Το σκιώδες αρχέτυπο: Η σκοτεινή πλευρά της ψυχής

Σύμφωνα με την αναλυτική ψυχολογία του Καρλ Γιουνγκ, το σκιώδες αρχέτυπο αντιπροσωπεύει την σκοτεινή πλευρά της προσωπικότητας σας. Είναι ένας θλιβερός υπόκοσμος της ψυχής όπου αποθηκεύετε το πιο πρωτόγονο μέρος του εαυτού σας. Ο εγωισμός, τα καταπιεσμένα ένστικτα και ο «ανεξουσιοδότητος» εαυτός που το συνειδητό μυαλό απορρίπτει. Είναι ένα μέρος που είναι θαμμένο στις πιο βαθιές εσοχές της οντότητας σας.

Πιθανώς έχετε ακούσει αυτή την έννοια ξανά. Η ιδέα του σκιώδη αρχέτυπου είναι οικεία και οι ψυχολόγοι ακόμα την χρησιμοποιούν για να μιλήσουν για τις αντιπαραθέσεις. Αναφέρεται στην αίσθηση της εσωτερικής σύγκρουσης που βιώνετε μερικές φορές όταν είστε απογοητευμένοι, φοβισμένοι, ανασφαλείς ή θυμωμένοι.

«Κάποιος δεν διαφωτίζεται απλώς με το να φαντάζεται φιγούρες φωτός αλλά με το να κάνει το σκοτάδι συνειδητό» -Καρλ Γιουνγκ

Ωστόσο, μην ξεχνάτε πως η ιδέα που ο Γιουνγκ διατύπωσε μέσω της δουλειάς του στα αρχέτυπα ήταν ήδη παρούσα ιστορικά και πολιτιστικά στην κοινωνία μας. Η έννοια της σκιάς ή της σκοτεινής πλευράς είναι μια συνηθισμένη δυαδικότητα. Αυτό ακόμα ενέπνευσε τον Ρόμπερτ Λούις Στίβενσον να γράψει την κλασική νουβέλα « Δόκτωρ Τζέκιλ και κύριος Χάιντ». Ο Στίβενσον το έγραψε βέβαια πριν ο Γιουνγκ αναπτύξει την θεωρία του για το σκιώδες αρχέτυπο.

Οτιδήποτε η εκπαίδευση και τα ηθικά πρότυπα της κοινωνίας λένε πως είναι «κακό» διαμορφώνει ένα μέρος της σκιάς σας. Ωστόσο, δεν είναι καλό να βλέπετε αυτή την εσωτερική δυναμική ως κατακριτέα ή επικίνδυνη. Αυτού του είδους σκέψης μπορεί να οδηγήσει στο να πιστέψετε πως ο «Χάιντ» μέσα σας προσπαθεί να βγει έξω.

Ο Γιουνγκ εξήγησε πως υπάρχουν διαφορετικοί τύποι σκιών. Είπε πως ένας τρόπος για να πετύχουμε την ευεξία, την θεραπεία και την προσωπική ελευθερία είναι να τις γνωρίσουμε και να τις αντιμετωπίσουμε.

Το σκιώδες αρχέτυπο- η σκοτεινή πλευρά των ανθρωπίνων όντων

Το σκιώδες αρχέτυπο σχετίζεται με την έννοια του Φρόιντ για το υποσυνείδητο. Ωστόσο, έχει μοναδικές πτυχές που διαφέρουν σημαντικά από αυτή την ιδέα. Αυτές οι μοναδικές πτυχές επίσης εμπλουτίζουν την έννοια του Γιουνγκ. Μην ξεχνάτε πως ο πνευματικός ρομαντισμός ανάμεσα στον Φρόιντ και στον Γιουνγκ τελικά ψύχεται σημαντικά. Τόσο πολύ που ο Γιουνγκ αποκάλεσε τον πατέρα της ψυχανάλυσης «Ένας σπουδαίος άνθρωπος… αλλά δεν μπορώ να συμφωνήσω με τις θεραπευτικές μεθόδους του».

Ο Γιουνγκ ανέπτυξε την δική του μέθοδο- την αναλυτική ψυχολογία. Απέρριψε τον «καναπέ» και την ασύμμετρη σχέση ανάμεσα σε θεραπευτή και ασθενή. Η αγαπημένη μέθοδος του Γιουνγκ βασίζεται στην συζήτηση. Πίστευε πως η θεραπεία θα έπρεπε να εμβαθύνει στην δομή της ψυχής και στο ασυνείδητο όπου τα αρχέτυπα κατοικούν. Από όλα τα αρχέτυπα αυτό με την πιο θεραπευτή αξία ήταν αναμφίβολα τι σκιώδες. Ας μάθουμε για τα χαρακτηριστικά του…

Η σκιά, μια γνωστή αλλά καταπιεσμένη παρουσία

• Η «σκιά» είναι ένας όρος που δανείστηκε ο Γιουνγκ από τον Φρίντριχ Νίτσε.
• Αυτή η ιδέα αντιπροσωπεύει την κρυμμένη προσωπικότητα που όλοι οι άνθρωποι έχουν. Εξωτερικά, οι περισσότεροι μοιάζουμε (και πιστεύουμε πως είμαστε) καλοί και ευγενικοί. Ωστόσο, υπάρχουν μέρη μας που είναι καταπιεσμένα. Αυτά είναι κληρονομικά ένστικτα που η βία, ο θυμός και το μίσος συχνά τα κρύβουν.
• Το σκιώδες αρχέτυπο δεν υπάρχει μόνο στα άτομα. Ομάδες ανθρώπων (θρησκευτικές ομάδες, πολιτικά κόμματα) έχουν επίσης ένα σκιώδες αρχέτυπο. Αυτές οι ομάδες μπορούν οποιαδήποτε στιγμή να δείξουν την σκοτεινή πλευρά τους για να δικαιολογήσουν βίαιες πράξεις ενάντια στην ανθρωπότητα.
• Όσο καταπιέζουμε την σκιά, τόσο καταστρεπτική, ύπουλη και επικίνδυνη γίνεται. Σύμφωνα με τον Γιουνγκ, όταν την καταπιέζουμε, μπορεί να προβληθεί και να εμφανιστεί με τη μορφή νεύρωσης ή ψύχωσης.
• Ομοίως, ο Γιουνγκ αναγνώρισε δύο τυπολογίες μέσα στο σκιώδες αρχέτυπο. Η πρώτη είναι η προσωπική σκιά. Την έχουμε όλοι με όλες τις μικρές απογοητεύσεις μας, τους φόβους, τον εγωισμό και την συνηθισμένη αρνητικότητα. Η άλλη είναι η απρόσωπη σκιά. Περιέχει την αρχέτυπη ουσία του κακού και συνοδεύει τις γενοκτονίες, τις ανελέητες δολοφονίες κτλ.

«Δυστυχώς δεν υπάρχει αμφιβολία για το γεγονός πως ο άνθρωπος είναι, ως όλον, λιγότερο καλός από όσο φαντάζεται ή θέλει να είναι. Όλοι έχουν μια σκιά και όσο λιγότερο ενσωματώνεται στην συνειδητή ζωή του ατόμου, τόσο πιο μαύρη και πυκνή γίνεται. Αν μια κατωτερότητα έχει συνείδηση, κάποιος πάντα έχει την ευκαιρία να τη διορθώσει. Επίσης, είναι συνεχώς σε επαφή με άλλα ενδιαφέροντα έτσι ώστε να υποβάλλεται σταθερά σε τροποποιήσεις. Αλλά αν αυτό καταπιέζεται και απομονώνεται από την συνείδηση, δεν διορθώνεται ποτέ. Επιπλέον, μπορεί να ξεσπάσει σε μια στιγμή άγνοιας. Σε όλα τα γεγονότα, διαμορφώνει ένα ασυνείδητο απροσδόκητο εμπόδιο που μπλοκάρει τις πιο πρόσφατες προσπάθειες». –Καρλ Γιουνγκ

Πως μπορώ να αντιμετωπίσω την σκιά μου;

Ίσως σκέφτεστε πως η θεωρία του σκιώδες αρχέτυπου είναι ενδιαφέρουσα. Έχει την γοητεία της, την μεταφορική της ουσία και ένα συγκεκριμένο μυστικισμό. Σε αυτή την εικόνα βλέπουμε την αντανάκλαση του κλασικού ταμπού. Αντιπροσωπεύει το κακό και την μοχθηρή πλευρά της ανθρώπινης προσωπικότητας που πάντα κεντρίζει το ενδιαφέρον μας. Αλλά υπάρχει κάτι σε αυτή τη θεωρία που μπορούμε να εφαρμόσουμε στην καθημερινή ζωή μας;

Η απάντηση είναι «ναι». Ο Γιουνγκ μας το υπενθυμίζει στα βιβλία του όπως το Archetypes and the Collective Unconscious. Λέει πως το έργο στη ζωή μας είναι να αποδεχτούμε τον εαυτό μας εντελώς και να ενσωματώσουμε την «σκιά» στην πραγματικότητα μας. Με αυτό τον τρόπο, μπορούμε να την γνωρίσουμε και να δουλέψουμε μαζί της. Το να την αγνοούμε και να της επιτρέπουμε να μένει στο ασυνείδητο μπορεί να μας στερήσει την ισορροπία και την ευκαιρία μας να είμαστε χαρούμενοι.

Μην ξεχνάτε αυτά που φτιάχνουν την έννοια που αποκαλούμε «σκιά». Εκεί βρίσκουμε τους φόβους μας, τα τραύματα του παρελθόντος, τις απογοητεύσεις που μας δηλητηριάζουν και τα όνειρα που ποτέ δεν πραγματοποιήθηκαν λόγω του δισταγμού μας. Αν κρύψουμε όλους αυτούς το εσωτερικούς δαίμονες, γίνονται πιο άγριοι. Αν τους αποσιωπήσουμε, στο τέλος θα μας ελέγχουν. Θα προβάλλουν μια εικόνα του εαυτού μας που δεν μας αρέσει ή που δεν συμφωνούμε μαζί της.

Συνεπώς, δεν μπορούμε να ξεχάσουμε πως η προσωπική μας ανάπτυξη και η ψυχολογική ευεξία πάντα θα εξαρτώνται από την ικανότητα μας να φέρουμε αυτές τις σκιές στο φως. Μόλις κάνουμε αυτή τη γενναία προσπάθεια, το ευαίσθητο αλλά πολύτιμο έργο της θεραπείας ξεκινά. Μόνο τότε θα μπορέσουμε να βρούμε την γαλήνη και την ευεξία.