ΡΗΤΟΡΙΚΗ: ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ - Περὶ τῶν ἐν Χερρονήσῳ (48-55)

[48] Εἰ δέ τῳ δοκεῖ ταῦτα καὶ δαπάνης μεγάλης καὶ πόνων πολλῶν καὶ πραγματείας εἶναι, καὶ μάλ᾽ ὀρθῶς δοκεῖ· ἀλλ᾽ ἐὰν λογίσηται τὰ τῇ πόλει μετὰ ταῦτα γενησόμενα, ἂν ταῦτα μὴ ᾽θέλῃ, εὑρήσει λυσιτελοῦν τὸ ἑκόντας ποιεῖν τὰ δέοντα.

[49] εἰ μὲν γάρ ἐστί τις ἐγγυητὴς θεῶν (οὐ γὰρ ἀνθρώπων γ᾽ οὐδεὶς ἂν γένοιτ᾽ ἀξιόχρεως τηλικούτου πράγματος) ὡς, ἐὰν ἄγηθ᾽ ἡσυχίαν καὶ ἅπαντα προῆσθε, οὐκ ἐπ᾽ αὐτοὺς ὑμᾶς τελευτῶν ἐκεῖνος ἥξει, αἰσχρὸν μὲν νὴ τὸν Δία καὶ πάντας θεοὺς καὶ ἀνάξιον ὑμῶν καὶ τῶν ὑπαρχόντων τῇ πόλει καὶ πεπραγμένων τοῖς προγόνοις, τῆς ἰδίας ἕνεκα ῥᾳθυμίας τοὺς ἄλλους πάντας Ἕλληνας εἰς δουλείαν προέσθαι, καὶ ἔγωγ᾽ αὐτὸς μὲν τεθνάναι μᾶλλον ἂν ἢ ταῦτ᾽ εἰρηκέναι βουλοίμην· οὐ μὴν ἀλλ᾽ εἴ τις ἄλλος λέγει καὶ ὑμᾶς πείθει, ἔστω, μὴ ἀμύνεσθε, ἅπαντα πρόεσθε.

[50] εἰ δὲ μηδενὶ τοῦτο δοκεῖ, τοὐναντίον δὲ πρόϊσμεν ἅπαντες, ὅτι ὅσῳ ἂν πλειόνων ἐάσωμεν ἐκεῖνον γενέσθαι κύριον, τοσούτῳ χαλεπωτέρῳ καὶ ἰσχυροτέρῳ χρησόμεθ᾽ ἐχθρῷ, ποῖ ἀναδυόμεθα; ἢ τί μέλλομεν; ἢ πότ᾽, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, τὰ δέοντα ποιεῖν ἐθελήσομεν;

[51] ὅταν νὴ Δί᾽ ἀναγκαῖον ᾖ. ἀλλ᾽ ἣν μὲν ἄν τις ἐλευθέρων ἀνθρώπων ἀνάγκην εἴποι, οὐ μόνον ἤδη πάρεστιν, ἀλλὰ καὶ πάλαι παρελήλυθε, τὴν δὲ τῶν δούλων ἀπεύχεσθαι δήπου μὴ γενέσθαι δεῖ. διαφέρει δὲ τί; ὅτι ἐστὶν ἐλευθέρῳ μὲν ἀνθρώπῳ μεγίστη ἀνάγκη ἡ ὑπὲρ τῶν γιγνομένων αἰσχύνη, καὶ μείζω ταύτης οὐκ οἶδ᾽ ἥντιν᾽ ἂν εἴποιμεν· δούλῳ δὲ πληγαὶ καὶ ὁ τοῦ σώματος αἰκισμός, ἃ μήτε γένοιτο οὔτε λέγειν ἄξιον.

[52] Πάντα τοίνυν τἄλλ᾽ εἰπὼν ἂν ἡδέως, καὶ δείξας ὃν τρόπον ὑμᾶς ἔνιοι καταπολιτεύονται, τὰ μὲν ἄλλ᾽ ἐάσω· ἀλλ᾽ ἐπειδάν τι τῶν πρὸς Φίλιππον ἐμπέσῃ, εὐθὺς ἀναστάς τις λέγει τὸ τὴν εἰρήνην ἄγειν ὡς ἀγαθὸν καὶ τὸ τρέφειν δύναμιν μεγάλην ὡς χαλεπόν, καὶ «διαρπάζειν τινὲς τὰ χρήματα βούλονται,» καὶ τοιούτους λόγους, ἐξ ὧν ἀναβάλλουσι μὲν ὑμᾶς, ἡσυχίαν δὲ ποιοῦσιν ἐκείνῳ πράττειν ὅ τι βούλεται.

[53] ἐκ δὲ τούτων περιγίγνεται, ὑμῖν μὲν ἡ σχολὴ καὶ τὸ μηδὲν ἤδη ποιεῖν, ἃ δέδοιχ᾽ ὅπως μήποθ᾽ ἡγήσεσθ᾽ ἐπὶ πολλῷ γεγενῆσθαι, τούτοις δ᾽ αἱ χάριτες καὶ ὁ μισθὸς ὁ τούτων. ἐγὼ δ᾽ οἴομαι τὴν μὲν εἰρήνην ἄγειν οὐχ ὑμᾶς δεῖν πείθειν, οἳ πεπεισμένοι κάθησθε, ἀλλὰ τὸν τὰ τοῦ πολέμου πράττοντα· ἂν γὰρ ἐκεῖνος πεισθῇ, τά γ᾽ ἀφ᾽ ὑμῶν ὑπάρχει·

[54] νομίζειν δ᾽ εἶναι χαλεπὰ οὐχ ὅσ᾽ ἂν εἰς σωτηρίαν δαπανῶμεν, ἀλλ᾽ ἃ πεισόμεθα, ἂν ταῦτα μὴ ᾽θέλωμεν ποιεῖν· καὶ τὸ «διαρπασθήσεται τὰ χρήματα» τῷ φυλακὴν εἰπεῖν δι᾽ ἧς σωθήσεται κωλύειν, οὐχὶ τῷ τοῦ συμφέροντος ἀφεστάναι.

[55] καίτοι ἔγωγ᾽ ἀγανακτῶ καὶ αὐτὸ τοῦτ᾽, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, εἰ τὰ μὲν χρήματα λυπεῖ τινὰς ὑμῶν εἰ διαρπασθήσεται, ἃ καὶ φυλάττειν καὶ κολάζειν τοὺς ἀδικοῦντας ἐφ᾽ ὑμῖν ἐστι, τὴν δ᾽ Ἑλλάδα πᾶσαν οὑτωσὶ Φίλιππος ἐφεξῆς ἁρπάζων οὐ λυπεῖ, καὶ ταῦτ᾽ ἐφ᾽ ὑμᾶς ἁρπάζων.

***
[48] Αν πάλι κανείς νομίζει ότι αυτά απαιτούν έξοδα πολλά, κόπους πολλούς και πολλές ταλαιπωρίες, έχει απόλυτο δίκαιο. Αλλά, αν σκεφθεί τις κατοπινές συνέπειες για την πόλη, αν αυτή αρνηθεί να κάνει αυτά, θα διαπιστώσει ότι είναι προς όφελός σας να κάνετε με τη θέλησή σας αυτά που πρέπει.

[49] Ας υποθέσουμε ότι γίνεται εγγυητής σε σας κάποιος από τους θεούς (γιατί από τους ανθρώπους βέβαια κανένας δεν θα μπορούσε να γίνει αξιόπιστος εγγυητής ενός τόσο σημαντικού ζητήματος) ότι, αν μένετε αδρανείς και αφήσετε στην τύχη τους τα πάντα, δεν θα βαδίσει εκείνος τελικά και εναντίον σας. Ακόμη και σ᾽ αυτήν την περίπτωση, θα ήταν ντροπή, μα τον Δία και όλους τους θεούς, και ανάξιο για σας, για τις παραδόσεις της πόλης σας και τα έργα των προγόνων σας να ρίξετε όλους τους Έλληνες σε σκλαβιά από δική σας ραθυμία. Εγώ τουλάχιστον θα προτιμούσα να είχα πεθάνει παρά να είχα προτείνει αυτά. Ωστόσο, αν κάποιος άλλος το προτείνει και σας πείθει, ας είναι, μην προβάλλετε αντίσταση, εγκαταλείψτε τα πάντα στην τύχη τους.

[50] Αν όμως κανείς δεν επιδοκιμάζει αυτό, αλλ᾽ αν αντίθετα όλοι γνωρίζουμε καλά εκ των προτέρων ότι, όσο περισσότερων εδαφών επιτρέψουμε στον Φίλιππο να γίνει κύριος, τόσο πιο δύσκολο και πιο ισχυρό εχθρό θα έχουμε να αντιμετωπίσουμε, προς τα πού θα πάμε να γλιτώσουμε; Ή γιατί καθυστερούμε; Ή πότε, Αθηναίοι, θα θελήσουμε να κάνουμε το καθήκον μας;

[51] Όταν, μα τον Δία, το επιβάλει η ανάγκη. Αλλά ό,τι θα αποκαλούσε ανάγκη ένας ελεύθερος άνθρωπος, τώρα όχι μόνο είναι παρόν, αλλά και παρελθόν εδώ και πολύν καιρό· η ανάγκη όμως των δούλων να εύχεσθε να μην έρθει ποτέ. Σε τι όμως διαφέρει; Στο ότι η μεγαλύτερη ανάγκη για έναν ελεύθερο άνθρωπο είναι η ντροπή για όσα γίνονται, και αμφιβάλλω αν μπορούμε να κατονομάσουμε κάποιαν άλλην ισχυρότερη από αυτήν· για έναν δούλο όμως ανάγκη είναι τα χτυπήματα και η κάκωση του σώματος, παθήματα που μακάρι να μην παρουσιαστούν ποτέ και που δεν αξίζει να τα αναφέρουμε.

[52] Μολονότι λοιπόν με ευχαρίστηση θα μιλούσα για όλα γενικά τα θέματα και θα έδειχνα με ποιον τρόπο μερικοί σας παραπλανούν με την πολιτική τους, εντούτοις θα παραλείψω όλα τα άλλα. Θα περιοριστώ όμως στο εξής: κάθε φορά που συμπτωματικά θα προκύψει κάτι που αφορά τον Φίλιππο, αμέσως σηκώνεται κάποιος και λέει πόσο καλό πράγμα είναι η διατήρηση της ειρήνης και πόσο δύσκολο η συντήρηση μεγάλης στρατιωτικής δύναμης, επίσης πως «κάποιοι θέλουν να αρπάξουν τα χρήματά σας» και άλλα τέτοια λόγια, με τα οποία σας κάνουν αναβλητικούς, ενώ από την άλλη δίνουν στον Φίλιππο την άνεση να κάνει ό,τι θέλει.

[53] Αλλά το κέρδος από αυτά είναι για σας μεν η σχόλη και η απραξία, αγαθά που φοβάμαι μήπως κάποτε θα θεωρήσετε ότι έχουν επιτευχθεί με μεγάλο κόστος, γι᾽ αυτούς όμως η δημοτικότητα και η αμοιβή. Αλλά εγώ νομίζω ότι δεν χρειάζεται να πείσω εσάς να τηρήσετε την ειρήνη, αφού εσείς έχετε πεισθεί και κάθεστε ήσυχοι, αλλά αυτόν που τώρα κάνει πόλεμο. Γιατί, αν εκείνος πεισθεί, από τη δική σας πλευρά τουλάχιστον αυτό είναι δεδομένο.

[54] Ακόμη πρέπει να καταλάβουμε ότι σκληρό για μας δεν είναι όσα θα ξοδέψουμε για τη σωτηρία μας, αλλά όσα θα πάθουμε, αν δεν θελήσουμε να υποβληθούμε σ᾽ αυτά τα έξοδα. Και όσο για «τη διασπάθιση των χρημάτων σας», οφείλουν να την εμποδίσουν με το να προτείνουν μέτρα προστασίας, με τα οποία θα σωθούν τα χρήματά σας και όχι με το να εγκαταλείπουν τα συμφέροντά σας.

[55] Και όμως εγώ τουλάχιστον αγανακτώ με αυτό ακριβώς, Αθηναίοι, αν δηλαδή ενοχλεί μερικούς από σας η διασπάθιση των χρημάτων, που είναι στο χέρι σας και να τα προστατέψετε και να τιμωρήσετε τους άρπαγες, αλλά δεν σας ενοχλεί που ο Φίλιππος αρπάζει όλα τα ελληνικά κράτη το ένα πίσω από το άλλο, όπως βλέπετε, και μάλιστα όταν οι αρπαγές αυτές στρέφονται εναντίον σας.