Ποιος δικαιούται το όνομα φιλόσοφος;§1
Ι. Ο ορισμός του φιλοσόφου από τον Πλάτωνα δεν είναι μονοσήμαντος. Εξαρτάται εκάστοτε από τη σχέση που ο φιλόσοφος, ως φίλος της σοφίας, συνάπτει με τον προορισμό του, με τον πολιτικό ρόλο, που χρειάζεται να παίξει, με τον γραπτό και προφορικό του λόγο. Γενικώς εξαρτάται από το πώς εννοεί την πραγματικότητα και πώς στέκεται απέναντί της. Σε μια πρώτη, άμεση και απλή απόπειρα ορισμού του φιλοσόφου, φιλόσοφος είναι αυτός που ασχολείται με τη φιλοσοφία. Πώς εννοεί τη φιλοσοφία ο Πλάτων; Στην Πολιτεία αναφέρει με έναν λαμπερό λόγο πως η αληθινή φιλοσοφία είναι η περιαγωγή της ψυχής από μια νυχτερινή ημέρα σε μια αληθινή, δηλαδή είναι επάνοδος στο αληθινό ον (521c).
ΙΙ. Ο αληθινός φιλόσοφος λοιπόν, από άποψη αρχής, είναι αυτός που έχει ως αποστολή να περιάγει [=μεταστρέφει] την ψυχή, μηδέ εξαιρουμένης και της δικής του, από την ημερήσια νύχτα της στον αληθινό της φωτισμό: να την επαναφέρει στην αρχέγονη οντολογική της βάση· σε εκείνο τον τόπο, όπου βασιλεύει η φρόνηση και η δύναμη. Μια τέτοια μεταστροφή όμως δεν γίνεται από τη μια στιγμή στην άλλη, «σαν να στρίβεις ένα όστρακο» (ό.π.), αλλά είναι μια ανηφορική και συγχρόνως ανοδική οδός. Ανηφορική και κουραστική οδός είναι η φιλοσοφική παίδευση του ανθρώπου, έτσι ώστε η ίδια η ψυχή του να ενεργοποιεί τον καλύτερο εαυτό της, να φωτίζεται και να φωτίζει: να κατευθύνεται «εἰς τὸ ὂν καὶ τοῦ ὂντος τὸ φαινότατον» (518c). Αυτή την παίδευση την εγγυάται το μάθημα της διαλεκτικής. Καθ’ όλη τούτη την οδοιπορία το ανθρώπινο ον συγκροτεί τη πιο ισχυρή και ανθεκτική ατομικότητα, που δεν κάμπτεται από κανέναν πειρασμό και κανενός είδους διαφθορά και διεφθαρμένους κυβερνήτες. Ανοδική οδός είναι η διαλεκτική ανάβαση στη γνώση του αγαθού.
§2
Ι. Η ανηφορική και η ανοδική οδός είναι μία και ενιαία: είναι η υπεροχή του φιλοσοφικού Λόγου· η υπεροχή όχι απλώς ποσοτικά, άρα εξουσιαστικά, δηλαδή ως επιβολή ή ως τεχνητή και αξιωματική επικράτηση έναντι του λόγου του συνομιλητή, αλλά ως πολύτροπη αναμέτρηση με τη σοφιστεία και την εργαλειακή, την άσωτη χρήση του λόγου. Η υπεροχή αυτή, η πολύτροπη αναμέτρηση, είναι ίδιον του αληθινού φιλοσόφου και δεν διατίθεται από μόνη της σε κάποια γωνιά της αγοράς. Ως εκ τούτου πρέπει να αναζητείται μέσα στην αληθινή φιλοσοφία, στον εκ νέου και εξ αρχής οντολογικό προσανατολισμό. Χάρη σ’ αυτόν εδώ τον προσανατολισμό, ο αληθινός φιλόσοφος, όπως και η υπεροχή του λόγου του, επιζητεί και προσφέρει τα «τιμιώτερα». Δεν αρκείται να αραδιάζει μια κοινότοπη συστάδα λόγων, αλλά μάχεται να προσφέρει όχι μόνο περισσότερα ποσοτικά, αλλά και πολυτιμότερα ποιοτικά.
ΙΙ. Εδώ έγκειται και η διαλεκτική δεινότητα του φιλοσόφου: να καταθέτει ένα επιχείρημα, που βρίσκεται σε ανοικτή γραμμή με ένα άλλο επιχείρημα υψηλότερης τάξης, ανώτερης διαβάθμισης, και έτσι να ανεβαίνει την κλίμακα προς τη γνώση του αγαθού. Μια τέτοια ποιότητα φιλοσόφου συγκροτεί τον φιλόσοφο-κυβερνήτη, που διαθέτει γνώση και αρετή. Η αρετή δεν νοείται στον Πλάτωνα ως κάποια ηθικολογική αρχή, αλλά ως απελευθέρωση από την καθημερινή χθαμαλότητα και ως αδιάπτωτο πάθος για σοφία, για προσέγγιση δηλαδή του θείου ή του αγαθού. Αυτός ο φιλοσοφικός άνθρωπος μπορεί να γίνει ο αδιάφθορος κυβερνήτης σε αντίθεση με τον ακατάστατο, αχαλίνωτο, ηδονιστικό κυβερνήτη του συστήματος. Αυτός ο τελευταίος
«περνάει καθημερινά τη ζωή του κάνοντας το χατίρι της μιας ή της άλλης επιθυμίας, άλλοτε μεθώντας με κρασί και με τους ήχους αυλών, άλλοτε πίνοντας μόνο νερό και προσπαθώντας να αδυνατίσει, άλλοτε γυμνάζοντας το σώμα του κι άλλοτε αδρανοποιημένος και αδιαφορώντας για όλα και άλλοτε παριστάνοντας ότι ασχολείται με τη φιλοσοφία. Πολλές φορές χώνεται στα πολιτικά θέματα … [χωρίς να] έχει ούτε τάξη ούτε συνοχή μέσα του …» (561c-d).
*Τέτοιους μέθυσους, ασύδοτους, φιλήδονους και άκρως αστόχαστους ανθρωπίσκους (Πλάτων) συναντά κανείς σήμερα σε καίριες θέσεις μορφωτικών ιδρυμάτων, πολιτικών σωματείων, βουλευτηρίων κ.λπ.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου