ΞΕΝ Ελλ 7.5.18–7.5.27
Η μάχη της Μαντίνειας – Αποτίμησή της
Μετά τον θάνατο του Πελοπίδα (364 π.Χ) ο Επαμεινώνδας απέμεινε μόνος ηγέτης του Κοινού των Βοιωτών. Στα επόμενα χρόνια οι Μαντινείς προκάλεσαν τη διάσπαση του Κοινού των Αρκάδων και συνήψαν ειρήνη με τους Ηλείους χωρίς τη σύμφωνη γνώμη των Θηβαίων. Ο Επαμεινώνδας χαρακτήρισε τη στάση τους προδοτική και το Μάιο του 362 π.Χ. εξεστράτευσε στην Πελοπόννησο, γνώρισε όμως στρατιωτικές ήττες.
[7.5.18] ὁ δ’ αὖ Ἐπαμεινώνδας, ἐνθυμού-
μενος ὅτι ὀλίγων μὲν ἡμερῶν ἀνάγκη ἔσοιτο ἀπιέναι διὰ τὸ
ἐξήκειν τῇ στρατείᾳ τὸν χρόνον, εἰ δὲ καταλείψοι ἐρήμους
οἷς ἦλθε σύμμαχος, ἐκεῖνοι πολιορκήσοιντο ὑπὸ τῶν ἀντι-
πάλων, αὐτὸς δὲ λελυμασμένος τῇ ἑαυτοῦ δόξῃ παντάπασιν
ἔσοιτο, ἡττημένος μὲν ἐν Λακεδαίμονι σὺν πολλῷ ὁπλιτικῷ
ὑπ’ ὀλίγων, ἡττημένος δὲ ἐν Μαντινείᾳ ἱππομαχίᾳ, αἴτιος
δὲ γεγενημένος διὰ τὴν εἰς Πελοπόννησον στρατείαν τοῦ
συνεστάναι Λακεδαιμονίους καὶ Ἀρκάδας καὶ Ἀχαιοὺς καὶ
Ἠλείους καὶ Ἀθηναίους· ὥστε οὐκ ἐδόκει αὐτῷ δυνατὸν
εἶναι ἀμαχεὶ παρελθεῖν, λογιζομένῳ ὅτι εἰ μὲν νικῴη, πάντα
ταῦτα ἀναλύσοιτο· εἰ δὲ ἀποθάνοι, καλὴν τὴν τελευτὴν ἡγή-
σατο ἔσεσθαι πειρωμένῳ τῇ πατρίδι ἀρχὴν Πελοποννήσου
καταλιπεῖν. [7.5.19] τὸ μὲν οὖν αὐτὸν τοιαῦτα διανοεῖσθαι οὐ πάνυ
μοι δοκεῖ θαυμαστὸν εἶναι· φιλοτίμων γὰρ ἀνδρῶν τὰ τοιαῦτα
διανοήματα· τὸ μέντοι <τὸ> στράτευμα παρεσκευακέναι ὡς
πόνον τε μηδένα ἀποκάμνειν μήτε νυκτὸς μήτε ἡμέρας,
κινδύνου τε μηδενὸς ἀφίστασθαι, σπάνιά τε τἀπιτήδεια
ἔχοντας ὅμως πείθεσθαι ἐθέλειν, ταῦτά μοι δοκεῖ θαυμα-
στότερα εἶναι. [7.5.20] καὶ γὰρ ὅτε τὸ τελευταῖον παρήγγειλεν
αὐτοῖς παρασκευάζεσθαι ὡς μάχης ἐσομένης, προθύμως μὲν
ἐλευκοῦντο οἱ ἱππεῖς τὰ κράνη κελεύοντος ἐκείνου, ἐπεγρά-
φοντο δὲ καὶ <οἱ> τῶν Ἀρκάδων ὁπλῖται ῥόπαλα, ὡς Θηβαῖοι
ὄντες, πάντες δὲ ἠκονῶντο καὶ λόγχας καὶ μαχαίρας καὶ
ἐλαμπρύνοντο τὰς ἀσπίδας. [7.5.21] ἐπεὶ μέντοι οὕτω παρεσκευα-
σμένους ἐξήγαγεν, ἄξιον αὖ κατανοῆσαι ἃ ἐποίησε. πρῶτον
μὲν γάρ, ὥσπερ εἰκός, συνετάττετο. τοῦτο δὲ πράττων
σαφηνίζειν ἐδόκει ὅτι εἰς μάχην παρεσκευάζετο· ἐπεί γε
μὴν ἐτέτακτο αὐτῷ τὸ στράτευμα ὡς ἐβούλετο, τὴν μὲν
συντομωτάτην πρὸς τοὺς πολεμίους οὐκ ἦγε, πρὸς δὲ τὰ
πρὸς ἑσπέραν ὄρη καὶ ἀντιπέραν τῆς Τεγέας ἡγεῖτο· ὥστε
δόξαν παρεῖχε τοῖς πολεμίοις μὴ ποιήσεσθαι μάχην ἐκείνῃ
τῇ ἡμέρᾳ. [7.5.22] καὶ γὰρ δὴ ὡς πρὸς τῷ ὄρει ἐγένετο, ἐπεὶ
ἐξετάθη αὐτῷ ἡ φάλαγξ, ὑπὸ τοῖς ὑψηλοῖς ἔθετο τὰ ὅπλα,
ὥστε εἰκάσθη στρατοπεδευομένῳ. τοῦτο δὲ ποιήσας ἔλυσε
μὲν τῶν πλείστων πολεμίων τὴν ἐν ταῖς ψυχαῖς πρὸς μάχην
παρασκευήν, ἔλυσε δὲ τὴν ἐν ταῖς συντάξεσιν. ἐπεί γε μὴν
παραγαγὼν τοὺς ἐπὶ κέρως πορευομένους λόχους εἰς μέτωπον
ἰσχυρὸν ἐποιήσατο τὸ περὶ ἑαυτὸν ἔμβολον, τότε δὴ ἀναλα-
βεῖν παραγγείλας τὰ ὅπλα ἡγεῖτο· οἱ δ’ ἠκολούθουν. οἱ
δὲ πολέμιοι ὡς εἶδον παρὰ δόξαν ἐπιόντας, οὐδεὶς αὐτῶν
ἡσυχίαν ἔχειν ἐδύνατο, ἀλλ’ οἱ μὲν ἔθεον εἰς τὰς τάξεις, οἱ
δὲ παρετάττοντο, οἱ δὲ ἵππους ἐχαλίνουν, οἱ δὲ θώρακας
ἐνεδύοντο, πάντες δὲ πεισομένοις τι μᾶλλον ἢ ποιήσουσιν
ἐῴκεσαν. [7.5.23] ὁ δὲ τὸ στράτευμα ἀντίπρῳρον ὥσπερ τριήρη
προσῆγε, νομίζων, ὅποι ἐμβαλὼν διακόψειε, διαφθερεῖν ὅλον
τὸ τῶν ἐναντίων στράτευμα. καὶ γὰρ δὴ τῷ μὲν ἰσχυρο-
τάτῳ παρεσκευάζετο ἀγωνίζεσθαι, τὸ δὲ ἀσθενέστατον πόρρω
ἀπέστησεν, εἰδὼς ὅτι ἡττηθὲν ἀθυμίαν ἂν παράσχοι τοῖς μεθ’
ἑαυτοῦ, ῥώμην δὲ τοῖς πολεμίοις. καὶ μὴν τοὺς ἱππέας οἱ
μὲν πολέμιοι ἀντιπαρετάξαντο ὥσπερ ὁπλιτῶν φάλαγγα
βάθος ἐφεξῆς καὶ ἔρημον πεζῶν ἁμίππων· [7.5.24] ὁ δ’ Ἐπαμει-
νώνδας αὖ καὶ τοῦ ἱππικοῦ ἔμβολον ἰσχυρὸν ἐποιήσατο, καὶ
ἁμίππους πεζοὺς συνέταξεν αὐτοῖς, νομίζων τὸ ἱππικὸν ἐπεὶ
διακόψειεν, ὅλον τὸ ἀντίπαλον νενικηκὼς ἔσεσθαι· μάλα γὰρ
χαλεπὸν εὑρεῖν τοὺς ἐθελήσοντας μένειν, ἐπειδάν τινας φεύ-
γοντας τῶν ἑαυτῶν ὁρῶσι· καὶ ὅπως μὴ ἐπιβοηθῶσιν οἱ
Ἀθηναῖοι ἀπὸ τοῦ εὐωνύμου κέρατος ἐπὶ τὸ ἐχόμενον, κατ-
έστησεν ἐπὶ γηλόφων τινῶν ἐναντίους αὐτοῖς καὶ ἱππέας καὶ
ὁπλίτας, φόβον βουλόμενος καὶ τούτοις παρέχειν ὡς, εἰ
βοηθήσαιεν, ὄπισθεν οὗτοι ἐπικείσοιντο αὐτοῖς. τὴν μὲν δὴ
συμβολὴν οὕτως ἐποιήσατο, καὶ οὐκ ἐψεύσθη τῆς ἐλπίδος·
κρατήσας γὰρ ᾗ προσέβαλεν ὅλον ἐποίησε φεύγειν τὸ τῶν
ἐναντίων. [7.5.25] ἐπεί γε μὴν ἐκεῖνος ἔπεσεν, οἱ λοιποὶ οὐδὲ τῇ
νίκῃ ὀρθῶς ἔτι ἐδυνάσθησαν χρήσασθαι, ἀλλὰ φυγούσης μὲν
αὐτοῖς τῆς ἐναντίας φάλαγγος οὐδένα ἀπέκτειναν οἱ ὁπλῖται
οὐδὲ προῆλθον ἐκ τοῦ χωρίου ἔνθα ἡ συμβολὴ ἐγένετο.
φυγόντων δ’ αὐτοῖς καὶ τῶν ἱππέων, ἀπέκτειναν μὲν οὐδ’
οἱ ἱππεῖς διώκοντες οὔτε ἱππέας οὔθ’ ὁπλίτας, ὥσπερ δὲ
ἡττώμενοι πεφοβημένως διὰ τῶν φευγόντων πολεμίων δι-
έπεσον. καὶ μὴν οἱ ἅμιπποι καὶ οἱ πελτασταὶ συννενικηκότες
τοῖς ἱππεῦσιν ἀφίκοντο μὲν ἐπὶ τοῦ εὐωνύμου, ὡς κρατοῦντες,
ἐκεῖ δ’ ὑπὸ τῶν Ἀθηναίων οἱ πλεῖστοι αὐτῶν ἀπέθανον.
[7.5.26] Τούτων δὲ πραχθέντων τοὐναντίον ἐγεγένητο οὗ ἐνόμι-
σαν πάντες ἄνθρωποι ἔσεσθαι. συνεληλυθυίας γὰρ σχεδὸν
ἁπάσης τῆς Ἑλλάδος καὶ ἀντιτεταγμένων, οὐδεὶς ἦν ὅστις
οὐκ ᾤετο, εἰ μάχη ἔσοιτο, τοὺς μὲν κρατήσαντας ἄρξειν,
τοὺς δὲ κρατηθέντας ὑπηκόους ἔσεσθαι· ὁ δὲ θεὸς οὕτως
ἐποίησεν ὥστε ἀμφότεροι μὲν τροπαῖον ὡς νενικηκότες ἐστή-
σαντο, τοὺς δὲ ἱσταμένους οὐδέτεροι ἐκώλυον, νεκροὺς δὲ
ἀμφότεροι μὲν ὡς νενικηκότες ὑποσπόνδους ἀπέδοσαν, ἀμφό-
τεροι δὲ ὡς ἡττημένοι ὑποσπόνδους ἀπελάμβανον, [7.5.27] νενικηκέναι
δὲ φάσκοντες ἑκάτεροι οὔτε χώρᾳ οὔτε πόλει οὔτ’ ἀρχῇ
οὐδέτεροι οὐδὲν πλέον ἔχοντες ἐφάνησαν ἢ πρὶν τὴν μάχην
γενέσθαι· ἀκρισία δὲ καὶ ταραχὴ ἔτι πλείων μετὰ τὴν μάχην
ἐγένετο ἢ πρόσθεν ἐν τῇ Ἑλλάδι. ἐμοὶ μὲν δὴ μέχρι τούτου
γραφέσθω· τὰ δὲ μετὰ ταῦτα ἴσως ἄλλῳ μελήσει.
***
Ο Επαμεινώνδας πάλι, σκεπτόμενος ότι ―όταν σε λίγες ημέρες έπρεπε να φύγει επειδή ο καθορισμένος χρόνος για την εκστρατεία θα είχε εξαντληθεί―, αν εγκατέλειπε αβοήθητους εκείνους στους οποίους είχε έρθει σαν σύμμαχος, οι αντίπαλοι θα τους πολιορκούσαν κι ο ίδιος θα είχε κηλιδώσει ανεπανόρθωτα την καλή του φήμη: όχι μόνο νικήθηκε στη Λακεδαίμονα από μικρή δύναμη, μ' όλο που είχε τόσους οπλίτες, όχι μόνο νικήθηκε στη σύγκρουση ιππικού της Μαντινείας, αλλά κι είχε προκαλέσει, με την εκστρατεία του στην Πελοπόννησο, τη συμμαχία ανάμεσα στους Λακεδαιμονίους, τους Αρκάδες, τους Αχαιούς, τους Ηλείους και τους Αθηναίους. Δεν το 'βρισκε λοιπόν δυνατό να φύγει δίχως να δώσει μάχη· λογάριαζε πως αν νικούσε, όλα εκείνα θα έσβηναν ― κι αν πάλι σκοτωνόταν, σκέφτηκε, ωραίο θα 'ταν να τον βρει ο θάνατος την ώρα που αγωνιζόταν για ν' αφήσει κληρονομιά στην πατρίδα του την εξουσία πάνω στην Πελοπόννησο.
Το να σκέφτεται έτσι δεν το βρίσκω ιδιαίτερα αξιοθαύμαστο· τέτοιου είδους σκέψεις ταιριάζουν σε φιλόδοξους ανθρώπους. Τον τρόπο όμως που είχε οργανώσει τον στρατό του, να μη λυγίζει σε καμιά κακουχία μήτε νύχτα μήτε μέρα, να μην αποφεύγει κανέναν κίνδυνο, να του λείπουν τα εφόδια και να διατηρεί μολοντούτο πειθαρχία ― αυτά είναι που βρίσκω πιο αξιοθαύμαστα. Πραγματικά, όταν τους παρήγγειλε για τελευταία φορά να ετοιμαστούν για μάχη, προθυμοποιήθηκαν οι ιππείς ν' ασπρίσουν τα κράνη τους σύμφωνα με τις διαταγές του, ενώ ακόμα κι οι Αρκάδες οπλίτες ζωγράφιζαν ρόπαλα πάνω στις ασπίδες τους σαν να 'ταν Θηβαίοι, κι όλοι ακόνιζαν λόγχες και μαχαίρια και γυάλιζαν τις ασπίδες τους.
Μετά απ' αυτές τις προετοιμασίες, ο Επαμεινώνδας έβγαλε τον στρατό του για να δώσει μάχη, κι αξίζει να καταλάβει κανένας την τακτική που ακολούθησε. Πρώτ' απ' όλα, όπως ήταν φυσικό, τοποθέτησε τον στρατό σε πυκνό σχηματισμό. Μ' αυτόν τον τρόπο φάνηκε να ξεκαθαρίζει η πρόθεσή του να δώσει μάχη· όταν όμως σχηματίστηκε το στράτευμα όπως το ήθελε εκείνος, δεν ακολούθησε τον πιο σύντομο δρόμο προς τους εχθρούς, παρά το οδήγησε προς τα δυτικά βουνά, αντίκρυ στην Τεγέα· έτσι δημιούργησε στον εχθρό την εντύπωση ότι δεν θα 'δινε μάχη εκείνη τη μέρα. Και πραγματικά, μόλις έφτασε στο βουνό ανέπτυξε τη φάλαγγά του και στάθμευσε στο ριζοβούνι, μοιάζοντας σαν να στρατοπεδεύει. Συνέπεια αυτού του ελιγμού ήταν να χαλαρώσει η ψυχική ετοιμότητα των αντιπάλων για μάχη, και να χαλαρώσει κι ο σχηματισμός τους. Κατόπιν όμως, μετακινώντας τους λόχους που ως τότε βάδιζαν ο ένας πίσω από τον άλλον, δημιούργησε μιαν ισχυρή δύναμη κρούσης στο πλευρό όπου βρισκόταν ο ίδιος. Τότε πρόσταξε να πάρουν τα όπλα και τράβηξε μπροστά, ενώ οι υπόλοιποι τον ακολουθούσαν.
Όταν οι εχθροί τους είδαν να 'ρχονται έτσι απροσδόκητα καταπάνω τους, κανένας τους δεν κατόρθωσε να διατηρήσει την ψυχραιμία του: άλλοι έτρεχαν στις μονάδες τους, άλλοι παρατάσσονταν, άλλοι περνούσαν χαλινάρια στ' άλογα, άλλοι φορούσαν τους θώρακές τους ― όλοι όμως με το ύφος ανθρώπων που ετοιμάζονται να παίξουν παθητικό κι όχι ενεργητικό ρόλο στα γεγονότα. Στο μεταξύ ο Επαμεινώνδας οδηγούσε τον στρατό του σαν πολεμικό πλοίο, με τη δύναμη κρούσης μπροστά στην πλώρη, πιστεύοντας ότι αρκούσε να διασπάσει τις εχθρικές γραμμές σ' ένα σημείο για να καταστρέψει ολόκληρο τον αντίπαλο στρατό. Για τούτο ετοιμαζόταν ν' αγωνιστεί με το πιο ισχυρό του πλευρό· το πιο αδύναμο, αντίθετα, το κρατούσε σ' απόσταση ― ξέροντας ότι μια ενδεχόμενη ήττα του θ' αποθάρρυνε τους άνδρες του και θα τόνωνε το ηθικό των εχθρών.
Αντίκρυ του, οι εχθροί παρέταξαν το ιππικό τους σαν να 'ταν φάλαγγα οπλιτών ― σε βάθος έξι ανδρών και δίχως υποστήριξη βοηθητικών πεζών ο Επαμεινώνδας, απεναντίας, μεταχειρίστηκε και το ιππικό σαν ισχυρή δύναμη κρούσης και τοποθέτησε μαζί του βοηθητικούς πεζούς, πιστεύοντας ότι από τη στιγμή που το ιππικό θα διασπούσε τις εχθρικές γραμμές θα 'χε νικηθεί όλη η αντίπαλη παράταξη ― γιατί πολύ δύσκολα βρίσκονται στρατιώτες πρόθυμοι να μείνουν στις θέσεις τους άμα δουν μερικούς δικούς τους να το βάζουν στα πόδια.
Για να μην μπορέσουν εξάλλου οι Αθηναίοι, που ήταν στο αριστερό κέρας, να βοηθήσουν τους κοντινούς τους, και θέλοντας να τους φοβίσει ότι αν δοκίμαζαν να τους βοηθήσουν θα δέχονταν οι ίδιοι επίθεση από τα νώτα, τοποθέτησε αντίκρυ τους, σε μερικούς λόφους, ιππικό και οπλίτες.
Έτσι λοιπόν προετοίμασε τη σύγκρουση, κι οι ελπίδες του δεν διαψεύστηκαν: γιατί νίκησε στο σημείο όπου έκανε την επίθεση κι έτρεψε σε φυγή όλους τους αντιπάλους. Μόλις όμως έπεσε ο ίδιος, οι υπόλοιποι δεν στάθηκαν πια ικανοί να εκμεταλλευτούν σωστά τη νίκη τους· μ' όλο που η αντικρινή τους φάλαγγα το 'χε βάλει στα πόδια, κανέναν δεν σκότωσαν οι οπλίτες, κι ούτε καν προχώρησαν πέρα από το σημείο όπου είχε γίνει η σύγκρουση. Αλλά ούτε και το ιππικό καταδίωξε το εχθρικό ιππικό που έφευγε μπροστά του, μήτε και σκότωσε ιππείς και οπλίτες· φοβισμένοι, σαν να 'χαν νικηθεί, οι ιππείς του Επαμεινώνδα έμειναν πίσω, ανάμεσα στους αντιπάλους τους που έφευγαν. Όσο για τους βοηθητικούς πεζούς και τους πελταστές, που είχαν συμβάλει στη νίκη του ιππικού, είν' αλήθεια ότι έφτασαν στο αριστερό τμήμα του εχθρού σαν νικητές ― εκεί όμως σκότωσαν τους περισσότερους οι Αθηναίοι.
Ύστερα απ' αυτά, το αποτέλεσμα στάθηκε αντίθετο από κείνο που περίμενε όλος ο κόσμος: γιατί όπως είχαν βρεθεί συγκεντρωμένες κι αντιμέτωπες δυνάμεις απ' όλη σχεδόν την Ελλάδα, κανένας δεν αμφέβαλλε ότι σε περίπτωση μάχης οι νικητές θα γίνονταν κυρίαρχοι κι οι νικημένοι υπήκοοί τους. Ωστόσο ο θεός τα 'φερε έτσι, ώστε η καθεμιά από τις δύο παρατάξεις να στήσει τρόπαιο σαν να 'χε νικήσει, δίχως η άλλη να προσπαθήσει να την εμποδίσει· κι οι δυο τους έδωσαν πίσω νεκρούς εχθρούς σαν νικητές, αλλά κι οι δυο περισυνέλεξαν δικούς τους νεκρούς σαν νικημένοι· και ενώ κι η μια και η άλλη ισχυρίζονταν ότι είχαν νικήσει, καμιά τους δεν βγήκε από τη μάχη ενισχυμένη σε εδάφη, πόλεις ή εξουσία· και μετά τη μάχη η Ελλάδα γνώρισε ακόμα μεγαλύτερη ακαταστασία κι αναταραχή από πριν.
Ας σταματήσει εδώ η συγγραφή μου· με τα κατοπινά ίσως ασχοληθεί άλλος.
Ο Επαμεινώνδας πάλι, σκεπτόμενος ότι ―όταν σε λίγες ημέρες έπρεπε να φύγει επειδή ο καθορισμένος χρόνος για την εκστρατεία θα είχε εξαντληθεί―, αν εγκατέλειπε αβοήθητους εκείνους στους οποίους είχε έρθει σαν σύμμαχος, οι αντίπαλοι θα τους πολιορκούσαν κι ο ίδιος θα είχε κηλιδώσει ανεπανόρθωτα την καλή του φήμη: όχι μόνο νικήθηκε στη Λακεδαίμονα από μικρή δύναμη, μ' όλο που είχε τόσους οπλίτες, όχι μόνο νικήθηκε στη σύγκρουση ιππικού της Μαντινείας, αλλά κι είχε προκαλέσει, με την εκστρατεία του στην Πελοπόννησο, τη συμμαχία ανάμεσα στους Λακεδαιμονίους, τους Αρκάδες, τους Αχαιούς, τους Ηλείους και τους Αθηναίους. Δεν το 'βρισκε λοιπόν δυνατό να φύγει δίχως να δώσει μάχη· λογάριαζε πως αν νικούσε, όλα εκείνα θα έσβηναν ― κι αν πάλι σκοτωνόταν, σκέφτηκε, ωραίο θα 'ταν να τον βρει ο θάνατος την ώρα που αγωνιζόταν για ν' αφήσει κληρονομιά στην πατρίδα του την εξουσία πάνω στην Πελοπόννησο.
Το να σκέφτεται έτσι δεν το βρίσκω ιδιαίτερα αξιοθαύμαστο· τέτοιου είδους σκέψεις ταιριάζουν σε φιλόδοξους ανθρώπους. Τον τρόπο όμως που είχε οργανώσει τον στρατό του, να μη λυγίζει σε καμιά κακουχία μήτε νύχτα μήτε μέρα, να μην αποφεύγει κανέναν κίνδυνο, να του λείπουν τα εφόδια και να διατηρεί μολοντούτο πειθαρχία ― αυτά είναι που βρίσκω πιο αξιοθαύμαστα. Πραγματικά, όταν τους παρήγγειλε για τελευταία φορά να ετοιμαστούν για μάχη, προθυμοποιήθηκαν οι ιππείς ν' ασπρίσουν τα κράνη τους σύμφωνα με τις διαταγές του, ενώ ακόμα κι οι Αρκάδες οπλίτες ζωγράφιζαν ρόπαλα πάνω στις ασπίδες τους σαν να 'ταν Θηβαίοι, κι όλοι ακόνιζαν λόγχες και μαχαίρια και γυάλιζαν τις ασπίδες τους.
Μετά απ' αυτές τις προετοιμασίες, ο Επαμεινώνδας έβγαλε τον στρατό του για να δώσει μάχη, κι αξίζει να καταλάβει κανένας την τακτική που ακολούθησε. Πρώτ' απ' όλα, όπως ήταν φυσικό, τοποθέτησε τον στρατό σε πυκνό σχηματισμό. Μ' αυτόν τον τρόπο φάνηκε να ξεκαθαρίζει η πρόθεσή του να δώσει μάχη· όταν όμως σχηματίστηκε το στράτευμα όπως το ήθελε εκείνος, δεν ακολούθησε τον πιο σύντομο δρόμο προς τους εχθρούς, παρά το οδήγησε προς τα δυτικά βουνά, αντίκρυ στην Τεγέα· έτσι δημιούργησε στον εχθρό την εντύπωση ότι δεν θα 'δινε μάχη εκείνη τη μέρα. Και πραγματικά, μόλις έφτασε στο βουνό ανέπτυξε τη φάλαγγά του και στάθμευσε στο ριζοβούνι, μοιάζοντας σαν να στρατοπεδεύει. Συνέπεια αυτού του ελιγμού ήταν να χαλαρώσει η ψυχική ετοιμότητα των αντιπάλων για μάχη, και να χαλαρώσει κι ο σχηματισμός τους. Κατόπιν όμως, μετακινώντας τους λόχους που ως τότε βάδιζαν ο ένας πίσω από τον άλλον, δημιούργησε μιαν ισχυρή δύναμη κρούσης στο πλευρό όπου βρισκόταν ο ίδιος. Τότε πρόσταξε να πάρουν τα όπλα και τράβηξε μπροστά, ενώ οι υπόλοιποι τον ακολουθούσαν.
Όταν οι εχθροί τους είδαν να 'ρχονται έτσι απροσδόκητα καταπάνω τους, κανένας τους δεν κατόρθωσε να διατηρήσει την ψυχραιμία του: άλλοι έτρεχαν στις μονάδες τους, άλλοι παρατάσσονταν, άλλοι περνούσαν χαλινάρια στ' άλογα, άλλοι φορούσαν τους θώρακές τους ― όλοι όμως με το ύφος ανθρώπων που ετοιμάζονται να παίξουν παθητικό κι όχι ενεργητικό ρόλο στα γεγονότα. Στο μεταξύ ο Επαμεινώνδας οδηγούσε τον στρατό του σαν πολεμικό πλοίο, με τη δύναμη κρούσης μπροστά στην πλώρη, πιστεύοντας ότι αρκούσε να διασπάσει τις εχθρικές γραμμές σ' ένα σημείο για να καταστρέψει ολόκληρο τον αντίπαλο στρατό. Για τούτο ετοιμαζόταν ν' αγωνιστεί με το πιο ισχυρό του πλευρό· το πιο αδύναμο, αντίθετα, το κρατούσε σ' απόσταση ― ξέροντας ότι μια ενδεχόμενη ήττα του θ' αποθάρρυνε τους άνδρες του και θα τόνωνε το ηθικό των εχθρών.
Αντίκρυ του, οι εχθροί παρέταξαν το ιππικό τους σαν να 'ταν φάλαγγα οπλιτών ― σε βάθος έξι ανδρών και δίχως υποστήριξη βοηθητικών πεζών ο Επαμεινώνδας, απεναντίας, μεταχειρίστηκε και το ιππικό σαν ισχυρή δύναμη κρούσης και τοποθέτησε μαζί του βοηθητικούς πεζούς, πιστεύοντας ότι από τη στιγμή που το ιππικό θα διασπούσε τις εχθρικές γραμμές θα 'χε νικηθεί όλη η αντίπαλη παράταξη ― γιατί πολύ δύσκολα βρίσκονται στρατιώτες πρόθυμοι να μείνουν στις θέσεις τους άμα δουν μερικούς δικούς τους να το βάζουν στα πόδια.
Για να μην μπορέσουν εξάλλου οι Αθηναίοι, που ήταν στο αριστερό κέρας, να βοηθήσουν τους κοντινούς τους, και θέλοντας να τους φοβίσει ότι αν δοκίμαζαν να τους βοηθήσουν θα δέχονταν οι ίδιοι επίθεση από τα νώτα, τοποθέτησε αντίκρυ τους, σε μερικούς λόφους, ιππικό και οπλίτες.
Έτσι λοιπόν προετοίμασε τη σύγκρουση, κι οι ελπίδες του δεν διαψεύστηκαν: γιατί νίκησε στο σημείο όπου έκανε την επίθεση κι έτρεψε σε φυγή όλους τους αντιπάλους. Μόλις όμως έπεσε ο ίδιος, οι υπόλοιποι δεν στάθηκαν πια ικανοί να εκμεταλλευτούν σωστά τη νίκη τους· μ' όλο που η αντικρινή τους φάλαγγα το 'χε βάλει στα πόδια, κανέναν δεν σκότωσαν οι οπλίτες, κι ούτε καν προχώρησαν πέρα από το σημείο όπου είχε γίνει η σύγκρουση. Αλλά ούτε και το ιππικό καταδίωξε το εχθρικό ιππικό που έφευγε μπροστά του, μήτε και σκότωσε ιππείς και οπλίτες· φοβισμένοι, σαν να 'χαν νικηθεί, οι ιππείς του Επαμεινώνδα έμειναν πίσω, ανάμεσα στους αντιπάλους τους που έφευγαν. Όσο για τους βοηθητικούς πεζούς και τους πελταστές, που είχαν συμβάλει στη νίκη του ιππικού, είν' αλήθεια ότι έφτασαν στο αριστερό τμήμα του εχθρού σαν νικητές ― εκεί όμως σκότωσαν τους περισσότερους οι Αθηναίοι.
Ύστερα απ' αυτά, το αποτέλεσμα στάθηκε αντίθετο από κείνο που περίμενε όλος ο κόσμος: γιατί όπως είχαν βρεθεί συγκεντρωμένες κι αντιμέτωπες δυνάμεις απ' όλη σχεδόν την Ελλάδα, κανένας δεν αμφέβαλλε ότι σε περίπτωση μάχης οι νικητές θα γίνονταν κυρίαρχοι κι οι νικημένοι υπήκοοί τους. Ωστόσο ο θεός τα 'φερε έτσι, ώστε η καθεμιά από τις δύο παρατάξεις να στήσει τρόπαιο σαν να 'χε νικήσει, δίχως η άλλη να προσπαθήσει να την εμποδίσει· κι οι δυο τους έδωσαν πίσω νεκρούς εχθρούς σαν νικητές, αλλά κι οι δυο περισυνέλεξαν δικούς τους νεκρούς σαν νικημένοι· και ενώ κι η μια και η άλλη ισχυρίζονταν ότι είχαν νικήσει, καμιά τους δεν βγήκε από τη μάχη ενισχυμένη σε εδάφη, πόλεις ή εξουσία· και μετά τη μάχη η Ελλάδα γνώρισε ακόμα μεγαλύτερη ακαταστασία κι αναταραχή από πριν.
Ας σταματήσει εδώ η συγγραφή μου· με τα κατοπινά ίσως ασχοληθεί άλλος.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου