Τρίτη 12 Ιουνίου 2018

ΑΙΣΧΥΛΟΣ - Ἑπτὰ ἐπὶ Θήβας (1-38)

ΠΡΟΛΟΓΟΣ


ΕΤΕΟΚΛΗΣ
Κάδμου πολῖται, χρὴ λέγειν τὰ καίρια
ὅστις φυλάσσει πρᾶγος ἐν πρύμνῃ πόλεως
οἴακα νωμῶν, βλέφαρα μὴ κοιμῶν ὕπνῳ.
εἰ μὲν γὰρ εὖ πράξαιμεν, αἰτία θεοῦ·
5 εἰ δ᾽ αὖθ᾽, ὃ μὴ γένοιτο, συμφορὰ τύχοι,
Ἐτεοκλέης ἂν εἷς πολὺς κατὰ πτόλιν
ὑμνοῖθ᾽ ὑπ᾽ ἀστῶν φροιμίοις πολυρρόθοις
οἰμώγμασίν θ᾽— ὧν Ζεὺς Ἀλεξητήριος
ἐπώνυμος γένοιτο Καδμείων πόλει.
10 ὑμᾶς δὲ χρὴ νῦν, καὶ τὸν ἐλλείποντ᾽ ἔτι
ἥβης ἀκμαίας καὶ τὸν ἔξηβον χρόνῳ,
ὥραν τ᾽ ἔχονθ᾽ ἕκαστον, ὥς τε συμπρεπὲς
βλαστημὸν ἀλδαίνοντα σώματος πολύν,
πόλει τ᾽ ἀρήγειν καὶ θεῶν ἐγχωρίων
15 βωμοῖσι, τιμὰς μὴ ᾽ξαλειφθῆναί ποτε,
τέκνοις τε, Γῇ τε μητρί, φιλτάτῃ τροφῷ·
ἡ γὰρ νέους ἕρποντας εὐμενεῖ πέδῳ,
ἅπαντα πανδοκοῦσα παιδείας ὄτλον,
ἐθρέψατ᾽ οἰκητῆρας ἀσπιδηφόρους,
20 πλείους ὅπως γένοισθε πρὸς χρέος τόδε.
καὶ νῦν μὲν ἐς τόδ᾽ ἦμαρ εὖ ῥέπει θεός·
χρόνον γὰρ ἤδη τόνδε πυργηρουμένοις
καλῶς τὰ πλείω πόλεμος ἐκ θεῶν κυρεῖ.
νῦν δ᾽ ὡς ὁ μάντις φησίν, οἰωνῶν βοτήρ,
25 ἐν ὠσὶ νωμῶν καὶ φρεσίν, πυρὸς δίχα,
χρηστηρίους ὄρνιθας ἀψευδεῖ τέχνῃ·
οὗτος τοιῶνδε δεσπότης μαντευμάτων
λέγει μεγίστην προσβολὴν Ἀχαιίδα
νυκτηγορεῖσθαι κἀπιβούλευσιν πόλει.
30 ἀλλ᾽ ἔς τ᾽ ἐπάλξεις καὶ πύλας πυργωμάτων
ὁρμᾶσθε πάντες, σοῦσθε σὺν παντευχίᾳ,
πληροῦτε θωρακεῖα, κἀπὶ σέλμασιν
πύργων στάθητε, καὶ πυλῶν ἐπ᾽ ἐξόδοις
μίμνοντες εὖ θαρσεῖτε, μηδ᾽ ἐπηλύδων
35 ταρβεῖτ᾽ ἄγαν ὅμιλον· εὖ τελεῖ θεός.
σκοποὺς δὲ κἀγὼ καὶ κατοπτῆρας στρατοῦ
ἔπεμψα, τοὺς πέποιθα μὴ ματᾶν ὁδῷ·
καὶ τῶνδ᾽ ἀκούσας οὔ τι μὴ ληφθῶ δόλῳ.

***
ΕΤΕΟΚΛΗΣ
Λαέ του Κάδμου, πρέπει σύμφωνα τα λόγια
να ᾽χει με τους καιρούς εκείνος που απ᾽ την πρύμνα
το τιμόνι κρατώντας κυβερνάει μια χώρα,
δίχως ν᾽ αφήνει ο ύπνος να του κλει το μάτι·
γιατί αν το πράμα πάει καλά, ο Θεός η αιτία·
μα αν πάλι —ο μη γένοιτο— συμφορά λάχει,
ένας ο Ετεοκλής, πολλά στην πόλη θα ᾽χει
να του ψάλλουν μυριόστομα όλοι μοιρολόγια
και θρήνους, που άμποτε απ᾽ αυτά, στ᾽ αλήθεια ο Δίας
διαφεντευτής, τη χώρα μας ας διαφεντεύει.
10 Μα τώρα πρέπει εσείς, κι όποιος του λείπει ακόμη
της νιότης του η ακμή, κι ο που έχει πια περάσει,
να βάζει όλο το δρίμωμα της δύναμής του
παίρνοντας πάνω του ο καθείς ό,τι του πέφτει,
για να βοηθήσει την πατρίδα, τους θεούς μας,
τους βωμούς των —μην ποτέ χάσουν τις τιμές των—
τα παιδιά του, τη μάνα Γη γλυκιά θροφό μας·
γιατ᾽ είν᾽ αυτή, που όταν μικροί σερνόσαστ᾽ έτσι
στο καλόβολο χώμα της, πάνω της όλο
φορτώθηκε το βάρος της ανατροφής σας
και πολίτες σας τράνεψεν ασπιδοφόρους
20 να σας έχει πιστούς σ᾽ αυτή της την ανάγκη.
Ναι, βέβαια ώς σήμερα ο θεός δεξιά τα φέρνει·
γιατ᾽ όλον τούτο τον καιρό, που είναι ζωσμένα
τα κάστρα μας, η τύχη του πολέμου κλίνει
το πιότερο σε μας με του θεού τη χάρη·
μα τώρα, όπως ο μάντης λέει ο πουλολόγος,
που με το νου και με τ᾽ αυτί μονάχα, δίχως
θυσίας φωτιές, τα μαντικά σημάδια κρίνει
και δε λαθεύει η τέχνη του — αυτός των τέτοιων
κυβερνήτης χρησμών, μας λέει πως νυχτοκλώθουν
φοβερήν έφοδο οι εχθροί γι᾽ αφανισμό μας.
30 Μα όλοι στις πολεμίστρες αρματοζωσμένοι
στις πύλες των φρουρίων ριχτείτε, πεταχτείτε,
γεμίστε τα προστήθια, στις σκεπές των πύργων
σταθείτε και ριζώνοντας στα έβγα των κάστρων
έχετε θάρρος και καθόλου μη φοβάστε
το πλήθος των εχθρών· ο θεός μαζί μας θα ᾽ναι.
Μα έχω κι εγώ του στρατού στείλει κατασκόπους
κι ανιχνευτές, που βέβαιος είμαι πως του κάκου
δε θα ᾽ν᾽ ο δρόμος των, κι αφού έρθουν και μου πούνε,
φόβο δεν θα ᾽χω μες στα δίχτυα τους μην πέσω.

Ζεις μια αγάπη ή έναν έρωτα;

Ποιος δεν το έχει αναρωτηθεί, είτε είναι στην αρχή, τη μέση, ή ακόμα και το τέλος μιας ερωτικής σχέσης; Υπάρχει διαφορά ανάμεσα στην αγάπη και τον παράφορο έρωτα; Είναι χρήσιμο να το γνωρίζει κανείς αυτό, για να ξέρει ποιο κομμάτι της σχέσης του χρειάζεται περισσότερη δουλειά...

Ανάλογα με το αν κάποιος νιώθει αγάπη ή τρελό έρωτα, μπορεί να κανονίσει και την πορεία του, να αντιληφθεί τις λεπτές αποχρώσεις στη σχέση του και να μπορέσει να χαράξει το μονοπάτι της ζωής του βάσει του τι έχει στα χέρια του και τι ακριβώς επιθυμεί…

Ο παράφορος έρωτας είναι μια ξαφνική λαίλαπα που εισβάλλει ξαφνικά στη ζωή του ανθρώπου. Είναι το έντονο συναίσθημα της ανάγκης να βρίσκεσαι με το άλλο άτομο, να το αγγίζεις, να του μιλάς, να το μυρίζεις, να το αισθάνεσαι με όλες σου τις αισθήσεις. Ο παράφορος έρωτας είναι τόσο έντονος που στο διάβα του παρασέρνει υποχρεώσεις, καθήκοντα, εργασίες, και καταλύει την έννοια της λογικής. Οι παράφορα ερωτευμένοι συχνά παραμελούν τους φίλους ή την εργασία τους, παίρνουν παρορμητικά αποφάσεις και επιδεικνύουν συμπεριφορές άγνωστες μέχρι τότε γι’ αυτούς. Στον παράφορο έρωτα επικρατεί η φυσική έλξη και το πώς αισθάνεται ο ερωτευμένος. Στον παράφορο έρωτα δε μπορείς να ζήσεις χωρίς τον άλλο, γιατί σημασία έχει το πώς νιώθεις εσύ, και όχι πώς αισθάνεται ο άλλος. Πρόκειται για μα ορμονική έκρηξη που σε συνεπαίρνει και σε στροβιλίζει σε άλλα επίπεδα από τα συνηθισμένα.

Η αγάπη πάλι είναι ένα γλυκό αεράκι από το οποίο περιβάλλεσαι, το αναπνέεις βαθιά μέσα σου και είναι ζωοδόχος πνοή. Αλλά δεν σε αναποδογυρίζει, δεν σου ανατρέπει τη ζωή. Η αγάπη αποτελεί τη σταθερά που σε οδηγεί και που δίνει νόημα στη ζωή σου και ότι άλλο υπάρχει σε αυτή. Στην αγάπη υπάρχει φυσική έλξη αλλά επίσης συνυπάρχει διανοητική και ψυχική έλξη, και είναι εξίσου σημαντικά τα αισθήματα του/της συντρόφου. Στην αγάπη μπορείς να ζήσεις χωρίς τον άλλον, διότι το άλλο άτομο έχει αξία μέσα στη σχέση και τιμάς την αξία και την αυτονομία του. Η αγάπη είναι μια ορμονική συμφωνία που έχει μέσα της νοιάξιμο, συναισθηματικό ‘δέσιμο’, αφοσίωση και αντοχή στο χρόνο.

Τι επιθυμείτε;

Ας μην ξεχνάμε ότι «πειρασμός» είναι το άλλο όνομα του παράφορου έρωτα! Και όπως ξέρουμε, είναι εύκολο να παρασυρθούμε από πειρασμούς. Όχι ότι αυτό είναι κάτι αρνητικό από μόνο του. Σημασία έχει τι είναι αυτό που αναζητά κανείς στη ζωή του. Το ζήτημα τελικά είναι τι επιθυμεί καθένας: επιθυμείτε μια μακροχρόνια, ζεστή, ικανοποιητική σχέση; Τότε δεν ψάχνετε για παράφορο έρωτα! Και αν αυτός σας έχει χτυπήσει την πόρτα, ίσως θα ήταν χρήσιμο να εξετάσετε που βρίσκεστε, τι θέλετε και να κανονίσετε τις πράξεις και τις συμπεριφορές σας ανάλογα. Ή μήπως θέλετε πάθος και ένταση; Τότε δεν είστε σε φάση για ρομαντική αγάπη. Ό,τι και να είναι αυτό που επιθυμείτε, καλό είναι να το θέσετε ξεκάθαρα στον εαυτό σας για να είστε τίμιοι μαζί του καταρχήν και, στη συνέχεια, και με το άτομο με το οποίο σχετίζεστε.

Μια άλλη, εξίσου σημαντική παράμετρος με το τι νιώθετε εσείς είναι βέβαια και το τι αισθάνεται και τι επιθυμεί το άλλο άτομο στη σχέση σας. Αν μπορείτε να διακρίνετε τα σημάδια που σας φανερώνουν αν το άλλο άτομο είναι παράφορα ερωτευμένο ή αισθάνεται αληθινή αγάπη, τότε μπορείτε να κρίνετε πώς θέλετε να συνεχίσετε προκειμένου να αποφύγετε οδυνηρές εκπλήξεις και στεναχώριες. Θυμηθείτε ότι η εξελικτική βιολογία μας λέει ότι ο παράφορος έρωτας είναι ‘καλωδιωμένος’ να διαρκεί περίπου δύο χρόνια (βιολογικά όσο χρειάζεται για δυο ζώα να είναι μαζί και να φροντίζουν το μικρό τους μέχρι να γίνει αυτόνομο…).

Υπάρχουν όμως τρόποι για να ξεχωρίσει κανείς αν πρόκειται για παράφορο έρωτα ή για αληθινή αγάπη;


Τα σημάδια του παράφορου έρωτα
  • Βλέπεις τον άλλο ως το τέλειο άτομο
  • Θέλεις να ικανοποιήσεις τις ανάγκες σου
  • Εξαντλείς όλο σου το χρόνο με το άλλο άτομο
  • Παραμελείς τις φιλικές σου σχέσεις
  • Αποκτάς εξάρτηση από το άλλο άτομο
  • Ζηλεύεις
  • Η σχέση έχει μικρή διάρκεια
  • Η απόσταση ή άλλες δυσκολίες τερματίζουν τη σχέση
  • Υπάρχουν συχνοί και έντονοι καυγάδες
Τα σημάδια της αγάπης
  • Βλέπεις τα ελαττώματα του άλλου ατόμου, αλλά εξακολουθείς να το αγαπάς
  • Θέλεις να ικανοποιήσεις τις ανάγκες του άλλου ατόμου
  • Έχεις χρόνο για φίλους και συγγενείς
  • Δίνεις το χρόνο που χρειάζεται για να κτιστεί η σχέση
  • Υπάρχει εμπιστοσύνη και κατανόηση, άρα λιγότερη ζήλεια και λιγότεροι καυγάδες
  • Η σχέση επιβιώνει παρά την απόσταση που μπορεί να υπάρχει ή άλλα εμπόδια
  • Υπάρχουν λίγοι και όχι σοβαροί καυγάδες
  • Οι λίγοι καυγάδες χαλυβδώνουν τη σχέση

Αγάπη και αποδοχή του εαυτού

Η πραγματική αγάπη έχει να κάνει με τη βασική αγάπη και αποδοχή του εαυτού μας. Μόνο όταν κάποιος έχει βρει τον εαυτό του και είναι σε ισορροπία και αρμονία με τον εαυτό του μπορεί να αγκαλιάσει –κυριολεκτικά και μεταφορικά!- το άλλο άτομο στη σχέση όπως ακριβώς είναι αυτό. Επίσης, όταν κανείς έχει αποδεχτεί και αγαπά τον εαυτό του μπορεί να βρει αγάπη στη ζωή του πολύ πιο εύκολα.

Στους άλλους δίνουμε καταπληκτικές συμβουλές, μ’ εμάς τα θαλασσώνουμε

Αποτέλεσμα εικόνας για ερεβοκτονοσ Γιατί είναι σημαντικό να απολαμβάνω τις επιτυχίες μου;Γουστάρουμε να παίζουμε ρόλους στη ζωή μας. Μα πιο πολύ απ’ όλα γουστάρουμε να επεμβαίνουμε στις ζωές των άλλων. Σαν ακροατές, σαν συμβουλάτορες, σαν διασώστες. Είναι η ευχαρίστηση του να ξέρεις πως δεν έχεις μόνο εσύ προβλήματα σ’ αυτή τη ζωή. Είναι η ανακούφιση του να βλέπεις πως, ίσως, υπάρχουν και πιο σημαντικά θέματα απ’ τα δικά σου. Αλλά και πάλι, μπορεί απλά να θέλεις να νιώσεις πως μέσα σου υπάρχει η δύναμη να βρεθεί μια λύση. Κι ας φαίνονται όλα ένα αδιέξοδο.

Μα αν το καλοσκεφτείς, τα πιο σημαντικά άτομα της ζωής σου εναποθέτουν πάνω σου όλες τους τις ανησυχίες. Δε σου ζητάνε απαραίτητα βοήθεια και σίγουρα κανείς δε σου εγγυάται ότι θα ακολουθήσουν την όποια συμβουλή τους δώσεις. Αλλά το παράπονο κι η απογοήτευση μπορούν να γίνουν ποτάμι ορμητικό κι η ανάγκη να απελευθερωθούν τα νερά του είναι άμεση. Κι όταν όλα τα νερά ξεχύνονται πάνω σου, εσύ δεν μπορείς να καθίσεις σιωπηλός στο χείμαρρο μπροστά σου. Ούτε και θέλεις, βέβαια. Είναι στη φύση του ανθρώπου να θέλει να γίνεται σωτήρια λέμβος για όλους του υπόλοιπους. Να σώσει όσους μπορεί, όπως μπορεί.

Αρχίζεις, λοιπόν, και με απίστευτη ευχέρεια ρητορεύεις για όλα εκείνα που είναι τόσο προφανή, μα ο άνθρωπος μπροστά σου δεν τα βλέπει. Στο φιλαράκι σου που δε βλέπει το αδιέξοδο της σχέσης του, στη μάνα σου που δε βλέπει πως όλα στη ζωή δεν είναι ένας ατελείωτος αγώνας δρόμου, όπου πρέπει να τρέχεις για όλα και για όλους. Στη μικρή σου αδερφή σου που δεν ξέρει ακόμη πώς να βάλει προτεραιότητες στη ζωή της. Γίνεσαι για μια στιγμή η αλήθεια πίσω από κάθε παράσταση. Αυτή είναι εξάλλου κι η μαγεία του να είσαι το τρίτο πρόσωπο μιας ιστορίας. Τα βλέπεις όλα κι έχεις λόγο για όλα.

Κι οι συμβουλές δίνουν και παίρνουν και τα λόγια παρηγοριάς πάνε κι έρχονται. Μα, ναι, ξέρω. Κανείς δεν ακούει ποτέ τη φωνή της λογικής. Όχι μέχρι να είναι πολύ αργά. Κι έτσι βλέπεις τα λόγια σου να επιβεβαιώνονται μόνο που το αποτέλεσμα δεν ήταν αυτό που φανταζόσουν. Γιατί κάπου στην πορεία τα λόγια σου χάθηκαν κι εκείνοι έκαναν και πάλι του κεφαλιού τους.

Μετά από μια δυνατή μπόρα, όμως, στη φύση έρχεται μια ξαφνική απάθεια. Είναι η στιγμή που νιώθεις μέσα σου την ευχαρίστηση ότι είχες δίκιο. Η στιγμή που μπορείς να πεις στον άλλον «Στα ‘λεγα εγώ», μα δεν το κάνεις ποτέ. Η στιγμή που όλα έχουν τελειώσει. Και το μόνο που ακούγεται είναι ένα δειλό: «Είχες δίκιο. Την επόμενη φορά θα κάνω ακριβώς αυτό που θα μου πεις». Είχες δίκιο. Μα την επόμενη φορά δε θα κάνει αυτό που θα του πεις.

Γίνεσαι, επομένως, το μικρό καραβάκι που προσπαθεί να χωρέσει και τους χίλιους επιβάτες του ναυαγισμένου πια πλοίου. Σε σημείο να πηδάς εσύ ο ίδιος στη θάλασσα. Γιατί ξεχνάς πως η ζωή προχωράει και για εσένα απαιτώντας την πλήρη προσοχή σου. Ξαφνικά γίνεσαι πρωταγωνιστής και δεν είσαι πια στο backstage. Όλα όσα πριν φαίνονταν δεδομένα τώρα είναι θολά κι ακαθόριστα. Το τέλος, που πριν το ήξερες σχεδόν απ’ την αρχή, πλέον είναι η τελευταία σελίδα του –εφτακοσίων σελίδων– μυθιστορήματός σου κι είσαι πολύ απασχολημένος για να του δώσεις σημασία από τώρα. Τώρα σημασία έχει το ταξίδι. Μα ξεχνάς πως όλα τα ταξίδια κάπου καταλήγουν.

Κι όταν τα προβλήματα σου χτυπούν την πόρτα το μυαλό μπλοκάρει και τους ανοίγει χωρίς δεύτερη σκέψη. Μα και στη συνέχεια δεν μπορεί να πάρει μπρος για να βρει τρόπο να τα ξεφορτωθεί. Όλη η σοφία που πριν επιδείκνυες χαρούμενος δεν υπάρχει πια. Άφησε στη θέση της στη σοφία των άλλων. Και, φυσικά, η ιστορία επαναλαμβάνεται. Δεν είσαι πιο έξυπνος από εκείνους. Κάνεις κι εσύ του κεφαλιού σου. Και στο τέλος ένα θυμωμένο «Πώς την πάτησα εγώ έτσι;» σε κατακλύζει από παντού. Γιατί δεν ακούς τις ίδιες σου τις συμβουλές την ύστατη στιγμή. Η δική σου περίπτωση είναι διαφορετική κι όχι μια απ’ τα ίδια. Σωστά;

Είμαστε πολύ σοφοί για τους άλλους. Μα για τον εαυτό μας τα κάνουμε θάλασσα. Και το ίδιο θα γίνεται πάντα. Δεν μπορείς να είσαι αντικειμενικός με τον εαυτό σου. Τον αγαπάς πάρα πολύ για να μπορέσεις να τον πληγώσεις με μια σκληρή αλήθεια. Προτιμάς να αφήσεις τους άλλους να το κάνουν.

Και στο τέλος βλέπεις πως είναι χίλιες φορές προτιμότερο να ζεις τις ζωές εκείνων παρά τη δική σου. Η δική σου ζωή σε φοβίζει γιατί σου κλείνει τα μάτια και δεν μπορείς να ξέρεις τι σε περιμένει. Και το θύμα –ή ο θύτης– δε θα είναι κάποιος άλλος απ’ τον εαυτό σου. Στις ζωές των άλλων μπορεί να είσαι εκτός, είσαι, όμως, κι ασφαλής. Και με τα μάτια σου ανοιχτά. Έτοιμος να επέμβεις αποτελεσματικά όποτε σου ζητηθεί. Κι αυτό ακριβώς κάνεις.

Περί αξιοπρέπειας

Η αξιοπρέπεια είναι κάτι πολύ σπάνιο. Ένα γραφείο ή μία υψηλή θέση προσφέρουν αξιοπρέπεια. Είναι σαν να φοράς γραβάτα· η γραβάτα, το κοστούμι, η υψηλή θέση, προσφέρουν αξιοπρέπεια — ένας τίτλος ή μία θέση προσφέρουν αξιοπρέπεια. Ξεγύμνωσε όμως τους ανθρώπους απ’ όλα αυτά και θα δεις ότι πολύ λίγοι θα έχουν εκείνη την ποιότητα της αξιοπρέπειας που δίνει η ελευθερία τού να μην είσαι τίποτα.

Οι άνθρωποι λαχταρούν να είναι κάποιοι, και με το να είναι κάποιοι παίρνουν μια θέση στην κοινωνία που θεωρείται σεβαστή. Οι άνθρωποι κατατάσσονται σε διάφορες κατηγορίες - έξυπνοι, πλούσιοι, γιατροί, άγιοι - κι όποιος δεν ανήκει σε κάποια κατηγορία αναγνωρισμένη από την κοινωνία, θεωρείται αλλόκοτος.

Η αξιοπρέπεια δεν μπορεί να θεωρηθεί σαν κάτι δεδομένο, δεν μπορεί να καλλιεργηθεί και αν κανείς είναι συνειδητά αξιοπρεπής σημαίνει ότι όλη την ώρα νοιάζεται μόνο για τον εαυτό του, που σημαίνει ότι νοιώθει ασήμαντος, λίγος. Το να είσαι τίποτα σημαίνει ότι είσαι ελεύθερος από την ιδέα του να είσαι κάποιος. Το να μην βρίσκεσαι ή ανήκεις σε κάτι ξεχωριστό, είναι αληθινή αξιοπρέπεια. Αυτή δεν μπορεί κανείς να στην αφαιρέσει, θα υπάρχει πάντα.

Το ν' αφήνεις τη ζωή να κυλάει ελεύθερα χωρίς να μένουν υπόλοιπα, είναι πραγματική επίγνωση. Ο ανθρώπινος νους είναι σαν το κόσκινο που άλλα κρατάει κι άλλα αφήνει να περνάνε. Εκείνα που κρατάει έχουν το μέγεθος των δικών του επιθυμιών και οι επιθυμίες, όσο κι αν είναι βαθιές, δυνατές ή ευγενικές, είναι μικρές κι ασήμαντες γιατί η επιθυμία είναι κατασκεύασμα του νου.

Ολοκληρωτική επίγνωση σημαίνει να μην εμποδίζεις τη ζωή, να μην συγκρατείς το ελεύθερο κύλισμά της, να μην διαλέγεις. Πάντοτε διαλέγουμε ή κρατάμε κάτι, διαλέγουμε εκείνα που έχουν σημασία για μας και κρατιόμαστε πάνω τους για πάντα. Αυτό το ονομάζουμε εμπειρία και τον πολλαπλασιασμό των εμπειριών τον ονομάζουμε πλούτο της ζωής.

Αλλά πλούτος της ζωής είναι η απελευθέρωση από τη συσσώρευση εμπειριών. Η εμπειρία που παραμένει, που κρατιέται, εμποδίζει εκείνη την κατάσταση όπου το γνωστό δεν υπάρχει. Το γνωστό δεν είναι θησαυρός, αλλά ο νους προσκολλιέται σ' αυτό κι έτσι καταστρέφει ή μολύνει το άγνωστο.

Η ζωή είναι μια περίεργη ιστορία. Ευτυχισμένος είναι ο άνθρωπος που δεν είναι τίποτα. Οι περισσότεροι -τουλάχιστον- από μας, είμαστε πλάσματα της διάθεσης που έχουμε κάθε φορά και υπάρχει μεγάλη ποικιλία διαθέσεων. Λίγοι από μας ξεφεύγουν απ' αυτό. Για μερικούς έχει σχέση με τη σωματική τους κατάσταση, για άλλους με τη διανοητική. Μας αρέσει αυτή η «μια πάνω, μια κάτω» κατάσταση γιατί νομίζουμε ότι αυτή η αλλαγή διάθεσης είναι μέρος της ζωής. Ή αφήνει κανείς απλώς να παρασύρεται, μια από τη μία διάθεση και μια από την άλλη.

Υπάρχουν όμως μερικοί που δεν είναι πιασμένοι σ' αυτό το «πάνω‑κάτω», που είναι ελεύθεροι από το να παλεύουν να γίνουν κάτι, έτσι που εσωτερικά υπάρχει μια σταθερότητα που δεν είναι αποτέλεσμα θέλησης, μια σταθερότητα που δεν έχει καλλιεργηθεί και που δεν είναι η σταθερότητα από το εστιασμένο ενδιαφέρον σε κάτι, ούτε είναι αποτέλεσμα κάποιας δραστηριότητας σαν τις παραπάνω. Εμφανίζεται σε κάποιον, όταν η θέληση παύει να δρα.

Τα χρήματα όντως καταστρέφουν τους ανθρώπους. Οι πλούσιοι έχουν μια ιδιαίτερη αλαζονεία. Με πολύ λίγες εξαιρέσεις, σε κάθε χώρα, οι πλούσιοι έχουν γύρω τους εκείνη την ιδιαίτερη ατμόσφαιρα ότι μπορούν να κάνουν ό,τι θέλουν οποιονδήποτε, ακόμα και τους θεούς — και όντως μπορούν ν' αγοράσουν τους δικούς τους θεούς.

Αυτή η ατμόσφαιρα όμως δεν υπάρχει μόνο στον πλούτο, αλλά και στις ικανότητες που μπορεί να έχει κανείς. Οι επαγγελματικές, οι καλλιτεχνικές ή οι οποιεσδήποτε άλλες ικανότητες, δίνουν στον άνθρωπο μια παράξενη αίσθηση ελευθερίας. Επίσης, τον κάνουν να νιώθει ότι είναι ανώτερος από τους άλλους, ότι είναι διαφορετικός. Όλο αυτό του δίνει μια αίσθηση υπεροχής: κάθεται ικανοποιημένος και κοιτάζει τους άλλους να νοιώθουν αμήχανοι πασχίζοντας να κάνουν κάτι· δεν έχει συναίσθηση της δικής του άγνοιας και σε τι σκοτάδι βρίσκεται ο νους του.

Τα λεφτά και οι ικανότητες προσφέρουν μια πολύ καλή φυγή απ' αυτό το σκοτάδι. Αλλά και η φυγή είναι ένα είδος αντίστασης που γεννάει τα δικά της προβλήματα. Η ζωή είναι μια περίεργη ιστορία. Ευτυχισμένος είναι ο άνθρωπος που δεν είναι τίποτα.

Για ποιο λόγο η γυναίκα έχει τόσο μεγάλη συναισθηματική και ψυχική δύναμη;

Και ενώ η γυναίκα έχει τον τίτλο του "ασθενούς φύλου", πόσο η φράση αυτή ισχύει και έρχεται σε συμφωνία με την πραγματικότητα;

Είναι γεγονός πως η γυναίκα υστερεί σε σωματική δύναμη από τον άνδρα, αλλά αυτό την εμποδίζει να είναι εξίσου δυνατή;

Μπορούμε όμως να αναφέρουμε και τον κοινωνικό παράγοντα της ανισότητας απέναντι στις γυναίκες που κυριαρχούσες σε πολλές κοινωνίες από την αρχή της ανθρωπότητας μέχρι σήμερα.

Η γυναίκα στερούταν βασικών δικαιωμάτων και καταπιεζόταν από τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας.

Αυτή λοιπόν η στέρηση μπορεί να οδήγησε τις γυναίκες να καλλιεργήσουν μέσα τους μεγαλύτερη εσωτερική δύναμη, ώστε να μπορέσουν να αντέξουν τις δύσκολες κοινωνικές συνθήκες στις οποίες είχαν κληθεί να συμμετέχουν.

Τόσο η φύση όσο και οι κοινωνικές συνθήκες είναι οι δύο εξηγήσεις που υπάρχουν στο να απαντήσουν για ποιο λόγο η γυναίκα έχει τόσο μεγάλη συναισθηματική και ψυχική αντοχή.

Προσωπικά, δε γνωρίζω ποιος από τους δύο ισχύει αλλά όντως είναι οι δύο εξηγήσεις που μπορούν να ερμηνεύσουν την τόσο μεγάλη ψυχική δύναμη της γυναίκας.

Όπως έχει διαπιστωθεί, οι γυναίκες αντιμετωπίζουν πιο ψύχραιμα και με μεγαλύτερη αντοχή δύσκολες καταστάσεις, σε αντίθεση με τους άνδρες οι οποίοι τις περισσότερες φορές ‘’λυγίζουν’’ περισσότερο σε δυσάρεστα γεγονότα.

Η γυναίκα διαπνέεται από μεγαλύτερη σκληρότητα, συναισθηματική ισορροπία και ψυχραιμία, τα οποία της επιτρέπουν να ελίσσεται και να ξεπερνά σκληρά γεγονότα.

Επιστημονικές έρευνες απέδειξαν πως οι γυναίκες μπορούν να ξεπεράσουν ευκολότερα έναν σκληρό χωρισμό, μία απώλεια ή μία αλλαγή στις εργασιακές συνθήκες.

Υπάρχει λόγος που να μπορεί να ερμηνεύσει μία τέτοια συμπεριφορά;

Η γυναίκα επειδή είναι εκείνη που φέρνει την καινούργια ζωή στον κόσμο, έχει δημιουργηθεί από τη φύση έτσι ώστε να αντέχει περισσότερο και να μην αφήνει τις εξωτερικές συνθήκες να την καταβάλλουν.

Η γυναίκα που έχει παιδιά έχει εξοπλιστεί με δύναμη για να αντέχει, έτσι ώστε οι κακουχίες να μην κάνουν το πνεύμα της να καταβληθεί για να μπορέσει να προσφέρει στα παιδιά της τη στοργή που χρειάζονται.

Άρα ως πρώτη αιτία, μπορούμε να αναφέρουμε τη φύση η οποία έχει εξοπλίσει την ψυχοσύνθεση της γυναίκας με δύναμη και αγωνιστικότητα για το σκοπό της μητρότητας. 

Μπορούμε όμως να αναφέρουμε και τον κοινωνικό παράγοντα της ανισότητας απέναντι στις γυναίκες που κυριαρχούσες σε πολλές κοινωνίες από την αρχή της ανθρωπότητας μέχρι σήμερα.

Η γυναίκα στερούταν βασικών δικαιωμάτων και καταπιεζόταν από τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας.

Αυτή λοιπόν η στέρηση μπορεί να οδήγησε τις γυναίκες να καλλιεργήσουν μέσα τους μεγαλύτερη εσωτερική δύναμη, ώστε να μπορέσουν να αντέξουν τις δύσκολες κοινωνικές συνθήκες στις οποίες είχαν κληθεί να συμμετέχουν.

Τόσο η φύση όσο και οι κοινωνικές συνθήκες είναι οι δύο εξηγήσεις που υπάρχουν στο να απαντήσουν για ποιο λόγο η γυναίκα έχει τόσο μεγάλη συναισθηματική και ψυχική αντοχή.

Προσωπικά, δε γνωρίζω ποιος από τους δύο ισχύει αλλά όντως είναι οι δύο εξηγήσεις που μπορούν να ερμηνεύσουν την τόσο μεγάλη ψυχική δύναμη της γυναίκας.

Οι άνθρωποι που σε παρακινούν να ονειρεύεσαι, αξίζουν περισσότερο από τα όνειρά σου τα ίδια

Αλήθεια, πόσο σημαντικό είναι να κάνουμε όνειρα; Από την παιδική μας ηλικία ονειρευόμαστε τι θα γίνουμε όταν μεγαλώσουμε!

Αργότερα θέτουμε άλλες προτεραιότητες, όπως η επαγγελματική καταξίωση ή ακόμη ένας ευτυχισμένος γάμος που επισφραγίζεται με τον ερχομό ενός παιδιού. Διανύοντας την τέταρτη δεκαετία της ζωής μας, τα όνειρά μας συνδέονται με τα παιδιά μας και αργότερα με τα εγγόνια μας!

Πολλές φορές κατακλυζόμαστε από συναισθήματα απαισιοδοξίας που μας εμποδίζουν ή ακόμη χειρότερα μας απαγορεύουν να ονειρευόμαστε! Σκεφτείτε όμως τι είναι η ζωή!

Ένα σύντομο ταξίδι! Αξίζει να το αναλώσουμε με δυσάρεστες σκέψεις οι οποίες μας αφήνουν στάσιμους και μας παρασέρνουν στη δυστυχία; Η ζωή χρειάζεται θετική σκέψη και προσπάθεια!

Είναι στο χέρι μας να κάνουμε το αδύνατο, δυνατό! Όλοι μπορούμε! Φτάνει να πιστέψουμε στον εαυτό μας και να μην επηρεαζόμαστε από αρνητικούς ανθρώπους που όταν τους εκμυστηρευόμαστε τα όνειρά μας, μας βάζουν φρένο με το να μην μας αποθαρρύνουν και να μας απογοητεύουν!

Όλοι χρειαζόμαστε ώθηση με την μορφή θετικών ανθρώπων που να πιστεύουν σε εμάς και στις ικανότητές μας! Διότι άνθρωποι που σε παρακινούν να ονειρεύεσαι, αξίζουν περισσότερο από τα όνειρά σου τα ίδια!! Κράτησέ τους στη ζωή σου!

Aποχαιρετώντας το παλιό, καλωσορίζεις το καινούργιο

Αφού σε λύτρωσε η αλήθειά σου, αφού παραδέχτηκες στον εαυτό σου όλα σου τα συναισθήματα, αφού επέτρεψες να θρηνήσεις για ό,τι χάθηκε, αφού αποδέχτηκες την πραγματικότητα, ήρθε η στιγμή να κοιτάξεις κατάματα τον εαυτό σου και να του δώσεις αυτό που πραγματικά θέλει.

Ήρθε η στιγμή να αναζητήσεις τη ζωή σου στο σήμερα, να τη ζήσεις στο τώρα και να αφήσεις πίσω σου το παλιό. Ο χρόνος σε ωρίμασε και σε ετοίμασε κατάλληλα. Τώρα ξέρεις πως για να προχωρήσεις, χρειάζεται να αποχαιρετήσεις.

Προετοίμαζες τον εαυτό σου καιρό για να πεις το αντίο. Έψαξες να βρεις το τελευταίο γράμμα… να το διαβάσεις, να θυμηθείς. Η τελευταία πρόταση καθοριστική: «Σου απλώνω το χέρι μου στο εμείς… μην το αφήσεις ξεκρέμαστο».

Τόσο καιρό έμεινε αυτό το χέρι ξεκρέμαστο και μαζί μ’ αυτό και η καρδιά σου. Ήρθε η στιγμή αυτό το απλωμένο χέρι να το μαζέψεις, να το φέρεις προς εσένα και να το περιθάλψεις. Ξεπάγιασε τόσο καιρό εκεί έξω, ξέχασε πως είναι να το φροντίζει κάποιος, πως είναι να βρίσκεται κάπου ζεστά, όπως ξέχασε και η καρδιά σου πώς είναι να βρίσκεται σε μια ζεστή αγκαλιά.

Αυτό το χέρι δεν είναι πια απλωμένο. Αποφάσισες οριστικά να το μαζέψεις και ταυτόχρονα αποφάσισες να μαζέψεις και τις δυνάμεις σου. Έμαθες πως η ελευθερία είναι αυτό που πραγματικά θέλεις και πως για να την αποκτήσεις, χρειάζεται πρώτα να τη δώσεις εσύ στον εαυτό σου.

Έμαθες πως χρειάζεται πρώτα να κλείσεις τους ανοιχτούς λογαριασμούς με το παρελθόν που σου παίρνουν την ενέργειά σου, να τακτοποιήσεις τις εκκρεμότητες για να μπορέσεις ολόκληρος και καθαρός να πας παρακάτω. Κανείς δεν είναι κανενός. Και όσα μεγάλα λόγια και να άκουσες, έμαθες πως αν δεν συνοδεύονται από μεγάλες πράξεις να τα υποστηρίζουν, μένουν λόγια και δεν τα θες.

Έμαθες πως η υπερβολή στο συναίσθημα δεν σου ταιριάζει, γιατί όσο δυνατά μπορεί κάποιος να ζήσει τις όμορφες στιγμές, άλλο τόσο έντονα μπορεί να ζήσει και τις άσχημες. Τα άκρα δηλώνουν έλλειψη ισορροπίας και είναι μακριά από τη δική σου συνειδητότητα. Έμαθες πως η ζωή είναι αληθινή όταν τη ζεις στον πραγματικό της χρόνο, στο τώρα και πως όποιος προσκολλάται στο παρελθόν, ή αγωνιά και φοβάται για το μέλλον, βρίσκει έναν «ωραίο» τρόπο να καταδικάσει τον εαυτό του να μη ζει στο σήμερα.

Έμαθες ότι το δέσιμο με το παρελθόν σημαίνει θάνατο και ότι δε γίνεται να μένεις αγκιστρωμένος σε κάτι που δεν υπάρχει πια, τρέμοντας τις φανταστικές συνέπειες αν αποδεσμευτείς. Και πως οι άνθρωποι φτιάχνουν μια φανταστική εικόνα μέσα στο μυαλό τους για τον άλλον άνθρωπο, ακόμα και για τον εαυτό τους και έτσι επιλέγουν να ζήσουν το μύθο τους, μην έχοντας επαφή με την πραγματικότητα.

Μα αυτό που έμαθες, πάνω από όλα, είναι ότι δεν μπορεί μια αγάπη που δεν υπάρχει πια στη ζωή σου να σε κρατάει στο σήμερα, μέσα από τον πόνο της για το χαμό της. Και πως η ανάμνηση αυτής της αγάπης που χάθηκε, δε μπορεί να σε κάνει δυστυχισμένο για την υπόλοιπη ζωή σου. Η αγάπη έτσι κι αλλιώς, δε χάνεται ποτέ όταν είναι αληθινή. Την έχουμε μέσα μας, νιώθουμε ευλογημένοι που την συναντήσαμε και παίρνουμε δύναμη από αυτή για να προχωρήσουμε παρακάτω.

Έμαθες πως για να απελευθερωθείς από τον πόνο, χρειάζεται να αφήσεις τον άλλο να φύγει από μέσα σου και να επιτρέψεις στον εαυτό σου να προχωρήσεις κι εσύ. Έμαθες πως για να καλωσορίσεις το καινούργιο στη ζωή σου, χρειάζεται να του κάνεις χώρο στην καρδιά σου για να έρθει. Και πως χρειάζεται να καθαρίσεις όλη την σκουριά του παλιού για να έρθει το καινούργιο και να καθίσει μέσα σου.

Μα πάνω από όλα έμαθες να βρίσκεσαι στο εδώ και τώρα, ούτε στο παρελθόν, ούτε στο μέλλον πια. Χρειάζεσαι συναισθηματική ισορροπία και έτσι έμαθες πως για να την έχεις στη ζωή σου, οφείλεις στο σήμερα, να χρησιμοποιείς ως οδηγό, τα ωφέλιμα μαθήματα του παρελθόντος για να μπορείς να παίρνεις σωστές αποφάσεις στο τώρα και να βάζεις στόχους για το μέλλον.

Έτσι, αποφάσισες να αποχαιρετήσεις το παλιό και να καλωσορίσεις το καινούργιο! Αποφάσισες να απελευθερώσεις τον εαυτό σου από τον πόνο, την έλλειψη και τη μοναξιά. Αποφάσισες να συνδέεσαι μόνο μέσα από την αγάπη, την αφθονία και την πληρότητα!

Έτσι κι αλλιώς, η ζωή από μόνη της, μας ωθεί στο να συνεχίζουμε να προχωράμε. Όποιος αρνείται αυτή την πραγματικότητα, αρνείται και να ζήσει. Όποιος φοβάται να ζήσει, ζει στο παρελθόν, μένει στο πριν, κοιμάται με το τότε, αναπολεί το εκεί. Όποιος αποφασίζει να ζήσει, επιλέγει να ζει στο σήμερα, βρίσκεται στο εδώ, κοιμάται με το τώρα, νοσταλγεί το μέλλον!

Η επιλογή είναι καθαρά και μόνο δική σου! Γι’ αυτό, όταν η καρδιά σου, έτοιμη, σου είπε «Είναι η ώρα να επιλέξεις!», εσύ χωρίς δεύτερη σκέψη έκανες αυτό που εκείνη σου ζήτησε. Και πίστεψέ με, δεν έχεις ιδέα πόση ομορφιά και πόση ελευθερία κρύβεται μπροστά σου, μέχρι τη στιγμή που αποδεσμεύεσαι από το φόβο του αγνώστου για το μετά και με πίστη και με εμπιστοσύνη, δηλώνεις ότι θέλεις να φύγεις από το παρελθόν και απλά αποχαιρετάς το παλιό!

Αυτό που ανοίγεται μπροστά σου, ούτε στην πιο τρελή σου φαντασία… το μόνο που έφτασε στα αυτιά σου όταν το αντίκρισες… ήταν ένας ερωτικός ψίθυρος από την καρδιά σου, συγκινημένη να λέει: «Ουάου! Καλωσόρισες! Είμαι εδώ και είμαι ολόκληρος!».

Γιατί είναι σημαντικό να απολαμβάνω τις επιτυχίες μου;

Πόσες φορές πιάσατε τον εαυτό σας να πετυχαίνει έναν στόχο και πριν καλά καλά τον φτάσει, να έχει ήδη περάσει στο επόμενο project, μη δίνοντας καμιά σημασία στην αξία του; Πόσες φορές και ενώ ποθούσατε κάτι πολύ και το καταφέρατε, απλά πέρασε στη συνείδησή σας σαν «ψιλά γράμματα», αφού σας παρέσυρε για άλλη μια φορά αυτή η τρελή καθημερινότητα και άλλες πόσες δεν είπατε καν ένα μεγάλο μπράβο στον εαυτό σας για μια σας σημαντική επιτυχία;

Η αλήθεια είναι πως χρόνια ολόκληρα ταλανιζόμαστε από διάφορα κλισέ τύπου «Η ζωή είναι ένα ταξίδι», «Απολαύστε τη βόλτα», ή «Φροντίστε να σταματάτε και να μυρίζετε τα λουλούδια». Πολλές φορές, αυτές οι φράσεις «κλισέ» μας φαίνονται λίγο αστείες, ή καθόλου χρήσιμες σε μια εποχή εξαιρετικά γρήγορων ρυθμών και ταχυτήτων και μας κάνουν να αναρωτιόμαστε «Μα καλά, εδώ δεν προλαβαίνω να φάω, θα σταματήσω να μυρίζω λουλούδια;!»

Κι όμως, αυτά τα ίσως για κάποιους ανόητα «κλισέ», μας υπενθυμίζουν πόσο σημαντικό είναι να γιορτάζουμε τις εμπειρίες μας, να απολαμβάνουμε τις επιτυχίες μας, να αναπτυσσόμαστε προσωπικά και απλά να… συνεχίζουμε! Η αξία του «απολαμβάνειν» δυστυχώς στην εποχή μας δεν είναι μείζονος σημασίας και αυτό διότι χρόνια ολόκληρα εξίσου μυηθήκαμε στο απλά να πετυχαίνουμε πράγματα με όποιον τρόπο και απλά στη συνέχεια να περνάμε στα επόμενα. Είναι όμως αυτό η καλύτερη «τακτική»;

Πρόσφατες μελέτες συμπεριφοράς έχουν δείξει ότι τα πιο παρακινημένα άτομα είναι εκείνα που αισθάνονται ότι κάνουν επαρκή πρόοδο προς την κατεύθυνση των δικών τους στόχων. Ενώ τα οικονομικά κίνητρα, τα οφέλη και τα κτυπήματα στην πλάτη για εταιρικά επιτεύγματα μπορούν να τονώσουν κάποιον βραχυπρόθεσμα, σπάνια είναι επαρκή για την επίτευξη βιώσιμων επιτυχιών. Έτσι, κάθε άτομο πρέπει να έχει μια ιδέα για το ποιοι είναι οι τελικοί του στόχοι, καθώς και για συγκεκριμένα ορόσημα που θα τον πληροφορούσαν ότι βρίσκεται στο σωστό δρόμο.

Γνωρίζουμε καλά πως οι άνθρωποι είναι εξαιρετικά επικεντρωμένοι σε πιο «τυπικές» εορτές. Ονομαστικές γιορτές, γενέθλια, Χριστούγεννα κλπ. Δε λέει κανείς πως όλα αυτά δεν είναι σημαντικά, όμως αλήθεια, απαντήστε μου, τι πιο σημαντικό από το να γιορτάζεις μια σου επιτυχία;

Δεν έχει σημασία το μέγεθός της. Μπορεί να είναι μικρή, μπορεί να είναι μεγάλη, μπορεί, μπορεί, μπορεί… Σημασία είναι ότι είναι δική σου και ΕΣΥ την πέτυχες! Αυτό που αντιλαμβανόμαστε λοιπόν είναι πως σίγουρα απαιτείται και ένας διαφορετικού τύπου εορτασμός!

Η ιδέα πίσω από αυτό είναι ότι όσο ισχυρότερη είναι η αίσθηση του στόχου που έχει ένας άνθρωπος στη ζωή του, τόσο πιο πολύ νόημα έχουν οι ενέργειες και οι πράξεις του προς τους στόχους αυτούς.

Αν υποθέσουμε πως έστω και καθαρά υποσυνείδητα γνωρίζουμε ποιος είναι ο σκοπός μας, σπανίως θα καθίσουμε να αναλογιστούμε και να αναγνωρίσουμε τα βήματα που κάναμε προκειμένου να τον εκπληρώσουμε. Αυτός ακριβώς είναι και ο εορτασμός στον οποίο αναφέρομαι.

Να αντιλαμβανόμαστε το πώς οδηγηθήκαμε σε μια επιτυχία, να απολαμβάνουμε πράξεις και ενέργειές μας, να μας λέμε «ευχαριστώ», να ευγνωμονούμε την ύπαρξή μας για τον τόπο που κινηθήκαμε, να αντιλαμβανόμαστε ότι εμείς καταφέραμε κάτι σημαντικό γιατί απλά… αυτό είναι η πραγματικότητα και μας αξίζει να την απολαύσουμε!

Μη ξεχνάμε άλλωστε πως αυτός ο «εορτασμός» θα μας παρακινήσει και για επόμενες επιτυχίες, θα μας «οπλίσει» θετική ενέργεια, φως και χαμόγελο, θα μας αναπτερώσει το ηθικό ακόμα περισσότερο, θα μας γεμίσει θάρρος, αισιοδοξία και έμπνευση από εμάς… για εμάς! Ανεξάρτητα από το αν έχετε επιτύχει κάτι συγκεκριμένο ή όχι, ή ακόμα κι αν νομίζετε ότι έχετε αποτύχει, πάρτε το μάθημα από κάθε εμπειρία και γιορτάστε την πρόοδό σας προς τους στόχους σας.

Δεν έχει σημασία ποιος θα είναι ο εορτασμός σας… Μπορεί να είναι ένα μικρό ή ένα μεγάλο δώρο στον εαυτό σας, ένα ωραίο δείπνο με ένα αγαπημένο σας πρόσωπο, ένα ταξίδι, μια εμπειρία που θα κάνετε δώρο στον εαυτό σας. Σημασία έχει να αναγνωρίσετε ότι ζείτε και γιορτάζετε την επιτυχία σας!

Είτε σας αρέσει είτε όχι, οι επιτυχίες και τα μαθήματα στην ζωή σας μέχρι σήμερα, αποτελούν το εφαλτήριο τόσο για τις μελλοντικές σας επιτυχίες, όσο και για την ευτυχία σας! Αφιερώστε λοιπόν κάποιο χρόνο για να γιορτάσετε το πού είστε τώρα – το αξίζετε!

Έχεις δει ποτέ με την Καρδιά σου;

Έχεις δει ποτέ με την Καρδιά σου; Πολλές φορές μπορεί να έχεις σκεφτεί «ο ήλιος ανατέλλει και το πρωινό είναι όμορφο» και να νομίζεις πως βγαίνει από την καρδιά σου. Όχι!

Γιατί ο νους σου ακόμα φλυαρεί: «Ο ήλιος είναι όμορφος,το πρωινό είναι όμορφο.» Και μπορεί απλώς να επαναλαμβάνεις ιδέες άλλων. Έχεις νιώσει Αληθινά ότι το πρωινό είναι όμορφο; Aυτό το πρωινό,το φαινόμενο που συμβαίνει εδώ; Ή μήπως απλώς επαναλαμβάνεις λέξεις; Όταν πλησιάζεις ένα λουλούδι, το πλησιάζεις πραγματικά; Το λουλούδι αγγίζει την καρδιά σου; Aγγίζει τον πιο βαθύ πυρήνα του Είναι σου; Ή μήπως απλώς κοιτάς το λουλούδι και λες «όμορφο, πολύ όμορφο!»

Κούφια λόγια, νεκρά! Που δεν έρχονται από την καρδιά σου. Από την καρδιά δεν έρχεται ποτέ καμιά λέξη. Έρχεται συναίσθημα, ποτέ λέξεις.Τα λόγια έρχονται από το κεφάλι, τα συναισθήματα από την καρδιά. Όλοι φρόντισαν ώστε να ζεις με το κεφάλι,όχι με την καρδιά, γιατί η καρδιά, στον κόσμο αυτό, μπορεί να σε οδηγήσει στην αποτυχία. Και είναι αλήθεια. Το κεφάλι σε οδηγεί στην επιτυχία αυτού του κόσμου.Είναι πονηρό, υπολογιστικό, χειραγωγεί, σε οδηγεί στην επιτυχία. Γι’αυτό κάθε σχολείο, κάθε κολέγιο, κάθε πανεπιστήμιο, σε μαθαίνει πως να γίνεις περισσότερο εγκεφαλικός.

Και οι εγκεφαλικοί παίρνουν τα χρυσά μετάλλια. Είναι επιτυχημένοι και κρατάνε τα κλειδιά αυτού του κόσμου. Ο άνθρωπος της καρδιάς όμως, θα είναι μια αποτυχία, επειδή δεν μπορεί να εκμεταλλευτεί. Αγαπά τόσο, που δεν μπορεί να εκμεταλλευτεί. Αγαπά τόσο, που δεν μπορεί να είναι τσιγκούνης και να συσσωρεύει πράγματα. Αγαπά τόσο, που μοιράζεται ό,τι έχει με τους άλλους, ό,τι έχει το δίνει, αντί ν’αρπάζει τα πράγματα των άλλων. Θα είναι μια αποτυχία. Και θα είναι τόσο αληθινός που δεν μπορεί να σε ξεγελάσει.Θα είναι ειλικρινής, τίμιος και αυθεντικός. Τότε όμως είναι ένας ξένος σ’αυτόν τον κόσμο, όπου μόνο οι πονηροί μπορούν να πετύχουν. Τα πάντα έχουν γίνει πια πράξεις αριθμητικής.

Κι εσύ φοβάσαι την Αγάπη, γιατί κανείς δεν ξέρει πού θα σε οδηγήσει. Κανείς δεν γνωρίζει τους δρόμους της καρδιάς, είναι μυστηριώδεις. Με το κεφάλι βέβαια βρίσκεσαι στο «σωστό» δρόμο,στη λεωφόρο. Με την καρδιά όμως μπαίνεις σε μια ζούγκλα. Δεν υπάρχουν δρόμοι,ούτε σήματα. Πρέπει να βρεις το δρόμο μόνος σου.

Πόνος «κόλαση επί της γης»

Είχες ποτέ αυτόν τον πόνο; Όχι οποιονδήποτε πόνο, αυτόν τον κακό απαίσιο πόνο που νιώθεις ότι ήρθε για να μείνει. Κάνεις προσπάθειες, ψάχνεις να βρεις τρόπους συζητάς, κοιμάσαι, ακούς μουσική, δουλεύεις, διαβάζεις μα αυτός είναι εκεί, με ότι και να ασχοληθείς δεν φεύγει από μέσα σου.

Αν μπορούσα να ονομάσω αυτόν τον πόνο θα τον ονόμαζα κόλαση επί της γης. Βάλτε στην άκρη θρησκείες δεν μιλώ για αυτό. Αλλά για το συναίσθημα αυτό που νοιώθεις ότι ολόκληρη η γη δεν σε χωράει που η φράση «δεν αντέχω» είναι ελάχιστη μπροστά σε αυτό.

Κανείς δεν μπορεί να εξαλήψει αυτό το συναίσθημα εκτός από εμάς τους ιδίους, μην περιμένετε να προσπαθήσω να δώσω λύση στον πόνο αυτό… μπορώ απλά να σας πω ότι δεν είστε μόνοι, ότι αυτός ο πόνος δεν είναι μόνιμος και ότι δεν είναι ποτέ ντροπή να ζητήσετε βοήθεια από κάποιον. Είτε ο πόνος προέρχεται από κάποια απώλεια προσώπου, είτε από διακοπή σχέσης ερωτικής και μη, είτε είναι καθημερινές ανησυχίες που αθροίστηκαν και έγιναν τόσες πολλές που είναι σχεδόν αδύνατο να τις κουβαλήσεις μπορείς!

Σήκω, Όχι, ειλικρινά σήκω και κάνε κάτι, κάτι παραγωγικό στο οποίο θα προσφέρεις είτε σε εσένα είτε σε κάποιον άλλον άνθρωπο όπως και να 'χει θα προσφέρεις.

Στηρίξου στον εαυτό σου πρώτα και μετά στους άλλους, δεν εννοώ να μη ζητήσεις βοήθεια από άλλους ίσα ίσα, εννοώ ότι δεν μπορεί να κάνει τιποτα κανεις αλλος για να ξεπεράσεις τον πόνο εκτός από σένα τον ίδιο. Οπότε προσπάθησε, κάνε κάτι γι αυτό, ειδικά τη στιγμή που νιώθεις ότι δεν αντέχεις άλλο, είναι η καλύτερη στιγμή να πιέσεις τον εαυτό σου γιατί θα καταφέρεις, όχι κατευθείαν, αλλά θα είσαι ένα κλικ λιγότερο από πρίν. Δε χρειάζεται τίποτα παραπανω από ένα μικρό κλικ που θα σε κάνει να πιστέψεις, ότι ειλικρινά θα τα καταφέρεις.

Και να θυμάσαι ότι όταν βγείς από τον πόνο θα είσαι πιο δυνατός από ότι ήσουν ποτέ, μπορείς…

Αν ο νους σου είναι φρέσκος, είναι φρέσκος και ο κόσμος

Χάνε το παρόν και θα ζεις μια ζωή πληκτική, βαρετή, ανιαρή. Να είσαι στο παρόν και θα εκπλαγείς που τίποτα δεν είναι πληκτικό.

Άρχισε κοιτάζοντας γύρω σου λίγο περισσότερο σαν παιδί. Γίνε και πάλι παιδί! Έχεις ξεχάσει την αμεσότητα, την οικειότητα.

Έχεις κόψει τις γέφυρες. Η γνώση λειτουργεί σαν τοίχος. Η αθωότητα λειτουργεί σαν γέφυρα.
Άρχισε να κοιτάζεις πάλι σαν παιδί.

Πήγαινε στην παραλία κι άρχισε να μαζεύεις κοχύλια. Δες ένα παιδί που μαζεύει κοχύλια. Είναι τόσο συγκλονισμένο, λες κι έχει ανακαλύψει ολόκληρο ορυχείο διαμαντιών.

Δες το παιδί που φτιάχνει κάστρα από άμμο, πόσο απορροφημένο είναι, σαν να μην υπάρχει τίποτα σπουδαιότερο στον κόσμο από το να φτιάχνει κάστρα.

Μη ζεις σαν να γνωρίζεις. Δεν γνωρίζεις τίποτα! Τη στιγμή που γνωρίζεις κάτι, εμφανίζεται η πλήξη. Η διαδικασία της γνώσης είναι τέτοια περιπέτεια, στην οποία δεν μπορεί να υπάρξει η πλήξη. Με τη γνώση, ασφαλώς μπορεί να υπάρξει. Με τη διαδικασία της γνώσης όμως δεν υπάρχει.

Και να σου θυμίσω ότι δεν μιλάω για καμιά θεϊκή γνώση, για καμιά εσωτερική γνώση, απλώς μιλάω γι' αυτήν εδώ τη ζωή.

Απλώς κοίταξε γύρω σου με λίγο περισσότερη καθαρότητα, λίγο περισσότερη διαύγεια και θα δεις η ζωή δεν είναι καθόλου πληκτική, αλλά ότι είναι καταπληκτική.

Αν όλα σου φαίνονται παλιά, αυτό σημαίνει ο νους σου είναι παλιός, έχει μουχλιάσει.

Αν ο νους σου είναι φρέσκος, είναι φρέσκος και ο κόσμος. Το ζήτημα δεν είναι ο κόσμος, αλλά ο καθρέφτης.

Αν υπάρχει σκόνη πάνω στον καθρέφτη, τότε ο κόσμος είναι παλιός. Αν δεν υπάρχει σκόνη, τότε πως μπορεί να είναι παλιός;

Αν τα πράγματα παλιώνουν, τότε νιώθεις πλήξη. Όλοι νιώθουν πλήξη μέχρι θανάτου.

Κοίταξε τα πρόσωπα των ανθρώπων.
Κουβαλάνε τη ζωή σαν βάρος, τη βαριούνται, δεν έχει νόημα γι’ αυτούς, μοιάζει με εφιάλτη, με κακό αστείο, με κόλπο που κάνει κάποιος εναντίον τους για να τους βασανίσει. Έτσι, η ζωή δεν είναι γιορτή, δεν μπορεί να είναι. Πώς να είναι γιορτή, όταν ο νους είναι βαρύς, γεμάτος αναμνήσεις; Μα ακόμα κι όταν γελάς, το γέλιο σου κουβαλάει την πλήξη σου. Κάνεις προσπάθεια για να γελάσεις και γελάς μόνο από ευγένεια.

Σεβάσου τα Ένστικτά σου

Πολλές φορές, δεν αφουγκραζόμαστε αυτό που οι Κουάκεροι αποκαλούν «ήρεμη, σιγανή φωνή μέσα μας», αυτό τον εσωτερικό οδηγό που είναι η προσωπική μας πηγή σοφίας. Είναι συχνά δύσκολο να βαδίζεις με τον δικό σου ρυθμό και να ακούς τα ένστικτά σου, όταν όλος ο κόσμος γύρω σου σε πιέζει να συμμορφωθείς στις δικές του υπαγορεύσεις. Κι όμως, για να βρεις την εκπλήρωση και την πληρότητα που αναζητάς, πρέπει να δίνεις προσοχή σε αυτά τα προαισθήματα και τις διαισθήσεις.

Όσο μεγαλώνω, σέβομαι πολύ περισσότερο τα ένστικτά μου και την έμφυτη ικανότητα της διαίσθησης που λαγοκοιμάται μέσα στον καθένα μας. Οι εντυπώσεις που σχηματίζω όταν συναντώ κάποιον για πρώτη φορά ή αυτή η ενδόμυχη αίσθηση σοφίας που με ωθεί ήρεμα προς τη σωστή κατεύθυνση στη διάρκεια των δύσκολων περιόδων έχουν καταλήξει με την πάροδο του χρόνου να παίζουν μεγαλύτερο ρόλο στον τρόπο που εργάζομαι και ζω. Φαίνεται ότι με την ηλικία έρχεται και η αντίστοιχη ικανότητα να εμπιστεύεσαι τα ίδια σου τα ένστικτα.

Ανακάλυψα, επίσης, ότι τα προσωπικά μου ένστικτα γίνονται πιο ισχυρά όταν ζω «με σκοπό», όταν, δηλαδή, περνώ τις μέρες μου με δραστηριότητες που προωθούν το στόχο του κληροδοτήματος που θέλω να αφήσω πίσω μου. Όταν κάνεις τα σωστά πράγματα και ζεις με τον τρόπο που η φύση σε έχει προορίσει να ζεις, ενεργοποιούνται ικανότητες που δεν ήξερες ότι διέθετες και εκφράζεις πλήρως τον αληθινό εαυτό σου. Όπως εύστοχα έγραψε ο Ινδός φιλόσοφος Πατάντζαλι:

«Όταν εμπνέεσαι από κάποιον μεγάλο σκοπό, από κάποιο ιδιαίτερο και εξαιρετικό σχέδιο, όλες οι σκέψεις σου σπάνε τα δεσμά τους: ο νους σου υπερβαίνει τους περιορισμούς, η συνειδητότητά σου διευρύνεται προς όλες τις κατευθύνσεις, και ανακαλύπτεις ότι βρίσκεσαι σε έναν καινούριο, υπέροχο και θαυμαστό κόσμο. Λανθάνουσες δυνάμεις, ικανότητες και κλίσεις αφυπνίζονται, και συνειδητοποιείς ότι είσαι ένα άνθρωπος πολύ πιο σπουδαίος από όσο ονειρεύτηκες ποτέ ότι θα μπορούσες να είσαι».

Και ποιος είναι ακώλυτος; Αυτός που δεν επιθυμεί τίποτε από τα ξένα

O ανεμπόδιστος άνθρωπος, αυτός, στον οποίο τα πράγματα έρχονται όπως θέλει, είναι ελεύθερος.

Αυτός όμως, που μπορεί ή να τον ανακόψουν ή να τον εξαναγκάσουν ή να τον εμποδίσουν ή, παρά τη θέλησή του, να τον μπλέξουν σε κάτι, είναι δούλος. Και ποιος είναι ακώλυτος; Αυτός που δεν επιθυμεί τίποτε από τα ξένα. Και ποια πράγματα είναι ξένα; Αυτά που δεν εξαρτάται από εμάς ούτε να τα έχουμε ούτε να μην τα έχουμε ούτε να τα έχουμε σε μια ορισμένη κατάσταση ή με έναν ορισμένο τρόπο. Επομένως, το σώμα είναι ξένο, τα μέρη του είναι ξένα, η περιουσία είναι ξένο πράγμα.

Αν, λοιπόν, πάσχεις για κάτι από αυτά σαν να είναι δικό σου, θα τιμωρηθείς όπως αξίζει σε αυτόν που επιθυμεί ξένα πράγματα. Αυτός ο δρόμος οδηγεί στην ελευθερία, αυτή μόνο είναι η απαλλαγή από τη δουλεία, να μπορείς κάποτε με όλη σου την ψυχή να πεις το: οδήγησέ με Δία, και συ Πεπρωμένο, εκεί που από παλιά με έχετε ορίσει.

Επίκτητος, Δ’ Διατριβή α΄, «Περί ελευθέριας», §128-131

Θα αρχίσεις να παρατηρείς τις ευκαιρίες που κρύβονται ακόμα και στην κατάσταση που ήδη βρίσκεσαι

Η λέξη-κλειδί για τις περιόδους κρίσης είναι η εστίαση. Να εστιάζεις ξανά και ξανά την προσοχή σου σε αυτά που είναι σημαντικά για σένα. Να ψάχνεις κάθε μέρα πράγματα που σου δίνουν χαρά. Μπορεί να είναι κάτι απλό, όπως μια βόλτα, μια συζήτηση στο τηλέφωνο με ένα θετικό φίλο, ένα χαλαρωτικό μπάνιο· κάν’ το! Επίσης εστίασε την προσοχή σου με αποφασιστικότητα και θάρρος στα πράγματα που πραγματικά έχουν σημασία για σένα, σε αυτά που συμφωνούν με τους στόχους σου. Άκου την προσωπική σου διαίσθηση και ακολούθησέ την.

Καθώς επανακτάς την αυτοεκτίμησή σου, καθώς νιώθεις ξανά την προσωπική σου αξία και μειώνεις τους φόβους σου, θα αρχίσεις να παρατηρείς τις ευκαιρίες που κρύβονται ακόμα και στην κατάσταση που ήδη βρίσκεσαι. Όταν νιώθουμε να μας επιβάλλεται κάποια αλλαγή, συχνά γινόμαστε πολύ πεισματάρηδες. Ασφαλώς πρέπει να κάνουμε τις ανάλογες ενέργειες για να βεβαιωνόμαστε ότι δε μας εξαναγκάζουν σε πράγματα που είναι εναντίον των συμφερόντων μας, αλλά επίσης πάντα βοηθάει να έχουμε τα μάτια μας ανοιχτά για τυχόν ευκαιρίες που θα προσφέρει αυτή η αλλαγή.

Αν και στην αρχή μπορεί να μην το πιστεύεις, να είσαι ανοιχτός στο ενδεχόμενο η αλλαγή να είναι προς το καλύτερο και όχι προς το χειρότερο, και τελικά να βγεις κερδισμένος σε σχέση με πριν. Για παράδειγμα, μπορεί να έχασες τη δουλειά σου λόγω περιορισμού των θέσεων εργασίας, αλλά έτσι ίσως να μη χρειάζεται πια να κάνεις μια δουλειά που μισείς. Μπορεί αυτή τη στιγμή να αντιμετωπίζεις δυσκολίες σχετικά με τα δικαιώματά σου ως άτομο, ως καταναλωτής, ως ενοικιαστής ή ως υπάλληλος. Ωστόσο πιθανόν να καταλήξεις να έχεις περισσότερα δικαιώματα από αυτά είχες προηγουμένως. Αφού αποδεχτείς αυτά τα ενδεχόμενα, άρχισε να εξετάζεις πώς θα ήθελες να εξελιχθούν τα πράγματα. Για παράδειγμα, ποια δουλειά θα ήθελες πραγματικά να κάνεις, ή πώς θα ήθελες να σε αντιμετωπίζουν οι άλλοι; Άρχισε να σχηματίζεις στο μυαλό σου τις ανάλογες εικόνες. Πώς μπορείς να δημιουργείς ευκαιρίες; Άρχισε να κάνεις θετικές σκέψεις και άκου προσεκτικά την προσωπική σου διαίσθηση.

Οι αλλαγές ενδέχεται να είναι πολύ θετικές· μπορεί να σου προσφέρουν κάθε είδους καινούριες και συναρπαστικές ευκαιρίες – καινούριους ανθρώπους, νέους και καλύτερους τρόπους διεξαγωγής των δραστηριοτήτων σου, μεγαλύτερη ευτυχία και εσωτερική εκπλήρωση. Ίσως θυμάσαι κάποιες αλλαγές που σου επιβλήθηκαν αναγκαστικά και μετά ανακάλυψες ότι ήταν για το καλό σου. Από μια θέση υψηλής αυτοεκτίμησης εστίασε την προσοχή σου στο καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα, σε αυτό που σου φέρνει χαρά και είναι σύμφωνο με τους στόχους σου· ψάξε για άμεσα καθώς και για μακροπρόθεσμα πλεονεκτήματα. Χαλάρωσε και παρατήρησε.

Επιθυμώντας σε πείσμα των ψευδαισθήσεων

Γιατί επιμένουμε στο σφάλμα; Γιατί επιμένουμε να επιδιώκουμε απατηλούς σκοπούς, να τρέφουμε ανέφικτες ή καταστροφικές επιθυμίες; Γιατί παραμένουμε μέσα σε σχέσεις αλλοτριωτικών και εξουθενωτικών συναισθηματικών εξαρτήσεων; Γιατί αφήνουμε τον εαυτό μας έρμαιο ανάμεσα στις συμπληγάδες του μίσους, του φθόνου, της ζήλιας, των ενοχών, των τύψεων, της χαμηλής αυτοεκτίμησης;

Υπάρχει ένα κόκκινο νήμα που διατρέχει όλες τις συναισθηματικές περιπλανήσεις μας: Ο άνθρωπος έχει ανάγκη να πιστεύει σε κάτι, έστω κι αν αυτό είναι εσφαλμένο. Έχει επίσης ανάγκη να επιθυμεί κάτι, οτιδήποτε, έστω κι αν αυτή η επιθυμία είναι μια ψευδαίσθηση. Κατά τον ίδιο τρόπο ο άνθρωπος έχει ανάγκη να αγαπά κάτι, να συνδέεται με κάτι, έστω κι αν στην πραγματικότητα αυτό το κάτι τον καταστρέφει περισσότερο παρά τον προάγει, τον θλίβει παρά τον χαροποιεί. Να πώς θέτει ο Σπινόζα αυτή την αρχή:

«Το Πνεύμα, όσο μπορεί, προσπαθεί να φαντάζεται όσα αυξάνουν ή επικουρούν τη δύναμη ενέργειας του Σώματος».

Καθώς η σωματική κατάσταση αντανακλά την ψυχική μας κατάσταση και αντιστρόφως, προτιμάμε να σκεφτόμαστε ό,τι ενδυναμώνει το σώμα μας δίνοντάς του περισσότερη ενέργεια. Η παρουσία ορισμένων πραγμάτων μας δίνει χαρά, άρα αυξάνει την ενέργεια, την αυτοπεποίθηση, τις ικανότητες, με άλλα λόγια τη δύναμή μας. Έτσι ακόμη κι όταν λείπουν αυτά τα πράγματα, εμείς δεν μπορούμε να μη φανταζόμαστε μια κάποια αιτία χαράς, πραγματική ή φανταστική.

Όλοι το έχουμε ζήσει. Μια ευτυχής ερωτική γνωριμία, μια αρμονική οικογενειακή ζωή, μια φιλία που φαινόταν στέρεη μας είχαν δώσει την εντύπωση ότι επικεντρωνόμασταν στον εαυτό μας, είχαν ενισχύσει τη διάθεσή μας για ζωή, την εμπιστοσύνη στον εαυτό μας και στους άλλους, μας είχαν κάνει πιο δραστήριους και αποτελεσματικούς. Στη σχέση με τον σύντροφό μας για παράδειγμα είχαμε νιώσει να γινόμαστε διαφορετικοί: πιο δυνατοί, πιο συγκεντρωμένοι, ικανοί να αντλούμε από πηγές που μέχρι τότε ήταν ανεξερεύνητες για εμάς. Όταν η σχέση μας άρχισε να φθείρεται και ο σύντροφός μας να μας δίνει περισσότερη λύπη και λιγότερη χαρά, εμείς συνεχίσαμε παρ’ όλα αυτά να τον φανταζόμαστε σαν μια αιτία χαράς που αύξανε τη δύναμή μας. Ακόμη και όταν επέρχεται η ρήξη και βρισκόμαστε μόνοι, εξακολουθούμε να φανταζόμαστε μια παρόμοια αιτία χαράς, είτε νοσταλγώντας το πρόσωπο που χάσαμε είτε προβάλλοντας τα ίδια συναισθήματα και επιθυμίες σε πρόσωπα που συναντάμε τυχαία. Ανεξάρτητα από το αν το αντικείμενο είναι λάθος ή φανταστικό, εμείς εξακολουθούμε να έχουμε ανάγκη να προβάλλουμε τα συναισθήματά μας επάνω σε κάτι.

Δεν μπορούμε να κάνουμε διαφορετικά, κι αυτό επειδή πρόκειται για τη ζωτική μας δύναμη, για την ισορροπία των εσωτερικών μας δυνάμεων. Για να σταθούμε απέναντι στα εμπόδια και τους κινδύνους της ζωής, για να έχουμε το κουράγιο να τα ξεπερνάμε, φανταζόμαστε κάτι το οποίο πιστεύουμε ότι μπορεί να μας ενδυναμώσει. Και, αντιστρόφως, προσπαθούμε να αρνιόμαστε την ύπαρξη όποιου πράγματος νομίζουμε ότι μας απειλεί· να γιατί ορισμένοι έχουν ανάγκη να μισούν πάση θυσία, να αντιτίθενται σε κινδύνους ανύπαρκτους, να δίνουν φανταστικές μάχες….

Ο Σπινόζα και η τέχνη της ευτυχίας

Τα άστρα νετρονίων οδηγούν του επιστήμονες στο CERN να ρίξουν περισσότερο φως στην ύλη-κουάρκ

Σχετική εικόναΗ ύλη-κουάρκ – μια ακραία πυκνή φάση της ύλης που αποτελείται από υποατομικά σωμάτια που καλούνται κουάρκ – μπορεί να υπάρχει στην καρδιά των άστρων νετρονίων. Μπορεί επίσης να δημιουργείται για σύντομο χρονικό διάστημα σε επιταχυντές όπου συγκρούονται σωματίδια, στην Γη, όπως ο LHC (Large Hadron Collider) του CERN. Όμως, δεν είναι εύκολο να εντοπιστεί η συλλογική συμπεριφορά της ύλης-κουάρκ. Σε συμπόσιο στο CERN την εβδομάδα που πέρασε, ο Aleksi Kurkela από το τμήμα θεωρίας του CERN και το Πανεπιστήμιο του Stavanger, στη Νορβηγία, εξήγησε πώς τα δεδομένα από άστρα νετρονίων επέτρεψαν σε αυτόν και τους συναδέλφους του να προσδιορίσουν στενά όρια στην συλλογική συμπεριφορά αυτής της ακραίας μορφής της ύλης.

Ο Kurkela και οι συνεργάτες του χρησιμοποίησαν μια ιδιότητα των άστρων νετρονίων που προέκυψε από την πρώτη παρατήρηση από τις επιστημονικές συνεργασίες των LIGO και Virgo για τα βαρυτικά κύματα – τις πτυχώσεις στην υφή του χωρόχρονου – που εκπέμπονται από την συγχώνευση δυο άστρων νετρονίων. Η ιδιότητα αυτή περιγράφει την δυσκαμψία του άστρου ως απόκριση στις τάσεις που προκαλούνται από την βαρυτική έλξη του συνοδού άστρου και είναι γνωστή τεχνικά ως παλιρροιακή παραμόρφωση.

Για να περιγράψουν τη συλλογική συμπεριφορά της ύλης-κουάρκ, οι φυσικοί γενικά χρησιμοποιούν καταστατικές εξισώσεις, που συσχετίζουν την πίεση της κατάστασης της ύλης με άλλες καταστατικές ιδιότητες. Όμως δεν έχουν ακόμη βρει μια μοναδική εξίσωση της κατάστασης για την ύλη-κουάρκ. Έχουν μόνο παραγάγει οικογένειες τέτοιων εξισώσεων. Συνδέοντας τις τιμές της παλιρροιακής παραμόρφωσης των άστρων νετρονίων που παρατηρήθηκαν από τα LIGO και Virgo στο πλαίσιο παραγωγής μιας οικογένειας καταστατικών εξισώσεων για την ύλη-κουάρκ των άστρων νετρονίων, ο Kurkela και οι συνάδελφοί του μπόρεσαν να μειώσουν δραματικά το μέγεθος αυτής της οικογένειας εξισώσεων. Μια τέτοια, μειωμένη, οικογένεια ορίζει πιο αυστηρά όρια στις συλλογικές ιδιότητες της ύλης-κουάρκ και πιο γενικά στην πυρηνική ύλη στις υψηλές πυκνότητες, από αυτά που υπήρχαν προηγουμένως.

Οπλισμένοι με τα αποτελέσματα αυτά, οι ερευνητές στη συνέχεια αντέστρεψαν το πρόβλημα και εφάρμοσαν τα όρια της ύλης-κουάρκ για να επάγουν τις ιδιότητες των άστρων νετρονίων. Χρησιμοποιώντας αυτή τη προσέγγιση, η ομάδα βρήκε την σχέση μεταξύ της ακτίνας και της μάζας ενός άστρου νετρονίων και βρήκε ότι η μέγιστη ακτίνα ενός άστρου νετρονίων που είναι 1,4 φορές μεγαλύτερης μάζας από τον Ήλιο μας θα πρέπει να είναι μεταξύ περίπου 10 και 14 km.

Πώς συμπεριφέρεται το «ρεύμα δακτυλίου» που περιβάλλει τη Γη

Σχετική εικόναΤο λεγόμενο «ρεύμα δακτυλίου» που περιβάλλει τη Γη μελέτησαν επιστήμονες στις ΗΠΑ, και ανέτρεψαν τις έως τώρα γνώσεις μας γι’ αυτό.

Στο Εργαστήριο Εφαρμοσμένης Φυσικής του Πανεπιστημίου Τζον Χόπκινς στο Μέριλαντ, μελέτησαν τις παρατηρήσεις των δορυφόρων Βαν Άλεν της Αμερικανικής Διαστημικής Υπηρεσίας (NASA).

Οι ερευνητές αποκάλυψαν ότι το «ρεύμα δακτυλίου» (ring current), ένα ηλεκτρικό ρεύμα που μεταφέρεται από φορτισμένα σωματίδια (ιόντα) παγιδευμένα στη γήινη μαγνητόσφαιρα, και το οποίο περικυκλώνει τον πλανήτη μας, συμπεριφέρεται με πολύ διαφορετικό τρόπο από ότι νόμιζαν ως τώρα οι επιστήμονες.

Το εν λόγω ηλεκτρικό ρεύμα βρίσκεται σε απόσταση 10.000 έως 60.000 χιλιομέτρων από τη Γη, στις λεγόμενες «ζώνες ακτινοβολίας Βαν Άλεν», και αποτελείται από ιόντα που προέρχονται τόσο από τον ηλιακό «άνεμο», όσο και από την ιονόσφαιρα της Γης. Αποτελεί βασικό συστατικό του διαστημικού περιβάλλοντος (ή διαστημικού «καιρού») γύρω από τον πλανήτη μας, το οποίο μπορεί να επηρεάσει σημαντικά τη λειτουργία των δορυφόρων.

Οι γεωφυσικοί πίστευαν έως τώρα ότι το εν λόγω ρεύμα αυξομειώνεται περιοδικά, αλλά τα νέα στοιχεία δείχνουν ότι αυτό συμβαίνει μόνο με μερικά από τα σωματίδιά του, ενώ άλλα παραμένουν σταθερά. Αυτό συμβαίνει, επειδή τα πρωτόνια υψηλής ενέργειας στο ρεύμα δακτυλίου μεταβάλλονται τελείως διαφορετικά από ό,τι τα πρωτόνια χαμηλής ενέργειας στο ίδιο ρεύμα.

«Μελετάμε το ρεύμα δακτυλίου, επειδή επηρεάζει ένα παγκόσμιο σύστημα ηλεκτρικών ρευμάτων τόσο στο διάστημα, όσο και στην επιφάνεια της Γης, το οποίο στη διάρκεια έντονων γεωμαγνητικών καταιγίδων μπορεί να προκαλέσει σοβαρές ζημιές στα τεχνολογικά συστήματά μας». «Το ρεύμα δακτυλίου τροποποιεί επίσης το μαγνητικό πεδίο στο διάστημα κοντά στη Γη, το οποίο, με τη σειρά του, ελέγχει την κίνηση των σωματιδίων στις ζώνες ακτινοβολίας που περιβάλλουν τον πλανήτη μας».

Οι δύο δορυφόροι της NASA (Van Allen Probes), οι οποίοι εκτοξεύθηκαν το 2012, διαθέτουν όργανα που επιτρέπουν για πρώτη φορά στους επιστήμονες να μελετούν σε βάθος τις δύο ζώνες ακτινοβολίας Βαν Άλεν και να παρακολουθούν συνεχώς το ρεύμα δακτυλίου. Οι «δίδυμοι» αυτοί δορυφόροι, που κινούνται σε ύψος περίπου 600 χιλιομέτρων από τη Γη, κατασκευάσθηκαν και μέχρι σήμερα ελέγχονται από το Εργαστήριο Εφαρμοσμένης Φυσικής του Πανεπιστημίου Τζον Χόπκινς, για λογαριασμό της NASA.

Μετά από ένα έτος συλλογής στοιχείων, οι ερευνητές, με επικεφαλής τη Γκιουλίδου, που έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο περιοδικό γεωφυσικής «Geophysical Research Letters», κατανόησαν όπως είπε η ίδια, ότι «υπάρχει ένα σημαντικό και μόνιμο ρεύμα δακτυλίου γύρω από τη Γη, ακόμη και όταν δεν υπάρχουν γεωμαγνητικές καταιγίδες, το οποίο (ρεύμα) μεταφέρεται από πρωτόνια υψηλής ενέργειας. Στη διάρκεια των γεωμαγνητικών καταιγίδων, το ρεύμα δακτυλίου ενισχύεται από νέα πρωτόνια χαμηλής ενέργειας, τα οποία εισέρχονται στην κοντινή στη Γη περιοχή του διαστήματος».

Κορνήλιος Καστοριάδης: Ένας σοφιστής

§1

     Ι. Ο Κωστής Παπαγιώργης σχολιάζει βασικές γραμμές του έργου του Κ. Καστοριάδη: Η φαντασιακή θέσμιση της κοινωνίας με μοναδική ευκρίνεια και νοηματική ακρίβεια. Εάν διαβάσει κανείς προσεκτικά αυτό το magnum opus του Καστοριάδη, θα δικαιώσει πλήρως την ανάγνωση του εν λόγω έργου από τον Παπαγιώργη. Όσα γνωρίσματα της καστοριαδικής γραφής ανασύρει στην επιφάνεια ο Παπαγιώργης απ’ αυτό το βιβλίο, τα συναντάμε σε όλα τα έργα και τα κείμενα του Καστοριάδη, μηδενός εξαιρουμένου. Όλα αυτά τα γνωρίσματα δεν πρέπει να απομονώνονται από τη συνολική σκέψη του, αλλά να αποτιμώνται σε άρρηκτο δεσμό με τα εκάστοτε περιεχόμενα.

ΙΙ. Αν και η σχετική κριτική, χρονολογείται από παλιά, από τότε που ακόμη δεν είχε μεταφραστεί στα ελληνικά η φαντασιακή θέσμιση, εν τούτοις δεν παύει να είναι πάντα επίκαιρη και διαφωτιστική όχι μόνο για το συγκεκριμένο έργο αλλά και για το σύνολο της συγγραφικής παραγωγής του Καστοριάδη. Έχει ιδιαίτερη βαρύτητα, καθώς και ο κριτικός λόγος του Παπαγιώργη είναι αληθινά λαμπρός, αλλά και το καστοριαδικό

«ύφος, ανεβάζοντας στη γλώσσα μια προβληματική αληθινά φιλοσοφική, προσφέρει οπωσδήποτε την ευκαιρία να στήσει κανείς αυτί»[1].

§2

     Ι. Είναι αλήθεια πως το ως άνω ύφος είναι ανάλογο προς τις εκάστοτε ιδεολογικές και φιλοσοφικο‒πολιτικές μεταβλητές του Καστοριάδη. Κύρια επιδίωξή του στο υπό συζήτηση έργο, σύμφωνα με τον Παπαγιώργη, είναι η ακόλουθη:

«Με αφορμή τη μαρξική θεωρία της ιστορίας επιχειρεί μια ανάγνωση της οντοθεολογίας, πιστεύοντας πως το οικοδόμημα της δυτικής μεταφυσικής ‒πτέρυγά του και ο μαρξισμός‒πρέπει να κατεδαφιστεί».[2]     

Τούτο σημαίνει πως ο Καστοριάδης μας θέτει μπροστά σε ένα δίλημμα: είτε να σκεφτούμε «αληθινά», άρα να ξεμάθουμε τη φιλοσοφία[3] είτε μένοντας στη φιλοσοφία να μη μπορούμε να σκεφτούμε «αληθινά».

     ΙΙ. Ετούτο το σοφιστικό δίλημμα, ο Παπαγιώργης το αντιμετωπίζει αριστοτελικά: «είτε φιλοσοφητέον είτε μη φιλοσοφητέον, φιλοσοφητέον».[4] Με τούτο θέλει να πει πως πέραν κάθε σοφιστείας αυτό που μένει είναι η «βαθύτερη ανακάλυψη του φιλοσοφείν»[5]. Μια τέτοια οδό ανακάλυψης μοιάζει να θέλει να ακολουθήσει και ο Καστοριάδης, χωρίς να το ομολογεί:

«βλέπουμε έναν μαρξιστή να κρίνει “αρμόδια” τη μεταφυσική και έναν γνώστη της μεταφυσικής να βρίσκει στο μαρξισμό το οικείο του έδαφος· [και] το μυστικό όλης αυτής της απόπειρας είναι ότι δε γίνεται σαν ένας αυθαίρετος ηροστρατισμός: ιερή μανία μιας διάνοιας που αναθεματίζει ό,τι επί μια ζωή μόχθησε να κάνει σώμα της».[6]

§3

     Ι. Η πεμπτουσία όλης αυτής της απόπειρας συνοψίζεται στο γεγονός ότι όλο το βιβλίο αποπνέει μια πολεμική ατμόσφαιρα, δυνάμει της οποίας ο Καστοριάδης, θέλοντας να πολεμήσει τον ιστορικό μαρξισμό, ήτοι τον προηγούμενο εαυτό του,

«στρέφεται με τρόπο σχεδόν βιβλικό ενάντια στις αρχές της δυτικής φιλοσοφίας».[7]

Με την επίθεσή του έτσι ενάντια στο μαρξισμό, μέσω της επίθεσης στο σύμπαν της δυτικής φιλοσοφίας, ο Καστοριάδης επιχειρεί, σύμφωνα με τον Παπαγιώργη, να καθαρθεί ο ίδιος από μια άνευ προηγουμένου εξαπάτηση, που υπέστη ως πρώην πιστός του μαρξισμού, ή μοιάζει να εκδηλώνει μια εχθρική μανία εναντίον του μαρξισμού, σαν αυτή «που γεννούν οι πολύχρονες αφοσιώσεις».[8] Η κεντρική πεποίθηση, που αφήνει ο Καστοριάδης να αναδύεται, είναι ότι σήμερα δεν μπορεί κανείς να είναι μαρξιστής, γιατί ο μαρξισμός εκφράζει την παραδοσιακή μεταφυσική σκέψη.

     ΙΙ. Επί του τελευταίου βέβαια ο Καστοριάδης δεν πρωτοτυπεί, αφού πολύ πριν απ’ αυτόν ο Χάιντεγκερ είχε μιλήσει για τον μεταφυσικό χαρακτήρα του μαρξισμού, που υπό την οντολογικο‒ιστορική μορφή του κομμουνισμού «υποδηλώνει τη μεταφυσική συγκρότηση της νεωτερικότητας»[9]. Στην πράξη, αυτός ο μεταφυσικός μαρξισμός‒κομμουνισμός, κατά τον Χάιντεγκερ, δεν έχει καμιά σχέση με την ισότητα των ανθρώπων στην εργασία, στην κοινωνία, στη ζωή. Όλα τα κηρύγματα περί ισότητας, κοινωνικής δικαιοσύνης κ.λπ. αποτελούν φαντασιακά αποκυήματα των ολίγων‒ανώνυμων κομματικών αχυρανθρώπων του μαρξισμού‒κομμουνισμού, προκειμένου να εξαπατήσουν τις μάζες και να καταλάβουν την εξουσία. Η κατάληψη της εξουσίας είναι αυτοσκοπός κι όμως επιχειρείται στο όνομα πάντα της πλειοψηφίας και μάλιστα εκείνης του προλεταριάτου[10], με τελικό πρακτικό αποτέλεσμα την καταδυνάστευση όλων αυτών των πλειοψηφιών, που επικαλείται/ούνται για τη νομιμοποίηση της εξουσίας του/τους.[11]

§4

     Ι. Θεμελιώδες λοιπόν χαρακτηριστικό του σοφιστικού λόγου του Καστοριάδη είναι να μιμείται ή να αναπαράγει, εν μέρει ή εν πολλοίς, σκέψεις μεγάλων φιλοσόφων του παρελθόντος, όπως του Νίτσε, του Χάιντεγκερ, του Χέγκελ, του Πλάτωνος κ.λπ. με ένα επιθετικό και όχι λιγότερο υβριστικό ή περιφρονητικό ύφος απέναντί τους, θεωρώντας πως ο ίδιος λέει κάτι πρωτότυπο, τη στιγμή μάλιστα που ούτε κατά διάνοια δεν φτάνει το μέγεθός τους. Ο Παπαγιώργης, με τον δικό του χαρακτηριστικό τρόπο, συνοψίζει ως εξής τέτοιες νοο‒τροπίες ή ερμηνευτικές τάσεις: ο Καστοριάδης καταγγέλλει το γενικό κύρος των καθολικών ερμηνειών, που λαμβάνουν χώρα εντός της φιλοσοφίας της ιστορίας.[12] Σε άλλο σημείο επίσης, με άλλη γλωσσική αναδιατύπωση, ο Παπαγιώργης γίνεται πιο αποκαλυπτικός:

«Πρόθυμος να δείχνει τις γνώσεις του και να κρύβει τους προδρόμους και συμμάχους του (το Νίτσε ιδιαίτερα) ο συγγραφέας [: ο Καστοριάδης] γράφει και με τα δυο χέρια».[13]

     ΙΙ. Με τα δυο χέρια εννοεί πως από τη μια ο συγγραφέας επιχειρεί να ξαναγράψει την ιστορία της φιλοσοφίας, με βάση αυτό που ο ίδιος πιστεύει για άπαν της σκέψης, με βάση δηλαδή το δικό του άπαν της σκέψης, μηδενίζοντας όλη την προηγούμενη ιστορία της φιλοσοφίας· κάτι δηλαδή που κανείς ως τώρα φιλόσοφος μεγάλων αξιώσεων δεν το επιχείρησε, πόσο μάλλον με τέτοιο, καστοριαδικό [=απόλυτο] τρόπο· από την άλλη «αναλαβαίνει να χαράξει αυτό που δε γράφτηκε ή αποσιωπήθηκε».[14] Όλα τα προτάγματα (Φαντασιακό, μαρξιστής ή επαναστάτης, φαντασιακό και κοινωνική θέσμιση κ.α.), που εντοπίζει ο Παπαγιώργης στο βιβλίο του Καστοριάδη: Η φαντασιακή θέσμιση της κοινωνίας, ανακυκλώνουν μια αντινομία ανάμεσα στον Λόγο ‒παραδοσιακό, διαλεκτικό, ερμηνευτικό, επαναστατικό, μαρξιστικό κ.λπ.‒ και στις νέες επαγγελίες του συγγραφέα. Ταυτόχρονα, δυνάμει αυτής της εγγενούς αντινομίας της καστοριαδικής σκέψης, αποδυναμώνονται ή αποδεικνύονται εν πολλοίς έωλα ή απλά επινοήματα χωρίς διέξοδο από τα καταγγελλόμενα:

«Η καστοριαδική γραφή μπαίνει στα κακά στενά από τη στιγμή που, βλέποντας ότι η εφαρμογή της σοφιστικής στην ιστορία οδηγεί σε απίθανα συμπεράσματα, σαλπίζει υποχώρηση και αρχίζει να νοσταλγεί αυτό που με τόση απολυτότητα αρνήθηκε. Αν περιοριζόταν στην πολεμική κατά του Λόγου με βάση την αδήλωτη έστω σοφιστική σκέψη, θα μπορούσαμε να τονίσουμε τη σημασία ενός βιβλίου που, προσευχητάρι όσων παραληρούν στο περιθώριο ή αντιεξουσιαστική καταγγελία, θα έφερνε με συνέπεια τις αντιφάσεις του ως το φυσικό τους αδιέξοδο: “την αθλιότητα του ανθρώπου χωρίς την ιστορία”. Αλλά με τη σοφιστική κανείς ποτέ δεν κατάφερε να οργανώσει την ανθρώπινη κοινωνία. Χρειάζονται γενικές αρχές, κριτήρια καθολικά, που ο συγγραφέας δανείζεται αναγκαστικά από τους αντιπάλους του. Έτσι, από εκστρατεία κατά του Λόγου, το βιβλίο καταντά εκστρατεία για τη διάσωσή του και κοντά σ’ αυτό εκστρατεία για τη διάσωση όλων των παραδοσιακών στοιχείων που υφίστανται: την πίστη στην ηθική, στη θετική αντίληψη της ζωής, στον άνθρωπο, στην ιστορία κτλ.».[15]
-----------------------
[1] Κωστής Παπαγιώργης: Οργή Θεού‒Κορνήλιος Καστοριάδης: ένας σοφιστής. εκδ. Νεφέλη 1981.
[2] Ό.π., σ. 72.
[3] Ό.π.
[4] Ό.π., σσ. 72-73.
[5] Ό.π., σ. 73.
[6] Ό.π., σσ. 73-74.
[7] Ό.π., σ. 74.
[8] Ό.π.
[9] Βλ. Δημήτρης Τζωρτζόπουλος: M. Heidegger-Ερμηνεία και Γλώσσα τ.1: Ερμηνευτική του Πολιτικού («Δημοκρατία»‒«Σοσιαλισμός»‒»Κομμουνισμός»). Εκδ. Ρώμη 2017, σ. 135.
[10] Ό.π., σσ. 168 κ.εξ.
[11] Ό.π.
[12] Κωστής Παπαγιώργης: Οργή Θεού‒Κορνήλιος Καστοριάδης: ένας σοφιστής, ό.π., σσ. 76‒79.
[13] Ό.π., σ. 81.
[14] Ό.π.
[15] Ό.π., σ. 112.

Ο Αριστοτέλης για την προσχολική αγωγή

Η ιδανική πόλη δε θα μπορούσε να αγνοήσει το ζήτημα της εξασφάλισης των απογόνων της. Οι απόγονοι είναι η διαιώνιση της πόλης και αυτός είναι ο ρόλος του γάμου, που λειτουργεί ως θεσμοθετημένος εγγυητής της τεκνοποίησης: «Αποβλέποντας σε αυτό ο νομοθέτης έχει χρέος να νομοθετεί για τη συζυγική σχέση προσαρμόζοντάς την για να συμβιβάζονται οι ηλικίες τους και να μη διαφέρουν οι φυσικές τους δυνάμεις, ο ένας δηλαδή να διατηρεί ακόμη τη δυνατότητα της τεκνοποίησης και η άλλη να την έχει χάσει, ή αντίστροφα να τη διατηρεί η γυναίκα και να την έχει χάσει ο άντρας». (1334b 32 – 33, 34 – 35, 35 – 37).
 
Όμως, και πέρα από την καθαυτό δυνατότητα τεκνοποίησης, για τον Αριστοτέλη, το ζήτημα της ηλικίας παίζει τεράστιο ρόλο και στην ανατροφή των παιδιών: «δεν είναι σωστό ούτε να έχουν μεγάλη ηλικιακή απόσταση τα παιδιά από τους πατέρες τους (γιατί θα είναι ανώφελη για τους υπερήλικους γονείς η ευχαρίστηση από τα παιδιά τους, όπως επίσης και η βοήθεια των πατέρων στα παιδιά), ούτε όμως και να έχουν ελάχιστη διαφορά ηλικίας (αυτό πολύ δυσκολεύει τις σχέσεις, γιατί δεν τρέφουν αρκετό σεβασμό μεταξύ τους, όπως συμβαίνει και μεταξύ συνομήλικων, και συνεπώς η μικρή ηλικιακή απόσταση προκαλεί προστριβές και αναστάτωση στην οικογενειακή οργάνωση)». (1334b 39 – 1335a 4).
 
Αυτό που πρωτίστως θέλει να τονίσει είναι η αποφυγή γάμων σε πολύ μικρές ηλικίες, αφού και οργανικά οι πολύ μικρές ηλικίες είναι ανέτοιμες για τεκνοποίηση: «Αυτό αποδεικνύεται από το γεγονός ότι σε όσες πόλεις κυριαρχεί το έθιμο να ενώνουν με συζυγική σχέση νέους άντρες με νέες γυναίκες, οι άνθρωποι είναι ατελείς στη διάπλαση και μικρόσωμοι. Επιπλέον στους τοκετούς οι νεαρές γυναίκες καταπονούνται περισσότερο και πεθαίνουν περισσότερες. Αλλά και η σωματική ανάπτυξη των αγοριών φαίνεται ότι βλάπτεται, αν έχουν σεξουαλικές σχέσεις όσο ακόμη αναπτύσσεται το σπέρμα τους, γιατί και αυτό έχει ορισμένο χρόνο, μετά από τον οποίο δεν παρουσιάζει το ίδιο πλήθος πια». (1335a 15 – 18, 24 – 27). Για να συμπληρώσει: «Πράγματι τα παιδιά των μεγαλύτερων σε ηλικία, όπως και των νεότερων, υστερούν σε σωματική και πνευματική διάπλαση, τα δε παιδιά των γερασμένων είναι ασθενικά». (1335b 29 – 31).
 
Ορίζοντας ότι ο άντρας μπορεί να τεκνοποιήσει μέχρι τα εβδομήντα, ενώ η γυναίκα μέχρι τα πενήντα, τοποθετεί αυτή τη διαφορά (περίπου) ως ιδανική ηλικιακή απόσταση του ζευγαριού: «Συνεπώς ενδείκνυται οι γυναίκες να έρχονται σε γάμου κοινωνία στα δεκαοχτώ τους χρόνια περίπου και οι άντρες στα τριάντα εφτά [ή λίγο πριν]. Γιατί σε αυτή την ηλικία η συζυγική σχέση θα συντελεστεί με σώματα που βρίσκονται σε ακμή και θα οδηγηθούν και οι δύο σύζυγοι στο τέλος της περιόδου τεκνοποίησης έχοντας την κατάλληλη ηλικιακή αναλογία». (1335a 28 – 32).
 
Το ζήτημα της σωματικής ευρωστίας των γονιών προς εξασφάλιση υγιών απογόνων είναι για τον Αριστοτέλη τόσο σημαντικό που προτείνει νομοθετική ρύθμιση για να ασκούνται οι γυναίκες την περίοδο της εγκυμοσύνης: «Επιπλέον οι εγκυμονούσες έχουν χρέος να φροντίζουν τα σώματά τους, αποφεύγοντας την καθιστική ζωή και την ελλιπή διατροφή. Αυτό εύκολα μπορεί να το πετύχει ο νομοθέτης, αν προστάξει να πεζοπορούν αυτές για να εκτελέσουν τα λατρευτικά τους καθήκοντα στους θεούς, προστάτες του τοκετού». (1335b 12 – 16).
 
Η πεζοπορία κρίνεται ιδανική γυμναστική κατά την εγκυμοσύνη, αφού η άσκηση δεν πρέπει να συνδέεται ούτε με την εξάντληση ούτε με την καταπόνηση. Κι αυτό βέβαια αποτελεί πάγια θέση του Αριστοτέλη, που δεν αφορά μόνο τις εγκυμονούσες γυναίκες αλλά όλους τους ανθρώπους που θέλουν να λέγονται ελεύθεροι: «Ειδικότερα ούτε η συνήθεια των αθλητών να ασκούν τα σώματά τους, προσφέρει ευεξία που ταιριάζει σε ελεύθερους πολίτες, ούτε υγεία και τεκνοποίηση… Το σώμα είναι καλό να μάθει στην σκληραγωγία, αλλά όχι με βίαιες ασκήσεις και ούτε για την άσκηση και ενίσχυση ενός μέλους μόνο του σώματος, όπως είναι η τάση των αθλητών, αλλά με σκοπό την πραγμάτωση των επιδιώξεων των ελεύθερων πολιτών». (1335b 5 – 7, 8 – 11).
 
Και φυσικά, πρέπει, επίσης, να προσεχτεί η πνευματική ηρεμία των εγκύων, αφού με τίποτε δεν πρέπει να διαταραχτεί η διαδικασία της τεκνοποίησης: «η διάνοιά τους ταιριάζει να βρίσκεται σε ηρεμότερη κατάσταση σε σχέση με τα σώματα. Γιατί τα έμβρυα φαίνεται ότι απομυζούν ζωή από την έγκυο, όπως τα φυτά από τη γη». (1335b 16 – 19).
 
Ο Αριστοτέλης είναι τόσο απόλυτος στο ζήτημα της εκπλήρωσης όλων των προϋποθέσεων για την εξασφάλιση των ιδανικών συνθηκών τεκνοποίησης, που προτείνει ποινές σε όποιον (ή όποια) προβαίνει σε εκτός γάμου ερωτικές συνευρέσεις: «Επίσης η ερωτική συνεύρεση με άλλη ή άλλον πρέπει να απαγορεύεται απολύτως και με όποιον τρόπο κι αν συμβαίνει, από τη στιγμή που κάποιος γίνεται και αναγορεύεται νόμιμος σύζυγος. Αν μάλιστα κάποιος συλλαμβάνεται επ’ αυτοφώρω να κάνει κάτι τέτοιο την περίοδο της τεκνοποιίας, επιβάλλεται να τιμωρείται με ποινή αφαίρεσης προνομίων ανάλογη με το ολίσθημα». (1335b 38 – 1336a 2).
 
Ασφαλώς, η γέννηση του παιδιού σηματοδοτεί τις νέες γονικές ευθύνες. Αναφορικά με τη βρεφική ηλικία οι φροντίδες εστιάζονται στη διατροφή και την καλή σωματική κατάσταση του νεογέννητου: «Από τη μελέτη και των άλλων ζωικών οργανισμών και των εθνών που φροντίζουν να διαμορφώσουν ως μόνιμο στοιχείο του χαρακτήρα τους την πολεμική άσκηση, φαίνεται ότι η διατροφή στην οποία κυριαρχεί το γάλα, είναι η πλέον κατάλληλη για τη διάπλαση των σωμάτων και εκείνη που ελάχιστα συνδυάζεται με τον οίνο προς αποφυγή των ασθενειών που προκαλεί αυτός». (1336a 5 – 8).
 
Όσο για την εκγύμναση των βρεφών, ο Αριστοτέλης προτείνει: «Ακόμη είναι καλό να επιτρέπονται τόσες κινήσεις, όσες είναι σε θέση να κάνουν παιδιά τέτοιας ηλικίας. Επίσης, για να μην παραμορφώνονται τα μέλη τους, επειδή είναι μαλακά, μερικά έθνη ακόμη και σήμερα χρησιμοποιούν κάποια μηχανικά όργανα που διατηρούν την ευθύτητα των σωμάτων τους». (1336a 9 – 12).
 
Πέρα απ’ αυτά οι γονείς οφείλουν να σκληραγωγούν το μωρό, στο μέτρο του δυνατού βέβαια, προκειμένου να ενισχυθεί η ανθεκτικότητα που θα εξασφαλίσει τη μελλοντική του υγεία: «Επιπλέον είναι πλεονέκτημα να συνηθίζουν στο κρύο τα παιδιά από τη μικρή τους ηλικία, γιατί αυτό συμβάλλει στην καλή τους υγεία και αποβαίνει πολύ χρήσιμο στις πολεμικές πράξεις. Γι’ αυτό πολλοί βάρβαροι έχουν τη συνήθεια να βουτούν τα νεογέννητα στο κρύο νερό του ποταμού και άλλοι να τα τυλίγουν με λιγοστό ύφασμα, όπως για παράδειγμα είναι η συνήθεια των Κελτών. Γιατί είναι καλύτερο από την αρχή να εθίζονται σε όσα είναι δυνατό να εθίζονται, αλλά βαθμιαία. Και η σωματική συνήθεια των παιδιών να ασκούνται στο κρύο είναι σύμφωνη με τη φύση για τη διατήρηση της θερμοκρασίας». (1336a 12 – 21).
 
Μετά τη βρεφική ηλικία, μέχρι το παιδί να γίνει πέντε ετών, είναι φανερό ότι η διαπαιδαγώγησή του δεν μπορεί να απαιτεί υψηλά μαθησιακά καθήκοντα ή επίπονες σωματικές ασκήσεις: «Για την ηλικία που ακολουθεί ως τα πέντε έτη, κατά την οποία δεν είναι σωστό ούτε κάποια μάθηση να γίνεται εξαναγκαστικά, ούτε να επιβάλλεται επίπονη άσκηση, για να μην εμποδίζεται η κανονική σωματική ανάπτυξη, ενδείκνυται τόση κίνηση, όση αρκεί για να αποφευχθεί η σωματική αδράνεια». (1336a 23 – 27).
 
Ο Αριστοτέλης υποστηρίζει ακράδαντα την αναγκαιότητα της σωματικής άσκησης ως προϋπόθεση της υγείας και θεωρεί το κλάμα μορφή σωματικής εκγύμνασης των παιδιών αυτής της ηλικίας: «Σφάλλουν μάλιστα οι νομοθέτες που απαγορεύουν με τους νόμους τις κραυγές και τα κλάματα των παιδιών, γιατί αυτά συντελούν στην ανάπτυξή τους, δηλαδή γυμνάζονται τρόπον τινά τα σώματα, καθώς η συγκράτηση της αναπνοής δυναμώνει αυτούς που κοπιάζουν, και το ίδιο συμβαίνει και στα παιδιά, όταν εντείνουν τις δυνάμεις τους για να κραυγάσουν». (1336a 34 – 39).
 
Αυτό που απομένει ως κύριο έργο των γονιών είναι η παροχή ερεθισμάτων για την εγρήγορση του παιδιού και την όξυνση της επιθυμίας του να συμμετέχει σε διαδικασίες που θα συμβάλουν θετικά τόσο στη σωματική όσο και στη διανοητική του ανάπτυξη: «Αυτή η κίνηση μπορεί να προκύπτει και με άλλες πρακτικές ενέργειες και κυρίως με το παιχνίδι». (1336a 27 – 28). Το παιχνίδι, ως ύψιστη παιδαγωγική πρακτική, αποτελεί το βασικότερο ερέθισμα που θα ωθήσει το παιδί τόσο στη σωματική, όσο και στην πνευματική άσκηση: «Αλλά και τα παιχνίδια χρειάζεται να μην είναι εξανδραποδιστικά ούτε κουραστικά ούτε χαλαρά». (1336a 28 – 30).
 
Εξάλλου, τα παιχνίδια μπορούν να προετοιμάσουν τα παιδιά σε σχέση με τις ασχολίες που θα κληθούν να φέρουν σε πέρας στην ενήλικη ζωή τους: «Για το λόγο αυτό τα περισσότερα παιχνίδια είναι σκόπιμο να μιμούνται πράξεις και ενέργειες με τις οποίες σοβαρά στη συνέχεια θα ασχοληθούν τα παιδιά». (1336a 33 – 34).
 
Αν, όμως, γίνεται λόγος για πνευματική καλλιέργεια πέρα από το παιχνίδι, είναι αδύνατο να αμεληθεί ο ευεργετικός παράγοντας του παραμυθιού: «Επιπλέον οι αρμόδιοι άρχοντες που αποκαλούνται παιδονόμοι, οφείλουν να φροντίζουν για τις διηγήσεις και τα παραμύθια που είναι σωστό να ακούν τα παιδιά τέτοιας ηλικίας». (1336a 30 – 32).
 
Το παραμύθι λειτουργεί ως κυριότερη πνευματική άσκηση, αφού διευρύνει τη φαντασία, καλλιεργεί τη δυνατότητα συγκέντρωσης, προσφέρει υγιή πρότυπα για τη συνέχεια της ζωής και τονώνει τα θετικά συναισθήματα προς τους άλλους και προς τη φύση. Το παιδί διαπλάθεται από τα παραμύθια κι αυτός είναι και ο λόγος που πρέπει να επιλέγονται με ιδιαίτερη προσοχή.
 
Ο Αριστοτέλης έχει βαθύτατη επίγνωση ότι οι πρώτες εμπειρίες του ανθρώπου είναι καθοριστικές για τη διαμόρφωση του χαρακτήρα του. Προκειμένου να το καταδείξει αυτό παραθέτει την άποψη του Θεόδωρου: «Ίσως μάλιστα δεν είχε άδικο ο Θεόδωρος, ο ηθοποιός τραγωδιών, που έλεγε κάτι παρόμοιο. Δηλαδή δεν επέτρεψε σε κανένα ποτέ, ούτε στους ευτελείς ηθοποιούς να προηγηθούν με την εμφάνισή τους στη σκηνή, γιατί κατά τη γνώμη του οι θεατές προδιαθέτονται από τα πρώτα ακούσματα». (1336b 27 – 31).  (Ο Θεόδωρος ήταν εξαιρετικός ηθοποιός / υποκριτής στα έργα του Σοφοκλή, είχε μάλιστα υποδυθεί το ρόλο της Αντιγόνης).
 
Ο Αριστοτέλης συμπληρώνει την άποψη του Θεόδωρου: «Το ίδιο συμβαίνει στις σχέσεις μας και με τους ανθρώπους και με τα πράγματα. Αποδεχόμαστε πιο ευχάριστα τις πρώτες εντυπώσεις». (1336b 31 – 33). Το συμπέρασμα είναι απολύτως προφανές: «Για το λόγο αυτό επιβάλλεται να απομακρύνουμε τους νέους από τα ανήθικα και κυρίως από όσα από αυτά προκαλούν μοχθηρία και εχθρότητα». (1336b 33 – 35).
 
Κι αν κάποιος δυσκολεύεται να το κατανοήσει, ο Αριστοτέλης δείχνει πρόθυμος να το επαναλάβει σαφέστερα: «Συνεπώς δικαιολογείται η προστασία τους από ακούσματα και θεάματα ανάρμοστα για ελεύθερους ανθρώπους και μάλιστα τόσο μικρής ηλικίας». (1336b 2 – 3). Το θέμα κρίνεται τόσο σοβαρό, που οι άρχοντες πρέπει να αναλάβουν τις ευθύνες τους: «Είναι στην αρμοδιότητα των αρχόντων λοιπόν τίποτε, ούτε άγαλμα ούτε ζωγραφιά, να μη μιμείται τέτοιες πράξεις, εκτός αν πρόκειται για κάποιους θεούς για τους οποίους ο νόμος επιτρέπει τον εμπαιγμό». (1336b 14 – 17).
 
Από αυτή την άποψη, οι νέοι δεν πρέπει να έχουν πρόσβαση σε όλα τα δημόσια θεάματα ούτε στις καλλιτεχνικές δημιουργίες που κρίνονται άσεμνες κι ως εκ τούτου μη σωστά διαχειρίσιμες από τις μικρές ηλικίες: «Στους νεότερους πρέπει να απαγορεύει» (εννοείται ο νόμος) «να ακούν ιαμβικά άσματα» (πρόκειται για το κύριο γνώρισμα της σατυρικής ποίησης) «και να παρακολουθούν κωμωδίες πριν από την ηλικία στην οποία θα αποκτήσουν το δικαίωμα να παρακάθονται στα συμπόσια και η παιδεία θα τους καταστήσει απρόσβλητους και στη μέθη και στις αρνητικές επιδράσεις από τα παρόμοια». (1336b 20 – 23).
 
Το σίγουρο είναι ότι ο Αριστοτέλης δεν τάχθηκε ποτέ κατά των κωμωδιών ή οποιασδήποτε άλλης μορφής τέχνης κι ούτε πρόκειται για πρόσχημα λογοκρισίας ή, έστω, επίκρισης. Εξάλλου, η αναγνώριση ότι μπορεί να υπάρχουν θεοί που να επιτρέπουν όλους τους εμπαιγμούς δείχνουν τη διάθεσή του, όπως και τη διάθεση της αθηναϊκής κοινωνίας εν γένει. Το ζήτημα που τίθεται είναι η διαπαιδαγώγηση των μικρών ηλικιών και το δεδομένο της δυσκολίας που έχουν να ερμηνεύσουν αυτού του είδους τις προκλήσεις. Η σύγχρονη παιδαγωγική αποδέχεται πλήρως αυτές τις δυσκολίες.
 
Αυτό που μένει είναι η προστασία των παιδιών από την αισχρολογία, θέμα που δεν αφορά μόνο τα παιδιά, αλλά ολόκληρη την πόλη: «Περισσότερο από οτιδήποτε άλλο ο νομοθέτης οφείλει να απαλλάξει την πόλη από την αισχρολογία (γιατί οι αισχρές πράξεις διαδέχονται τα αισχρά λόγια) και αυτό ιδιαίτερα αφορά τους νέους, για να μη λένε ούτε να ακούν τίποτε τέτοιο». (1336b 3 – 8).
 
Η φράση «οι αισχρές πράξεις διαδέχονται τα αισχρά λόγια» αποδεικνύει τη βαρύτητα που έδινε ο Αριστοτέλης στο λόγο, αφού τίθεται ως προθάλαμος της πράξης. Οι αισχρές έννοιες, ως λεκτική απόδοση των αισχρών πράξεων, δεν μπορούν παρά να οδηγήσουν στην εξοικείωση με τις πράξεις αυτές και η εξοικείωση είναι το πρώτο βήμα προς την πραγμάτωση.
 
Υπό αυτή την έννοια, η αναπαραγωγή της αισχρολογίας δεν μπορεί παρά να λειτουργήσει ως εθισμός προς τις ανήθικες πράξεις: «Αν μάλιστα κανείς συλληφθεί επ’ αυτοφώρω να λέει ή να πράττει κάτι απαγορευμένο, εφόσον είναι ανήλικος ελεύθερος, χωρίς δικαίωμα ακόμη να παρακάθεται στα συσσίτια, επιβάλλεται να τιμωρείται με στερήσεις δικαιωμάτων και ραβδισμούς. Αν είναι ενήλικος να τιμωρείται με ποινές στέρησης των πολιτικών δικαιωμάτων του, ώστε να περιέλθει σε κατάσταση ανελευθερίας». (1336b 8 – 12).
 
Η λεπτομερειακή ενασχόληση του Αριστοτέλη με τη βρεφική και πρώιμη παιδική ηλικία, που ξεκινά από την περίοδο της εγκυμοσύνης ακόμη, καταδεικνύει τη σημασία που προσδίδει στο ζήτημα αυτό, προκειμένου να χτίσει το πλαίσιο της ιδανικής πόλης. Δεν είναι, λοιπόν, άξια απορίας η βαρύτητα που δίνει στο θέμα της παιδείας κατά τα επόμενα χρόνια (παιδικά και εφηβικά) μέχρι την ενηλικίωση, για το οποίο (θέμα) διαθέτει ολόκληρο το όγδοο βιβλίο απ’ τα «Πολιτικά» του. Το κλείσιμο του έβδομου βιβλίου είναι ακριβώς η εισαγωγή του όγδοου, όπου θα επιχειρήσει να δώσει απαντήσεις στα βασικότερα ερωτήματα που αφορούν το σύστημα της εκπαίδευσης: «Συνεπώς έχει προτεραιότητα να εξετάσουμε αν είναι ανάγκη να υπάρχει σύστημα αγωγής των παιδιών, έπειτα αν συμφέρει ο δημόσιος χαρακτήρας του ή ο ιδιωτικός (πράγμα που συμβαίνει και τώρα στις περισσότερες πόλεις) και τρίτο ποια γνωρίσματα πρέπει να έχει η αγωγή αυτή». (1337a 3 – 7).
 
Αριστοτέλης: Πολιτικά