Ανθολόγιο Αττικής Πεζογραφίας

ΞΕΝΟΦΩΝ, ΙΠΠΑΡΧΙΚΟΣ

ΞΕΝ Ιππαρ 4.13–4.20

Πώς ενεργεί ο συνετός αρχηγός

Με την πραγματεία αυτή ο Ξενοφώντας απευθύνεται στον ίππαρχο, τον αρχηγό του ιππικού. Μετά τις οδηγίες για τον τρόπο προετοιμασίας και εκπαίδευσης του στρατιωτικού αυτού σώματος, ο συγγραφέας περνά στα καθήκοντα του ιππάρχου τόσο σε καιρό ειρήνης όσο και κατά τον πόλεμο και παρέχει πολύτιμες συμβουλές για την αντιμετώπιση συγκεκριμένων καταστάσεων.

[4.13] Ἀλλὰ μὴν φρονίμου γε ἄρχοντος καὶ τὸ μήποτε κινδυ-
νεύειν ἑκόντα, πλὴν ὅπου ἂν πρόδηλον ᾖ ὅτι πλέον ἕξει τῶν
πολεμίων· τὸ δὲ ὑπηρετεῖν τὰ ἥδιστα τοῖς πολεμίοις προ-
δοσία τῶν ξυμμάχων δικαίως ἂν μᾶλλον ἢ ἀνδρεία κρίνοιτο.
[4.14] σῶφρον δὲ καὶ τὸ ἐκεῖσε ὁρμᾶν ὅπου ἂν ἀσθενῆ τὰ τῶν
πολεμίων ᾖ, κἂν πρόσω ὄντα τυγχάνῃ. τὸ γὰρ σφόδρα
πονῆσαι ἀκινδυνότερον ἢ πρὸς τοὺς κρείττους ἀγωνίζεσθαι.
[4.15] ἢν δέ πῃ εἰς μέσον φιλίων τειχέων εἰσίωσιν οἱ πολέμιοι,
κἂν πολὺ κρείττους ὄντες, καλὸν μὲν ἐντεῦθεν ἐπιχειρεῖν
ὁποτέρωθι ἂν λελήθῃς παρών, καλὸν δὲ καὶ ἅμα ἀμφοτέ-
ρωθεν. ὅταν γὰρ οἱ ἕτεροι ἀποχωρῶσιν, οἱ ἐκ τοῦ ἐπὶ
θἄτερα ἐλαύνοντες ταράττοιεν μὲν ἂν τοὺς πολεμίους, σῴζοιεν
δ’ ἂν τοὺς φίλους. [4.16] καὶ τὸ μὲν διὰ κατασκόπων πειρᾶσθαι
εἰδέναι τὰ τῶν πολεμίων πάλαι εἴρηται ὡς ἀγαθόν ἐστιν·
ἐγὼ δὲ πάντων ἄριστον νομίζω εἶναι τὸ αὐτὸν πειρᾶσθαι, ἢν
ᾖ ποθεν ἐξ ἀσφαλοῦς, θεώμενον τοὺς πολεμίους ἀθρεῖν ἤν τι
ἁμαρτάνωσι. [4.17] καὶ τὸ μὲν κλαπῆναι δυνατὸν πέμπειν χρὴ
τοὺς ἐπιτηδείους κλέψοντας, τὸ δ’ ἁρπασθῆναι ἐγχωροῦν
ἐφιέναι τοὺς ἁρπάσοντας. ἢν δὲ πορευομένων ποι τῶν
πολεμίων ἀπαρτᾶταί τι ἀσθενέστερον τῆς αὑτοῦ δυνάμεως ἢ
θαρροῦν ἀποσκεδαννύηται, οὐδὲ τοῦτο χρὴ λανθάνειν· ἀεὶ
μέντοι <τῷ> ἰσχυροτέρῳ τὸ ἀσθενέστερον θηρᾶν. [4.18] δυνατὸν
δὲ προσέχοντι τὸν νοῦν ταῦτα καταμανθάνειν, ἐπεὶ καὶ τὰ
βραχυγνωμονέστερα ἀνθρώπου θηρία, οἵ τε ἴκτινοι δύνανται
ὃ ἂν ἀφύλακτον ᾖ ἀφαρπάσαντες εἰς τὸ ἀσφαλὲς ἀποχωρεῖν
πρὶν ληφθῆναι, καὶ οἱ λύκοι δὲ τά τε ἐρημούμενα φυλακῆς
ἀγρεύουσι καὶ τὰ ἐν τοῖς δυσοράτοις κλέπτουσι, [4.19] κἂν μετα-
θέων γέ τις ἐπιγίγνηται κύων, ἢν μὲν ἥττων ᾖ, τούτῳ ἐπι-
τίθεται, ἢν δὲ κρείττων, ἀποσπάσας ὅ τι ἂν ἔχῃ ἀποχωρεῖ.
ὅταν δέ γε φυλακῆς καταφρονήσωσι λύκοι, τάξαντες ἑαυτῶν
τοὺς μὲν ἀπελάσαι τὴν φυλακήν, τοὺς δὲ ἁρπάζειν, οὕτω τὰ
ἐπιτήδεια πορίζονται. [4.20] θηρίων γε μὴν δυναμένων τὰ τοιαῦτα
φρονίμως λῄζεσθαι, πῶς οὐκ ἄνθρωπόν γε ὄντα εἰκὸς σοφώ-
τερον τούτων φαίνεσθαι ἃ καὶ αὐτὰ τέχνῃ ὑπ’ ἀνθρώπου
ἁλίσκεται;

***
Ίδιον φρονίμου αρχηγού είναι να μη διακινδυνεύη ποτέ εκουσίως, ειμή όπου είναι φανερόν ότι πλεονεκτεί του εχθρού· μία ασύνετος ενέργεια, εξυπηρετούσα τας απόψεις του εχθρού, δικαίως ήθελε κριθή ως προδοσία μάλλον των φίλων παρά ως ανδρεία. Συνετόν επίσης είναι να προσβάλη τα ασθενή σημεία του εχθρού, έστω και αν πρόκειται να τα συναντήση αρκετά μακράν· διότι και η μεγαλύτερα κόπωσις είναι ακινδυνοτέρα από του να μάχεται τις εναντίον ισχυρότερου εχθρού. Αν ποτέ ο εχθρός εισδύση μεταξύ φιλίων στρατευμάτων και εις περίπτωσιν καθ΄ ην είναι πολύ ισχυρότερος, καλόν είναι να τον προσβάλης εκ της κατευθύνσεως εξ ης δεν εγένεσο αντιληπτός, όπως επίσης είναι καλόν να τον προσβάλης και εκ των δύο πλευρών. Διότι ούτω, όταν οι μεν θα συνεπτύσσοντο, οι εκ της ετέρας πλευράς επερχόμενοι θα ενέβαλλον εις αταξίαν μεν τον εχθρόν, θα έσωζον δε τους (συμπτυσσομένους) φίλους.

Ανέκαθεν ελέχθη πόσον επωφελής είναι η προσπάθεια να γνωρίζη τις διά κατασκόπων την κατάστασιν του εχθρού. Εγώ νομίζω ότι καλύτερον όλων είναι να επιδιώξετε εκ τινός ασφαλούς παρατηρητηρίου να παρακολουθήτε αυτοπροσώπως τον εχθρόν, ίνα επωφεληθήτε ενδεχομένων σφαλμάτων του, και δι' ό,τι είναι δυνατόν να κλαπή αποστείλατε τους ικανούς δια κλοπήν, ό,τι δε είναι δυνατόν ν' αρπαγή εξαπολύσατε τους καταλλήλους δι' αρπαγήν. Αν κατά τινα πορείαν του εχθρού ασθενές τμήμα αυτού αποχωρισθή του κυρίου σώματος ή μη ανησυχούν έχη διασκορπισθή, δεν πρέπει να σας διαφύγη τοιαύτη ευκαιρία· αλλά πάντοτε δια του ισχυρότερου πρέπει ν' αγρευθή το ασθενέστερον. Ταύτα είναι δυνατόν να κατανοήση τις και δια συλλογισμών, αφού τα ολιγώτερον του ανθρώπου νοήμονα ζώα, και αυτοί ακόμη οι ίκτινοι, εκείνο το οποίον είναι αφύλακτον αφού το αρπάσουν, αποχωρούν εις μέρος ασφαλές πριν κυνηγηθούν. Και οι λύκοι αρπάζουν τα μη φυλασσόμενα και κλέπτουν εκείνα άτινα είναι εις μέρη μη καλώς ορατά, ευθύς δε ως εμφανισθή διώκτης κύων, αν μεν ο τελευταίος ούτος είναι ασθενέστερος αυτού, (ο λύκος) επιτίθεται εναντίον του, αν όμως είναι ισχυρότερος, πνίγει την λείαν του και αποχωρεί. Όταν δε οι λύκοι δεν φοβούνται τους φύλακας, κατανέμουν την ομάδα των ούτως, ώστε οι μεν ν' απομακρύνουν τους φύλακας, οι δε ν' αρπάσουν, ποριζόμενοι ούτω την τροφήν των. Αφού λοιπόν τα θηρία δύνανται να λαφυραγωγούν μετά συνέσεως, πώς είναι δυνατόν ο άνθρωπος, σοφώτερος φυσικά αυτών, να υστερήση, αφού και αυτά κατορθώνει δια της τέχνης του να τα συλλαμβάνη;