ΨΥΧΙΚΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ

Ασχολούμαστε με τον έλεγχο του νου αλλά πολλοί δεν γνωρίζουν τι είναι νους, τι είναι διά­νοια κλπ και ποια σχέση έχουν με την ψυχή. Γι' αυτό δεν θα ήταν άσκοπο να δούμε μερικές από αυτές τις ψυχικές λειτουργίες, και πως σχετίζονται με την ψυχή. Η ψυχή, γενικά, έχει δυο διακριτά μέρη, το ένα είναι η περιφέρειά της που γίνονται όλες αυτές οι ψυχικές λειτουργίες και το άλλο είναι το κέντρο της στο οποίο βρίσκεται αποθηκευμένη όλη η εμπειρία των προηγουμένων ενσαρ­κώσεών της.

 
1. Η περιφέρεια της ψυχής

Η περιφέρεια της ψυχής είναι αυτό το οποίο στον άνθρωπο χαρακτηρίζεται ως Διάνοια της ψυ­χής μέσω της οποίας η ψυχή αποκτά αντίληψη του εξωτερικού κόσμου. Αυτό σημαίνει ότι η διά­νοια ενεργοποιείται όταν η ψυχή είναι ενσαρκωμένη δηλαδή όταν διαθέτει οργανισμό (και συνε­πώς εγκέφαλο) και τότε η ψυχή χαρακτηρίζεται ως πνεύμα. Πνεύμα είναι το αποτέλεσμα της διάνοιας και της ψυχής. Αυτό σημαίνει ότι πνεύμα είναι ψυχή διανοούμενη δη­λαδή ψυχή έχουσα οργανικό μέσο και συνεπώς εγκέφαλο (με τον οποίο η ψυχή συνδέεται άμεσα και συλλειτουργεί με αυτόν). Στην διάνοια η ψυχή συγκεντρώνει πληροφορίες από το περιβάλλον της, τις επεξεργάζεται, εξάγει δικά της συμπεράσματα (ανεξάρτητα αν αυτά είναι αληθή ή ψευδή), κατανοεί τα συμβαίνοντα στο περιβάλλον της και επικοινωνεί με το περιβάλλον της.

Κατά την γέννηση του ανθρώπου η διάνοιά του δεν περιλαμβάνει καμιά πληροφορία είναι δη­λαδή ένας άγραφος χάρτης. Με την πάροδο των ετών και την ανάπτυξη του σώματος, η διάνοια εμπλου­τίζεται με διάφορες πληροφορίες που διαβιβάζουν σ’ αυτήν οι πέντε αισθήσεις αλλά και με εντυ­πώσεις και συμπεράσματα που έχουν προκύψει από την επεξεργασία αυτών των πληροφο­ριών. Αποτέλεσμα αυτού είναι να δημιουργείται ένας «εσωτερικός» κόσμος με πληροφορίες και γνώσεις που έχει αποκτήσει και οι οποίες προέρχονται από το εξωτερικό κοινωνικό και οικογε­νειακό περι­βάλλον που ζει, την εκπαίδευσή του αλλά και τα γεγονότα της ζωής του. Του εσωτερι­κού αυτού κόσμου λαμβάνει άμεση γνώση το ψυχικό κέντρο και έτσι αποκτά συνείδηση του υλι­κού κόσμου που το περιβάλλει. Στην διάνοια συνεπώς συγκεντρώνονται όλες οι εικόνες και γνώ­σεις που αποκτά ο άνθρωπος κατά την διάρκεια της ζωής και οι οποίες αποτελούν το περιεχόμενο αυτής το οποίο αποθηκεύεται στην μνήμη του.

Η Μνήμη είναι το μέρος της διάνοιας στο οποίος συγκεντρώνονται όλες οι πληροφορίες που ο άνθρωπος αποκτά και παραμένουν εκεί συγκεντρωμένες και έτοιμες να ανακληθούν όταν απαιτεί­ται γιατί οι διανοητικές λειτουργίες βασίζονται στο περιεχόμενο της μνήμης. Η μνήμη είναι μία από τις σπουδαιότερες λειτουργίες της διάνοιας γιατί με την μνήμη ο άνθρωπος αποκτά την συναί­σθηση της συνέχειας της ζωής του και με την ανάμνηση των εμπειριών του εξάγει συμπεράσματα για τον τρόπο που θα συμπεριφερθεί. Ο Αριστοτέλης διακρίνει την Μνήμη από την Ανάμνηση και θεωρεί ως μνήμη την φυσική ικανότητα να συγκρατούμε και ανακαλούμε μια πληροφορία (π.χ. μια εικόνα) χωρίς την ανάγκη κάποιας προσπάθειας και ως ανάμνηση την κατόπιν προ­σπάθειας και αναζητήσεως ανάκληση μιας πληροφορίας η οποία συσχετίζεται με προσπάθεια και συλλογι­σμό. Επίσης, κατ’ άλλους, ανάμνηση είναι η εικονιστική και παραστατική δύναμη της ψυχής για γεγονός το οποίο έχει συμβεί στο παρελθόν και υπάρχει μέσα στην μνήμη. Η Μνήμη από μόνη της δεν θα είχε καμιά αξία αν δεν υπήρχε η λεγομένη νόηση και η νοητική λειτουρ­γία της διά­νοιας.

Η Νόηση είναι αποτέλεσμα της λειτουργίας της διάνοιας και περιλαμβάνει το σύνολο των δια­νοητικών λειτουργιών δηλαδή είναι η σκέψη στην ανώτερή της μορφή. Η νόηση δεν θα μπορούσε να λειτουργήσει αν δεν υπήρχε η Μνήμη. Γενικά, θα μπορούσαμε να ειπούμε, ότι νόηση είναι η ικανότητα να καταλαβαίνουμε (σε διάκριση με τα αισθήματα) ενώ η άσκηση αυτής της ικανότητας είναι η ΔΙΑΝΟΗΣΗ η οποία είναι μια διακεκριμένη λειτουργία αντίληψης που προστίθεται στην ικανότητα να σκεπτόμαστε και η οποία δεν υπάρχει στα ζώα. Η διανοητική λειτουργία βασίζεται στην συγκριτική εξέταση και επεξεργασία εικόνων κλπ προερχομένων από τις αισθήσεις και των αισθημάτων ως και των συνειρμών αυτών που βρίσκονται αποθηκευμένες στην μνήμη και στην εξαγωγή λογικών συμπερασμάτων. Η λειτουργία της διανοήσεως επηρεάζεται και εκ του συ­ναι­σθηματικού κόσμου του κέντρου της ψυχής. Ο Κάντιος θεωρεί ότι η νόηση αν δεν στηρίζεται σε δεδομένα εκ της αισθησιακής εποπτείας τότε καταλήγει σε κρίσεις και γνώσεις κενές από κάθε πραγματικό περιεχόμενο ενώ, αντίθετα, αν η αισθησιακή εποπτεία δεν συνοδεύεται από την νόηση αποβαίνει τυφλή.

Η Λογική είναι αποτέλεσμα της διανοητικής λειτουργίας δια της οποίας ο άνθρωπος εξάγει ορθά συμπεράσματα με την βοήθεια των οποίων αφενός μεν κατανοεί το περιβάλλον του αφετέρου δε αποφασίζει για το τι πρέπει ή δεν πρέπει να πράξει. Η λογική, δηλαδή ο ορθός τρό­πος σκέ­ψεως, προσδίδει στην ανθρώπινη υπόσταση τις δυ­νατότητες για να αντεπεξέλθει στις συνθήκες της ζωής ώστε η ψυχική του ατομικότητα με σταθερότητα να εξελιχθεί. Η λογική τον βοηθά να σκέ­πτεται ορθά και μεθοδικά ώστε ο Λόγος να πα­ρουσιάζει ειρμό και ορ­θότητα και τα πορί­σματά του να εί­ναι σύμφωνα με την πραγ­ματικότητα. Αν λόγω οργανικών βλαβών η διάνοια δεν λειτουργεί φυ­σιολογικά ή οι από τις αισθήσεις μεταβιβαζόμενες παραστάσεις και πληροφορίες είναι λανθα­σμέ­νες τότε η λογική μας δεν μπορεί να λειτουργήσει κανονικά και η ψυχή δεν μπορεί να εξάγει ορθά συμπεράσματα. Επίσης σε άτομα, που λόγω προλήψεων και δεισιδαιμονιών δεν ζουν σύμ­φωνα με τις επιταγές της φύσεως, ή σε άτομα που πα­ρουσιάζουν φαι­νόμενα εκφυλισμού (μέθυσοι, ναρκο­μανείς κλπ) η διανοητική τους λειτουργία δεν είναι κανονική με αποτέλεσμα να μην μπορεί να εξάγει ορθά συμπεράσματα και το ψυχικό τους κέ­ντρο δεν μπορεί να σχηματίσει σωστές ιδέες για τον κόσμο του περιβάλλοντός του ούτε να πάρει ορθές αποφάσεις για το τι πρέπει ή δεν πρέπει να πράξει.

Η φαντασία είναι η ικανότητα της ανθρώπινης ψυχής να σχηματίζει εποπτικές εικόνες αντικει­μένων οι οποίες υπάρχουν ή και δεν υπάρχουν στην μνήμη. Οι εικόνες αυτές μπορεί να εί­ναι είτε αναπαραστάσεις αντικειμένων ή εποπτικών εικόνων των αισθήσεων οπότε ομιλούμε για αναπα­ραγωγική (ή μνημονική) φαντασία αντικειμένων ή εποπτικών εικόνων που υπάρχουν στην Φύση ή και δεν υπάρχουν αλλά εμφανίζονται ως νέα πρωτότυπα γεγονότα άγνωστα μέχρι τώρα τα οποία η δημιουργική δύναμη της ψυχής τα συνδυάζει κατά τρόπο νέο και μοναδικό ώστε να εμφα­νίζονται νέα γεγονότα ή εικόνες οπότε ομιλούμε για δημιουργική φαντασία. Με την δη­μιουργική φαντασία η ψυχή επιτυγχάνει την καθαρή και απλή αναπαράσταση πρωτοτύπων αντι­κειμένων ή εποπτικών εικόνων ή γεγονότων τα οποία δεν έχουν συμβεί αλλά έχουν την εικονι­στική και παρα­στατική δύναμη γεγονότων τα οποία έχουν συμβεί. Επίσης με την δημιουργική φα­ντασία η συνεί­δηση αναπαριστάνει γεγονότα που είναι δυνατόν να συμβούν, γιατί βρίσκονται μέσα στις διεργα­σίες της Φύσεως, χωρίς όμως να έχουν συμβεί, ως επίσης και γεγονότα που υπερ­βαίνουν τις διερ­γασίες της Φύσεως. Η δημιουργική φαντασία, είναι μια από τις σημαντικότερες ψυχικές λειτουρ­γίες και αποτελεί ένα βασικό στοιχείο το οποίο βοήθησε τον άνθρωπο στην τεχνο­λογική και πολι­τισμική του πρόοδο.

Η ανάμνηση ομοιάζει με την μνημονική φαντασία ενώ διαφέρει από την λειτουργία της δη­μιουρ­γικής φαντασίας γιατί η μεν ανάμνηση αναφέρεται μόνον σε υπαρκτές εικόνες κλπ που προ­έρχο­νται από τις αισθήσεις ως και αισθημάτων και συναισθημάτων που υπάρχουν στην μνήμη ενώ η δημιουργικής φαντασία αναφέρεται σε εικόνες που δεν υπάρχουν στην μνήμη αλλά δημιουργού­νται ή σε συνδυασμό εικόνων που υπάρχουν στην μνήμη ή σε συνδυασμούς τμημάτων εικόνων που υπάρχουν στην μνήμη.

Στο ψυχικό κέντρο συγκεντρώνεται όλη εμπειρία που αποκομίζει η ψυχική ατομικότητα σε κάθε ενσάρκωσή της και είναι ανάλογες της εξελικτικής της βαθμίδας. Στην προκειμένη περί­πτωση θα αναφερθούμε ιδιαίτερα στον άνθρωπο, ο οποίος είναι η πλέον εξελιγμένη βαθμίδα του γήινου πε­ριβάλλοντος.

2. Το ψυχικό κέντρο

Το ψυχικό κέντρο του ανθρώπου αποτελεί το κέντρο του συναισθηματικού και ιδεολογικού του κόσμου, από το οποίο εκδηλώνονται σταδιακά οι Φυσικοί Νόμοι οι οποίοι συνιστούν και την εξε­λικτική του βαθμίδα. Από το ψυχικό κέντρο εκδηλώνονται όλες οι τάσεις που συνιστούν όλες τις ιδιαίτερες εκδηλώσεις της προσωπικότητάς του. Επίσης στο ψυχικό κέντρο έρχονται όλα τα αι­σθήματα προκειμένου να αξιολογηθούν.

Τα αισθήματα είναι ψυχικές καταστάσεις οι οποίες γεννιούνται από την αισθητική λει­τουργία του σώματος και οφείλονται είτε σε μεταβολές του οργανισμού μας είτε σε αντιλήψεις που προέρ­χονται από τις αισθήσεις μας. Τα αισθήματα προκαλούν ευχαρίστηση ή δυσαρέσκεια σε δια­φορε­τικούς βαθμούς εντάσεως. Το αίσθημα θα μπορούσε να διακριθεί σε παραστατικό αίσθημα και σε συγκινησιακό αίσθημα. Το παραστατικό αίσθημα είναι ένα φαινόμενο της αναπαραστατικής συ­νειδήσεως δηλαδή της αναμνή­σεως κα της φαντασίας ενώ το συγκινησιακό αίσθημα είναι φαι­νό­μενο της συναισθηματικής ζωής το οποίο εκδηλώνεται γενικά ως συναίσθημα. Έτσι π.χ. ομι­λούμε γενικά για αίσθημα κρύου (και όχι για συ­ναίσθημα κρύου) ως επίσης ομιλούμε για συναί­σθημα χαράς ή λύπης και όχι για αίσθημα χαράς ή λύπης.

Τα συναισθήματα είναι ψυχικά γεγονότα του περιεχομένου της συνειδήσεως και εκδη­λώνο­νται ως ευαρέσκεια ή δυσαρέσκεια σε διαφόρους βαθμούς εντάσεως και γενικότερα είναι η όλη ψυχική κατάσταση ή εκδήλωση η δημιουργούμενη εκ του εκάστοτε καθολικού περιεχομένου του ψυχικού βίου. Τα συναισθήματα εκδηλώνονται εκ της ανθρώπινης ψυχής, κάθε ψυχής μπορώ να ισχυρισθώ. Οι ψυχικές δυνάμεις για να εκδηλώνονται πρέπει να λαμβάνουν έννοια γνωστική, γιατί χωρίς αυτήν την έννοια δεν είναι δυνατόν να υπάρχουν συναισθήματα εν ενεργεία. Ποτέ στην αν­θρώπινη φύσει δεν δύναται να υπάρξει και ενεργή συναίσθημα χωρίς περιεχόμενο γνωστικής ιδιό­τητος, αδιάφορο αν η γνωστική του ιδιότητα είναι φωτεινή ή όχι. Δια να κατανοηθεί αυτό αρ­κεί να πούμε ότι τα συναισθήματα χωρίς την γνωστική τους ιδιότητα δεν μπορούν να γίνουν γνω­στά ως συναισθήματα ούτε μπορούμε να υπαγάγουμε τα συναισθήματα στην κατηγορία των ιδεών, γιατί τότε δεν θα ελάμβαναν διαφορετική ονομασία των ιδεών. Θα είχαμε τότε μόνον ιδέας και σύνθεση αυτών σε γνώσεις και όχι συγκεκριμένη κατηγορία συ­ναισθημάτων ως επίσης και αισθη­μάτων τα οποία επίσης οφείλουμε να διακρίνομε αυτών και περί του πως αυτά γίνονται και έρχο­νται εις το Είναι αυτών. (παραδείγματα συναισθημάτων: χαρά-λύπη, φόβος-αφοβία, αισιοδοξία-απαισιοδοξία κλπ σε όλους τους βαθμούς εντάσεώς τους).

Η θέληση είναι ο αρτιότερος Νόμος της ψυχής, εις τον οποίον καταλήγουν όλοι οι άλλοι νό­μοι. Ο νόμος αυτός εκδη­λώνεται ως άρτια νοητική λειτουργία έναντι της οποίας υποχωρούν όλα τα εμπόδια. Πολλοί διακρίνουν την θέληση σε «καλή» και «κακή» θέληση και θεωρούν ως καλή θέ­ληση την σταθερή πρόθεση να πράξουμε το καλό και το δίκαιο και ως κακή θέληση την σταθερή πρόθεση να πράξουμε το κακό. Η θέληση γενικά προϋποθέτει κίνητρα και η μεν κακή θέληση προϋποθέτει υστεροβουλία και εκδηλώνεται όταν μέσα μας κυριαρχούν τα πάθη και ιδιαίτερα ο εγωισμός οπότε η κακή λεγομένη θέληση ταυτίζεται με την ισχυρογνωμοσύνη αυτού που είναι εμποτισμένος από ψευδείς δοξασίες και πάθη ενώ η καλή θέληση προϋποθέτει την απαλλαγή μας από τα πάθη και τις ψευδείς δοξασίες και την εναρμόνισή μας με τους φυσικούς νόμους. Συνεπώς η «καλή» θέληση είναι αυτή η οποία χαρακτηρίστηκε ανωτέρω ως ο αρτιότερος Νόμος της ψυχής.

Όταν εκδηλωθεί ο Νόμος της θελήσεως στην ψυχή του εξελιγμένου ανθρωπίνου πνεύματος δη­μιουργείται αυστηρή προσήλωση στους Φυσικούς Νόμους. Ο άνθρωπος ο οποίος έχει εκδηλώ­σει τον νόμο της θελήσεως ουδέποτε διανοείται να παραβιάσει τους Φυσικούς Νόμους και είναι έτοιμος να αυτοθυσιασθεί προκειμένου να παραμείνει προσηλωμένος προς τους Φυσικούς Νό­μους.