Οι Ιχθυοκένταυροι

Οι Ιχθυοκένταυροι, ήσαν θαλάσσια πλάσματα της Ελληνικής Μυθολογίας, ο κορμός των οποίων ήταν ανθρώπινος και το υπόλοιπο σώμα κατέληγε σε ουρά ιχθύος. Θα μπορούσαν να χαρακτηρισθούν ένα είδος Τριτώνων (Τρίτωνες = θαλάσσιες θεότητες με σώμα ανθρώπινο και ιχθύος) με την διαφορά ότι αντί χέρια είχαν πόδια αλόγου. (Τζέτζης, Λυκόφρων 34, 886, 892.).

Τις περισσότερες φορές απεικονίζονται με οστρακοειδείς κορώνες στα κεφάλια τους, ή με κεραίες αστακών στο μέτωπο. Οι Ιχθυοκένταυροι είχαν την δυνατότητα να αναπνέουν υποβρύχια και ήσαν δεινοί κολυμβητές, έχοντας την ικανότητα να ταξιδεύουν σε μεγάλες αποστάσεις αναπτύσσοντας μεγάλες ταχύτητες. Ήσαν επίσης σε θέση να επικοινωνούν υποβρύχια με πολλά από τα θαλάσσια όντα που μοιράζονταν μαζί τους την απεραντοσύνη της θάλασσας.

Ήσαν ειρηνικά και φιλήσυχα πλάσματα και τιμούσαν την οικογένεια και τους φίλους τους, αφοσιούμενοι ολόψυχα σε όσους τους προσέφεραν βοήθεια. Δεν ποσό της βοήθειας ή ενθάρρυνση ήταν σπατάλη σε εκείνους νοιαζόταν για. Αυτή είναι μια αρκετά διαφορετική εικόνα από την αντίστοιχη των εξαδέλφων τους Κενταύρων, οι οποίοι συνήθως ενεργούσαν παρορμητικά και ήσαν ευερέθιστοι, επιτιθέμενοι σε τυχαίους ανθρώπους χωρίς πραγματικό λόγο, απλώς και μόνο διότι αρέσκονταν στην πρόκληση του αγώνα.

Αντιθέτως οι Ιχθυοκένταυροι ήσαν ήπιοι χαρακτήρες και συμπεριφέρονταν με πολύ πιο χαλαρό τρόπο. Ένα άλλο θετικό σημείο ήταν η διαβόητη σχέση τους με τις θαλάσσιες νύμφες, γεγονός που τους διασφάλιζε την δυνατότητα να ζουν για αιώνες και τους επέτρεπε να γνωρίζουν πολλές καταστάσεις στην θάλασσα και να συσσωρεύουν υπομονή και σοφία.

Γέννηση της Αφροδίτης_λεπτομέρεια σαρκοφάγου_Ρώμη_Villa Borghese_3ος αι. π.Χ.

Οι γνωστότεροι Ιχθυοκένταυροι της Ελληνικής μυθολογίας ονομάζονταν Βυθός και Αφρός και ήσαν δίδυμοι γιοί του Κρόνου (βασιλέα των Τιτάνων) και της θαλάσσιας νύμφης Φιλύρας. Η καταγωγή τους καθιστούσε ετεροθαλείς αδελφούς του σοφού Κενταύρου Χείρωνα και θεωρούνταν ομοίως σοφοί διδάσκαλοι των Νυμφών και των άλλων θαλασσίων όντων που διαβιούσαν στο βασίλειο του Ποσειδώνα. Σύμφωνα με τους θρύλους, τα δύο αδέλφια ήταν στην πραγματικότητα αυτοί που μετέφεραν το κοχύλι της Αφροδίτης από τον ωκεανό στον αφρό της θάλασσας και έτσι γεννήθηκε η θεά του έρωτα.

Οι δίδυμοι Ιχθοκένταυροι εμφανίζονται σε πλείστα όσα τεχνουργήματα. Στο μωσαϊκό της επικεφαλίδας από το μουσείο της Zeugma στην Τουρκία, το οποίο αναπαριστά την γέννηση της Αφροδίτης, είναι χαραγμένα τα ονόματά τους, καθώς αυτοί ανασηκώνουν το κοχύλι από την θάλασσα. Πιθανόν ο Αφρός να θεωρείτο ο θετός πατέρας της δίνοντας το όνομά του στο αντίστοιχο θαλάσσιο στοιχείο (αφρό). Οι δύο θεότητες εμφανίζονται σε ζεύγος γλυπτών (Λούβρο και μουσείο Βατικανού αντίστοιχα) όπου απεικονίζονται να μεταφέρουν τους Σειληνούς (συντρόφους του θεού Διονύσου) όταν αυτοί εκδιώχθηκαν από τον βασιλέα της Θράκης Λυκούργο. Είναι αξιοσημείωτο ότι ο Τρίτων και άλλες θαλάσσιες θεότητες ορισμένες φορές απεικονίζονται σε μωσαϊκές παραστάσεις ως Ιχθυοκένταυροι.

Ιχθυοκένταυροι σε τοιχογραφία στο Palazzo Vecchio, Φλωρεντία_Giorgio Vasari ,1511–1574

Ελάχιστα είναι γνωστά για τις δύο θεότητες, εκτός από όσα μπορούν να συναχθούν από απεικονίσεις στην τέχνη, καθώς και μια σύντομη αναφορά στο Βυζαντινό λεξικό της Σούδας. Ο Αφρός περιγράφεται ως ο πρώτος βασιλέας της Αφρών (Καρχηδονίων) λόγω ενός μωσαϊκού που ανακαλύφθηκε στην Τυνησία (στην περιοχή της αρχαίας Καρχηδόνας) το οποίο επιβεβαιώνει αυτή την υπόθεση. Απεικονίζει ένα ζευγάρι Αφρικανικών θαλασσίων – Θεών να κολυμπούν παράλληλα με το άρμα του Ποσειδώνα: ο ένας είναι ο Αφρός και ο άλλος ένας Τρίτων με διπλή ουρά, θεότητα της Λιβυκής λίμνης Τριτωνίδος. Ένα άλλο ψηφιδωτό από την Πάφο στην Κύπρο, απεικονίζει τον Βυθό μόνο του (ονομαστικά) να μεταφέρει την Νηρηίδα Θέτιδα, μαζίμε δύο άλλες Νηρηίδες, την Δωρίδα και την Γαλάτεια.

Υγίνος, Ιστορίες 197: «Στον ποταμό Ευφράτη λέγεται ότι έχει πέσει ένα αυγό υπέροχου μεγέθους, το οποίο μαζεύει τα ψάρια στην όχθη. Περιστέρια κάθισαν επάνω του και όταν ζεστάθηκε αρκετά εκκόλαψε την Αφροδίτη, που αργότερα καθιερώθηκε ως η Σύρια θεά Αστάρτη. Δεδομένου ότι χαρακτηριζόταν από δικαιοσύνη και ευθύτητα, λόγω της χάρης που της είχε δοθεί από τον Δία, τοποθέτησε τα ψάρια ανάμεσα στους αστερισμούς ως Ιχθείς και λόγω αυτού του γεγονότος οι Σύριοι δεν τρώνε ψάρια ή περιστέρια, θεωρώντας τα θεούς.» (Σημ.: Τα εν λόγω ψάρια θεωρούνται η αρχική μορφή των μετέπειτα Ιχθυοκενταύρων).