ΡΗΤΟΡΙΚΗ: ΙΣΟΚΡΑΤΗΣ - Φίλιππος (139-148)

[139] Οὐκ ἀγνοῶ δ᾽ ὅτι πολλοὶ τῶν Ἑλλήνων τὴν βασιλέως δύναμιν ἄμαχον εἶναι νομίζουσιν· ὧν ἄξιον θαυμάζειν, εἰ τὴν ὑπ᾽ ἀνθρώπου βαρβάρου καὶ κακῶς τεθραμμένου καταστραφεῖσαν καὶ συναχθεῖσαν ἐπὶ δουλείᾳ, ταύτην ὑπ᾽ ἀνδρὸς Ἕλληνος καὶ περὶ τοὺς πολέμους πολλὴν ἐμπειρίαν ἔχοντος μὴ νομίζουσιν ἂν ἐπ᾽ ἐλευθερίᾳ διαλυθῆναι, καὶ ταῦτ᾽ εἰδότες ὅτι συστῆσαι μέν ἐστιν ἅπαντα χαλεπὸν, διαστῆσαι δὲ ῥᾴδιον.

[140] Ἐνθυμοῦ δ᾽ ὅτι μάλιστα τούτους τιμῶσιν ἅπαντες καὶ θαυμάζουσιν, οἵτινες ἀμφότερα δύνανται καὶ πολιτεύεσθαι καὶ στρατηγεῖν. Ὅταν οὖν ὁρᾷς τοὺς ἐν μιᾷ πόλει ταύτην ἔχοντας τὴν φύσιν εὐδοκιμοῦντας, ποίους τινὰς χρὴ προσδοκᾶν τοὺς ἐπαίνους ἔσεσθαι τοὺς περὶ σοῦ ῥηθησομένους, ὅταν φαίνῃ ταῖς μὲν εὐεργεσίαις ἐν ἅπασι τοῖς Ἕλλησι πεπολιτευμένος, ταῖς δὲ στρατηγίαις τοὺς βαρβάρους κατεστραμμένος;

[141] Ἐγὼ μὲν γὰρ ἡγοῦμαι ταῦτα πέρας ἕξειν· οὐδένα γὰρ ἄλλον ποτὲ δυνήσεσθαι μείζω πρᾶξαι τούτων· οὔτε γὰρ ἐν τοῖς Ἕλλησι γενήσεσθαι τηλικοῦτον ἔργον, ὅσον ἐστὶν τὸ πάντας ἡμᾶς ἐκ τοσούτων πολέμων ἐπὶ τὴν ὁμόνοιαν προαγαγεῖν, οὔτε τοῖς βαρβάροις εἰκός ἐστι συστῆναι τηλικαύτην δύναμιν, ἢν τὴν νῦν ὑπάρχουσαν καταλύσῃς.

[142] Ὥστε τῶν μὲν ἐπιγιγνομένων οὐδ᾽ ἤν τις τῶν ἄλλων διενέγκῃ τὴν φύσιν, οὐδὲν ἕξει ποιῆσαι τοιοῦτον. Ἀλλὰ μὴν τῶν γε προγεγενημένων ἔχω μὲν ὑπερβαλεῖν τὰς πράξεις τοῖς ἤδη διὰ σοῦ κατειργασμένοις, οὐ γλίσχρως ἀλλ᾽ ἀληθινῶς· ὅστις γὰρ ἔθνη τοσαῦτα τυγχάνεις κατεστραμμένος ὅσας οὐδεὶς πῶποτε τῶν ἄλλων Ἑλλήνων πόλεις εἷλεν, πῶς οὐκ ἂν πρὸς ἕκαστον αὐτῶν ἀντιπαραβάλλων ῥᾳδίως ἂν ἐπέδειξα μείζω σε κἀκείνων διαπεπραγμένον;

[143] Ἀλλὰ γὰρ εἱλόμην ἀποσχέσθαι τῆς τοιαύτης ἰδέας δι᾽ ἀμφότερα, διά τε τοὺς οὐκ εὐκαίρως αὐτῇ χρωμένους καὶ διὰ τὸ μὴ βούλεσθαι ταπεινοτέρους ποιεῖν τῶν νῦν ὄντων τοὺς ἡμιθέους εἶναι νομιζομένους.

[144] Ἐνθυμοῦ δ᾽ ἵνα τι καὶ τῶν ἀρχαίων εἴπωμεν, ὅτι τὸν Ταντάλου πλοῦτον καὶ τὴν Πέλοπος ἀρχὴν καὶ τὴν Εὐρυσθέως δύναμιν οὐδεὶς ἂν οὔτε λόγων εὑρετὴς οὔτε ποιητὴς ἐπαινέσειεν, ἀλλὰ μετά γε τὴν Ἡρακλέους ὑπερβολὴν καὶ τὴν Θησέως ἀρετὴν τοὺς ἐπὶ Τροίαν στρατευσαμένους καὶ τοὺς ἐκείνοις ὁμοίους γενομένους ἅπαντες ἂν εὐλογήσειαν.

[145] Καίτοι τοὺς ὀνομαστοτάτους καὶ τοὺς ἀρίστους αὐτῶν ἴσμεν ἐν μικροῖς πολιχνίοις καὶ νησυδρίοις τὰς ἀρχὰς κατασχόντας. Ἀλλ᾽ ὅμως ἰσόθεον καὶ παρὰ πᾶσιν ὀνομαστὴν τὴν αὑτῶν δόξαν κατέλιπον· ἅπαντες γὰρ φιλοῦσιν οὐ τοὺς σφίσιν αὐτοῖς μεγίστην δυναστείαν κτησαμένους, ἀλλὰ τοὺς τοῖς Ἕλλησι πλείστων ἀγαθῶν αἰτίους γεγενημένους.

[146] Οὐ μόνον δ᾽ ἐπὶ τούτων αὐτοὺς ὄψει τὴν γνώμην ταύτην ἔχοντας, ἀλλ᾽ ἐπὶ πάντων ὁμοίως, ἐπεὶ καὶ τὴν πόλιν ἡμῶν οὐδεὶς ἂν ἐπαινέσειεν, οὔθ᾽ ὅτι τῆς θαλάττης ἦρξεν, οὔθ᾽ ὅτι τοσοῦτον πλῆθος χρημάτων εἰσπράξασα τοὺς συμμάχους εἰς τὴν ἀκρόπολιν ἀνήνεγκεν ἀλλὰ μὴν οὐδ᾽ ὅτι πολλῶν πόλεων ἐξουσίαν ἔλαβε τὰς μὲν ἀναστάτους ποιῆσαι, τὰς δ᾽ αὐξῆσαι, τὰς δ᾽ ὅπως ἐβουλήθη διοικῆσαι·

[147] —πάντα γὰρ ταῦτα παρῆν αὐτῇ πράττειν·— ἀλλ᾽ ἐκ τούτων μὲν πολλαὶ κατηγορίαι κατ᾽ αὐτῆς γεγόνασιν, ἐκ δὲ τῆς Μαραθῶνι μάχης καὶ τῆς ἐν Σαλαμῖνι ναυμαχίας, καὶ μάλισθ᾽ ὅτι τὴν αὑτῶν ἐξέλιπον ὑπὲρ τῆς τῶν Ἑλλήνων σωτηρίας, ἅπαντες ἐγκωμιάζουσιν. Τὴν αὐτὴν δὲ γνώμην καὶ περὶ Λακεδαιμονίων ἔχουσιν·

[148] καὶ γὰρ ἐκείνων μᾶλλον ἄγανται τὴν ἧτταν τὴν ἐν Θερμοπύλαις ἢ τὰς ἄλλας νίκας, καὶ τὸ τρόπαιον τὸ μὲν κατ᾽ ἐκείνων ὑπὸ τῶν βαρβάρων σταθὲν ἀγαπῶσι καὶ θεωροῦσιν τὰ δ᾽ ὑπὸ Λακεδαιμονίων κατὰ τῶν ἄλλων οὐκ ἐπαινοῦσιν, ἀλλ᾽ ἀηδῶς ὁρῶσιν· ἡγοῦνται γὰρ τὸ μὲν ἀρετῆς εἶναι σημεῖον, τὰ δὲ πλεονεξίας.

***
[139] Δεν αγνοώ ακόμα ότι πολλοί από τους Έλληνες θεωρούν ακαταμάχητη τη δύναμη του βασιλιά. Και είναι να απορεί κανείς αν πράγματι πιστεύουν ότι δεν είναι δυνατό να διαλυθεί, στο όνομα της Ελευθερίας και από έναν Έλληνα πολύ εμπειροπόλεμο, η δύναμη που αποχτήθηκε και οργανώθηκε μόνο για τη σκλαβιά από έναν βάρβαρο με μόρφωση λειψή, τη στιγμή μάλιστα που ξέρουνε καλά πόσο δύσκολο είναι να οργανώσεις κάτι, ενώ είναι ευκολότατο να το διαλύσεις.

[140] Και μην ξεχνάς ότι όλος ο κόσμος θαυμάζει και εκτιμάει αυτούς που έχουν ικανότητες διπλές, πολιτικές και στρατιωτικές. Όταν λοιπόν βλέπεις πώς αποχτούν τη δόξα οι άνθρωποι που δείχνουν τις ιδιότητες αυτές σε μια μονάχα πόλη, τί έπαινοι λαμπροί πρέπει να περιμένεις πως θα αποδοθούν σ᾽ εσένα, όταν θα αποδειχτεί ότι με την πολιτική σου οξυδέρκεια έχεις ευεργετήσει όλη την Ελλάδα, ενώ με τη στρατηγική σου ικανότητα έχεις κατανικήσει τους βαρβάρους της Ασίας; Εγώ τουλάχιστο είμαι βέβαιος ότι οι πράξεις σου αυτές θα αποτελέσουν επιτεύγματα αξεπέραστα.·

[141] κανείς ποτέ δεν θα μπορέσει να κάνει τίποτα ανώτερο από αυτά: Ούτε στους Έλληνες ποτέ θα υπάρξει πράξη με τέτοια σημασία, όπως το να οδηγήσεις όλους εμάς από πολέμους τόσο πολλούς σε ομόνοια, ούτε και στους βαρβάρους είναι φυσικό να ξαναδημιουργηθεί μια τέτοια δύναμη, αν καταστρέψεις αυτή που υπάρχει τώρα.

[142] Από τις γενιές του μέλλοντος λοιπόν κανείς ποτέ δεν θα μπορέσει να κάνει κάτι τέτοιο, ακόμα και αν είναι προικισμένος με ιδιότητες εντελώς ξεχωριστές. Αλλά και των προγόνων μας τις πράξεις μπορώ να πω πως έχουν ξεπεράσει τα έργα τα δικά σου, και αυτό χωρίς τη διάθεση να σε κολακέψω, μα με κάθε ειλικρίνεια· αφού έχεις υποτάξει τόσους λαούς όσες πόλεις δεν έχει κυριεύσει κανένας άλλος Έλληνας, πώς δεν θα μπορούσα με ευκολία να αποδείξω —συγκρίνοντας εσένα με καθέναν από αυτούς— ότι έχεις διαπράξει κατορθώματα πιο λαμπρά και πιο σπουδαία από κείνους;

[143] Όμως προτίμησα να αποφύγω μια τέτοια σύγκριση για δυο λόγους: Πρώτα γιατί υπάρχουν άνθρωποι που τη χρησιμοποιούν άκαιρα και ύστερα γιατί δεν θα ήθελα να κατεβάσω χαμηλότερα αυτούς που θεωρούνται πια ημίθεοι συγκρίνοντάς τους με ανθρώπους τωρινούς.

[144] Ακόμη μην ξεχνάς —για να θυμηθούμε και τους μύθους τους παλιούς— ότι τον πλούτο του Ταντάλου, την εξουσία του Πέλοπα, του Ευρυσθέα τη δύναμη κανείς, ούτε λογογράφος ούτε και ποιητής, δεν θα βρισκόταν να επαινέσει, όμως, μετά τα ασύλληπτα κατορθώματα του Ηρακλή και του Θησέα την αρετή, όλοι θα εγκωμίαζαν αυτούς που έκαμαν εκστρατεία ενάντια στην Τροία και όσους τους μιμήθηκαν μετά.

[145] Και όμως ξέρομε καλά ότι οι ενδοξότεροι από αυτούς, οι πιο σπουδαίοι, είχαν την εξουσία ή σε μικρά κρατίδια ή σε νησάκια ασήμαντα. Εντούτοις άφησαν δόξα ίση με εκείνη των θεών και έγιναν πασίγνωστοι. Και αυτό γιατί όλος ο κόσμος αγαπάει αυτούς που πρόσφεραν τα περισσότερα αγαθά σε όλους τους Έλληνες, και όχι δύναμη μόνο για τον εαυτό τους.

[146] Και φυσικά δεν έχουν μόνο γι᾽ αυτά τα θέματα μια τέτοια γνώμη οι άνθρωποι, αλλά για όλες σχεδόν τις περιπτώσεις με τον ίδιο τρόπο σκέφτονται. Την πόλη τη δικιά μας, για παράδειγμα, κανείς δεν θα την παίνευε ούτε για την ηγεμονία της στη θάλασσα, ούτε για τα άφθονα χρήματα που μάζεψε από τις συμμαχικές πόλεις και τα συγκέντρωσε όλα στο ταμείο της Ακρόπολης, αλλά ούτε και γιατί είχε τη δύναμη άλλες από τις πόλεις να τις καταστρέψει, άλλες να τις αυξήσει και άλλες να τις διοικεί, όπως ήθελε.

[147] Οπωσδήποτε στο χέρι της βέβαια ήταν να κάνει όλα αυτά. Αλλά η δύναμη αυτή μονάχα επικρίσεις τής προξένησε. Μόνο ο Μαραθώνας, η ναυμαχία της Σαλαμίνας και πάνω από όλα το γεγονός ότι οι Αθηναίοι άφησαν έρημη την πόλη τους για τη σωτηρία όλων των Ελλήνων, τους εξασφάλισαν εγκώμια από όλους τους ανθρώπους. Την ίδια γνώμη έχουν και για τους Σπαρτιάτες.

[148] Θαυμάζουν περισσότερο από όλες τους τις νίκες την ηρωική θυσία τους στις Θερμοπύλες· λατρεύουν και κοιτούν με συγκίνηση το τρόπαιο που έστησαν οι βάρβαροι εκεί, ενώ αυτά που έστησαν αλλού οι Σπαρτιάτες δεν τα επαινούν, μα τα κοιτούν με αγανάκτηση, γιατί πιστεύουν ότι το πρώτο προβάλλει την αρετή τους, ενώ τα άλλα εκθέτουν μόνο την πλεονεξία τους.