ΞΕΝ ΚΠαιδ 1.2.3–1.2.8
Η εκπαίδευση των παιδιών στην περσική κοινωνία
Στο έργο αυτό ο Ξενοφώντας αναφέρεται στην προσωπικότητα και τον βίο του βασιλιά των Περσών Κύρου του Β´ του Μεγάλου, γιου του Καμβύση του Α´, τον οποίο θαύμαζε για τη δύναμη και το μεγαλείο του και τον θεωρούσε πρότυπο χρηστού βασιλιά. Αφού εξέφρασε αυτόν του τον θαυμασμό στο εισαγωγικό κεφάλαιο, ο Ξενοφώντας ανέτρεξε στα πρώτα χρόνια της ζωής του Κύρου. Έτσι του δόθηκε η ευκαιρία να περιγράψει το εκπαιδευτικό σύστημα των Περσών.
[1.2.3] οἱ δὲ Περσικοὶ νόμοι προλαβόντες ἐπιμέλονται ὅπως τὴν ἀρχὴν
μὴ τοιοῦτοι ἔσονται οἱ πολῖται οἷοι πονηροῦ τινος ἢ αἰσχροῦ
ἔργου ἐφίεσθαι. ἐπιμέλονται δὲ ὧδε. ἔστιν αὐτοῖς ἐλευ-
θέρα ἀγορὰ καλουμένη, ἔνθα τά τε βασίλεια καὶ τἆλλα
ἀρχεῖα πεποίηται. ἐντεῦθεν τὰ μὲν ὤνια καὶ οἱ ἀγοραῖοι
καὶ αἱ τούτων φωναὶ καὶ ἀπειροκαλίαι ἀπελήλανται εἰς
ἄλλον τόπον, ὡς μὴ μιγνύηται ἡ τούτων τύρβη τῇ τῶν
πεπαιδευμένων εὐκοσμίᾳ. [1.2.4] διῄρηται δὲ αὕτη ἡ ἀγορὰ [ἡ περὶ
τὰ ἀρχεῖα] τέτταρα μέρη· τούτων δ’ ἔστιν ἓν μὲν παισίν, ἓν
δὲ ἐφήβοις, ἄλλο τελείοις ἀνδράσιν, ἄλλο τοῖς ὑπὲρ τὰ
στρατεύσιμα ἔτη γεγονόσι. νόμῳ δ’ εἰς τὰς ἑαυτῶν χώρας
ἕκαστοι τούτων πάρεισιν, οἱ μὲν παῖδες ἅμα τῇ ἡμέρᾳ καὶ
οἱ τέλειοι ἄνδρες, οἱ δὲ γεραίτεροι ἡνίκ’ ἂν ἑκάστῳ προ-
χωρῇ, πλὴν ἐν ταῖς τεταγμέναις ἡμέραις, ἐν αἷς αὐτοὺς δεῖ
παρεῖναι. οἱ δὲ ἔφηβοι καὶ κοιμῶνται περὶ τὰ ἀρχεῖα σὺν
τοῖς γυμνητικοῖς ὅπλοις πλὴν τῶν γεγαμηκότων· οὗτοι δὲ
οὔτε ἐπιζητοῦνται, ἢν μὴ προρρηθῇ παρεῖναι, οὔτε πολλάκις
ἀπεῖναι καλόν. [1.2.5] ἄρχοντες δ’ ἐφ’ ἑκάστῳ τούτων τῶν μερῶν
εἰσι δώδεκα· δώδεκα γὰρ καὶ Περσῶν φυλαὶ διῄρηνται. καὶ
ἐπὶ μὲν τοῖς παισὶν ἐκ τῶν γεραιτέρων ᾑρημένοι εἰσὶν οἳ
ἂν δοκῶσι τοὺς παῖδας βελτίστους ἀποδεικνύναι· ἐπὶ δὲ
τοῖς ἐφήβοις ἐκ τῶν τελείων ἀνδρῶν οἳ ἂν αὖ τοὺς ἐφήβους
βελτίστους δοκῶσι παρέχειν· ἐπὶ δὲ τοῖς τελείοις ἀνδράσιν
οἳ ἂν δοκῶσι παρέχειν αὐτοὺς μάλιστα τὰ τεταγμένα ποι-
οῦντας καὶ τὰ παραγγελλόμενα ὑπὸ τῆς μεγίστης ἀρχῆς·
εἰσὶ δὲ καὶ τῶν γεραιτέρων προστάται ᾑρημένοι, οἳ προστα-
τεύουσιν ὅπως καὶ οὗτοι τὰ καθήκοντα ἀποτελῶσιν. ἃ δὲ
ἑκάστῃ ἡλικίᾳ προστέτακται ποιεῖν διηγησόμεθα, ὡς μᾶλλον
δῆλον γένηται ᾗ ἐπιμέλονται ὡς ἂν βέλτιστοι εἶεν οἱ πο-
λῖται. [1.2.6] οἱ μὲν δὴ παῖδες εἰς τὰ διδασκαλεῖα φοιτῶντες
διάγουσι μανθάνοντες δικαιοσύνην· καὶ λέγουσιν ὅτι ἐπὶ
τοῦτο ἔρχονται ὥσπερ παρ’ ἡμῖν ὅτι γράμματα μαθησόμενοι.
οἱ δ’ ἄρχοντες αὐτῶν διατελοῦσι τὸ πλεῖστον τῆς ἡμέρας
δικάζοντες αὐτοῖς. γίγνεται γὰρ δὴ καὶ παισὶ πρὸς ἀλλή-
λους ὥσπερ ἀνδράσιν ἐγκλήματα καὶ κλοπῆς καὶ ἁρπαγῆς
καὶ βίας καὶ ἀπάτης καὶ κακολογίας καὶ ἄλλων οἵων δὴ εἰκός.
[1.2.7] οὓς δ’ ἂν γνῶσι τούτων τι ἀδικοῦντας, τιμωροῦνται. κολά-
ζουσι δὲ καὶ ὃν ἂν ἀδίκως ἐγκαλοῦντα εὑρίσκωσι. δικάζουσι
δὲ καὶ ἐγκλήματος οὗ ἕνεκα ἄνθρωποι μισοῦσι μὲν ἀλλήλους
μάλιστα, δικάζονται δὲ ἥκιστα, ἀχαριστίας, καὶ ὃν ἂν γνῶσι
δυνάμενον μὲν χάριν ἀποδιδόναι, μὴ ἀποδιδόντα δέ, κολά-
ζουσι καὶ τοῦτον ἰσχυρῶς. οἴονται γὰρ τοὺς ἀχαρίστους
καὶ περὶ θεοὺς ἂν μάλιστα ἀμελῶς ἔχειν καὶ περὶ γονέας
καὶ πατρίδα καὶ φίλους. ἕπεσθαι δὲ δοκεῖ μάλιστα τῇ
ἀχαριστίᾳ ἡ ἀναισχυντία· καὶ γὰρ αὕτη μεγίστη δοκεῖ εἶναι
ἐπὶ πάντα τὰ αἰσχρὰ ἡγεμών. [1.2.8] διδάσκουσι δὲ τοὺς παῖδας
καὶ σωφροσύνην· μέγα δὲ συμβάλλεται εἰς τὸ μανθάνειν
σωφρονεῖν αὐτοὺς ὅτι καὶ τοὺς πρεσβυτέρους ὁρῶσιν ἀνὰ
πᾶσαν ἡμέραν σωφρόνως διάγοντας. διδάσκουσι δὲ αὐτοὺς
καὶ πείθεσθαι τοῖς ἄρχουσι· μέγα δὲ καὶ εἰς τοῦτο συμ-
βάλλεται ὅτι ὁρῶσι τοὺς πρεσβυτέρους πειθομένους τοῖς
ἄρχουσιν ἰσχυρῶς. διδάσκουσι δὲ καὶ ἐγκράτειαν γαστρὸς
καὶ ποτοῦ· μέγα δὲ καὶ εἰς τοῦτο συμβάλλεται ὅτι ὁρῶσι
τοὺς πρεσβυτέρους οὐ πρόσθεν ἀπιόντας γαστρὸς ἕνεκα πρὶν
ἂν ἀφῶσιν οἱ ἄρχοντες, καὶ ὅτι οὐ παρὰ μητρὶ σιτοῦνται οἱ
παῖδες, ἀλλὰ παρὰ τῷ διδασκάλῳ, ὅταν οἱ ἄρχοντες σημή-
νωσι. φέρονται δὲ οἴκοθεν σῖτον μὲν ἄρτον, ὄψον δὲ
κάρδαμον, πιεῖν δέ, ἤν τις διψῇ, κώθωνα, ὡς ἀπὸ τοῦ ποτα-
μοῦ ἀρύσασθαι. πρὸς δὲ τούτοις μανθάνουσι καὶ τοξεύειν
καὶ ἀκοντίζειν. μέχρι μὲν δὴ ἓξ ἢ ἑπτακαίδεκα ἐτῶν ἀπὸ
γενεᾶς οἱ παῖδες ταῦτα πράττουσιν, ἐκ τούτου δὲ εἰς τοὺς
ἐφήβους ἐξέρχονται.
***
Οι περσικοί όμως νόμοι προκαταβολικά φροντίζουν πως οι πολίτες εξ αρχής δε θα γίνουν τέτοιοι, ώστε να επιθυμούν να διαπράττουν κακές και αισχρές πράξεις. Και το επιδιώκουν κάπως έτσι: διαθέτουν τη λεγόμενη ελεύθερη αγορά, όπου βρίσκονται και τα βασιλικά ανάκτορα και των άλλων αρχόντων οι κατοικίες. Από κει έχουν απομακρυνθεί και μεταφερθεί σ' άλλο τόπο τα εμπορεύματα και οι έμποροι και οι φωνές και οι χυδαιότητές τους, για να μην ανακατεύεται ο θόρυβός τους με την ευκοσμία των μορφωμένων. Η αγορά αυτή που βρίσκεται γύρω από τα μέγαρα των αρχόντων είναι χωρισμένη σε τέσσερα μέρη∙ από αυτά το ένα προορίζεται για τα παιδιά, το δεύτερο για τους εφήβους, το τρίτο γιά τους ώριμους ανθρώπους και το τελευταίο για κείνους που πέρασαν τη στρατεύσιμη ηλικία. Σύμφωνα με το νόμο, πρέπει ο καθένας απ' αυτούς, ανάλογα με την ηλικία του, να βρίσκεται στον καθορισμένο χώρο· τα παιδιά και οι ώριμοι άντρες, μόλις ξημερώσει, ενώ οι γέροι, όταν προτιμά ο καθένας, εκτός από τις καθορισμένες μέρες, κατά τις οποίες επιβάλλεται οπωσδήποτε να παρευρίσκονται. Οι έφηβοι κοιμούνται με τον ελαφρό οπλισμό τους γύρω από τα μέγαρα των αρχόντων, εκτός από τους έγγαμους· αυτοί δεν είναι υποχρεωμένοι να κοιμούνται ούτε να αναζητούνται εκεί, εκτός αν από πριν ειδοποιούνται να παρευρίσκονται∙ ούτε όμως το να απουσιάζουν συχνά θεωρείται σωστό. Στό καθένα από αυτά τα τμήματα υπάρχουν δώδεκα άρχοντες· γιατί και οι φυλές των Περσών είναι δώδεκα. Για επιστασία των παιδιών έχουν εκλεγεί όσοι από τους γεροντότερους θεωρούνται ικανοί να καταστήσουν τα παιδιά άριστα. Για επιστασία επίσης των εφήβων, όσοι από τους ώριμους άντρες θεωρούνται πώς μπορούν να τους αναδείξουν αρίστους. Για τους ώριμους πάλι άντρες, όσοι θεωρούνται πως μπορούν να τους κάνουν να εκτελούν άριστα τις διαταγές και όσα παραγγέλλονται από την ανώτατη εξουσία. Έχουν επίσης εκλεγεί επόπτες και για τους γέροντες, που επιβλέπουν πώς και αυτοί να εκπληρώνουν τα καθήκοντά τους. Θα διηγηθώ τώρα όσα κάθε ηλικία είναι υποχρεωμένη να εκτελεί, για να γίνει πια φανερό πώς φροντίζουν, ώστε να γίνουν οι πολίτες όσο το δυνατό πιο άριστοι. Λοιπόν τα παιδιά πηγαίνοντας καθημερινά στο σχολείο διδάσκονται δικαιοσύνη και λένε πως γι' αυτό φοιτούν στα σχολεία· όπως ακριβώς σε μας, για να μάθουν γράμματα. Και οι άρχοντές τους (επιμελητές) περνούν το μεγαλύτερο μέρος της ημέρας με το να δικάζουν για χάρη τους. Γιατί, καθώς είναι φυσικό, συμβαίνουν και μεταξύ των παιδιών, όπως ακριβώς και μεταξύ των αντρών, παραπτώματα και για κλοπή, και γι' αρπαγή, και για κακολογία, και άλλα που είναι φυσικό να συμβαίνουν. Όσους ανακαλύψουν ενόχους σ' ένα απ' αυτά τά παραπτώματα τους τιμωρούν. Τιμωρούν επίσης και όποιον πιάσουν νά κατηγορεί άλλους άδικα. Δικάζουν ακόμα και για αδίκημα για το οποίο οι άνθρωποι πάρα πολύ μισούνται μεταξύ τους, κι ωστόσο ελάχιστα καταφεύγουν στα δικαστήρια, δηλαδή την αχαριστία. Και όποιον καταλάβουν πως μπορεί να ανταποδώσει την ευεργεσία που του έγινε, αλλά δέν την ανταποδίδει, κι αυτόν τον τιμωρούν αυστηρά· γιατί πιστεύουν πως οι αχάριστοι και τους θεούς και τους γονείς και την πατρίδα και τους φίλους τους θα παραμελούσαν εντελώς. Και φαίνεται πως την αχαριστία προπάντων σχεδόν πάντοτε ακολουθεί η αναισχυντία· και ορθά τη θεωρούν σαν τη μεγαλύτερη αίτια όλων των κακών πράξεων. Διδάσκουν ακόμα στα παιδιά και σωφροσύνη. Πολύ συντελεί στο να συνηθίζουν αυτοί στη σωφροσύνη το ότι βλέπουν κάθε μέρα και τους γεροντότερους να ζουν με εγκράτεια. Διδάσκουν επίσης και την υπακοή στους άρχοντες· πολύ και σε τούτο συντελεί το ότι βλέπουν τους πρεσβύτερους με προθυμία να υπακούνε στους άρχοντες. Τους διδάσκουν ακόμα να είναι εγκρατείς στην πείνα και τή δίψα· πολύ μάλιστα και σε τούτο συντελεί το ότι βλέπουν πως οι μεγαλύτεροι δεν πηγαίνουν πρωτύτερα για φαγητό, παρά αφού τους επιτρέψουν οι άρχοντες, και το ότι τα παιδιά δεν τρώνε κοντά στη μάνα τους, αλλά κοντά στο δάσκαλο, όταν δώσουν το σύνθημα οι άρχοντες. Φέρνουν από το σπίτι τους για φαγητό ψωμί, για προσφάγι κάρδαμο, και για να πιουν, αν κανείς διψάσει, ποτήρι, ώστε να παίρνουν νερό από το ποτάμι. Εκτός απ' αυτά μαθαίνουν να χειρίζονται το τόξο και τα ακόντιο. Μέχρι να γίνουν τα παιδιά δέκα έξι ή δέκα επτά χρονών, ασχολούνται βέβαια μ' αυτά και μετά περνούν στην τάξη των εφήβων.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου