια βαθιά νοσταλγική συναισθηματική εμπειρία. Το συναίσθημα δεν βρίσκεται στη μουσική, αλλά σε αυτό που μας θυμίζει. Η δύναμη της μουσικής να ενεργοποιεί την αναπόληση αποκαλύπτεται όμορφα στην ταινία Casablanca για παράδειγμα, όπου ο Rick ζητά από τον πιανίστα του μπαρ του, τον Sam, να παίξει το «As time goes by», λόγω των αβάσταχτων συναισθημάτων της θλίψης και της απώλειας που ενεργοποιούνται από το κομμάτι αυτό.

2. Συγχρονίζοντας τις κινήσεις με τη μουσική

Ως ανθρώπινα όντα, έχουμε την ικανότητα και την τάση να συγχρονίζουμε τις κινήσεις του σώματός μας με εξωτερικά ρυθμικά ερεθίσματα, όπως με τη μουσική. Ο ρυθμός μπορεί να έχει ισχυρή επίδραση στην κίνηση, επειδή το ακουστικό σύστημα διαθέτει πολλές συνδέσεις με το κινητικό σύστημα στον εγκέφαλό μας. Αυτές οι συνδέσεις μας βοηθούν να εξηγήσουμε γιατί η μουσική συχνά μας ξεσηκώνει και μας κάνει να θέλουμε να χορέψουμε και γιατί νιώθουμε τη φυσική τάση να συγχρονιστούμε στο ρυθμό της. Ήχοι δυνατοί, ξαφνικοί και με γρήγορο ρυθμό παράγουν μια κατάσταση εγρήγορσης. Αντίθετα, η χαλαρωτική μουσική μειώνει το άγχος.

3. Η μουσική ως γλώσσα των συναισθημάτων

Η μουσική είναι ένα είδος γλώσσας των συναισθημάτων, με τα στοιχεία και τα μοτίβα του να αναπαριστούν διαφορετικά είδη. Οι άνθρωποι που δυσκολεύονται να εκφράσουν το συναίσθημά τους με λέξεις ορισμένες φορές νιώθουν πιο άνετα να τα εκφράσουν μέσω της μουσικής. Η μουσική έχει την ικανότητα να μιμηθεί τα συναισθήματα.

Τα προσωρινά μοτίβα της μουσικής αντανακλούν το συναισθηματικό μας κόσμο· την εμφάνιση ενός συναισθήματος, την εξέλιξή του, την κορύφωση και το τέλος του. Για παράδειγμα, ένας αργός ρυθμός ξεδιπλώνει με φυσικό τρόπο τη θλίψη, επειδή υπάρχει μια δομική ομοιότητα ανάμεσα στον αργό ρυθμό του συναισθήματος και στον αργό ρυθμό του κομματιού.

4. Συναισθηματική μετάδοση

Το φαινόμενο αυτό εμφανίζεται όταν η αντίληψη ενός συναισθήματος μπορεί να παράγει και σε εμάς το ίδιο συναίσθημα. Για παράδειγμα, συχνά συνοφρυωνόμαστε, όταν παρατηρούμε την ίδια έκφραση προσώπου σε κάποιον άλλο ή παρόμοιες εκφράσεις που δηλώνουν φόβο και θλίψη. Μία πλήρης μουσική εμπειρία περιλαμβάνει οπτικό, όσο και ακουστικό υλικό.

Οι οπτικές εκφάνσεις μιας ερμηνείας επηρεάζουν ιδιαίτερα την εμπειρία της μουσικής. Η χρήση των εκφράσεων του προσώπου στη μουσική είναι ζωτικής σημασίας για τη μετάδοση του συναισθηματικού νοσήματος της μουσικής. Η παρακολούθηση μιας λυπητερής ερμηνείας τσέλο μπορεί να παράγει μια αυθεντική κατάσταση νοσταλγίας και θλίψης στον ακροατή.

5. Η μουσική ως ένα «ακουστικό cheesecake»

O γνωσιακός ψυχολόγος Steven Pinker (1997) είχε χαρακτηρίσει τη μουσική ως «ακουστικό cheesecake». Από αυτή την άποψη, η μουσική είναι ένα κοκτέιλ ψυχαγωγικών ναρκωτικών, που εσωτερικεύουμε (καταναλώνουμε) μέσω των αυτιών μας, ώστε να πυροδοτήσουμε τα εγκεφαλικά μονοπάτια της απόλαυσης. Φυσικά, η μουσική δεν είναι ένα χάπι, που όταν καταποθεί, παράγει αναπόφευκτα μια δεδομένη κατάσταση. Ωστόσο, όπως άλλες ανταμοιβές (π.χ. φαγητό, σεξ και χρήματα), η απολαυστική μουσική ενεργοποιεί το σύστημα ανταμοιβής και απόλαυσης. Όταν ένα μουσικό κομμάτι μας αρέσει πολύ, θέλουμε να το ακούμε ξανά και ξανά και δεν το χορταίνουμε.

6. Μουσική προσδοκία

Αυτό που κάνει τη μουσική τόσο ισχυρή συναισθηματικά είναι η δημιουργία προσδοκίας. Οι έρευνες δείχνουν ότι η προσδοκία αποτελεί στοιχείο – κλειδί στην ενεργοποίηση του συστήματος ανταμοιβής και στη δημιουργία μουσικής απόλαυσης. Οι απροσδόκητες αλλαγές στην ένταση και στο ρυθμό ενός κομματιού είναι τα πρωταρχικά μέσα με τα οποία η μουσική προκαλεί μια ισχυρή συναισθηματική απόκριση στους ακροατές. Με αρκετή έκθεση, η διαφορά ανάμεσα στα προσδοκώμενα και στα πραγματικά γεγονότα μειώνεται τόσο που οι ακροατές αρχίζουν να προβλέπουν τη συνέχεια της μουσικής. Και σταδιακά η μουσική γίνεται λιγότερο απολαυστική.

7. Δέος, συγκίνηση και θαυμασμός

Η μουσική συχνά μας κάνει να θέλουμε να κλάψουμε, επειδή βιώνουμε θαυμασμό και έκπληξη. Το δέος περιγράφεται ως μια ευαισθησία απέναντι σε στοιχεία μεγαλείου, συνοδευμένα από μια αίσθηση έκπληξης και θαυμασμού από το αντικείμενο του μεγαλείου. Ως απόκριση σε αυτά τα συναισθήματα, μπορεί να ανατριχιάζουμε. Επίσης, ξυπνούν μέσα μας κίνητρα για βελτίωση του εαυτού και της κοινωνίας.