ΑΡΙΣΤ ΗΝικ 1155a3–1156a5
(ΑΡΙΣΤ ΗΝικ 1155a3–1159b24: Τα είδη της φιλίας) Η φύση της φιλίας
Μετά την εξέταση των δύο ειδών της αρετής, της ἠθικῆς και της διανοητικῆς (βιβλία Β´–Ζ´), ο Αριστοτέλης στο Η´ βιβλίο τόνισε ότι η έλλειψη εγκράτειας (η ἀκρασία ) συμπεριλαμβάνεται σε ό,τι πρέπει να αποφεύγει ο άνθρωπος, ενώ έκανε λόγο και για την ηδονή. Από την αρχή του Θ´ βιβλίου περνά στο θέμα της φιλίας.
Μετὰ δὲ ταῦτα περὶ φιλίας ἕποιτ’ ἂν διελθεῖν· ἔστι
γὰρ ἀρετή τις ἢ μετ’ ἀρετῆς, ἔτι δ’ ἀναγκαιότατον εἰς τὸν
(5) βίον. ἄνευ γὰρ φίλων οὐδεὶς ἕλοιτ’ ἂν ζῆν, ἔχων τὰ λοιπὰ
ἀγαθὰ πάντα· καὶ γὰρ πλουτοῦσι καὶ ἀρχὰς καὶ δυναστείας
κεκτημένοις δοκεῖ φίλων μάλιστ’ εἶναι χρεία· τί γὰρ ὄφελος
τῆς τοιαύτης εὐετηρίας ἀφαιρεθείσης εὐεργεσίας, ἣ γίγνεται
μάλιστα καὶ ἐπαινετωτάτη πρὸς φίλους; ἢ πῶς ἂν τηρηθείη
(10) καὶ σῴζοιτ’ ἄνευ φίλων; ὅσῳ γὰρ πλείων, τοσούτῳ ἐπισφα-
λεστέρα. ἐν πενίᾳ τε καὶ ταῖς λοιπαῖς δυστυχίαις μόνην
οἴονται καταφυγὴν εἶναι τοὺς φίλους. καὶ νέοις δὲ πρὸς τὸ
ἀναμάρτητον καὶ πρεσβυτέροις πρὸς θεραπείαν καὶ τὸ ἐλ-
λεῖπον τῆς πράξεως δι’ ἀσθένειαν βοηθείας, τοῖς τ’ ἐν ἀκμῇ
(15) πρὸς τὰς καλὰς πράξεις· «σύν τε δύ’ ἐρχομένω»· καὶ γὰρ
νοῆσαι καὶ πρᾶξαι δυνατώτεροι. φύσει τ’ ἐνυπάρχειν ἔοικε
πρὸς τὸ γεγεννημένον τῷ γεννήσαντι καὶ πρὸς τὸ γεννῆσαν
τῷ γεννηθέντι, οὐ μόνον ἐν ἀνθρώποις ἀλλὰ καὶ ἐν ὄρνισι
καὶ τοῖς πλείστοις τῶν ζῴων, καὶ τοῖς ὁμοεθνέσι πρὸς ἄλ-
(20) ληλα, καὶ μάλιστα τοῖς ἀνθρώποις, ὅθεν τοὺς φιλανθρώπους
ἐπαινοῦμεν. ἴδοι δ’ ἄν τις καὶ ἐν ταῖς πλάναις ὡς οἰκεῖον
ἅπας ἄνθρωπος ἀνθρώπῳ καὶ φίλον. ἔοικε δὲ καὶ τὰς πό-
λεις συνέχειν ἡ φιλία, καὶ οἱ νομοθέται μᾶλλον περὶ αὐτὴν
σπουδάζειν ἢ τὴν δικαιοσύνην· ἡ γὰρ ὁμόνοια ὅμοιόν τι τῇ
(25) φιλίᾳ ἔοικεν εἶναι, ταύτης δὲ μάλιστ’ ἐφίενται καὶ τὴν στά-
σιν ἔχθραν οὖσαν μάλιστα ἐξελαύνουσιν· καὶ φίλων μὲν ὄντων
οὐδὲν δεῖ δικαιοσύνης, δίκαιοι δ’ ὄντες προσδέονται φιλίας,
καὶ τῶν δικαίων τὸ μάλιστα φιλικὸν εἶναι δοκεῖ. οὐ μόνον
δ’ ἀναγκαῖόν ἐστιν ἀλλὰ καὶ καλόν· τοὺς γὰρ φιλοφίλους
(30) ἐπαινοῦμεν, ἥ τε πολυφιλία δοκεῖ τῶν καλῶν ἕν τι εἶναι·
καὶ ἔτι τοὺς αὐτοὺς οἴονται ἄνδρας ἀγαθοὺς εἶναι καὶ φίλους.
Διαμφισβητεῖται δὲ περὶ αὐτῆς οὐκ ὀλίγα. οἳ μὲν γὰρ
ὁμοιότητά τινα τιθέασιν αὐτὴν καὶ τοὺς ὁμοίους φίλους,
ὅθεν τὸν ὅμοιόν φασιν ὡς τὸν ὅμοιον, καὶ κολοιὸν ποτὶ
(35) κολοιόν, καὶ τὰ τοιαῦτα· οἳ δ’ ἐξ ἐναντίας κεραμεῖς πάντας
[1155b] τοὺς τοιούτους ἀλλήλοις φασὶν εἶναι. καὶ περὶ αὐτῶν τούτων
ἀνώτερον ἐπιζητοῦσι καὶ φυσικώτερον, Εὐριπίδης μὲν φάσκων
ἐρᾶν μὲν ὄμβρου γαῖαν ξηρανθεῖσαν, ἐρᾶν δὲ σεμνὸν οὐρανὸν
πληρούμενον ὄμβρου πεσεῖν ἐς γαῖαν, καὶ Ἡράκλειτος τὸ
(5) ἀντίξουν συμφέρον καὶ ἐκ τῶν διαφερόντων καλλίστην ἁρ-
μονίαν καὶ πάντα κατ’ ἔριν γίνεσθαι· ἐξ ἐναντίας δὲ τούτοις
ἄλλοι τε καὶ Ἐμπεδοκλῆς· τὸ γὰρ ὅμοιον τοῦ ὁμοίου ἐφίε-
σθαι. τὰ μὲν οὖν φυσικὰ τῶν ἀπορημάτων ἀφείσθω (οὐ γὰρ
οἰκεῖα τῆς παρούσης σκέψεως)· ὅσα δ’ ἐστὶν ἀνθρωπικὰ καὶ
(10) ἀνήκει εἰς τὰ ἤθη καὶ τὰ πάθη, ταῦτ’ ἐπισκεψώμεθα, οἷον
πότερον ἐν πᾶσι γίνεται φιλία ἢ οὐχ οἷόν τε μοχθηροὺς
ὄντας φίλους εἶναι, καὶ πότερον ἓν εἶδος τῆς φιλίας ἐστὶν
ἢ πλείω. οἱ μὲν γὰρ ἓν οἰόμενοι, ὅτι ἐπιδέχεται τὸ μᾶλλον
καὶ [τὸ] ἧττον, οὐχ ἱκανῷ πεπιστεύκασι σημείῳ· δέχεται γὰρ
(15) τὸ μᾶλλον καὶ [τὸ] ἧττον καὶ τὰ ἕτερα τῷ εἴδει. εἴρηται δ’
ὑπὲρ αὐτῶν ἔμπροσθεν.
Τάχα δ’ ἂν γένοιτο περὶ αὐτῶν φανερὸν γνωρισθέντος
τοῦ φιλητοῦ. δοκεῖ γὰρ οὐ πᾶν φιλεῖσθαι ἀλλὰ τὸ φιλητόν,
τοῦτο δ’ εἶναι ἀγαθὸν ἢ ἡδὺ ἢ χρήσιμον· δόξειε δ’ ἂν χρή-
(20) σιμον εἶναι δι’ οὗ γίνεται ἀγαθόν τι ἢ ἡδονή, ὥστε φιλητὰ
ἂν εἴη τἀγαθόν τε καὶ τὸ ἡδὺ ὡς τέλη. πότερον οὖν τἀγαθὸν
φιλοῦσιν ἢ τὸ αὑτοῖς ἀγαθόν; διαφωνεῖ γὰρ ἐνίοτε ταῦτα.
ὁμοίως δὲ καὶ περὶ τὸ ἡδύ. δοκεῖ δὲ τὸ αὑτῷ ἀγαθὸν φι-
λεῖν ἕκαστος, καὶ εἶναι ἁπλῶς μὲν τἀγαθὸν φιλητόν, ἑκάστῳ
(25) δὲ τὸ ἑκάστῳ· φιλεῖ δ’ ἕκαστος οὐ τὸ ὂν αὑτῷ ἀγαθὸν ἀλλὰ
τὸ φαινόμενον. διοίσει δ’ οὐδέν· ἔσται γὰρ τὸ φιλητὸν φαι-
νόμενον. τριῶν δ’ ὄντων δι’ ἃ φιλοῦσιν, ἐπὶ μὲν τῇ τῶν ἀψύ-
χων φιλήσει οὐ λέγεται φιλία· οὐ γάρ ἐστιν ἀντιφίλησις, οὐδὲ
βούλησις ἐκείνῳ ἀγαθοῦ (γελοῖον γὰρ ἴσως τῷ οἴνῳ βούλεσθαι
(30) τἀγαθά, ἀλλ’ εἴπερ, σῴζεσθαι βούλεται αὐτόν, ἵνα αὐτὸς
ἔχῃ)· τῷ δὲ φίλῳ φασὶ δεῖν βούλεσθαι τἀγαθὰ ἐκείνου ἕνεκα.
τοὺς δὲ βουλομένους οὕτω τἀγαθὰ εὔνους λέγουσιν, ἂν μὴ
ταὐτὸ καὶ παρ’ ἐκείνου γίνηται· εὔνοιαν γὰρ ἐν ἀντιπεπονθόσι
φιλίαν εἶναι. ἢ προσθετέον μὴ λανθάνουσαν; πολλοὶ γάρ
(35) εἰσιν εὖνοι οἷς οὐχ ἑωράκασιν, ὑπολαμβάνουσι δὲ ἐπιεικεῖς
[1156a] εἶναι ἢ χρησίμους· τοῦτο δὲ τὸ αὐτὸ κἂν ἐκείνων τις πάθοι
πρὸς τοῦτον. εὖνοι μὲν οὖν οὗτοι φαίνονται ἀλλήλοις· φί-
λους δὲ πῶς ἄν τις εἴποι λανθάνοντας ὡς ἔχουσιν ἑαυτοῖς; δεῖ
ἄρα εὐνοεῖν ἀλλήλοις καὶ βούλεσθαι τἀγαθὰ μὴ λανθάνοντας
(5) δι’ ἕν τι τῶν εἰρημένων.
Μετὰ δὲ ταῦτα περὶ φιλίας ἕποιτ’ ἂν διελθεῖν· ἔστι
γὰρ ἀρετή τις ἢ μετ’ ἀρετῆς, ἔτι δ’ ἀναγκαιότατον εἰς τὸν
(5) βίον. ἄνευ γὰρ φίλων οὐδεὶς ἕλοιτ’ ἂν ζῆν, ἔχων τὰ λοιπὰ
ἀγαθὰ πάντα· καὶ γὰρ πλουτοῦσι καὶ ἀρχὰς καὶ δυναστείας
κεκτημένοις δοκεῖ φίλων μάλιστ’ εἶναι χρεία· τί γὰρ ὄφελος
τῆς τοιαύτης εὐετηρίας ἀφαιρεθείσης εὐεργεσίας, ἣ γίγνεται
μάλιστα καὶ ἐπαινετωτάτη πρὸς φίλους; ἢ πῶς ἂν τηρηθείη
(10) καὶ σῴζοιτ’ ἄνευ φίλων; ὅσῳ γὰρ πλείων, τοσούτῳ ἐπισφα-
λεστέρα. ἐν πενίᾳ τε καὶ ταῖς λοιπαῖς δυστυχίαις μόνην
οἴονται καταφυγὴν εἶναι τοὺς φίλους. καὶ νέοις δὲ πρὸς τὸ
ἀναμάρτητον καὶ πρεσβυτέροις πρὸς θεραπείαν καὶ τὸ ἐλ-
λεῖπον τῆς πράξεως δι’ ἀσθένειαν βοηθείας, τοῖς τ’ ἐν ἀκμῇ
(15) πρὸς τὰς καλὰς πράξεις· «σύν τε δύ’ ἐρχομένω»· καὶ γὰρ
νοῆσαι καὶ πρᾶξαι δυνατώτεροι. φύσει τ’ ἐνυπάρχειν ἔοικε
πρὸς τὸ γεγεννημένον τῷ γεννήσαντι καὶ πρὸς τὸ γεννῆσαν
τῷ γεννηθέντι, οὐ μόνον ἐν ἀνθρώποις ἀλλὰ καὶ ἐν ὄρνισι
καὶ τοῖς πλείστοις τῶν ζῴων, καὶ τοῖς ὁμοεθνέσι πρὸς ἄλ-
(20) ληλα, καὶ μάλιστα τοῖς ἀνθρώποις, ὅθεν τοὺς φιλανθρώπους
ἐπαινοῦμεν. ἴδοι δ’ ἄν τις καὶ ἐν ταῖς πλάναις ὡς οἰκεῖον
ἅπας ἄνθρωπος ἀνθρώπῳ καὶ φίλον. ἔοικε δὲ καὶ τὰς πό-
λεις συνέχειν ἡ φιλία, καὶ οἱ νομοθέται μᾶλλον περὶ αὐτὴν
σπουδάζειν ἢ τὴν δικαιοσύνην· ἡ γὰρ ὁμόνοια ὅμοιόν τι τῇ
(25) φιλίᾳ ἔοικεν εἶναι, ταύτης δὲ μάλιστ’ ἐφίενται καὶ τὴν στά-
σιν ἔχθραν οὖσαν μάλιστα ἐξελαύνουσιν· καὶ φίλων μὲν ὄντων
οὐδὲν δεῖ δικαιοσύνης, δίκαιοι δ’ ὄντες προσδέονται φιλίας,
καὶ τῶν δικαίων τὸ μάλιστα φιλικὸν εἶναι δοκεῖ. οὐ μόνον
δ’ ἀναγκαῖόν ἐστιν ἀλλὰ καὶ καλόν· τοὺς γὰρ φιλοφίλους
(30) ἐπαινοῦμεν, ἥ τε πολυφιλία δοκεῖ τῶν καλῶν ἕν τι εἶναι·
καὶ ἔτι τοὺς αὐτοὺς οἴονται ἄνδρας ἀγαθοὺς εἶναι καὶ φίλους.
Διαμφισβητεῖται δὲ περὶ αὐτῆς οὐκ ὀλίγα. οἳ μὲν γὰρ
ὁμοιότητά τινα τιθέασιν αὐτὴν καὶ τοὺς ὁμοίους φίλους,
ὅθεν τὸν ὅμοιόν φασιν ὡς τὸν ὅμοιον, καὶ κολοιὸν ποτὶ
(35) κολοιόν, καὶ τὰ τοιαῦτα· οἳ δ’ ἐξ ἐναντίας κεραμεῖς πάντας
[1155b] τοὺς τοιούτους ἀλλήλοις φασὶν εἶναι. καὶ περὶ αὐτῶν τούτων
ἀνώτερον ἐπιζητοῦσι καὶ φυσικώτερον, Εὐριπίδης μὲν φάσκων
ἐρᾶν μὲν ὄμβρου γαῖαν ξηρανθεῖσαν, ἐρᾶν δὲ σεμνὸν οὐρανὸν
πληρούμενον ὄμβρου πεσεῖν ἐς γαῖαν, καὶ Ἡράκλειτος τὸ
(5) ἀντίξουν συμφέρον καὶ ἐκ τῶν διαφερόντων καλλίστην ἁρ-
μονίαν καὶ πάντα κατ’ ἔριν γίνεσθαι· ἐξ ἐναντίας δὲ τούτοις
ἄλλοι τε καὶ Ἐμπεδοκλῆς· τὸ γὰρ ὅμοιον τοῦ ὁμοίου ἐφίε-
σθαι. τὰ μὲν οὖν φυσικὰ τῶν ἀπορημάτων ἀφείσθω (οὐ γὰρ
οἰκεῖα τῆς παρούσης σκέψεως)· ὅσα δ’ ἐστὶν ἀνθρωπικὰ καὶ
(10) ἀνήκει εἰς τὰ ἤθη καὶ τὰ πάθη, ταῦτ’ ἐπισκεψώμεθα, οἷον
πότερον ἐν πᾶσι γίνεται φιλία ἢ οὐχ οἷόν τε μοχθηροὺς
ὄντας φίλους εἶναι, καὶ πότερον ἓν εἶδος τῆς φιλίας ἐστὶν
ἢ πλείω. οἱ μὲν γὰρ ἓν οἰόμενοι, ὅτι ἐπιδέχεται τὸ μᾶλλον
καὶ [τὸ] ἧττον, οὐχ ἱκανῷ πεπιστεύκασι σημείῳ· δέχεται γὰρ
(15) τὸ μᾶλλον καὶ [τὸ] ἧττον καὶ τὰ ἕτερα τῷ εἴδει. εἴρηται δ’
ὑπὲρ αὐτῶν ἔμπροσθεν.
Τάχα δ’ ἂν γένοιτο περὶ αὐτῶν φανερὸν γνωρισθέντος
τοῦ φιλητοῦ. δοκεῖ γὰρ οὐ πᾶν φιλεῖσθαι ἀλλὰ τὸ φιλητόν,
τοῦτο δ’ εἶναι ἀγαθὸν ἢ ἡδὺ ἢ χρήσιμον· δόξειε δ’ ἂν χρή-
(20) σιμον εἶναι δι’ οὗ γίνεται ἀγαθόν τι ἢ ἡδονή, ὥστε φιλητὰ
ἂν εἴη τἀγαθόν τε καὶ τὸ ἡδὺ ὡς τέλη. πότερον οὖν τἀγαθὸν
φιλοῦσιν ἢ τὸ αὑτοῖς ἀγαθόν; διαφωνεῖ γὰρ ἐνίοτε ταῦτα.
ὁμοίως δὲ καὶ περὶ τὸ ἡδύ. δοκεῖ δὲ τὸ αὑτῷ ἀγαθὸν φι-
λεῖν ἕκαστος, καὶ εἶναι ἁπλῶς μὲν τἀγαθὸν φιλητόν, ἑκάστῳ
(25) δὲ τὸ ἑκάστῳ· φιλεῖ δ’ ἕκαστος οὐ τὸ ὂν αὑτῷ ἀγαθὸν ἀλλὰ
τὸ φαινόμενον. διοίσει δ’ οὐδέν· ἔσται γὰρ τὸ φιλητὸν φαι-
νόμενον. τριῶν δ’ ὄντων δι’ ἃ φιλοῦσιν, ἐπὶ μὲν τῇ τῶν ἀψύ-
χων φιλήσει οὐ λέγεται φιλία· οὐ γάρ ἐστιν ἀντιφίλησις, οὐδὲ
βούλησις ἐκείνῳ ἀγαθοῦ (γελοῖον γὰρ ἴσως τῷ οἴνῳ βούλεσθαι
(30) τἀγαθά, ἀλλ’ εἴπερ, σῴζεσθαι βούλεται αὐτόν, ἵνα αὐτὸς
ἔχῃ)· τῷ δὲ φίλῳ φασὶ δεῖν βούλεσθαι τἀγαθὰ ἐκείνου ἕνεκα.
τοὺς δὲ βουλομένους οὕτω τἀγαθὰ εὔνους λέγουσιν, ἂν μὴ
ταὐτὸ καὶ παρ’ ἐκείνου γίνηται· εὔνοιαν γὰρ ἐν ἀντιπεπονθόσι
φιλίαν εἶναι. ἢ προσθετέον μὴ λανθάνουσαν; πολλοὶ γάρ
(35) εἰσιν εὖνοι οἷς οὐχ ἑωράκασιν, ὑπολαμβάνουσι δὲ ἐπιεικεῖς
[1156a] εἶναι ἢ χρησίμους· τοῦτο δὲ τὸ αὐτὸ κἂν ἐκείνων τις πάθοι
πρὸς τοῦτον. εὖνοι μὲν οὖν οὗτοι φαίνονται ἀλλήλοις· φί-
λους δὲ πῶς ἄν τις εἴποι λανθάνοντας ὡς ἔχουσιν ἑαυτοῖς; δεῖ
ἄρα εὐνοεῖν ἀλλήλοις καὶ βούλεσθαι τἀγαθὰ μὴ λανθάνοντας
(5) δι’ ἕν τι τῶν εἰρημένων.
***
Μετά ταύτα δεν μας μένει παρά να πραγματευθώμεν το ζήτημα της φιλίας. Διότι αύτη είναι αρετή ή τουλάχιστον συγγενεύει με την αρετήν και είναι προς τούτοις διά την ζωήν αναγκαιοτάτη. (5) Διότι ουδείς θα ήθελε να ζη άνευ φίλων, και αν ακόμη κατείχεν όλα τα λοιπά αγαθά. (Και αυτοί οι πλούσιοι, οι άρχοντες και οι δυνάσται έχουν, ως φαίνεται, υπέρ πάντα άλλον ανάγκην φίλων. Διότι εις τι θα εχρησίμευε το να είναι κατάμεστοι αγαθών, εάν αφήρει κανείς απ' αυτών την ικανότητα να ασκούν την ευεργετικήν εκείνην δράσιν, ήτις απευθύνεται προς τους φίλους και, ως εκ τούτου, είναι τα μάλιστα αξιέπανος; Ή πώς θα ήτο δυνατόν να διατηρούνται (10) και να διασώζωνται τόσα αγαθά άνευ φίλων: Διότι, όσον περισσότερα είναι ταύτα, τόσον είναι επισφαλέστερα). Εις την πενίαν και τα λοιπά δυστυχήματα οι φίλοι θεωρούνται ως το μοναδικόν καταφύγιον. Η φιλία παρέχει εις τους νέους την συνδρομήν της προς αποφυγήν των σφαλμάτων των. Εις τους πρεσβυτέρους την ποθητήν φροντίδα και την αντικατάστασιν εκείνου, το οποίον τους λείπει λόγω της αδυναμίας των, τους δε ακμαίους άνδρας παρακινεί εις την εκτέλεσιν (15) ηθικώς ωραίων πράξεων:Όταν δυο άνθρωποι βαδίζουν ηνωμένοι … Διότι κατά τον τρόπον τούτον θα είναι ικανώτεροι να εννοούν τα πράγματα και να ενεργούν σχετικώς. Το συναίσθημα της φιλίας ενυπάρχει, ως φαίνεται, εκ φύσεως εις τον γεννήσαντα έναντι του γεννηθέντος, όχι δε μόνον εις τους ανθρώπους, αλλά και εις τα πτηνά και τα πλείστα των ζώων, εις τα άτομα του αυτού είδους προς άλληλα, (20) κυρίως όμως εις τους ανθρώπους, διό και απονέμομεν εις τους φιλανθρώπους έπαινον. Φαίνεται ότι διατηρεί και τας πόλεις η φιλία και ότι απασχολεί τους νομοθέτας περισσότερον παρά η δικαιοσύνη. Διότι η ομόνοια φαίνεται συγγενής προς την φιλίαν (25) και ταύτην επιζητούν όσον το δυνατόν περισσότερον, ενώ προσπαθούν ν' απομακρύνουν την διχόνοιαν, ήτις είναι εχθρός της φιλίας. Άλλως τε, όταν οι άνθρωποι συνδέωνται μεταξύ των διά φιλικών δεσμών, δεν παρίσταται ανάγκη δικαιοσύνης, αλλά και αν είναι δίκαιοι, και πάλιν έχουν ανάγκην της φιλίας, η δε υπερτάτη δικαιοσύνη φαίνεται, ότι μεταξύ φίλων ευρίσκεται. Η φιλία δεν είναι μόνον αναγκαία, αλλά και ωραία. Επαινούμεν τους αγαπώντας την φιλίαν (30) και το να έχη κανείς πολλούς φίλους φαίνεται έν των τιμητικωτέρων πλεονεκτημάτων, μερικοί μάλιστα φρονούν, ότι το να είναι κανείς χρηστός άνθρωπος και ασφαλής φίλος, είναι έν και το αυτό.
Υπάχουν πολλαί εν σχέσει προς την φιλίαν απορίαι. Άλλοι την θεωρούν ως ομοιότητα και τους φίλους ομοίους, διο και η παροιμία «ο όμοιος έλκεται προς τον όμοιον και ο κολοιός προς τον (35) κολοιόν» και τα τοιαύτα. Άλλοι, τουναντίον, λέγουν, [1155b] ότι όλοι οι τοιούτοι συμπεριφέρονται προς αλλήλους ως οι κεραμείς. Και ως προς το ζήτημα τούτο επιζητούν κάτι ανώτερον και φυσικώτερον. Ο Ευριπίδης λέγει σχετικώς, ότι το απεξηραμένον έδαφος ποθεί την βροχήν, ο δε μεγαλειώδης ουρανός, όταν είναι πλήρης βροχής, διακατέχεται υπό του πόθου να διαχυθή ανά την γην. Ο Ηράκλειτος παρατηρεί, (5) ότι το ωφέλιμον γεννάται εκ του αντιθέτου, η καλλίστη αρμονία εκ της αντιθέσεως και τα πάντα προέρχονται εκ της Έριδος. Αντιθέτως άλλοι (φιλόσοφοι) και ιδίως ο Εμπεδοκλής, πρεσβεύουν, ότι το όμοιον τείνει να ενωθή προς το όμοιον.
Εκ των αποριών τούτων ας αφήσωμεν κατά μέρος τας σχετιζομένας προς την φυσικήν πλευράν των πραγμάτων, διότι ταύτα είναι ξένα προς το θέμα της παρούσης μελέτης μας, και ας εξετάσωμεν τας αναφερομένας εις την φύσιν του ανθρώπου. Ας εξετάσωμεν, επί παραδείγματι, (10) εάν η φιλία υφίσταται μεταξύ όλων των ανθρώπων, εάν δύναται να υπάρχη μεταξύ διεστραμμένων ατόμων, και τέλος, εάν υπάρχη έν είδος φιλίας ή είδη πολλά. Διότι οι παραδεχόμενοι, ότι υφίσταται έν μόνον είδος, διά τον λόγον ότι παρατηρείται έν μείζον και έν έλασσον εις αυτήν, στηρίζουν την γνώμην των επί ενός ανεπαρκούς γνωρίσματος. Υπάρχουν πράγματα διάφορα κατ' είδος, (15) τα οποία παρουσιάζουν διαφόρους βαθμούς. Περί αυτών ωμιλήσαμεν ήδη προηγουμένως.
Ίσως θα ήτο δυνατόν ν' αποσαφηνίσωμεν το προκείμενον ζήτημα, εάν εν πρώτοις μάθωμεν τι είναι το άξιον αγάπης. Διότι δεν αγαπώμεν ανεξαιρέτως το κάθε τι, αλλά μόνον το αξιαγάπητον, τοιούτον δε είναι το αγαθόν, το ευχάριστον και το χρήσιμον. Πλην όμως, χρήσιμον φαίνεται ότι είναι εκείνο, (20) διά του οποίου δημιουργείται αγαθόν τι ή ηδονή. Τοιουτοτρόπως σκοπός είναι μόνον το αγαθόν ή το ευχάριστον. Αλλ' οι άνθρωποι αγαπούν αυτό καθ' εαυτό το αγαθόν ή ό,τι είναι μόνον εν σχέσει προς αυτούς αγαθόν; Διότι αι δύο αυταί απόψεις του αγαθού αντιτίθενται ενίοτε προς αλλήλας. Τούτο δε συμβαίνει καθ' όσον αφορά το ευχάριστον. Φαίνεται λοιπόν, ότι ο καθείς αγαπά ό,τι είναι αγαθόν διά τον εαυτόν του, ότι απολύτως αγαθόν είναι το ευχάριστον και ότι αγαθόν είναι δι' έκαστον άνθρωπον ό,τι είναι ευχάριστον εις αυτόν. Πλην όμως ο καθείς δεν αγαπά ό,τι είναι εις την πραγματικότητα αγαθόν, (25) αλλ' ό,τι του φαίνεται ως τοιούτον. Αυτό όμως δεν έχει σημασίαν, και δυνάμεθα να είπωμεν ότι ευχάριστον είναι ό,τι φαίνεται αγαθόν.
Όθεν υπάρχουν τρία πράγματα, διά τα οποία οι άνθρωποι αγαπούν. Η αγάπη προς τα άψυχα αντικείμενα δεν καλείται φιλία, διότι δεν υφίσταται αγάπη αμοιβαία, ουδέ θέλησις να παρέχωμεν την εύνοιάν μας εις αυτά. (Θα ήτο πράγματι γελοίον να παρέχωμεν τας ευεργεσίας μας εις τον οίνον∙ (30) το πολύ θέλομεν να τον διατηρούμεν διά να τον έχωμεν). Αλλ' εις τον φίλον ευχόμεθα το αγαθόν δι' αυτόν και μόνον. Τον δε ευχόμενον κατά τον τρόπον τούτον το αγαθόν καλούμεν εύνουν, και αν ακόμη δεν συμβαίνη το αυτό παρά του προς ον απευθύνεται η εύνοια. Διότι η φιλία έγκειται μόνον εις την αμοιβαίαν εύνοιαν. Ή μήπως δέον να προσθέσωμεν και το ότι η φιλία δεν πρέπει να μένη μυστική; (35) Πολλοί είναι ευμενείς έναντι ανθρώπων, τους οποίους δεν είδον μεν ποτέ, αλλά θεωρούν ως εναρέτους [1156a] και χρησίμους, ίσως δε και οι δεύτεροι να διαπνέωνται έναντι των πρώτων υπό του αυτού αμοιβαίου συναισθήματος. Όθεν οι μεν θα είναι ευμενείς προς τους δε. Αλλά πώς θα ήτο δυνατόν να τους ονομάση κανείς φίλους, εφ' όσον αγνοούν την αμοιβαιότητα των φιλικών διαθέσεών των; Κατά ταύτα η φιλία δεν απαιτεί μόνον αμοιβαίως αγαθάς διαθέσεις, αλλά και το να επιθυμή κανείς τα αγαθά διά τους φίλους του, χωρίς η αμοιβαία αύτη φιλική διάθεσις να είναι κρυφία, (5) και τούτο διά τους λόγους, τους οποίους εξεθέσαμεν.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου