«Οι χαρές γονιμοποιούν. Οι λύπες γεννούν.»
«Από το στάσιμο νερό να περιμένεις δηλητήριο.»
«Ο βρυχηθμός των λιονταριών, το ουρλιαχτό των λύκων, το μάνιασμα της ταραγμένης θάλασσας και το σπαθί του ολέθρου είναι κομμάτια αιωνιότητας, πολύ μεγάλα για το μάτι του ανθρώπου.» -William Blake.
Στα τέλη του 18ου αιώνα, κι ενώ η Γαλλική Επανάσταση θέριζε σαν στάχυα τα κεφάλια αλλά και τις αποξηραμένες αντιλήψεις του τότε κόσμου, κάπου βορειότερα, στην Αγγλία, ένας κεραυνός έσκιζε στα δυο τον συννεφιασμένο νυχτερινό ουρανό. Από τη μία ξεχύθηκε βροχή, από την άλλη φως. Και κάπου εκεί, στο πάντρεμά τους, ξεπρόβαλε, δαιμονισμένος προφήτης με μάτια που έλαμπαν, ο William Blake.
Ο Ουίλιαμ Μπλέικ (William Blake, 1757-1827) ήταν ένας από τους σημαντικότερους Άγγλους ποιητές και παράλληλα ζωγράφος, χαράκτης, εικονογράφος, μυστικιστής και οραματιστής. Χαρακτηρίζεται συχνά ως ο «Προφήτης» της αγγλικής λογοτεχνίας και υπήρξε αναμφισβήτητα ένας από τους πλέον εκκεντρικούς και πολύπλευρους καλλιτέχνες. Αν και στην εποχή του χλευάστηκε ως παράφρων, σήμερα τιμάται ως μεγαλοφυΐα και συγκαταλέγεται ανάμεσα στους μείζονες ποιητές της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Περισσότερα για τον ποιητή, μπορείτε να βρείτε εδώ. Ορισμένα από τα έργα του που έχουν μεταφραστεί στα ελληνικά είναι τα “Οράματα των θυγατέρων του Αλβιόνα”, “Τα τραγούδια της πείρας” και “Τα τραγούδια της αθωότητας”.
Ο Blake, με την βοήθεια της γυναίκας του Catherine, σχεδίαζε και φιλοτεχνούσε μόνος του τις σελίδες με τα ποιήματά του κατά τρόπο που αποτελούσαν ένα πλήρες καλλιτεχνικό έργο. Η ολοκληρωμένη παρουσίασή τους προσφέρει προστιθέμενη αξία που, σε συνδυασμό με την γενικότερη φροντίδα την καθιστούν αληθινό κόσμημα, χαρά για κάθε φίλο της ποίησης και της λογοτεχνίας γενικότερα.
Τον καιρό που έζησε λίγοι τον θαύμασαν και αφουγκράστηκαν με προσοχή τα λόγια του. Οι περισσότεροι προσπέρασαν, όπως θα προσπερνούσαν έναν τρελό στο δρόμο. Μα στον Μπλέικ ανήκε το μέλλον, όχι το παρόν. Σε μια εποχή που κήρυττε το πάθος του συστήματος, ο Μπλέικ θέλησε να γκρεμίσει κάθε σύστημα. Σε μια κοινωνία βουτηγμένη στην άβυσσο της θρησκευτικής υποκρισίας, ο Μπλέικ επιχείρησε να παντρέψει τους αγγέλους με τους διαβόλους. Σε ένα περιβάλλον διαποτισμένο από την κοινωνική αδικία, στάθηκε υπέρμαχος της εξέγερσης.
Στο βάθρο της λογικής, ο Μπλέικ τοποθέτησε την φαντασία. Τέχνη του ήταν η ενόραση, το όραμα. Οι στίχοι του ξεπρόβαλαν από μέσα του σαν όνειρο. Η ζωγραφική του έμοιαζε περισσότερο με έκσταση. Αυτός δεν ήταν καλλιτέχνης, δεν ήταν ποιητής. Ήταν ο κεραυνός ο ίδιος· τα μάτια της τίγρης στο σκοτάδι. Όσο τρομαχτικά, άλλο τόσο θεϊκά στην ομορφιά τους.
Μεταξύ 1790 και 1793 έγραψε τους «Γάμους του Ουρανού και της Κόλασης» [The Marriage Of Heaven And Hell].
Ο μυστικιστής Ουίλιαμ Μπλέικ, ακραιφνής μαχητής στις επάλξεις του αγγλικού ρομαντισμού, γράφει και εικονογραφεί το 1790 το πεζό του ποίημα «Οι γάμοι του Ουρανού και της Κόλασης», ένα απ’ τα μείζονα έργα της αγγλικής λογοτεχνίας και μέγα μανιφέστο του πανευρωπαϊκού ρομαντικού κινήματος. Βίαιοι άνεμοι μας παρασύρουν μέσα στο έργο και μας πετούν εδώ κι εκεί: Θύελλες της ανεμοδαρμένης βρετανικής νήσου, φλογερές ριπές από μια οραματική παράφορη Κόλαση, αύρες που φυσούν μέσα από βιβλικά όνειρα.
Ο Μίλτον και ο Σβέντεμποργκ, ο προφήτης Ησαΐας και ο Ιεζεκιήλ, ο Ιώβ, ο Χριστός, ο Διάβολος, οι Αγγελοι και οι Δαίμονες, η Ρώμη, η Γαλλία και η Επανάσταση: όλα μας προσφέρονται σ’ ένα απίθανο μείγμα διάλεξης και οράματος, προς τεμαχισμόν, καταβρόχθιση και απόλαυση. Αισθησιασμός, παρορμητικότητα, ιερότητα του σύμπαντος κόσμου, πόλεμος κατά του μέτρου και των ορίων της σκέψης, λατρεία της ιδιοφυΐας, της ελευθερίας και της επανάστασης, οι εμμονές του ρομαντισμού εν είδει αφορισμών ή παροιμιών, διασαλπίζονται πάνω από φλόγες, αβύσσους και τέρατα βγαλμένα θαρρείς από τα έργα του Ιερώνυμου Μπος.
Ορμώντας μέσα κι έξω από συμβολικά τοπία ή αιωρούμενος σε ανάποδους ουρανούς, ο Μπλέικ αντιστρέφει μία μία όλες τις ηθικές και φιλοσοφικές έννοιες που ο Διαφωτισμός είχε βάλει σε τάξη. Ενα παράφορο αγόρι, μια παραληρούσα μεγαλοφυΐα, ο ποιητής ανοίγει τα καλοσυγυρισμένα συρτάρια των κραταιών επίπλων του 18ου αιώνα και τα αναποδογυρίζει γεμάτος χαιρέκακο ενθουσιασμό στο πάτωμα του καλλιτεχνικού του εργαστηρίου. «Η Λογική σφετερίζεται την θέση της (επιθυμίας) και κυβερνά τον άβουλο».
Από το βιβλίο θα σας παρουσιάσω μια σειρά αφορισμών, αποκαλυπτικών και μυστηριακών ταυτόχρονα, που μοιάζουν βγαλμένες από κάποιο άδυτο. Ένα μέρος που ξεχειλίζει ηδονή, δύναμη, φόβο, σοφία και πραότητα -όλα μαζί. Το κείμενο συνοδεύουν ορισμένες από τις χαρακτηριστικές χαλκογραφίες με τις οποίες έντυσε τους στίχους του ο Μπλέικ.
Οι γάμοι του ουρανού με την κόλαση έχουν αρχίσει και είσαι καλεσμένος.
Μια Αξιομνημόνευτη Φαντασίωση.
«Καθώς περπατούσα ανάμεσα στις φλόγες της κόλασης, γοητευμένος από τις απολαύσεις του Πνεύματος, που οι Άγγελοι θεωρούν μαρτύριο και παραφροσύνη, συνέλεξα μερικές από τις Παροιμίες τους, με την σκέψη ότι όπως τα γνωμικά ενός λαού φωτίζουν τον χαρακτήρα του, έτσι και οι Παροιμίες της Κόλασης φανερώνουν την φύση της Δαιμονικής σοφίας καλύτερα από οποιαδήποτε περιγραφή κτιρίων ή ενδυμάτων.
Όταν επέστρεψα: στην άβυσσο των πέντε αισθήσεων, όπου ένα απόκρημνο βάραθρο στέκει απειλητικό πάνω από τον παρόντα κόσμο, είδα έναν παντοδύναμο Διάβολο τυλιγμένο σε μαύρα σύννεφα, να περιφέρεται στην άκρη του βράχου, και με διαβρωτικές φλόγες να γράφει τον ακόλουθο λόγο που συνέλαβε ο νους των ανθρώπων, και τώρα διαβάζεται απ’ αυτούς στην γη: Πως ξέρεις αν κάθε πουλί που σκίζει τους δρόμους τ’ ουρανού, δεν είναι ένας απέραντος κόσμος ηδονής, περίκλειστος στις πέντε σου αισθήσεις;»
Οι Παροιμίες της Κόλασης, λόγια και εικονογράφηση του Ουίλιαμ Μπλέικ
“Proverbs of Hell” by William Blake
*Τον καιρό της σποράς μάθαινε, τον καιρό του θερισμού δίδασκε, τον χειμώνα απολάμβανε.
*Οδήγησε το κάρο και το αλέτρι σου πάνω από τα κόκαλα των νεκρών.
*Ο δρόμος της υπερβολής καταλήγει στο παλάτι της σοφίας.
*Η σύνεση είναι μια πλούσια άσχημη γεροντοκόρη, που την φλερτάρει η ανικανότητα.
*Αυτός που επιθυμεί αλλά δεν πράττει, γεννάει την πανούκλα.
*Το κομμένο σκουλήκι δίνει άφεση στο αλέτρι.
*Βούτηξε στο ποτάμι εκείνον που αγαπάει το νερό.
*Ο ηλίθιος δεν βλέπει το ίδιο δέντρο που βλέπει ο σοφός.
*Αυτός που το πρόσωπο του δεν αναδίνει φως, δεν θα γίνει ποτέ άστρο.
*Η Αιωνιότητα είναι ερωτευμένη με τους καρπούς του χρόνου.
*Η εργατική μέλισσα δεν έχει καιρό για θλίψη.
*Τις ώρες της τρέλας τις μετράει το ρολόι της σοφίας όμως κανένα ρολόι δεν μπορεί να τις μετρήσει.
*Η τροφή που χορταίνει δεν πιάνεται με δίχτυ ή παγίδα.
*Την κακή χρονιά βγάλε το τεφτέρι, το ζύγι και το μέτρο.
*Κανένα πουλί δεν ανεβαίνει στα ύψη αν πετάει με τις δικές του φτερούγες.
*Το νεκρό κορμί δεν παίρνει εκδίκηση για τις πληγές του.
*Η πιο υψηλή πράξη είναι να επιδιώκεις μιαν άλλη.
*Αν ο τρελός επέμενε στην τρέλα του θα γινόταν σοφός.
*Η τρέλα είναι ο μανδύας της απάτης.
*Η ντροπή είναι ο μανδύας της έπαρσης.
*Οι φυλακές είναι χτισμένες με τις πέτρες του νόμου, τα πορνεία με τις πλίνθους της θρησκείας.
*Η έπαρση του παγονιού είναι η δόξα του Θεού.
*Η λαγνεία του τράγου είναι η γενναιοδωρία του Θεού.
*Η οργή του λιονταριού είναι η σοφία του Θεού.
*Η γύμνια της γυναίκας είναι το έργο του Θεού.
*Η υπερβολική λύπη γελάει. Η υπερβολική χαρά θρηνεί.
*Ο βρυχηθμός των λιονταριών, το ουρλιαχτό των λύκων, το μάνιασμα της ταραγμένης θάλασσας και το σπαθί του ολέθρου είναι κομμάτια αιωνιότητας, πολύ μεγάλα για το μάτι του ανθρώπου.
*Η αλεπού καταριέται το δόκανο, όχι τον εαυτό της.
*Οι χαρές γονιμοποιούν. Οι λύπες γεννούν.
*Ο άντρας ας φορέσει το τομάρι του λιονταριού, η γυναίκα την προβιά του αμνού.
*Το πουλί μια φωλιά, η αράχνη έναν ιστό, ο άνθρωπος την φιλία.
*Ο τρελός με το αυτάρεσκο χαμόγελο και ο σκυθρωπός βαρύθυμος τρελός μια μέρα θα νομιστούν σοφοί• για όλους, ράβδος.
*Αυτό που σήμερα είναι αποδεδειγμένο, κάποτε δεν ήταν παρά γέννημα της φαντασίας.
*Ο αρουραίος, ο ποντικός, η αλεπού, ο λαγός κοιτάζουν τις ρίζες• το λιοντάρι, η τίγρη, το άλογο, ο ελέφαντας κοιτάζουν τους καρπούς.
*Η στέρνα περιέχει, η κρήνη ξεχειλίζει.
*Μια σκέψη γεμίζει το άπειρο.
*Λέγε πάντα ελεύθερα την γνώμη σου και ο τιποτένιος θα σε αποφύγει.
*Ό,τι πιστευτό, είναι μια εικόνα της αλήθειας.
*Ο αετός δεν έχασε ποτέ του τόσο χρόνο όσο τότε που βάλθηκε να μάθει απ’ το κοράκι.
*Η αλεπού προνοεί για τον εαυτό της, αλλά ο Θεός προνοεί για το λιοντάρι.
*Το πρωί να σκέφτεσαι. Το μεσημέρι να πράττεις. Το βράδυ να τρως. Την νύχτα να κοιμάσαι.
*Αυτός που άφησε να τον εξαπατήσεις, σε γνωρίζει.
*Όπως το αλέτρι υπακούει στις λέξεις, έτσι και ο Θεός ανταμείβει τις προσευχές.
*Οι τίγρεις της οργής είναι σοφότερες από τα άλογα της μάθησης.
*Από το στάσιμο νερό να περιμένεις δηλητήριο.
*Ποτέ δεν θα μάθεις τι είναι αρκετό αν δεν μάθεις τι είναι περισσότερο από αρκετό.
*Ν’ ακούς τις κατηγόριες του τρελού. Είναι βασιλικός τίτλος!
*Τα μάτια της φωτιάς, τα ρουθούνια του αέρα, το στόμα του νερού, τα γένια της γης.
*Ο άτολμος είναι τολμηρός στον δόλο.
*Η μηλιά δεν ρωτάει ποτέ την οξιά πως να μεγαλώσει, ούτε το λιοντάρι το άλογο πως να πιάσει την λεία του.
*Ο ευγνώμων αποδέκτης χαίρεται πλούσια σοδειά.
*Αν άλλοι δεν ήταν ανόητοι, θα ‘πρεπε να ‘μασταν εμείς.
*Η ψυχή της γλυκιάς ηδονής ποτέ δεν μιαίνεται.
*Όταν κοιτάζεις έναν Αετό, κοιτάζεις ένα μέρος του Πνεύματος. Ύψωσε το βλέμμα σου!
*Όπως η κάμπια διαλέγει τα πιο όμορφα φύλλα για ν’ αποθέσει τ’ αυγά της, έτσι και ο παπάς εξαπολύει την κατάρα του πάνω στις πιο όμορφες χαρές.
*Για να γεννηθεί ένα αγριολούλουδο χρειάζεται τοκετός αιώνων.
*Η κατάρα δυναμώνει, η ευχή χαλαρώνει.
*Το καλύτερο κρασί είναι το πιο παλιό, το καλύτερο νερό είναι το πιο φρέσκο.
*Οι προσευχές δεν οργώνουν! Οι ύμνοι δεν θερίζουν! Οι χαρές δεν γελούν! Οι θλίψεις δεν κλαίνε!
*Το κεφάλι Ευγένεια, η καρδιά Πάθος, τα γεννητικά όργανα Ομορφιά, τα χέρια και τα πόδια Αναλογία.
*Ό,τι ο αέρας για το πουλί κι η θάλασσα για το ψάρι, έτσι κι η καταφρόνια για τον αξιοκαταφρόνητο.
*Το κοράκι θα ήθελε όλα να είναι μαύρα• η κουκουβάγια όλα να είναι λευκά.
*Το Σφρίγος είναι Ομορφιά.
*Αν το λιοντάρι έπαιρνε συμβουλές από την αλεπού, τότε θα γινόταν πονηρό.
*Η Πρόοδος φτιάχνει ίσιους δρόμους• αλλά οι ανώμαλοι δρόμοι χωρίς την Πρόοδο είναι οι δρόμοι της Ιδιοφυΐας.
*Καλύτερα να πνίξεις ένα μωρό στην κούνια του παρά να τρέφεις ανικανοποίητους πόθους.
*Εκεί που απουσιάζει ο άνθρωπος, η φύση είναι στείρα.
*Η Αλήθεια δεν μπορεί να ειπωθεί έτσι που να είναι κατανοητή, αλλά όχι πιστευτή.
*Φτάνει! ή Περισσεύει.»
Κεντρική θέση μέσα στους «Γάμους» κατέχει η κατ’ εξοχήν αντιδιαφωτιστική ιδέα πως η ανθρωπότητα είχε ουσιωδέστερη αίσθηση του κόσμου την εποχή που χρησιμοποιούσε τους μύθους προς εξήγησίν του. Τότε δηλαδή που οι θεότητες κατοικούσαν μέσα στα πράγματα και οι έννοιες ήταν αδιαχώριστες απ’ τον υλικό κόσμο και τις αισθήσεις μας. Τότε που οι άνθρωποι αντιλαμβάνονταν τον κόσμο ως αδιαίρετο όλον:
«Ωσπου σχηματίστηκε ένα σύστημα, που μερικοί το εκμεταλλεύτηκαν, και σκλάβωσαν τον κοινό άνθρωπο επιχειρώντας να εκποιήσουν ή να αποσπάσουν τις νοητές θεότητες από τα αντικείμενά τους. Ετσι οι άνθρωποι λησμόνησαν πως Όλες οι θεότητες κατοικούν μέσα στο στήθος τους».
Πολύ κοντά στην παραφροσύνη και στην βλασφημία πρέπει να ηχούσε η φωνή του Μπλέικ στην εποχή του. Ωστόσο, παρόλο που αρνείται τα όρια μεταξύ ευλάβειας και ύβρεως, καθώς και κάθε λογική ταξινόμησης της ζωής, η σκέψη του Μπλέικ εκβάλλει τελικά κοντά στα χωράφια της θεολογίας. Και παθιασμένος αναδύεται ο πόθος του να επιστρέψουν όλα σε μια προπτωτική, προϊστορική απλότητα και να καταργηθεί κάθε απόσταση από τον Θεό, από την Φύση, κάθε αντιπαλότητα επιθυμίας και νόμου, σώματος και ψυχής.
Ο Μπλέικ προτείνει στους «Γάμους» ένα καθολικό έργο τέχνης, εικονογραφώντας και σελιδοποιώντας ο ίδιος το έργο. Τα σύμβολα, το μυθολογικό του σύστημα, τους ομοτέχνους που σχολιάζει και τα βιβλικά χωρία και πρόσωπα στα οποία αναφέρεται. Ενα εμβληματικό και συναρπαστικό έργο που αξίζει να ξαναδιαβάσουμε.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου