Πέμπτη 4 Ιουνίου 2020

ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ - Ἡλέκτρα (1238-1291)

ΔΙΟΣΚΟΥΡΟΙ
Ἀγαμέμνονος παῖ, κλῦθι· δίπτυχοι δέ σε
καλοῦσι μητρὸς σύγγονοι Διόσκοροι,
1240 Κάστωρ κασίγνητός τε Πολυδεύκης ὅδε.
δεινὸν δὲ ναυσὶν ἀρτίως πόντου σάλον
παύσαντ᾽ ἀφίγμεθ᾽ Ἄργος, ὡς ἐσείδομεν
σφαγὰς ἀδελφῆς τῆσδε, μητέρος δὲ σῆς.
δίκαια μέν νυν ἥδ᾽ ἔχει, σὺ δ᾽ οὐχὶ δρᾶις.
1245 Φοῖβος δέ, Φοῖβος—ἀλλ᾽ ἄναξ γάρ ἐστ᾽ ἐμός,
σιγῶ· σοφὸς δ᾽ ὢν οὐκ ἔχρησέ σοι σοφά.
αἰνεῖν δ᾽ ἀνάγκη ταῦτα· τἀντεῦθεν δὲ χρὴ
πράσσειν ἃ Μοῖρα Ζεύς τ᾽ ἔκρανε σοῦ πέρι.
Πυλάδηι μὲν Ἠλέκτραν δὸς ἄλοχον ἐς δόμους,
1250 σὺ δ᾽ Ἄργος ἔκλιπ᾽· οὐ γὰρ ἔστι σοὶ πόλιν
τήνδ᾽ ἐμβατεύειν, μητέρα κτείναντα σήν.
δειναὶ δὲ Κῆρές ‹σ᾽› αἱ κυνώπιδες θεαὶ
τροχηλατήσουσ᾽ ἐμμανῆ πλανώμενον.
ἐλθὼν δ᾽ Ἀθήνας Παλλάδος σεμνὸν βρέτας
1255 πρόσπτυξον· εἴρξει γάρ νιν ἐπτοημένας
δεινοῖς δράκουσιν ὥστε μὴ ψαύειν σέθεν,
γοργῶφ᾽ ὑπερτείνουσα σῶι κάραι κύκλον.
ἔστιν δ᾽ Ἄρεώς τις ὄχθος, οὗ πρῶτον θεοὶ
ἕζοντ᾽ ἐπὶ ψήφοισιν αἵματος πέρι,
1260 Ἁλιρρόθιον ὅτ᾽ ἔκταν᾽ ὠμόφρων Ἄρης,
μῆνιν θυγατρὸς ἀνοσίων νυμφευμάτων,
πόντου κρέοντος παῖδ᾽, ἵν᾽ εὐσεβεστάτη
ψήφου βεβαία τ᾽ ἐστὶν ἐκ τούτου θέσις.
ἐνταῦθα καὶ σὲ δεῖ δραμεῖν φόνου πέρι.
1265 ἴσαι δέ σ᾽ ἐκσώσουσι μὴ θανεῖν δίκηι
ψῆφοι τεθεῖσαι· Λοξίας γὰρ αἰτίαν
ἐς αὑτὸν οἴσει, μητέρος χρήσας φόνον.
καὶ τοῖσι λοιποῖς ὅδε νόμος τεθήσεται,
νικᾶν ἴσαις ψήφοισι τὸν φεύγοντ᾽ ἀεί.
1270 δειναὶ μὲν οὖν θεαὶ τῶιδ᾽ ἄχει πεπληγμέναι
πάγον παρ᾽ αὐτὸν χάσμα δύσονται χθονός,
σεμνὸν βροτοῖσιν εὐσεβέσι χρηστήριον.
σὲ δ᾽ Ἀρκάδων χρὴ πόλιν ἐπ᾽ Ἀλφειοῦ ῥοαῖς
οἰκεῖν Λυκαίου πλησίον σηκώματος·
1275 ἐπώνυμος δὲ σοῦ πόλις κεκλήσεται.
σοὶ μὲν τάδ᾽ εἶπον. τόνδε δ᾽ Αἰγίσθου νέκυν
Ἄργους πολῖται γῆς καλύψουσιν τάφωι.
μητέρα δὲ τὴν σὴν ἄρτι Ναυπλίαν παρὼν
Μενέλαος, ἐξ οὗ Τρωϊκὴν εἷλε χθόνα,
1280 Ἑλένη τε θάψει· Πρωτέως γὰρ ἐκ δόμων
ἥκει λιποῦσ᾽ Αἴγυπτον οὐδ᾽ ἦλθεν Φρύγας·
Ζεὺς δ᾽, ὡς ἔρις γένοιτο καὶ φόνος βροτῶν,
εἴδωλον Ἑλένης ἐξέπεμψ᾽ ἐς Ἴλιον.
Πυλάδης μὲν οὖν κόρην τε καὶ δάμαρτ᾽ ἔχων
1285 Ἀχαιίδος γῆς οἴκαδ᾽ ἐκπορευέτω,
καὶ τὸν λόγωι σὸν πενθερὸν κομιζέτω
Φωκέων ἐς αἶαν καὶ δότω πλούτου βάθος.
σὺ δ᾽ Ἰσθμίας γῆς αὐχέν᾽ ἐμβαίνων ποδὶ
χώρει πρὸς ὄχθον Κεκροπίας εὐδαίμονα.
1290 πεπρωμένην γὰρ μοῖραν ἐκπλήσας φόνου
εὐδαιμονήσεις τῶνδ᾽ ἀπαλλαχθεὶς πόνων.

***
ΔΙΟΣΚΟΥΡΟΙ
Βλαστάρι του Αγαμέμνονα, άκουσέ μας·
σου μιλούνε της μητέρας σου τ᾽ αδέρφια
οι Διόσκουροι, ο Κάστορας και τούτος
1240 ο αδερφός μου ο Πολυδεύκης. Μόλις
εγαληνέψαμε τρανή φουρτούνα
για το καλό ενός καραβιού και στο Άργος
ήρθαμε, καθώς είδαμε τον φόνο
της αδερφής μας που μητέρα σου είναι.
Ετούτη δίκαια τιμωρήθηκε, μα δίκαια
δεν έπραξες εσύ. Ο Φοίβος, ναι ο Φοίβος,
—όμως αφέντης μου είναι, δεν μιλάω—
αν και σοφός, δεν σου ᾽δωσε μαντείες
σοφές. Ωστόσο πρέπει να δεχτούμε
τις εντολές του. Πράξε αυτά που ορίσαν
για σένα ο Δίας κι η Μοίρα. Δώσε
γυναίκα στον Πυλάδη την Ηλέκτρα
σπίτι του να την πάρει κι εσύ φύγε
1250 απ᾽ τ᾽ Άργος· τι δεν πρέπει να πατήσεις
στην πόλη αυτή, μια κι είσαι μητροκτόνος.
Οι φοβερές θεές, οι σκυλομάτες
οι Κήρες θα σε κυνηγήσουν, όπως
τρελός θα γυρίζεις από τόπο
σε τόπο. Κι όταν φτάσεις στην Αθήνα,
το άγιο ξόανο της Παλλάδας ν᾽ αγκαλιάσεις·
θα τις τρομάξει εκείνη, δεν θ᾽ αφήσει
με τα φριχτά τους φίδια να σ᾽ αγγίξουν,
βάζοντας πάνωθέ σου την ασπίδα
που της Γοργόνας έχει το κεφάλι.
Υπάρχει εκεί του Άρη κάποιος βράχος,
όπου οι θεοί καθίσαν να δικάσουν
πρώτη φορά τον φόνο, όταν εκείνος
1260 τον Αλιρρόθιο σκότωσε ο σκληρόψυχος,
του πελαγίσιου αφέντη το βλαστάρι,
μανία γεμάτος για της κόρης του
τον βιασμό. Γι᾽ αυτό τον λόγο, είναι το μέρος
όπου ψηφίσαν, ιερότατο και σίγουρο.
Στον τόπο αυτόν κι εσύ πρέπει να τρέξεις
να κρίνουνε τον φόνο που ᾽χεις κάνει.
Κι η ισοψηφία που θα βγει στη δίκη
θα σε γλιτώσει απ᾽ τον χαμό. Γιατί ο Λοξίας
το φταίξιμό σου απάνω του θα πάρει,
αφού σ᾽ οδήγησε αυτός στον φόνο
της μάνας σου με τον χρησμό του. Κι έτσι
για τις γενιές που θα ᾽ρθουνε κατόπι
θα μπει τούτος ο νόμος: σε ίσες ψήφους
αθώος να βγαίνει πάντα όποιον δικάζουν.
1270 Κι οι φοβερές θεές, θυμό γεμάτες,
κοντά σ᾽ αυτό τον βράχο θα χωθούνε,
σ᾽ ένα χάσμα της γης, που ιερό θα γίνει
μαντείο για τους πιστούς. Εσύ σε πόλη
αρκαδική πρέπει να κατοικήσεις,
στο ρέμα του Αλφειού και στου Λυκαίου
του Δία το ιερό σιμά. Και τ᾽ όνομά της
θα πάρει απ᾽ το δικό σου η πόλη. Τούτα
είχα να πω για σένα· το κουφάρι
του Αίγισθου οι Αργίτες θα το θάψουν.
Τη μάνα σου σε τάφο θα τη βάλουν
η Ελένη κι ο Μενέλαος, που τώρα
στο Ναύπλιο έχει αυτός ξαναγυρίσει,
απ᾽ τον καιρό που κούρσεψε την Τροία·
1280 γιατί η Ελένη απ᾽ του Πρωτέα το σπίτι,
φεύγοντας απ᾽ την Αίγυπτο, γυρνάει.
Ποτέ δεν πήγε στη Φρυγία. Ο Δίας
το είδωλό της έστειλε στην Τροία,
πόλεμος για να γίνει και να βρούνε
τον θάνατο τόσοι θνητοί. Ο Πυλάδης
παίρνοντας την Ηλέκτρα, που ᾽ναι τώρα
και παντρεμένη και παρθένα, από τη χώρα
των Αχαιών, στη γη του να την πάει,
κι ας φέρει στη Φωκίδα αυτόν που λέγαν
γαμπρό σου και με πλούτη ας τον φορτώσει.
Κι εσύ για του Ισθμού γοργά προχώρα
το πέρασμα και πήγαινε στην πόλη
της Κεκροπίας, την ευτυχισμένη.
Γιατί από πάνω σου σαν αποδιώξεις
1290 τον φόνο τον μοιρόγραφτο, θα ζήσεις
καλότυχα, απ᾽ τα βάσανα γλιτώνοντας.

Η Αρχαία Ελληνική Τέχνη και η Ακτινοβολία της, 1. Η τέχνη στην Ελλάδα κατά τους «Σκοτεινούς Αιώνες» και τη γεωμετρική περίοδο

1.7.4. Η ακμή και το τέλος της γεωμετρικής κεραμικής

Τα εντυπωσιακότερα αγγεία του γεωμετρικού ρυθμού κατασκευάστηκαν στην Αθήνα κατά το δεύτερο μισό του 8ου αιώνα π.Χ.· η χρήση τους ήταν ταφική, στοιχείο που καθορίζει συχνά και τον διάκοσμο τους. Αξιοσημείωτο είναι ότι τα μεγαλύτερα από τα αγγεία αυτά δεν χρησιμοποιήθηκαν ως τεφροδόχοι, αλλά ως ταφικά μνημεία (σήματα). Έτσι εξηγείται το γεγονός ότι οι διαστάσεις τους είναι σε ορισμένες περιπτώσεις πραγματικά εντυπωσιακές. Τα σχήματα παραπέμπουν πάντοτε στο κρασί και το συμπόσιο, είναι δηλαδή αμφορείς (για τη μεταφορά του κρασιού) ή κρατήρες (για την ανάμειξη του κρασιού με νερό). Ξέροντας ότι το συμπόσιο είναι κατεξοχήν αριστοκρατική δραστηριότητα, είναι εύκολο να κατανοήσουμε την εντύπωση που δημιουργούσαν τέτοια λαμπρά αγγεία στημένα επάνω από τους τάφους των επιφανέστερων και πλουσιότερων πολιτών και των οικογενειών τους.
 
Ο διάκοσμος των πραγματικά μνημειακών αυτών αγγείων είναι γεωμετρικός, με γραμμικά κοσμήματα οργανωμένα σε επάλληλες ζώνες, ανάμεσα στις οποίες μπορεί να παρεμβάλλονται σειρές από ομοιόμορφα ζώα. Αλλά το πιο αξιοπρόσεκτο στοιχείο είναι οι συχνά πολυπρόσωπες αφηγηματικές παραστάσεις, τοποθετημένες πάντοτε στο σημείο όπου πέφτει πρώτα το μάτι του θεατή, ανάμεσα στις λαβές. Τα θέματα είναι κυρίως παρμένα από τα ταφικά έθιμα, όπως επιβάλλει η χρήση των αγγείων. Ένα από τα λαμπρότερα παραδείγματα είναι ο λεγόμενος αμφορέας του Δίπυλου, στον οποίο εικονίζεται η πρόθεση, δηλαδή η έκθεση του νεκρού στο κοινό που εκδηλώνει το πένθος του. Οι ανθρώπινες μορφές αποδίδονται με τον σχηματικό τρόπο που χρησιμοποιεί η γεωμετρική τέχνη: το κεφάλι και τα άκρα εικονίζονται σε κατατομή ενώ το σώμα κατενώπιον. Έτσι ο καλλιτέχνης (που τον ονομάζουμε συμβατικά «ζωγράφο του Διπύλου»), συνδυάζοντας τις χαρακτηριστικότερες όψεις, δημιουργεί μια εικόνα απλή και αναγνωρίσιμη που μπορεί εύκολα να επαναληφθεί, όπως ένα ιερογλυφικό σύμβολο. Δεν πρέπει λοιπόν να μας εκπλήσσει ότι το σώμα της νεκρής (πρόκειται για γυναίκα ντυμένη με ποδήρη χιτώνα) φαίνεται κάθετο προς την κλίνη στην οποία είναι ξαπλωμένο ούτε ότι το ύφασμα που το καλύπτει εικονίζεται λίγο ψηλότερα σαν ένα ορθογώνιο με δύο μικρές προεξοχές και αβακωτό διάκοσμο. Γύρω από την κλίνη εικονίζονται άνθρωποι (οι περισσότεροι άνδρες), που θρηνούν με τα χέρια στο κεφάλι. Η σχηματοποίηση των μορφών κάνει την παράσταση ευανάγνωστη. Σε έναν μεγάλο κρατήρα ενός άλλου, πιθανότατα λίγο νεότερου, Αθηναίου αγγειογράφου βλέπουμε την εκφορά ενός νεκρού άνδρα, δηλαδή τη μεταφορά του στον τόπο ταφής, με άμαξα που τη σέρνουν δύο άλογα. Η σκηνή πλαισιώνεται από δύο σειρές ανδρών που ακολουθούν την πομπή θρηνώντας. Βλέπουμε ότι τα σώματα των ζώων ενώνονται, ενώ τα κεφάλια και τα σκέλη τους ξεχωρίζουν· με τον τρόπο αυτό δηλώνεται ότι είναι τοποθετημένα παράλληλα, το ένα ακριβώς δίπλα στο άλλο. Λίγο πιο κάτω υπάρχει μια ζώνη με πομπή αρμάτων με πολεμιστές. Τα σώματα των ανδρών καλύπτονται από τις μεγάλες τους ασπίδες με το χαρακτηριστικό σχήμα.
 
Την εποχή αυτή όμως συναντούμε στα γεωμετρικά αγγεία και άλλες παραστάσεις, όπως μάχες ή κυνήγια άγριων ζώων. Δεν αποκλείεται κάποιες από τις σκηνές αυτές να είναι παρμένες από μύθους γνωστούς από την επική ποίηση, αν και η απουσία σαφών εικονογραφικών στοιχείων δεν επιτρέπει να το πούμε με βεβαιότητα. Σε ορισμένες περιπτώσεις πάντως μια τέτοια ερμηνεία φαίνεται πολύ πιθανή. Έτσι η παράσταση ενός άνδρα που κρατάει από το χέρι μια γυναίκα δίπλα σε ένα πολεμικό πλοίο με κωπηλάτες, η οποία διακοσμεί ένα λουτήριον του τέλους του 7ου αιώνα π.Χ., φέρνει αμέσως στον νου την πιο γνωστή μυθική απαγωγή, εκείνη της Ελένης από τον Πάρη.
 

Κβαντική φυσική και Ψυχολογία: Σε ποια σημεία συναντιούνται τα δύο αυτά πεδία;

Η Φυσική και η Ψυχολογία είναι δύο εκ πρώτης όψεως επιστήμες με διαφορετικό αντικείμενο μελέτης. Η ανάγκη για περισσότερη εξειδίκευση στις σύγχρονες επιστήμες δεν επιτρέπει τη συνάντηση πεδίων, ιδιαίτερα αν το ένα ανήκει στις θετικές και το άλλο στις ανθρωπιστικές.

Επιπλέον, δεν υπάρχει κάποια κοινή γλώσσα η οποία να διευκολύνει την επικοινωνία μεταξύ των επιστημόνων από τους δύο αυτούς χώρους. Ωστόσο, στη βάση κάθε επιστήμης θα βρει κανείς φιλοσοφικά θεμέλια τα οποία είναι κοινά για όλες, κάτι που γεννά προβληματισμούς όσον αφορά το κατά πόσο έχει νόημα να δοθεί λίγο φως στα κοινά αυτά σημεία, και στο πώς η μία μπορεί να εμπνεύσει και να συμπληρώσει την άλλη. Στο κείμενο που ακολουθεί θα δούμε πώς η επιστήμη της Φυσικής έχει εμπνεύσει την επιστήμη της Ψυχολογίας, καθώς και με ποιο τρόπο την έχει εμπλουτίσει θεωρητικά.

Πώς η εντροπία επηρέασε τον Carl Rogers


Μία από τις έννοιες οι οποίες φαίνεται πως είναι κοινή και στα δύο πεδία είναι η εντροπία, (και η αντίθετή της συντροπία). Στο χώρο της φυσικής και συγκεκριμένα στη θερμοδυναμική, η εντροπία αναφέρεται στο μέγεθος εκείνο που αναπαριστά το βαθμό της αταξίας ή της τυχαιότητας μέσα στο σύστημα, και την αδυναμία του να παράγει ωφέλιμο έργο. Δείχνει επομένως η έννοια αυτή, την τάση των συστημάτων προς ολοένα και περισσότερη αποδιοργάνωση, και είναι η μοναδική έως τώρα ένδειξη της ροής του χρόνου ως βέλος προς μία κατεύθυνση, από το παρελθόν στο παρόν, και από το παρόν στο μέλλον.

Η έννοια αυτή προβλέπει τον επερχόμενο θάνατο ολόκληρου του σύμπαντος όταν το ενεργειακό του απόθεμα τελειώσει, όπου θα έχει εξαλειφτεί κάθε λεπτομέρεια  οργάνωσης. Ωστόσο, τα έμβια όντα δεν υπακούν πλήρως σε αυτόν το νόμο της εντροπίας, καθώς η ζωή όπως γνωρίζουμε, εξελίχθηκε σταδιακά δημιουργώντας ολοένα και πιο σύνθετες μορφές οργανισμών. Φτάνοντας στον άνθρωπο, μπορεί κανείς να παρατηρήσει και την πνευματική του εξέλιξη προς ολοένα και ανώτερα επίπεδα, μέσω της διαρκούς αναζήτησης γνώσης.

Η τάση αυτοπραγμάτωσης του Carl Rogers


Αυτή τη διαπίστωση παρατήρησε ο Carl Rogers, ο ιδρυτής της προσωποκεντρικής προσέγγισης στην ψυχοθεραπεία. Από την έννοια της εντροπίας, και κυρίως της αντίθετης της, η οποία ονομάζεται συντροπία, εμπνεύστηκε μεταφέροντάς τη στη θεωρία του για την ανάπτυξη της προσωπικότητας. Πιο συγκεκριμένα, ο Rogers, παρατήρησε ότι όλοι οι οργανισμοί στο σύμπαν, από τους αστέρες και τις χιονονιφάδες, έως τους κρυστάλλους και τον άνθρωπο, έχουν μία τάση που τους ωθεί όχι μόνο προς τη συντήρηση αλλά και προς την επαύξηση της δομής τους. Αυτή η διαμορφωτική τάση των οργανισμών, έλαβε εξέχουσα θέση στη θεωρία του και ονομάστηκε τάση πραγμάτωσης.

Η εφαρμογή της στο χώρο της ψυχοθεραπείας βασίζεται στην πεποίθηση του Rogers ότι ο άνθρωπος εγγενώς έχει ένα δυναμικό το οποίο είναι σε θέση να εξελίξει όταν βρεθεί σε ένα ευνοϊκό προς την ανάπτυξή του περιβάλλον. Ως εκ τούτου, η τάση του ανθρώπου προς καταστρεπτικές συμπεριφορές είναι αποτέλεσμα δυσμενών συνθηκών, που έχουν παρεμποδίσει την τάση πραγμάτωσής του. Για να γίνει πιο κατανοητή η λειτουργία της τάσης πραγμάτωσης, ο Rogers χρησιμοποιεί το παράδειγμα ενός λουλουδιού, το οποίο θα αναπτυχθεί και θα ανθίσει σε κατάλληλο περιβάλλον. Όταν θα βρεθεί σε περιβάλλον χωρίς νερό και ήλιο, το λουλούδι δεν μπορεί να αναπτυχτεί με ομαλό τρόπο, παρόλα αυτά θα προσπαθήσει και πάλι να βρει εναλλακτικές.

Η έννοια της συμπληρωματικότητας και ο προσωποκεντρικός θεραπευτής μέσα στα κλινικά πλαίσια


Μια δεύτερη έννοια η οποία μεταφέρθηκε από την Φυσική στην Ψυχολογία, είναι η έννοια της συμπληρωματικότητας. Στη Φυσική, πρόκειται για μία αρχή που προβλέπει ότι κάθε συστατικό στο σύμπαν έχει μία διττή φύση, μία σωματιδιακή και μία κυματική. Το με ποια από τις δύο φύσεις του θα εμφανιστεί κάθε φορά το συστατικό, εξαρτάται από το πώς ο παρατηρητής εκτελεί τη μέτρησή του.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα το οποίο ανέδειξε την αρχή αυτή, αποτελεί το πείραμα των δύο σχισμών, και κυρίως της προσπάθειας παρατήρησης της φύσης του ηλεκτρονίου, κατά το οποίο η εμφάνισή του ως σωματίδιο και ως κύμα εναλλασσόταν ανάλογα με τον παρατηρητή. Από την αρχή αυτή εμπνεύστηκε η προσωποκεντρική θεραπεύτρια Lisbeth Sommerbeck, η οποία τη μετέφερε στο πώς μπορεί να σταθεί ένας προσωποκεντρικός θεραπευτής μέσα σε ένα κλινικό πλαίσιο.

Προσωποκεντρική προσέγγιση Vs Ιατρικό μοντέλο


Η προσωποκεντρική προσέγγιση, επηρεασμένη από τη φαινομενολογία, αντιμετωπίζει τον άνθρωπο ως μοναδικό πρόσωπο, το οποίο ο θεραπευτής προσπαθεί να γνωρίσει και να κατανοήσει, εστιάζοντας στο εσωτερικό του πλαίσιο αναφοράς. Αυτό σημαίνει ότι ένας προσωποκεντρικός θεραπευτής δεν θεωρείται σε καμία περίπτωση αυθεντία ή ειδικός, και δεν γνωρίζει ποτέ περισσότερα για τον θεραπευόμενο από όσα γνωρίζει ο ίδιος για τον εαυτό του. Η θεραπευτική σχέση που προτείνει η προσωποκεντρική προσέγγιση είναι πάντοτε ισότιμη.

Αντίθετα, το ιατρικό μοντέλο αντιμετωπίζει τον άνθρωπο ως αντιπροσωπευτικό μιας ομάδας ανθρώπων που μοιράζονται την ίδια ψυχιατρική διάγνωση και δε λαμβάνει υπόψη τη μοναδικότητα της εμπειρίας του, ενώ ο ψυχίατρος θεωρείται ως ο ειδικός που γνωρίζει καλύτερα τον ασθενή από ό, τι ο ίδιος γνωρίζει τον εαυτό του.

Αυτή η αντίθεση συχνά αποτελεί παράγοντα σύγχυσης για ένα προσωποκεντρικό θεραπευτή που καλείται να εργαστεί μέσα σε ένα κλινικό πλαίσιο, μια σύγχυση που μπορεί να επιλυθεί σε μεγάλο βαθμό αν γίνει αντιληπτή μέσα από την αρχή της συμπληρωματικότητας που προτείνει η Sommerbeck. Έτσι, ο προσωποκεντρικός θεραπευτής ως ηλεκτρόνιο, καλείται να εμφανίζεται με τη διττή του φύση. Από τη μία, με αυτή του φαινομενολόγου που λαμβάνει υπόψη του την υποκειμενικότητα της πραγματικότητας, και από την άλλη με αυτή του κλινικού ανάμεσα σε κλινικούς που βασίζονται στην αντικειμενική πραγματικότητα και αντιμετωπίζουν τον άνθρωπο με βάση το μέσο όρο.

Ο νόμος της αιώνιας επανάληψης και το νοητικό πείραμα του Nietzche


Ακόμη μία θεωρία προερχόμενη από τις φυσικές επιστήμες που επηρέασε τη φιλοσοφική σκέψη και κατ’ επέκταση την Ψυχολογία, είναι αυτή της αιώνιας επανάληψης. Στη φυσική το θεώρημα της επανάληψης ορίζει πως ένα σύστημα πεπερασμένης ενέργειας περιορισμένο σε έναν πεπερασμένο όγκο, μετά από ένα αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα, επιστρέφει στην αρχική του κατάσταση, σύμφωνα με τον Γάλλο μαθηματικό Henri Poincare.

Πιο συγκεκριμένα αυτό που ορίζει η θεωρία, είναι ότι αφού τα συστατικά του σύμπαντος είναι πεπερασμένα, μπορούν να σχηματίσουν πεπερασμένο μόνο πλήθος διαφορετικών συνδυασμών, κι έτσι αφού σχηματιστούν όλοι οι δυνατοί συνδυασμοί, τότε θα επανέλθουν στην αρχική τους κατάσταση.
Από τη θεωρία αυτή εμπνεύστηκε ο γερμανός φιλόσοφος Friedrich Nietzsche, ο οποίος μάλιστα μελετούσε αρκετά τις φυσικές επιστήμες και τις εξελίξεις στο χώρο αυτό, καθώς ήθελε οι ιδέες του να έχουν επιστημονικό υπόβαθρο. Μπορούμε να κατανοήσουμε τη φιλοσοφία του Nietzsche γύρω από την αιώνια επανάληψη, μέσα από τη σκέψη του Αμερικανού ψυχοθεραπευτή Irvin Yalom, και συγκεκριμένα από το ομώνυμο έργο του Όταν έκλαψε ο Νίτσε.

Στο έργο αυτό, ο υπαρξιακός θεραπευτής χρησιμοποιεί το θεώρημα της αιώνιας επιστροφής ως νοητικό πείραμα, καλώντας τον αναγνώστη να συνειδητοποιήσει ότι η ζωή του είναι αποτέλεσμα των δικών του επιλογών και με αυτό τον τρόπο να απελευθερωθεί, να αναγνωρίσει την ευθύνη του, και να νιώσει πως είναι ο καπετάνιος στο καράβι της ζωής του.

Ο ντετερμινισμός και η συγχρονικότητα του Jung


Κλείνοντας, δε θα μπορούσε να παραλειφθεί η επιρροή του ιδρυτή της αναλυτικής ψυχολογίας Carl Jung, από το χώρο της κβαντικής φυσικής. Ο Jung εμπνεύστηκε από τις θεωρητικές εξελίξεις στη φυσική που άρχισαν να ενοποιούν συστήματα που αρχικά μελετούνταν ως διαφορετικά και ξεχωριστά, όπως για παράδειγμα ο χωροχρόνος, και το ηλεκτρομαγνητικό πεδίο. Πιο συγκεκριμένα, ο Ελβετός ψυχολόγος, επηρεάστηκε από τη διαπίστωση ότι ο παρατηρητής επηρεάζει την κατάσταση του πεδίου που παρατηρεί, το οποίο μπορεί να γίνει αντικειμενικά γνωστό μόνο μέσα από τον ίδιο.

Με τη θεωρία του περί συγχρονιστικών φαινομένων, επιχειρηματολογεί κατά του ντετερμινισμού και προτείνει μία ολιστική θεώρηση του κόσμου, σύμφωνα με την οποία τα πάντα στο σύμπαν είναι συνδεδεμένα. Μέσα από τις έννοιες του συλλογικού ασυνείδητου, των αρχέτυπων και των νοημόνων συμπτώσεων, καλεί τον άνθρωπο να ξεφύγει από τη σκέψη του δυτικού κόσμου που απομονώνει φαινόμενα μόνο όταν υπάγονται στο μέσο όρο, και να αγκαλιάσει μια σκέψη που συμπεριλαμβάνει εξίσου και τις λεπτομέρειες που υφαίνουν τον κόσμο.

Αύρα: Ενέργεια και Συλλογική Συνειδητότητα

Η Επιστήμη πρόσφατα ανέδειξε νεότερες πληροφορίες, επιβεβαιώνοντας πως αυτό που θεωρούμε ως «Ανθρώπινη» Αύρα είναι πραγματικό. Τα σώματα των ανθρώπων περικυκλώνονται από ένα Ηλεκτρομαγνητικό πεδίο και αυτό το γεγονός παίζει ένα τεράστιο ρόλο που είναι μεγαλύτερος από αυτά που είναι ευρέως γνωστά για την κατανόηση της Βιολογίας μας αλλά και της «συνδεσιμότητας» που μοιραζόμαστε.

Έτσι, φαίνεται πως είμαστε μέσα από αυτή την ηλεκτρομαγνητική αλληλεπίδραση άρρηκτα συνδεδεμένοι μεταξύ μας αλλά και με την ίδια τη Γη.

Αύρα: Ενέργεια και Συλλογική Συνειδητότητα

Τα ευρήματα της έρευνας έδειξαν πως όταν κατέχουμε μία συναισθηματική ενεργειακή συνοχή και εκπέμπουμε θετικά συναισθήματα, τα αισθητήρια όργανά μας παράγουν ένα ηλεκτρομαγνητικό κύμα στο τοπικό πεδίο του περιβάλλοντος που διευκολύνει την κοινωνική συνοχή σε οποιοδήποτε περιβάλλον και αν βρισκόμαστε. Καθώς ολοένα και περισσότερα άτομα υιοθετούν αυτή την συνοχή, παράγεται ένα ενεργειακό πεδίο που διευκολύνει τους άλλους να ενωθούν μαζί του. Έτσι, θεωρητικά είναι εφικτό για τους ανθρώπους να δημιουργήσουν την ατομική και κοινωνική ενεργειακή συνοχή που θα ενισχύσει και θα παράξει την παγκόσμια ενεργειακή συνοχή.

Ζούμε σε ενδιαφέροντες καιρούς επιστημονικά και αν και δεν δίνουμε όσο έμφαση θα χρειαζόταν στην παρακάτω θεωρία, η επιστήμη αναγνωρίζει πως είμαστε όλοι μέρος ενός γιγαντιαίου δικτύου συνδεσιμότητας που όχι μόνο συμπεριλαμβάνει τη ζωή στον πλανήτη αλλά και στο ηλιακό σύστημα μας.

Οπότε τι είναι αυτή η ενεργειακή συνοχή; Φαίνεται πως σημαίνει τάξη, δομή και μία «ευθυγράμμιση μέσα και ανάμεσα στα συστήματα – είτε αφορούν τα Κβαντικά σωματίδια, τους οργανισμούς, τα ανθρώπινα όντα, τις κοινωνικές ομάδες, τους πλανήτες ή τους Γαλαξίες.» Αυτή η αρμονική τάξη σηματοδοτεί ένα αρμονικό σύστημα η λειτουργία του οποίου σχετίζεται άμεσα με την ομαλή ροή των διαδικασιών. Απλούστερα, τα συναισθήματα αγάπης, σεβασμού αλλά και άλλα θετικά συναισθήματα δεν επηρεάζουν μονάχα το προσωπικό μας νευρικό σύστημα, αλλά και εκείνους που μας περιβάλλουν, πολύ περισσότερο από όσο θα μπορούσαμε να φανταστούμε.

Είναι παρόμοιο με τις μελέτες που έχουν πραγματοποιηθεί σχετικά με τις διαδικασίες μαζικού διαλογισμού και προσευχής και την επιρροή τους στα φυσικά συστήματα, και που έχουν επιφέρει σημαντικά αποτελέσματα. Ένα άλλο σημείο που αναδεικνύει την σημασία της ενεργειακής συνοχής είναι το γεγονός πως αρκετοί οργανισμοί ανά τον κόσμο έχουν διοργανώσει συντονισμένους και συγχρονισμένους διαλογισμούς, προσευχές, πειράματα πρόθεσης και άλλα. Μία σειρά απο μελέτες έχουν δείξει πως όλες αυτές οι διεργασίες επιφέρουν μία θετική κατάληξη με μετρήσιμα αποτελέσματα.

Η Συμπαντική Ενεργειακή Συνοχή (GCI)

Η Συμπαντική Ενεργειακή Συνοχή είναι μία διεθνής συνεργατική προσπάθεια που βοηθά στην ενεργοποίηση της ενεργειακής συνοχής της ανθρωπότητας με σκοπό να επιφέρει μία μετάλλαξη στην παγκόσμια συνειδητότητα, μέσα από την επιστημονική έρευνα που αναζητά τον τρόπο με τον οποίο συνδεόμαστε ενεργειακά μεταξύ μας αλλά και με τον πλανήτη. Ένα σημαντικό ερώτημα είναι και ο τρόπος με τον οποίο μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε αυτή την υπερσυνδεσιμότητα, για να αυξήσουμε τις ενεργειακές μας δονήσεις για την δημιουργία ενός καλύτερου κόσμου, μίας επαυξημένης συνειδητότητας.

Τα μαγνητικά πεδία της Γης εμπεριέχουν βιολογικά σημαντικές πληροφορίες που ενώνουν όλα τα ζωντανά συστήματα. Κάθε άτομο επηρεάζει αυτό το παγκόσμιο γνωσιακό πεδίο. Μεγάλοι αριθμοί ανθρώπων που δημιουργούν ενεργειακή συνοχή μέσα από τα θετικά συναισθήματα μπορούν να παράξουν ένα πεδίο με μεγαλύτερη αλληλεπίδραση που βοηθά άλλους και μειώνει τον αποσυντονισμό και τις αρνητικές ενεργειακές επιρροές που υπάρχουν. Η Γη έχει αρκετές πηγές μαγνητικών πεδίων που μας επηρεάζουν όλους. Δύο από αυτές είναι το Γεωμαγνητικό πεδίο που πηγάζει από το κέντρο της και τα πεδία που υπάρχουν μεταξύ της Γης και της Ιονόσφαιρας. Αυτά τα πεδία περιβάλλουν ολόκληρο τον πλανήτη και λειτουργούν ως προστατευτικές ασπίδες που μπλοκάρουν τις καταστροφικές συνέπειες της Ηλιακής και κοσμικής ακτινοβολίας αλλά και άλλων μορφών αρνητικής επίδρασης.

Και αν αναλογιστούμε τις συνθήκες που επικρατούν στον πλανήτη αλλά και στην κοινωνία μας θα καταλάβουμε αμέσως πως βρισκόμαστε στην αντίθετη κατάσταση από αυτή της ενεργειακής συνοχής, με όλη αυτή την βία, τον πόλεμο και το μίσος, αλλά και την απληστία που δηλητηριάζει την ψυχή μας. Δεν γνωρίζουμε βέβαια τον ακριβή τρόπο με τον οποίο επηρεάζεται ο πλανήτης μέσα από αυτές τις σκέψεις και ενέργειες αλλά και τι είδους πληροφορίες εντυπώνονται στα ηλεκτρομαγνητικά πεδία και την Αύρα του ανθρώπου κατά την αλληλεπίδραση μαζί τους.

Όταν αυτό το ενεργειακό πεδίο της Γης είναι διαβρωμένο μπορεί να προκαλέσει ρωγμές στην Αύρα δημιουργώντας προβλήματα ύπνου, διανοητική σύγχυση, απώλεια ενέργειας και ένα αίσθημα εξουθένωσης δίχως κάποιο προφανή λόγο. Άλλες φορές όταν τα πεδία της Γης είναι σταθερά και η Ηλιακή δραστηριότητα αυξάνεται οι άνθρωποι αναφέρουν θετικά συναισθήματα, περισσότερη δημιουργικότητα αλλά και έμπνευση, διαδικασία που ίσως ενισχύεται από την σύνδεση του Νου με το νευρικό σύστημα και τις γεωμαγνητικές συχνότητες, που ευθυγραμμίζονται με τις νοητικές μας συχνότητες.

Αυτές οι μεταβολές στα ενεργειακά πεδία της Γης και της σύνδεσής της με την ανθρώπινη Αύρα έχουν συνδεθεί με μερικές από τις σημαντικότερες δημιουργίες της τέχνης της Ανθρωπότητας, αλλά και με μερικά από τα τραγικότερα γεγονότα.

Γνωρίζουμε πλέον πως αυτά τα πεδία μας επηρεάζουν, αλλά πως μπορούμε εμείς να τα επηρεάσουμε; Οι επιστήμονες θεωρούν πως επειδή τα ενεργειακά κύματα που εκπέμπει ο Νους αλλά και η Αύρα επικαλύπτουν την ενέργεια του πεδίου της γης, αποστέλλουμε εντυπωμένες πληροφορίες σε αυτό το πεδίο, δημιουργώντας μία ενεργειακή αλληλεπίδραση με το Νοητικό πεδίο του Πλανήτη. Τα ανθρώπινα συναισθήματα και η συνειδητότητα παρέχουν πληροφορίες στο μαγνητικό πεδίο που επηρεάζουν όλα τα ζωντανά συστήματα αλλά και την συλλογική συνειδητότητα…

Βιταμίνες: Οι σωματοφύλακες της υγείας

Έχουν τον πρώτο ρόλο σε ό,τι αφορά την υγεία, τη διάθεση, τη γονιμότητα, ακόμη και την εμφάνισή μας. Εμείς, όμως, πόσα γνωρίζουμε για τις πρωταγωνίστριες της υγείας μας, τις βιταμίνες;

«Και γιατί πρέπει να πιώ την πορτοκαλάδα που μου έστυψε ο μπαμπάς;», «Ποιος λέει ότι τα μπρόκολα είναι καλύτερα από τα πατατάκια;», «Γιατί πρέπει να τρώμε συνέχεια σαλάτες;», «Τι καλύτερο έχουν οι ξηροί καρποί από τα γαριδάκια;».

Η απάντηση σε καθεμία από τις παραπάνω διαφορετικές ερωτήσεις είναι ακριβώς η ίδια: «Γιατί μας δίνουν βιταμίνες». Είμαι σίγουρη ότι, όπως κι εγώ, αυτό λέτε κι εσείς στα παιδιά σας κάθε φορά που σας κάνουν μια παρεμφερή ερώτηση. Κι εκείνα σας κοιτάνε -όπως κι εμένα τα δικά μου παιδιά- με ένα βλέμμα γεμάτο απορία και συνεχίζουν να διαπραγματεύονται για τα πατατάκια, τα γαριδάκια και τα υπόλοιπα σνακ. Κάποια στιγμή, λοιπόν, άλλαξα τακτική και δεν είπα «Επειδή έχουν βιταμίνες», αλλά «Επειδή θα σε βοηθήσουν να βλέπεις καλύτερα, να είσαι πιο δυνατός, να γίνεις πιο έξυπνος…», και τότε -με ενδιαφέρον- τα παιδιά μου μού έκαναν την ερώτηση: «Πώς θα γίνει αυτό;». Για να δούμε, λοιπόν, πώς…

Θέλω να μην αρρωσταίνω!


Η βιταμίνη C είναι κατεξοχήν η βιταμίνη του ανοσοποιητικού. Η πρόσληψή της ενισχύει την άμυνα του οργανισμού μας και επίσης βοηθά στην επούλωση των τραυμάτων και την προστασία από τις μολύνσεις.

Πού να την αναζητήσω: Οι καλύτερες πηγές της βιταμίνης C είναι τροφές όπως: η πιπεριά, ο μαϊντανός, η ντομάτα, το ακτινίδιο, το μπρόκολο, τα λαχανάκια Βρυξελλών, η παπάγια, τα φρέσκα κρεμμύδια, το κόκκινο λάχανο, οι φράουλες, τα πορτοκάλια, τα λεμόνια, ο αρακάς, το κουνουπίδι, τα κάστανα, το πεπόνι, το γκρέιπφρουτ, τα πράσα, τα μανταρίνια, τα κολοκυθάκια, το σκόρδο, τα χόρτα, το σπανάκι, το μάνγκο, τα βατόμουρα, τα φραγκοστάφυλα, το μαρούλι, το μήλο, το λάχανο.

Σε ποιες ποσότητες: Οι άνδρες χρειάζονται 90 mg ημερησίως, οι γυναίκες περίπου 75 mg και τα παιδιά 30-60 mg βιταμίνης C. Οι καπνιστές χρειάζονται επιπλέον 20-30 mg ημερησίως. Παρ’ όλα αυτά, αν τρώμε 5 με 9 μερίδες φρούτων και λαχανικών καθημερινά (όπως συστήνει το Αμερικανικό Αντικαρκινικό Ινστιτούτο), θα φτάσουμε σίγουρα να παίρνουμε περίπου 250 mg βιταμίνης C.

Tip: H βιταμίνη C είναι ευαίσθητη στη θερμότητα (το μαγείρεμα), το οξυγόνο, το φως, το νερό και τη μακρoχρόνια συντήρηση.

Less & more
* H ανεπάρκεια βιταμίνης C μπορεί να οδηγήσει στη συχνή εκδήλωση κρυολογημάτων και άλλων λοιμώξεων. Η πιο συχνή αιτία για την έλλειψη της βιταμίνης C είναι η στέρηση φρούτων και λαχανικών, το υπερβολικό βράσιμο των εν λόγω τροφίμων και η μακροχρόνια συντήρησή τους, καθώς και η συνεχής κατανάλωση μόνο κονσερβοποιημένων ή αποξηραμένων φρούτων και λαχανικών.
* Σε πολύ υψηλές δόσεις η βιταμίνη C μπορεί να προκαλέσει διάρροιες, στομαχικές διαταραχές και πέτρες στα νεφρά, αλλά πρόκειται για σπάνιες περιπτώσεις.

Για πάντα νέοι


Η βιταμίνη Ε θεωρείται η βιταμίνη της νεότητας, επειδή είναι αντιοξειδωτική και θωρακίζει τον οργανισμό απέναντι στα καρδιαγγειακά και στον καρκίνο.

Πού να την αναζητήσω: Η καλύτερη πηγή της βιταμίνης Ε είναι το ελαιόλαδο, το οποίο υπερτερεί έναντι των άλλων φυτικών ελαίων (π.χ. ηλιέλαιο, βαμβακέλαιο, καλαμποκέλαιο, σογιέλαιο, φιστικέλαιο) που περιέχουν μεγάλη ποσότητα βιταμίνης Ε ανά γραμμάριο. Γιατί υπερτερεί το ελαιόλαδο; Επειδή αυτό που έχει σημασία δεν είναι η περιεκτικότητα αλλά η θρεπτικότητα που έχει τελικά η βιταμίνη που λαμβάνουμε. Εκείνη του ελαιολάδου, λοιπόν, είναι πιο θρεπτική. Επίσης, αρκετή ποσότητα βιταμίνης Ε θα μας δώσουν τα αμύγδαλα, τα φιστίκια, το χαβιάρι, οι νιφάδες βρώμης, το κουκουνάρι, τα καρύδια, τα ραδίκια, το ταχίνι, το σουσάμι κ.ά.

Σε ποιες ποσότητες: Oι ειδικοί συστήνουν να παίρνουμε μέσω της διατροφής μας 10-15 mg καθημερινά.

Tip: H βιταμίνη Ε καταστρέφεται στις υψηλές θερμοκρασίες, γι’ αυτό πρέπει να αποφεύγουμε να μαγειρεύουμε πολλή ώρα τα τρόφιμα που την περιέχουν. Επίσης, της κάνει κακό το φως, γι’ αυτό και πρέπει να διατηρούμε τις τροφές που είναι πλούσιες σε βιταμίνη Ε σε μέρος σκοτεινό.

Less & more 
* Η έλλειψή της είναι σπάνια, γιατί η βιταμίνη Ε υπάρχει σε όλα σχεδόν τα τρόφιμα και επιπλέον επειδή είναι λιποδιαλυτή – αποθηκεύεται στον λιπώδη ιστό του σώματος, επομένως όλοι τη διαθέτουμε στις λιποαποθήκες του σώματός μας. Η μόνη περίπτωση να υπάρχει ανεπάρκειά της συναντάται σε ανθρώπους με σοβαρά γαστρεντερικά προβλήματα (οι οποίοι παρουσιάζουν αδυναμία συγκέντρωσης, απώλεια ισορροπίας, αναιμία και εξασθένηση του ανοσοποιητικού).
* Κάποτε είχε θεωρηθεί ότι μεγαδόσεις της θα μπορούσαν να βοηθήσουν στην προοπτική της μακροζωίας, αλλά και ότι μπορεί τελικά να δημιουργούν προβλήματα. Μάλιστα, η υπερκατανάλωσή της έχει συνδεθεί με αυξημένο κίνδυνο για αιμορραγικά εγκεφαλικά. Επίσης, είναι πιθανό, σε περίπτωση υπερκατανάλωσης, να μειωθεί η ικανότητα του οργανισμού να απορροφά άλλες λιποδιαλυτές βιταμίνες. Πρόκειται για μία από τις πιο πολυσυζητημένες και αμφιλεγόμενες βιταμίνες.

Θέλω να λειτουργεί ρολόι ο οργανισμός μου


Η βιταμίνη Κ είναι εκείνη που διασφαλίζει την ομαλή ροή του αίματός μας και συμβάλλει στο να αποφεύγονται τόσο οι θρομβώσεις όσο και οι αιμορραγίες. Επειδή είναι τόσο σημαντική για τη ζωή μας, η φύση έχει προνοήσει ώστε να συντίθεται στο έντερό μας.

Πού να την αναζητήσω: Στα πράσινα φυλλώδη λαχανικά, όπως το μπρόκολο, τα αντίδια, τα βλίτα, το λάχανο, ο μαϊντανός, τα σπαράγγια, το μαρούλι, το σπανάκι, το κουνουπίδι, τα παντζάρια, τα λαχανάκια Βρυξελλών, καθώς επίσης και στο σογιέλαιο.

Σε ποιες ποσότητες: Επειδή δεν είναι δυνατόν να υπολογιστεί με ακρίβεια πόση ποσότητα βιταμίνης Κ συντίθεται καθημερινά από το έντερό μας, οι ειδικοί συστήνουν να φροντίζουμε να παίρνουμε επιπλέον 1 μg βιταμίνης ανά κιλό βάρους καθημερινά. Έτσι, κατά μέσο όρο συστήνονται τα 65-80 μg την ημέρα.

Tip: Όσοι παίρνουν αντιπηκτική αγωγή είναι σκόπιμο να αποφεύγουν σκευάσματα που την περιέχουν, γιατί κινδυνεύει να μειωθεί η δράση της φαρμακευτικής τους αγωγής. Επίσης, συνιστάται να περιορίζονται σε 1-3 μερίδες ημερησίως τροφίμων πλούσιων σε βιταμίνη Κ και να εναλλάσσουν τις πλούσιες πηγές με τρόφιμα που είναι φτωχά σε βιταμίνη Κ (π.χ. καρότο), για να πετυχαίνουν έτσι τελικά τη σταθερή πρόσληψη της βιταμίνης.

Less & more
* O σύγχρονος άνθρωπος, με την κακής ποιότητας διατροφή που κάνει (όπου δεν περιέχονται πολλές αδιάλυτες φυτικές ίνες), δυσκολεύεται συχνά να τη συνθέσει. Σημαντική έλλειψη όμως μπορεί να παρουσιάσουν μόνο άνθρωποι που υποφέρουν από σοβαρές γαστρεντερικές ή ηπατικές νόσους, οι οποίοι θα μπορούσαν ίσως -κατ’ επέκταση εξαιτίας της μειωμένης ποσότητάς της- να παρουσιάζουν και αυξημένη αιμορραγική διάθεση. Γι’ αυτό και είναι απαραίτητο να καταναλώνουμε όσο περισσότερα λαχανικά (που την περιέχουν) μπορούμε.
* Όσο για την υπερβολική πρόσληψή της μέσω της τροφής, δεν υπάρχουν ερευνητικά δεδομένα -ή ενδείξεις έστω- ότι θα μπορούσε να μας δημιουργήσει κάποιο πρόβλημα.

Θέλω να έχω γερό σκελετό


Η βιταμίνη D, γνωστή και ως «η βιταμίνη του ήλιου», την οποία συνθέτει ο οργανισμός μας όταν εκτίθεται στον ήλιο, είναι πολύ σημαντική για την πρόληψη της οστεοπόρωσης και για τη διατήρηση ενός γερού σκελετού.

Πού να την αναζητήσω: Η σημαντικότερη πηγή βιταμίνης D είναι το φως του ήλιου και η διατροφή λειτουργεί επικουρικά. Περιορισμένες ποσότητες βιταμίνης D περιέχουν κάποια λιπαρά τρόφιμα, όπως είναι τα γαλακτοκομικά, τα αυγά, τα λιπαρά ψάρια (π.χ. σαρδέλα, σολομός) και κάποια θαλασσινά (π.χ. τα στρείδια).

Σε ποιες ποσότητες: Κατά μέσο όρο χρειαζόμαστε κάθε μέρα 400 IU (διεθνείς μονάδες) βιταμίνης D, την οποία παίρνουμε κατά κανόνα από τον ήλιο (σε ποσοστό μέχρι και 90%), καθώς η υπεριώδης ακτινοβολία διασπά τη χοληστερίνη που βρίσκεται στο δέρμα, για να συντεθεί στη συνέχεια η βιταμίνη D. Τι χρειάζεται να κάνουμε για να τη συνθέσουμε; Να καθόμαστε συχνά, αν είναι δυνατόν καθημερινά, για 15΄ στον ήλιο αφήνοντας ακάλυπτο το πρόσωπο και τα χέρια μας.

Tip: Όταν κριθεί απαραίτητο, ο γιατρός μπορεί να συνταγογραφήσει βιταμίνη D, π.χ. σε άτομα με οστεοπόρωση, στους άνω των 65 ετών ή σε ανθρώπους που δεν τους «βλέπει» ο ήλιος.

Less & more
H ανεπάρκειά της μπορεί να προκαλέσει ή να επιδεινώσει προβλήματα στα οστά και τον σκελετό, κάνοντάς τα πιο αδύναμα. Έχει, μάλιστα, φανεί από έρευνες ότι όλοι σχεδόν οι άνθρωποι που έχουν πάθει κάποιο οστεοπορωτικό κάταγμα είχαν ανεπάρκεια βιταμίνης D.
* Σε πολύ μεγάλες δόσεις, η βιταμίνη D μπορεί να αυξήσει το ασβέστιο στο αίμα και αργότερα να δημιουργηθούν έτσι πέτρες στα νεφρά. Γι’ αυτό, οι ειδικοί συνιστούν σε ασθενείς με σχετικό ιστορικό έναν μήνα αφού ξεκινήσουν να παίρνουν συμπλήρωμα βιταμίνης D να κάνουν εξετάσεις για να ελέγξουν τα επίπεδα του ασβεστίου στο αίμα και τα ούρα τους.

Θέλω να έχω κοφτερό μυαλό


Οι βιταμίνες του συμπλέγματος Β (Β1, Β2, Β3, Β5, Β6, φυλλικό οξύ και Β12) θεωρούνται οι βιταμίνες του εγκεφάλου και του νευρικού συστήματος.

Πού να τις αναζητήσω: Βρίσκονται σε πάρα πολλές τροφές, κυρίως στις πρωτεϊνούχες.

Σε ποιες ποσότητες: Γενικά, αν κάνουμε ισορροπημένη διατροφή, δεν θα έχουμε σημαντικές ελλείψεις από τις βιταμίνες του συμπλέγματος Β.

Less & more
* Οι ανεπάρκεια των βιταμινών του συμπλέγματος Β δεν είναι και τόσο συχνή στον δυτικό κόσμο. Να σημειώσουμε, ωστόσο, ότι οι στερητικές δίαιτες μπορεί να οδηγήσουν σε έλλειψη της βιταμίνης Β5, προκαλώντας εκνευρισμό, αϋπνία, προβλήματα στο στομάχι και αύξηση των περιστατικών μόλυνσης. Επίσης, όσοι δεν καταναλώνουν ζωικά προϊόντα, υπερκαταναλώνουν αλκοόλ ή έχουν γαστρεντερικά προβλήματα κινδυνεύουν να παρουσιάσουν ανεπάρκεια της Β12. Στην περίπτωση αυτή, μπορεί να προκληθούν αναιμία, ανορεξία, κόπωση, ακόμα και νευρικές βλάβες. Ιδιαίτερη αναφορά πρέπει να κάνουμε και στο φυλλικό οξύ, η ανεπάρκεια του οποίου μπορεί να προκαλέσει αναιμία, γαστρεντερικά προβλήματα, εξάντληση και μελαγχολία, ενώ η έλλειψή του κατά τη διάρκεια της κύησης οδηγεί στη γέννηση παιδιών με προβλήματα νευρικής και πνευματικής ανάπτυξης, γι’ αυτό και χορηγείται στις εγκύους.
* Σε περίπτωση υπερβολικής λήψης δεν έχει παρατηρηθεί τοξικότητα των βιταμινών αυτών, αφού η περίσσεια αποβάλλεται από τα ούρα. Εξαίρεση αποτελεί η υπερπρόσληψη βιταμίνης Β6, που μπορεί να προκαλέσει νευρολογικές διαταραχές, κατάθλιψη, μούδιασμα στα άκρα και αϋπνία.

Για… σούπερ όραση


Η βιταμίνη Α θεωρείται η βιταμίνη των ματιών. Eπίσης, μπλοκάρει τις ελεύθερες ρίζες και ενισχύει το ανοσοποιητικό. Πρόκειται για βιταμίνη η οποία βρίσκεται στη φύση με 2 μορφές: ως ρετινόλη (σε ζωικές τροφές) και ως β-καροτένιο (στα φυτά). Μάλιστα, το β-καροτένιο των φυτών μετατρέπεται σε βιταμίνη Α μέσα στο σώμα μας.

Πού να την αναζητήσω: Η βιταμίνη Α «φυλάσσεται» σε ποσοστό περίπου 90% στο συκώτι, γι’ αυτό και η κυριότερη πηγή της είναι το συκώτι διαφόρων ζώων. Ωστόσο, τροφές φυτικής προέλευσης πλούσιες στη συγκεκριμένη βιταμίνη είναι τα λαχανικά με σκούρο πράσινο, κίτρινο ή πορτοκαλί χρώμα, όπως τα καρότα, η γλυκοπατάτα, το σπανάκι, ο αρακάς, τα χόρτα, τα πράσα, η κόκκινη πιπεριά. Αρκετή ποσότητα βιταμίνης Α βρίσκουμε επίσης στην πικραλίδα, το χέλι, το πατέ χήνας, τη βρώμη, τις νιφάδες καλαμποκιού, το λάχανο, τα αποξηραμένα βερίκοκα, το κόλιαντρο, το χαβιάρι, τον μαϊντανό, τα χόρτα από τα παντζάρια, το κατσικίσιο τυρί και το νεροκάρδαμο. Θα πρέπει να προσέχουμε, όμως, επειδή η απορρόφηση της βιταμίνης Α μειώνεται σημαντικά όταν η διατροφή μας είναι φτωχή σε λίπη. Γι’ αυτό, όταν καταναλώνουμε τρόφιμα πλούσια στη συγκεκριμένη βιταμίνη, καλό είναι να τα συνοδεύουμε με πηγές λιπαρών.

Σε ποιες ποσότητες: Οι άνδρες έχουν ανάγκη 900 μg και οι γυναίκες 700 μg ημερησίως.

Less & more
* Σε περιπτώσεις ανεπαρκούς πρόσληψης (συνδέεται κυρίως με τον υποσιτισμό), έχουν παρατηρηθεί σοβαρές επιπτώσεις, όπως δυσκολία όρασης στο σκοτάδι (νυχτερινή τύφλωση), ξηροφθαλμία, αυξημένη ευαισθησία σε μολύνσεις του αναπνευστικού και του ουροποιητικού συστήματος, απώλεια όρεξης και συχνή κόπωση.
* Αν και στο πλαίσιο μιας ισορροπημένης διατροφής η υπερβιταμίνωση είναι σπάνια, υπάρχει ο κίνδυνος να προκληθεί όταν καταναλώνουμε μεγάλη ποσότητα τροφών πλούσιων σε βιταμίνη Α (όπως το συκώτι) ή κάνουμε κατάχρηση σε συμπληρώματα (με συμπτώματα όπως πονοκέφαλος, ναυτία, εμετός, ξηρότητα δέρματος κ.τ.λ.). Όσο για την υπερκατανάλωση β-καροτίνης, το μόνο που μπορεί να συμβεί είναι να παρατηρήσουμε μια αλλαγή στο χρώμα του δέρματός μας (να φαίνεται πιο κιτρινωπό), χωρίς αυτό να εγκυμονεί οποιονδήποτε κίνδυνο για την υγεία μας.

Οι πηγές των βιταμινών του συμπλέγματος Β

Β1 (θειαμίνη):
Δημητριακά ολικής άλεσης, φιστίκια Αιγίνης, φασόλια, πατάτες, λαχανικά, συκώτι, κρέας, θαλασσινά, αυγά. Πόση χρειαζόμαστε ημερησίως: 1,4-1,5 mg για τους άνδρες και 1-1,1 mg για τις γυναίκες. Όσοι καταναλώνουν μεγάλες ποσότητες αλκοόλ, ζάχαρης, υδατανθράκων χρειάζονται μεγαλύτερη δόση.

Β2 (ριβοφλαβίνη): Γάλα, συκώτι, μανιτάρια, πράσινα λαχανικά, ντομάτες, πίτουρα, φύτρο σιταριού, αυγά, κρέας. Πόση χρειαζόμαστε ημερησίως: 1,6-1,8 mg για τους άνδρες κα 1,2-1,4 mg για τις γυναίκες.

Β3 (νιασίνη): Όλα τα ζωικά τρόφιμα και λιγότερο τα φυτικά, όπως φιστίκια, όσπρια, πατάτες, λαχανικά και πιτυρούχο ψωμί. Πόση χρειαζόμαστε ημερησίως: 18-20 mg για τους άνδρες και 13-14 mg για τις γυναίκες.

Β5 (Παντοθενικό οξύ): Όπως λέει και το όνομά της, βρίσκεται παντού, αλλά καταστρέφεται στις υψηλές θερμοκρασίες. Πόση χρειαζόμαστε ημερησίως: 5 mg.

Β6 (πυριδοξίνη): Δημητριακά ολικής άλεσης, συκώτι, κρέας, ψάρι, όσπρια, λαχανικά, γάλα, κρόκος αυγού. Πόση χρειαζόμαστε ημερησίως: 2 mg

Φυλλικό οξύ (Β9 Ή Β10): Όσπρια, πράσινα φυλλώδη λαχανικά, φρούτα, συκώτι, μανιτάρια. Πόσο χρειαζόμαστε ημερησίως: 400 μg. Χρειάζεται προσοχή, επειδή καταστρέφεται από τις υψηλές θερμοκρασίες, το νερό και την κονσερβοποίηση.

Β12 (κυανοκοβαλαμίνη): Κρέας, συκώτι, αυγά, ψάρια, γαλακτοκομικά. Πόση χρειαζόμαστε ημερησίως: 3 μg. Επίσης, συντίθεται και στο έντερο.

Αριστοτέλης: Το λάθος γίνεται με πολλούς τρόπους, το σωστό όμως γίνεται με έναν μόνο τρόπο

Το λάθος γίνεται με πολλούς τρόπους (γιατί το κακό και το άπειρο πάνε μαζί, όπως δίδασκαν οι Πυθαγόρειοι, ενώ το καλό πάει μαζί με το πεπερασμένο), το σωστό όμως γίνεται με έναν μόνο τρόπο (γι’ αυτό και το πρώτο είναι εύκολο, ενώ το άλλο είναι δύσκολο: είναι εύκολο, πράγματι να αποτύχεις στον στόχο σου και είναι δύσκολο να τον πετύχεις)- να γιατί η υπερβολή και η έλλειψη είναι χαρακτηριστικά της κακίας και η μεσότητα της αρετής: «καλοί με έναν μόνο τρόπο, κακοί με χίλιους τόσους τρόπους».

Η αρετή λοιπόν είναι μια έξη, που:

 α) επιλέγεται ελεύθερα από το άτομο.
β) βρίσκεται στο μέσον, στο μέσον όμως το «σε σχέση προς εμάς»·

το μέσον αυτό καθορίζεται από τη λογική -πιο συγκεκριμένα, από τη λογική, πιστεύω, που καθορίζει ο φρόνιμος άνθρωπος- είναι μεσότητα μεταξύ δύο κακιών, που η μία βρίσκεται από την πλευρά της υπερβολής και η άλλη από την πλευρά της έλλειψης- και ακόμη με το νόημα ότι ορισμένες κακίες αποτελούν έλλειψη και άλλες πάλι υπερβολή σε σχέση με αυτό που πρέπει, είτε στα πάθη είτε στις πράξεις, ενώ η αρετή και βρίσκει και επιλέγει το μέσον.

Από την άποψη λοιπόν της ουσίας της, και όσο μας ενδιαφέρει ο ορισμός της φύσης της, η αρετή είναι μεσότητα, από την άποψη όμως του σωστού και του άριστου είναι, ασφαλώς, κάτι που βρίσκεται στο ψηλότερο σκαλί.

Αριστοτέλης, Ηθικά Νικομάχεια

ΜΑΡΚΟΣ ΑΥΡΗΛΙΟΣ: Όλα του σώματος είναι ρευστά σαν ποταμός

Όλα του σώματος είναι ρευστά σαν ποταμός, ενώ της ψυχής είναι όνειρο και ψευδαίσθηση` η ίδια η ζωή είναι πόλεμος και ταξίδι σε ξένο τόπο.

Της ανθρώπινης ζωής ο χρόνος είναι μια στιγμή, η ουσία της ρευστή, οι αισθήσεις αμυδρές, του κορμιού η σύσταση φθαρτή, η ψυχή μια σβούρα, η τύχη ανεξιχνίαστη κι η φήμη προϊόν ακρισίας. Με δυο λόγια, όλα του σώματος είναι ρευστά σαν ποταμός, ενώ της ψυχής είναι όνειρο και ψευδαίσθηση` η ίδια η ζωή είναι πόλεμος και ταξίδι σε ξένο τόπο, κι η υστεροφημία είναι λήθη.

Ποιος μπορεί να μας παρασταθεί στο δρόμο; Η φιλοσοφία και μόνον αυτή. Και φιλοσοφία θα πει, να διατηρείς τον δαίμονα που ‘χεις μέσα σου απρόσβλητο, σώο και αβλαβή, υπεράνω πόνων και ηδονών` τίποτα να μην κάνεις στα κουτουρού, τίποτα στα ψεύτικα και με υποκρισία` φιλοσοφία θα πει να μην έχεις ανάγκη από το τι κάνει ή δεν κάνει ο άλλος` κι ακόμη, ό, τι σου προκύψει και ό, τι σου στέλνει η μοίρα ο δαίμονάς σου να τα δέχεται, ως προερχόμενα κάπου από κει, απ’ όπου προέρχεται κι αυτός. Και πάνω απ’ όλα, να περιμένεις το θάνατο με γαλήνιο νου, ως κάτι που δεν είναι παρά μια ακόμα διάλυση στοιχείων που συνθέτουν κάθε έμβιο ον.

Μεταβάλλονται αυτά τα στοιχεία, το καθένα σε κάτι άλλο, και δεν είναι διόλου τρομερό αυτό. Αν είναι έτσι, τι σου κακοφαίνεται αυτή η μεταβολή και διάλυση των πάντων; Αφού γίνεται σύμφωνα με τη Φύση. Και ό, τι είναι σύμφωνο με τη Φύση δεν είναι κακό.

ΜΑΡΚΟΣ ΑΥΡΗΛΙΟΣ, ΤΑ ΕΙΣ ΕΑΥΤΟΝ

Η ασυνειδησία της αδυναμίας μας συνιστά τη δύναμή μας

Μόνο η ασυνειδησία και η άγνοια επιτρέπουν στον άνθρωπο να είναι ευτυχής. Το πρότυπο της ευτυχίας είναι το παιδί. Η μόνη στιγμή που ένα παιδί δεν είναι ευτυχισμένο είναι όταν είναι άρρωστο. Και μια οικουμενική συνείδηση του εαυτού του συνδέεται με αυτήν την αρρώστια.

Ο άνθρωπος στην αρχή δεν έχει συνείδηση της μικρότητάς του απέναντι στο χώρο και δεν καταλαβαίνει ποτέ καθαρά την ασημαντότητά του απέναντι στο χρόνο.

Η ασυνειδησία της αδυναμίας μας συνιστά τη δύναμή μας. Η ασυνειδησία του κινδύνου συνιστά την τόλμη μας. Η ασυνειδησία του μυστηρίου και της φρίκης που αντιπροσωπεύει ο θάνατος συνιστά το θάρρος μας ενώπιόν του.

Τι μπορεί να μας δώσει απόλαυση ή μεγαλείο; Οι αισθήσεις; Τίποτε απ’ αυτά` διότι…

Η γνώση; Η μόνη ευτυχία της γνώσης είναι η άγνοια, είναι η ασυνειδησία όσων δεν ξέρουμε και δεν θα μάθουμε ποτέ. Η απόλαυσή μας στη δράση προέρχεται από το ότι δεν υπολογίζουμε μέχρι ποίου σημείου κάθε ανθρώπινη πράξη είναι ριζικά περιορισμένη και ανώφελη.

Αλλά, μας λένε, χωρίς αυτή την ασυνειδησία, χωρίς αυτή την αμόρφωτη πίστη, τι θα κάνουμε; Τίποτα. Αλλά ό, τι είναι καμωμένο τι είναι, αν όχι τίποτα; Τι αξίζει στο σύστημα του κόσμου και των όντων η ελάχιστη δραστηριότητά μας;

Να γνωρίζουμε; Τι λοιπόν; Την εξωτερική όψη των πραγμάτων; Ο δρόμος είναι ακαθόριστος` η εξωτερική όψη είναι αστείρευτη και δεν υπάρχει παρά μία βεβαιότητα: δεν γνωρίζουμε ποτέ τα πάντα, και δεδομένου ότι για να γνωρίζουμε πραγματικά, γιατί η γνώση είναι σύνθεση, θα έπρεπε όντως να γνωρίζουμε τα πάντα, συνεπάγεται ότι η γνώση μας είναι συνθετική, κοινότοπη, απατηλή, τιποτένια.

Να γνωρίζουμε την ουσία των πραγμάτων; Κανένα τους δεν έχει ουσία. Δεν βλέπουμε παρά το εξωτερικό τους` και θα έπρεπε να γνωρίζουμε όλο τους το εξωτερικό για να μπορέσουμε να συναγάγουμε την ουσία. Ακόμη κι αν γνωρίζαμε τη σύνθεση του εξωτερικού – θα μας ανοιγόταν άραγε το πραγματικό;

Μήπως τότε καταλαβαίνουμε ενστικτωδώς την ουσία του κόσμου; Πώς; Η αλήθεια είναι μία. Αν ήταν στο χέρι μας να τη βρούμε θα την είχαμε ήδη βρει. Θα ήμασταν εντός της εξαρχής.

Τι με νοιάζει αν συσσωρεύονται επινοήσεις επί επινοήσεων, εμπειρίες επί εμπειριών, που καθιστούν πιο περίπλοκη τη ζωή και τη σκέψη… Παραμένουμε στην ίδια άπειρη απόσταση από την αλήθεια και την ευτυχία.

Ο Φράνσις Έτζγουορθ και η θεωρία της μαθηματικής ψυχολογίας

Η βικτοριανή Αγγλία είχε νιώσει τον ούριο άνεμο της προόδου και της αισιοδοξίας του τέλους του 19ου αιώνα. Διάχυτη στην ατμόσφαιρα ήταν η αίσθηση ότι τα πράγματα καλυτέρευαν κι έτσι ήταν απόλυτα φυσικό να μην υπάρχουν πολλές αφορμές για ενοχλητικά ερωτήματα σχετικά με τη φύση του ταξιδιού. Κι έτσι η βικτοριανή άνθηση γέννησε μια σειρά από αποσαφηνιστές, ανθρώπους που θα μελετούσαν με κάθε λεπτομέρεια τη λειτουργία του συστήματος, όχι όμως ανθρώπους που θα εξέφραζαν επιφυλάξεις για τις βασικές του αξίες ή θα έκαναν ανησυχητικές προγνώσεις για την κατάληξή του. Μια καινούργια ομάδα καθηγητών κυριάρχησε στην κεντρική ζωή της οικονομικής σκέψης. Η συμβολή τους ήταν συχνά σημαντική, όχι όμως ζωτική. Γιατί στη σκέψη ανθρώπων όπως ο Άλφρεντ Μάρσαλ, ο Στάνλεϊ Τζέβονς, ο Τζον Μπέιτς Κλαρκ και το πολλαπλασιαζόμενο επιστημονικό προσωπικό που τους περιστοίχιζε, δεν υπήρχαν πλέον λύκοι στον οικονομικό κόσμο και συνεπώς ούτε δραστηριότητες ζωτικής σημασίας για να τις αποσαφηνίσει η οικονομική θεωρία. Ο κόσμος όλος απαρτιζόταν από ευχάριστα, αν και φανταστικά, πρόβατα.

Αυτά τα πρόβατα ποτέ δεν είχαν περιγραφεί πιο ξεκάθαρα απ’ όσο σ’ ένα μικρό τόμο με τίτλο Μαθηματική ψυχολογία (Mathematical Psychics), ο οποίος εμφανίστηκε το 1881, μόλις δύο χρόνια πριν πεθάνει ο Μαρξ. Δεν γράφτηκε από τον σπουδαιότερο των ακαδημαϊκών, αλλά ίσως από τον πιο αποκαλυπτικό — έναν παράξενο, ντροπαλό καθηγητή ονόματι Φράνσις Ισίντρο Έτζγουορθ, ανιψιό εκείνης της Μαρίας Έτζγουορθ που κάποτε έπαιζε παντομίμες με τον Ρικάρντο.

Ο Έτζγουορθ υπήρξε αναμφίβολα ένας εξαίρετος επιστήμονας. Στις τελικές του εξετάσεις στην Οξφόρδη, όταν του έκαναν μια ιδιαίτερα δυσνόητη ερώτηση, ρώτησε τους εξεταστές του: «Να απαντήσω εν συντομία ή εν εκτάσει;» κι έπειτα ρητόρευε επί μισή ώρα, διανθίζοντας την απάντησή του με παρεκβάσεις στα ελληνικά, ενώ οι εξεταστές του τον παρακολουθούσαν μ’ ανοιχτό το στόμα.

Ωστόσο, τον ‘Ετζγουορθ δεν τον ενδιέφεραν τα οικονομικά επειδή αιτιολογούσαν ή εξηγούσαν ή καταδίκαζαν τον κόσμο, ούτε επειδή άνοιγαν καινούργιους ορίζοντες, λαμπερούς ή ζοφερούς, στο μέλλον. Αυτή η ιδιόρρυθμη ψυχή γοητεύθηκε επειδή τα οικονομικά ασχολούνταν με ποσότητες και γιατί ό,τι είχε σχέση με ποσότητες μπορούσε να μεταφραστεί σε μαθηματικά! Η διαδικασία της μετάφρασης απαιτούσε την εγκατάλειψη εκείνου του γεμάτου ένταση κόσμου των προγενέστερων οικονομολόγων, αλλά έδινε σε αντάλλαγμα έναν κόσμο τέτοιας απόλυτης ακρίβειας και εξαίσιας μεθοδικότητας που σε αποζημίωνε και με το παραπάνω για την απώλεια.

Για να φτιαχτεί ένας τέτοιος μαθηματικός καθρέφτης της πραγματικότητας, ήταν προφανές πως ο κόσμος έπρεπε να απλοποιηθεί. Η απλοποίηση του ‘Ετζγουορθ συνοψιζόταν στην εξής υπόθεση: ο κάθε άνθρωπος είναι μια μηχανή απόλαυσης. Ο Τζέρεμι Μπένθαμ είχε συλλάβει πρώτος αυτή την ιδέα στις αρχές του 19ου αιώνα και την είχε ονομάσει «Λογισμός δημιουργίας ευτυχίας» (Felicifιc Calculus), μια φιλοσοφική θεώρηση της ανθρωπότητας σαν ένα πλήθος από ζωντανές αριθμομηχανές για τον υπολογισμό κερδών και ζημιών, μηχανές που η καθεμιά δεν κάνει τίποτα άλλο απ’ το να επιδιώκει τη μεγιστοποίηση της απόλαυσης. Σ’ αυτή τη γενική φιλοσοφία, ο ‘Ετζγουορθ πρόσθεσε τώρα την ακρίβεια των μαθηματικών για να δημιουργήσει ένα είδος ουτοπίας κατά το πρότυπο του Παγγλώσσου του Βολτέρου — τον καλύτερο απ’ όλους τους δυνατούς κόσμους.

Απ’ όλους όσοι θα μπορούσαν να υιοθετήσουν μια τέτοια άποψη της κοινωνίας, ο ‘Ετζγουορθ μοιάζει η πιο απίθανη περίπτωση. Ο ίδιος ήταν η πιο κακοφτιαγμένη μηχανή απόλαυσης που θα μπορούσε κανείς να φανταστεί. Νευρωτικά συνεσταλμένος, συνήθιζε ν’ αποφεύγει τις χαρές της ανθρώπινης συναναστροφής, προτιμώντας την απομόνωση της λέσχης του- δυστυχής με το βάρος των υλικών αγαθών, απολάμβανε ελάχιστες από τις χαρές που δίνουν στους περισσότερους ανθρώπους τα υπάρχοντα. Τα δωμάτιά του ήταν λιτά, η βιβλιοθήκη του ήταν η δημόσια βιβλιοθήκη και το απόθεμα του υλικού πλούτου του δεν συμπεριλάμβανε πιατικά, χαρτικά ή έστω γραμματόσημα. ‘Ισως η μεγαλύτερη γι’ αυτόν πηγή απόλαυσης βρισκόταν στην κατασκευή μιας υπέροχης οικονομικής ουτοπίας.

Άσχετα όμως από τα κίνητρά του, η υπόθεση του ‘Ετζγουορθ για τη μηχανή απόλαυσης απέδωσε θαυμαστούς πνευματικούς καρπούς. Γιατί, αν η οικονομική επιστήμη οριζόταν ως η μελέτη των ανθρώπινων μηχανισμών απόλαυσης που ανταγωνίζονται για το μερίδιό τους από το συνολικό απόθεμα απόλαυσης της κοινωνίας, τότε Θα μπορούσε να καταδειχτεί -με όλο το αδιάσειστο βάρος του διαφορικού λογισμού- ότι σ’ έναν κόσμο τέλειου ανταγωνισμού κάθε μηχανή απόλαυσης θα επιτύγχανε τη μέγιστη ποσότητα απόλαυσης που μπορεί να απονείμει η κοινωνία. Με άλλα λόγια, αν αυτός δεν ήταν ακόμα ο καλύτερος απ’ όλους τους δυνατούς κόσμους, θα μπορούσε να γίνει. Δυστυχώς, ο κόσμος δεν ήταν οργανωμένος σαν ένα παιχνίδι τέλειου ανταγωνισμού- οι άνθρωποι είχαν την αξιοθρήνητη συνήθεια να αλληλοϋποστηρίζονται αγνοώντας ηλιθιωδώς τις ευεργετικές συνέπειες που θα προέκυπταν αν ακολουθούσαν πεισματικά αυτό που τους υπαγόρευε το ατομικό τους συμφέρον- τα εργατικά συνδικάτα, για παράδειγμα, παραβίαζαν την αρχή «ο καθένας για τον εαυτό του» και το αναμφισβήτητο γεγονός των ανισοτήτων του πλούτου και της κοινωνικής θέσης έκαναν το σημείο εκκίνησης του παιχνιδιού κάτι λιγότερο από εντελώς ουδέτερο.

Δεν πειράζει όμως, έλεγε ο ‘Ετζγουορθ. Το φρόντισε κι αυτό η φύση. Ενώ τα εργατικά συνδικάτα ίσως κέρδιζαν βραχυπρόθεσμα μέσα από την κοινή δράση, μπορούσε να αποδειχτεί ότι μακροπρόθεσμα σίγουρα θα έχαναν – δεν ήταν παρά μια προσωρινή ατέλεια στο ιδεώδες πλάνο των πραγμάτων. Κι αν η αριστοκρατική καταγωγή και ο μεγάλος πλούτο, έμοιαζαν στην αρχή να προδικάζουν το αποτέλεσμα του οικονομικού παιχνιδιού, κι αυτό επίσης μπορούσε να συμφιλιωθεί με τη μαθηματική ψυχολογία. Γιατί ενώ όλα τα άτομα ήταν μηχανές απόλαυσης, κάποιες ήταν καλύτερες από τις άλλες. Οι άντρες, για παράδειγμα, ήταν καλύτερα εξοπλισμένοι από τις γυναίκες να γεμίζουν τους ψυχικούς τραπεζικούς λογαριασμούς τους και οι λεπτεπίλεπτες ευαισθησίες της «αριστοκρατίας της δεξιοτεχνίας και του ταλέντου» ήταν πιο δεκτικές στις ηδονές του ευ ζην από τις χοντροκομμένες μηχανές απόλαυσης των εργατικών τάξεων. Ως εκ τούτου, ο λογισμός των ανθρώπινων μαθηματικών μπορούσε ακόμα να λειτουργήσει πλεονεκτικά- και μάλιστα, δικαίωνε απόλυτα τους διαχωρισμούς φύλου και κοινωνικής θέσης που παρατηρεί κανείς στον κόσμο γύρω του.

Μα η μαθηματική ψυχολογία έκανε κάτι περισσότερο από το να εκλογικεύσει τις δοξασίες του συντηρητισμού. Ο Έτζγουορθ πίστευε πραγματικά ότι η αλγεβρική του διόραση στις ανθρώπινες δραστηριότητες θα μπορούσε ίσως να αποφέρει χρήσιμα αποτελέσματα στον πραγματικό κόσμο. Η ανάλυσή του περιείχε όρους όπως οι εξής:



«Σκέψεις τόσο αφηρημένες», έγραφε ο Έτζγουορθ, «που φυσικά θα ήταν γελοίο να τις ρίξει κανείς στην πλημμυρίδα της πρακτικής πολιτικής. ‘Ισως όμως δεν είναι εκτός τόπου όταν επανερχόμαστε στα μικρά ρυάκια του συναισθήματος και στις μυστικές πηγές των κινήτρων, απ’ όπου πρέπει να προέρχεται κάθε πορεία δράσης».

«Μικρά ρυάκια συναισθήματος» – αν είναι δυνατόν! Τι Θα σκεφτόταν άραγε ο Άνταμ Σμιθ γι’ αυτή τη μεταμόρφωση των πιεστικών εμπόρων του, των άπληστων τεχνιτών του και των πολλαπλασιαζόμενων εργατικών του τάξεων σε όλες αυτές τις κατηγορίες αποχαυνωμένων κυνηγών απόλαυσης; Μάλιστα, ο Χένρι Σίτζγουικ, σύγχρονος του ‘Ετζγουορθ και μαθητής του Τζον Μιλλ, ανακοίνωσε οργισμένος ότι έτρωγε το δείπνο του όχι επειδή είχε αθροίσει τις ικανοποιήσεις που θα απολάμβανε από την τροφή, αλλά επειδή πεινούσε. Ωστόσο, οι διαμαρτυρίες ήταν ανώφελες: η θεωρία της μαθηματικής ψυχολογίας ήταν τόσο νοικοκυρεμένη, τόσο γοητευτική, τόσο απαλλαγμένη από προβληματικές ανθρώπινες αδιαλλαξίες και τόσο ανόθευτη από στοχασμούς περί της ανθρώπινης προσπάθειας και της κοινωνικής σύγκρουσης, ώστε η επιτυχία της υπήρξε άμεση.

Γιατί κάποιοι άνθρωποι ανέχονται να τους υποτιμούν

Μαζοχιστική (αυτοηττώμενη) προσωπικότητα

Ένα άτομο με μαζοχιστικά στοιχεία προσωπικότητας μπορεί και να μην εμφανίζει μαζοχιστικά στοιχεία στη σεξουαλική του συμπεριφορά. Σημαντικός αριθμός ατόμων με μαζοχιστική (αυτοηττώμενη) προσωπικότητα περιγράφει μια ομαλή σεξουαλική συμπεριφορά και δραστηριότητα.

Ο Σίγκμουντ Φρόιντ, ο οποίος ήταν ο πρώτος που απέδωσε μεγάλη σημασία στη σεξουαλική αιτιολογία του μεγαλύτερου τμήματος της ανθρώπινης συμπεριφοράς, έχει ασχοληθεί με τη χαρακτηρολογική μελέτη του μαζοχισμού. Ο ίδιος επινόησε την έννοια του ηθικού μαζοχισμού θέλοντας να επισημάνει τη διαφοροποίηση μεταξύ της σεξουαλικής διέγερσης που προκαλείται από τη βίωση του πόνου και του χαρακτήρα ή της προσωπικότητας που διαμορφώνεται από μια τέτοια ψυχική ανάγκη.

Σύμφωνα λοιπόν με την έννοια του ηθικού μαζοχισμού, η μαζοχιστική προσωπικότητα χαρακτηρίζεται «από πρότυπα οδύνης, διαμαρτυρίας, στάσεις αυτοκαταστροφικότητας και αυτοϋποτίμησης, καθώς και από μια ασυνείδητη επιθυμία να βασανίζει τους άλλους μέσω του προσωπικού πόνου». Το άτομο νιώθει ανάξιο, ένοχο και απορριπτέο και ότι του αξίζει να τιμωρηθεί. Ωστόσο, είναι σημαντικό να επισημάνουμε ότι για έναν μαζοχιστή δεν είναι η θλίψη και η οδύνη τα βασικά στοιχεία που συνοδεύουν τις επιλογές και τη συμπεριφορά του… Απλά ο ίδιος θεωρεί, σε συνειδητό ή ασυνείδητο επίπεδο, ότι υπομένοντας όλο αυτόν τον πόνο θα μπορέσει να επιτύχει ένα σημαντικότερο όφελος για τον ίδιο. Υπάρχει ένας ανώτερος σκοπός, ένα μεγαλύτερο καλό για το οποίο αγωνίζεται. Η ύπαρξη ενός ανώτερου σκοπού αλλά και η έννοια της καρτερικότητας αποτελούν τα βασικά χαρακτηριστικά και τη βάση της αυτοεκτίμησής του. Όσα πιο πολλά υπομένει τόσο αυξάνεται η αυτοεκτίμησή του γι’ αυτό και, όταν απαιτείται να πάρει την κατάσταση στα χέρια του, το μεταφράζει αυτό ως «εγωιστικό» ή «συγκαταβατικό» ως προς τον εαυτό του και το αποφεύγει συστηματικά.

Διαβαθμίσεις & αποχρώσεις

 Είναι γεγονός ότι μπορούμε να εντοπίσουμε πολλές συμπεριφορές μέσα στην καθημερινότητα των ανθρώπων που θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν μαζοχιστικές καθώς συνοδεύονται από αυτοηττώμενες επιλογές και …πολλή ταλαιπωρία αν μη τι άλλο. Ένα άτομο, για παράδειγμα, που κάνει διαρκώς γκάφες που προκαλούν διάφορες αντιδράσεις στους άλλους και αποφέρουν έλλειψη σεβασμού και εκτίμησης στον ίδιο, μπορεί να χαρακτηριστεί ως αυτοηττώμενη προσωπικότητα; Όπως και συμπεριφορές αλτρουϊσμού, αυτοθυσίας και αυταπάρνησης για ιδεώδη και αξίες που έχουν μείνει γνωστές στην Ιστορία, μπορούν να εμπεριέχουν μαζοχιστικά στοιχεία προσωπικότητας;

Η μητρότητα είναι έμφυτα μαζοχιστική

Η Nancy Mc Williams αναφέρει χαρακτηριστικά ότι «η συμπεριφορά που διέπεται από ηθικό μαζοχισμό δεν είναι απαραίτητα παθολογική, ακόμη και στην περίπτωση που, με τη στενότερη έννοια, είναι μια συμπεριφορά αυταπάρνησης. Μερικές φορές η ηθική επιβάλλει να υποφέρουμε για κάτι που έχει μεγαλύτερη αξία από την πρόσκαιρη προσωπική μας ανακούφιση. Σύμφωνα με αυτό το πνεύμα, η Helena Deutch (1944) υποστήριξε ότι η μητρότητα είναι έμφυτα μαζοχιστική. Στην πραγματικότητα τα περισσότερα θηλαστικά θέτουν το καλό των απογόνων τους πάνω από την προσωπική τους επιβίωση. Αυτή η συμπεριφορά μπορεί να είναι «αυτοηττώμενη» για το ζώο που την εφαρμόζει, όχι όμως και για τα νεογνά του και για την επιβίωση του είδους. Τα πιο αξιέπαινα παραδείγματα μαζοχισμού συναντώνται όταν τα άτομα διακινδυνεύουν τη ζωή, την υγεία και την ασφάλειά τους στην υπηρεσία ενός ανώτερου κοινωνικού αγαθού, όπως είναι η επιβίωση του πολιτισμού ή των αξιών τους. Υπάρχουν άνθρωποι, όπως η Mahatma Gandhi και η Μαρία Τερέζα, για τους οποίους θα μπορούσε να υποτεθεί ότι διέθεταν προσωπικότητα με έντονες μαζοχιστικές τάσεις, καθώς έδειξαν αφοσίωση ήρωα ή και αγίου σε σκοπούς που υπερέβαιναν τα όρια του εαυτού τους».

Αυτοτραυματισμός και η αίσθηση του πόνου

Πέρα όμως από τις παραπάνω περιπτώσεις ο όρος μαζοχισμός αναφέρεται και σε μη ηθικοποιημένα πρότυπα αυτοκαταστροφικότητας, όπως, για παράδειγμα, είναι οι περιπτώσεις των ατόμων που είναι επιρρεπή στα ατυχήματα, ή τα άτομα που ακρωτηριάζουν ή τραυματίζουν τον εαυτό τους χωρίς όμως να χαρακτηρίζονται από αυτοκτονική πρόθεση. Σε αυτές τις περιπτώσεις, πίσω από την αυτοκαταστροφική διάθεση υπάρχει ένας απώτερος σκοπός μπροστά στον οποίο ο σωματικός πόνος δεν είναι και τόσο σημαντικός. Για παράδειγμα, τα άτομα που αυτοτραυματίζονται περιγράφουν χαρακτηριστικά ότι αυτό που κάνουν στο σώμα τους και η αίσθηση του πόνου που βιώνουν τους κάνει και νιώθουν ότι είναι ακόμη ζωντανοί. Αυτό το αίσθημα είναι τόσο σημαντικό που δεν συγκρίνεται με τη «μικρή» ταλαιπωρία του σωματικού πόνου.

Όπως παρατηρούμε, λοιπόν, η έννοια της μαζοχιστικής προσωπικότητας παρουσιάζει σημαντικές διαβαθμίσεις και αποχρώσεις. Μαζοχισμός εντοπίζεται σε πολλές πράξεις που κάνουν κακό στον εαυτό μας αλλά και σε πολλά κλινικά περιστατικά που αν μη τι άλλο αναζητούν ψυχοθεραπευτική βοήθεια για να μπορέσουν να αρχίσουν να συμπεριφέρονται καλύτερα στον εαυτό τους. Είναι γεγονός ότι σε όλες τις ψυχιατρικές διαγνώσεις συναντούμε συμπεριφορές επιβλαβείς για τον εαυτό και αυτοκαταστροφικές. Η Nancy Mc Williams καταλήγει ότι «κάθε άτομο συμπεριφέρεται μαζοχιστικά κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες, συχνά μάλιστα μια τέτοια ενέργεια επιφέρει θετικό αποτέλεσμα. Τα παιδιά μαθαίνουν από μόνα τους ότι ένας τρόπος για να τραβήξουν την προσοχή των ατόμων που τα φροντίζουν είναι να προκαλούν διάφορα προβλήματα στον εαυτό τους… Ένας συνάδελφός μου μού ανέφερε κάποτε ότι άρχισε να κατανοεί τη δυναμική του φυσιολογικού μαζοχισμού, όταν η επτάχρονη κόρη του, που είχε θυμώσει μαζί του επειδή δεν της αφιέρωνε καθόλου χρόνο, του ανακοίνωσε την πρόθεσή της να ανέβει στο δωμάτιό της και να καταστρέψει όλα της τα παιχνίδια».

Επίσημα διαγνωστικά κριτήρια

 Η διάγνωση της αυτοηττώμενης προσωπικότητας αναφέρεται στο επίσημο διαγνωστικό εγχειρίδιο της Αμερικανικής Ψυχιατρικής Εταιρείας, DSM-III-R (1987), στην κατηγορία των διαταραχών προσωπικότητας που δεν κατατάσσονται σε άλλη διαγνωστική κατηγορία (personality disorder not otherwise specified). Δεν έχει γίνει όμως επίσημα αποδεκτή και στη συνέχεια δεν συμπεριελήφθη στην έκδοση DSM-IV του 1994. Το πρόβλημα της επίσημης ένταξης και εξαίρεσης αφορά το γεγονός ότι ιστορικά η έννοια του μαζοχισμού έχει συνδεθεί με τη γυναικεία υποταγή και παθητικότητα. Η διαταραχή αυτή κατέστη πολιτικά αμφιλεγόμενη όταν συνδέθηκε με την έννοια της ενδο-οικογενειακής βίας η οποία θεωρείτο ότι προκαλείτο κατά κύριο λόγο από άντρες. Παρόλα αυτά, ορισμένος αριθμός ερευνητικών μελετών υποδεικνύει ότι η διαταραχή είναι κοινή και, παρά την εξαίρεσή της από το DSM-IV το 1994, εξακολουθεί να χρησιμοποιείται ευρέως από την κλινική κοινότητα ως μια έννοια που εξηγεί ευρέως πολλές πλευρές της ανθρώπινης συμπεριφοράς. (Η διαγνωστική κατηγορία του σεξουαλικού μαζοχισμού «που επιφέρει, σε κλινικό επίπεδο, σημαντική δυσφορία και επιβλαβή επίδραση στην κοινωνική, επαγγελματική ή άλλη σημαντική περιοχή λειτουργικότητας του ατόμου» παραμένει στο DSM-IV).

Τα διαγνωστικά κριτήρια που είχαν προταθεί για την αυτοηττώμενη προσωπικότητα είναι τα εξής:

Εκδήλωση κατ’ επανάληψη και σε σταθερή βάση αυτοηττώμενης συμπεριφοράς, που ξεκινά κατά την ενηλικίωση του ατόμου και είναι παρούσα σε μια ποικιλία πλαισίων λειτουργικότητας του ατόμου. Το άτομο μπορεί συχνά να αποφεύγει ή να υποτιμά ευχάριστες εμπειρίες, να έλκεται ή να επιλέγει καταστάσεις ή σχέσεις στις οποίες θα υποφέρει με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, και να εμποδίζει τους άλλους να τον βοηθήσουν, όπως φαίνεται σε τουλάχιστον πέντε από τα παρακάτω:

-Επιλέγει άτομα και καταστάσεις που επιφέρουν στον ίδιο αίσθημα απογοήτευσης, αποτυχίας ή και κακομεταχείριση ακόμη και όταν υφίστανται ξεκάθαρα καλύτερες διαθέσιμες επιλογές.

-Απορρίπτει ή καθιστά αναποτελεσματικές τις προσπάθειες των άλλων να τον βοηθήσουν.

-Όταν συμβεί κάποιο θετικό γεγονός στην προσωπική του ζωή (για παράδειγμα, μια επιτυχία στη δουλειά κλπ.) αντιδρά και ανταποκρίνεται με κατάθλιψη, ενοχή ή, γενικότερα, με συμπεριφορά που επιφέρει οδύνη (για παράδειγμα, με ένα ατύχημα).

-Υποκινεί αντιδράσεις θυμού και απόρριψης στους άλλους και στη συνέχει νιώθει πληγωμένος/η, ηττημένος/η ή ντροπιασμένος/η (για παράδειγμα, κοροϊδεύει τον/η σύντροφό του σε ένα δημόσιο χώρο προκαλώντας αντίδραση θυμού και στη συνέχεια νιώθει πληγωμένος/η και συντετριμμένος/η από την αντίδρασή του/ης.

-Απορρίπτει ευκαιρίες στις οποίες θα μπορούσε να νιώσει ευχαρίστηση ή διστάζει να συνειδητοποιήσει ή να αναγνωρίσει ότι περνά καλά και διασκεδάζει πραγματικά σε μια συγκεκριμένη περίσταση (παρά το γεγονός ότι διαθέτει κοινωνικές δεξιότητες και την ικανότητα να βιώνει ευχαρίστηση).

-Δεν καταφέρνει να ολοκληρώσει εργασίες που είναι σημαντικές κατά τα κριτήρια και τους στόχους που έχει θέσει παρά την ικανότητά του για να το κάνει αυτό. Για παράδειγμα, μπορεί να βοηθά τους συμφοιτητές του να γράψουν τις εργασίες τους, αλλά δεν καταφέρνει να γράψει τη δική του.

-Δεν ενδιαφέρεται ή απορρίπτει ανθρώπους που του συμπεριφέρονται καλά. Για παράδειγμα, δεν τον έλκουν και δεν επιλέγει ερωτικούς συντρόφους που τον φροντίζουν και του φέρονται καλά.

-Εμπλέκεται σε διάφορες επιλογές υπέρμετρης αυτοθυσίας που δεν του έχουν ζητηθεί ή επιβληθεί με κάποιο τρόπο από τους αποδέκτες της.

Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι οι συμπεριφορές που προαναφέρθηκαν δεν αναφέρονται σε καταστάσεις που αφορούν αντίδραση ή προσμονή σωματικής, σεξουαλικής ή ψυχολογικής κακοποίησης.

Οι συμπεριφορές που προαναφέρθηκαν δεν εκδηλώνονται μόνο όταν το άτομο είναι σε κατάθλιψη.

Αίτια

 Πώς λοιπόν διαμορφώνεται η αυτοηττώμενη προσωπικότητα και τα συνακόλουθα χαρακτηριστικά της. Είναι ενδιαφέρον να παρατηρήσουμε πώς ένα άτομο αρχίζει να «στρέφεται» προς την ήττα και την ταπείνωση και, ουσιαστικά, σε μια πορεία αντιφατική από το βασικό ένστικτο της ζωής…

Κατά την ψυχαναλυτική θεωρία, ασυνείδητο αίσθημα ενοχής ωθεί το άτομο στην τάση «να υποφέρει» και να έχει ανάγκη την τιμωρία στη ζωή του. Οι ενοχές ωθούν το άτομο στην επιλογή προσώπων και καταστάσεων αρνητικών για τον ίδιο προκειμένου να τιμωρήσει τον εαυτό του. Η αυτοτιμωρία συντελεί στη μείωση του αισθήματος ενοχής.

Εύλογα όμως τίθεται το ερώτημα: πώς ένα μικρό παιδί που μεγαλώνει αρχίζει να νιώθει ενοχή; Οι θεωρητικές έννοιες θα ήταν εδώ μακροσκελείς και δυσνόητες, μπορούμε όμως εύκολα να θυμηθούμε την παιδική ηλικία και το πόσο εύκολα μπορεί κανείς, σε αυτή την ηλικία, να νιώσει ότι έκανε κάτι «κακό», ή ότι ο ίδιος είναι ένα «κακό παιδί». Επίσης, τα παιδιά μπορεί να νιώσουν ενοχή για τις επιθυμίες τους που συνοδεύονται από έντονα συναισθήματα που δεν μπορούν εύκολα να διαχειριστούν. Και, κυρίως, στις περισσότερες περιπτώσεις, τα παιδιά προτιμούν να πιστεύουν ότι φταίνε τα ίδια και ότι είναι κακά παιδιά, παρά το ότι οι άλλοι δεν τα αγαπούν.

Πολλά παιδιά μεγαλώνουν σε ένα οικογενειακό περιβάλλον όπου με κάποιο τρόπο μαθαίνουν ότι μόνο μέσα από την οδύνη και τη στέρηση μπορούν να λάβουν την προσοχή και την αγάπη που επιθυμούν πραγματικά. Για παράδειγμα, ένα παιδί μεγαλώνει σε ένα οικογενειακό περιβάλλον στο οποίο του λείπει η προσοχή και η αγάπη και το γεγονός αυτό το βιώνει βέβαια τραυματικά. Παρόλα αυτά όμως δεν έχει χάσει τελείως την ελπίδα του ότι οι γονείς του το αγαπούν. Όμως, με αυτό τον τρόπο μαθαίνει ότι πρέπει πάντα να προσπαθεί σκληρά, να θυσιάζει τις προσωπικές του επιθυμίες και απολαύσεις και να μην χαίρεται αυτά που θέλει, αλλά αυτά που θέλουν οι άλλοι, προκειμένου να διατηρήσει αυτή την αγάπη που τόσο δύσκολα κερδίζεται. Γιατί έτσι έχει παρατηρήσει ότι οι γονείς του κινητοποιούνται και τον προσέχουν: όταν είναι πια …χάλια και υποφέρει κυριολεκτικά… Πράγματι, σε ορισμένες περιπτώσεις, οι γονείς μπορεί να μην μπορούν να καλύψουν συναισθηματικά τα παιδιά τους αλλά, όταν τους συμβεί κάτι σοβαρό, κινητοποιούνται με κάποιο τρόπο και τα στηρίζουν. Το παιδί βέβαια, μέχρι να συμβεί αυτό, έχει ήδη πάρει το μήνυμα ότι πρέπει να ταλαιπωρηθεί αρκετά και να προσπαθήσει με αυτοθυσία προκειμένου να κερδίσει την προσοχή και την αγάπη.

Ένα συναφές δυναμικό αφορά και την περίπτωση στην οποία η προσοχή των σημαντικών άλλων προσώπων εκφράζεται μόνο μέσα από την τιμωρία. Έτσι, το παιδί μαθαίνει ότι οι μόνες στιγμές αλληλεπίδρασης και επαφής / σχέσης με τα σημαντικά πρόσωπα της ζωής του είναι μέσα από την τιμωρία. Σε πολλές περιπτώσεις κακοποίησης γυναικών αναφέρεται η έννοια της «σκληρής αγάπης» που υπομένουν και ζουν με αυτή. Άλλωστε, για ένα παιδί είναι σαφώς πιο σημαντική η επικοινωνία και η σχέση, από την επιθυμία για σωματική ασφάλεια.

Τέλος, εμπειρίες επίκρισης, κακοποίησης ή κακομεταχείρισης γενικότερα συμβάλλουν ουσιαστικά στην ανάπτυξη χαμηλής αυτοεκτίμησης. Έτσι, το παιδί που μεγαλώνει λαμβάνει μήνυμα απαξίωσης και, κυρίως, ότι δεν αξίζει το σεβασμό και την καλή μεταχείριση από τους άλλους. Αν οι σημαντικοί άλλοι στη ζωή του τού συμπεριφέρονται με αυτό τον τρόπο γιατί να μην περιμένει αυτή τη συμπεριφορά και από τους άλλους; Γιατί οι άλλοι να τον αγαπούν και να τον σέβονται;

Ο φόβος της χαράς και της επιτυχίας

 Οι συνθήκες που προαναφέρθηκαν οδηγούν το άτομο σταδιακά στο να αρχίσει να παραγκωνίζει τις προσωπικές του επιθυμίες και να φοβάται την επιτυχία, τη χαρά και την απόλαυση γιατί πιστεύει ότι, τότε, οι άλλοι θα σταματήσουν να τον αγαπούν και θα τον εγκαταλείψουν. Έτσι η αδυναμία και η υποταγή καθίστανται οι βασικές συνθήκες βάσει των οποίων διαμορφώνονται οι σχέσεις με τους άλλους και η ικανοποίηση των προσωπικών αναγκών. Σε αυτή την περίπτωση, μόλις το άτομο νιώσει ότι τα πράγματα πηγαίνουν καλά, ή ότι θα επιτύχει κάτι που επιδιώκει από καιρό, αμέσως αυτό συνδέεται με αρνητικά συναισθήματα επίκρισης αλλά και εγκατάλειψης από τους άλλους. Και, τότε, θα κάνει πάντα πίσω για να σαμποτάρει την προσωπική του επιτυχία. Η προσμονή της επιτυχίας του δημιουργεί ουσιαστικά αίσθημα αγωνίας και εκνευρισμού που δεν μπορεί να αντέξει. Αισθάνεται ότι «ενοχλεί» τους άλλους και ότι γίνεται αντιπαθής με την επιτυχία του.

Ένα παράδειγμα σε αυτή την περίπτωση θα μπορούσε να είναι η μαθήτρια που διακρίνεται για την επίδοσή της και την πορεία της στα μαθήματα και, ξαφνικά, έχει μια ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη που την αναγκάζει να κάνει πίσω στα όνειρά της. Το μέλλον της διαγραφόταν λαμπρό με τις επιδόσεις της και είναι προφανές ότι σύντομα θα περνούσε και στο πανεπιστήμιο και θα άρχιζε να οδεύει στη δική της πορεία εκπαίδευσης και επιτυχίας. Για εκείνη όμως φαίνεται ότι το φορτίο της επιτυχίας ήταν πολύ βαρύ και η ίδια αισθανόταν ότι αυτό θα την απομάκρυνε από τη ζεστασιά της οικογένειας.

Οι άνθρωποι μπορούν πραγματικά «να εφεύρουν» πολλά λάθη και κακές επιλογές αν δεν αντέχουν το βάρος της επιτυχίας και των προσδοκιών των άλλων και θέλουν να βαδίσουν σε δρόμους που μπορούν πιο εύκολα να οδηγήσουν και να ελέγξουν.

Μαζοχιστική επανάληψη τραύματος

 Ο όρος αυτός αναφέρεται στις περιπτώσεις εκείνες στις οποίες το άτομο ασυνείδητα κάνει επιλογές που αναδημιουργούν μια τραυματική εμπειρία που έχει ζήσει στο παρελθόν. Έτσι, ο ίδιος ξαναζεί την τραυματική εμπειρία βιώνοντας και πάλι πόνο και οδύνη.

Η δυναμική αυτή χαρακτηρίζει αρκετά τη συμπεριφορά της αυτοηττώμενης προσωπικότητας. Ένα παράδειγμα εδώ μπορεί να αποτελεί η σχέση ενός ζευγαριού που τα πηγαίνει πολύ καλά αλλά, πάντα, εκεί που όλα είναι πολύ καλά, δημιουργείται μια κατάσταση που επιφέρει σύγκρουση και αναστάτωση στη σχέση τους. Πολλοί άνθρωποι που έχουν βιώσει μεγάλες εντάσεις και τσακωμούς στο οικογενειακό περιβάλλον περιγράφουν το πόσο δύσκολα μπορούν τελικά να αντέξουν το «να πηγαίνουν όλα καλά» και πρέπει πάντα, ασυνείδητα, να κάνουν κάτι για να προκαλέσουν ένταση και τσακωμό. Η ανάγκη να προκαλεί κανείς ξανά και ξανά τις τραυματικές καταστάσεις που έχει βιώσει ώστε να μπορέσει να κυριαρχήσει ψυχολογικά πάνω τους είναι εμφανής αλλά και τραγική.

Αντιμετώπιση

Άτομα με μαζοχιστική (αυτοηττώμενη) προσωπικότητα είναι σημαντικό καταρχήν να συνειδητοποιηθούν και να συζητηθούν διεξοδικά τα επαναλαμβανόμενα μοντέλα μαζοχιστικών πεποιθήσεων και πρακτικών. Για παράδειγμα, «ότι πρέπει κανείς πάντα να απολογείται για τις πράξεις του», ή «ότι δεν πρέπει να διεκδικεί» κ.ά. Αυτές οι πεποιθήσεις και συμπεριφορές προφανώς εκδηλώνονται και στη σχέση με τον ίδιο. Για παράδειγμα, μπορεί να είναι συνέχεια απολογητικός, να μην συμφωνεί με διάφορα θέματα αλλά να μην το εκφράζει, ή, επίσης, να προκαλεί ασυνείδητα ένταση και θυμό για να έχει μια έκρηξη θυμού που θα ξεσπάσει στον ίδιο.

Το πιο σημαντικό μέρος όμως είναι να μάθει ότι ο θυμός αποτελεί μια φυσική αντίδραση και ότι μπορεί κανείς να εκφράζει τη δυσαρέσκεια και το θυμό του χωρίς να φοβάται ότι θα επέλθει «τιμωρία» με διάφορους τρόπους (π.χ. εγκατάλειψη, κριτική κ.ά.).

Είναι σημαντικό το άτομο να μην πάρει ενίσχυση για την αυτοθυσία και την καρτερικότητά του σε βάσανα και κακουχίες. Πολλές φορές αυτή η προσωπικότητα έχει δημιουργηθεί επειδή οι ίδιοι οι γονείς ήταν μαζοχιστικοί ή ενίσχυαν τέτοιες συμπεριφορές. Για παράδειγμα, όταν ένα παιδί φροντίζει τον άρρωστο γονιό ή τους παππούδες του και θυσιάζει τις χαρές της ηλικίας του γι’ αυτό… Εάν οι σημαντικοί άλλοι γύρω του αρχίσουν να τον θαυμάζουν γι’ αυτό και για το πόσο καλό παιδί είναι που υπομένει τα βάσανά του με γενναιότητα, τότε αυτός είναι και ένας τρόπος ενίσχυσης της αυτοηττώμενης προσωπικότητας.

Τα άτομα με μαζοχιστική προσωπικότητα είναι σημαντικό και ο ίδιος ο ψυχοθεραπευτής να μην εμπίπτει σε παγίδες μαζοχιστικής συμπεριφοράς και να δείχνει με τον τρόπο του ότι φοβάται να διεκδικήσει. Να μην μπαίνει στο ρόλο του σωτήρα και ότι υποφέρει για να σώσει τους άλλους. Μια στάση θεραπευτικής συγχώρεσης και αυτοθυσίας δεν βοηθά. Αντίθετα, με αυτό τον τρόπο, αισθάνονται ένοχοι και ανάξιοι για βελτίωση.

Τέλος, είναι πολύ σημαντικό να μην χρησιμοποιούνται εκφράσεις συμπόνιας με τους μαζοχιστικούς ασθενείς. Έχει μεγάλη σημασία για το άτομο με μαζοχιστικά στοιχεία προσωπικότητας να μάθει να εκφράζει το θυμό του και να μην φοβάται να ζητήσει ικανοποίηση των επιθυμιών του χωρίς να νιώθει ότι πρέπει να προκαλέσει συμπόνια και αυτολύπηση για να το καταφέρει αυτό. Είναι πολύ σημαντικό να μάθει ότι υπάρχουν και άλλοι τρόποι με τους οποίους μπορεί να λάβει χαρά και ευχαρίστηση στη ζωή του και ότι μπορεί να φροντίζει τον εαυτό του χωρίς να νιώθει ενοχές.

Προσομοιώσεις αποκαλύπτουν γεγονότα κβαντικής σήραγγας σε γυαλί

Σε ένα γυαλί, η ελευθερία των ατόμων να κινηθούν με κβαντική σήραγγα εξαρτάται από το πόσο γρήγορα είχε αρχικά σχηματιστεί το γυαλί.

Η ιδέα ότι το γυαλί ρέει όπως ένα ρευστό σε μεγάλες χρονικές διάρκειες μπορεί να είναι ένας μύθος, όμως αυτό δεν σημαίνει ότι τα άτομά του είναι τελείως παγωμένα. Ακόμη και σε πολύ χαμηλές θερμοκρασίες, τα γυαλιά μπορούν να αλλάξουν μεταξύ παρόμοιων διαμορφώσεων ως αποτέλεσμα του κβαντικού φαινομένου σήραγγας των ατόμων. Τώρα, ο Dmytro Khomenko, στο Πανεπιστήμιο Columbia και οι συνάδελφοί του δείχνουν χρησιμοποιώντας αριθμητικές προσομοιώσεις ότι η ύπαρξη τέτοιων γεγονότων σήραγγας εξαρτάται από τη θερμική ιστορία του γυαλιού. Τα ευρήματά τους εξηγούν γιατί οι ιδιότητες, όπως η ειδική θερμότητα, ενός γυαλιού σε χαμηλή θερμοκρασία είναι τόσο ευαίσθητες σε σχέση με το πώς παρασκευάστηκε το γυαλί.

Επειδή το γυαλί έχει άτακτη δομή, τα άτομά του μπορούν να πάρουν έναν άπειρο αριθμό διακριτών διαμορφώσεων. Σε πολύ χαμηλές θερμοκρασίες, τα ενεργειακά εμπόδια που χωρίζουν διαφορετικές διευθετήσεις είναι πολύ υψηλά για να ξεπεραστούν. Όμως εάν δυο παρόμοιες διαμορφώσεις έχουν σχεδόν την ίδια ενέργεια, τα άτομα μπορούν να αλλάζουν θέσεις με κβαντική σήραγγα. Τέτοια συστήματα δυο επιπέδων (TLSs) είναι παρόντα σε όλα τα γυαλιά που διαμορφώνονται με ταχεία ψύξη ενός ρευστού, εξηγώντας γιατί οι θερμοδυναμικές ιδιότητές τους διαφέρουν από αυτές των κρυσταλλικών στερεών. Τα γυαλιά όμως που διαμορφώνονται στρώμα-στρώμα με χρήση εναπόθεσης ατμού έχουν ακόμη διαφορετικές ιδιότητες, πράγμα που υποδηλώνει ότι έχουν λιγότερα TLSs.

Η μελέτη του Khomenko και των συναδέλφων του θέτει αυτή την ιδέα υπό έλεγχο. Χρησιμοποίησαν ένα αλγόριθμο που αναπτύχθηκε πρόσφατα και μπορεί να διερευνήσει το ενεργειακό τοπίο των γυαλιών που παρασκευάζονται με ένα πρωτόγνωρα μεγάλο εύρος θερμικών ιστοριών. Οι ερευνητές βρήκαν ότι η πυκνότητα των TLSs είναι χαμηλότερη στα περισσότερο κινητικώς σταθερά γυαλιά. Και καθώς τα γυαλιά διαμορφώθηκαν μέσω μιας αργής, στρώμα-στρώμα, προσέγγισης, είναι περισσότερο κινητικώς σταθερά από ότι εκείνα που ψύχθηκαν γρήγορα από μια λιωμένη μάζα, έχουν λιγότερα TLSs. Οι ερευνητές επίσης βρήκαν ότι, ενώ τα TLSs τυπικά περιλαμβάνουν μόνο λίγα άτομα, κάποιες φορές μπορεί να περιλαμβάνουν συστάδες εκατοντάδων ή περισσοτέρων ατόμων.

Τα άστρα νετρονίων αποκαλύπτουν σιγά-σιγά τους πυρήνες τους στους ερευνητές

Ένας συνδυασμός θεωρητικών υπολογισμών και πληροφοριών από αστρονομικές παρατηρήσεις δείχνουν ότι τα μεγάλης μάζας άστρα νετρονίων περιέχουν πυρήνες γεμάτους με ελεύθερα κουάρκ.

Η κατάδυση στο εσωτερικό των άστρων νετρονίων θα οδηγήσει, όπως πιθανώς εύκολα μαντεύει κάποιος, στην εύρεση νετρονίων. Όμως φαίνεται ότι τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά. Όσο βαθύτερη η κατάδυση τόσο ασαφές και πυκνότερο γίνεται το εσωτερικό. Δεν υπάρχει έλλειψη θεωριών ως προς το τί μπορεί να αποτελεί το κέντρο αυτών των κοσμικών αντικειμένων. Μια υπόθεση είναι ότι πληρούνται με ελεύθερα κουάρκ, που δεν είναι περιορισμένα μέσα στα νετρόνια. Μια άλλη είναι ότι συγκροτούνται από υπερόνια, σωματίδια που περιέχουν τουλάχιστον ένα κουάρκ του «παράξενου» τύπου. Ακόμη, μια άλλη είναι ότι συνίστανται από μια εξωτική κατάσταση ύλης που αποκαλείται συμπύκνωμα καονίου.

Σε μελέτη που μόλις δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Nature Physics, ένα κουιντέτο ερευνητών στο οποίο περιλαμβάνεται ο Aleksi Kurkela από το Τμήμα Θεωρίας του CERN παρέχει στοιχεία ότι τα μεγάλης μάζας άστρα νετρονίων μπορεί να περιέχουν πυρήνες που είναι γεμάτοι με ελεύθερα κουάρκ. Τέτοια ύλη κουάρκ μοιάζει με την πυκνή κατάσταση ελεύθερων κουάρκ και γλοιονίων που θεωρείται ότι έχει υπάρξει ελάχιστα μετά τη Μεγάλη Έκρηξη και μπορεί να αναπαραχθεί σε επιταχυντές σύγκρουσης σωματιδίων στη Γη, όπως ο LHC (Large Hadron Collider).

Για να φθάσουν σε αυτά τα στοιχεία, οι ερευνητές συνδύασαν πληροφορίες από αστρονομικές παρατηρήσεις των άστρων νετρονίων με θεωρητικούς υπολογισμούς. Ενώ οι αστρονομικές παρατηρήσεις παρέχουν ορισμένες πληροφορίες σχετικά με το εσωτερικό των άστρων, δεν αποκαλύπτουν την ακριβή τους σύσταση.

Οι θεωρητικοί υπολογισμοί ασχολήθηκαν με την περιγραφή της κατάστασης της ύλης μέσα σε ένα άστρο νετρονίων από όλο τον φλοιό μέχρι κάτω στο κέντρο του. Για να το κάνουν αυτό οι ερευνητές χρησιμοποίησαν τις αποκαλούμενες εξισώσεις κατάστασης, οι οποίες συσχετίζουν την πίεση της κατάστασης της ύλης με την ενεργειακή πυκνότητα – το ποσό της ενέργειας που εγκιβωτίζεται σε ένα σύστημα ή περιοχή χώρου ανά μονάδα όγκου.

Η ομάδα στη συνέχεια χρησιμοποίησαν δυο τμήματα πληροφορίας από τα αστρονομικά δεδομένα σε αυτούς τους υπολογισμούς: την παρατήρηση ότι τα άστρα νετρονίων μπορεί να έχουν μάζες ισοδύναμες με δύο μάζες Ήλιου και τις πιθανές τιμές της ιδιότητας που καλείται παλιρροϊκή παραμόρφωση για ένα άστρο νετρονίου με μάζα περίπου 1,4 φορές της μάζας του Ήλιου. Η παλιρροϊκή παραμόρφωση περιγράφει την ακαμψία ενός άστρου σε απάντηση της πίεσης που προκαλείται από την βαρυτική έλξη ενός συνοδού άστρου και παράγονταν προηγουμένως από παρατηρήσεις των βαρυτικών κυμάτων (κυματισμοί στην υφή του χωρόχρονου) που εκπέμπονταν από τη συγχώνευση δυο άστρων νετρονίων.

Από το συνδυασμό θεωρίας και δεδομένων, οι ερευνητές βρήκαν ότι οι πυρήνες των άστρων νετρονίων με μάζα 1,4 φορές τη μάζα του Ήλιου θα είναι γεμάτοι με νετρόνια. Αντιθέτως, μεγαλύτερης μάζας άστρα μπορεί να περιέχουν μεγάλους πυρήνες με ύλη κουάρκ. Για παράδειγμα, ένα άστρο νετρονίων 2 ηλιακών μαζών με ακτίνα περίπου 12 km θα μπορούσε να έχει πυρήνα με ύλη κουάρκ με ακτίνα περίπου 6,5 km – πάνω από το μισό της ακτίνας του άστρου.

«Η ανάλυσή μας δεν αποκλείει τελείως την ύπαρξη άστρων μεγάλης μάζας με πυρήνες με νετρόνια όμως δείχνει ότι οι πυρήνες με ύλη κουάρκ δεν είναι μια εξωτική εναλλακτική», λέει ο Kurkela. «Ανυπομονούμε να ενσωματώσουμε νέα δεδομένων από άστρα νετρονίων στην ανάλυσή μας και να δούμε πώς αυτά θα επηρεάσουν αυτό το συμπέρασμα».

Hegel: Διαλεκτική - Ζήνων ο Ελεάτης

Ζήνων ο Ελεάτης: περ. 490-445 π.Χ.

§ 1. Εισαγωγικές επισημάνσεις

     Ι. Ποιος ήταν ο Ζήνων από την Ελέα; Ήταν ο κατ’ εξοχήν ταλαντούχος μαθητής του Παρμενίδη, του πρώτου στοχαστή της Αρχαίας Ελληνικής Φιλοσοφίας που διατύπωσε τη θεωρία του Είναι και άνοιξε τον δρόμο στην οντολογική κατανόηση του συμπαντικού κόσμου. Η μεταξύ τους φιλοσοφική προσέγγιση ήταν τόσο στενή, ώστε να μοιάζει πως υπήρξε πράξη υιοθεσίας ανάμεσά τους[1], όπως λέει εμφατικά ο Burnet, μεθ-ερμηνεύοντας τη φράση του Σοφιστή του Πλάτωνα: «τον του πατρός Παρμενίδου λόγον». Με τα επιχειρήματά του ο Ζήνων επιχείρησε να στηρίξει την οντολογία του Παρμενίδη. Τα επιχειρήματα αυτά αποτελούν ένα είδος έμμεσων αποδείξεων.

     ΙΙ. Ο Hegel μιλάει ως εξής για τον Ζήνωνα:

«Η χαρακτηριστική ιδιαιτερότητα του Ζήνωνα είναι η διαλεκτική. Είναι ο αριστοτέχνης της ελεατικής Σχολής, στον οποίο η καθαρή σκέψη μετουσιώνεται σε εσωτερική κίνηση της έννοιας, σε καθαρή ψυχή της επιστήμης. ‒είναι ο πρωτεργάτης της διαλεκτικής. Τουτέστι: στους Ελεάτες μέχρι τώρα συναντήσαμε μόνο την πρόταση: “το Μηδέν δεν έχει καμιά πραγματικότητα, διόλου δεν υπάρχει, και ό,τι είναι η γένεση και η φθορά εκπίπτει”. Αντίθετα, στον Ζήνωνα βλέπουμε τόσο την οντοθεσία όσο και την αναίρεση αυτού που αντιφάσκει σε τούτη την οντοθεσία· συγχρόνως βλέπουμε πως η απαρχή δεν γίνεται με τούτο τον ισχυρισμό αλλά με τον κατανοητικό Λόγο (Vernunft), ‒στο μεταξύ καταδείχνεται πως εκείνο που οντο-τίθεται [=τίθεται ως ον-είναι θέσει ον] αδιατάρακτα εκμηδενίζεται εσωτερικά, αυτο-αποσυντίθεται»[2].

§2. Η διαλεκτική μέθοδος του Ζήνωνα

     Ι. Σύμφωνα με τον Hegel, ενώ η φιλοσοφία του Ζήνωνα, κατά τον θετικό της χαρακτήρα και κατά το περιεχόμενο, είναι η ίδια με εκείνη του Ξενοφάνη και του Παρμενίδη, διαφέρει μεθοδολογικά: οι επί μέρους στιγμές-αναπτύξεις και οι αντιθέσεις εκφράζονται ως έννοιες και ως δια-νοήματα[3]. Βασικό μεθοδολογικό στοιχείο είναι η απόδειξη δια της εις άτοπον απαγωγής: Τι σημαίνει η εις άτοπον απαγωγή; Σημαίνει καθ’ υπόθεση λήψη μιας θέσης ως αληθούς, με σκοπό να δειχθεί το αβάσιμό της εν ονόματι των απαράδεκτων συμπερασμάτων που προκύπτουν λογικά απ’ αυτήν. Ξεκινά από τις θέσεις των αντιπάλων της θεωρίας του Παρμενίδη. Αυτές οι θέσεις παίζουν ρόλο προκείμενων στο συλλογισμό του Ζήνωνα.

     ΙΙ. Οι αντίπαλες θέσεις είναι:

α) υπάρχει πολλαπλότητα πραγμάτων και κίνηση του όντος.
β) το ον είναι διαιρετό.

– Ξεκινώντας απ’ αυτές τις θέσεις ο Ζήνων καταλήγει σε αντιφατικά συμπεράσματα ή σε «παράδοξα».

– Αυτά τα συμπεράσματα και τα «παράδοξα» στρέφονται κατά της πολλαπλότητας και της κίνησης του όντος. Το ερώτημα για το Είναι ο Ζήνων το μεθερμηνεύει [το μετατρέπει] σε ερώτημα για τα «σήματα» του όντος. Το ον ως τέτοιο περιπίπτει σε λήθη. Π.χ. στο απόσπασμα: «αν το ον δεν είχε μέγεθος ….μέγεθος και πάχος» το ον παρουσιάζεται να έχει μέγεθος. Αυτό παραπέμπει στο «σήμα» μέγεθος του όντος και όχι σε κάποια πολλαπλότητα. Έτσι παρατηρείται ένα ασύμβατο ανάμεσα στην πολλαπλότητα και το Είναι.

§3. Επιχειρήματα κατά της πολλαπλότητας

     Ι. Για να επιχειρηματολογήσει ο Ζήνων κατά της πολλαπλότητας εξετάζει την ύπαρξη των πραγμάτων, δηλαδή τα όντα, ως προς το μέγεθος[4] και ως προς τον αριθμό[5] τους.

α) Ως προς το μέγεθος:

 Παράδειγμα με τα πράγματα: αν δεχθούμε ότι υπάρχουν πολλά πράγματα, τότε αυτά πρέπει να έχουν διάφορα μεγέθη: να είναι μεγάλα και μικρά. Μεγάλα τόσο, ώστε να είναι άπειρα στο μέγεθος, δηλαδή να έχουν άπειρο μέγεθος. Μικρά τόσο, ώστε να μην έχουν καθόλου μέγεθος, δηλαδή να είναι μηδέν. Το μηδέν όμως δεν είναι πράγμα. Επομένως, αν δεχθούμε την ύπαρξη των πραγμάτων, δηλαδή την πολλαπλότητά τους, τότε αυτά πρέπει να έχουν άπειρο μέγεθος, αφού δεν μπορούν να υπάρχουν ως μηδέν. Το ίδιο και με την πραγματικότητα:

αν αυτή είναι πολλαπλό σύνολο, τούτο συνεπάγεται ότι αυτή αποτελείται από μέρη. Αν τα μέρη διαιρεθούν ως το έσχατο σημείο, γίνονται μονάδες χωρίς μέγεθος, άρα παύουν να είναι μέρη, δηλαδή δεν είναι σύνολα μονάδων. Συμπέρασμα: αν τα πράγματα είναι πολλά, είναι αναγκαστικά μικρά και μεγάλα. Μικρά σημαίνει ότι είναι μονάδες χωρίς μέγεθος και μεγάλα σημαίνει ότι είναι σε τέτοιο βαθμό που να καταλήγουν να είναι άπειρα. Ανασκευή: επειδή τα παραπάνω σχετικά (μικρά και μεγάλα) αποκλείονται, η αρχική υπόθεση της πολλαπλότητας των πραγμάτων ανασκευάζεται.

     ΙΙ. β) Ως προς τον αριθμό:

     Αν τα πράγματα είναι πολλά, ο αριθμός τους πρέπει να είναι πεπερασμένος. Γιατί; Επειδή τα πράγματα κατά τον αριθμό είναι τόσα όσα υπάρχουν: ούτε λιγότερα ούτε περισσότερα. Ταυτόχρονα όμως, αν τα πράγματα είναι πολλά, σημαίνει ότι κατά τον αριθμό είναι όχι μόνο πεπερασμένα, σύμφωνα με την παραπάνω συλλογιστική, αλλά και άπειρα σύμφωνα με την εξής συλλογιστική: πολλά κατά τον αριθμό σημαίνει ότι ανάμεσα τους υπάρχουν άλλα και άλλα ανάμεσα σε τούτα τα άλλα κ.ο.κ. ως το άπειρο. Η υπόθεση συνεπώς ότι η πραγματικότητα είναι ένα πεπερασμένο σύνολο πραγμάτων αίρεται, γιατί με την ίδια λογική μπορεί να αποδειχθεί ή να ανασκευασθεί η απειρότητά τους. Το πεπερασμένο και το άπειρο του αριθμού των πραγμάτων δεν μπορεί να ισχύει ταυτόχρονα: δεν αληθεύουν και τα δύο. Γι’ αυτό το λόγο αποκλείονται και τα δύο. Και με τον αποκλεισμό αυτό αποκλείεται συγχρόνως και η «διχοτομία» του όντος.

§4. Επιχειρήματα κατά της κίνησης[6]

     Ι. α) Το παράδοξο του σταδίου ή της διχοτομίας

Η κίνηση είναι αδύνατη, κατά τον Ζήνωνα. Γιατί; Επειδή ένα κινούμενο σώμα, π.χ. ένας δρομέας, προτού φτάσει στο τέρμα του σταδίου, πρέπει κατ’ αρχήν να έχει διανύσει τη μισή απόσταση. Προτού ωστόσο διανύσει τη μισή απόσταση, πρέπει να έχει διανύσει το μισό διάστημα της μισής απόστασης κ.ο.κ. ως το άπειρο. Τι δείχνει αυτό; Δείχνει ότι ένας χώρος, που αποτελείται από άπειρη σειρά σημείων, είναι αδύνατο να διανυθεί σε πεπερασμένο χρόνο. Ο Ζήνων λαμβάνει ως προϋπόθεση ότι ο χώρος είναι ως το άπειρο διαιρετός και πως μια ορισμένη έκταση ορίζεται από άπειρη σειρά σημείων. Για να ολοκληρώσει έτσι ο δρομέας τη διαδρομή πρέπει να διανύσει μια άπειρη σειρά σημείων. Σε τούτη την άπειρη σειρά δεν υπάρχει πρώτος όρος και ο δρομέας, κατά το παράδοξο αυτό, δεν μπορεί να ξεκινήσει. Η κίνηση συνεπάγεται λογικές δυσχέρειες, που την καθιστούν προβληματική in mente [= στο νου].

     ΙΙ. β) Το παράδοξο του Αχιλλέα

     Ένα σώμα ταχύτατο, ας πούμε ο Αχιλλέας, δεν μπορεί να φτάσει ποτέ ένα βραδύτερο σώμα, π.χ. μια χελώνα, που κινείται μπροστά του. Γιατί; Επειδή η χελώνα, ως προπορευόμενο κινούμενο σώμα, χωρίζεται από το άλλο κινούμενο σώμα, τον Αχιλλέα, με άπειρες υποδιαιρέσεις του διαστήματος, τις οποίες ο Αχιλλέας δεν μπορεί να καλύψει. Υποθετικά, ο Αχιλλέας είναι χίλιες φορές ταχύτερος από την χελώνα, η δε τελευταία, κατά τη στιγμή της εκκίνησης, προηγείται του Αχιλλέα κατά 10.000 μέτρα. Όταν ο Αχιλλέας θα έχει διανύσει 10.000, η χελώνα θα προηγείται του Αχιλλέα κατά δέκα μέτρα. Όταν ο Αχιλλέας καλύψει την απόσταση των δέκα μέτρων, η χελώνα πάλι θα προηγείται κατά 1 εκ. κ.ο.κ. ως το άπειρο.

     ΙΙΙ. Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, το παράδοξο του Αχιλλέα δεν διαφέρει από εκείνο της διχοτομίας. Η μόνη διαφορά ανάμεσα στα δύο παράδοξα είναι ότι στο δεύτερο του Αχιλλέα τα μεσοδιαστήματα των δύο σωμάτων δεν διχοτομούνται ως το άπειρο, αλλά υποδιαιρούνται σε υποδιαστήματα ως το άπειρο. Λογικές δυσχέρειες [ή αντιφάσεις] συνεπάγεται η κίνηση και στο παράδοξο του Αχιλλέα: από τη μια η παρατήρηση δείχνει πως ο Αχιλλέας φτάνει τη χελώνα, από την άλλη όμως ο λόγος φαίνεται να αποδεικνύει το αντίθετο, δηλαδή δεν την φτάνει. Η προκείμενη έτσι: η κίνηση του όντος είναι δυνατή –αυτή είναι η θέση των αντιπάλων του Παρμενίδη που θέλει να καταρρίψει ο Ζήνων– συνεπάγεται μια αντιφατικότητα, από την οποία προκύπτει η αλήθεια της θέσης του Παρμενίδη περί ακινησίας του όντος.

     ΙV. γ) Το παράδοξο του βέλους

Ένα βέλος, που φαίνεται ότι κινείται, σε κάθε χρονική στιγμή, σε κάθε χρονική στιγμή καλύπτει χώρο ίσο με τις διαστάσεις του και εντός αυτού του χώρου μένει ακίνητο. Η υποτιθέμενη διαδρομή του βέλους αποτελείται από τμήματα του χώρου που είναι ίσα προς τις διαστάσεις του. Από εδώ προκύπτει ότι το βέλος ηρεμεί [ή είναι ακίνητο] σε κάθε χρονική στιγμή, η οποία αντιστοιχεί σε κάθε τέτοιο τμήμα του χώρου. Τι σημαίνει αυτό; Πως το βέλος βρίσκεται πάντοτε σε ακινησία μέσα σε όλο το χώρο και καθ’ όλο το χρόνο. Σε όλο το χώρο, γιατί αυτός εδώ συντίθεται από μέρη ίσα κάθε φορά με τις διαστάσεις του βέλους. Και καθ’ όλο το χρόνο, γιατί αυτός εδώ συντίθεται από τις αντίστοιχες στιγμές, οι οποίες δεν έχουν διάρκεια και είναι αδιαίρετες και εντός των οποίων αναγκαστικά βρίσκεται το κινούμενο βέλος.
    
     V. Ποια είναι η βάση αυτού του επιχειρήματος;

Είναι η προκείμενη, σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, ότι ο χρόνος συντίθεται από αδιαίρετες στιγμές χωρίς διάρκεια. Η πιο πάνω θέση είναι σύμφωνη με τη θέση του Παρμενίδη ότι το ον «ούτε ήταν ποτέ ούτε θα είναι, γιατί τώρα είναι όλο μαζί». Δηλαδή το ον ή ένα πράγμα μπορεί να θεωρείται μόνο ότι είναι [=αδιαίρετος χρόνος] και όχι ότι υπήρξε ή θα υπάρχει [=χρόνος χωρίς διάρκεια]. Στο παράδοξο του βέλους, εάν γίνει αποδεκτό ότι υπάρχει κίνηση, τότε το βέλος θα υπάρχει σε έναν τόπο και δεν θα υπάρχει συγχρόνως. Λαμβάνοντας λοιπόν ως προϋπόθεση ότι ο χρόνος έχει ατομική δομή, δεν μπορεί να καθίσταται καταληπτή η κίνηση εν γένει, το γίγνεσθαι. Σημαντική είναι η ιδέα του Ζήνωνα ότι ο χώρος και ο χρόνος συντίθενται από αδιαίρετα minima, γιατί προετοιμάζει τη γένεση της ατομικής θεωρίας.

§5. Γενικότερη σημασία του επιχειρήματος του Ζήνωνα

    Ο λόγος αυτονομείται, δηλαδή παύει να υπηρετεί το Είναι. Το Είναι μεθερμηνεύεται ως εν και λειτουργεί ως ελεγκτική διαλεκτική. Αυτή η διαλεκτική προετοιμάζει τη μετάβαση στη σοφιστική ρητορική και την οντολογία. Από το είναι ο λόγος στρέφεται στην αντίθεση του ενός και των πολλών. Δια της εις άτοπον απαγωγής, ο λόγος δείχνει ότι θεμελιώδη δόγματα του κοινού νου, π.χ. ότι υπάρχει πολλαπλότητα και κίνηση, εμπεριέχουν αντίφαση ή οδηγούν σε μια πρόοδο ως το άπειρο. Ο λόγος δεν είναι πλέον προσδεδεμένος στο Είναι και διαμάχεται παρά πάντα τα λεγόμενα, δηλαδή αντιμάχεται την communis opinion [=την κοινή γνώμη] στις ποικίλες εκδοχές της. Επίσης ο λόγος, αποχωριζόμενος από το Είναι, ανακαλύπτει μέσα του το πεδίο της αλήθειας υπό τον χαρακτήρα της επιχειρηματολογίας που αυτο-θεμελιώνεται. Ερέθισμα για βαθύτερη έρευνα στα μαθηματικά και στη φυσική θεωρία αποτέλεσαν το πρόβλημα του συνεχούς και της διαιρετότητας συνεχών μεγεθών. Αυτό το πρόβλημα παίζει σημαντικό ρόλο στα «παράδοξα» του Ζήνωνα. Σε κάθε περίπτωση κύριος σκοπός των επιχειρημάτων του Ζήνωνα είναι να στηρίξουν τις βασικές θέσεις της οντολογίας του Παρμενίδη. Η όλη επιχειρηματολογία του Ζήνωνα διακρίνεται για λογική σαφήνεια. Γι’ αυτό ο Αριστοτέλης τον θεώρησε θεμελιωτή της Διαλεκτικής, ενώ παρόμοια περίπου αντήχησε και ο λόγος του Hegel μέσα στην ιστορία της φιλοσοφίας:

«Ο Ζήνων συνέλαβε τους καθορισμούς, που περιέχει η παράστασή μας για τον χώρο και τον χρόνο· είχε συναίσθηση και γνώση αυτών και κατέδειξε τον αντιφατικό τους χαρακτήρα… Το γενικό στοιχείο της διαλεκτικής, η γενική πρόταση της ελεατικής σχολής ήταν: “το αληθές είναι μόνο το Ένα, όλα τα άλλα είναι αναληθή” … Το νόημα της διαλεκτικής του Ζήνωνα έχει μεγαλύτερη αντικειμενικότητα από τη σύγχρονη διαλεκτική»[7]. 
--------------------------------
[1] Hegel: Vorlesungen über die Geschichte der Philosophie I, W 18, σ. 295.
[2] Hegel, ό.π.
[3] Ό.π., σ. 297.
[4]Hegel, ό.π., σσ. 304 κ.εξ.
[5] Ό.π.
[6] Ό.π., σσ. 305 κ.εξ.
[7] Ό.π., σσ. 317-318.

ΠΛΑΤΩΝ: Ἀπολογία Σωκράτους (37a-38b)

Ἴσως οὖν ὑμῖν καὶ ταυτὶ λέγων παραπλησίως δοκῶ λέγειν ὥσπερ περὶ τοῦ οἴκτου καὶ τῆς ἀντιβολήσεως, ἀπαυθαδιζόμενος· τὸ δὲ οὐκ ἔστιν, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, τοιοῦτον ἀλλὰ τοιόνδε μᾶλλον. πέπεισμαι ἐγὼ ἑκὼν εἶναι μηδένα ἀδικεῖν ἀνθρώπων, ἀλλὰ ὑμᾶς τοῦτο οὐ πείθω· ὀλίγον γὰρ χρόνον ἀλλήλοις διειλέγμεθα. ἐπεί, ὡς ἐγᾦμαι, εἰ ἦν ὑμῖν νόμος, ὥσπερ καὶ ἄλλοις ἀνθρώποις, περὶ θανάτου μὴ μίαν ἡμέραν
[37b] μόνον κρίνειν ἀλλὰ πολλάς, ἐπείσθητε ἄν· νῦν δ᾽ οὐ ῥᾴδιον ἐν χρόνῳ ὀλίγῳ μεγάλας διαβολὰς ἀπολύεσθαι. πεπεισμένος δὴ ἐγὼ μηδένα ἀδικεῖν πολλοῦ δέω ἐμαυτόν γε ἀδικήσειν καὶ κατ᾽ ἐμαυτοῦ ἐρεῖν αὐτὸς ὡς ἄξιός εἰμί του κακοῦ καὶ τιμήσεσθαι τοιούτου τινὸς ἐμαυτῷ. τί δείσας; ἦ μὴ πάθω τοῦτο οὗ Μέλητός μοι τιμᾶται, ὅ φημι οὐκ εἰδέναι οὔτ᾽ εἰ ἀγαθὸν οὔτ᾽ εἰ κακόν ἐστιν; ἀντὶ τούτου δὴ ἕλωμαι ὧν εὖ οἶδά τι κακῶν ὄντων τούτου τιμησάμενος; πότερον δεσμοῦ;
[37c] καὶ τί με δεῖ ζῆν ἐν δεσμωτηρίῳ, δουλεύοντα τῇ ἀεὶ καθισταμένῃ ἀρχῇ, τοῖς ἕνδεκα; ἀλλὰ χρημάτων καὶ δεδέσθαι ἕως ἂν ἐκτείσω; ἀλλὰ ταὐτόν μοί ἐστιν ὅπερ νυνδὴ ἔλεγον· οὐ γὰρ ἔστι μοι χρήματα ὁπόθεν ἐκτείσω. ἀλλὰ δὴ φυγῆς τιμήσωμαι; ἴσως γὰρ ἄν μοι τούτου τιμήσαιτε. πολλὴ μεντἄν με φιλοψυχία ἔχοι, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, εἰ οὕτως ἀλόγιστός εἰμι ὥστε μὴ δύνασθαι λογίζεσθαι ὅτι ὑμεῖς μὲν ὄντες πολῖταί μου οὐχ οἷοί τε ἐγένεσθε ἐνεγκεῖν τὰς ἐμὰς
[37d] διατριβὰς καὶ τοὺς λόγους, ἀλλ᾽ ὑμῖν βαρύτεραι γεγόνασιν καὶ ἐπιφθονώτεραι, ὥστε ζητεῖτε αὐτῶν νυνὶ ἀπαλλαγῆναι· ἄλλοι δὲ ἄρα αὐτὰς οἴσουσι ῥᾳδίως; πολλοῦ γε δεῖ, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι. καλὸς οὖν ἄν μοι ὁ βίος εἴη ἐξελθόντι τηλικῷδε ἀνθρώπῳ ἄλλην ἐξ ἄλλης πόλεως ἀμειβομένῳ καὶ ἐξελαυνομένῳ ζῆν. εὖ γὰρ οἶδ᾽ ὅτι ὅποι ἂν ἔλθω, λέγοντος ἐμοῦ ἀκροάσονται οἱ νέοι ὥσπερ ἐνθάδε· κἂν μὲν τούτους ἀπελαύνω, οὗτοί με αὐτοὶ ἐξελῶσι πείθοντες τοὺς πρεσβυτέρους·
[37e] ἐὰν δὲ μὴ ἀπελαύνω, οἱ τούτων πατέρες δὲ καὶ οἰκεῖοι δι᾽ αὐτοὺς τούτους.
Ἴσως οὖν ἄν τις εἴποι· «Σιγῶν δὲ καὶ ἡσυχίαν ἄγων, ὦ Σώκρατες, οὐχ οἷός τ᾽ ἔσῃ ἡμῖν ἐξελθὼν ζῆν;» τουτὶ δή ἐστι πάντων χαλεπώτατον πεῖσαί τινας ὑμῶν. ἐάντε γὰρ λέγω ὅτι τῷ θεῷ ἀπειθεῖν τοῦτ᾽ ἐστὶν καὶ διὰ τοῦτ᾽
[38a] ἀδύνατον ἡσυχίαν ἄγειν, οὐ πείσεσθέ μοι ὡς εἰρωνευομένῳ· ἐάντ᾽ αὖ λέγω ὅτι καὶ τυγχάνει μέγιστον ἀγαθὸν ὂν ἀνθρώπῳ τοῦτο, ἑκάστης ἡμέρας περὶ ἀρετῆς τοὺς λόγους ποιεῖσθαι καὶ τῶν ἄλλων περὶ ὧν ὑμεῖς ἐμοῦ ἀκούετε διαλεγομένου καὶ ἐμαυτὸν καὶ ἄλλους ἐξετάζοντος, ὁ δὲ ἀνεξέταστος βίος οὐ βιωτὸς ἀνθρώπῳ, ταῦτα δ᾽ ἔτι ἧττον πείσεσθέ μοι λέγοντι. τὰ δὲ ἔχει μὲν οὕτως, ὡς ἐγώ φημι, ὦ ἄνδρες, πείθειν δὲ οὐ ῥᾴδιον. καὶ ἐγὼ ἅμα οὐκ εἴθισμαι ἐμαυτὸν ἀξιοῦν κακοῦ
[38b] οὐδενός. εἰ μὲν γὰρ ἦν μοι χρήματα, ἐτιμησάμην ἂν χρημάτων ὅσα ἔμελλον ἐκτείσειν, οὐδὲν γὰρ ἂν ἐβλάβην· νῦν δὲ οὐ γὰρ ἔστιν, εἰ μὴ ἄρα ὅσον ἂν ἐγὼ δυναίμην ἐκτεῖσαι, τοσούτου βούλεσθέ μοι τιμῆσαι. ἴσως δ᾽ ἂν δυναίμην ἐκτεῖσαι ὑμῖν που μνᾶν ἀργυρίου· τοσούτου οὖν τιμῶμαι.
Πλάτων δὲ ὅδε, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, καὶ Κρίτων καὶ Κριτόβουλος καὶ Ἀπολλόδωρος κελεύουσί με τριάκοντα μνῶν τιμήσασθαι, αὐτοὶ δ᾽ ἐγγυᾶσθαι· τιμῶμαι οὖν τοσούτου, ἐγγυηταὶ δὲ ὑμῖν ἔσονται τοῦ ἀργυρίου οὗτοι ἀξιόχρεῳ.