Ο Σωκράτης (470-399 π.Χ.) δεν ήταν επαγγελματίας δάσκαλος, όπως οι Σοφιστές. Αυτός συνήθιζε να αναπτύσσει τις σκέψεις του με το διάλογο, που τον επιζητούσε παντού: στην αγορά, στα εργαστήρια και στα γυμναστήρια. Το πνεύμα του, όπως παρατήρησε ο Αριστοτέλης, είχε δυο βασικές ιδιότητες: Πρώτα ήξερε να ρωτά για πράγματα που απασχολούν τον άνθρωπο παντοτινά και ύστερα ήξερε να ελέγχει την απάντηση που του έδιναν και να κρίνει το κύρος της.
Σωκράτης. Διαφωτισμός και αντικειμενική αλήθεια. Διαλεκτική και ηθική
Το πέρασμά του φαίνεται ότι άφησε την εντύπωση μιας προσωπικότητας κυριαρχημένης από μια «δαιμονική» δύναμη, πούμε την προτροπή, το παράδειγμα και το γενικότερο ήθος της ξυπνούσε μέσα στους άλλους την ανάγκη για μια ανατοποθέτηση στη ζωή.
Όπως οι Σοφιστές, έτσι και ο Σωκράτης πατούσε στο έδαφος του διαφωτισμού της εποχής του. Η στάση του απέναντι στις καθιερωμένες αντιλήψεις ήταν κριτική. Όμως υπάρχει διαφορά ανάμεσα στο Σωκράτη και τους Σοφιστές. Ενώ δηλαδή οι Σοφιστές με το σκεπτικισμό τους άφηναν να φανε( ότι η γνώση και η πράξη του ανθρώπου μέσα στο κοινωνικό σύνολο έχουν σχετικό και όχι απόλυτο κύρος, ο Σωκράτης ζούσε με την πεποίθηση ότι πέρα από τις γνώμες και τις εικασίες, προσωπικές ή ομαδικές υπάρχει αντικειμενική αλήθεια και ότι αυτή η αλήθεια είναι προσιτή με τον ορθό λόγο.
Ο Σωκράτης βρήκε στους νόμους του λογικού έναν ολότελα καινούριο κόσμο, πέρα από τις αισθήσεις και τις προσωπικές απόψεις του καθενός. Έτσι προσπέρασε την αισθησιοκρατία και τη σχετικοκρατία των Σοφιστών και επιδόθηκε στην προσπάθεια να ορίσει τις έννοιες των πραγμάτων πάνω σε βάση γενικότερα αποδεκτή. Ο Σωκράτης επέμεινε στο να ξεχωρίζει τη γνώση από τη γνώμη, θεωρώντας γνώση μόνο τη γνώμη που θεμελιώνεται με έννοιες. Πρώτος αυτός αναζήτησε με μεθοδικότητα τις έννοιες που ισχύουν στον ίδιο βαθμό για κάθε σκεπτόμενο άνθρωπο και άνοιξε το δρόμο για την ανάπτυξη της επιστήμης της λογικής.
Η διαλεκτική του Σωκράτη αποτέλεσε εισαγωγή στην ηθική θεωρία του. Με τη μέθοδο της διαλεκτικής ο Σωκράτης πρώτος αποδέσμευσε την ηθικότητα από τη συνήθεια και από τη θρησκεία και θεμέλιωσε την ηθική πάνω στη λογική του ανθρώπου. Ο Σωκράτης πίστευε σε απόλυτο καλό και κακό. Έτσι έβλεπε έναν ηθικό νόμο να ισχύει πέρα από τις προσωπικές εκτιμήσεις του καθενός. Από αυτή την ηθική συνείδηση του Σωκράτη παραγόταν γι’ αυτόν και η έννοια του καθήκοντος, αφού ο άνθρωπος κάθε στιγμή έχει να διαλέξει ανάμεσα στο καλό και στο κακό. Ηθικός νόμος σήμαινε για το Σωκράτη ότι σε κάθε περίπτωση πρέπει να ακολουθούμε αυτό που μας φαίνεται καλύτερο ύστερα από ένα λογικό έλεγχο, όπου με συλλογισμούς έχει φανεί η δύναμη του καθενός από τα υπάρχοντα επιχειρήματα, υπέρ και κατά. Σύμφωνα με τις θέσεις του Σωκράτη, κανένας δεν επιλέγει το κακό με επίγνωση, αλλά πράττει το σωστό, όταν ξέρει τι κάνει. Βασίζοντας λοιπόν ο Σωκράτης την αρετή στη γνώση, τη θεωρούσε βέβαια και διδακτή. Στο ερώτημα τι είναι καλό και τι αληθινά ωφέλιμο ο Σωκράτης απάντησε προτείνοντας την ομορφιά της ψυχής ως αξία με απόλυτη προτεραιότητα απέναντι σε άλλα αγαθά, όπως η σωματική δύναμη, η υγεία, η ομορφιά, η ηδονή, ο πλούτος και η δόξα. Από αυτή τη θέση έβγαινε για το Σωκράτη και η θεμελιακή σημασία της αγωγής-ως φροντίδας για τη σωστή εξυπηρέτηση της ψυχής.
Με τη διδασκαλία του Σωκράτη παρατηρήθηκε έντονη εσωτερίκευση του ανθρώπου και ο νοητός κόσμος άρχισε να προβάλλεται ως ιδιαίτερη αξία. Ωστόσο, η ηθική του Σωκράτη, με όλη την αυστηρότητα και τη ακεραιότητά της, δεν είναι ασκητική, γιατί δεν παραγνωρίζει την ανθρώπινη φύση ούτε την καταπιέζει ούτε τη διαστρέφει, αλλά μόνο την κατευθύνει, με βάση τη λογική, στις πιο σωστές επιλογές.
Χωρίς ο. ίδιος ο Σωκράτης να το επιδιώξει, ορισμένοι μαθητές του ίδρυσαν σχολές φιλοσοφίας, που ξεκίνησαν βέβαια από τις ιδέες του μεγάλου δασκάλου, αλλά η καθεμιά από αυτές αναπτύχθηκε ανάλογα με τις ιδιαίτερες προσωπικές τάσεις των εκπροσώπων της.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου