Δευτέρα 12 Σεπτεμβρίου 2016

ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ - Μήδεια (358-409)

Αποτέλεσμα εικόνας για fb david avocado wolfeΧΟ. φεῦ φεῦ, μελέα τῶν σῶν ἀχέων,
357 δύστηνε γύναι,
ποῖ ποτε τρέψῃ; τίνα πρὸς ξενίαν
360 ἢ δόμον ἢ χθόνα σωτῆρα κακῶν
[ἐξευρήσεις];
ὡς εἰς ἄπορόν σε κλύδωνα θεός,
Μήδεια, κακῶν ἐπόρευσεν.
ΜΗ. κακῶς πέπρακται πανταχῇ· τίς ἀντερεῖ;
365 ἀλλ᾽ οὔτι ταύτῃ ταῦτα, μὴ δοκεῖτέ πω.
ἔτ᾽ εἴσ᾽ ἀγῶνες τοῖς νεωστὶ νυμφίοις
καὶ τοῖσι κηδεύσασιν οὐ σμικροὶ πόνοι.
δοκεῖς γὰρ ἄν με τόνδε θωπεῦσαί ποτε
εἰ μή τι κερδαίνουσαν ἢ τεχνωμένην;
370 οὐδ᾽ ἂν προσεῖπον οὐδ᾽ ἂν ἡψάμην χεροῖν.
ὁ δ᾽ ἐς τοσοῦτον μωρίας ἀφίκετο
ὥστ᾽, ἐξὸν αὐτῷ τἄμ᾽ ἑλεῖν βουλεύματα
γῆς ἐκβαλόντι, τήνδ᾽ ἐφῆκεν ἡμέραν
μεῖναί μ᾽, ἐν ᾗ τρεῖς τῶν ἐμῶν ἐχθρῶν νεκροὺς
375 θήσω, πατέρα τε καὶ κόρην πόσιν τ᾽ ἐμόν.
πολλὰς δ᾽ ἔχουσα θανασίμους αὐτοῖς ὁδούς,
οὐκ οἶδ᾽ ὁποίᾳ πρῶτον ἐγχειρῶ, φίλαι·
πότερον ὑφάψω δῶμα νυμφικὸν πυρί,
ἢ θηκτὸν ὤσω φάσγανον δι᾽ ἥπατος,
380 σιγῇ δόμους ἐσβᾶσ᾽ ἵν᾽ ἔστρωται λέχος;
ἀλλ᾽ ἕν τί μοι πρόσαντες· εἰ ληφθήσομαι
δόμους ὑπερβαίνουσα καὶ τεχνωμένη,
θανοῦσα θήσω τοῖς ἐμοῖς ἐχθροῖς γέλων.
κράτιστα τὴν εὐθεῖαν, ᾗ πεφύκαμεν
385 σοφοὶ μάλιστα, φαρμάκοις αὐτοὺς ἑλεῖν.
εἶἑν·
καὶ δὴ τεθνᾶσι· τίς με δέξεται πόλις;
τίς γῆν ἄσυλον καὶ δόμους ἐχεγγύους
ξένος παρασχὼν ῥύσεται τοὐμὸν δέμας;
οὐκ ἔστι. μείνασ᾽ οὖν ἔτι σμικρὸν χρόνον,
390 ἢν μέν τις ἡμῖν πύργος ἀσφαλὴς φανῇ,
δόλῳ μέτειμι τόνδε καὶ σιγῇ φόνον·
ἢ δ᾽ ἐξελαύνῃ ξυμφορά μ᾽ ἀμήχανος,
αὐτὴ ξίφος λαβοῦσα, κεἰ μέλλω θανεῖν,
κτενῶ σφε, τόλμης δ᾽ εἶμι πρὸς τὸ καρτερόν.
395 οὐ γὰρ μὰ τὴν δέσποιναν ἣν ἐγὼ σέβω
μάλιστα πάντων καὶ ξυνεργὸν εἱλόμην,
Ἑκάτην, μυχοῖς ναίουσαν ἑστίας ἐμῆς,
χαίρων τις αὐτῶν τοὐμὸν ἀλγυνεῖ κέαρ.
πικροὺς δ᾽ ἐγώ σφιν καὶ λυγροὺς θήσω γάμους,
400 πικρὸν δὲ κῆδος καὶ φυγὰς ἐμὰς χθονός.
ἀλλ᾽ εἶα φείδου μηδὲν ὧν ἐπίστασαι,
Μήδεια, βουλεύουσα καὶ τεχνωμένη·
ἕρπ᾽ ἐς τὸ δεινόν· νῦν ἀγὼν εὐψυχίας.
ὁρᾷς ἃ πάσχεις; οὐ γέλωτα δεῖ σ᾽ ὀφλεῖν
405 τοῖς Σισυφείοις τοῖσδ᾽ Ἰάσονος γάμοις,
γεγῶσαν ἐσθλοῦ πατρὸς Ἡλίου τ᾽ ἄπο.
ἐπίστασαι δέ· πρὸς δὲ καὶ πεφύκαμεν
γυναῖκες, ἐς μὲν ἔσθλ᾽ ἀμηχανώταται,
κακῶν δὲ πάντων τέκτονες σοφώταται.

***
ΧΟ. Αλίμονο! Αλίμονο!Τόσα τα πάθη σου, δύσμοιρη!Πού θα πας, δυστυχισμένη γυναίκα, πού;360Ποιός φίλος, ποιό σπίτι, ποιά χώρα[θα βρεθεί και]θα σε σώσει από τον όλεθρο;Σε τι αδιάβατο πέλαγος κακώνσε οδήγησαν, Μήδεια, οι θεοί!ΜΗ. Κάκιστα επήγαν τα πάντα. Ποιός το αρνείται;365Όμως δεν θα τελειώσουν έτσι — μη σας περάσει από τον νου.Έχουν ακόμη αγώνες οι νεόνυμφοικαι εκείνοι που τους πάντρεψαν μαρτύρια μεγάλα.Τί φαντάστηκες; Πως θα τον εκολάκευα ποτέ,αν δεν είχα να κερδίσω ή δεν εσχεδίαζα κάτι;370Ούτε που θα του μιλούσα ούτε που θα τον άγγιζαν τα χέρια μου.Και αυτός εφάνη τόσο ανόητος, ώστε, ενώ είχε τρόπονα ματαιώσει τα σχέδιά μου εξορίζοντάς με,με άφησε να μείνω τούτη τη μέρα — τούτη τη μέρατρεις από τους εχθρούς μου θα πέσουν νεκροί,375ο πατέρας, η κόρη, ο άντρας μου.Έχω γι᾽ αυτούς δρόμους πολλούς που οδηγούν στον θάνατοκαι δεν ξέρω, αγαπημένες μου, ποιόν να πάρω πρώτο.Να παραδώσω στις φλόγες το νυφικό δώμαή να μπω αθόρυβα στην κάμαρη με το στρωμένο κρεβάτι380και να καρφώσω στα στήθη τους ακονισμένο μαχαίρι;Ένα πράγμα ωστόσο με αποθαρρύνει:Αν με συλλάβουν να διαβαίνω το κατώφλικαι να βάζω εμπρός το σχέδιό μου, θα πεθάνωκαι οι εχθροί μου θα καγχάζουν.Το καλύτερο, να ακολουθήσω την ευθεία,385την τέχνη που εγώ γνωρίζω άριστα,να τους ξεκάνω με φαρμάκι. Ας είναι.Πες πως είναι ήδη νεκροί. Ποιά πόλη θα με δεχθεί;Ποιός φίλος θα μου προσφέρει τόπο απαραβίαστοκαι σπίτι φερέγγυο και θα σώσει το σώμα μου; Κανείς.Γι᾽ αυτό θα μείνω λίγο ακόμα390και αν φανεί για μένα λιμάνι ασφαλές,με δόλο και αμίλητη θα πράξω τούτον τον φόνο.Αν πάλι κάποια συμφορά ακαταμάχητη ορθωθεί εμπρός μου,θα αδράξω το ξίφος και θα τους σκοτώσω,ακόμα και αν είναι να πεθάνω. Θα φτάσωστο ακρότατο σημείο της τόλμης.Ορκίζομαι στη θεά που εγώ ευλαβούμαι 395πάνω απ᾽ όλους τους θεούςκαι που την έχω συνεργό μου, στην Εκάτη,τη θρονιασμένη στο βάθος της εστίας μου: Κανένας τουςδεν θα πληγώσει την καρδιά μου ατιμώρητος.Πικρούς και θλιβερούς θα κάμω εγώ τους γάμους τους,400πικρά τα συμπεθεριάσματα και τον δικό μου ξεριζωμό.Εμπρός τώρα. Μην αφήσεις καμιά από τις τέχνες που κατέχεις,Μήδεια, όταν θα καταστρώνεις το σχέδιό σουκαι θα τους παγιδεύεις.Προχώρα στην πράξη την τρομερή. Εδώ κρίνεται η γενναιότητα.Βλέπεις πώς υποφέρεις. Δεν πρέπει εσύ,405αρχοντικού πατέρα γέννημα και απ᾽ τη γενιά του Ήλιου,να αφήσεις να γελούν μαζί σουγι᾽ αυτόν τον γάμο του Ιάσονα με το σπέρμα του Σίσυφου.Το πώς το γνωρίζεις. Και μην ξεχνάςπως είμαστε γεννημένες γυναίκες, αμήχανες για το καλό,για το κακό ωστόσο τεχνίτρες πολυμήχανες.

ΠΛΑΤΩΝ: Ο ΛΟΓΟΣ ΤΗΣ ΔΙΟΤΙΜΑΣ ΣΤΟ «ΣΥΜΠΟΣΙΟ»

Αποτέλεσμα εικόνας για ΠΛΑΤΩΝ: Ο ΛΟΓΟΣ ΤΗΣ ΔΙΟΤΙΜΑΣ ΣΤΟ «ΣΥΜΠΟΣΙΟ»Η αλληγορία του σπηλαίου μας οδήγησε ως την αντίληψη του Αγαθού, ενώ ο λόγος της Διοτίμας μας κατευθύνει προς το Ωραίο. Kαι οδηγός μας στην πορεία αυτή είναι ο Έρωτας.

Ο Έρωτας είναι φιλόσοφος και οδηγεί ως την άφθαρτη ομορφιά. Ο Έρωτας δεν είναι θεός- είναι ένας «δαίμονας», ένα από αυτά τα πνεύματα τα επιφορτισμένα να δένουν το θνητό με το αθάνατο- είναι ον ενδιάμεσο ανάμεσα στους θνητούς και στους αθάνατους. Η μητέρα του λέγεται Πενία, ο πατέρας του Πόρος, που έχει μητέρα του τη Μήτιδα[1].

Με το να είναι, λοιπόν, γιος του Πόρου και της Πενίας ο Έρωτας βρίσκεται στην παρακάτω κατάσταση: πρώτα πρώτα είναι πάντα φτωχός και κάθε άλλο παρά λεπτός και όμορφος, όπως τον πιστεύουν οι πολλοί- αντίθετα, είναι άξεστος, σκληρός, περπατά ξυπόλυτος, είναι άστεγος, πλαγιάζει πάντα καταγής, κοιμάται στο ξενοδοχείο των αστέρων κοντά στις πόρτες και πάνω στους δρόμους, γιατί σέρνει από τη μάνα του και η ανάγκη τον συνοδεύει παντού.

Από τ’ άλλο μέρος, όπως ο πατέρας του, παραμονεύει ό, τι είναι όμορφο και ό, τι είναι καλό· είναι αρρενωπός, αποφασιστικός, φλογερός, κυνηγάρης πρώτης γραμμής, που δεν παύει να μηχανεύεται κατεργαριές· λαχταρά τη γνώση και ξέρει να βρίσκει τα περάσματα, που οδηγούν σ’ αυτήν- χρησιμοποιεί όλο τον καιρό της ζωής του στο να φιλοσοφεί- είναι θαυμάσιος μάγος και γητευτής και σοφιστής. Ας προστέσομε πως δεν είναι από τη φύση του ούτε αθάνατος ούτε θνητός. Μέσα στην ίδια μέρα άλλοτε ανθεί και ζει και άλλοτε πεθαίνει- ύστερα ξαναζεί, όταν περνούν μέσα του οι πόροι, τα εφόδια, που χρωστά στη φύση του πατέρα του, αλλά αυτό που περνά μέσα του αδιάκοπα του ξεφεύγει- έτσι, ο Έρωτας δε βρίσκεται ποτέ ούτε στην ανέχεια ούτε στην αφθονία[2].

Πάντα γελασμένος, αλλά πάντα γεμάτος κουράγιο, ανάμεσα στην ανησυχία και τη λαχτάρα, ανάμεσα στην έλλειψη και την αφθονία, ανάμεσα στην άγνοια και τη γνώση, ο έρωτας δεν είναι όμορφος, είναι αγάπη της ομορφιάς, δεν είναι καλός, είναι λαχτάρα για το Αγαθό.

Καθένας αγαπά ό, τι δεν έχει. Κι αν κάποιος αγαπά τον ίδιο τον εαυτό του, αγαπά αυτό που δεν είναι. Το αντικείμενο του έρωτα μπορεί να τοποθετείται στο παρόν ή στο μέλλον- είναι πάντα παρόν κι ωστόσο το προσκαλούμε. Αυτή η ανησυχία στην αρχή μιας αναζήτησης, είτε στοχεύει σ’ ένα πάθος ή σε μια γνώση, κάνει τον έρωτα φιλόσοφο.

Πού οδηγεί αυτή η ενδιάμεση κατάσταση ανησυχίας και λαχτάρας, τι ζητά και τι πετυχαίνει; Ζητά το σμίξιμο, την τεκνοποίηση, τη γονιμότητα και, με μια λέξη, την αθανασία. Η φράση αυτή εφαρμόζεται τόσο στα σώματα, όσο και στα πνεύματα. Ο Έρωτας θέλει το σμίξιμο των σωμάτων και τη διαιώνιση του είδους μέσα από φθαρτά άτομα, θέλει τη διαιώνιση, μέσα στη μνήμη των ανθρώπων, των πράξεων που βοήθησαν ένα άτομο να ξεπεράσει τον εαυτό του, θέλει να μείνει αθάνατη η δύναμη της ομορφιάς, που πηγάζει από ένα έργο τέχνης. Ο Έρωτας είναι ένας εφευρετικός δαίμονας, έτοιμος να θυσιαστεί, για να πετύχει το σκοπό του. Και ο σκοπός του, αυτή η αθανασία, την οποία αναζητά, δεν μπορεί να βρίσκεται μέσα στην ασκήμια ή στη βλακεία, αλλά μέσα στην ομορφιά, που προϋποθέτει την εξυπνάδα.

Ο έρωτας είναι λαχτάρα για το Αγαθό, που είναι φανερά ανίκανος να το φτάσει. Θα φτάσει μόνο υποκατάστατα αθανασίας.

Αλλά είμαστε ακόμα στον προθάλαμο της μύησης· πρέπει να συνεχίσομε ως τα τελευταία μυστήρια, αυτά που ανεβάζουν όποιον αγαπά ως μια υπερβατική μορφή του Αγαθού, το Ωραίο. Και θα βρούμε αμέσως τα ίδια σκαλοπάτια νοητότητας, που βρήκαμε κατά το ανέβασμα προς το Αγαθό.

Το πρώτο σκαλοπάτι είναι ο έρωτας ενός ωραίου σώματος, η αισθησιακή προσήλωση σ’ αυτόν που αγαπά κανείς, επειδή ικανοποιεί τις ορέξεις και κινητοποιεί τη συναισθηματικότατα. Έρωτας, που παραμένει περιορισμένος, επειδή είναι αποκλειστικός.

Το δεύτερο σκαλοπάτι κάνει το μύστη να καταλάβει πως τα όμορφα σώματα είναι τα καθρεφτίσματα της ίδιας σωματικής ομορφιάς. Αυτή η συνειδητοποίηση δεν είναι πρόσκληση για ένα σκόρπισμα, που δε θα έφερνε τίποτα καινούριο, αλλά η ανακάλυψη πως η προσήλωση του εραστή στον αγαπημένο δεν ορίζεται ολόκληρη από τη σωματική έλξη. Πρέπει να δέσει το σύνολο των αισθητών «μορφών» μέσα στην «ιδέα» του Ωραίου.

Στο τρίτο επίπεδο θα παρατηρήσει «την ομορφιά μέσα στις ψυχές» και θα ανακαλύψει πως αυτή έχει μεγαλύτερη αξία από την ομορφιά των σωμάτων.

Σε ένα τέταρτο στάδιο, αφού θα έχει καταλάβει πως το πνεύμα είναι πηγή της ομορφιάς, θα μπορέσει να δοκιμάσει την ομορφιά της ζωής στην πόλη και των νόμων, που τη ρυθμίζουν. Και, ακόμα πιο ψηλά, θα του παρουσιαστεί η ομορφιά της αληθινής επιστήμης «ώσπου, τελικά, στερεωμένος και μεγαλωμένος, σηκώνει τα μάτια προς μια μοναδική επιστήμη, την επιστήμη της ομορφιάς, για την οποία θα σου μιλήσω αμέσως[3]».

Τέλος, στο τέρμα της ανάβασης, η όψη (η ιδέα) της ομορφιάς θα του φανερωθεί «ξαφνικά». Το τελευταίο αυτό σκαλί προετοιμάζεται από τα προηγούμενα στάδια, αλλά μένει εντελώς χωριστά και δεν είναι προσιτό σε όλους τους μυημένους. Ο πιο αγνός έρωτας δε βρίσκεται ανάμεσα στη λαχτάρα και τη μη ικανοποίηση, δεν είναι πια ενδιάμεσος, αλλά ανήκει σε άλλη κατηγορία, την κατηγορία της εκπλήρωσης. Η διαλεκτική και ορθολογιστική γνωριμία μας αφήνει μακριά από το πραγματικό, ενώ η διανοητική διαίσθηση μας φέρνει σε επαφή με την καθαυτό ομορφιά: το ον-ομορφιά, παραγωγό κάθε ομορφιάς. Η διανοητική διαίσθηση της ομορφιάς είναι θείο δώρο. Ο μυημένος «δεν προσκολλάται πια σ’ ένα ομοίωμα, αλλά σε μια αληθινή αρετή, επειδή προσκολλάται στην αλήθεια[4]».

Θα φτάσει στο υπέρτατο όριο του έρωτα και ξαφνικά θ’ αντικρίσει μια ορισμένη ομορφιά, που από φυσικού της είναι θαυμάσια, εκείνη δα η ίδια, Σωκράτη, που αποτελούσε το στόχο όλων των προσπαθειών του ως τότε, μια ομορφιά που είναι αιώνια[5]... Θα του παρουσιαστεί αυτή καθαυτή, αιώνια ενωμένη με τον εαυτό της σε μια μοναδική μορφή και όλα τα άλλα πράγματα, που είναι όμορφα, μετέχουν στην ομορφιά αυτή με τέτοιο τρόπο, που η γέννηση ή ο αφανισμός των άλλων πραγματικοτήτων ούτε τη μεγαλώνει ούτε τη μικραίνει κατά τίποτε ούτε έχει κανένα αποτέλεσμα πάνω της.

Και η Διοτίμα τελειώνει τη μύησή της με μια περίληψη των σταδίων, που οδηγούν στην κορφή:

Το να ακολουθήσεις τον αληθινό δρόμο του έρωτα ή να οδηγηθείς εκεί από κάποιον άλλο σημαίνει να ξεκινήσεις αρχίζοντας από τις ομορφιές του κόσμου αυτού, για να πας προς εκείνη την ομορφιά, να υψώνεσαι πάντα ωσάν από σκαλί σε σκαλί, περνώντας από ένα όμορφο κορμί σε δυο, έπειτα από δυο σε όλα, έπειτα από τα όμορφα κορμιά στις όμορφες πράξεις, κατόπιν από τις πράξεις στις ωραίες επιστήμες, ώσπου από τις επιστήμες να έρθεις τέλος σ ’ εκείνη την επιστήμη, που δεν είναι άλλη από την επιστήμη της Ομορφιάς, για να γνωρίσεις, τέλος, την ομορφιά αυτή καθαυτή[6].

Όπως ο φυλακισμένος του σπηλαίου, έτσι και όποιος φτάσει στην κορυφή αυτή θα μπορεί να ξανακατεβεί και να κοιτάξει όλες τις όψεις, που παίρνει το Ωραίο μέσα στο σύμπαν «κρατώντας καρφωμένα τα μάτια του εκεί ψηλά», ικανός στο εξής όχι μόνο να ατενίζει την ομορφιά, αλλά και να γεννά πράγματα αληθινά όμορφα.

Ακριβώς στο σημείο αυτό μπαίνει στην αίθουσα του συμποσίου ο Αλκιβιάδης τύφλα στο μεθύσι. Στην κατάσταση αυτή και χωρίς να ξέρει τίποτε από όσα έχουν προηγηθεί, θα πλέξει αμέσως το εγκώμιο του Σωκράτη. Θαυμαστό ακομπανιαμέντο: ο Αλκιβιάδης αγαπά το Σωκράτη και εκδηλώνει τον έρωτά του για το Σωκράτη, που δεν έχει φυσική ομορφιά, είναι φτωχός και δεν ανταποκρίθηκε ποτέ στις ερωτικές του προκλήσεις, αλλά ο Σωκράτης του έμαθε μια φρονιμάδα εξαιρετικά όμορφη και ελκυστική. Αυτό έχει σημασία μέσα στην έξαρση, που ξεσηκώνει ο δαίμονας Έρωτας.

Υπάρχει μια ανάβαση προς τη Δικαιοσύνη;

Πώς να φτάσει κανείς την τρίτη υπερβατική ιδέα; Δεν πρόκειται πια για μια ατομική προσπάθεια. Η δικαιοσύνη υπάρχει για το άτομο μόνο μέσα σε μια δίκαιη Πολιτεία και η δίκαιη Πολιτεία υπάρχει μόνο αν αποτελείται από ανθρώπους δίκαιους ή, τουλάχιστον, που αναζητούν τη δικαιοσύνη.

Ο Πλάτων είναι ριζικά αντίθετος με την κοινή αντίληψη της δικαιοσύνης, που αντιμετωπίζεται μόνο από τα έξω, σύμφωνα με τα αποτελέσματά της. Η δικαιοσύνη τότε είναι ζήτημα ωφελιμότητας, ένας τρόπος συμπεριφοράς με τους συμπολίτες, μια σύμβαση, για την οποία ορισμένοι, όπως ο Θρασύμαχος[7], θα πουν πως αποτελεί την ιδεολογία των αδύνατων, αλλά μπορεί επίσης κανείς να νομίσει, όπως ο Πρωταγόρας, πως πρόκειται για μια παράδοση κοινωνικής ζωής, που εκτιμάται από τα πλεονεκτήματα που φέρνει.

Η ιδέα της δικαιοσύνης είναι αυτή, που, κατά τον Πλάτωνα, κάνει δυνατή την ανθρώπινη συνύπαρξη, ενώ ταυτόχρονα είναι αρμονία της ατομικής ζωής. Η δικαιοσύνη υπάρχει τόσο στην ατομική ζωή, όσο και στην κοινωνική προβολή, που αποτελεί τη δομή της δημόσιας ζωής. Η δικαιοσύνη είναι θεμέλιο και όχι συνέπεια. Η ανάβαση στο θεμέλιο αυτό απαιτεί μια εντελώς διαφορετική προσπάθεια, την οποία θα δοκιμάσει να ξεκαθαρίσει το 4ο βιβλίο της «Πολιτείας». Και θα βρεθούμε πάλι στην πολιτική, αυτήν την πολιτική, που την αφήσαμε, μόνο για ξαναγυρίσομε σ’ αυτήν καλύτερα. Πρέπει ακόμη, προκαταβολικά, να είμαστε πιο οικείοι με τη σωστή φιλοσοφία. 
 -----------------
[1] Μήτις σημαίνει πρακτική σοφία.
[2] «Συμπόσιο», 203 b-e.
[3] «Συμπόσιο», 210 b
[4] «Συμπόσιο», 212 a
[5] «Συμπόσιο», 210 d.
[6] «Συμπόσιο», 211 b-c.
[7] Βιβλίο 1ο της «Πολιτείας».

Ο Ξενοφώντας, οι Σπαρτιάτες και οι Πέρσες χρηματοδότες

Αποτέλεσμα εικόνας για Ο Ξενοφώντας, οι Σπαρτιάτες και οι  Πέρσες χρηματοδότεςΣχεδόν ταυτόχρονα με την ανάδειξή του Αλκιβιάδη σε αρχιστράτηγο των Αθηναίων υπήρξαν εξελίξεις και στη σπαρτιατική στρατιωτική ηγεσία. Μετά τη λήξη της θητείας του Κρατησιππίδα, διάδοχός του στην αρχηγία του στόλου ορίστηκε ο Λύσανδρος.

Αφού πήγε στη Ρόδο να παραλάβει τα πλοία κι αφού επισκέφτηκε την Κω, τη Μίλητο και την Έφεσο, αποφάσισε να πάει στις Σάρδεις για να συναντήσει τον Κύρο. Τα πράγματα ήταν απλά· από τη στιγμή που οι Πέρσες ήταν οι χρηματοδότες του πολέμου, αυτό που έμενε ως πρώτη ενέργεια ήταν να συνεννοηθεί μαζί τους, για να εξασφαλίσει τη μέγιστη δυνατή βοήθεια: «Παραπονέθηκαν στον Κύρο για τη διαγωγή του Τισσαφέρνη και τον παρακάλεσαν να δείξει ο ίδιος όσο το δυνατόν μεγαλύτερο ζήλο στη διεξαγωγή του πολέμου». (1, 5, 2).

Ο περσικός παράγοντας αποδεικνύεται καθοριστικός, αφού από τη δική του στάση θα κριθεί το αποτέλεσμα. Ο Λύσανδρος όχι μόνο φαίνεται ότι το γνωρίζει καλά, αλλά δεν έχει και την παραμικρή διάθεση να το κρύψει. Γι’ αυτό και η συνάντησή του με τον Κύρο τίθεται σε απόλυτη προτεραιότητα· γιατί δεν πρέπει να χάνεται χρόνος. Εξάλλου, η αντικατάσταση του Τισσαφέρνη από τον Κύρο φαίνεται πολύ ενθαρρυντική και το ότι ο Κύρος είναι γιος του βασιλιά είναι ακόμη ενθαρρυντικότερο.

Προφανώς ο βασιλιάς δε θα έστελνε το γιό του, αν δεν είχε σοβαρές βλέψεις επί του θέματος: «Ο Κύρος είπε ότι τέτοιες οδηγίες είχε από τον πατέρα του, αλλά και του ίδιου οι διαθέσεις δεν ήταν διαφορετικές: θα ‘κανε ό,τι περνούσε από το χέρι του. Είχε φέρει μαζί του, είπε, πεντακόσια τάλαντα. Αν δεν έφταναν, θα ξόδευε κι από τα δικά του, που του είχε δώσει ο πατέρας του· αν και τούτα δεν έφταναν, θα κομμάτιαζε ακόμα και το θρόνο όπου καθόταν, που ‘ταν από ασήμι και χρυσάφι». (1, 5, 3).

Τα μεγάλα λόγια του Κύρου έκαναν τους Σπαρτιάτες πιο διεκδικητικούς: «… τον συγχάρηκαν γι’ αυτά και του ζήτησαν να ορίσει μισθό σε κάθε ναύτη μία δραχμή αττική τη μέρα, εξηγώντας του ότι αν αυξηθεί τόσο ο μισθός θα λιποτακτήσουν οι ναύτες των Αθηναίων από τα καράβια τους κι έτσι θα ξοδέψει τελικά λιγότερα». (1, 5, 4).

Φυσικά, ο Κύρος δεν είχε καμία πρόθεση να προσφέρει αυτά που του ζητούσαν: «… αποκρίθηκε ότι είχαν δίκιο, αλλά δεν μπορούσε να ενεργήσει αντίθετα με τις οδηγίες του πατέρα του· άλλωστε η συμφωνία που είχαν κάνει ήταν να πληρώνει τρεις χιλιάδες δραχμές τον μήνα για κάθε πλοίο, όσα πλοία κι αν ήθελαν να συντηρούν οι Λακεδαιμόνιοι». (1, 5, 5).

Ενώ ήταν πρόθυμος μέχρι και το θρόνο του να εκποιήσει, καταλήγει ότι δεν μπορεί να παρακούσει «τις οδηγίες του πατέρα του». Με άλλα λόγια, θέτει τα όρια. Οι Πέρσες είναι πρόθυμοι να πληρώσουν τα συμφωνημένα (σε αντίθεση με την πολιτική του Τισσαφέρνη που έμενε – εν πολλοίς – στις υποσχέσεις), αλλά ούτε δραχμή πέρα απ’ αυτά. Οι αρχικές μεγαλοστομίες ήταν το τέχνασμα για να αλλάξει το κλίμα. Από τη στιγμή που έγινε αυτό, δεν υπήρχε λόγος να συνεχιστούν.

Σε τελική ανάλυση, οι Πέρσες βγαίνουν απολύτως κερδισμένοι. Με μια αντικατάσταση του Τισσαφέρνη και την υπόσχεση ότι από δω και πέρα θα είναι συνεπείς στις συμφωνίες κατάφεραν ακριβώς αυτό που ήθελαν· συνέχιζαν τη φθορά των Ελλήνων και έβαζαν τα θεμέλια για την οριστική ήττα των Αθηναίων. Στο κάτω – κάτω και ο χρηματοδότης χρειάζεται το μερτικό του. Αλλιώς γιατί να πληρώνει;

Και είναι αλήθεια ότι δε θα μπορούσαν να βρεθούν ευνοϊκότερες συνθήκες για τους Πέρσες. Χωρίς να φθείρονται στρατιωτικά – τουλάχιστον σε βαθμό που να αξίζει κανείς να το υπολογίσει – κατάφεραν να σταθούν στο επίκεντρο των εξελίξεων εξυπηρετώντας τα παμπάλαια επεκτατικά τους σχέδια. Η μετατροπή των Λακεδαιμονίων σε μισθοφόρους ενάντια στην Αθήνα ήταν δώρο από τον ουρανό. Γι’ αυτό και ο Κύρος έπρεπε οπωσδήποτε να κλείσει τη συμφωνία· τέτοιες ευκαιρίες δεν έρχονται κάθε μέρα.

Από την πλευρά τους, οι Λακεδαιμόνιοι δεν είχαν άλλη επιλογή απ’ το να προσαρμοστούν σ’ αυτά που θα έδινε ο Κύρος. Η συνέχιση του πολέμου θα ήταν αδύνατη χωρίς τα περσικά λεφτά και οι Αθηναίοι φαίνονταν ανεξάντλητοι – ιδιαίτερα μετά τις τελευταίες επιτυχίες του Αλκιβιάδη. Αυτό που έμενε ήταν να τηρηθούν τα προσχήματα. Να βγει από τη μέση ο «κακός» Τισσαφέρνης και να φανεί η προθυμία των διαθέσεων μέσα στο πλαίσιο του «ειλικρινούς» σεβασμού και της αμοιβαιότητας.

Τα προσχήματα αυτά εξυπηρέτησε ο Κύρος και ανανέωσε τη συμφωνία με άνεση. Όσοι πίστευαν ότι θα πετύχαιναν σημαντικές αυξήσεις στους μισθούς απεδείχθησαν αφελείς. Οι Πέρσες δεν είχαν κανένα λόγο να το κάνουν αυτό. Όταν το ψάρι είναι καρφωμένο στο αγκίστρι κανείς δε ρίχνει κι άλλο δόλωμα. Γι’ αυτό και ο Λύσανδρος έμενε σιωπηλός, όταν οι άλλοι συνέχιζαν τα παζάρια· γιατί ήξερε ότι δεν υπήρχε κάτι άλλο να διεκδικήσει.

Ο επιπλέον οβολός στο μισθό κάθε ναύτη, τον οποίο κατάφερε να συμφωνήσει την ώρα του δείπνου με τον Κύρο, ήταν το ύψιστο διαπραγματευτικό όριο: «Έτσι ο μισθός έγινε τέσσερις οβολοί τη μέρα αντί για τρεις που ήταν πρωτύτερα. Τους πλήρωσε επίσης ο Κύρος τα καθυστερούμενα, καθώς και προκαταβολή για έναν μήνα, για να κεντρίσει για τα καλά το ζήλο του στρατού». (1, 5, 7).

Από την άλλη, στο στρατόπεδο των Αθηναίων ο Αλκιβιάδης αναχώρησε για τη Φώκαια «αφήνοντας τη διοίκηση του στόλου στον Αντίοχο, τον κυβερνήτη του δικού του πλοίου, μ’ εντολή να μη χτυπήσει τα πλοία του Λυσάνδρου». (1, 5, 11).

Παρά τις διαταγές ο Αντίοχος ναυμάχησε με το Λύσανδρο – ναυμαχία που ο ίδιος προκάλεσε – και ηττήθηκε χάνοντας δεκαπέντε πλοία: «Όταν μαθεύτηκε στην Αθήνα η ναυμαχία, οι Αθηναίοι θύμωσαν με τον Αλκιβιάδη, νομίζοντας ότι είχε χάσει τα καράβια από αμέλεια κι έλλειψη επιβολής, κι εκλέξαν δέκα καινούργιους στρατηγούς […] Ο Αλκιβιάδης, που είχε προκαλέσει αντιπάθειες και στο στράτευμα, πήρε ένα πολεμικό κι έφυγε για τον ιδιωτικό του πύργο στη Χερσόνησο». (1, 5, 16 – 17). Οι δέκα νέοι στρατηγοί ήταν ο Κόνωνας, ο Διομέδοντας, ο Λέοντας, ο Περικλής, ο Ερασινίδης, ο Αριστοκράτης, ο Αρχέστρατος, ο Πρωτόμαχος, ο Θράσυλλος και ο Αριστογένης. Ο πόλεμος είχε τελειώσει για τον Αλκιβιάδη.

Το επόμενο έτος, έχουμε φτάσει πια στο 406 π. Χ., έληξε και η θητεία του Λυσάνδρου στην αρχηγία του στόλου, την οποία ανέλαβε ο Καλλικρατίδας. Παρά τις αρχικές αμφισβητήσεις προς το πρόσωπό του και κάποιες συνωμοτικές κινήσεις που ήθελαν την επαναφορά του Λυσάνδρου στην αρχηγία κατάφερε να επιβληθεί στο στρατό και να ασκήσει τα καθήκοντά του.

Φυσικά, ήταν η δική του ώρα να συναντήσει τον Κύρο: «… ο Καλλικρατίδας πήγε να βρει τον Κύρο και του ζήτησε μισθό για τους ναύτες. Εκείνος του απάντησε να κάνει υπομονή δύο μέρες. Ο Καλλικρατίδας ενοχλήθηκε με την αναβολή και, θυμωμένος που τον άφηναν να περιμένει στους προθαλάμους, είπε πως είχαν καταντήσει αξιολύπητοι οι Έλληνες, να κολακεύουν τους βαρβάρους για χρήματα· κατόπιν έφυγε για τη Μίλητο, δηλώνοντας ότι αν έφτανε ζωντανός στην πατρίδα του θα ‘κανε ό,τι περνούσε από το χέρι του για να συμφιλιώσει τους Αθηναίους με τους Λακεδαιμονίους». (1, 6, 6- 7).

Η αλήθεια είναι ότι δυσαρέσκεια σχετικά με την περσική χρηματοδότηση υπήρξε και στο παρελθόν και μάλιστα μεγάλη, κυρίως όταν τις διαπραγματεύσεις τις έκανε ο Τισσαφέρνης. Το ζήτημα, όμως, της συμφιλίωσης με τους Αθηναίους δεν είχε αναφερθεί ποτέ – ούτε και θα ξανατεθεί μέχρι το τέλος του πολέμου. Η οπτική της ενότητας, που πρέπει να προαχθεί επιλύνοντας όλες τις διαφορές, ώστε να μην είναι οι Έλληνες «αξιολύπητοι» κολακεύοντας «τους βαρβάρους για χρήματα», δεν αφορά μόνο το στιγμιαίο εκνευρισμό ενός Λακεδαιμόνιου ναυάρχου μπροστά στην περσική αλαζονεία, που του φέρεται μειωτικά, αλλά πρόκειται για κοινό μυστικό που δεν πρέπει να έρθει στην επιφάνεια.

Και στο Θουκυδίδη έχουμε δει το Λίχα να εκφράζεται με παρόμοιο τρόπο, όταν υποστήριξε ότι «…αντί να προσφέρουν οι Λακεδαιμόνιοι στους Έλληνες την ελευθερία, θα τους επιβάλανε την περσική εξουσία». (βιβλίο όγδοο, παράγραφος 43).

Το βέβαιο είναι ότι συμπληρώνονταν πια είκοσι τέσσερα χρόνια πολέμου κι ότι, αφού τα πράγματα είχαν φτάσει μέχρι εδώ, ήταν – μάλλον – ανώφελο να μιλάει κανείς για μια συμφιλιωτική λήξη. Ο πόλεμος θα τραβούσε μέχρις εσχάτων και ο Καλλικρατίδας το καταλάβαινε πλήρως αυτό. Τα σχετικά με τη συμφιλίωση ήταν περισσότερο προς εκτόνωση της οργής παρά προς σκέψη.

Το πρώτο που έκανε ήταν να στείλει πρέσβεις στη Σπάρτη για να ζητήσουν χρήματα για το στρατό. Η επόμενη επιλογή ήταν να απευθυνθεί στις συμμαχικές πόλεις, σχέδιο που έβαλε αμέσως σε εφαρμογή στη Μίλητο: «Εσείς» (Μιλήσιοι) «πρέπει να δώσετε το παράδειγμα στους άλλους συμμάχους για να χτυπήσουμε τον εχθρό όσο πιο γοργά κι όσο πιο πολύ μπορούμε, ώσπου να γυρίσουν από τη Λακεδαίμονα οι άνθρωποι που έστειλα να φέρουν χρήματα – μια και ο Λύσανδρος, φεύγοντας, έδωσε πίσω στον Κύρο όσα υπήρχαν εδώ, σαν να ‘ταν περιττά». (1, 6, 9 – 10).

Ο λόγος του Καλλικρατίδα προκαλεί εντύπωση όχι τόσο για την ολοκληρωτική μεταστροφή του (εξάλλου τα περί συμφιλίωσης τα υποσχέθηκε με την επιστροφή του στην πατρίδα) ούτε για τις ευθύνες που επέρριψε στον προκάτοχό του σχετικά με την έλλειψη των αναγκαίων που τα επέστρεψε στον Κύρο (και ο Λύσανδρος του είχε βάλει τρικλοποδιές όταν ανέλαβε την αρχηγία), αλλά για το ότι προσπαθεί να χρησιμοποιήσει την περσική αλαζονεία σαν έναυσμα συσπείρωσης εναντίον των Αθηναίων: «Ο Κύρος […] όταν πήγα να τον δω, διαρκώς ανέβαλλε τη συνάντησή μας, και δεν ταίριαζε σε μένα να περιμένω στους προθαλάμους του. Σας υπόσχομαι άλλωστε πως για ό,τι επιτυχίες έχουμε στο διάστημα αυτό που περιμένουμε τα χρήματα θα σας ανταμείψουμε όπως ταιριάζει. Με τη βοήθεια των θεών, λοιπόν, ας δείξουμε στους βαρβάρους ότι και δίχως να τους προσκυνάμε είμαστε ικανοί να εκδικηθούμε τους εχθρούς μας!» (1, 6, 10 – 11).

Με δυο λόγια, οι Μιλήσιοι θα έπρατταν άριστα αν συνεισέφεραν τον οβολό τους στο σπαρτιατικό ταμείο προς απεξάρτηση από τους Πέρσες. Το παιχνίδι αυτό το έχουμε δει να εκτυλίσσεται με τους ίδιους ακριβώς όρους από το Θουκυδίδη και στη Χίο και στη Ρόδο. Οι Σπαρτιάτες πιεσμένοι από την ελλιπή περσική χρηματοδότηση παίρνουν τα χρήματα των «συμμάχων», τους οποίους υποτίθεται ότι απελευθερώνουν από τη δυσβάσταχτη αθηναϊκή κυριαρχία κάνοντας, όμως, τα ίδια.

Οι Αθηναίοι μάζευαν τα λεφτά για να τους προστατέψουν από τους Πέρσες. Οι Σπαρτιάτες για να πολεμήσουν τους Αθηναίους και να δείξουν στους Πέρσες ότι δεν τους έχουν ανάγκη. Η κυριαρχία οφείλει να παρουσιάζεται πάντα σαν απελευθέρωση. Το μόνο σίγουρο είναι η καταπίεση: «Μόλις τελείωσε την αγόρευσή του, σηκώθηκαν πολλοί – ιδίως όσοι φοβόνταν, επειδή είχαν κατηγορηθεί για αντίπαλοί του – και πρότειναν τρόπους για να βρεθούν χρήματα, τάζοντας ότι θα δώσουν και οι ίδιοι. Ο Καλλικρατίδας πήρε αυτά τα χρήματα, εισέπραξε και από τη Χίο πέντε δραχμές για κάθε ναύτη κι έβαλε πλώρη για τη Μήθυμνα της Λέσβου που βρισκόταν στα χέρια του εχθρού». (1, 6, 12).

Κι όταν κατέλαβε τη Μήθυμνα έπρεπε να συνεχίσει το παιχνίδι του απελευθερωτή: «Οι στρατιώτες λεηλάτησαν τα πάντα, αλλά ο Καλλικρατίδας συγκέντρωσε όλους τους αιχμαλώτους στην Αγορά· όταν οι σύμμαχοι ζήτησαν να πουληθούν οι Μηθυμναίοι για δούλοι, τους είπε ότι όσο είν’ αυτός αρχηγός, κι όσο περνάει από το χέρι του, κανένας Έλληνας δε θα γίνει δούλος». (1, 6, 14).

Τελικά, άφησε ελεύθερους τους πολίτες, αλλά τους αιχμαλώτους και τους Αθηναίους φρουρούς τους πούλησε δούλους. Το κατά πόσο ένιωθαν ελεύθεροι οι Μηθυμναίοι με την αλλαγή της φρουράς, που από αθηναϊκή έγινε σπαρτιατική, και τη γη τους λεηλατημένη είναι μια άλλη ιστορία. Το σίγουρο είναι ότι στο εξής ο Καλλικρατίδας δεν έκανε καμία αναφορά ούτε στα περί συμφιλίωσης ούτε στα περί Ελλήνων και βαρβάρων. Εξάλλου, όταν λίγο αργότερα πήρε τα λεφτά από τον Κύρο δεν έφερε την ελάχιστη αντίρρηση. Τώρα πια είχε ξεκάθαρα το πάνω χέρι. Τα συμφιλιωτικά δεν μπορούσαν να έχουν θέση στη ρητορική του.

Το πρώτο που έκανε ήταν να διαμηνύσει στον Κόνωνα ότι η κυριαρχία του στη θάλασσα έλαβε τέλος. Αμέσως μετά, πέρασε στην πράξη. Έχοντας στη διάθεσή του εκατόν σαράντα πλοία κατάφερε να εγκλωβίσει τις σαφώς λιγότερες δυνάμεις του Κόνωνα στο λιμάνι της Μυτιλήνης. Κι όχι μόνο αυτό, αλλά έδωσε εντολή να έρθει εκεί και το πεζικό από τη Χίο, καθώς και όλοι οι μάχιμοι Μηθυμναίοι (κάτι ήξερε που δεν τους πούλησε δούλους).

Ο Κόνων είχε εγκλωβιστεί και από στεριά και από θάλασσα και θα γνώριζε συντριβή, αν δεν κατέφθαναν οι ενισχύσεις από την Αθήνα. Στην τελική αναμέτρηση ο Καλλικρατίδας πρόταξε τη γενναιότητα σε βάρος της φρόνησης: «Ο Έρμων από τα Μέγαρα, κυβερνήτης του πλοίου του, του είπε ότι θα ‘καναν καλά να υποχωρήσουν, γιατί τα πολεμικά των Αθηναίων ήταν πολύ περισσότερα. Ο Καλλικρατίδας ωστόσο αποκρίθηκε ότι δε θα ‘ναι μεγάλη απώλεια για τη Σπάρτη αν αυτός σκοτωθεί, ενώ θα ήταν ντροπή να υποχωρήσουν». (1, 6, 32).

Τελικά, οι Λακεδαιμόνιοι ηττήθηκαν κατά κράτος και ο Καλλικρατίδας σκοτώθηκε, όπως το είχε προβλέψει. Δυστυχώς δεν επέστρεψε στη Σπάρτη για να δούμε πώς θα αντιμετωπίζονταν οι προτάσεις του για συμφιλίωση. Αυτό που μένει είναι τα αποτελέσματα της ναυμαχίας που επέμεινε να δώσει: «Οι Αθηναίοι έχασαν είκοσι πέντε πλοία μαζί με τα πληρώματά τους (εκτός από λίγους που έριξε το κύμα στην ακρογιαλιά), κι οι Πελοποννήσιοι εννιά από τα λακωνικά – που ήταν όλα όλα δέκα – και πάνω από εξήντα των άλλων συμμάχων». (1, 6, 34).
 
ΘΟΥΚΥΔΙΔΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
 
Ξενοφώντος Ελληνικά

Καμιά απόρριψη και καμιά αποδοχή δεν είναι προσωπική

Από την παιδική ηλικία μάς διδάσκουν να είμαστε τέλεια πλάσματα για να μην μας απορρίψουν και προσπαθούμε σκληρά να έχουμε την αποδοχή όλων.

Αρχίζουμε να φοβόμαστε την απόρριψη και δεν τολμάμε να εκφράσουμε αυτό που νιώθουμε. Σταδιακά αντιμετωπίζουμε τους άλλους με δειλία, γιατί το «όχι» που μπορεί να βγει από τα χείλη τους γιγαντώνεται και γίνεται ένας δράκος που μας καταπίνει. Κρατάμε με αυτόν τον τρόπο απόσταση από τους ανθρώπους. Κρατάμε με αυτόν τον τρόπο απόσταση από τη ζωή.

Πρέπει να καταλάβουμε ότι το «όχι» του άλλου δεν αφορά εμάς αλλά τον ίδιο. Δεν είναι κάτι προσωπικό και είναι απόλυτα υγιές κάποιος να μπορεί να εκφράσει το «όχι» του. Εκφράζοντάς το μας κάνει ένα δώρο. Ουσιαστικά μας λέει ότι η ενέργειά του δεν μπορεί να κινηθεί μαζί με τη δική μας και μας γλυτώνει από καυγάδες και τσακωμούς που θα υπήρχαν στο μέλλον. Γιατί, όταν δυο ενέργειες δεν μπορούν να κινηθούν μαζί, τότε δημιουργούν δυσαρμονία στη ροή και αυτό φέρνει δυσκολίες στη σχέση μεταξύ δύο ανθρώπων.

Και εμείς από την άλλη χρειάζεται να μπορούμε να εκφράζουμε το «όχι» μας κάνοντας ένα αντίστοιχο “δώρο” στον άλλον αντί να τον ταλαιπωρούμε με χίλιες δυο ιδιοτροπίες και τερτίπια, τιμωρώντας τον κατά βάθος επειδή υπάρχει στη ζωή μας. Αν δυσκολευόμαστε να λέμε «όχι» είτε γιατί δεν θέλουμε να πληγώσουμε τον άλλον είτε γιατί θέλουμε να είμαστε αποδεκτοί, τότε κάνουμε τη ζωή μας ένα μπερδεμένο κουβάρι με αποτέλεσμα να καταπιεζόμαστε και να δυσκολευόμαστε να καταλάβουμε με ποιους ανθρώπους ταιριάζουμε και με ποιους όχι.

Αν είμαστε αληθινοί με τον εαυτό μας, αν είμαστε αληθινοί στα «ναι» και στα «όχι» μας, τότε η ζωή μας δεν θα είναι ένα μπέρδεμα αλλά η ενέργειά μας θα ρέει αβίαστα και θα έχουμε χαρά.

Όμως, αυτό που φοβάται την απόρριψη, αυτό που φοβάται να τολμήσει και κρατά απόσταση από τους ανθρώπους, κρατά απόσταση από τη ζωή, είναι το “εγώ”. Το “εγώ” έχει παγιωμένο τρόπο συμπεριφοράς. Κινείται πάντα σε καθορισμένα μονοπάτια και μόνο σε γνωστούς δρόμους, ακόμα κι αν αυτοί του δίνουν πόνο και δυστυχία. Αν γίνουμε παρατηρητές του “εγώ” μας, θα δούμε ότι είναι πάντα πολύ προβλέψιμο.

Αν αφήσουμε το “εγώ” και γίνουμε άνθρωποι δημιουργικοί, τότε θα είμαστε ρευστοί. Θα μπορούμε να κινούμαστε με ευκολία σε όλες τις κατευθύνσεις, θα μας συναρπάζει το άγνωστο, το μη δεδομένο και το μη ασφαλές, γιατί θα έχουμε κατανοήσει πια ότι η ζωή δεν έχει καμιά ασφάλεια. Κανένα συμβόλαιο δεν μπορείς να υπογράψεις μαζί της και το μόνο δεδομένο που υπάρχει μέσα στη ροή της ζωής είναι η ίδια η αλλαγή.

Osho: «Ο πλουσιότερος άνθρωπος δεν έχει χαρακτήρα. Είναι ρευστός, κινείται διαρκώς σε διαφορετικές διαστάσεις. Ψάχνει και αναζητάει από κάθε διάσταση. Είναι πάντοτε παιδί με μάτια που κοιτάζουν πάντοτε με θαυμασμό και δέος. Πάντοτε κυνηγά πεταλούδες και μαζεύει βότσαλα. Ποτέ δεν νιώθει πως έχει φτάσει. Ποτέ! Ολόκληρη η ζωή του είναι γεμάτη αφίξεις και αναχωρήσεις, ποτέ όμως δεν φτάνει στο σημείο που να μπορεί να πει ότι έχει φτάσει. Εκείνοι που λένε ότι έχουν φτάσει είναι νεκροί και κουβαλούν γύρω τους τον τάφο τους».

Αντίδραση πάλης ή φυγής

Αποτέλεσμα εικόνας για 手 で 口 を 隠すΟ όρος «πάλη ή φυγή» πρωτοχρησιμοποιήθηκε στις αρχές του 20ού αιώνα από τον Αμερικανό φυσιολόγο, Walter Cannon ώστε να περιγράψει την αντίδραση οργανισμών κάτω από αγχογόνες συνθήκες. Με λίγα λόγια, όταν ένας ζωντανός οργανισμός βρίσκεται υπό απειλή, το συμπαθητικό νευρικό σύστημα ανταποκρίνεται, προκαλώντας αύξηση της αδρεναλίνης και μεταβολές στις κόρες των ματιών, στα επίπεδα ζαχάρου και κορτιζόλης και στους χτύπους της καρδιάς ή την αρτηριακή πίεση.

 Πολλές φορές, η απόκριση αυτή προκαλεί παρεμβολές και σε αυτόνομες αντιδράσεις, όπως το ανοσοποιητικό σύστημα, την αναπνοή και την πέψη.

Εξελικτικά, ο μηχανισμός αυτός στόχο έχει να τροφοδοτήσει τον οργανισμό με επιπλέον εγρήγορση, αντοχή και ταχύτητα ώστε να υπερασπιστεί τον εαυτό του καλύτερα πολεμώντας την απειλή (πάλη) ή να τον προετοιμάσει για να τραπεί σε φυγεί (φυγή). Οι επιστήμονες αναφέρονται επίσης σε μία τρίτη αντίδραση στρες που συμβαίνει όταν ένα ζώο δεν παλεύει, ούτε φεύγει και ονομάζεται “πάγωμα”. To ζώο πανικοβάλλεται και λιποθυμά ή μένει ακίνητο, κάτι που συμβαίνει για παράδειγμα στους ανθρώπους αν τρομάξουν ή στις γάτες όταν τυφλώνονται από τους προβολείς του αυτοκινήτου. Ωστόσο, το πάγωμα δεν συμπεριλαμβάνεται ως βασική αντίδραση διότι θεωρείται μέθοδος αποφυγής, μιας και πολλά ζώα χάνουν το ενδιαφέρον τους σε πλάσματα που δεν κινούνται ή μοιάζουν νεκρά.

Η απόκριση «πάλης ή φυγής» εμφανίζεται στους ανθρώπους σε περιόδους στρες ή κινδύνου και μπορεί να είναι παραγωγική όταν η κατάσταση το απαιτεί. Σε ορισμένες περιπτώσεις όμως, η απειλή είναι υποκειμενική, και έτσι στο άτομο προκαλούνται ακραίες αντιδράσεις πάλης ή φυγής σε απειλές που αντικειμενικά δεν είναι παρούσες. Για παράδειγμα, ένα άτομο μπορεί να βιώσει ως απειλητική μία αντίθετη άποψη από τη δική του και να οδηγηθεί σε βιαιοπραγία (πάλη) ή ακόμα να προσπαθήσει να διαφύγει από την αντιπαράθεση (φυγή). Επιπλέον, άνθρωποι με αγχώδεις διαταραχές, τείνουν να εμφανίζουν αντιδράσεις πάλης ή φυγής χωρίς εμφανή λόγο ή ως αντίδραση σε μία απειλητική σκέψη.

Παρόλο που η αντίδραση πάλης ή φυγής είναι μια λειτουργική ενστικτώδης συμπεριφορά που σκοπό έχει να μας προστατεύσει, σε αυτές τις περιπτώσεις μπορεί να γίνει εξαιρετικά ψυχοφθόρα για την ομαλή λειτουργία ενός ανθρώπου. Αν κάποιος βρίσκεται σε μια τέτοια κατάσταση υπερδιέγερσης η οποία συνοδεύεται και από σωματικά συμπτώματα όπως δυσκολία στην έλευση και διατήρηση ύπνου, αίσθημα δύσπνοιας, προβλήματα του εντέρου ή ακόμα και από ψυχολογικά συμπτώματα όπως πανικό, ή απομόνωση, τότε θα ήταν ωφέλιμο για το άτομο να διερευνήσει τους λόγους με έναν ιατρό ή ψυχολόγο.

Καυγάδες και πώς να τους αποφύγουμε

Είναι κοινώς αποδεκτό ότι δεν υπάρχει σχέση, στην οποία να μην εκδηλωθεί κάποια στιγμή διαφωνία, η οποία θα οδηγήσει σε καυγά. Εάν το φαινόμενο αυτό είναι συχνό θα πρέπει να προβληματιστούμε, ώστε να βρούμε τρόπο να εκφράζουμε την αναπόφευκτη διαφωνία μας με τρόπο τέτοιο, που δεν θα οδηγήσει σε τσακωμό.

Το πιθανότερο είναι να έχουμε επιλέξει λάθος τρόπο χειρισμού και να μην έχουμε σκεφτεί εναλλακτικές λύσεις.

Για να μπορέσουμε να οδηγηθούμε σε καλύτερη αντιμετώπιση των συγκρούσεων με το σύντροφό μας θα πρέπει να διερευνήσουμε κάποια πράγματα που μας αφορούν. Θα πρέπει να εντοπίσουμε τηνπραγματική αιτία της ενόχλησής μας από τη συμπεριφορά του και να μη μείνουμε στην επιφάνεια. Θα πρέπει να αποκτήσουμε συναίσθηση του πώς αντιδρούμε σε δεδομένες καταστάσεις. Πώς τσακωνόμαστε, πώς εκφράζουμε τη διαφωνία μας; Διαλέγουμε να φωνάζουμε, να γκρινιάζουμε, να «παραβλέπουμε» μέχρι να γίνει η έκρηξη κ.ο.κ. Επίσης, θα πρέπει να παρατηρήσουμε ποιον τρόπο επιλέγει ο σύντροφός μας να αντιδράσει σε αντίστοιχες καταστάσεις.

Εάν συνειδητοποιήσουμε τους τρόπους αντίδρασης μπορεί να γίνει μια κουβέντα συγκεκριμένη με παραδείγματα και να γίνει προσπάθεια να αλλάξουμε τρόπο αντιμετώπισης. Φυσικά κάτι τέτοιο δεν μπορεί να γίνει από τη μια μέρα στην άλλη, αλλά απαιτεί χρόνο και ενέργεια. Εάν, όμως, έχουμε συζητήσει ανοιχτά με το σύντροφό μας και έχουμε σαφή εικόνα του τι θέλουμε να πετύχουμε και προς τα πού να κινηθούμε τότε η επιτυχία είναι πολύ πιθανή.

Επιπλέον όταν διαπιστώνουμε μία διαφωνία και αποφασίσουμε να τη συζητήσουμε θα πρέπει να είμαστεκαλοπροαίρετοι, ήρεμοι και ξεκάθαροι στις θέσεις μας. Κατηγορίες, επιθετική στάση και αφορισμοί δεν έχουν θέση στη συζήτηση, γιατί διαφορετικά θα οδηγηθούμε με μαθηματική ακρίβεια σε καυγά και ρήξη. Αρνητικοί επιθετικοί προσδιορισμοί και φωνές, επίσης θα οδηγήσουν σε τσακωμό. Χρειάζεται να εξηγήσουμε με σαφήνεια τι μας ενόχλησε και σε τι διαφωνούμε και να περιγράψουμε πώς νιώθουμε σχετικά με αυτό. Οφείλουμε να δείχνουμε με όλους τους τρόπους τη διάθεσή μας για εποικοδομητική συζήτηση και όχι καυγά. Αυτό το πετυχαίνουμε όταν εκφράζουμε την εκτίμηση, το σεβασμό και την αγάπη μας στο σύντροφό μας κατά τη συζήτηση. Επιβεβλημένο είναι να ακούμε τι μας λέει ο σύντροφός μας και να μην κάνουμε μονόλογο.

Εάν θέλουμε να έχουμε όσο το δυνατόν λιγότερους καυγάδες θα πρέπει κατ’ αρχάς να συνειδητοποιήσουμε πράγματα για τον εαυτό μας, τι μας ενοχλεί και πώς αντιδρούμε όταν είμαστε ενοχλημένοι αλλά και για το σύντροφό μας και να επιδείξουμε την ηρεμία και την ψυχραιμία, που απαιτούνται κατά τη συζήτηση της όποιας διαφωνίας μας, έχοντας πάντα στο μυαλό μας ότι συζητάμε με το σύντροφο και συμπαραστάτη μας και όχι με κάποιον αντίπαλο. Η κρίση μπορεί να αποδειχτεί θαυμάσια ευκαιρία εάν την αξιολογήσουμε και αξιοποιήσουμε.

Οι συναισθηματικές μας ανάγκες

Ρίχνοντας μια γρήγορη ματιά στην πυραμίδα αναγκών του Maslow παρατηρούμε πως στη βάση της πυραμίδας βρίσκονται οι πρωταρχικές και βασικές μας ανάγκες,που είναι απαραίτητες για την επιβίωσή μας: φαγητό,νερό,στέγη,ύπνος είναι οι πιο σημαντικές από αυτές.

Ανεβαίνοτας τα επίπεδα προς την κορυφή διαπιστώνουμε πως και οι συναισθηματικές μας ανάγκεςείναι εξίσου σημαντικές και απαραίτητες για την επιβίωσή μας.

Μερικές από αυτές θα αναπτυχθούν εδώ:

Σωματική επαφή
Το άγγιγμα είναι μία ανάγκη απολύτως απαραίτητη για το μεγάλωμα και την υγιή ανάπτυξη του βρέφους. Χωρίς αυτό δεν μπορεί να αναπτυχθεί, ακόμα και αν τρέφεται σωστά. Το ίδιο σημαντική είναι η επαφή και για τoν ενήλικα. Με το άγγιγμα νιώθουμε ότι υπάρχουμε,συνδεόμαστε ψυχικά με τoυς ανθρώπους γύρω μας. Σύμφωνα με πολλούς επιστήμονες, χρειαζόμαστε τέσσερις με δώδεκα αγκαλιές την ημέρα, προκειμένου να νιώθουμε ψυχικά υγιείς.

Ένα καλό αυτί
Πολλές φορές στη διάρκεια της ζωής μας έχουμε νιώσει την ανάγκη να μοιραστούμε τις σκέψεις, τα συναισθήματα και τους προβληματισμούς μας με τους δικούς μας ανθρώπους. Έχουμε αισθανθεί την ανάγκη να μας ακούσουν, να μας νιώσουν, να μπουν στη θέση μας χωρίς να μας κρίνουν. Τις περισσότερες φορές μάλιστα, δε χρειαζόμαστε καν μια συβουλή, παρά μόνο έναν καλό και στοργικό αποδέκτη.

Στήριξη και αποδοχή
Τι πιο σημαντικό από την παρουσία ανθρώπων δίπλα μας, που έχουν τη θέληση να μας στηρίζουν σε δύσκολές στιγμές; Σε περιόδους, που η ζωή δε μας τα φέρνει όπως ακριβώς είχαμε υπολογίσει και όλα μας φαίνονται μαύρα, η ανιδιοτελής στήριξη των δικών μας ανθρώπων, η κατανόηση και η προσπάθειά τους να απαλύνουν τον ψυχικό μας πόνο, είναι ζωτικής σημασίας. Και όταν η στήριξη αυτή συνοδεύεται από αποδοχή δίχως όρους, αποδοχή, που δεν υπαγορεύεται από κοινωνικά πρέπει, αυτό μπορεί να είναι ένα από τα καλύτερα δώρα στις δύσκολες περιόδους της ζωής μας.

Διασκέδαση και Αυθορμητισμός
Είναι αλήθεια πως η ζωή αποκτά άλλο χρώμα, όταν επιτρέπουμε σε αυτό το μικρό παιδί, που όλοι κρύβουμε μέσα μας να εκφράσει την παιδικότητά του, να αφεθεί στο παιχνίδι και στη διασκέδαση με την ίδια λαχτάρα και ξεγνιασιά, όπως τότε, που ήμασταν παιδιά. Η διασκέδαση και το παιχνίδι στην καθημερινή ζωή κάνουν τα προβλήματα και τις δυσκολίες να φαντάζουν πιο μικρά. Η ζωή γίνεται πιο ανάλαφρη και απολαυστική!

Πώς να έρθουμε πιο κοντά στη συναισθηματική ολοκλήρωση

Αποτέλεσμα εικόνας για елена визерскаяΑπό την αρχή της ζωής μας, ερχόμαστε αντιμέτωποι με ένα πλήθος αναγκών οι οποίες απαιτούν την άμεση ικανοποίησή τους. Αυτό, σε πρώτο στάδιο, αποτελεί ευθύνη των σημαντικών άλλων και κυρίως της μητέρας, καθώς ως βρέφη δεν έχουμε τη δυνατότητα να καλύψουμε μόνοι μας τις βασικές συναισθηματικές μας ανάγκες.

Ερχόμαστε στον κόσμο ζητώντας να αγαπηθούμε άνευ όρων, να υπάρξουμε σε ένα συναισθηματικά σταθερό περιβάλλον, να συνάψουμε ασφαλείς σχέσεις με τα σημαντικά για εμάς πρόσωπα, να νιώσουμε ότι μας καταλαβαίνουν και μας αποδέχονται για αυτό που είμαστε. Ωστόσο, όταν μία ανάγκη μας παραμείνει ανεκπλήρωτη, είτε λόγω ενός αποστερητικού οικογενειακού περιβάλλοντος είτε λόγω μίας τοξικής εμπειρίας της παιδικής ηλικίας, ενηλικιωνόμαστε έχοντας την τάση να αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο ένα μέρος εχθρικό, τους άλλους ανθρώπους απορριπτικούς και τον εαυτό μας ανάξιο να λάβει αγάπη, φροντίδα και υποστήριξη.

Mε το πέρας του χρόνου, αυτή η πεποίθηση παγιώνεται και οδηγεί σε επαναλαμβανόμενα μοτίβα συμπεριφοράς που συχνά είναι δυσλειτουργικά καθώς δεν συντελούν στην κάλυψη των συναισθηματικών αναγκών μας. Ως αποτέλεσμα, παγιδευόμαστε σε φαύλους κύκλους που συνεχώς επιβεβαιώνουν αυτές τις σκέψεις και προκαλούν δυσάρεστα συναισθήματα. Μάλιστα, επιλέγουμε ασυνείδητα οι ίδιοι τις συνθήκες και τη συμπεριφορά που θα αναπαράγουν την οικεία σε εμάς πεποίθηση καθώς βιωματικά έχουμε μάθει ότι αυτή είναι η δική μας πραγματικότητα. Όσο κι αν μας πληγώνει, τείνουμε να επιστρέφουμε σε αυτή αναγνωρίζοντάς την ως κομμάτι του εαυτού μας.

Παρόλα αυτά, όσο επαναλαμβάνουμε τους φαύλους κύκλους, δεν παύουμε να αισθανόμαστε την εσωτερική σύγκρουση που απορρέει απο το γεγονός ότι δεν είμαστε συναισθηματικά πλήρεις. Όσο υπάρχουν εσωτερικές συγκρούσεις τα “καμπανάκια” του οργανισμού μας δεν παύουν να χτυπούν. Πολλές φορές, μεταμφιεσμένα σε ψυχολογικά συμπτώματα έρχονται να αποσπάσουν την πολυπόθητη προσοχή μας.

Καλούμαστε τότε να ακούσουμε τις ανάγκες μας, να αποτινάξουμε τις παλιές πεποιθήσεις και με ένα νέο τρόπο να προσεγγίσουμε και να φροντίσουμε τον εαυτό μας. Με το να κατανοήσουμε το πως διαμορφώθηκαν οι δυσλειτουργικές πεποιθήσεις μας και τι ρόλο παίζουν στη ζωή μας ερχόμαστε ένα βήμα πιο κοντά στην κατανόηση του εαυτού μας και στην συναισθηματική ολοκλήρωση.

Σε τι χρειάζονται τα προσωπικά όρια και πως καταλαβαίνουμε αν είναι υγιή;

Αποτέλεσμα εικόνας για Σε τι χρειάζονται τα προσωπικά όρια και πως καταλαβαίνουμε αν είναι υγιή;Τι είναι τα προσωπικά όρια;
Τα προσωπικά μας όρια είναι αυτά που καθορίζουν τον προσωπικό μας χώρο, σωματικά, συναισθηματικά, διανοητικά, σεξουαλικά, πνευματικά. Τα όρια μας επιτρέπουν να διαχωρίζουμε τον εαυτό μας από τους άλλους, τις σκέψεις και τα συναισθήματά μας, από τις σκέψεις και τα συναισθήματα των άλλων. Μας βοηθούν να διαφυλάξουμε την ακεραιότητά μας, να παίρνουμε την ευθύνη του εαυτού μας και να έχουμε τον έλεγχο της ζωής μας. Μας προστατεύουν από την χειραγώγηση, την εκμετάλλευση και την παραβίαση των άλλων.

Γιατί χρειαζόμαστε τα προσωπικά όρια;
Το να θέτουμε όρια είναι ουσιαστικής σημασίας για τη σωματική και συναισθηματική μας υγεία. Έχοντας υγιή όρια, ενδυναμώνουμε τον εαυτό μας, προστατεύουμε την αυτοεκτίμησή μας, διατηρούμε τον αυτοσεβασμό μας και απολαμβάνουμε υγιείς σχέσεις. Τα μη υγιή όρια επιφέρουν συναισθηματικό πόνο που μπορεί να οδηγήσει σε άγχος, εξάρτηση, κατάθλιψη ή ψυχοσωματική ασθένεια.

Η έλλειψη ορίων είναι σα να αφήνεις ανοιχτή την πόρτα του σπιτιού σου ξεκλείδωτη, οπότε μπορεί να μπει μέσα όποιος θέλει, ακόμη και ανεπιθύμητοι επισκέπτες. Από την άλλη, το να έχεις πολύ αυστηρά όρια μπορεί να οδηγήσει σε απομόνωση, σα να ζεις σ’ ένα φρούριο όπου κανένας δεν μπορεί να μπει μέσα αλλά ούτε εσύ μπορείς να βγεις έξω.

Το όριο είναι όπως μια γραμμή ιδιοκτησίας. Όταν δεις μια πινακίδα που λέει «Απαγορεύεται η καταπάτηση», είναι ξεκάθαρο ότι αν παραβιάσεις το όριο, θα υπάρξουν συνέπειες. Αυτό το είδος ορίου είναι εύκολο να το φανταστείς και να το κατανοήσεις γιατί βλέπεις την πινακίδα και το σύνορο που προστατεύει. Τα προσωπικά όρια είναι πιο δύσκολο να οριστούν γιατί οι γραμμές είναι αόρατες, μπορούν να αλλάξουν και είναι διαφορετικές για κάθε άτομο. Όπως ακριβώς η πινακίδα «Απαγορεύεται η καταπάτηση», τα προσωπικά όρια καθορίζουν που τελειώνεις εσύ και που αρχίζουν οι άλλοι και προσδιορίζονται από την έκταση σωματικού και συναισθηματικού χώρου που επιτρέπεις μεταξύ του εαυτού σου και των άλλων. Τα προσωπικά όρια σε βοηθούν να αποφασίσεις ποια είδη επικοινωνίας, συμπεριφοράς και συνδιαλλαγής είναι αποδεκτά για σένα.

Είδη προσωπικών ορίων

1. Σωματικά όρια
Τα σωματικά όρια παρέχουν ένα φράγμα μεταξύ του εαυτού σου και μιας απρόσκλητης εισβολής, όπως ένας επίδεσμος προστατεύει μια πληγή από τα βακτήρια. Τα σωματικά όρια αφορούν το σώμα, την αίσθηση του προσωπικού ζωτικού χώρου, την σεξουαλική προτίμηση και την ιδιωτικότητα. Αυτά τα όρια εκφράζονται μέσω των ρούχων, του καταφυγίου, της ανοχής στο θόρυβο, των λεκτικών οδηγιών και της γλώσσας του σώματος.

Ένας απλός τρόπος για να προσδιορίσουμε τα όριά μας σε σωματικό επίπεδο, είναι να ανοίξουμε τα χέρια μας σε έκταση. Ο κυκλικός χώρος που δημιουργείται γύρω από τον εαυτό μας, με διάμετρο την έκταση των χεριών μας, είναι ένας ασφαλής προσδιορισμός του προσωπικού μας χώρου.

Βέβαια τα όρια ποικίλουν από άτομο σε άτομο γιατί, η προσωπικότητα του καθενός, η ιστορία του, τοσύστημα αξιών του και πολλά άλλα στοιχεία που ίσως δεν συνειδητοποιεί, παίζουν καθοριστικό ρόλο στο πόσο προσωπικό χώρο χρειάζεται για να νιώθει άνετα.

Παράδειγμα μια παραβίασης σωματικού ορίου είναι όταν κάποιος έρχεται πολύ κοντά σου για να σου μιλήσει. Η άμεση αντίδρασή σου είναι να κάνεις πίσω, προκειμένου να επαναφέρεις τον προσωπικό σου χώρο. Κάνοντας αυτό, στέλνεις ένα μη-λεκτικό μήνυμα πως όταν αυτό το άτομο στέκεται τόσο κοντά σου, νιώθεις μια εισβολή στον προσωπικό σου χώρο. Αν το άτομο συνεχίσει να έρχεται κοντά, μπορείς να προστατέψεις το όριό σου λεκτικά, λέγοντάς του να σταματήσει να σε στριμώχνει.

Άλλα παραδείγματα παραβίασης σωματικών ορίων είναι:
● Να σε αγγίζουν χωρίς τη θέλησή σου ή με μη αποδεκτό τρόπο.
● Να ψάχνεις τα προσωπικά πράγματα του άλλου.
● Να μην επιτρέπεις στους άλλους τον προσωπικό τους χώρο π.χ. να μπαίνεις στο γραφείο ενός συναδέλφου χωρίς να χτυπήσεις την πόρτα.

2. Συναισθηματικά και διανοητικά όρια
Τα συναισθηματικά και διανοητικά όρια προστατεύουν την αίσθηση της αυτοεκτίμησης και την ικανότητα να διαχωρίζεις τα συναισθήματά σου από τα συναισθήματα των άλλων. Όταν έχεις αδύναμα συναισθηματικά όρια, είναι σα να βρίσκεσαι στο κέντρο ενός τυφώνα χωρίς προστασία.

Εκθέτεις τον εαυτό σου στην επιρροή των άλλων (στα λόγια, στις σκέψεις και στις πράξεις των άλλων) και καταλήγεις να νιώθεις πληγωμένος και κακοποιημένος.
Τα συναισθηματικά και διανοητικά όρια περιλαμβάνουν τις πεποιθήσεις, τις επιλογές, την αίσθηση υπευθυνότητας και την ικανότητά σου να έχεις οικειότητα με τους άλλους.

Παραδείγματα συναισθηματικών και διανοητικών παραβιάσεων:

Να μην ξέρεις πώς να διαχωρίσεις τα συναισθήματά σου απ’ αυτά του συντρόφου σου και να επιτρέπεις στην διάθεσή του να υπαγορεύει τη χαρά σου ή τη λύπη σου (βλ. συνεξάρτηση).

Να θυσιάζεις τα σχέδια, τα όνειρα και τους στόχους σου, προκειμένου να ευχαριστήσεις τους άλλους.

Να μην παίρνεις την ευθύνη του εαυτού σου και να κατηγορείς τους άλλους για τα προβλήματά σου.

Προφανώς κανείς δεν θα ‘θελε να παραβιαστούν τα όριά του. Οπότε γιατί το επιτρέπουμε; Γιατί δεν επιβάλλουμε ή δεν υπερασπιζόμαστε τα όριά μας;

Ας δούμε μερικούς λόγους:
1. Φοβόμαστε την απόρριψη και τελικά την εγκατάλειψη.
2. Φοβόμαστε την αντιπαράθεση.
3. Από ενοχή.
4. Δεν έχουμε μάθει να έχουμε υγιή όρια.

Υγιή και μη υγιή όρια
Τα υγιή όρια είναι δυνατά αλλά και εύκαμπτα, ενθαρρύνοντας θετικές επιλογές. Τα μη υγιή όρια, είτε είναι πολύ άκαμπτα ή πολύ χαλαρά ή ανύπαρκτα και αυτό οφείλεται σε βλάβη που έχουν υποστεί από προηγούμενες εμπειρίες. Ένας λόγος για τον οποίο κάποιοι άνθρωποι μπαίνουν συνεχώς σε κακές ή κακοποιητικές σχέσεις είναι ότι τα όρια τους έχουν υποστεί βλάβη και χρειάζονται αποκατάσταση.

Ενδείξεις υγιών ορίων:
● Έχεις υψηλή αυτοεκτίμηση και αυτοσεβασμό.
● Μοιράζεσαι σταδιακά τις προσωπικές πληροφορίες σε μια αμοιβαία σχέση μοιράσματος και εμπιστοσύνης.
● Προστατεύεις το ζωτικό σου χώρο (σωματικό και συναισθηματικό) από παραβιάσεις.
● Έχεις ισότιμες συνεργασίες όπου η ευθύνη και η ισχύς είναι μοιρασμένες.
● Είσαι αποφασιστικός. Λες ΝΑΙ ή ΟΧΙ με σιγουριά και ειλικρίνεια και είσαι εντάξει όταν οι άλλοι σου λένε ΟΧΙ. Μπορείς άνετα να λες ΟΧΙ όταν κάτι δεν σου ταιριάζει
● Διαχωρίζεις τις ανάγκες, τις σκέψεις, τα συναισθήματα και τις επιθυμίες σου απ’ αυτές των άλλων. Αναγνωρίζεις ότι τα όριά σου και οι ανάγκες σου είναι διαφορετικές από των άλλων.
● Ενθαρρύνεις τον εαυτό σου να κάνει υγιείς επιλογές και αναλαμβάνεις την ευθύνη για τον εαυτό σου και για όλα όσα σε αφορούν.
● Τιμάς τις προσωπικές σου αξίες και πεποιθήσεις, ακόμη κι αν αυτό δεν αρέσει στους άλλους.
● Σέβεσαι τον προσωπικό χώρο των άλλων και τα προσωπικά τους αντικείμενα και τους μιλάς με σεβασμό.
● Περιμένεις να αποκτήσεις οικειότητα με έναν άνθρωπο πριν τον πλησιάσεις σωματικά και αγγίζεις σεξουαλικά κάποιον μόνο με τη συγκατάθεσή του.
● Ενημερώνεις τους άλλους όταν έχουν παραβιάσει το όριό σου.
Ενδείξεις μη υγιών ορίων:
● Μοιράζεσαι πολλά προσωπικά σου στοιχεία πολύ γρήγορα ή κλείνεις τον εαυτό σου και δεν εκφράζεις τις ανάγκες και τα θέλω σου.
● Νιώθεις υπεύθυνος για την ευτυχία των άλλων.
● Δεν μπορείς να πεις ΟΧΙ, γιατί φοβάσαι την απόρριψη ή την εγκατάλειψη.
● Έχεις αδύναμη αίσθηση της δικής σου ταυτότητας. Το πώς νιώθεις για τον εαυτό εξαρτάται από το πως σε αντιμετωπίζουν οι άλλοι.
● Αποδυναμώνεσαι. Επιτρέπεις στους άλλους να παίρνουν αποφάσεις για σένα, οπότε νιώθεις αδύναμος και δεν παίρνεις την ευθύνη της ζωής σου.
● Πας ενάντια στις προσωπικές σου αξίες ή πεποιθήσεις για να ευχαριστήσεις κάποιον άλλο.
● Παίρνεις ευθύνη για πράγματα που δεν σε αφορούν.
● Ψάχνεις τα προσωπικά αντικείμενα των άλλων ή παραβιάζεις τον προσωπικό ζωτικό τους χώρο.
● Λειτουργείς πολύ παρορμητικά με τους άλλους (φιλικά ή σεξουαλικά) χωρίς να έχεις πρώτα αποκτήσει οικειότητα μαζί τους.
● Στέκεσαι πολύ κοντά στους άλλους ή τους αγγίζεις χωρίς τη συγκατάθεσή τους.
● Βρίζεις, χλευάζεις ή εξευτελίζεις τους άλλους ή επιτρέπεις στους άλλους να κάνουν αυτά σε σένα.
● Δεν μπορείς να προστατέψεις τον ζωτικό σου χώρο.

ΜΙΛΩΝΤΑΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΗΡΑΚΛΕΙΤΟ – ΤΑ ΠΑΝΤΑ "ΡΕΙ"

Υπάρχουν δύο είδη ανθρώπων: Για να καταλάβεις τον Αριστοτέλη δεν χρειάζεσαι καμιά αλλαγή στο είναι σου, χρειάζεσαι απλώς πληροφόρηση. Το σχολείο μπορεί να σου προσφέρει πληροφορίες για τη λογική, για τη φιλοσοφία. Μπορείς να συλλέξεις γνώσεις και μ’ αυτές να κατανοήσεις τον Αριστοτέλη.

Για να τον καταλάβεις δεν χρειάζεται ν’ αλλάξεις. Χρειάζεται να προσθέσεις απλώς μερικές γνώσεις παραπάνω. Η ύπαρξη σου μένει ίδια. Εσύ μένεις εσύ. Δεν χρειάζεσαι διαφορετικό επίπεδο συνειδητότητας. Δεν είναι αναγκαίο! Ο Αριστοτέλης είναι κρυστάλλινος. Για να τον καταλάβεις αρκεί μια προσπάθεια. Καθένας που διαθέτει κοινό νου μπορεί να τον καταλάβει. Αλλά η κατανόηση του Ηράκλειτου είναι δύσκολη, γιατί οι γνώσεις που μαζεύεις δε βοηθούν και πολύ. Ο καλλιεργημένος νους δε βοηθά σ’ αυτή την περίπτωση. Θα χρειαστείς διαφορετική ποιότητα ύπαρξης κι αυτό είναι δύσκολο. Θα χρειαστεί να αλλάξεις. Γι’ αυτό τον ονομάζουν σκοτεινό. Αλλά δεν είναι!

Ο Ηράκλειτος είναι μία ύπαρξη τόσο φωτεινή, που όταν τον κοιτάς, τα μάτια σου χάνουν την ικανότητα να βλέπουν, το φως είναι πάρα πολύ για σένα. Δεν είσαι συνηθισμένος σε τόσο φως. Γι’ αυτό, πριν ατενίσεις τον Ηράκλειτο, πρέπει να κάνεις μερικές προετοιμασίες.

Όταν μιλά ο Ηράκλειτος φαίνεται αινιγματικός, γιατί εκφράζεται αντιφατικά. Αυτοί που γνωρίζουν πάντα εκφράζονται αντιφατικά. Υπάρχει λόγος που συμβαίνει αυτό. Δεν είναι αινιγματικοί, είναι πολύ απλοί. Μα, τι να κάνουν; Αν η ζωή η ίδια είναι μια αντίφαση, τι άλλο μπορούν να κάνουν; Για να αποφύγεις τις αντιφάσεις, μπορείς να φτιάξεις τακτοποιημένες και ξεκάθαρες θεωρίες, αλλά θα είναι λαθεμένες Δεν θα ‘ναι αληθινές μες στην πραγματικότητα της ζωής. Ο Αριστοτέλης είναι σαφής, είναι καθαρός μοιάζει με περιποιημένο κήπο. Ο Ηράκλειτος είναι άγριο δάσος.

Με τον Αριστοτέλη δεν υπάρχει δυσκολία. Εκείνος αποφεύγει την αντίφαση. Έχει φτιάξει ένα τακτοποιημένο, ένα καθαρό δόγμα, ένα δόγμα ελκυστικό. Θα φοβηθείς όταν έρθεις αντιμέτωπος με τον Ηράκλειτο, γιατί εκείνος ανοίγει την πόρτα της ζωής. Και η ζωή είναι αντιφατική. Ο Βούδας είναι αντιφατικός, ο Λάο Τσου είναι αντιφατικός. Όλοι όσοι έχουν ¨γνωρίσει¨ είναι σίγουρα αντιφατικοί. Και τι άλλο να κάνουν; Η ίδια η ζωή είναι αντιφατική κι αυτοί ακολουθούν τη ζωή. Η ζωή δεν είναι λογική. Είναι Λόγος, αλλά δεν είναι λογική. Είναι κόσμος, δεν είναι χάος. Δεν είναι λογική.

Πρέπει να καταλάβεις τη λέξη Λόγος, γιατί ο Ηράκλειτος τη χρησιμοποιεί συχνά. Κι επίσης πρέπει να κατανοήσεις τη διαφορά ανάμεσα στο λόγο και τη λογική. Η λογική είναι μια θεωρία για την αλήθεια. Ο λόγος είναι η ίδια η αλήθεια. Ο λόγος είναι υπαρξιακός. Η λογική δεν είναι. Η λογική είναι κατηγόρημα της νόησης, της θεωρίας. Προσπάθησε να το καταλάβεις. Αν δεις τη ζωή, θα πεις πως υπάρχει και ο θάνατος. Πώς μπορείς να αποφύγεις το θάνατο; Αν κοιτάξεις τη ζωή, ο θάνατος υπονοείται. Κάθε στιγμή της ζωής είναι επίσης και θανάτου. Αν χωρίσεις τη ζωή από το θάνατο, τότε δεν μπορείς να καταλάβεις ούτε τη ζωή, ούτε το θάνατο. Παραμένουν για ‘σένα άλυτο αίνιγμα.

Η ζωή και ο θάνατος δεν είναι δύο διαφορετικά φαινόμενα, μα είναι πλευρές του ίδιου νομίσματος. Αν διεισδύεις σε βάθος, θα δεις πως η ζωή είναι θάνατος και ο θάνατος είναι ζωή. Τη στιγμή που γεννιέσαι έχεις αρχίσει κιόλας να πεθαίνεις. Αν αυτό είναι αλήθεια, τότε κι όταν πεθάνεις, αρχίζεις ξανά να ζεις. Αν η ζωή συνεπάγεται το θάνατο, τότε κι ο θάνατος συνεπάγεται τη ζωή. ανήκουν το ένα στο άλλο. Είναι συμπληρωματικά.

Ζωή και θάνατος είναι σαν δύο φτερούγες ή σαν δύο πόδια. Δεν μπορείς να κινηθείς μόνο με το δεξί ή μόνο με το αριστερό πόδι. Στη ζωή δεν μπορείς να είσαι μόνο δεξιός ή μόνο αριστερός. Είσαι αναγκαστικά και τα δύο. Δογματικά, μπορείς να είσαι δεξιός ή αριστερός, αλλά τα δόγματα είναι έξω από την αλήθεια της ζωής γιατί, αναγκαστικά, τα δόγματα είναι τακτοποιημένα και ξεκάθαρα, ενώ η ζωή δεν είναι. Η ζωή είναι απεριόριστη.

Ο Ουΐτμαν, ένας από τους μεγαλύτερους ποιητές στον κόσμο, λέει: «Αντιφάσκω με τον εαυτό μου, γιατί είμαι απεριόριστος».

Με τη λογική γίνεσαι στενόμυαλος. Δεν μπορείς να είσαι απέραντος. Αν φοβάσαι την αντίφαση, ποτέ δε θα πλατύνει ο νους σου. Θα είσαι υποχρεωμένος να διαλέγεις, να συμπιέζεσαι, να αποφεύγεις την αντίφαση, να την κρύβεις. Αλλά, μήπως αν την κρύψεις, θα χαθεί; Μήπως, αν πάρεις το βλέμμα σου από το θάνατο, θα τον αποφύγεις;

Όλα έχουν τη θέση τους μέσα στην αρμονία. Να γιατί ονομάζουν τον Ηράκλειτο Αινιγματικό. Ο Λάο Τσου θα τον είχε κατανοήσει βαθιά, όμως ο Αριστοτέλης δεν μπόρεσε. Και, ατυχώς, ο Αριστοτέλης υπήρξε η πηγή της ελληνικής σκέψης. Κι ακόμα ατυχέστερα, η ελληνική σκέψη υπήρξε η βάση της δυτικής σκέψης.

Ποιό είναι το νόημα του Ηράκλειτου, το βαθύτερο νοημά του; Προσπάθησε να καταλάβεις, για να μπορέσεις να με παρακολουθήσεις. Δεν πιστεύει στο είναι, πιστεύει στο γίγνεσθαι. Ο Θεός γι’ αυτόν είναι γίγνεσθαι. Αν παρατηρήσεις προσεκτικά θα δεις ότι στον κόσμο δεν υπάρχουν πράγματα. Τα πάντα είναι μια συνεχής εξελικτική διαδικασία. Η χρήση της λέξης «είναι», όταν μιλάς για την ύπαρξη, είναι λάθος. Γιατί τα πάντα είναι γίγνεσθαι. Τίποτα, δε βρίσκεται στην κατάσταση του «είναι». Τίποτα!

Η ζωή είναι κίνηση. Σαν το ποτάμι είναι η ζωή, που συνεχώς κινείται. Λέει ο Ηράκλειτος: «Δεν μπορείς να μπεις στο ίδιο ποτάμι δυό φορές», γιατί τη στιγμή που πας να μπεις για δεύτερη φορά, το ποτάμι έχει ήδη κυλήσει. Είναι ροή. Μπορείς να συναντήσεις τον ίδιο άνθρωπο δυο φορές; Αδύνατον. Ήσασταν εδώ χθες το πρωί, είσαστε και τώρα. Μα εγώ είμαι σήμερα ο ίδιος με εκείνον που ήμουν χθες; Εσείς είστε οι ίδιοι; Και τα δυο ποτάμια έχουν κυλήσει. Ίσως αύριο πάλι να είστε εδώ, μα δε θα με βρείτε. Εδώ που στέκομαι θα βρίσκεται κάποιος άλλος.

Η ζωή είναι αλλαγή. «Μόνο η αλλαγή είναι αιώνια», λέει ο Ηράκλειτος. Το μόνο που δεν αλλάζει ποτέ είναι η αλλαγή. Όλα τα άλλα αλλάζουν. Ο Ηράκλειτος πιστεύει στη συνεχή εξέλιξη. Τα πάντα είναι εξέλιξη. Είναι ο τρόπος που υπάρχουν. Το να υπάρχεις σημαίνει πως βρίσκεσαι σε συνεχή εξέλιξη. Το είναι σημαίνει γίγνεσθαι. Το να παραμένεις εκεί που βρίσκεσαι, σημαίνει πως κινείσαι.
Τίποτα δεν είναι στατικό. Ως και τα βουνά, ως και τα Ιμαλάϊα δεν είναι στατικά. Κινούνται. Γεννιούνται και πεθαίνουν. Τα Ιμαλάϊα είναι μια από τις νεότερες οροσειρές στον κόσμο και εξακολουθούν να αναπτύσσονται. Δεν έχουν φτάσει ακόμα στην τελική τους κορύφωση, είναι πολύ νέα. Κάθε χρόνο ψηλώνουν ένα πόδι. Υπάρχουν και παλιά βουνά που έχουν ολοκληρώσει την ανάπτυξή τους. Τώρα καταρρέουν, γερνούν, οι ράχες τους καμπουριάζουν.

Βλέπεις τους τοίχους γύρω σου; Κάθε μόριό τους είναι μία κίνηση. Δεν μπορείς να τη δεις, γιατί είναι πολύ λεπτή και γρήγορη. Σήμερα οι Φυσικοί συμφωνούν με τον Ηράκλειτο, όχι με τον Αριστοτέλη. Οποτεδήποτε η επιστήμη κάνει άλλο ένα βήμα πιο κοντά στην πραγματικότητα, είναι υποχρεωμένη να συμφωνήσει με τον Λάο Τσου και τον Ηράκλειτο. Σήμερα η επιστήμη λέει ότι τα πάντα είναι σε κίνηση. Ο Έντινγκτον έχει πει ότι η μόνη λανθασμένη λέξη είναι η λέξη παύση. Τίποτα δε βρίσκεται σε παύση. Πρόκειται για λάθος λέξη, που δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Το είναι υπάρχει μόνο στη γλώσσα. Στη ζωή, στη ύπαρξη δεν υπάρχει είναι.

Τα πάντα είναι γίγνεσθαι. Ο ίδιος ο Ηράκλειτος, όταν λέει για το ποτάμι – και το σύμβολο του ποταμιού είναι βαθύτατο στον Ηράκλειτο – όταν λέει πως δεν μπορείς να μπεις δυο φορές στο ίδιο ποτάμι, εννοεί επίσης πως, ακόμα κι αν μπεις, είσαι και δεν είσαι ο ίδιος. Επιφανειακά μόνο μοιάζεις ο ίδιος. Δεν άλλαξε μόνο το ποτάμι, άλλαξες κι εσύ.

Τί πρέπει να προσέξετε τώρα που το παιδί σας ξεκινάει το σχολείο

Αποτέλεσμα εικόνας για Τί πρέπει να προσέξετε τώρα που το παιδί σας ξεκινάει το σχολείοΑς έχω στο μυαλό μου ότι όπως η κάθε οικογένεια έτσι και η δική μου, διαθέτει σίγουρα ένα μοναδικό και ιδιαίτερο τρόπο να χειρίζεται τις νέες καταστάσεις και τις αλλαγές. Αυτό σημαίνει πως χρειάζεται να δείξω εμπιστοσύνη στις δυνατότητες του παιδιού μου και να προσπαθήσω να μην του μεταφέρω την αγωνία και την ανησυχία μου, το άγχος και το φόβο μου σχετικά με την προσαρμογή του.

• Καλό είναι λίγο καιρό πριν ξεκινήσει το σχολείο να πάω το παιδί μου εκείνα γνωρίσει το χώρο, τη δασκάλα ή και άλλους δασκάλους και αν είναι δυνατόν και κάποιους από τους μελλοντικούς συμμαθητές του, εάν βέβαια είναι δυνατό.

 • Θα εξηγήσω στο παιδί μου ότι είναι αποδεκτό και επιτρεπτό να νιώθει διάφορα συναισθήματα για το ξεκίνημά του στο σχολείο, όπως άλλωστε νιώθουν και όλα τα άλλα παιδάκια που ξεκινούν και εκείνα τώρα μαζί του. Τα παιδάκια που θα γίνουν συμμαθητές και κάποια με τον καιρό θα γίνουν και καλοί του φίλοι.

• Θα του εξηγήσω και θα το διαβεβαιώσω πως όταν θα σχολάσει θα είμαι εκεί - τις πρώτες μέρες τουλάχιστον, αν εργάζομαι και μπορώ να πάρω άδεια από την δουλειά μου - για να το πάρω. Αν εργάζομαι και δεν μπορώ να πάρω άδεια τις πρώτες μέρες του σχολείου του, θα το ενημερώσω για το ποιος θα το πάρει από το σχολείο και με ποιον θα μείνει μέχρι να επιστρέψω στο σπίτι.

• Θα το διαβεβαιώσω επίσης πως όταν γυρίσουμε στο σπίτι, μπορούμε να μιλήσουμε για οτιδήποτε το έχει απασχολήσει, ότι θα είμαι διαθέσιμη δηλαδή για να συζητήσουμε τις δυσκολίες που πιθανόν αντιμετώπισε στη διάρκεια της ημέρας του αλλά και για το τι έκανε, πως πέρασε και τι κατάφερε.

• Μην το συγκρίνω με τα αδελφάκια του ή με τα ξαδερφάκια του ή ακόμη και με τα γειτονόπουλα στην ικανότητα προσαρμογής του. Το κάθε παιδί χρειάζεται ιδιαίτερη προσέγγιση και υποστήριξη, καθώς διαθέτει ένα δικό του μοναδικό και ευαίσθητο χρονοδιάγραμμα προσαρμογής.

Υπολογιστές με τεχνητή νοημοσύνη πέτυχαν καλύτερη διάγνωση πνευμονολογικών εξετάσεων

Αποτέλεσμα εικόνας για Υπολογιστές διάγνωση πνευμονολογικών εξετάσεωνΟι υπολογιστές που διαθέτουν εξελιγμένα προγράμματα με τεχνητή νοημοσύνη, είναι σε θέση να βελτιώσουν τις διαγνώσεις των πνευμονολογικών εξετάσεων, πετυχαίνοντας καλύτερα αποτελέσματα και από τους γιατρούς στον εντοπισμό ασθενειών των πνευμόνων, σύμφωνα με μια νέα βελγική επιστημονική έρευνα.
 
Είναι η πρώτη φορά που στο πεδίο της πνευμονολιογίας αναγνωρίζεται η σημαντική χείρα βοηθείας που μπορεί να δώσει η υψηλή τεχνολογία για ακριβέστερες διαγνώσεις. Οι ερευνητές, με επικεφαλής τον Βιμ Γιάνσενς του Πανεπιστημίου της Λουβέν, έκαναν τη σχετική ανακοίνωση στο διεθνές συνέδριο της Ευρωπαϊκής Πνευμονολογικής Εταιρείας στο Λονδίνο την προηγούμενη εβδομάδα.
 
Μέχρι σήμερα οι πνευμονολογικές εξετάσεις αξιολογούνται σε μεγάλο βαθμό από τους γιατρούς, ανάλογα με την εμπειρία τους. Οι Βέλγοι ερευνητές ανέλυσαν στοιχεία για σχεδόν 1.000 άτομα που έκαναν για πρώτη φορά τέτοια τεστ. Όλοι οι συμμετέχοντες έλαβαν μια πρώτη κλινική διάγνωση από τους πνευμονολόγους με βάση τα αποτελέσματα των διαγνωστικών εξετάσεων.
 
Στη συνέχεια, οι υπολογιστές με αλγόριθμους μηχανικής μάθησης ανέλαβαν να κάνουν το ίδιο. Κρίνοντας με βάση μια σειρά παραμέτρους και μαθαίνοντας στην πορεία από την 'εμπειρία' του, ο υπολογιστής προτείνει την πιθανότερη διάγνωση.
 
Όπως είπε ο Γιάνσενς, «η έρευνά μας δείχνει ότι η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να μας παρέχει πιο ακριβείς διαγνώσεις. Η ομορφιά του προγράμματος έγκειται στο ότι ο αλγόριθμος μπορεί να προσομοιώσει την πλήρη διαδικασία αξιολόγησης που κάνει ένας γιατρός, αλλά χρησιμοποιώντας μια πιο προτυποποιημένη και αντικειμενική προσέγγιση, εξαλείφοντας έτσι οποιαδήποτε μεροληψία».

ΜΙΤ: Έρχεται το πρώτο σύστημα ανάγνωσης κλειστών βιβλίων!

Αποτέλεσμα εικόνας για ΜΙΤ: Έρχεται το πρώτο σύστημα ανάγνωσης κλειστών βιβλίων!Ερευνητές των πανεπιστημίων ΜΙΤ και Georgia Tech των ΗΠΑ αναπτύσσουν το πρώτο σύστημα ανάγνωσης κλειστών βιβλίων. Πρόκειται για μια συσκευή υπολογιστικής απεικόνισης, η οποία χρησιμοποιεί κάμερα τεραχέρτς (ακτίνων-Τ) και ειδικούς αλγόριθμους για να «δει» τι κρύβεται μέσα στις σελίδες.

Οι επιστήμονες, με επικεφαλής τον ηλεκτρολόγο μηχανικό Μπάρμακ Χέσματ του Εργαστηρίου Πολυμέσων (Media Lab) του ΜΙΤ, που έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο περιοδικό «Nature Communications», έχουν έως τώρα πετύχει να διαβάσουν σωστά τα γράμματα στις εννέα πρώτες σελίδες μιας στοίβας σελίδων.

Το σύστημα, που βρίσκεται υπό ανάπτυξη και χρειάζεται χρόνο ακόμη για να βελτιωθεί, θα βοηθήσει σημαντικά στη μελέτη αρχαίων και εύθραυστων βιβλίων ή άλλων κειμένων, που οι επιστήμονες διστάζουν να ξεφυλλίσουν, μήπως τα χαλάσουν. Ήδη το Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης έχει εκφράσει το ενδιαφέρον του για την πρωτοποριακή συσκευή.

Οι ερευνητές δεν απέκλεισαν ότι κάποια στιγμή το σύστημα θα μπορούσε ίσως να διαβάσει ακόμη και γράμμα μέσα σε κλειστό φάκελο. Θα ήταν επίσης πιθανό να «σκανάρει» πολλές μαζί σελίδες, χωρίς να χρειάζεται κανείς να τις περνά μία-μία από το μηχάνημα σάρωσης.

Όμως η ίδια τεχνολογία θα μπορούσε, εκτός από τα βιβλία και χαρτιά, να αξιοποιηθεί για την ανάλυση και άλλων υλικών (χημικών, φαρμακευτικών, μηχανικών κ.α.) που είναι τοποθετημένα σε διαδοχικά στρώματα.

Η συσκευή χρησιμοποιεί ακτινοβολία τεραχέρτς (στο ηλεκτρομαγνητικό φάσμα βρίσκεται ανάμεσα στα μικροκύματα και στο υπέρυθρο φως), η οποία έχει πλεονεκτήματα έναντι των ακτίνων-Χ ή των ηχητικών κυμάτων στο να διαπερνά τις επιφάνειες και να διεισδύει μέσα σε αντικείμενα. Μεταξύ άλλων, οι λεγόμενες και ακτίνες-Τ μπορούν να διακρίνουν ανάμεσα σε μια λευκή σελίδα και σε ένα χαρτί που πάνω του έχει το μελάνι των γραμμάτων.

Ανακαλύφθηκε φαινόμενο που θα μπορούσε να μας αποκαλύψει πώς γεννιούνται τα αστέρια

coreshineΦως από τα κοσμικά νέφη, όπου γεννιούνται άστρα και πλανήτες, θα μπορούσε να μας αποκαλύψει τα μυστικά αυτών των μυστήριων περιοχών της δημιουργίας νέων άστρων, σύμφωνα με μια νέα έρευνα.
 
Αυτό το animation δείχνει το μοριακό νέφος L 183, όπως παρατηρήθηκε με δύο τηλεσκόπια: το Spitzer με μέση υπέρυθρη ακτινοβολία (σε μήκος κύματος 3,6 μικρομέτρων), καθώς και το γαλλο-καναδικό Τηλεσκόπιο στη Χαβάη στο εγγύς υπέρυθρο φως (μήκος κύματος 0,9 μικρόμετρα). Στο εγγύς υπέρυθρο φως (εμφανίζεται σε μπλε ψευδο-χρώμα), υπάρχει μια ωραία λάμψη του νέφους: δηλαδή το φως που προέρχεται από σκέδαση (διάχυση) από μικρότερους κόκκους σκόνης στις εξωτερικές περιοχές του νέφους. Η εικόνα στη  μέση περιοχή της υπέρυθρης ακτινοβολίας (σε κίτρινο ψευδό-χρώμα) δείχνει αυτό που ανακαλύφθηκε πρόσφατα: φως από διάχυση από τους μεγαλύτερους κόκκους της σκόνης στις πιο πυκνές περιοχές του πυρήνα του νέφους ("coreshine").
Τα ψυχρά μοριακά νέφη είναι τα λίκνα των άστρων και των πλανητών, όπου πυκνές συστάδες αερίου καταρρέουν σε μορφή πρωτο-άστρων και τεράστιες μάζες κόκκων σκόνης μπορεί να γίνουν πλανήτες σαν τον δικό μας κόσμο. Αλλά το πώς ακριβώς αυτό συμβαίνει είναι σε μεγάλο βαθμό άγνωστο, εν μέρει επειδή τα νέφη σκεπάζουν σαν σάβανο τις περιοχές αυτές, έτσι ώστε οι αστρονόμοι να μην μπορούν να δουν την δράση στο ορατό φως.
 
Τώρα κάποιο φως, που ονομάζεται "coreshine” και είναι μια ζωηρή λάμψη, που αναδύεται από το κέντρο αυτών των νεφών θα μπορούσε να μας αποκαλύψει δεδομένα σχετικά με το πώς αναπτύσσονται τα αστέρια και οι πλανήτες με την πάροδο του χρόνου, λένε οι οι ερευνητές.
 
stars-planets-formation-coreshineΕδώ φαίνεται το λεγόμενο coreshine από το Σκοτεινό Νεφέλωμα Lynds 183 [ή L183 ή LDN183]. Η καρδιά του νέφους αποκαλύπτεται από την ισχυρή σκέδαση του υπέρυθρου φωτός από κόκκους μεγέθους λίγων μικρών. Αυτό το φαινόμενο παρουσιάζεται στα μισά υπό μελέτη αντικείμενα. 
 
Το 2005, το διαστημικό τηλεσκόπιο Spitzer της NASA ανακάλυψε υπέρυθρο φως που εξέρχεται από τον πυρήνα του ψυχρού, χωρίς άστρα, μοριακού νέφους κάπου 400 έτη φωτός μακριά μας. Αυτό το νέφος, γνωστό και ως L183, έχει περίπου 80 φορές τη μάζα του ήλιου.
 
Οι υπέρυθρες ακτίνες που ανιχνεύτηκαν στο L183 είναι πιθανόν το αποτέλεσμα της αστροφεγγιάς που περνά μέσα από το νέφος, και το οποίο σκεδάστηκε από τους κόκκους της σκόνης στον πυρήνα του νέφους, την πιο πυκνή περιοχή του. Το συγκεκριμένο μήκος κύματος των ακτίνων δείχνει ότι οι κόκκοι της σκόνης έπρεπε να είναι τουλάχιστον 1 μικρό σε μέγεθος, ή περίπου το ένα εκατοστό του πλάτους μιας ανθρώπινης τρίχας.
 
Αυτό το μέγεθος είναι 10-πλάσιος από το μέσο όρο των κόκκων της σκόνης που νομίζουμε ότι φτιάχνουν αυτά τα νέφη. Ως εκ τούτου, αυτή η ακτινοβολία μπορεί να μας δώσει ιδέες για το πώς αναπτύσσονται τα άστρα και οι πλανήτες.
 
Τώρα δε οι επιστήμονες αποκαλύπτουν ότι αυτού του είδους η ακτινοβολία από τον πυρήνα του νέφους, δεν περιορίζεται μόνο στο L183. Στην πραγματικότητα είναι κοινή σε πολλά μοριακό νέφη σε όλο τον γαλαξία. Οι επιστήμονες χρησιμοποίησαν το Spitzer για τη διερεύνηση 110 διαφορετικών μοριακών νεφών, και περίπου τα μισά από αυτά έδωσαν λάμψεις από τον πυρήνα.
 
Όλες αυτές οι πληροφορίες θα μπορούσαν τελικά να βοηθήσουν τους επιστήμονες να κατανοήσουν πώς παίρνουν μορφή οι πλανήτες και τα αστέρια.

Ο Φόβος το φεγγάρι του Άρη δημιουργήθηκε από μία βιβλικών διαστάσεων καταστροφή στην επιφάνεια του Άρη

Η προέλευση των δύο φεγγαριών του Άρη, του Φόβου και του Δείμου, αποτελεί ένα πολύ παλιό αίνιγμα της αστρονομίας: μία από τις επικρατούσες προτάσεις θέλει και τους δύο δορυφόρους να αποτελούν αστεροειδείς οι οποίοι σχηματίστηκαν στη ζώνη των αστεροειδών και αργότερα «αιχμαλωτίστηκαν» από τη βαρύτητα του πλανήτη.

Ωστόσο, σε πρόσφατη συνδιάσκεψη στη Ρώμη παρατέθηκαν κάποια νέα σενάρια, για τα οποία υπάρχουν αρκετά αξιόπιστα στοιχεία: ένα εξ αυτών «θέλει» το Φόβο να σχηματίζεται από υλικό το οποίο εκτοξεύτηκε σε τροχιά μετά από τη «βιβλικών» διαστάσεων έκρηξη που προκλήθηκε από τη συντριβή αστεροειδούς στην επιφάνεια του Άρη.

Η θεωρία αυτή βασίζεται στην περαιτέρω ανάλυση παλαιότερων παρατηρήσεων του Φόβου τόσο στο ορατό όσο και στο υπέρυθρο φάσμα, που υποδεικνύουν την πιθανή παρουσία υλικών που συναντώνται σε μετεωρίτες – και συγκεκριμένα πρόκειται για υλικά τα οποία ανάγονται στην περίοδο που σχηματίστηκε το Ηλιακό μας σύστημα, και που συναντώνται στη Ζώνη Αστεροειδών ανάμεσα στον Άρη και το Δία- ενώ άλλες παρατηρήσεις του δορυφόρου συνηγορούν στην ύπαρξη ορυκτών τα οποία υπάρχουν στην επιφάνεια του Άρη. O συνδυασμός των δύο υποστηρίζει την υπόθεση ότι ο σχηματισμός του δορυφόρου σχετίζεται περισσότερο με υλικό από τον ίδιο τον πλανήτη, σε συνδυασμό με ύλες από τη Ζώνη Αστεροειδών, παρά με αμιγώς «ξένα» υλικά.

Οι μηχανισμοί της αστραπής της Γης είναι παρόμοιοι με αυτούς της Αφροδίτης

lightning-storms-on-Venus
Οι επιστήμονες έχουν ανακαλύψει ότι οι μηχανισμοί της αστραπής πάνω στη Γη είναι πολύ όμοιοι με αυτούς της Αφροδίτης. Οι ρυθμοί αποφόρτισης, η ένταση καθώς και η χωρική κατανομή των κεραυνών είναι συγκρίσιμα μεγέθη στους δύο πλανήτες. Τα ευρήματα αυτά θα βοηθήσουν τους επιστήμονες να καταλάβουν τη χημεία, τη δυναμική και την εξέλιξη της ατμόσφαιρας στους δύο πλανήτες.

Η εκτόξευση του Venus Express με το μαγνητόμετρο του, που φτιάχτηκε στην Αυστρία, έδωσε την ευκαιρία να επιβεβαιώσουν οι επιστήμονες την εμφάνιση της αστραπής στην Αφροδίτη και να μελετήσουν λεπτομερώς το μαγνητικό πεδίο της σε ένα υψόμετρα μεταξύ 200 και 500 χιλιομέτρων.

"Σύντομης διάρκειας ισχυροί ραδιοπαλμοί που περιμέναμε να παράγονται από τους κεραυνούς, παρατηρήθηκαν σχεδόν αμέσως μετά την άφιξή του σκάφους Venus Express στην Αφροδίτη, παρά τον γενικά μη ευνοϊκό προσανατολισμό του μαγνητικού πεδίου για την είσοδο του σήματος στην ιονόσφαιρα της Αφροδίτης και στο υψόμετρο που βρισκόταν το Venus Express”, δήλωσε ο Russell Christopher του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας.

Καθώς συγκρούονται τα σωματίδια στα σύννεφο, μεταφέρουν ηλεκτρικό φορτίο από τα μεγάλα σωματίδια στα μικρά, και ενώ τα μεγάλα σωματίδια πέφτουν προς τα κάτω, τα μικρά σωματίδια μεταφέρονται προς τα πάνω. Τελικά, ο διαχωρισμός των φορτίων οδηγεί στην διαδικασία των κεραυνών. Κι αυτή είναι σημαντική διαδικασία για μια πλανητική ατμόσφαιρα, διότι αυξάνει κατά πολύ την θερμοκρασία και την πίεση σε ένα μικρό μέρος της ατμόσφαιρας, έτσι ώστε να μπορούν να σχηματιστούν τα μόρια, τα οποία διαφορετικά δεν θα μπορούσαν να γίνουν σε μια ατμόσφαιρα με κανονική θερμοκρασία και πίεση. Για το λόγο αυτό ορισμένοι επιστήμονες έχουν σκεφτεί ότι ο κεραυνός μπορεί να έχει βοηθήσει ώστε να αναδυθεί η ζωή στη Γη.

«Έχουμε αναλύσει 3,5 χρόνων στοιχεία για τις αστραπές της Αφροδίτης, χρησιμοποιώντας τα όργανα του Venus Express. Συγκρίνοντας τα ηλεκτρομαγνητικά κύματα που παράγονται στους δύο πλανήτες, βρήκαμε ισχυρότερα μαγνητικά σήματα πάνω στην Αφροδίτη, αλλά όταν μετατρέπονται σε ροή ενέργειας βρήκαμε πολύ παρόμοια ένταση στις αστραπές," εξηγεί ο Russell.

Φαίνεται, επίσης, ότι οι αστραπές είναι περισσότερο διαδεδομένες στην ημερήσια πλευρά κι όχι στη νυχτερινή και συμβαίνουν πιο συχνά στα χαμηλά γεωγραφικά πλάτη, όπου η ηλιακή ενέργεια στην ατμόσφαιρα είναι ισχυρότερη.

"Η Αφροδίτη και η Γη, ονομάζονται δίδυμοι πλανήτες διότι έχουν παρόμοιο μέγεθος, μάζα, καθώς και εσωτερική δομή. Αυτοί δε οι κεραυνοί είναι μία ακόμη καλή αιτία για την οποία θεωρούμε πως οι δύο πλανήτες μοιάζουν, σαν να είναι δίδυμοι ετεροζυγώτες”, ανέφερε ο Russell

Τα αποτελέσματα αυτά παρουσιάστηκαν από τον Russell στο Ευρωπαϊκό Πλανητικό Συνέδριο.

Χρειάστηκαν εκατοντάδες εκατομμύρια χρόνια για να δημιουργηθούν τα πρώτα άστρα

starry-sky
Στη διαπίστωση ότι τα πρώτα άστρα του σύμπαντος δεν είναι και τόσο παλιά όσο πιστεύαμε, κατέληξαν αστροφυσικοί. Όπως ανακοινώθηκε στον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Διαστήματος (ESA) χρειάστηκαν πάνω από 380.000 χρόνια μετά το λεγόμενο Big Bang, προκειμένου να «φωτιστεί» για πρώτη φορά το Σύμπαν, με τη δημιουργία του πρώτου άστρου..

Έτσι, τα πρώτα άστρα στο σύμπαν σχηματίστηκαν πολύ αργότερα από ό,τι πιστεύαμε, σύμφωνα με τις παρατηρήσεις του Κοσμικού Υποβάθρου Μικροκυμάτων (CMB). Μια νέα ανάλυση που πραγματοποιήθηκε με τον δορυφόρο Planck, αποκάλυψε επίσης ότι τα πρώτα αστέρια ήταν οι μοναχικές πηγές που απαιτούνταν για τον επαναϊονισμό των ατόμων στο σύμπαν, από τότε που αυτά είχαν ήδη ολοκληρώσει το ήμισυ της διαδικασίας από τη στιγμή που το σύμπαν ήταν περίπου 700 εκατομμυρίων ετών .

Η ίδια έρευνα επιβεβαίωσε ότι τα συγκεκριμένα άστρα, ήταν τα μοναδικά που παρήγαγαν φωτεινή ενέργεια στο Σύμπαν, «σπάζοντας» το απόλυτο σκοτάδι που επικρατούσε. Με αυτό το φως, άρχισε το Σύμπαν να φαίνεται ως διαφανές.

Ως εκ τούτου, καταρρίφθηκε η αρχική υπόθεση που ήθελε δευτερόλεπτα μετά το big bang να δημιουργούνται ουράνια σώματα στη μορφή που γνωρίζουμε. Έστω και έτσι, η δημιουργία του πρώτου άστρου συνέβη πολύ γρήγορα, αν αναλογιστούμε ότι η διαμόρφωση του μισού σύμπαντος χρειάστηκε τουλάχιστον 700 εκατ. χρόνια εξέλιξης.

Η ακτινοβολία CMB μπορεί να μας πει πότε ξεκίνησε η εποχή του επαναϊονισμού και, στη συνέχεια, όταν σχηματίστηκαν τα πρώτα αστέρια στο σύμπαν, δήλωσε ο Jan Tauber, επιστήμονας της ESA.

Το σύμπαν σήμερα διαθέτει πολύ πολύ μεγάλο πλήθος γαλαξιών και άστρων, έτσι είναι λίγο δύσκολο να φανταστεί κανείς πως ήταν το σύμπαν των 13,8 δισ. ετών, λίγα δευτερόλεπτα μετά τη γέννηση του.

Σύμφωνα με τους επιστήμονες, όμως, σε αυτό το σημείο, το σύμπαν ήταν μία καυτή και πυκνή αρχέγονη σούπα, που περιείχε ως επί το πλείστον σωματίδια, όπως νετρίνα, πρωτόνια, ηλεκτρόνια και φωτόνια. Έμοιαζε, επίσης, πολύ με μία αδιαφανή ομίχλη, καθώς τα φωτόνια δεν ήταν σε θέση να ταξιδεύουν μεγάλες αποστάσεις χωρίς να συγκρούονται με τα ηλεκτρόνια.

Όταν το σύμπαν είχε επεκταθεί, ψυχθεί, έγινε διαφανές, κάπου 380.000 χρόνια μετά τη δημιουργία. Οι συγκρούσεις των σωματιδίων αυξήθηκαν από τότε, με τα φωτόνια να ταξιδεύουν ελεύθερα σε όλο το σύμπαν.

Ζούμε όπως παίξαμε

Αποτέλεσμα εικόνας για Ζούμε όπως παίξαμε«Πόσο φοβόμαστε τελικά το παιχνίδι; Πόσο τρέμουμε την ελευθερία της αταξίας που δημιουργεί, των αναπόφευκτων αμφισβητήσεων που προκύπτουν από αυτό, ώστε να αισθανόμαστε την ανάγκη να το υποτάξουμε στους νόμους της αγοράς και της ζήτησης, να το καθηλώσουμε σε ένα ακόμη προϊόν ή και παρεχόμενη υπηρεσία μέσω των εργαστηρίων παιχνιδιού για παιδιά και γονείς που εμφανίζονται τα τελευταία χρόνια.»
 
Σύμφωνα με τον ανθρωπολόγο Μαρσέλ Μάους, μέσω του παιχνιδιού καθίσταται δυνατή η ανάγνωση μιας κοινωνίας. Η θέση μας σήμερα ως ενήλικες απέναντι στο παιχνίδι των παιδιών, καθρεφτίζει την κοινωνίας μας, η οποία μοιάζει να το αντιστρατεύεται. Κατά τον Φρόιντ, «Το αντίθετο του παιχνιδιού δεν είναι η σοβαρότητα , αλλά η πραγματικότητα», με τον σημερινό άνθρωπο να προσαρμόζεται εύκολα, πεπεισμένος ότι δεν μπορεί να κάνει και πολλά για να την αλλάξει.
 
Ο μεταβατικός χώρος του παιχνιδιού είναι το σημείο όπου το παιδί διερευνά το άγνωστο, βιώνοντας την ελευθερία της ύπαρξής του, αναδημιουργώντας τον εαυτό του και τον κόσμο του. Παίζοντας έτσι ως παιδί, είναι πιο πιθανό ως ενήλικας να είναι σε θέση να βιώνει τις επερχόμενες μεταβολές ως προκλήσεις και όχι ως μείζονα προσωπική αμφισβήτηση και να συμβάλλει στην δημιουργία του κόσμου του αύριο, απαρνούμενος τη θέση του παθητικού υποκειμένου.
 
Δυστυχώς σήμερα η παιγνιότητα, αν και πρωταρχική ιδιότητα του παιδιού, μοιάζει να μην του επιτρέπεται από τους ενήλικες. Ως εκπρόσωποι του καταναλωτισμού τείνουμε να συγχέουμε τα υλικά παιχνίδια με την πράξη του παιχνιδιού. Παρέχουμε στα παιδιά πληθώρα παιχνιδιών που τελούν στην υπηρεσία ενός μετρήσιμου γνωστικού στόχου, στομώνοντας έτσι την δημιουργικότητά τους. Ξεχνάμε πως «παίζω δεν σημαίνει τείνω προς ένα συγκεκριμένο στόχο αλλά είμαι δεκτικός στο απρόσμενο». Ξεχνάμε πως η λειτουργία του παιχνιδιού δεν αφορά την εξάρτηση του «έχω» μα την ελευθερία του «είναι». Μια χαρτοπετσέτα, ένα κουρελάκι μπορεί να «είναι» καπέλο, πουλί, αέρας, σύννεφο..ένας ολόκληρος κόσμος εν τη γενέσει του. Αυτή η δυνητικότητα συνιστά την συναρπαστικότητα του παιχνιδιού, την περιέργεια για το τι θα συμβεί μετά, την έκπληξη μπρος στο απρόσμενο, την δυναμική -του τι μπορώ να κάνω, την εξερεύνηση -του πώς μπορώ να είμαι.

Πόσο φοβόμαστε τελικά το παιχνίδι; Πόσο τρέμουμε την ελευθερία της αταξίας που δημιουργεί, των αναπόφευκτων αμφισβητήσεων που προκύπτουν από αυτό, ώστε να αισθανόμαστε την ανάγκη να το υποτάξουμε στους νόμους της αγοράς και της ζήτησης, να το καθηλώσουμε σε ένα ακόμη προϊόν ή και παρεχόμενη υπηρεσία μέσω των εργαστηρίων παιχνιδιού για παιδιά και γονείς που εμφανίζονται τα τελευταία χρόνια.
 
Γιατί προωθούνται τα παιχνίδια -games εις βάρος του ελεύθερου παιχνιδιού – play;
Με τα games, διασφαλίζεται εκ των προτέρων, το σημείο λήξης του παιχνιδιού: νίκη, ήττα, ισοπαλία, σκορ. Αυτό που ορίζει τα games, δεν είναι η αυτοδιάθεση του παιδιού μα η φύση του αποτελέσματος. Με την αυστηρή δομή τους το ωθούν να δομεί με τη σειρά του, μια άμυνα απέναντι στο μη προβλέψιμο που προσφέρει το συμβολικό ελεύθερο παιχνίδι (play). Κι επειδή, «χωρίς καμία αμφιβολία θα ζήσουμε όπως παίξαμε», μεγαλώνοντας εξακολουθούμε να παίζουμε με αφάνταστη σοβαρότητα παρόμοια παιχνίδια με τον εαυτό μας και τους άλλους. Χρειάζονται και τα games-παιχνίδια. Μα στον καιρό μας μοιάζει να υπερκαλύπτουν το μεταβατικό χώρο του συμβολικού παιχνιδιού. Κι έχει σημασία αυτό να το δούμε. Γιατί, ό,τι μας κρατά ως παιδιά περιορισμένους μέσα σε ένα συγκεκριμένο εύρος αλληλεπιδράσεων, χρησιμοποιώντας ένα επιβεβλημένο σύνολο κανόνων, εξακολουθεί και στη ζωή μας να μας κινεί και να θέτει όρια στο τι μπορούμε να κάνουμε, «φυλακίζοντάς» μας, σε ένα ανταγωνιστικό πλαίσιο συμμόρφωσης κι εξάρτησης. Σίγουρα έτσι νοιώθουμε ασφαλείς. Κάθε ιδέα ενός μεγαλύτερου ή και διαφορετικού εύρους αλληλεπίδρασης μοιάζει τρομακτική ακόμη και για να την φανταστεί κανείς. Εύκολα μπορούμε να κάνουμε τις αναγωγές σε σχέση με την λειτουργία μας στην κοινωνία και τις αντιστάσεις μας στη δημιουργικότητα και την αλλαγή που οδηγούν σε νέους τρόπους ύπαρξης, συνοχής και αλληλεπίδρασης.
 
Στο ελεύθερο συμβολικό παιχνίδι, το παιδί ακολουθεί την εσωτερική του παρώθηση. Αφήνεται σε μια περιπέτεια, εξερευνώντας το άγνωστο μέσα κι έξω από τον εαυτό του, εμπιστευόμενο τη διαδικασία του παιχνιδιού. Αν αφιερώναμε λίγο χρόνο να το παρατηρήσουμε χωρίς να επεμβαίνουμε, θα ανακαλούσαμε την φράση του Σίλο: «Σου μιλώ για απελευθέρωση, για κίνηση, για διαδικασία». Παίζοντας μοιράζονται πράγματα και εμπειρίες, συναισθήματα, νέες αισθήσεις, δημιουργούνται αναφορές. Κι όλα αυτά τα γεννήματα της στιγμής τα υποδέχονται με χαρά και πνεύμα ανοίγματος. Μη προσδοκώντας κανένα όφελος, παρά μόνο ελπίζοντας στην επόμενη στιγμή.
 
Ο Λάο Τσε είχε πει:
«Του τροχού τον άξονα μοιράζονται τριάντα ακτίνες. Χρήσιμος όμως γίνεται από την κεντρική του τρύπα. Πλάσε κανάτι με πηλό. Χρήσιμο γίνεται από τον εσωτερικό του άδειο χώρο. Το όφελος λοιπόν έρχεται από τούτο που υπάρχει. Το χρήσιμο προκύπτει από εκείνο που λείπει».
 
Είναι ανάγκη να αφήνουμε κενό χώρο στα παιδιά να παίζουν ελεύθερα, χωρίς σκοπό. Αυτό μόνο αρκεί! Σήμερα αποτιμάται ως χάσιμο χρόνου το να μην κάνουμε τίποτα άλλο εκτός από το να παίζουμε, το να μην έχουμε άλλο σκοπό εκτός από το να γνωριστούμε. Κι όμως μέσω αυτού που παραχωρούμε οι ενήλικες στον εαυτό μας ως ευκαιρία για απόλαυση και παιχνίδι, μεταβιβάζουμε στα παιδιά το πιο ουσιώδες, την επιθυμία και την χαρά για ζωή.