TEDtalks: Μάικλ Σέρμερ: Το πρότυπο πίσω από την αυτο-εξαπάτηση

Ο Μάικλ Σέρμερ στο TEDtalks εξηγεί όλα όσα θα θέλατε να ξέρετε για το φαινόμενο της αυτο-εξαπάτησης. Η ομιλία έλαβε χώρα τον Φεβρουάριο του 2010 και αναρτήθηκε στο ted.com τον Ιούνιο του 2010.

Απόσπασμα από το ted.com: «Ο Μάικλ Σέρμερ υποστηρίζει ότι η ροπή των ανθρώπων να πιστεύουν περίεργα πράγματα — από τις απαγωγές από εξωγήινους έως τις ράβδους των ραβδοσκόπων — συνοψίζεται σε δύο από τις πιο βασικές, πάγια συναπτόμενες ικανότητες επιβίωσης που διαθέτει ο εγκέφαλός μας. Εξηγεί τη φύση τους αλλά και το πώς μας βάζουν σε μπελάδες.»

Για να δείτε τους ελληνικούς υπότιτλους κάντε κλικ εκεί που λέει View Subtitles, και στον κατάλογο γλωσσών που θα εμφανιστεί λίγο μετά επιλέξτε Greek.

Η πλήρης απομαγνητοφώνηση της ομιλίας, μεταφρασμένη στα ελληνικά από την Ελένη Ζένιου και επιμελημένη από τη Φωτεινή Σωτηροπούλου:

Λοιπόν, την τελευταία φορά που βρισκόμουν εδώ, το ΄06, διαπιστώσαμε ότι το θέμα της παγκόσμιας κλιματικής αλλαγής μετατρέπεται σε ένα αρκετά σοβαρό ζήτημα. Λοιπόν, καλύψαμε αυτό το θέμα αρκετά διεξοδικά στο περιοδικό “Skeptic”. Διερευνούμε όλα τα είδη των επιστημονικών και ημι-επιστημονικών αντιπαραθέσεων. Αλλά φαίνεται ότι δεν πρέπει να ανησυχούμε για τίποτε από όλα αυτά επειδή ο κόσμος θα καταστραφεί το 2012.

Μία ακόμη ενημέρωση: Θυμηθείτε ότι σας παρουσίασα τον ανιχνευτή “Quadro”. Μοιάζει με συσκευή ανίχνευσης νερού. Πρόκειται απλά για ένα κούφιο κομμάτι πλαστικού με μία κεραία που περιστρέφεται. Και εσύ κινείσαι και αυτό στρέφεται προς πράγματα. Όπως όταν ψάχνεις για μαριχουάνα στα ντουλάπια των μαθητών, θα εστιάσει αμέσως σε κάποιον. Ωχ, συγγνώμη. (Γέλια) Αυτό το συγκεκριμένο που μου δόθηκε ανιχνεύει μπάλες του γκολφ, ειδικά όταν βρίσκεσαι σε κάποιο γήπεδο του γκολφ και ψάχνεις κάτω από αρκετούς θάμνους. Λοιπόν, εντασσόμενη στην κατηγορία: “Ποια είναι η ζημία που προκαλούν ανόητα αντικείμενα όπως αυτό;” αυτή η συσκευή, η ADE 651, πωλήθηκε στην Ιρακινή κυβέρνηση προς 40.000 δολλάρια το τεμάχιο. Είναι ακριβώς όπως αυτή εδώ, εντελώς άχρηστη, η οποία λειτουργούσε δήθεν με “ηλεκτροστατική έλξη μαγνητικών ιόντων”, κάτι που μπορεί να μεταφραστεί ως “ψευδοεπιστημονική αερολογία” — αυτή θα ήταν μία ταιριαστή λέξη — περίπτωση κατά την οποία τοποθετείς μαζί ένα σωρό λέξεις που ηχούν ωραία αλλά που δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα. Σε αυτή την περίπτωση, σε σημεία ελέγχου διέλευσης, το να επιτρέψεις σε ανθρώπους να περάσουν επειδή η μικρή ανιχνευτική σου συσκευή δεν εντόπισε κάποιο πρόβλημα, μπορεί στην πραγματικότητα να κοστίσει ζωές. Ενέχονται, λοιπόν, κίνδυνοι στην ψευδοεπιστήμη, στο να πιστεύεις σε τέτοιου είδους πράγματα.

Το θέμα, λοιπόν, που θα ήθελα να αναπτύξω σήμερα είναι η πίστη. Θέλω να πιστεύω, και το ίδιο κι εσείς. Και στην πραγματικότητα, πιστεύω ότι η άποψή μου εδώ είναι ότι η πίστη αποτελεί τη φυσική κατάσταση των πραγμάτων. Είναι η εξ ορισμού επιλογή. Απλώς πιστεύουμε. Πιστεύουμε τα πάντα. Το να πιστεύουμε είναι φυσιολογικό. Η δυσπιστία, ο σκεπτικισμός, η επιστήμη δεν είναι φυσιολογικά. Είναι πιο δύσκολο. Είναι άβολο το να μην πιστεύεις. Έτσι λοιπόν, όπως ο Φοξ Μέλντερ στα “Χ-Files” ποιος θέλει να πιστεύει στην ύπαρξη των UFO; Λοιπόν, όλοι θέλουμε. Και ο λόγος γι’ αυτό είναι ότι υπάρχει εγκατεστημένη στον εγκέφαλό μας μία μηχανή πίστης. Ουσιαστικά, είμαστε πρωτεύοντα που αναζητούν πρότυπα. Ενώνουμε τις τελείες: η Α ενώνεται με τη Β; η Β ενώνεται με τη Γ. Και μερικές φορές η Α ενώνεται στην πραγματικότητα με τη Β. Και αυτό ονομάζεται μάθηση μέσω συσχετισμών.

Βρίσκουμε πρότυπα, προβαίνουμε σε αυτές τις συνδέσεις, είτε πρόκειται για το σκυλί του Παβλόφ που συσχετίζει τον ήχο του κουδουνιού με το φαγητό και μετά εκκρίνει σάλιο με το που ακούει τον ήχο του κουδουνιού, είτε πρόκειται για έναν αρουραίο του Σκίνερ, περίπτωση κατά την οποία υπάρχει μία σύνδεση ανάμεσα στην συμπεριφορά του και σε κάποια ανταμοιβή γι’ αυτήν και γι’ αυτό το λόγο επαναλαμβάνει την συμπεριφορά. Στην πραγματικότητα, αυτό που ανακάλυψε ο Σκίνερ είναι ότι, εάν τοποθετήσει κάποιος ένα περιστέρι σε ένα κουτί σαν αυτό και αυτό θα πρέπει να πατήσει ένα από αυτά τα δύο πλήκτρα, θα προσπαθήσει να κατανοήσει ποιο είναι το πρότυπο και εσείς θα του δώσετε μία μικρή ανταμοιβή στο κουτί τροφοδοσίας εκεί. Εάν απλώς κατά τυχαίο τρόπο δίνετε ανταμοιβές έτσι ώστε να μην υπάρχει κάποιο συγκεκριμένο πρότυπο θα κατανοήσουν οποιοδήποτε πρότυπο. Και οτιδήποτε και εάν έκαναν πριν πάρουν την ανταμοιβή, επαναλαμβάνουν αυτό το συγκεκριμένο πρότυπο. Μερικές φορές μάλιστα περιστρεφόταν δύο φορές κατά την αντίστροφη φορά των δεικτών του ρολογιού [αριστερόστροφα] μία φορά κατά τη φορά των δεικτών του ρολογιού [δεξιόστροφα] και μετά ράμφιζε το πλήκτρο δύο φορές. Και αυτό ονομάζεται πρόληψη. Και αυτό, φοβάμαι, θα μας συνοδεύει πάντα.

Ονομάζω αυτή τη διαδικασία “patternicity” (η τάση να πιστεύουμε ως αληθή πράγματα που δεν είναι και να τους αποδίδουμε νόημα ακόμη και από τα πιο ασαφή και ανεπαρκή στοιχεία που διαθέτουμε) πρόκειται δηλαδή για την τάση να βρίσκουμε μεστά νοήματος πρότυπα τόσο σε μεστές νοήματος περιπτώσεις θορύβου όσο και σε περιπτώσεις θορύβου χωρίς νόημα. Όταν ακολουθούμε αυτή τη διαδικασία, υποπίπτουμε σε δύο τύπους λαθών. Το λάθος Τύπου Ι ή αλλιώς ψευδώς θετικό αφορά το να πιστεύει κάποιος ότι ένα πρότυπο είναι αληθινό όταν αυτό δεν είναι. Ο δεύτερος τύπος λάθους είναι ο ψευδώς αρνητικός. Το λάθος Τύπου ΙΙ αφορά το να μην πιστεύει κάποιος ότι ένα πρότυπο είναι αληθινό όταν αυτό είναι. Ας προβούμε, λοιπόν, σε ένα νοητικό πείραμα. Είστε ένας ανθρωπίδης πριν τρία εκατομμύρια χρόνια που περιπλανάται στις πεδιάδες της Αφρικής. Το όνομά σας είναι Λούσυ, εντάξει; Και ακούτε ένα θρόισμα στις φυλλωσιές. Πρόκειται για ένα επικίνδυνο αρπακτικό ή είναι απλώς ο άνεμος; Η επόμενη απόφασή σας θα μπορούσε να είναι η πιο σημαντική της ζωής σας. Βλέπετε, εάν σκεφτείτε ότι το θρόισμα στις φυλλωσιές είναι ένα επικίνδυνο αρπακτικό και αποδειχτεί ότι είναι απλώς ο άνεμος υποπέσατε σε ένα γνωσιακό λάθος, ένα λάθος Τύπου Ι, ένα ψευδώς θετικό. Αλλά δεν παθαίνετε κάτι. Απλώς απομακρύνεστε. Είστε πιο επιφυλακτικός. Είστε πιο προσεκτικός. Από την άλλη πλευρά, εάν πιστεύετε ότι το θρόισμα στις φυλλωσιές είναι απλώς ο άνεμος και αποδειχτεί ότι πρόκειται για ένα επικίνδυνο αρπακτικό, θα αποτελέσετε το γεύμα του. Μόλις κερδίσατε ένα βραβείο Δαρβίνου. Ανασυρθήκατε από την δεξαμενή γονιδίων.

Τώρα, το πρόβλημα εδώ έγκειται στο ότι οι τάσεις μας να πιστεύουμε ως αληθή πράγματα που δεν είναι θα εμφανίζονται όποτε το κόστος του να υποπέσει κάποιος σε ένα λάθος Τύπου Ι είναι μικρότερο από το κόστος του να υποπέσει σε ένα λάθος Τύπου ΙΙ. Παρεμπιπτόντως, αυτή είναι και η μόνη εξίσωση σε αυτή τη συζήτηση. Αντιμετωπίζουμε, όμως, ένα πρόβλημα εντοπισμού προτύπου και αυτό έγκειται στο ότι ο υπολογισμός της διαφοράς ανάμεσα σε ένα λάθος Τύπου Ι και σε ένα λάθος Τύπου ΙΙ είναι αρκετά προβληματικός ιδιαίτερα σε καταστάσεις όπου η μάχη μεταξύ ζωής και θανάτου κρίνεται σε κλάσματα δευτερολέπτου. Έτσι λοιπόν, η εξ ορισμού θέση είναι απλώς η εξής: “να πιστεύετε ότι όλα τα πρότυπα είναι αληθινά”. “Όλα τα θροΐσματα στις φυλλωσιές είναι επικίνδυνα αρπακτικά και όχι απλώς ο άνεμος”. Κι έτσι νομίζω ότι εξελιχθήκαμε … υπήρχε μία φυσική επιλογή όσον αφορά την τάση των συστημάτων που παράγουν τις πεποιθήσεις μας, των διαδικασιών εύρεσης προτύπων των εγκεφάλων μας, να ανακαλύπτουν πάντα μεστά νοήματος πρότυπα και να τους προσδίδουν τέτοιου είδους αρπακτικούς ή εμπρόθετους πράκτορες στους οποίους θα επανέλθω.

Για παράδειγμα, τι βλέπετε εδώ; Είναι το κεφάλι ενός αλόγου, σωστά; Μοιάζει με άλογο. Πρέπει να είναι άλογο. Αυτό είναι το πρότυπο. Είναι όμως στην πραγματικότητα ένα άλογο; Ή μήπως μοιάζει περισσότερο με βάτραχο; Βλέπετε, η συσκευή εντοπισμού προτύπων που διαθέτουμε, η οποία φαίνεται να είναι εγκατεστημένη στον κογχομετωπιαίο φλοιό — είναι η μικρή μας συσκευή εντοπισμού εκεί — μπορεί εύκολα να εξαπατηθεί, και αυτό είναι το πρόβλημα. Για παράδειγμα, τι βλέπετε εδώ; Μα ναι, φυσικά. Είναι μία αγελάδα. Μόλις προϊδεάσω τον εγκέφαλο — αυτό ονομάζεται γνωσιακή ανάδυση — μόλις προϊδεάσω τον εγκέφαλο για να τη δει, αυτή αναδύεται και πάλι ακόμη και χωρίς το πρότυπο που επέβαλα στον εγκέφαλο. Και τι βλέπετε εδώ; Κάποιοι βλέπουν έναν σκύλο Δαλματίας. Ναι, νάτος. Και εκεί βρίσκεται ο προϊδεασμός. Όταν λοιπόν επιστρέψω χωρίς να σας προϊδεάσω ο εγκέφαλός σας ήδη κατέχει το μοντέλο και έτσι μπορείτε να το δείτε ξανά. Τι βλέπετε εδώ; Τον πλανήτη Κρόνο. Ναι, σωστά. Κι εδώ; Απλώς πείτε δυνατά οτιδήποτε βλέπετε. Πρόκειται για καλό ακροατήριο, Κρις. Γιατί δεν υπάρχει κάτι εδώ. Λοιπόν, υποθετικά δεν υπάρχει κάτι.

Πρόκειται για ένα πείραμα που πραγματοποιήθηκε από την Τζένιφερ Γουΐτσον στο Πανεπιστήμιο του Τέξας στο Όστιν αναφορικά με τα εταιρικά περιβάλλοντα και με το εάν συναισθήματα αβεβαιότητας και έλλειψης του ελέγχου κάνουν τους ανθρώπους να βλέπουν ψευδαισθητικά πρότυπα. Αυτό σημαίνει ότι όλοι σχεδόν βλέπουν τον πλανήτη Κρόνο. Άνθρωποι που βρίσκονται σε μία κατάσταση αίσθησης μη κατοχής του ελέγχου είναι πολύ πιθανό να δουν κάτι εδώ που υποθετικά δεν έχει πρότυπο. Με άλλα λόγια, η τάση να δει κάποιος αυτά τα πρότυπα αυξάνεται όταν υπάρχει έλλειψη του ελέγχου εκ μέρους του ατόμου. Για παράδειγμα, οι παίκτες του μπέιζμπολ είναι διαβόητα προληπτικοί όταν χτυπούν [την μπάλα], αλλά όχι τόσο πολύ όταν την πετούν. Και αυτό συμβαίνει επειδή οι παίκτες που πετούν την μπάλα επιτυγχάνουν στο 90 με 95 τοις εκατό των προσπαθειών. Οι καλύτεροι μπάτερ (παίκτες που χτυπούν την μπάλα) αποτυγχάνουν επτά στις δέκα φορές. Έτσι λοιπόν οι προλήψεις τους, οι τάσεις τους να πιστεύουν ως αληθή πράγματα που δεν είναι συνδέονται όλες με την αίσθηση έλλειψης του ελέγχου και ούτω καθεξής.

Τι βλέπετε συγκεκριμένα εδώ, σε αυτό το γήπεδο; Βλέπει κάποιος από εσάς κάποιο αντικείμενο εκεί; Υπάρχει κάτι στην πραγματικότητα εδώ αλλά η εικόνα είναι χαμηλής ανάλυσης. Ενόσω συλλογίζεστε επάνω σε αυτό, [να σας πω ότι] αυτό ήταν ένα πείραμα που πραγματοποιήθηκε από την Σούζαν Μπλάκμορ, ψυχολόγο στην Αγγλία, η οποία επέδειξε σε κάποιους ανθρώπους αυτή την εικόνα χαμηλής ανάλυσης και εν συνεχεία δημιούργησε έναν συσχετισμό με τους βαθμούς τους σε ένα τεστ ESP (τεστ εξωαισθητήριας αντίληψης), πόσο πολύ, δηλαδή, πιστεύουν στο ανεξήγητο, το υπερφυσικό, τους αγγέλους και ούτω καθεξής. Και εκείνοι που είχαν υψηλή βαθμολογία στην κλίμακα του τεστ ESP είχαν την τάση όχι μόνο να βλέπουν περισσότερα πρότυπα στις εικόνες χαμηλής ανάλυσης, αλλά και εσφαλμένα πρότυπα. Ορίστε τι δείχνουμε στους συμμετέχοντες στα τεστ. Το ψάρι σε εικόνα υποβαθμισμένη κατά 20 τοις εκατό, κατά 50 τοις εκατό, και εν συνεχεία στη φωτογραφία που σας έδειξα, κατά 70 τοις εκατό.

Ένα παρόμοιο πείραμα πραγματοποιήθηκε από έναν άλλο [Ελβετό] ψυχολόγο τον Πήτερ Μπρύγκερ, ο οποίος ανακάλυψε ότι πολύ περισσότερα μεστά νοήματος πρότυπα γίνονταν αντιληπτά στο δεξί ημισφαίριο μέσω του αριστερού οπτικού τομέα από ό,τι στο αριστερό ημισφαίριο [του εγκεφάλου]. Έτσι λοιπόν, εάν παρουσιάσετε στα άτομα τις εικόνες κατά τέτοιο τρόπο ώστε να καταλήξουν στο δεξί ημισφαίριο [του εγκεφάλου τους] αντί στο αριστερό τότε είναι πολύ πιο πιθανό να δουν πρότυπα από ό,τι εάν τις παρουσιάσετε έτσι ώστε να καταλήξουν στο αριστερό ημισφαίριο. Το δεξί μας ημισφαίριο φαίνεται να είναι το κέντρο όπου λαμβάνει χώρα πολλή από αυτή την τάση να πιστεύουμε ως αληθή πράγματα που δεν είναι. Αυτό, λοιπόν, που προσπαθούμε να κάνουμε είναι να διεισδύσουμε στον εγκέφαλο για να καταλάβουμε πού συμβαίνουν όλα αυτά.

Ο Μπρύγκερ και η συνάδερφός του, η Κριστίν Μορ, χορήγησαν στα άτομα L-DOPA. Το L-DOPA είναι ένα φάρμακο, όπως γνωρίζετε, που χορηγείται για τη θεραπεία της νόσου Πάρκινσον, η οποία συνδέεται με τη μείωση των επιπέδων της ντοπαμίνης [στον οργανισμό]. Το L-DOPA αυξάνει τα επίπεδα της ντοπαμίνης. Και η αύξηση των επιπέδων της ντοπαμίνης έκανε τα άτομα να δουν περισσότερα πρότυπα από εκείνα που δεν έλαβαν την ντοπαμίνη. Έτσι λοιπόν, η ντοπαμίνη φαίνεται να είναι ένα φάρμακο που συνδέεται με την τάση να πιστεύουμε ως αληθή πράγματα που δεν είναι. Στην πραγματικότητα, τα νευροληπτικά φάρμακα που χρησιμοποιούνται για την εξάλειψη των ψυχωτικών συμπεριφορών συμπτώματα όπως η παράνοια, οι ψευδαισθήσεις και οι παραισθήσεις όλα αυτά εκφράζουν την τάση να πιστεύουμε ως αληθή πράγματα που δεν είναι. Πρόκειται για εσφαλμένα πρότυπα. Είναι ψευδώς θετικά. Είναι λάθη Τύπου Ι. Και εάν χορηγήσετε στα άτομα φάρμακα που είναι ανταγωνιστές της ντοπαμίνης, τότε τα εσφαλμένα πρότυπα εξαφανίζονται. Δηλαδή, μειώνοντας την ποσότητα της ντοπαμίνης μειώνεται και η τάση τους να βλέπουν τέτοιου είδους πρότυπα. Από την άλλη πλευρά, αμφεταμίνες όπως η κοκαΐνη είναι αγωνιστές της ντοπαμίνης. Αυξάνουν τα επίπεδα της ντοπαμίνης. Έτσι λοιπόν, είναι πολύ πιθανό να αισθανθείτε σε μία κατάσταση ευφορίας μία δημιουργικότητα, να αναγνωρίσετε περισσότερα πρότυπα.

Στην πραγματικότητα, παρακολούθησα πρόσφατα τον Ρόμπιν Ουίλιαμς να συζητά για το πώς θεωρούσε ότι ήταν περισσότερο διασκεδαστικός όταν λάμβανε κοκαΐνη, όταν βρισκόταν σε αυτή την κατάσταση, από ό,τι τώρα. Άρα πιθανόν η αύξηση των επιπέδων της ντοπαμίνης να συνδέεται με την αύξηση των επιπέδων δημιουργικότητας. Νομίζω ότι η ντοπαμίνη μεταβάλλει το λόγο σήματος-προς-θόρυβο. Τουτέστιν, με πόση ακρίβεια ανακαλύπτουμε πρότυπα. Εάν βρίσκεται σε χαμηλά επίπεδα, είναι πολύ πιο πιθανό να υποπέσετε σε πάρα πολλά σφάλματα Τύπου ΙΙ. Έτσι σας διαφεύγουν τα πραγματικά πρότυπα. Δεν θέλετε να είστε και πολύ σκεπτικιστές. Εάν είστε πολύ σκεπτικιστές, θα χάσετε τις πραγματικά ενδιαφέρουσες, καλές ιδέες. Ακριβώς, είστε δημιουργικοί, και όμως δεν δίνετε πολλή πίστη στις αερολογίες. [Από την άλλη] εάν είστε πολύ “φτιαγμένοι”, μπορεί να βλέπετε πρότυπα παντού. Κάθε φορά που κάποιος σας κοιτάζει, νομίζετε ότι σας κοιτάζει επίμονα. Νομίζετε ότι οι άλλοι μιλούν για εσάς. Και εάν το παρακάνετε με αυτή την αίσθηση, αυτό απλώς ονομάζεται τρέλα. Πρόκειται για μία διάκριση που πιθανόν θα μπορούσαμε να κάνουμε ανάμεσα σε δύο κατόχους του βραβείου Νόμπελ, τον Ρίτσαρντ Φέινμαν και τον Τζον Νας. Ο ένας μάλλον βλέπει ακριβώς το σωστό αριθμό προτύπων που χρειάζεται για να κερδίσει το Νόμπελ. Το ίδιο και ο άλλος, αλλά ίσως πολύ περισσότερα πρότυπα. Και αυτό στη συνέχεια το αποκαλούμε σχιζοφρένεια.

Έτσι λοιπόν, ο λόγος σήματος-προς-θόρυβο παρουσιάζει εν συνεχεία ένα πρόβλημα ανίχνευσης προτύπου. Και φυσικά όλοι γνωρίζετε ακριβώς τι είναι αυτό, σωστά; Και τι πρότυπο βλέπετε εδώ; Για άλλη μια φορά βάζω σε δοκιμασία τον κογχομετωπιαίο σας φλοιό εδώ, προκαλώντας σας αντικρουόμενες ανιχνεύσεις προτύπων. Γνωρίζετε, φυσικά, ότι αυτά είναι παπούτσια Βία Ούνο. Αυτά είναι σανδάλια. Αρκετά ελκυστικά πόδια, θα έλεγα. Ίσως και λίγο διορθωμένα με το Photoshop. Και, φυσικά, οι αόριστες μορφές που φαίνονται να παλινδρομούν μπρος – πίσω. Αποδεικνύεται ότι οτιδήποτε σκέφτεστε περισσότερο επηρεάζει αυτό που έχετε την τάση να βλέπετε. Και βλέπετε τη λάμπα εδώ, το ξέρω. Επειδή τα φώτα είναι αναμμένα. Φυσικά, χάρη στο περιβαλλοντικό κίνημα είμαστε όλοι ευαισθητοποιημένοι αναφορικά με την κακή κατάσταση στην οποία έχουν περιέλθει τα θαλάσσια θηλαστικά. Αυτό που βλέπετε, λοιπόν, σε αυτή τη θολή φιγούρα είναι, φυσικά, δελφίνια, σωστά; Βλέπετε ένα δελφίνι εδώ. Κι εδώ ένα δελφίνι. Επίσης υπάρχει ένα δελφίνι κι εδώ. Κι αυτή είναι η ουρά ενός δελφινιού εκεί, παιδιά.

(Γέλια)

Εάν μπορούμε να σας τροφοδοτήσουμε με αντικρουόμενα δεδομένα, πάλι, ο κογχομετωπιαίος σας φλοιός θα οδηγηθεί σε σύγχυση. Εάν κοιτάζετε εδώ κάτω, είναι εντάξει. Εάν κοιτάζετε εδώ πάνω, τότε λαμβάνετε αντικρουόμενα δεδομένα. Και ύστερα θα πρέπει να αναστρέψουμε την εικόνα για να δείτε ότι είναι στημένη. Η ψευδαίσθηση του “αδύνατου κιβωτίου”. Είναι εύκολο να εξαπατήσετε τον εγκέφαλό σας σε δισδιάστατες εικόνες. Λέτε, λοιπόν, “Έλα τώρα, Σέρμερ, όλοι μπορούν να το κάνουν αυτό σε ένα κείμενο εισαγωγής στην Ψυχολογία με μία ψευδαίσθηση σαν και αυτή”. Λοιπόν, αυτή είναι η τελευταία, θαυμάσια τρισδιάστατη ψευδαισθητική εικόνα του “αδύνατου κιβωτίου” του Τζέρυ Άντρους, όπου ο Τζέρυ στέκεται μέσα στο αδύνατο κιβώτιο. Και είχε την ευγενή καλοσύνη να το δημοσιεύσει αυτό και να μας αποκαλύψει τι συμβαίνει στην πραγματικότητα. Φυσικά, η γωνία της κάμερας παίζει το σημαντικότερο λόγο. Ο φωτογράφος στέκεται εκεί πέρα. Και αυτή η σανίδα φαίνεται να επικαλύπτει αυτήν και αυτή εδώ εκείνη, και ούτω καθεξής, αλλά ακόμη και όταν την απομακρύνω, η ψευδαίσθηση είναι τόσο ισχυρή εξαιτίας του τρόπου με τον οποίο συνάπτονται οι εγκέφαλοί μας για να ανακαλύπτουν αυτά τα συγκεκριμένα πρότυπα.

Αυτή εδώ είναι μία σχετικά πρόσφατη εικόνα που μας παραπλανά εξαιτίας των αντικρουόμενων προτύπων που προκύπτουν όταν συγκρίνουμε αυτή τη γωνία με εκείνη τη γωνία. Στην πραγματικότητα, πρόκειται για την ίδια ακριβώς εικόνα, εάν τοποθετήσουμε τις φωτογραφίες τη μία δίπλα στην άλλη. Αυτό που κάνετε είναι ότι συγκρίνετε αυτή τη γωνία με εκείνη τη γωνία αντί με αυτήν εδώ. Και έτσι ο εγκέφαλός σας εξαπατάται. Και επιπλέον, οι μηχανισμοί εντοπισμού προτύπων των εγκεφάλων σας εξαπατώνται.

Είναι εύκολο να διακρίνουμε τα πρόσωπα επειδή διαθέτουμε ένα επιπρόσθετο εξελιγμένο λογισμικό αναγνώρισης προσώπων στους κροταφικούς λοβούς μας. Εδώ είναι κάποια πρόσωπα στην πλαγιά ενός βράχου. Και δεν είμαι καν σίγουρος εάν πρόκειται για πραγματική φωτογραφία — μπορεί να έχει υποστεί επεξεργασία με το Photoshop. Παρ’ όλα αυτά, η εικόνα μας βοηθάει να καταλήξω εκεί που θέλω. Τώρα, ποιο από αυτά τα πρόσωπα σας φαίνεται παράξενο; Χωρίς δεύτερη σκέψη, ποιο σας φαίνεται παράξενο; Αυτό στα αριστερά. Εντάξει. Οπότε θα αντιστρέψω την εικόνα ώστε το πρόσωπο να έρθει στη δεξιά πλευρά. Και έχετε δίκιο. Μία αρκετά γνωστή ψευδαίσθηση — και πρωτοεφαρμόστηκε σε φωτογραφία της Μάργκαρετ Θάτσερ. Τώρα, “πωλούν” τους πολιτικούς όλη την ώρα. Γιατί συμβαίνει λοιπόν αυτό; Βλέπετε, ξέρουμε ακριβώς πού λαμβάνει χώρα αυτή η διαδικασία, στον κροταφικό λοβό, εγκάρσια, λίγο πιο πάνω από το αυτί σας, εκεί. Σε μία μικρή κατασκευή που ονομάζεται ατρακτοειδής έλικα. Και υπάρχουν δύο τύποι κυττάρων που συμμετέχουν σε αυτή την διαδικασία, που δηλαδή καταγράφουν χαρακτηριστικά προσώπων είτε γενικά, είτε συγκεκριμένα αυτά τα μεγάλα, ταχείας βολής κύτταρα καταγράφουν πρώτα γενικά το πρόσωπο. Έτσι αναγνωρίζετε αμέσως τον Ομπάμα. Και εν συνεχεία παρατηρείτε ότι υπάρχει κάτι παράξενο αναφορικά με τα μάτια και το στόμα. Ειδικά όταν είναι αναποδογυρισμένα το λογισμικό αναγνώρισης γενικού προσώπου επικεντρώνεται εκεί.

Τώρα, προανέφερα στο μικρό μας νοητικό πείραμα ότι είστε ένας ανθρωπίδης που περιπλανάται στις πεδιάδες της Αφρικής. Είναι απλώς ο άνεμος ή ένα επικίνδυνο αρπακτικό; Ποια η διαφορά ανάμεσά τους; Λοιπόν, ο άνεμος είναι άψυχο αντικείμενο, το επικίνδυνο αρπακτικό είναι ένας πράκτορας με προθέσεις. Και ονομάζω αυτή τη διαδικασία “agenticity” (η τάση μας να πιστεύουμε ότι ο κόσμος μας ελέγχεται σκόπιμα από αόρατους πράκτορες). Πρόκειται για την τάση μας να εμποτίζουμε τα πρότυπα με νόημα, πρόθεση και πράκτορες, συχνά αόρατα όντα προερχόμενα από ψηλά. Αυτή την ιδέα τη δανειζόμαστε από έναν άλλο TEDster εδώ, τον Ντάνιελ Ντένετ, ο οποίος αναφέρθηκε στην υιοθέτηση της προθεσιαρχικής προσέγγισης.

Πρόκειται, λοιπόν, για έναν τύπο αυτού επεκτεινόμενο για να εξηγήσει, νομίζω, πολλά διαφορετικά πράγματα, ψυχές, πνεύματα, φαντάσματα, θεούς, δαίμονες, αγγέλους, εξωγήινους, ευφυείς σχεδιαστές, κυβερνητικούς κατασκευαστές θεωριών συνωμοσίας και όλα τα είδη αόρατων πρακτόρων με ισχύ και πρόθεση που θεωρείται ότι στοιχειώνουν τον κόσμο μας και ελέγχουν τις ζωές μας. Νομίζω ότι αποτελούν τη βάση του ανιμισμού και του πολυθεϊσμού και του μονοθεϊσμού. Πρόκειται για την πεποίθηση ότι οι εξωγήινοι είναι κατά κάποιο τρόπο πιο εξελιγμένοι από εμάς, πιο ηθικοί από εμάς και οι ιστορίες πάντα λένε ότι έρχονται εδώ για να μας σώσουν και να μας γλιτώσουν από ψηλά. Ο ευφυής σχεδιαστής πάντα παρουσιάζεται σαν αυτό το υπέρ ευφυές, ηθικό ον που έρχεται κάτω στη Γη για να σχεδιάσει τη ζωή. Ακόμη και η ιδέα ότι η κυβέρνηση μπορεί να μας σώσει. Αυτό δεν αποτελεί πλέον το σχήμα του μέλλοντος. Αλλά αυτός είναι, νομίζω, ένας τύπος της τάσης μας να πιστεύουμε στην ύπαρξη αόρατων πρακτόρων, το να προβάλεις, δηλαδή, κάποιον εκεί επάνω δυνατό και ισχυρό που θα έρθει για να μας σώσει.

Και αυτό συνιστά, επίσης, τη βάση για την ανάπτυξη των θεωριών συνωμοσίας. Υπάρχει κάποιος που κρύβεται πίσω από όλα κινώντας τα νήματα, είτε πρόκειται για τους Πεφωτισμένους είτε για την ομάδα Μπίλντερμπεργκ. Αλλά αυτό είναι ένα πρόβλημα εντοπισμού προτύπων, έτσι δεν είναι; Κάποια πρότυπα υφίστανται και κάποια άλλα όχι. Ο Τζον Κέννεντυ δολοφονήθηκε στο πλαίσιο κάποιας συνωμοσίας εναντίον του ή από κάποιο μοναχικό δολοφόνο; Λοιπόν, εάν πάτε εκεί [στον τόπο του εγκλήματος] — υπάρχουν άνθρωποι εκεί κάθε ημέρα — όπως όταν πήγα εγώ εκεί, εδώ — που μου έδειξαν πού στέκονταν οι διάφοροι σκοπευτές. Ο αγαπημένος μου ήταν αυτός που στεκόταν στο φρεάτιο. Και εμφανίστηκε ξαφνικά το τελευταίο δευτερόλεπτο και διέπραξε την απόπειρα. Φυσικά, όμως, ο Λίνκολν δολοφονήθηκε στο πλαίσιο μιας συνωμοσίας. Έτσι λοιπόν, δεν μπορούμε απλώς κατά τον ίδιο τρόπο να αντιπαρερχόμαστε όλα τα πρότυπα έτσι. Επειδή, ας το αποδεχθούμε, κάποια πρότυπα είναι αληθινά. Κάποιες θεωρίες συνωμοσίας είναι στην πραγματικότητα αληθινές. Αυτό, ίσως, εξηγεί πολλά.

Και τα γεγονότα της 11ης Σεπτεμβρίου ακολουθούνται από μία θεωρία συνωμοσίας. Είναι μία συνωμοσία. Το κάναμε ολόκληρο ζήτημα. 19 μέλη της Αλ Κάιντα να μηχανορραφούν για να διαπεράσουν ολόκληρα κτίρια με αεροπλάνα αυτό αποτελεί συνωμοσία. Όμως οι “υπερασπιστές της αλήθειας σχετικά με την 11η Σεπτεμβρίου” δεν έχουν την ίδια γνώμη. Πιστεύουν ότι ήταν δουλειά σχεδιασμένη εκ των έσω από την διακυβέρνηση Μπους. Λοιπόν, αυτό αποτελεί αντικείμενο μιας άλλης διάλεξης. Αλλά γνωρίζετε πώς γνωρίζουμε ότι η 11η Σεπτεμβρίου δεν οργανώθηκε από την κυβέρνηση Μπους; Επειδή πέτυχε.

(Γέλια)

(Χειροκρότημα)

Άρα είμαστε γεννημένοι δυιστές. Η διαδικασία της τάσης μας να πιστεύουμε στην ύπαρξη αόρατων πρακτόρων προέρχεται από το γεγονός ότι μπορούμε να απολαμβάνουμε ταινίες σαν κι αυτές. Επειδή μπορούμε να φανταστούμε, στην ουσία, τη συνέχειά τους. Γνωρίζουμε ότι εάν ερεθίσετε τον κροταφικό λοβό, μπορείτε να παράξετε την αίσθηση εμπειριών έξω-από-το σώμα σας, επιθανάτιων εμπειριών, τις οποίες μπορείτε να επιτύχετε απλώς τοποθετώντας ένα ηλεκτρόδιο στον κροταφικό λοβό, εκεί. Ή ακόμη μπορείτε να τις επιτύχετε μέσω απώλειας της συνείδησης, επιταχύνοντας σε έναν φυγοκεντρωτή. Υφίστασθε υποξία ή μείωση του εισπνεόμενου οξυγόνου. Και τότε ο εγκέφαλός σας αισθάνεται ότι βιώνει μία έξω-από-το σώμα εμπειρία. Μπορείτε να χρησιμοποιήσετε – πράγμα το οποίο έκανα κι εγώ, πήγα έξω και το έκανα — το Κράνος του Θεού που κατασκεύασε ο Μάικλ Πέρσινγκερ το οποίο βομβαρδίζει τους κροταφικούς λοβούς σας με ηλεκτρομαγνητικά κύματα. Και βιώνεις την αίσθηση μίας έξω-από-το σώμα εμπειρίας.

Θα κλείσω λοιπόν εδώ με ένα μικρής διάρκειας βίντεο που κατά κάποιο τρόπο συνοψίζει όλα όσα λέχθησαν μέχρι τώρα. Διαρκεί μόνο ενάμιση λεπτό. Τα συνενώνει όλα αυτά στη δύναμη της προσδοκίας και στη δύναμη της πίστης. Πάμε λοιπόν.

Αφηγητής: Αυτή είναι η αίθουσα που επέλεξαν για τις δήθεν ακροάσεις τους για μία διαφήμιση ελαίου για χείλη.

Γυναίκα: Ελπίζουμε ότι θα μπορέσουμε να χρησιμοποιήσουμε τμήμα αυτής της ακρόασης σε ένα διαφημιστικό εθνικής εμβέλειας, σωστά; Και εδώ δοκιμάζουμε κάποια έλαια χειλιών που έχουμε εδώ. Και αυτά είναι τα μοντέλα μας που θα μας βοηθήσουν, ο Ρότζερ και ο Ματ. Και έχουμε το δικό μας έλαιο χειλιών, και μια ευπώλητη μάρκα. Θα είχες κάποιο πρόβλημα να φιλήσεις τα μοντέλα μας για να το δοκιμάσεις;

Κορίτσι: Όχι.

Γυναίκα: Δεν θα είχες; (Κορίτσι: Όχι). Γυναίκα: Πιστεύεις ότι αυτό θα ήταν εντάξει.

Κορίτσι: Αυτό θα ήταν εντάξει. (Γυναίκα: Εντάξει).

Αυτό είναι ένα τεστ που διεξάγεται με τα μάτια κλειστά. Θα σου ζητήσω να προχωρήσεις και να δέσεις τα μάτια σου με ένα μαντήλι. Τώρα μπορείς να δεις κάτι; (Κορίτσι: Όχι). Τράβηξέ το ώστε να μην μπορείς να βλέπεις ούτε κάτω. (Κορίτσι: Εντάξει).

Γυναίκα: Δεν βλέπεις απολύτως τίποτα τώρα, σωστά;

Κορίτσι: Ναι. (Γυναίκα: Εντάξει).

Τώρα, αυτό που θα εξετάσω με αυτό το τεστ είναι ο τρόπος με τον οποίο το έλαιο προστατεύει τα χείλη σου, την υφή, εντάξει, και ίσως εάν μπορείς να διακρίνεις κάποια γεύση ή όχι.

Κορίτσι: Εντάξει. (Γυναίκα: Έχεις ξανακάνει τεστ φιλιού ποτέ;)

Κορίτσι: Όχι.

Γυναίκα: Κάνε ένα βήμα μπροστά εδώ. Εντάξει, τώρα θέλω να σουφρώσεις τα χείλη σου. Σούφρωσε τα χείλη σου αρκετά και γύρε λίγο, εντάξει;

(Μουσική)

(Γέλια)

(Γέλια)

Εντάξει. Τζένιφερ, πώς ένιωσες;

Τζένιφερ: Καλά.

(Γέλια)

Κορίτσι: Ω, Θεέ μου.

(Γέλια)

Μάικλ Σέρμερ: Σας ευχαριστώ πάρα πολύ. Σας ευχαριστώ. Ευχαριστώ.