ΡΗΤΟΡΙΚΗ: ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ - Περὶ συντάξεως (18-25)

[18] Εἰ δέ τῳ δοκῶ μείζους ἢ κατ᾽ ἐμαυτὸν λέγειν λόγους, αὐτὸ τοῦτ᾽ ὀρθῶς αὐτῶν ἔχει· τὸν γὰρ ὑπὲρ τηλικαύτης πόλεως ῥηθησόμενον λόγον καὶ τοιούτων πραγμάτων παντὸς ἑνὸς τοῦ λέγοντος ἀεὶ μείζω φαίνεσθαι δεῖ, καὶ τῆς ἀξίας τῆς ὑμετέρας ἐγγὺς εἶναι, μὴ τῆς τοῦ λέγοντος. ὅτι δ᾽ οὐδεὶς τῶν ὑφ᾽ ὑμῶν τιμωμένων ταῦτα λέγει, τὰς προφάσεις ἐγὼ διέξειμ᾽ ὑμῖν.

[19] οἱ μὲν πρὸς ἀρχαιρεσίας καὶ ταύτην τὴν τάξιν προσιόντες δοῦλοι τῆς ἐπὶ τῷ χειροτονεῖσθαι χάριτος περιέρχονται, τελεσθῆναι στρατηγὸς ἕκαστος σπουδάζων, οὐκ ἀνδρὸς ἔργον οὐδὲν πρᾶξαι. εἰ δέ τις καὶ τοιοῦτός ἐστιν οἷος ἐγχειρεῖν ἔργῳ τῳ, νῦν μὲν ἡγεῖται τὴν τῆς πόλεως δόξαν ἀφορμὴν ἔχων καὶ τοὔνομα, τῆς τῶν ἐναντιωσομένων ἐρημίας ἀπολαύων, τὰς ἐλπίδας ὑμῖν ὑποτείνων, ἄλλο δ᾽ οὐδὲ ἕν, κληρονομήσειν αὐτὸς τῶν ὑμετέρων ἀγαθῶν, ὅπερ ἐστίν, ἂν δ᾽ ὑμεῖς δι᾽ ὑμῶν αὐτῶν ἕκαστα πράττητε, τὸ ἴσον τοῖς ἄλλοις ὥσπερ τῶν ἔργων αὐτῶν, οὕτω καὶ τῶν ἐκ τούτων ἕξειν.

[20] οἱ δὲ πολιτευόμενοι καὶ περὶ ταῦτ᾽ ὄντες, τὸ τὰ βέλτιστα σκοπεῖν ὑμῖν ἀφέντες, προσκεχωρήκασι πρὸς τούτους· καὶ πρότερον μὲν κατὰ συμμορίας εἰσεφέρετε, νυνὶ δὲ πολιτεύεσθε κατὰ συμμορίας. ῥήτωρ ἡγεμὼν καὶ στρατηγὸς ὑπὸ τούτῳ καὶ οἱ βοησόμενοι μεθ᾽ ἑκατέρων τριακόσιοι· οἱ δ᾽ ἄλλοι προσνενέμησθε οἱ μὲν ὡς τούτους, οἱ δ᾽ ὡς ἐκείνους. τοιγαροῦν ὑμῖν περίεστιν ἐκ τούτων ὁ δεῖνα χαλκοῦς καὶ ὁ δεῖν᾽ εὐδαίμων, εἷς ἢ δύο, ὑπὲρ τὴν πόλιν· οἱ δ᾽ ἄλλοι μάρτυρες τῆς τούτων εὐδαιμονίας κάθησθε, τῆς καθ᾽ ἡμέραν ῥᾳθυμίας πολλὴν καὶ μεγάλην ὑπάρχουσαν ὑμῖν εὐδαιμονίαν τούτοις προϊέμενοι.

[21] Καίτοι σκέψασθε πῶς ἐπὶ τῶν προγόνων ταῦτ᾽ εἶχεν· οὐ γὰρ ἀλλοτρίοις ὑμῖν παραδείγμασι χρησαμένοις, ἀλλ᾽ οἰκείοις ἔξεσθ᾽ ἃ προσήκει πράττειν εἰδέναι. ἐκεῖνοι Θεμιστοκλέα τὸν τὴν ἐν Σαλαμῖνι ναυμαχίαν στρατηγοῦντα καὶ Μιλτιάδην τὸν ἡγούμενον Μαραθῶνι καὶ πολλοὺς ἄλλους, οὐκ ἴσα τοῖς νῦν στρατηγοῖς ἀγάθ᾽ εἰργασμένους, μὰ Δί᾽ οὐ χαλκοῦς ἵστασαν, ἀλλ᾽ ὡς οὐδὲν αὑτῶν κρείττους ὄντας, οὕτως ἐτίμων.

[22] καὶ γάρ τοι τῶν ἔργων οὐδενός, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, τῶν τότ᾽ ἀπεστέρησαν αὑτούς, οὐδ᾽ ἔστ᾽ οὐδεὶς ὅστις ἂν εἴποι τὴν ἐν Σαλαμῖνι ναυμαχίαν Θεμιστοκλέους, ἀλλ᾽ Ἀθηναίων, οὐδὲ τὴν [ἐν] Μαραθῶνι μάχην Μιλτιάδου, ἀλλὰ τῆς πόλεως. νῦν δὲ πολλοὶ τοῦτο λέγουσιν, ὡς Κέρκυραν εἷλε Τιμόθεος καὶ τὴν μόραν κατέκοψεν Ἰφικράτης καὶ τὴν περὶ Νάξον ναυμαχίαν ἐνίκα Χαβρίας· δοκεῖτε γὰρ αὐτοὶ τῶν ἔργων τούτων παραχωρεῖν τῶν τιμῶν ταῖς ὑπερβολαῖς αἷς δεδώκατ᾽ ἐπ᾽ αὐτοῖς ἑκάστῳ τούτων.

[23] τὰς μὲν δὴ πολιτικὰς δωρεὰς οὕτως ἐκεῖνοί τε καλῶς καὶ ὑμεῖς οὐκ ὀρθῶς· τὰς δὲ τῶν ξένων πῶς; ἐκεῖνοι Μένωνι τῷ Φαρσαλίῳ δώδεκα μὲν τάλαντ᾽ ἀργυρίου δόντι πρὸς τὸν ἐπ᾽ Ἠιόνι τῇ πρὸς Ἀμφιπόλει πόλεμον, διακοσίοις δ᾽ ἱππεῦσι πενέσταις ἰδίοις βοηθήσαντι, οὐκ ἐψηφίσαντο πολιτείαν, ἀλλ᾽ ἀτέλειαν ἔδωκαν μόνον.

[24] καὶ πρότερον τούτου Περδίκκᾳ τῷ κατὰ τὴν τοῦ βαρβάρου ποτ᾽ ἐπιστρατείαν βασιλεύοντι Μακεδονίας, τοὺς ἀναχωροῦντας ἐκ Πλαταιῶν τῶν βαρβάρων ἀπὸ τῆς ἥττης διαφθείραντι καὶ τέλειον τἀτύχημα ποιήσαντι τῷ βασιλεῖ, οὐκ ἐψηφίσαντο πολιτείαν, ἀλλ᾽ ἀτέλειαν ἔδωκαν μόνον, μεγάλην καὶ τιμίαν, οἶμαι, καὶ σεμνὴν τὴν αὑτῶν πατρίδ᾽ ἡγούμενοι καὶ πάσης μείζον᾽ εὐεργεσίας. νῦν δ᾽, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, φθόρους ἀνθρώπους οἰκοτρίβων οἰκότριβας, τιμὴν ὥσπερ ἄλλου του τῶν ὠνίων λαμβάνοντες, ποιεῖσθε πολίτας.

[25] ταῦτα δ᾽ ὑμῖν ἐπελήλυθε πράττειν, οὐχ ὅτι τὰς φύσεις χείρους ἐστὲ τῶν προγόνων, ἀλλ᾽ ὅτι τοῖς μὲν ἐφ᾽ αὑτοῖς παρειστήκει μέγα φρονεῖν, ὑμῶν δ᾽, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, περιῄρηται τοῦτο. ἔστι δ᾽ οὐδέποτ᾽, οἶμαι, δυνατὸν μικρὰ καὶ φαῦλα πράττοντας μέγα καὶ νεανικὸν φρόνημα λαβεῖν, ὥσπερ οὐδὲ λαμπρὰ καὶ καλὰ πράττοντας μικρὸν καὶ ταπεινὸν φρονεῖν· ὁποῖ᾽ ἄττα γὰρ ἂν τἀπιτηδεύματα τῶν ἀνθρώπων ᾖ, τοιοῦτον ἀνάγκη καὶ τὸ φρόνημ᾽ ἔχειν.

***
[18] Αν πάλι δίνω την εντύπωση σε κάποιους ότι εκφωνώ λόγους σημαντικότερους από ό,τι το αξίζω, αυτό ακριβώς αποτελεί και την αρετή τους. Γιατί ο λόγος που πρόκειται να εκφωνηθεί για μια τόσο μεγάλη πόλη και για τέτοιες σπουδαίες υποθέσεις, πρέπει πάντοτε να φαίνεται σημαντικότερος από οποιονδήποτε τον εκφωνεί, και να προσεγγίζει τη δική σας αξία και όχι την αξία του ρήτορα. Για το ότι όμως κανένας από όσους τιμάτε δεν μιλάει έτσι, τους λόγους θα σας τους αναπτύξω εγώ.

[19] Όσοι επιδιώκουν την εκλογή τους σε κάποιο αξίωμα και σ᾽ αυτήν την επίσημη θέση συμπεριφέρονται δουλοπρεπώς χάριν της δημοτικότητας για την εκλογή τους, ο καθένας φροντίζει να γίνει στρατηγός, όχι να πράξει κάτι αντάξιο ενός ανδρός. Αν πάλι κάποιος είναι ικανός να ασχοληθεί με κάποιο έργο, εκμεταλλευόμενος τη φήμη και το όνομα της Αθήνας, επωφελούμενος από την απουσία αντιπάλων, προσφέροντας σας ελπίδες και τίποτε άλλο πέρα από αυτό, νομίζει ότι θα είναι ο μόνος κληρονόμος στα οφέλη σας· και έτσι ακριβώς γίνεται. Αν όμως σε καθεμιά περίπτωση ενεργείτε μόνοι σας, τότε αυτός θα έχει ίσο μερίδιο με τους υπόλοιπους και στα έργα και στα αποτελέσματά τους.

[20] Οι πολιτικοί και όσοι ασχολούνται με αυτά παραμελούν να εξετάσουν την καλύτερη πολιτική για σας και έχουν προσχωρήσει σ᾽ αυτούς που επιδιώκουν τα αξιώματα (: τους θεσιθήρες)· αυτήν τη στιγμή ασκείτε την πολιτική με συντεχνίες, όπως με συντεχνίες πληρώνατε στο παρελθόν τους φόρους. Σε κάθε ομάδα ένας πολιτικός είναι στην κορυφή με έναν στρατηγό υπό τις διαταγές του και τους τριακόσιους κράχτες· οι υπόλοιποι έχετε μοιραστεί άλλοι με τους μεν, άλλοι με τους δε. Το κέρδος σας λοιπόν από αυτά είναι ο τάδε να έχει χάλκινο ανδριάντα, ο τάδε να «έχει κάνει την καλή του», ένας ή δύο το πολύ, σε βάρος της πόλης. Οι υπόλοιποι μένετε μάρτυρες της ευημερίας τους θυσιάζοντας σ᾽ αυτούς, με αντάλλαγμα μια εύκολη εφήμερη ζωή, τη μεγάλη και ένδοξη ευημερία που εξαρχής υπήρχε σε σας.

[21] Σκεφθείτε όμως πώς είχαν τα πράγματα την εποχή των προγόνων σας· γιατί μπορείτε να μάθετε ποιο είναι το καθήκον σας έχοντας παραδείγματα όχι ξένων πόλεων αλλά της δικής σας πόλης. Για τον Θεμιστοκλή, τον ναύαρχο στη ναυμαχία της Σαλαμίνας, και για τον Μιλτιάδη, που ηγήθηκε στον Μαραθώνα, και για πολλούς άλλους, των οποίων οι υπηρεσίες ήταν πολύ μεγαλύτερες από αυτές των τωρινών στρατηγών μας, μα τον Δία, οι πρόγονοί μας δεν έστησαν χάλκινους ανδριάντες, αλλά τους τιμούσαν σαν να μην ήταν καθόλου ανώτεροι από τους ίδιους.

[22] Γιατί πράγματι σε κανένα από τα τότε κατορθώματα αυτών των ανδρών δεν θεώρησαν τον εαυτό τους αμέτοχο, ούτε ακόμη θα μπορούσε κανείς να κάνει λόγο για τη ναυμαχία του Θεμιστοκλή στη Σαλαμίνα αλλά των Αθηναίων, ούτε για τη μάχη του Μιλτιάδη στο Μαραθώνα αλλά της πόλης. Σήμερα όμως πολλοί λένε ότι ο Τιμόθεος κυρίεψε την Κέρκυρα, ο Ιφικράτης κατέκοψε το στρατιωτικό σώμα των Λακεδαιμονίων, ο Χαβρίας νίκησε στη ναυμαχία στην περιοχή της Νάξου· και αυτό συμβαίνει, επειδή με τις υπερβολικές τιμές που έχετε δώσει στον καθένα από αυτούς γι᾽ αυτές τις επιτυχίες, φαίνεται ότι εσείς προσωπικά παραιτείσθε από το μερίδιο σας ως προς αυτά τα κατορθώματα.

[23] Οι επιβραβεύσεις λοιπόν προς τους πολίτες γίνονται κατ᾽ αυτόν τον τρόπο, σωστά από τους προγόνους μας, λανθασμένα από σας. Πώς όμως γίνονταν οι επιβραβεύσεις των ξένων; Στον Μένωνα από τα Φάρσαλα, που έδωσε δώδεκα ασημένια τάλαντα για τον πόλεμο στην Ηιόνα κοντά στην Αμφίπολη και έσπευσε να βοηθήσει με διακόσιους ιππείς από τους υποτελείς του, οι πρόγονοί μας δεν παραχώρησαν πολιτικά δικαιώματα, αλλά του έδωσαν μόνο φορολογική απαλλαγή.

[24] Σε μια προηγούμενη από αυτήν περίπτωση όταν ο Περδίκκας, ο βασιλιάς της Μακεδονίας την εποχή της Περσικής εκστρατείας, συνέτριψε τους βαρβάρους που υποχωρούσαν μετά την ήττα στις Πλαταιές και έδωσε έτσι το τελειωτικό χτύπημα στον Πέρση βασιλιά, δεν παραχώρησαν σ᾽ αυτόν πολιτικά δικαιώματα, αλλά του έδωσαν απλώς απαλλαγή από τους φόρους, επειδή, πιστεύω, θεωρούσαν την πατρίδα τους μεγάλη, ένδοξη και σεβαστή, ανώτερη από οποιαδήποτε ευεργεσία. Σήμερα όμως, Αθηναίοι, κάνετε πολίτες (:δίνετε πολιτικά δικαιώματα σε) διεφθαρμένους ανθρώπους, δουλικούς γιους δούλων πατεράδων, βάζοντας κάποια τιμή σαν σε οποιοδήποτε άλλο εμπόρευμα.

[25] Και αυτά σας ήρθε να τα κάνετε, όχι επειδή είστε κατώτεροι από τους προγόνους σας στις φυσικές ικανότητες, αλλά επειδή είχε γίνει τρόπος ζωής για εκείνους να έχουν για τον εαυτό τους μεγάλη γνώμη, ενώ από σας, Αθηναίοι, έχει χαθεί αυτή η αρετή. Δεν είναι δυνατόν, Αθηναίοι, να αποκτήσετε υψηλό και γενναίο φρόνημα, αν οι ενέργειές σας είναι μικροπρεπείς και ποταπές, όπως ακριβώς δεν είναι δυνατόν να έχετε φρόνημα ποταπό και ταπεινό, αν οι πράξεις σας είναι λαμπρές και ένδοξες· γιατί όποιες είναι οι ασχολίες των ανθρώπων, τέτοιο κατ᾽ ανάγκη είναι και το φρόνημά τους.