Μορφές Επικοινωνίας

Παρακολουθώντας πολλά χρόνια τις αλληλεπιδράσεις των ατόμων, ξεχώρισα σιγά σιγά ορισμένες μορφές επικοινωνίας, κοινές, καθώς φαίνεται, σ’ όλους τους ανθρώπους. Παρατήρησα, ξανά και ξανά, πως με τέσσερις τρόπους προσπαθούσαν οι άνθρωποι να τα βγάλουν πέρα με τα αρνητικά αποτελέσματα από την έξωθεν πίεση. Αυτοί οι τέσσερις τρόποι – τους ονόμασα, συμβιβασμό, μομφή, υπολογισμό και παραπλάνηση – παρουσιάζονταν, όταν κάποιος αντιδρούσε στην πίεση και ταυτόχρονα αισθανόταν μειωμένη την αυτεκτίμησή του. Και μάλιστα, ο «στραγγισμένος» δεν μπορούσε να το πει…

Όποιος αμφιβάλλει για την αξία του, το βρίσκει πιο εύκολο να χρησιμοποιεί τις πράξεις και τις αντιδράσεις κάποιου άλλου για να προσδιορίσει τον εαυτό του. Για παράδειγμα, αν κάποιος μας αποκαλέσει χαζούς, θα συμφωνήσουμε μαζί του, χωρίς να το ελέγξουμε και θα δεχτούμε πως ο χαρακτηρισμός αυτός μας ταιριάζει. Είμαστε χαζοί, γιατί ο άλλος μας το είπε.

Όποιος αμφιβάλλει για την αξία του εαυτού του, εύκολα πέφτει σ’ αυτήν την παγίδα. Σε συμβουλεύω να αντιμετωπίζεις οτιδήποτε προέρχεται έξω από σένα σαν κάτι με το οποίο πρέπει να τα βγάλεις πέρα κι όχι σαν μέσο για να προσδιορίζεις τον εαυτό σου. Έτσι το άγχος μόνο του δεν είναι ανάγκη να το παίρνεις σαν προβολή ενάντια στην αυτεκτίμηση. Άλλο είναι το άγχος, όσο οδυνηρό κι ενοχλητικό να το νιώθεις, και άλλο το να αμφιβάλλεις για την ίδια σου την αξία.

Ό,τι συμβαίνει μέσα σ’ ένα λεπτό ανάμεσα σε δύο ανθρώπους έχει περισσότερα επίπεδα απ’ όσα φαίνονται στην επιφάνεια. Η επιφάνεια αντιπροσωπεύει μόνον ένα μικρό μέρος από αυτό που πραγματικά συμβαίνει, όπως το παγόβουνο, που δείχνει μόνο ένα μικρό κομμάτι του.

Έτσι, στην αλληλεπίδραση:- «Πού ήσουνα χτες τη νύχτα;»
– «Συνέχεια με γκρινιάζεις!»
στο κάθε άτομο, συμβαίνει κάτι σχετικό με τον εαυτό του. Κάτι τρέχει με την αντίληψη που έχει ο ένας για τον άλλο.

Η σχέση μπορεί να κατρακυλάει προς τη δυσπιστία και την αποκαρδίωση. Μα μπορεί πάλι να ξεκινάει έτσι μια βαθύτερη σχέση εμπιστοσύνης. Το αποτέλεσμα εξαρτάται από την ανταπόκριση που κανείς επιλέγει.

Ας εξετάσουμε καλύτερα τα τέσσερα κοινά πρότυπα επικοινωνίας στην προσπάθεια να ξεπεραστεί η απειλή της απόρριψης. Μόλις αισθανθεί τον κίνδυνο και αντιδράσει σ’ αυτόν το άτομο, που δε θέλει να αποκαλύψει την αδυναμία του, προσπαθεί να την κρύψει με τους παρακάτω τρόπους:

1. Να συμβιβαστεί, έτσι ώστε τα άλλο πρόσωπο να μη θυμώσει.
2. Να κατηγορήσει, έτσι ώστε ο άλλος να τον θεωρήσει δυνατό (αν ο άλλος φύγει, το σφάλμα είναι δικό του).
3. Να υπολογίσει, ώστε να αντιμετωπίσει την απειλή σαν να ήταν ακίνδυνη και να κρύψει την αυτεκτίμησή του με μεγάλα λόγια και διανοητικές κατασκευές.
4. Να παραπλανήσει αγνοώντας την απειλή, συμπεριφερόμενος σαν να μην ήταν εκεί (ίσως αν φερθεί έτσι για μεγάλο χρονικό διάστημα η απειλή να απομακρυνθεί τελικά).

Τα σώματά μας δείχνουν τα συναισθήματα που έχουμε για την αξία του εαυτού μας, άσχετα με το αν το καταλαβαίνουμε ή όχι. Αν αμφιβάλλουμε για την αξία μας, το σώμα μας θα το φανερώσει με κάποια μορφή σωματικής εκδήλωσης.

Έχοντας αυτό το πράγμα στο νου μου, επινόησα ορισμένους τύπους σωματικής συμπεριφοράς, για να βοηθήσω να προσέξει καθένας μας ορισμένες εκδηλώσεις του, που για άλλους ανθρώπους είναι ολοφάνερες, όχι πάντα για τον ίδιο.

Παρακαλώ να, σημειώσετε πως αυτοί οι τρόποι ανταπόκρισης χρησιμοποιούνται τόσο από τις γυναίκες όσο και από τους άντρες, από παιδιά όσο και από μεγάλους.

Ο ΣΥΜΒΙΒΑΣΤΙΚΟΣ
Τα λόγια συμφωνούν: «Ό,τι θες εσύ. Γι’ αυτό είμαι εδώ, για να σε κάνω ευτυχισμένο.»
Το σώμα καθησυχάζει: «Δεν μπορώ να κάνω τίποτα» -εκφράζεται με πόζα του θύματος.
Μέσα του: «Αισθάνομαι ένα τίποτα. Χωρίς εσένα δεν μπορώ να ζήσω. Δεν αξίζω τίποτα.»
Ο συμβιβαστικός μιλάει κολακευτικά, προσπαθεί να είναι ευχάριστος, δίνει εξηγήσεις, ποτέ δε διαφωνεί, σε καμιά περίπτωση. Είναι ένας «γιες μαν», που μιλάει σαν να μην μπορεί να κάνει τίποτα για τον εαυτό του, που πρέπει πάντα να παίρνει την έγκριση των άλλων. Θα ανακαλύψεις αργότερα πως αν παίξεις αυτό το ρόλο ακόμη και πέντε λεπτά, Θα αισθανθείς αηδία και θα σου έρθει εμετός…

Πολύ θα σε βοηθήσει να πετύχεις στο ρόλο του συμβιβαστικού ή πεποίθησή σου πως δεν αξίζεις τίποτα. Πάλι καλά που σ’ αφήνουν ακόμα και να τρως. Χρωστάς ευγνωμοσύνη σ’ όλους και εσύ πραγματικά ευθύνεσαι για οτιδήποτε πάει στραβά. Το ξέρεις ότι θα μπορούσες και τη βροχή να σταματήσεις, αν έβαζες το μυαλό σου να δουλέψει, μα δεν έχεις ούτε κουκούτσι μυαλό. Φυσικά συμφωνείς με οποιαδήποτε κριτική γίνεται σε βάρος σου. Είσαι ευγνώμων όταν κάποιος σου απευθύνει το λόγο, άσχετα με το τι σου λέει ή πως σ’ το λέει. Ούτε σου περνάει ποτέ από το νου να ζητήσεις κάτι για τον εαυτό σου. Στο κάτω κάτω ποιος είσαι συ για να ζητήσεις. ‘Άλλωστε, φτάνει να είσαι αρκετά καλός κι αυτό θα ‘ρθει μόνο του.

Να είσαι ο πιο γλυκερός, ο πιο βασανισμένος, ο πιο γλύφτης άνθρωπος που μπορεί να υπάρξει.. Να βλέπεις τον εαυτό σου γονατιστό, να τρέμει λιγάκι απλώνοντας το χέρι σαν ζητιάνος. Κράτα το κεφάλι σου γυρισμένο καταπάνω, ώσπου να πονέσει ο λαιμός σου, να τσούξουν τα μάτια σου και πολύ γρήγορα θα σε πιάσει πονοκέφαλος.

Όταν μιλάς σε τέτοια στάση, τσιρίζεις κλαψιάρικα γιατί δεν αναπνέεις αρκετά για να μπορέσεις να βγάλεις πλούσια, γεμάτη φωνή. Θα απαντάς «ναι» για όλα, άσχετα με το τι σκέφτεσαι ή αισθάνεσαι. Η παρακλητική στάση του σώματος ταιριάζει με τη συμβιβαστική ανταπόκριση.

Ο ΕΠΙΚΡΙΤΗΣ
Τα λόγια διαφωνούν : «Ποτέ δεν κάνεις κάτι σωστό. Τι σου συμβαίνει;»
Το σώμα κατηγορεί : «Εγώ είμαι το αφεντικό εδώ πέρα.»
Μέσα του: «Είμαι μόνος κι αποτυχημένος.»

Ο επικριτής ειδικεύεται στην ανακάλυψη λαθών, είναι δικτάτορας, αφεντικό που φέρεται υπεροπτικά σαν να λέει: «Αν δεν ήσουνα εσύ μες στη μέση, όλα θα ‘ταν μια χαρά». Η βαθύτερη αίσθηση είναι ένα σφίξιμο στους μυς και στα όργανα. Ωστόσο, η πίεση ανεβαίνει. Η φωνή βγαίνει σκληρή, γεμάτη ένταση και συχνά διαπεραστική και δυνατή.

Για μια καλή επίκριση χρειάζεται να είσαι όσο πιο θορυβώδης και τυραννικός γίνεται. Ισοπέδωσε τα πάντα και τους πάντες. Σκέψου ταν εαυτό σου να δείχνει με το δάχτυλο και να κατηγορεί, αρχίζοντας τη φράση σου με «ποτέ σου δεν κάνεις αυτό», «πάντα κάνεις εκείνο», «γιατί εσύ πάντα..;», «γιατί εσύ ποτέ δεν…;» και τα παρόμοια. Μη σκοτίζεσαι για την απάντηση, δεν έχει σημασία. Ο επικριτής ενδιαφέρεται πολύ περισσότερο να κάνει τον κάμποσο, παρά να εξακριβώσει κάτι πραγματικά. Όταν κατηγορείς, κοντανασαίνεις γρήγορα ή κρατάς την ανάσα σου, σφίγγοντας και τους μυς του λαιμού. Σου έτυχε ποτέ να δεις έναν τέλειο επικριτή με τα μάτια του γουρλωμένα, τους μυς του λαιμού και τα ρουθούνια του φουσκωμένα, το πρόσωπο και το δέρμα κατακόκκινο και τη φωνή του ν’ ακούγεται σαν φτυάρισμα κάρβουνου;

Σκέψου τον εαυτό σου να στέκεται με το ένα χέρι στο γοφό και το άλλο απλωμένο, με το δείχτη τεντωμένο ίσια μπροστά. Στραβώνεις τα μούτρα σου, σουφρώνεις τα χείλια σου, και τα ρουθούνια ανοιγοκλείνουνν, ενώ ουρλιάζεις, βρίζεις και κατακρίνεις όλη την υφήλιο. Η στάση της μομφής είναι κάπως έτσι.

Ούτε εσύ αισθάνεσαι πως αξίζεις στ’ αλήθεια τίποτα. Αν καταφέρεις λοιπόν κάποιον να σε υπακούει, τότε αισθάνεσαι πως έχεις κάποια αξία. Από την υπάκουη συμπεριφορά των άλλη σχηματίζεις την εντύπωση πως αποδίδεις στη δουλειά σου.

Ο ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΗΣ
Τα λόγια άκρως λογικά: «Εάν παρατηρούσε κανείς μετά προσοχής, θα μπορούσε ίσως να διακρίνει τα ταλαιπωρημένα από την εργασία χέρια ενός εκ των παρόντων.»
Τα σώμα υπολογίζει: «Είμαι ήρεμος, ατάραχος και συγκρατημένος.»
Μέσα του: «Αισθάνομαι ευάλωτος.»

Ο υπολογιστής είναι άψογος στους τρόπους του, πολύ λογικός και τίποτα απάνω του δε δείχνει, αν έχει καθόλου αισθήματα. Φαίνεται ήρεμος, ψυχρός, συγκεντρωμένος. Μπορεί να τον παρομοιάσει κανείς με πραγματικό ηλεκτρονικό υπολογιστή ή με λεξικό. Το σώμα του δίνει την αίσθηση του αποστεγνωμένου, συχνά του κρύου και περιφραγμένου. Μιλάει ξερά, μονότονα και συνήθως με αφηρημένα σχήματα.

Για να είσαι σωστός υπολογιστής, χρησιμοποίησε τις πιο πολυσύλλαβες λέξεις κι ας μην ξέρεις πολλές φορές τη σημασία τους. Έτσι θα φαίνεσαι έξυπνος τουλάχιστον. Έτσι κι αλλιώς, έπειτα απ’ τα πρώτα σου λόγια κανείς δε θα προσέχει τι λες. Για να μπεις πραγματικά στο πετσί του ρόλου σου, φαντάσου πως η σπονδυλική σου στήλη είναι ένα μακρύ, βαρύ, ατσάλινο μπαστούνι που φτάνει από τους γλουτούς σου μέχρι το σβέρκο σου και πως ένα μετάλλινο κολλάρο είκοσι πόντων περιζώνει το λαιμό σου. Να κρατάς όλο σου το κορμί, ακόμα και το στόμα σου, σε πλήρη ακινησία, όσο μπορείς. Θα πρέπει να προσπαθήσεις πάρα πολύ, αλλά κούνα τα χέρια σου όσο λιγότερο γίνεται.

Όταν υπολογίζεις, η φωνή σου από μόνη της απονεκρώνεται, γιατί δεν υπάρχει κανένα συναίσθημα από το κρανίο και κάτω. Το μυαλό σου συγκεντρώνεται στην προσπάθεια της ακινησίας και όλη σου η φροντίδα στην επιλογή των κατάλληλων λέξεων. Γιατί εσύ πρέπει να μην κάνεις ποτέ λάθος. Το θλιβερό είναι πως αυτός ο ρόλος αντιπροσωπεύει ένα ιδανικό που πολλοί προσπαθούν να μιμηθούν, «Λέγε τις σωστές λέξεις, μη δείχνεις κανένα συναίσθημα, Μην αντιδράς.»
Η στάση σου, ως υπολογιστή, θα μοιάζει κάπως έτσι:

Ο ΠΑΡΑΠΛΑΝΗΤΗΣ
Τα λόγια άσχετα: Τα λόγια δεν έχουν κανένα νόημα αναφέρονται σε άσχετο θέμα
Το σώμα όλο γωνίες: «Εγώ τώρα βρίσκομαι κάπου αλλού.»

Μέσα του: «Κανείς δε νοιάζεται για μένα. Δεν υπάρχει χώρος για μένα εδώ πέρα.»
Οτιδήποτε λέει ή κάνει ο παραπλανητής είναι άσχετο με όσα λέει ή κάνει οποιοσδήποτε άλλος. Ο παραπλανητής δεν ανταποκρίνεται σ’ αυτό που γίνεται εκείνη τη στιγμή. Μέσα του αισθάνεται ζαλάδα. Η φωνή μπορεί να ακούγεται σαν τραγούδι, αλλά συχνά σε τόνο αταίριαστο με τα λόγια κι ανεβοκατεβαίνει χωρίς λόγο, γιατί δεν εκφράζει κάτι το συγκεκριμένο.

Θα σε βοηθήσει να παίξεις αυτό το ρόλο του παραπλανητή, αν σκεφτείς τον εαυτό σου σαν μονόπαντη σβούρα, που στριφογυρίζει αδιάκοπα χωρίς να ξέρει που πηγαίνει, χωρίς να το καταλαβαίνει όταν φτάνει. Είσαι πολύ απασχολημένος να κουνάς το στόμα σου, το σώμα σου, τα χέρια σου, τα πόδια σου. Βεβαιώσου πως τα λόγια σου βρίσκονται πάντα έξω από το θέμα. Αγνόησε όλες τις ερωτήσεις των άλλων, αν θέλεις μάλιστα απάντησε και συ μια ερώτηση για κάποιο άλλο ζήτημα. Αφαίρεσε ένα φανταστικό σκουπιδάκι από το ρούχο κάποιου, λύσε τα κορδόνια κάποιου άλλου και ούτω καθεξής.

Σκέψου ότι το σώμα σου πηγαίνει ταυτόχρονα σε διαφορετικές κατευθύνσεις. Ένωσε το γόνατά σου υπερβολικά σφιχτά. Έτσι θα πεταχτούν οι γοφοί σου προς τα έξω, οι ώμοι σου θα κυρτώσουν ευκολότερα, ενώ θα φροντίζεις τα χέρια και τα πόδια σου να κινούνται σε διαφορετικές κατευθύνσεις.

Στην αρχή αυτός ο ρόλος μοιάζει σαν να ανακουφίζει, αλλά φτάνει να τον παίξει κανείς λίγα λεπτά, για να τον κυριέψει η φοβερή αίσθηση της μοναξιάς και του άσκοπου. Αν κινείσαι διαρκώς και πολύ γρήγορα δε θα το προσέξεις τόσο έντονα. Θα φαίνεσαι κάπως έτσι:

Η άποψη μου είναι ότι μαθαίνουμε αυτούς τους τρόπους επικοινωνίας όταν είμαστε πολύ μικροί. Καθώς τα παιδιά ανοίγουν καθένα το δρόμο του μέσα σ’ αυτόν τον πολύπλοκο και τρομακτικό κόσμο στον οποίο βρέθηκαν, δοκιμάζουν τον ένα ή τον άλλο τρόπο από αυτά τα μοντέλα επικοινωνίας. Όταν τα έχει το παιδί χρησιμοποιήσει αρκετά, δεν μπορεί να ξεχωρίσει την ανταπόκριση από τα συναισθήματα αξίας.

Με τη χρήση κάποιου από τα τέσσερα αυτά είδη ανταπόκρισης ενισχύεται η συναίσθηση της χαμηλής αυτεκτίμησης. Αυτοί οι τρόποι επικοινωνίας ενδυναμώνονται από ό,τι μαθαίνουμε για την εξουσία μες στην οικογένεια και από καθιερωμένες στάσεις στην κοινωνία μας:

«Μη φορτώνεσαι τους άλλους. Είναι εγωιστικό να ζητάς πράγματα για τον εαυτό σου», ενδυναμώνει τη συμβιβαστικότητα.
«Μην αφήνεις κανένα να σου κάθεται στο σβέρκο. Μην είσαι δειλός», ενδυναμώνει την επικριτική στάση.
«Μην κάνεις το χαζό. Είσαι πολύ έξυπνος για να κάνεις λάθη», ενδυναμώνει τη στάση του υπολογιστή.
«Μην είσαι τόσο σοβαρός. Γλέντησε τη ζωή. Ποιος νοιάζεται;», ενδυναμώνει την παραπλάνηση τον περισπασμό.

Σ’ αυτό το σημείο είναι πολύ φυσικό ν’ αναρωτηθείς, αν μόνο αυτούς του τέσσερις άθλιους τρόπους επικοινωνίας διαθέτουμε. Ασφαλώς όχι. Υπάρχει και μία άλλη ανταπόκριση που ονόμασα ευθεία ή ρέουσα. Σ’ αυτή την αναταπόκριση όλα τα μέρη του μηνύματος ακολουθούν την ίδια κατεύθυνση: η φωνή και τα λόγια συμφωνούν με την έκφραση του προσώπου, τη στάση του σώματος και τον τόνο. Οι σχέσεις είναι ελεύθερες, εύκολες και ειλικρινείς και οι άνθρωποι δεν αισθάνονται να απειλείται η αυτεκτίμησή τους. Αυτή η ανταπόκριση απαλλάσσει από κάθε ανάγκη για συμβιβασμούς, για μομφή, για συσπείρωση μέσα σ’ ένα κομπιούτερ, για διαρκή κίνηση.

Από τις πέντε ανταποκρίσεις, μόνον η πέμπτη, η ευθεία, έχει τη δυνατότητα να κλείνει πληγές, να σπάει τα αδιέξοδα και να γεφυρώνει τα χάσματα ανάμεσα στους ανθρώπους. Κι αν τυχόν η ευθύτητα σου φαίνεται εξωπραγματική, σε βεβαιώνω ότι μπορείς ακόμη να συμβιβάζεσαι, αν το προτιμάς, να κατηγορείς αν αυτό σου αρέσει, να πλανιέσαι μες στο κεφάλι σου ή να κρατάς παραπλανητική τακτική. Με τη διαφορά πως τώρα ξέρεις τι κάνεις και είσαι έτοιμος να αντιμετωπίσεις τις συνέπειες.

Εφόσον φέρεσαι με ευθύτητα, ζητάς συγνώμη όταν αντιληφθείς ότι έκανες κάτι χωρίς πρόθεση, ζητάς συγνώμη για μια σου πράξη κι όχι για την ίδια σου την ύπαρξη. Έτσι μπορείς και να κρίνεις και να αξιολογείς με ευθύτητα, αξιολογώντας την πράξη και όχι κατηγορώντας το άτομο. Και, συνήθως, θα μπορείς να προσφέρεις και νέες οδηγίες.

Το αποτέλεσμα της ευθύτητας είναι η αρμονία. Όταν ο ευθύς λέει «μου αρέσεις», η φωνή του είναι θερμή κι εκείνος σε κοιτάζει στα μάτια. Για να σου πει «είμαι πολύ θυμωμένος μαζί σου», μιλάει με φωνή τραχιά και με πρόσωπο θυμωμένο. Δίνεται με ευθύτητα ένα μόνο μήνυμα.

Η ευθεία ανταπόκριση αντιπροσωπεύει επίσης μια αλήθεια του ατόμου εκείνη τη στιγμή. Αυτό, για παράδειγμα, βρίσκεται σε αντίθεση με την επικριτική ανταπόκριση, όπου το πρόσωπο αισθάνεται ανίσχυρο, αλλά παριστάνει το θυμωμένο ή μόλο που πονάει, κάνει το παλικάρι. Αποτελεί μια ακόμη, την τρίτη πλευρά της ευθείας ανταπόκρισης το γεγονός πως είναι ολόκληρη, όχι μερική, Το σώμα, οι σκέψεις τα συναισθήματα, όλα δείχνονται, σε αντίθεση με τον υπολογιστικό τρόπο, λόγου χάρη, όπου τίποτα δεν κουνιέται εκτός από το στόμα κι αυτό ελάχιστα. Όσοι φέρονται με ευθύτητα, δείχνουν ολοκληρωμένοι, γεμάτοι αρμονία, και ζωντάνια, είναι ανοιχτόκαρδοι. Η ευθεία ανταπόκριση χαρίζει μια ζωή παλλόμενη και όχι απονεκρωμένη. Αυτούς τους ανθρώπους τους εμπιστεύεσαι, ξέρεις που βαδίζεις μαζί τους και αισθάνεσαι καλά μ’ αυτούς. Κρατούν στάση ολοκλήρωσης και ελεύθερης κίνησης.

Κάθε άλλο παρά εύκολο είναι να σπάσεις τα παλιά συνηθισμένα πρότυπα και να υιοθετήσεις την ευθύτητα. Ένας τρόπος για να βοηθηθείς, ώστε να πετύχεις αυτό το σκοπό, είναι να μάθεις πως μερικοί από τους φόβους σου σε κρατάνε μακριά από την ευθύτητα. Για να αποτρέψουμε την απόρριψη, που τόσο φοβόμαστε, έχουμε την τάση να φοβερίζουμε τους εαυτούς μας με τους παρακάτω τρόπους:

1. Μπορεί να κάνω λάθος.
2. Ίσως κάποιου να μην του αρέσει.
3. Κάποιος θα με κριτικάρει.
4. Μπορεί να φερθώ αυταρχικά.
5. Εκείνη θα νομίσει πως δεν αξίζω.
6. Ο κόσμος μπορεί να σκεφτεί ότι δεν είμαι τέλειος.
7. Μπορεί να φύγει αυτός.

Όταν μπορέσεις να απαντήσεις στον εαυτό σου με τις παρακάτω φράσεις στις προηγούμενες δηλώσεις, τότε πράγματι θα έχεις πετύχει την ωρίμανσή σου:

1. Ασφαλώς θα κάνω σφάλματα αν αποφασίσω να δράσω και μάλιστα σε νέους τομείς.
2. Το θεωρώ βέβαιο ότι σε κάποιον δε θ’ αρέσει αυτό που κάνω. Δεν αρέσουν σ’ όλους τα ίδια πράγματα.
3. Ναι, κάποιος μπορεί να με κριτικάρει. Αλήθεια, δεν είμαι τέλειος. Κάποια κριτική είναι χρήσιμη.
4. Σίγουρα! Κάθε φορά που μιλάω και διακόπτω τους άλλους φέρομαι αυταρχικά.
5. Ίσως λοιπόν εκείνη να σκεφτεί πως δεν αξίζω τίποτα. Μπορώ να επιζήσω μετά από αυτό; Ίσως καμιά φορά να μην είμαι και τόσο έξυπνος. Καμιά φορά ο άλλος «με δουλεύει». Μπορώ να ξεχωρίσω τη διαφορά;
6. Αν σκέφτομαι ότι πρέπει να είμαι τέλειος, το πιθανότερο είναι ότι θα βρίσκω συνέχεια ατέλειες.
7. Λοιπόν εκείνος φεύγει. Ίσως αυτό να είναι το καλύτερο κι έπειτα, έτσι κι αλλιώς, εγώ δε θα χαθώ.

Κρατώντας μια τέτοια στάση, όπως στις παραπάνω περιπτώσεις, θα μπορείς να στέκεσαι γερά στα πόδια σου. Δε θα ‘ναι εύκολο ούτε ανώδυνο. Θα γίνει ευκολότερο, αν μπορέσουμε να γελάμε με τον εαυτό μας. Θα ωριμάσεις και θα εκτιμάς τον εαυτό σου. Το αποτέλεσμα αξίζει την προσπάθεια.
Χωρίς να θέλω να προσβάλω κανένα, πιστεύω ότι, από όσα μεταχειριζόμαστε για να φοβίζουμε τον εαυτό μας, τα οποία επηρεάζουν και την αυτεκτίμησή μας, τα περισσότερα δεν είναι παρά φουρτούνα στην τσαγιέρα μας. Μας δίνεται η ευκαιρία να δούμε την αστεία πλευρά στον τρόπο που μεταχειριζόματε τον εαυτό μας. Κατάφερνα και μ’ έναν άλλο τρόπο να ξεπερνάω όλες αυτές τις φοβέρες, ρωτώντας τον εαυτό μου αν θα ζήσω στην περίπτωση που όλοι αυτοί οι φανταστικοί φόβοι μου αποδειχτούν αληθινοί. Αν μπορούσα να απαντήσω ναι, τότε ήμουνα πολύ καλά. Τώρα μπορώ και απαντώ «ναι» σ’ όλα αυτά.

Δε θα ξεχάσω πόση εντύπωση μου έκανε η ανακάλυψη ότι κι άλλοι άνθρωποι βασανίζονταν από τους ίδιους ανόητους φόβους.

Για χρόνια νόμιζα πως μόνο εγώ παιδευόμουν μ’ αυτά κι έκανα ό,τι περνούσε από το χέρι μου, για να ξεγελάσω τους άλλους, προσπαθώντας ταυτόχρονα να κρύψω την αγωνία μου. Με τρόμαζε η σκέψη: «Τι θα συμβεί αν κάποιος το ανακαλύψει;» Ε, λοιπόν, τι το φοβερό θα συνέβαινε; Τώρα ξέρω πως όλοι με παρόμοια πράγματα φοβίζουμε τον εαυτό μας.

Θα το κατάλαβες πια, πως αυτή η ανταπόκριση με ευθύτητα δεν αποτελεί καμιά μαγική συνταγή. Είναι ένας τρόπος να αντιμετωπίζεις πραγματικούς ανθρώπους σε πραγματικές καταστάσεις και να συμφωνείς, γιατί πραγματικά το θέλεις, όχι γιατί πρέπει να ευχαριστήσεις τον άλλο. Η ευθύτητα σου επιτρέπει να χρησιμοποιείς το μυαλό σου ελεύθερα, όχι όμως σε βάρος των συναισθημάτων σου. Σε βοηθάει επίσης v’ αλλάζεις πορεία, γιατί το θέλεις και γιατί το έχεις ανάγκη κι όχι γιατί κοιτάς πώς να ξεμπλέξεις.

Η ευθεία ανταπόκριση σου δίνει τη δυνατότητα να ζεις σαν ολοκληρωμένο άτομο: πραγματικό, σε επαφή με το κεφάλι σου, με την καρδιά σου, με τα συναισθήματα και με το σώμα σου. Με την εμμονή σου στην ευθύτητα θα αποκτήσεις ακεραιότητα, εντιμότητα, δεσμεύσεις, οικειότητα, αξιοσύνη, δημιουργικότητα και την ικανότητα να καταπιάνεσαι πραγματικά με πραγματικά προβλήματα. Οι άλλοι τέσσερις τύποι επικοινωνίας έχουν αποτέλεσμα την αμφίβολη ακεραιότητα, τις δεσμεύσεις έπειτα από παζαρέματα, αχρειότητα, μοναξιά, φτηνή απόδοση, συστηματικό στραγγαλισμό και καταστρεπτική απασχόληση με προβλήματα ψευδαισθήσεων.

Χρειάζονται κότσια, κουράγιο, κάποιες νέες πεποιθήσεις και ικανότητες, για ν’ ανταποκρίνεσαι με ακλόνητη ευθύτητα. Δε γίνεται να τη μιμηθείς.

Οι άνθρωποι διψάνε για ευθύτητα, ειλικρίνεια, εμπιστοσύνη. Μόλις το συνειδητοποιήσουν και βρουν το κουράγιο να το επιχειρήσουν, μειώνουν την απόσταση που τους χωρίζει από τους άλλους.
Τα συνειδητοποίησα όλα αυτά με δυσκολία, με δοκιμές, σφάλματα και επιμονή, προσπαθώντας να βοηθήσω ανθρώπους που είχαν σοβαρά προβλήματα ζωής. Ανακάλυψα ότι γιατρεύονταν όταν έβρισκαν την καρδιά τους, τα συναισθήματά τους, το σώμα τους και το μυαλό τους. Αυτή η διαδικασία τους ξανάφερνε πάλι κοντά με την ψυχή τους, άρα και με την ανθρωπιά τους. Μπορούσαν τότε να εκφραστούν σαν ολοκληρωμένα άτομα κι έτσι ν’ αποκτήσουν περισσότερη αυτεκτίμηση, στοργικές σχέσεις και να βγουν από τη θεραπεία τους με ικανοποιητικά αποτελέσματα. Τίποτα απ’ όλα αυτά δε θα μπορούσε να γίνει με κάποιον από τους άλλους τέσσερις ανάπηρους τρόπους επικοινωνίας.

Απ’ ότι έχω καταλάβει μέχρι τώρα, προσπάθησα να καταλήξω στη διατύπωση προβλέψεων για κάθε καινούργια ομάδα που συναντώ, Γενικά, 50% λένε «ναι», ό,τι κι αν αισθάνονται ή σκέπτονται (συμβιβασμός), 30% λένε «όχι», άσχετα με το τι αισθάνονται ή σκέπτονται (μομφή), 15% δε λένε ούτε ναι ούτε όχι και δε δίνουν καμιά ένδειξη για τα συναισθήματά τους (υπολογισμός), και 0,5% συμπεριφέρονται σαν το ναι, το όχι ή οποιοδήποτε συναίσθημα vα μην υπάρχει (παραπλάνηση). Μένουν μόνο 4,5% που φέρονται γνήσια, με ευθύτητα. Οι συνάδελφοι μου λένε ότι είμαι αισιόδοξη και ότι μόνο το 1% του πληθυσμού μας πιθανότατα προτιμάει την ευθύτητα στην ανταπόκριση. (Το ξαναλέω πως δεν πρόκειται για έρευνα, αλλά για εντυπώσεις από την κλινική δουλειά.)

Για να το πω χοντρά και σταράτα, φαινόμαστε σαν μια παρέα από απατεώνες του συναισθήματος, που κρύβονται σκαρώνοντας παιχνίδια ο ένας στον άλλο, κι αυτό το ονομάζουμε κοινωνία.

Αν θέλουμε να αρρωστήσουν τα κορμιά μας, να μην έχουμε δεσμούς με τους συνανθρώπους μας, να σπαταλάμε ανώφελα τη θαυμαστή δύναμη του μυαλού μας και να καταντήσουμε μουγγοί, κουφοί και τυφλοί, δεν έχουμε παρά να συνεχίσουμε να χρησιμοποιούμε μόνο τους τέσσερις ανάπηρους τύπους επικοινωνίας. Μες’ απ’ την καρδιά μου βγαίνουν όσα γράφω εδώ. Πιστεύω ότι στην ανημποριά και στη συναίσθηση της έλλειψης αγάπης, αυτεκτίμησης και ικανότητας περιλαμβάνονται όλες οι πραγματικές, ανθρώπινες πληγές σε τούτο τον κόσμο. Ορισμένα είδη επικοινωνίας διαιωνίζουν αυτή την κατάσταση, που άλλα μπορούν να την αλλάξουν. Αφού καταλαβαίνουμε και αναγνωρίζουμε την ευθύτητα στην ανταπόκριση, μπορούμε να μάθουμε και να την εφαρμόζουμε.

Θα ήθελα να δω κάθε ανθρώπινο πλάσμα να δίνει αξία στον εαυτό του, να τον εκτιμά, Και να αισθάνεται ολοκληρωμένο, δημιουργικό, ικανό, υγιές, εύκαμπτο, ωραίο και στοργικό.

Παρ’ όλες τις υπερβολές μου για τους τέσσερις πρώτους τύπους επικοινωνίας (μπορεί να φάνηκαν ακόμη και διασκεδαστικοί), αναφέρομαι με την πιο βαθιά σοβαρότητα στην καταστρεπτική φύση τους. Στο επόμενο κεφάλαιο, όταν θα παίζετε τα παιχνίδια που έφτιαξα, θα βιώσετε ακριβώς ό,τι αντιπροσωπεύουν αυτοί οι τύποι επικοινωνίας. Θα καταλάβετε πολύ γρήγορα το τίμημα που πληρώνει το κορμί σας, την έλλειψη εμπιστοσύνης που εγκαθίσταται στις σχέσεις σας και τα ανόητα, απογοητευτικά και πολλές φορές καταστροφικά αποτελέσματά τους.