Δευτέρα 12 Ιουλίου 2021

ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΣΟΦΟΚΛΗΣ - Ἠλέκτρα (764-787)

ΧΟ. φεῦ φεῦ· τὸ πᾶν δὴ δεσπόταισι τοῖς πάλαι
765 πρόρριζον, ὡς ἔοικεν, ἔφθαρται γένος.
ΚΛ. ὦ Ζεῦ, τί ταῦτα, πότερον εὐτυχῆ λέγω,
ἢ δεινὰ μέν, κέρδη δέ; λυπηρῶς δ᾽ ἔχει,
εἰ τοῖς ἐμαυτῆς τὸν βίον σῴζω κακοῖς.
ΠΑ. τί δ᾽ ὧδ᾽ ἀθυμεῖς, ὦ γύναι, τῷ νῦν λόγῳ;
770 ΚΛ. δεινὸν τὸ τίκτειν ἐστίν· οὐδὲ γὰρ κακῶς
πάσχοντι μῖσος ὧν τέκῃ προσγίγνεται.
ΠΑ. μάτην ἄρ᾽ ἡμεῖς, ὡς ἔοικεν, ἥκομεν.
ΚΛ. οὔτοι μάτην γε. πῶς γὰρ ἂν μάτην λέγοις;
εἴ μοι θανόντος πίστ᾽ ἔχων τεκμήρια
775 προσῆλθες, ὅστις τῆς ἐμῆς ψυχῆς γεγώς,
μαστῶν ἀποστὰς καὶ τροφῆς ἐμῆς, φυγὰς
ἀπεξενοῦτο· καί μ᾽, ἐπεὶ τῆσδε χθονὸς
ἐξῆλθεν, οὐκέτ᾽ εἶδεν· ἐγκαλῶν δέ μοι
φόνους πατρῴους δείν᾽ ἐπηπείλει τελεῖν·
780 ὥστ᾽ οὔτε νυκτὸς ὕπνον οὔτ᾽ ἐξ ἡμέρας
ἐμὲ στεγάζειν ἡδύν, ἀλλ᾽ ὁ προστατῶν
χρόνος διῆγέ μ᾽ αἰὲν ὡς θανουμένην.
νῦν δ᾽—ἡμέρᾳ γὰρ τῇδ᾽ ἀπηλλάγην φόβου
πρὸς τῆσδ᾽ ἐκείνου θ᾽· ἥδε γὰρ μείζων βλάβη
785 ξύνοικος ἦν μοι, τοὐμὸν ἐκπίνουσ᾽ ἀεὶ
ψυχῆς ἄκρατον αἷμα—νῦν δ᾽ ἕκηλά που
τῶν τῆσδ᾽ ἀπειλῶν οὕνεχ᾽ ἡμερεύσομεν.

***
ΧΟΡ. Ω αλίμονό μου, αλίμονο· λοιπόν
σύρριζα χάθηκε, όπως φαίνεται, όλο
των παλαιών κυρίων μας το γένος.
ΚΛΥ. Πώς να τα λέω, Θεέ μου, αυτά; ευτυχία,
ή συμφορά, μα ωφέλιμη; πάντα όμως
λύπη μού κάνει, αν σώζω τη ζωή μου
με τις δικές μου συφορές. ΠΑΙ. Κερά μου,
γιατί έτσι βαριοθύμησες μ᾽ αυτά
τα νέα που σου ᾽φερα; ΚΛΥ. Τί πράμα πού ειναι
770 να ᾽σαι γονιός! Μίσος, ό,τι κι αν πάθεις
από παιδί σου, δε μπορείς να του ᾽χεις.
ΠΑΙ. Άδικα λοιπόν φαίνεται πως πήγε
εμένα ο κόπος μου. ΚΛΥ. Άδικα; κάθε άλλο·
πώς μπορείς να το λες, αφού μας ήρθες
με μαρτυρίες πιστές, πως νεκρός είναι
εκείνος, που ενώ ηταν της ψυχής μου
το σπλάχνο, μου ξεκόφτηκε απ᾽ τον κόρφο
κι απ᾽ τις φροντίδες μου, αποξενωμένος
στην εξορία, κι ούτε πια που μέ ειδε
αφού βγήκε απ᾽ εδώ, μα πάντα του είχε
να μου χτυπά το φόνο του πατέρα του
και τέτοια ν᾽ απειλεί πως θα μου κάμει
780 π᾽ ούτε νύχτα να μπορώ, ούτε μέρα,
τη γλύκα του ύπνου να χορτάσω, μα όλες
της ζωής μου οι στιγμές διάβαιναν μπρος μου
με του θανάτου συνοδειά το φόβο.
Μα τώρα σε μια μέρα, αυτή, γλιτώνω
από κείνον κι αυτήν, που η πιο μεγάλη
μου ήταν πληγή, σα σύνοικος, και πάντα
το ακράτο της ψυχής μου αίμα ρουφούσε.
Τώρα λοιπόν, όσο απ᾽ τις απειλές της,
ξέγνοιαστες, λέω, να περνούμε ημέρες.

Αρχαία Ελληνική Γραμματολογία: 5. Ελληνορωμαϊκή εποχή (31 π.Χ.-330 μ.Χ.)

5.5.Ζ. Φιλοσοφία


Η Αθήνα εξακολούθησε και στα ελληνορωμαϊκά χρόνια να αποτελεί κέντρο φιλοσοφικών σπουδών και ο ρόλος της ενισχύθηκε, όταν το 176 μ.Χ. ο αυτοκράτορας και φιλόσοφος Μάρκος Αυρήλιος φρόντισε να ιδρυθούν στην Αθήνα τέσσερις φιλοσοφικές έδρες, από μία για την Ακαδημία, τον Περίπατο, τη Στοά και τους επικούρειους - όχι φυσικά για τους σκεπτικούς, που αμφισβητούσαν τα πάντα.

Οι διάφορες φιλοσοφικές σχολές ή κατευθύνσεις εξακολούθησαν να υπάρχουν, με τους εκπροσώπους τους να διδάσκουν, να ερμηνεύουν, να συμπληρώνουν αν όχι και να προάγουν τη σκέψη του ιδρυτή της σχολής και των διαδόχων του. Ωστόσο, ήδη από τα τελευταία ελληνιστικά χρόνια οι φιλόσοφοι είχαν αρχίσει να παραμερίζουν τις διαφορές τους και να συγκλίνουν, φαινόμενο που τώρα, στην Ελληνορωμαϊκή εποχή, γενικεύτηκε: οι οπαδοί μιας σχολής δε δίσταζαν να υιοθετούν ιδέες από άλλες κατευθύνσεις, και η φιλοσοφική σκέψη έτεινε να ενοποιηθεί σε ένα και μόνο σύστημα, εκλεκτικό.

Μην ξεχνούμε ότι στα ελληνορωμαϊκά χρόνια δίπλα στη φιλοσοφία αναπτυσσόταν μια νέα θρησκεία, ο χριστιανισμός, που η αποκαλυπτική διδασκαλία του δεν έλυνε μόνο τα ηθικά προβλήματα και υπαγόρευε έναν ενάρετο τρόπο ζωής, αλλά ακόμα ικανοποιούσε τις μεταφυσικές ανάγκες των πιστών και ξάνοιγε προοπτικές για μια καλύτερη μεταθανάτια ζωή στο υπερπέραν.

Υποχρεωμένη να τον συναγωνιστεί, η φιλοσοφία φυσικό ήταν να δώσει και αυτή έμφαση στις υπερβατικές και μυστηριακές της όψεις. Έτσι, για ένα διάστημα άνθισε πάλι ο πυθαγορισμός· έτσι, στο φιλοσοφικό πεδίο κυριάρχησε τελικά ο νεοπλατωνισμός, που είχε αφομοιώσει πλήθος στοιχεία από άλλες σχολές και παρουσίαζε έντονα μεταφυσικές και μυστικιστικές τάσεις.

Η ΕΚΔΟΣΗ ΤΩΝ ΕΡΓΩΝ ΤΟΥ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ (30 π.Χ.)

Σταθμό στο κατώφλι της Ελληνορωμαϊκής εποχής αποτέλεσε η έκδοση των έργων του Αριστοτέλη από τον Ανδρόνικο. Όπως ήταν φυσικό, η έκδοση, όπου για πρώτη φορά η αριστοτελική φιλοσοφία παρουσιαζόταν σε όλη της την έκταση και ως ολοκληρωμένο σύστημα (που δεν ήταν), έδωσε στο Λύκειο νέα ζωή - και απασχόληση.

Οι αριστοτελικές πραγματείες ήταν συνοπτικές και δυσνόητες τόσο στο περιεχόμενο όσο και στη γλώσσα. Έτσι, στις δεκαετίες που ακολούθησαν την έκδοση, μια ολόκληρη σειρά από περιπατητικούς φιλοσόφους ασχολήθηκαν με το να μελετήσουν, να σχολιάσουν, να ερμηνέψουν και να παραφράσουν τα αριστοτελικά έργα, που χωρίς τη φροντίδα τους θα εξακολουθούσαν να μένουν άγνωστα.

Πρώτος ο ίδιος ο Ανδρόνικος από τη Ρόδο ενσωμάτωσε στην έκδοση μια δική του εισαγωγή και πρόσθεσε τη βιογραφία του Αριστοτέλη, έναν κατάλογο των έργων του και ορισμένα σχόλια. Ακολούθησαν ο μαθητής του Βόηθος από τη Σιδώνα, που σχολίασε τα Φυσικά, τις Κατηγορίες και τα Ἀναλυτικὰ πρότερα, ο Ξέναρχος από τη Σελεύκεια, που αν και περιπατητικός διαφωνούσε με βασικές αριστοτελικές θέσεις, ο Νικόλαος από τη Δαμασκό, που τον γνωρίσαμε και ως ιστορικό κ.ά. Κοινό τους γνώρισμα η τάση να εισάγουν στην αριστοτελική φιλοσοφία, όπως την ερμήνευαν, στοιχεία από την ακαδημαϊκή και στωική θεωρία.

Σημαντικό πνευματικό κέντρο ήταν από τα ελληνιστικά χρόνια, και διατηρήθηκε στην Ελληνορωμαϊκή εποχή, και η Αλεξάνδρεια. Εκεί, όπου η ιουδαϊκή παροικία ήταν, θυμίζουμε, η μεγαλύτερη μετά την ελληνική, πραγματοποιήθηκε, τέλος του 1ου π.Χ. και αρχές του 1ου μ.Χ. αιώνα, μια σημαντική, προχριστιανική, προσέγγιση του ιουδαϊσμού με την ελληνική φιλοσοφία.

ΦΙΛΩΝ Ο ΙΟΥΔΑΙΟΣ (1ος π.Χ/1ος μ.Χ. αι.)

Γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια από οικογένεια που ήταν οικονομικά ανεξάρτητη, πολιτικά ισχυρή και γλωσσικά εξελληνισμένη, τόσο ώστε ο Φίλων να μη γνωρίζει καν τα εβραϊκά και να συγγράφει τα θεολογικά και φιλοσοφικά του έργα στην Κοινή. Το μόνο που ξέρουμε για τη ζωή του είναι ότι επισκέφτηκε την Ιερουσαλήμ και τη Ρώμη, όπου το 40 μ.Χ. υπερασπίστηκε ως διπλωματικός αποσταλμένος τα συμφέροντα των Ιουδαίων της Αλεξάνδρειας.

Αφετηρία του είχε πάντα την Παλαιά Διαθήκη, όπως τη γνώριζε από τη μετάφραση των Εβδομήκοντα, και η προσήλωσή του στην ιουδαϊκή πνευματική παράδοση έστεκε ακλόνητη. Ωστόσο, ο ίδιος έδωσε σε δύο από τα έργα του, στον Ἀλέξανδρον και στο Περὶ προνοίας, τη χαρακτηριστικά πλατωνική διαλογική μορφή και δε δίστασε, ερμηνεύοντας τα ιουδαϊκά ιερά κείμενα, να χρησιμοποιήσει ελληνικούς τρόπους προσέγγισης, όπως στο Νόμων ἱερῶν ἀλληγορίαι, και να υιοθετήσει ελληνικές, στωικές ή άλλες ιδέες, όπως στο Περὶ τὸ πάντα σπουδαῖον εἶναι ἐλεύθερον.

Από τα πάμπολλα έργα του, άλλα, όπως το Περὶ βίου Μωυσέως, διασώθηκαν αυτούσια· άλλα, όπως ορισμένα υπομνήματα στην Πεντάτευχο, σε αρμενική μετάφραση· άλλα, όπως η Ἀπολογία ὑπὲρ Ἰουδαίων, δε μας είναι γνωστά παρά από αποσπάσματα που παράθεσαν στα συγγράμματά τους νεότεροι χριστιανοί συγγραφείς.

Ο Απολλώνιος από τα Τύανα της Κιλικίας (1ος μ.Χ. αι.) ταξίδεψε απ᾽ άκρη σ᾽ άκρη την αυτοκρατορία κηρύσσοντας τον πυθαγόρειο τρόπο ζωής: την ευσέβεια, την προσευχή, τη λιτότητα, τη χορτοφαγία, τη σεξουαλική εγκράτεια κ.τ.ό. Ο ίδιος δεν έχουμε λόγο να πιστέψουμε πως ήταν απατεώνας, όπως τον χαρακτήρισε, πάντα κακόγλωσσος, ο Λουκιανός. Σίγουρα όμως δεν είχε τα υπερφυσικά χαρίσματα που του απόδιδαν οι οπαδοί του, όταν υποστήριζαν ότι μπορούσε να συνομιλεί με τα ζώα, να διώχνει τα δαιμόνια, να ανασταίνει νεκρούς και, φυλακισμένος, να λύνει τα δεσμά του. Η φήμη του έμεινε ζωντανή και τον 2ο μ.Χ. αιώνα η αυτοκράτειρα Ιουλία Δόμνα ανάθεσε στον Φλάβιο Φιλόστρατο να συγγράψει Τὰ εἰς τὸν Τυανέα Ἀπολλώνιον, βιογραφικό έργο όπου τα ιστορικά δεδομένα φυσικό ήταν να έχουν υποχωρήσει μπροστά στον κυρίαρχο θρύλο. Από τα δικά του έργα το Τελευταὶ ἢ περὶ θυσιῶν και το Περὶ τοῦ πυθαγορικοῦ βίου έχουν χαθεί. Σώθηκαν όμως 77 επιστολές, ανάμεσά τους και μερικές που δεν αποκλείεται να τις έχει γράψει ο ίδιος.

Ο Απολλώνιος δεν ήταν ο μόνος που κήρυξε με επιτυχία την πυθαγόρεια φιλοσοφία. Οι μυστικιστικές-θεολογικές διαστάσεις της διδασκαλίας του Πυθαγόρα φυσικό ήταν να έχουν απήχηση σε μια κοινωνία που αναζητούσε μεταφυσικά στηρίγματα. Έτσι, δεν απορούμε όταν στα ελληνορωμαϊκά χρόνια κυκλοφορούσαν ευρύτατα, άγνωστο πότε και από ποιον γραμμένα, τα Χρυσᾶ ἔπη (αποφθέγματα) του Πυθαγόρα, ή όταν ορισμένοι (νεο)πυθαγόρειοι φιλόσοφοι,[1] συνδυάζοντας στα έργα τους την πυθαγόρεια με την πλατωνική θεωρία, άνοιξαν δρόμους προς τον νεοπλατωνισμό.

Η στωική φιλοσοφία αντιπροσωπεύτηκε τον 1ο μ.Χ. αιώνα με μια ομάδα από φιλοσόφους που όλοι τους, με τον ένα ή με τον άλλο τρόπο, κινήθηκαν στα πεδία της αλληγορίας. Ο Κορνούτος από τη Λέπτη της Λιβύης ερμήνευσε το ελληνικό θεολογικό σύστημα ταυτίζοντας τον Δία με την ψυχή, την Ήρα με τον αέρα, την Αθηνά με τη σοφία κλπ.· ο ψευδεπίγραφος Κέβητος Θηβαίου Πίναξ, δεν ανήκει βέβαια στον Κέβη τον σωκρατικό αλλά σε έναν για μας ανώνυμο φιλόσοφο που θέλησε, ερμηνεύοντας μιαν ολοφάνερα φανταστική, αλληγορική εικόνα, να συστήσει τον στωικό δρόμο προς την ευδαιμονία, όπου κανείς δε φτάνει με την ψευδοπαιδείαν της μουσικής, της αριθμητικής, της ρητορικής κλπ., αλλά μόνο με την εγκράτεια, την καρτερία και τις άλλες ηθικές αρετές· στα χέρια μας έφτασε και το Ὁμηρικαὶ ἀλληγορίαι του Ηράκλειτου από τον Πόντο (;), όπου π.χ. υποστηρίζεται ότι τα βέλη του Απόλλωνα στην αρχή της Ιλιάδας άλλο δεν είναι από τις ακτίνες του ήλιου, που προκαλούν επιδημίες και ξηρασία.

ΕΠΙΚΤΗΤΟΣ (περ. 50-138 μ.Χ.)

Γεννήθηκε δούλος στην Ιεράπολη της Φρυγίας, αλλά είχε την τύχη να υπηρετήσει στη Ρώμη έναν εξαιρετικά πλούσιο και μορφωμένο απελεύθερο, τον Επαφρόδιτο, που του έδωσε την άνεση να μαθητέψει στον στωικό φιλόσοφο Μουσώνιο Ρούφο[2] και αργότερα τον απελευθέρωσε. Διδάσκοντας πια ο ίδιος, ο Επίκτητος έμεινε στη Ρώμη ως τη χρονιά που ο Δομιτιανός εξόρισε όλους τους φιλοσόφους (89 μ.Χ.). Διωγμένος από την Ιταλία, εγκαταστάθηκε στη Νικόπολη της Ηπείρου, όπου συνέχισε να διδάσκει με μεγάλη επιτυχία ως τον θάνατό του.

Ο ίδιος δεν έγραψε τίποτα· είχε όμως μαθητή τον γνωστό μας ιστορικό Φλάβιο Αρριανό, που με επιμέλεια κατάγραψε κατά λέξη, στην Κοινή, όπως ακούγονταν, τα μαθήματά του (Περὶ ἀταραξίας, Πῶς φέρειν δεῖ τὰς νόσους, Πρὸς επικούρειους καὶ ἀκαδημαϊκούς κλπ.), και τα δημοσίευσε με τον τίτλο Διατριβαί. Από τα οκτώ βιβλία των Διατριβῶν έχουν σωθεί τα τέσσερα, και ένα ξεχωριστό βιβλίο, το Ἐγχειρίδιον, όπου πάλι ο Αρριανός είχε συνοψίσει την ηθική διδασκαλία του δασκάλου του. Η φιλοσοφία του Επίκτητου ήταν βασικά στωική, με στοιχεία κυνισμού. Απευθυνόταν στον μέσο άνθρωπο, συστήνοντάς του να πολεμήσει τα πάθη του με το λογικόν και να ακολουθήσει ελεύθερος την θείαν διοίκησιν.

Έχει σωστά παρατηρηθεί ότι στα ελληνορωμαϊκά χρόνια η Στοά είχε αναδείξει δύο εξαιρετικά σημαντικούς φιλόσοφους: ένα δούλο, τον Επίκτητο, και έναν αυτοκράτορα, τον Μάρκο Αυρήλιο, και, όπως ήταν φυσικό, καθένας τους μίλησε με τον δικό του τρόπο: ο Επίκτητος απευθυνόταν στους πολλούς, με λογικά επιχειρήματα· ο Μάρκος Αυρήλιος στον εαυτό του, με αφορισμούς.

ΜΑΡΚΟΣ ΑΥΡΗΛΙΟΣ (121-180 μ.Χ.)

Ἔνδον σκάπτε· ἔνδον ἡ πηγὴ τοῦ ἀγαθοῦ.[3]
Εἰς ἑαυτόν 7.59

Ο Μάρκος Αυρήλιος είχε μαθητέψει στον διάσημο ρωμαίο ρήτορα και ρητοροδιδάσκαλο Φρόντωνα και στον Ηρώδη τον Αττικό. Και οι δύο τον προόριζαν για ρήτορα, αλλά τελικά υπερίσχυσε η κλίση του προς τη φιλοσοφία. Ως αυτοκράτορας στάθηκε άτυχος: εξωτερικοί εχθροί και εσωτερικοί επαναστάτες τον υποχρέωσαν να περάσει τα περισσότερα από τα είκοσι χρόνια της εξουσίας του σε πολεμικές επιχειρήσεις.

Το έργο του Εἰς ἑαυτόν είναι ένα είδος ημερολόγιο όπου ο φιλόσοφος-αυτοκράτορας κατάγραφε με συντομία παρατηρήσεις (π.χ. «όσοι υμνήθηκαν πολύ έχουν ήδη παραδοθεί στη λήθη, και αυτοί που τους υμνούσαν έχουν από καιρό εξαφανιστεί», 7.6), αφοριστικές κρίσεις (π.χ. ὁ ἀδικῶν ἑαυτὸν ἀδικεῖ, ἑαυτὸν κακὸν ποιῶν, 9.4), συμβουλές και κατηγορικές προσταγές προς τον εαυτό του (π.χ. μὴ αἰσχύνου βοηθούμενος, 7.7).

Η φιλοσοφία του αντλεί πολλά από τον Ποσειδώνιο και τον Επίκτητο και εστιάζεται στην ηθική συμπεριφορά, συστήνοντας εσωτερική ελευθερία από τα πάθη, ηρεμία, μετριοπάθεια, πραότητα και ανοχή - αρετές που χαρακτήριζαν και τον ίδιο. Μόνο απέναντι στους χριστιανούς στάθηκε άτεγκτος· ίσως γιατί έβλεπε πόσο εύκολα η θρησκεία τους θα μπορούσε με την ηθική διδασκαλία της να υποκαταστήσει κάθε πρακτική φιλοσοφία.

Όπως θα το περιμέναμε, η σύγκλιση των φιλοσοφικών συστημάτων επηρέασε και την Ακαδημία, όπου οι φιλόσοφοι - ο Εύδωρος (1ος π.Χ./1ος μ.Χ. αι.), ο Γάιος (1ος/2ος μ.Χ. αι.), ο Αλβίνος (2ος μ.Χ. αι.) κ.ά. - από τη μια υιοθέτησαν και ενσωμάτωσαν στην πλατωνική θεωρία πυθαγορικές, περιπατητικές και στωικές ιδέες, από την άλλη προώθησαν με τις θέσεις τους τα μεταφυσικά και μυστικιστικά στοιχεία του πλατωνισμού, προετοιμάζοντας τη μετατροπή του στον έντονα θεολογικό νεοπλατωνισμό. Τελευταίος στη σειρά, ο Κέλσος (2ος μ.Χ. αι.) στο έργο του Ἀληθὴς λόγος τα έβαλε, μαντεύουμε γιατί, με τους χριστιανούς.

ΣΕΞΤΟΣ Ο ΕΜΠΕΙΡΙΚΟΣ (2ος μ.Χ. αι.)

Για τη ζωή του ξέρουμε μόνο ότι ήταν γιατρός, της εμπειρικής σχολής του Ηρόφιλου. Σώζονται όμως τα έργα του (α) Πυρρώνειοι ὑποτυπώσεις, μια σύνοψη των απόψεων του Πύρρωνα, ιδρυτή της σχολής των σκεπτικών, και (β) Σκεπτικά, που απαρτίζονται από πέντε βιβλία Πρὸς δογματικούς, δηλαδή εναντίον όλων των φιλοσόφων που πιστεύουν στην ακλόνητη ορθότητα της θεωρίας τους, και έξι βιβλία Πρὸς μαθηματικούς, δηλαδή εναντίον όλων όσων αγαπούν τη μάθηση, κατέχουν ή και διδάσκουν ένα συγκεκριμένο μάθημα: των γραμματικών, των ρητοροδιδασκάλων, των αστρονόμων, των φυσικών, των μαθηματικών με τη σημερινή έννοια, των μουσικών κλπ.

Σε όλους αυτούς ο Σέξτος καταφέρνει, εφαρμόζοντας με πολλή επιδεξιότητα την αρχή του Πύρρωνα ότι παντὶ λόγῳ λόγος ἀντίκειται, να αποδείξει όχι μόνο ότι όσα νομίζουν ότι γνωρίζουν είναι ανυπόστατα, αλλά και ότι κάθε τους προσπάθεια να γνωρίσουν κάτι βέβαιο και σωστό είναι εξαρχής μάταιη.

Εύστοχα παρατηρήθηκε ότι «κλονίζοντας [με τα επιχειρήματά τους] τις γνωστικές δυνατότητες του ορθολογισμού, οι εκπρόσωποι του σκεπτικισμού βοήθησαν, άθελά τους, να ανοίξει ο δρόμος για τον μυστικισμό.» (Α. Λέσκι)

Γύρω στα 200 μ.Χ. ένας εύπορος πολίτης στα Οινόανδα της Λυκίας, ο Διογένης, φανατικός οπαδός της φιλοσοφίας του Επίκουρου, καθόρισε μετά τον θάνατό του να κατασκευαστεί μια τεράστια επιγραφή (πάνω από 40 μέτρα μάκρος!) «για το καλό της πόλης και των ξένων που την επισκέπτονται». Η επιγραφή, που βρέθηκε κομματιασμένη και δημοσιεύτηκε από τους αρχαιολόγους, περιείχε τέσσερα δικά του συγγράμματα, αποφθέγματα και επιστολές - όλα στο πλαίσιο της επικούρειας φιλοσοφίας.

Σύγχρονος του Διογένη πρέπει να ήταν ο περιπατητικός Αριστοκλής από τη Μεσσήνη της Σικελίας, συγγραφέας ενός έργου Περὶ φιλοσοφίας, απ᾽ όπου μας σώζονται αποσπάσματα. Μαθητής του ήταν ο Αλέξανδρος από την Αφροδισιάδα της Κιλικίας (2ος/3ος μ.Χ. αι.), κάτοχος της έδρας του Περιπάτου που είχε ιδρύσει ο Μάρκος Αυρήλιος στην Αθήνα. Αποτελούσε βέβαια υπερβολή, όταν οι Βυζαντινοί τον ονόμαζαν δεύτερον Ἀριστοτέλη· όχι όμως και όταν τον χαρακτήριζαν ἐξηγητὴν κατ᾽ ἐξοχήν: τα ερμηνευτικά του υπομνήματα (στη Μεταφυσική, στα Αναλυτικά, στα Μετεωρολογικά κ.ά.) χαρακτηρίζονται από αυστηρή μέθοδο και σπάνια ευθυκρισία.

Το τελευταίο φιλοσοφικό κίνημα της ελληνικής αρχαιότητας, ο νεοπλατωνισμός, εμφανίστηκε και αναπτύχτηκε τον 3ο μ.Χ. αιώνα. Τυπικά αποτελούσε τη συνέχεια του πλατωνισμού της Ακαδημίας, όπου είχαν στο μεταξύ αφομοιωθεί πλήθος πυθαγορικά, αριστοτελικά, στωικά κ.ά. στοιχεία. Ουσιαστικά όμως ο νεοπλατωνισμός εξελίχτηκε σε ένα πραγματικά καινούργιο κίνημα: με την ιδεοκρατία, με την υποτίμηση του αισθητού κόσμου και με την προβολή εννοιών όπως το απόλυτο, η ψυχική κάθαρση κ.τ.ό. ανταποκρίθηκε καλύτερα από κάθε άλλη φιλοσοφική διδασκαλία στις πνευματικές ανάγκες των ανθρώπων της ύστερης Ελληνορωμαϊκής εποχής που αποζητούσαν μεταφυσική λύτρωση από την πραγματικότητα.

Πρωτοπόρος του νεοπλατωνισμού θεωρείται ο Αμμώνιος Σακκάς[4] από την Αλεξάνδρεια (2ος/3ος μ.Χ. αι.), που γεννήθηκε χριστιανός αλλά προτίμησε να γίνει εθνικός και φιλόσοφος. Ο Αμμώνιος δεν άφησε γραπτό έργο και η διδασκαλία του μας είναι άγνωστη. Είχε όμως, ως δάσκαλος της πλατωνικής φιλοσοφίας στην Αλεξάνδρεια, σημαντικούς μαθητές, ανάμεσά τους τον αναμφισβήτητο αρχηγέτη του νεοπλατωνισμού, τον Πλωτίνο.

ΠΛΩΤΙΝΟΣ (205-270 μ.Χ.)

Γεννήθηκε στη Λυκόπολη της Αιγύπτου και σπούδασε στην Αλεξάνδρεια, όπου είκοσι οκτώ χρονών γνώρισε τον Αμμώνιο Σακκά, ενθουσιάστηκε με τη διδασκαλία του και έμεινε κοντά του έντεκα χρόνια. Στη συνέχεια, για να γνωρίσει την περσική και ινδική φιλοσοφία, ακολούθησε τον αυτοκράτορα Γορδιανό Γ' στην εκστρατεία του στη Μεσοποταμία· γρήγορα όμως ο Γορδιανός σκοτώθηκε και ο Πλωτίνος ταξίδεψε, πρώτα στην Αντιόχεια, ύστερα στη Ρώμη, όπου εγκαταστάθηκε και έμεινε διδάσκοντας τα τελευταία είκοσι πέντε χρόνια της ζωής του.

Η ασκητική προσωπικότητα και η διδασκαλία του εντυπωσίασαν τους Ρωμαίους· η φήμη για τη σοφία και τη δικαιοσύνη του απλώθηκε, και δεν ήταν λίγοι αυτοί που τον παρακαλούσαν να επιλύσει τις διαφορές τους ή να διαχειριστεί ως θετός πατέρας τις περιουσίες παιδιών που είχαν ορφανέψει. Οι μαθητές του ήταν πολλοί και αξιόλογοι· όμως πάλι δεν απορούμε μαθαίνοντας ότι επιχείρησε, αλλά δεν κατάφερε, να διαμορφώσει τη διδασκαλία του στο πρότυπο του σωκρατικού διαλόγου, γιατί οι συζητήσεις διεξάγονταν ἀταξίας πλήρεις καὶ πολλῆς φλυαρίας (Βίος 3.37).

Ακολουθώντας τον δάσκαλό του τον Αμμώνιο και τον Σωκράτη, ο Πλωτίνος δεν έδινε σημασία στον γραπτό λόγο. Αργά και με δυσκολία οι μαθητές του τον έπεισαν να συγγράψει. Έτσι, στα τελευταία χρόνια της ζωής του ο Πλωτίνος κατάγραψε 54 κεφάλαια από τη φιλοσοφία του. Τα παράδωσε στους μαθητές του, και από αυτούς ο Πορφύριος τα ταχτοποίησε σε έξι ομάδες των εννέα κεφαλαίων, ανάλογα με το θέμα τους, και τα δημοσίευσε με τον τίτλο Ἐννεάδες. Ο Πλωτίνος έγραψε σαν να μιλούσε: η γλώσσα του είναι μεικτή, η σύνταξή του ανώμαλη, το ύφος του άτσαλο και η ορολογία του συχνά επινοημένη από τον ίδιο· παρ᾽ όλα αυτά, ο λόγος του έχει ζωντάνια και θα διαβαζόταν ευχάριστα, αν δεν ήταν τα νοήματα τόσο πολύπλοκα και αφηρημένα.

Ο Πλωτίνος δεν ισχυρίστηκε ποτέ ότι έφερε στη φιλοσοφία κάτι καινούργιο. Αντίθετα, επέμενε να λέει πως άλλο δεν έκανε από το να ερμηνεύει τους προκατόχους του, τον Πλάτωνα και τους πλατωνικούς. Σωστά· όμως καινούργια ήταν ακριβώς η ερμηνεία που έδωσε στην πλατωνική θεωρία, η σύνθεση της συσσωρευμένης ακαδημαϊκής γνώσης, ο τρόπος που συστηματοποίησε το διάχυτο υλικό - η συνολική εικόνα του πλατωνισμού, όπως την πρόβαλλε γοητεύοντας το κοινό του. Χαρακτηριστική η διδασκαλία του για το πλατωνικό ἕν, που πια όχι μόνο ταυτιζόταν με την αρετή και την ομορφιά, αλλά και αποτελούσε την πηγή όλων των όντων. Με αυτό το σχεδόν θεοποιημένο, ανεξάρτητο και απόλυτο ἕν ο Πλωτίνος δίδασκε ότι μπορούσαν οι άνθρωποι, με άσκηση και μυστική έκσταση, να ενωθούν - κάτι που ο ίδιος, αν πιστέψουμε τον Πορφύριο, το κατόρθωσε τέσσερις φορές.

Από τους μαθητές του Πλωτίνου ξεχώρισαν (α) ο γιατρός Ευστόχιος από την Αλεξάνδρεια, που τον παραστάθηκε στις τελευταίες του ώρες και είχε και αυτός εκδώσει, πριν από τον Πορφύριο, τα έργα του δασκάλου, και (β) ο Αμέλιος από την Ετρουρία, συγγραφέας μιας σειράς από αξιόλογα φιλοσοφικά συγγράμματα που όμως χάθηκαν. Και των δύο το έργο επισκιάστηκε από την εκδοτική και ερμηνευτική προκοπή ενός άλλου μαθητή, του Πορφύριου.

ΠΟΡΦΥΡΙΟΣ (234-301/4 μ.Χ.)

Ο Πορφύριος ήταν Σύρος από την Τύρο. Μαθήτεψε πρώτα στην αθηναϊκή Ακαδημία, ύστερα για πέντε χρόνια στη σχολή του Πλωτίνου στη Ρώμη. Στη συνέχεια εγκαταστάθηκε για ένα διάστημα στη Σικελία· γύρισε όμως στη Ρώμη μετά τον θάνατο του δασκάλου του για να τον διαδεχτεί στη σχολαρχία.

Ο Πορφύριος επιμελήθηκε, όπως είδαμε, την έκδοση των Ἐννεάδων του Πλωτίνου· έγραψε όμως και ο ίδιος πολλά. Από τα 65 έργα που ξέρουμε ότι είχε συγγράψει δε σώθηκαν παρά τα εννέα, ανάμεσά τους το πολύτιμο Περὶ Πλωτίνου βίου καὶ τῆς τάξεως τῶν βιβλίων αὐτοῦ, και ένα ακόμα βιογραφικό, ο Πυθαγόρου βίος. Από τα υπόλοιπα ξεχωρίζουμε το Περὶ τοῦ ἐν Ὀδυσσείᾳ τῶν Νυμφῶν ἄντρου, όπου η γνωστή μας σπηλιά της Ιθάκης (ν 102-12) ερμηνεύεται αλληγορικά ως σύμβολο του αισθητού κόσμου ἐν ᾧ ὡς μεγίστῳ ἱερῷ αἱ ψυχαὶ διατρίβουσιν (12), και η Πρὸς Μαρκέλλαν, τη σύζυγό του, συμβουλευτική επιστολή, όπου πίστις, ἀλήθεια, ἔρως και ἐλπίς προβάλλονται ως τέσσερα στοιχεῖα που βοηθούν να προσεγγίσει ο άνθρωπος τον θεό. Από τα χαμένα του έργα ας θυμηθούμε μόνο το Κατὰ Χριστιανῶν, όπου ο φιλόσοφος διαφωνούσε με τη βιβλική κοσμογένεση, την ενανθρώπιση του Χριστού και τη Δευτέρα Παρουσία.

Τον Πορφύριο τον απασχόλησε περισσότερο από κάθε άλλο η προσπάθεια του ανθρώπου να εξασφαλίσει τη σωτηρία της ψυχής του, κατανικώντας με τον νου και τη θέληση τα πάθη και τους δαίμονες (!) που την κατοικούν. Ωστόσο, η σκέψη του δεν ήταν ιδιαίτερα πρωτότυπη· και ο ίδιος έδινε μεγαλύτερη σημασία στην ορθή κατανόηση, τον σχολιασμό και τη διάδοση της φιλοσοφίας του Πλάτωνα, του Αριστοτέλη και του Πλωτίνου, όπου η συμβολή του στάθηκε αλήθεια σημαντική.

Από τον πλατωνισμό στον νεοπλατωνισμό, και από τον Πλωτίνο στον Πορφύριο, η ακαδημαϊκή θεωρία όλο και περισσότερο απομακρυνόταν από τους παραδοσιακούς της φιλοσοφικούς προβληματισμούς, όλο και περισσότερο αναζητούσε και διατύπωνε απαντήσεις σε θέματα θεολογικά περισσότερο παρά φιλοσοφικά. Η ίδια τάση συνεχίστηκε και με τον τρίτο σημαντικό εκπρόσωπο του νεοπλατωνισμού, τον Ιάμβλιχο.

ΙΑΜΒΛΙΧΟΣ (περ. 250-325 μ.Χ.)

Ο Ιάμβλιχος ήταν Σύρος, όπως και ο Πορφύριος, που τον δίδαξε φιλοσοφία στη Ρώμη, αλλά βέβαια αυτό δεν εμπόδισε μαθητής και δάσκαλος να διαφωνήσουν αργότερα σε πολλά. Βαθύτατα θρησκευτική και μυστικιστική φύση, ο Ιάμβλιχος πίστευε και αυτός στην ύπαρξη των δαιμόνων· ενώ όμως ο Πορφύριος κρατούσε αποστάσεις από τη μαντική, τη μαγεία και κάθε προσπάθεια επηρεασμού των θεών με απόκρυφες τελετές και μαγγανείες, ο Ιάμβλιχος τις έκρινε απαραίτητες προκειμένου ο φιλόσοφος να προσεγγίσει, με τη μεσολάβηση των δαιμόνων, τη θεϊκή γνώση.

Όπως θα το περιμέναμε, η ροπή του προς τον μυστικισμό και τη θεοσοφία τον οδήγησε να μελετήσει σε βάθος τον πυθαγορισμό και να θελήσει να τον διαδώσει. Από το πολυσύνθετο έργο του Συναγωγὴ πυθαγορείων δογμάτων σώζονται το Περὶ τοῦ πυθαγορικοῦ βίου, το Λόγος προτρεπτικὸς πρὸς φιλοσοφίαν, τα Θεολογούμενα τῆς ἀριθμητικῆς κ.ά. Ακόμα, ως γνήσιος νεοπλατωνικός, ο Ιάμβλιχος δεν παράλειψε να σχολιάσει ορισμένα έργα του Αριστοτέλη και του Πλάτωνα, πιστεύοντας ότι ο τελευταίος μιλούσε με αἰνίγματα (υπαινιγμούς) και προτείνοντας νέους τρόπους ερμηνείας.

Την προσέγγιση της φιλοσοφίας με τη θρησκεία εκφράζει και ένα κίνημα, ο ερμητισμός, που γι᾽ αυτόν αναρωτιόμαστε αν αποτελούσε φιλοσοφικό σύστημα με θρησκευτικές προεκτάσεις ή, πιο σωστά, εκστατική (μονοθεϊστική!) θρησκεία με φιλοσοφικά ερείσματα. Το ξεκίνημά του τοποθετείται στα αλεξανδρινά χρόνια, η ακμή του στην Ελληνορωμαϊκή εποχή. Στην ελληνική γραμματεία αντιπροσωπεύεται από τον Ἑρμῆν τρισμέγιστον,[5] ένα σώμα από ποικίλους λόγους όπου μέσα τους συνυπάρχουν συμβατά ή και αντιφατικά στοιχεία από πολλές θρησκείες. Πρώτος και σπουδαιότερος λόγος ο Ποιμάνδρης («ποιμὴν ἀνδρῶν»), όπου ο ομώνυμος Θεός-Νοῦς αποκαλύπτει μυστικές αλήθειες για τη δημιουργία του κόσμου.
--------------------------------
1. Είναι άραγε σύμπτωση όταν οι τρεις σπουδαιότεροι, ο Μοδεράτος από τα Γάδαρα (1ος μ.Χ. αι.), ο Νικόμαχος από τα Γέρασα (1ος/2ος μ.Χ. αι.) και ο Νουμήνιος από την Απάμεια (2ος μ.Χ. αι.), κατάγονταν όλοι από τη Συρία;

2. Μας είναι γνωστή μια ολόκληρη σειρά από στωικούς φιλοσόφους που δίδασκαν με επιτυχία στη Ρώμη: ο Άρειος Δίδυμος, φίλος του Αυγούστου, ο Χαιρήμων, δάσκαλος του Νέρωνα, κ.ά. Η στωική φιλοσοφία είχε εξαρχής μεγάλη απήχηση στους ρωμαϊκούς πνευματικούς κύκλους, όπου τα χρόνια εκείνα την εκπροσωπούσε ο διάσημος πολιτικός, ποιητής και φιλόσοφος Λεύκιος Ανναίος Σενέκας (4 π.Χ.-65 μ.Χ.).

3. «Μέσα (σου) να σκάβεις (να αναζητάς)· μέσα (σου) βρίσκεται η πηγή του αγαθού.»

4. Το παρανόμι Σακκάς τού δόθηκε γιατί, φτωχός στα νιάτα του, κουβαλούσε σάκκους για να ζήσει.

5. Ἑρμῆς τρισμέγιστος ήταν το ελληνικό όνομα του αιγυπτιακού θεού Θωθ.

Ο ρόλος των διπλών μηνυμάτων στην επικοινωνία

Η σημαντικότητα του διπλού μηνύματος στην επικοινωνία και στην οργάνωση των σχέσεων μέσα στις σχέσεις, στην οικογένεια, αλλά και στην κοινωνία αποτέλεσε ένα σταθμό στην προσπάθεια κατανόησης του τι συμβαίνει μεταξύ των ανθρώπων. Το “ανακάλυψε”, ο Gregory Bateson, το 1952 κατά την διάρκεια ερευνών για την κατανόηση των παραδόξων στην επικοινωνία των ανθρώπων. Ο Bateson χρησιμοποίησε αυτό τον όρο παρατηρώντας την επικοινωνία στους κατοίκους του Μπαλί, ανάμεσα στις μητέρες και τα παιδιά τους και μετά μετέφερε αυτή την παρατήρηση στον “πολιτισμένο” κόσμο, σε νέους σχιζοφρενείς στην σχέση με την μητέρα τους καταλήγοντας στο συμπέρασμα ότι η αρρώστια δεν ήταν μια κατάσταση που αφορούσε ένα άτομο, αλλά το αποτέλεσμα ενός συστήματος επικοινωνίας ανάμεσα σε δυο ή περισσότερα πρόσωπα.

Στην επικοινωνία, ανάμεσα σε δυο η περισσότερα άτομα το ένα γίνεται πομπός και το άλλο δέκτης, μετά ο πομπός γίνεται δέκτης και ο δέκτης πομπός. Το μήνυμα ανάμεσα στον δέκτη και τον πομπό, εμπεριέχει δυο διαφορετικά επίπεδα επικοινωνίας το σαφές και το ασαφές. Το σαφές επίπεδο, είναι αυτό που είναι ορατό και συνήθως εκφράζεται με λόγο ενώ το ασαφές εκφράζεται με την συμπεριφορά, την κίνηση, την γκριμάτσα του προσώπου, την αίσθηση. Το πρόβλημα λοιπόν αρχίζει να υπάρχει από την στιγμή που ο δέκτης του μηνύματος συναντά δυσκολία να ξεχωρίσει το σαφές περιεχόμενο του μηνύματος και τι είναι αυτό που υπονοεί. Παράδειγμα: Μια μητέρα λέει στο παιδί της “Τώρα μεγάλωσες μπορείς να τα καταφέρεις μόνος σου”. Αυτό είναι το ξεκάθαρο μήνυμα προς το παιδί της, το μήνυμα όμως αρχίζει να γίνεται ασαφές όσον αφορά την ερμηνεία του, όταν αυτή η μητέρα κατά την απουσία του παιδιού, του τηλεφωνά κάθε ένα τέταρτο για να μάθει που είναι και τι κάνει, εκδηλώνοντας μια ανησυχία που έρχεται να αμφισβητήσει αυτό που του είχε πει. Ο πατέρας λέει στο παιδί του: “Έχω εμπιστοσύνη σε εσένα και την απόφαση που πήρες, αλλά μήπως θα ήταν καλύτερο να το συζητήσουμε;“. Εδώ, η ίδια η εκφώνηση του μηνύματος εμπεριέχει την αντίφαση κάνοντας και τα δύο σκέλη του να μοιάζουν ασαφή. Δηλαδή το πρώτο “ Έχω εμπιστοσύνη σε εσένα και την απόφαση που πήρες” έρχεται να αναιρεθεί με το “μήπως θα ήταν καλύτερο να το συζητήσουμε”.

Τα μέλη που επικοινωνούν με διπλά μηνύματα εμπλέκονται σε σχέσεις και μορφές αλληλεπίδρασης που χαρακτηρίζονται από φαύλους κύκλους, ισχυρές αντιφάσεις και βιώνονται με έντονο αίσθημα ενοχής. Η συναισθηματική εμπλοκή και η σύγκρουση στον άξονα της αντιφατικής εμπειρίας, τις περισσότερες φορές παραμένουν άρρητες, ενδοβάλλονται στα άτομα και επηρεάζουν ως έναν βαθμό τη συμπεριφορά τους όχι μόνο εντός του οικογενειακού πλαισίου, αλλά και έξω από αυτό. Τέτοιες καταστάσεις περιγράφηκαν για πρώτη φορά από τον G. Bateson (1972), ονομάζονται διπλοί δεσμοί, και το χαρακτηριστικό τους είναι πως “ό,τι και να κάνεις, θα είσαι ένοχος..!

ΤΟ ΑΤΟΜΟ ΠΟΥ ΒΡΙΣΚΕΤΑΙ ΜΠΡΟΣΤΑ ΣΤΗΝ ΑΔΥΝΑΜΙΑ ΝΑ ΔΙΑΛΕΞΕΙ ΑΥΤΟΚΑΤΗΓΟΡΕΙΤΑΙ, ΔΗΛΑΔΗ ΘΕΩΡΕΙ ΤΟΝ ΕΑΥΤΟ ΤΟΥ ΥΠΕΥΘΥΝΟ ΓΙΑ ΑΥΤΗ ΤΗΝ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ.

Το διπλό μήνυμα λοιπόν, αρνείται την ελεύθερη εκλογή του άλλου είτε είναι παιδί, είτε έφηβος/η, είτε νέος/α. Διατηρεί την “αδυναμία” του να μπορεί να αποφασίσει μόνο του, και μπορεί να το οδηγήσει σε μια μορφή συμπεριφορά “ρομπότ” όταν δεν του δίνεται η δυνατότητα να διαλέξει. Ή, όταν προσφέρονται δύο λύσεις, δηλαδή του προσφέρεται η δυνατότητα να διαλέξει, κάτω από τις συνθήκες επικοινωνίας που παρουσιάσαμε, τότε μπορεί να βρεθεί σε δίλημμα και να μην μπορεί να διαλέξει. Το άτομο που βρίσκεται μπροστά στην αδυναμία να διαλέξει αυτοκατηγορείται, δηλαδή θεωρεί τον εαυτό του υπεύθυνο για αυτή την κατάσταση. Αισθάνεται ντροπή και δεν ξέρει ποια απάντηση να δώσει όταν αναφέρεται στον εαυτό του. Νιώθει ανελεύθερο, δεν μπορεί να σκεφτεί και να πάρει μια απόφαση και όταν απαντά αισθάνεται σαν οι απαντήσεις που δίνει να ανήκουν σε κάποιον άλλον. Έτσι όταν δεν νιώθει ελεύθερο να πάρει κάποια απόφαση για το ίδιο, συνήθως δεν την παίρνει.

Οι άνθρωποι που μεγαλώνουν σε οικογένειες με διπλά μηνύματα ως ενήλικες στις διαπροσωπικές τους σχέσεις εκδηλώνουν αμφιθυμία, αναποφασιστικότητα και έλλειψη αυτοπεποίθησης. Τα διπλά μηνύματα είτε τα εκπέμπουμε εμείς είτε τα λαμβάνουμε, μας μπερδεύουν και συχνά αποτελούν μια βασική αιτία που μένουμε προσκολλημένοι σε αδιέξοδες προσωπικές καταστάσεις. Ο άνθρωπος που εκφράζει διπλά μηνύματα ουσιαστικά δηλώνει τη σύγχυσή του. Κάποιες φορές αυτό μπορεί να γίνεται για την αποφυγή ευθυνών, αλλά υπάρχουν και περιπτώσεις που το άτομο δεν έχει καν συνείδηση της σύγχυσής του. Η σύναψη προσωπικών σχέσεων με τέτοια άτομα οδηγεί σε αδιέξοδα και έντονες ανασφάλειες και παρότι κατανοούμε τη δυσκολία που μπορεί να έχουν χρειάζεται να προστατεύσουμε τον εαυτό μας με το να εγκαταλείψουμε τη σχέση. Η σύγχυση μπορεί να μεταδοθεί και σε μας λόγω της αμφιθυμίας και της μη ξεκάθαρης θέσης του άλλου και να λειτουργήσει αποσταθεροποιητικά για τη ψυχολογία μας και τη ζωή μας.

Η Επικοινωνία είναι βασικό συστατικό της ζωής όλων των πλασμάτων. Συντελείται είτε συνειδητά είτε ασυνείδητα με διάφορους τρόπους και μέσα και αποτελεί ζωτική ανάγκη προκειμένου να νιώθουμε ότι υπάρχουμε, αφού έχουμε ανάγκη να σχετιζόμαστε είτε με άλλους ανθρώπους, είτε με τα ζώα, είτε με τη φύση και κυρίως με τον εαυτό μας. Δεν είναι τυχαίο ότι η λέξη επικοινωνία εμπεριέχει το ρήμα κοινωνώ που σημαίνει σχετίζομαι και μετέχω σε κάτι. Επειδή ο άνθρωπος γεννιέται και ενηλικιώνεται μέσα σε διάφορα συστήματα (Οικογένεια, Σχολείο, Κοινότητα…) οι αντιλήψεις του για την Επικοινωνία και τις Ανθρώπινες σχέσεις μπορεί να διαφέρουν από ενός άλλου ανθρώπου. Κατά συνέπεια η επικοινωνία δεν είναι μια απλή διαδικασία καθώς δεν προϋποθέτει μόνο την επαφή με τις προσωπικές μας ανάγκες και επιθυμίες αλλά και την επαφή με τον Άλλον. Γι' αυτό και έχει τεράστια σημασία η μελέτη του Εαυτού, αλλά και τον κανόνων που διέπουν την Επικοινωνία και η ενίσχυση της ενσυναίσθησής μας προκειμένου να επικοινωνούμε αποτελεσματικά και να οικοδομήσουμε υγιείς σχέσεις που είναι βασική προϋπόθεση ψυχικής Υγείας.

O έρωτας ακροβατεί ανάμεσα σε όνειρο και πραγματικότητα

Ο έρωτας είναι συναίσθημα μοναδικό, μπορεί να διεισδύσει σε κάθε κύτταρο της καρδιάς μας και να ανάψει μία φλόγα που κανείς και τίποτα δεν μπορεί να τη σβήσει.

Σε αυτό το άρθρο, θα μελετήσουμε τη σύνδεση του έρωτα ανάμεσα σε αυτό που ο καθένας φαντάζεται ότι θα βιώσει όντας ερωτευμένος και στην πραγματικότητα που επιφυλάσσει τις δικές της εκπλήξεις.

Πριν ξεκινήσουμε μία νέα γνωριμία ή πριν δημιουργήσουμε μία καινούργια σχέση χρειάζεται να έχουμε αποδεχτεί πρώτα απ’ όλα τον ίδιο μας τον εαυτό. Να μας αγαπήσουμε, να μας αποδεχτούμε άνευ όρων για αυτό ακριβώς που είμαστε. Κάτι τέτοιο δηλώνει ότι έχουμε δουλέψει προσωπικά με τον εαυτό μας, έχουμε επενδύσει στην αυτογνωσία μας προσφέροντας πρώτα σε εμάς τον απαραίτητο σεβασμό και άνευ όρων αποδοχή.

Προσδοκίες στις σχέσεις

Κατά τον ίδιο τρόπο, μπορούμε να προσφέρουμε αυτή την αποδοχή και στους άλλους ανθρώπους γύρω μας. Μία παγίδα – κίνδυνος, η οποία συχνά πλήττει τις διαπροσωπικές σχέσεις είναι οι υψηλές προσδοκίες που δημιουργούν οι σύντροφοι ο ένας για τον άλλον και πολλές φορές δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα.

Δεν είναι λειτουργικό να δημιουργούμε την προσδοκία μιας τέλειας σχέσης ή ενός τέλειου συντρόφου γιατί κάτι τέτοιο είναι τελείως ουτοπικό και δεν μπορεί να βιωθεί πραγματικά. Κανείς δεν είναι τέλειος όπως ούτε και εμείς οι ίδιοι και αυτή ακριβώς είναι η ομορφιά της ζωής. Το γεγονός δηλαδή ότι μπορούμε να είμαστε ανοιχτοί, μπορούμε να είμαστε ευάλωτοι και να αποκαλύψουμε εμπειρίες που μας πλήγωσαν ή πτυχές της προσωπικότητάς μας που επιθυμούμε να εξελίξουμε. Αυτή είναι η ομορφιά της ανθρώπινης αυθεντικής επικοινωνίας και εξέλιξης.

Χέρι-χέρι με τρυφερότητα και ζεστή αγκαλιά οι σύντροφοι μπορούν να βιώσουν την καθημερινότητα με ευγνωμοσύνη, χαρά και να εξελιχθούν όσο το δυνατόν καλύτερα.

Οι υψηλές προσδοκίες εγκλωβίζουν τους συντρόφους.

Όταν κάποιος αισθάνεται ότι υπάρχει ένας υψηλός πήχης, τον οποίο χρειάζεται να υπερβεί τότε καταπιέζεται, αγχώνεται και λειτουργεί ψυχαναγκαστικά τόσο για τον ίδιο του τον εαυτό όσο και για την σχέση σαν ολότητα και ενότητα.

Καθένας χρειάζεται να απολαμβάνει την ελευθερία να μπορεί εκφραστεί και να ξεδιπλώσει αυτό που πραγματικά είναι στη σχέση χωρίς να καταπιέζεται να λειτουργεί μέσα σε συγκεκριμένα αυστηρά κουτάκια και πλαίσια.

Συντροφική συμμαχία

Είναι σημαντικό να χτιστεί η συντροφική συμμαχία, να αισθάνεται δηλαδή ο κάθε σύντροφος ότι στο πρόσωπο του άλλου βλέπει έναν διαθέσιμο ενεργητικό ακροατή, έναν υποστηρικτή- έναν σύμμαχο ζωής. Έναν άνθρωπο δηλαδή που τον αγαπά και μπορεί να τον υποστηρίξει με σεβασμό και αποδοχή σε κάθε φάση της ζωής του, δίνοντάς του αγάπη, τρυφερότητα και στοργή.

Από την άλλη πλευρά, ο έρωτας δεν είναι δεδομένος. Χρειάζεται δουλειά και αμοιβαία προσπάθεια και από τους δύο συντρόφους. Πολλές φορές η καθημερινότητα είναι ισοπεδωτική, οι επαγγελματικές και κοινωνικές υποχρεώσεις είναι εξαιρετικά απαιτητικές και οι δύο σύντροφοι είναι καλό να είναι επάγρυπνοι και να φροντίζουν τη μεταξύ τους διαπροσωπική σχέση τροφοδοτώντας τη με όμορφες στιγμές.

Καθετί όμορφο χρειάζεται προσπάθεια για να μπορέσει να ανθίσει, να ευωδιάσει και να αποδώσει καρπούς. Ακριβώς το ίδιο συμβαίνει και με τον έρωτα.

Το ασυνείδητο στις διαπροσωπικές σχέσεις

Ένα σημαντικό ζήτημα είναι το κομμάτι της εξερεύνησης του ασυνείδητου. Στις διαπροσωπικές σχέσεις λόγω της εγγύτητας και της οικειότητας που αναπτύσσεται μεταξύ των συντρόφων ουσιαστικά αναβιώνει ο δεσμός προσκόλλησης που αναπτύχθηκε στους συντρόφους με τους φροντιστές τους κατά τη διάρκεια της παιδικής τους ηλικίας.

Όταν ένα παιδί ανατράφηκε με ασφαλή τύπο προσκόλλησης λαμβάνοντας αγάπη, στοργή και συναισθηματική διαθεσιμότητα και στο μέλλον στις διαπροσωπικές του σχέσεις με τον σύντροφό του θα αισθάνεται ότι αξίζει να εισπράξει και να δώσει αγάπη, τρυφερότητα και αμοιβαία εμπιστοσύνη.

Σε περίπτωση όμως που έχει αναπτυχθεί ανασφαλής τύπος προσκόλλησης τότε είναι πιθανόν η/ο σύντροφος να μην εμπιστεύεται τον άνθρωπο που έχει επιλέξει να συμπορευτεί, να βιώνει ανασφάλειες ή φόβους εγκατάλειψης.

Οι άνθρωποι πολλές φορές πηγαίνουν σε αυτό το μοτίβο των σχέσεων που τους είναι γνώριμο, οικείο από την παιδική τους ηλικία και όχι σε αυτό που επιθυμούν ουσιαστικά.

Όταν κάποιος αισθάνεται ότι επαναλαμβάνει στις σχέσεις του το ίδιο μοτίβο δυσλειτουργικών σχέσεων, παραδείγματος χάριν εάν επιλέγει ανθρώπους οι οποίοι είναι συναισθηματικά μη διαθέσιμοι, είναι σημαντικό να εξερευνήσει με την βοήθεια ενός ειδικού ψυχικής υγείας, πώς να κάνει συνειδητές και λειτουργικές για εκείνον επιλογές και στον τομέα της συντροφικότητας.

Υγιή όρια διαπροσωπικών σχέσεων

Ο έρωτας μπορεί να κυριεύσει τον νου και την καρδιά του ανθρώπου χρειάζεται όμως προσοχή στην τήρηση υγιών ορίων στις διαπροσωπικές σχέσεις.

Τα όρια διασφαλίζουν σεβασμό στην επικοινωνία των συντρόφων. Σε καμία περίπτωση δεν έχει δικαίωμα κάποιος να ασκήσει βία εις βάρος του άλλου για να μπορέσει να την κρατήσει ή να τον κρατήσει κοντά του ή να προσπαθεί εξαναγκαστικά να αλλάξει τον άλλον.

Η συντροφικότητα είναι φυτώριο αγάπης, υγιούς συνύπαρξης και χαράς, μέσα από το οποίο οι άνθρωποι μπορούν να τροφοδοτούν τη ζωή τους με όλα αυτά τα ευχάριστα και αναζωογονητικά συναισθήματα.

Για να βιώνεται όμως η συντροφικότητα σε ένα υγιές και λειτουργικό πλαίσιο είναι απαραίτητη η αμοιβαία προσπάθεια ούτως ώστε το συναίσθημα του έρωτα να ανθίσει και να χαρίσει καρπούς.

Πώς να βοηθήσουμε ως γονείς ένα παιδί που έχει πέσει θύμα εκφοβισμού

Κάποτε ο εκφοβισμός θεωρούταν εθιμοτυπικό κομμάτι της παιδικής ηλικίας – όχι πια. Σήμερα, ο εκφοβισμός αναγνωρίζεται ως ένα σοβαρό πρόβλημα που μπορεί να επηρεάσει τη σωματική υγεία, τη συναισθηματική ευημερία και τις ακαδημαϊκές επιδόσεις ενός παιδιού. Για να βοηθήσουμε ένα παιδί να αντιμετωπίσει τον εκφοβισμό, χρειάζεται να τον αναγνωρίζουμε, να τον προλαμβάνουμε και να αντιδράμε.

Τι είναι ο εκφοβισμός;

Ο εκφοβισμός είναι μια μορφή επιθετικότητας, κατά την οποία ένα ή περισσότερα παιδιά εκφοβίζουν επανειλημμένα και σκόπιμα, παρενοχλούν ή βλάπτουν ένα θύμα που θεωρείται λιγότερο ισχυρό. Οι στόχοι των εκφοβιστών συχνά γίνονται αντιληπτοί ως διαφορετικοί ή λιγότερο ισχυροί από τους συνομηλίκους για οποιονδήποτε αριθμό παραγόντων:

– Κοινωνική ή οικονομική κατάσταση

– Σωματικό μέγεθος ή δύναμη

– Σωματική αναπηρία

– Μαθησιακή διαταραχή

– Μειονότητα από εθνοτική, φυλετική ή θρησκευτική άποψη

– Σεξουαλικός προσανατολισμός ή ταυτότητα φύλου

Ο εκφοβισμός μπορεί να λάβει πολλές μορφές:

– Σωματικός. Αυτός ο τύπος εκφοβισμού περιλαμβάνει χτυπήματα, σκουντήματα και κλωτσιές, καθώς και καταστροφή της περιουσίας ενός παιδιού.

– Λεκτικός. Ο λεκτικός εκφοβισμός περιλαμβάνει πειράγματα, χαρακτηρισμούς, χλευασμούς και ακατάλληλα σεξουαλικά σχόλια.

– Ψυχολογικός ή κοινωνικός. Αυτός ο τύπος εκφοβισμού περιλαμβάνει τη διάδοση φημών για ένα παιδί, τη δημόσια ντροπή του ή τον αποκλεισμό του από μια ομάδα.

– Ηλεκτρονικός. Ο διαδικτυακός εκφοβισμός περιλαμβάνει την απειλή ή τη βλάβη άλλων μέσω της χρήσης ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, ιστότοπων, εφαρμογών κοινωνικής δικτύωσης, μηνυμάτων ή βίντεο και φωτογραφιών που διαδίδονται ηλεκτρονικά.

Οι συνέπειες του εκφοβισμού

Ο εκφοβισμός μπορεί να έχει τόσο βραχυπρόθεσμες όσο και μακροπρόθεσμες επιπτώσεις στην ψυχολογική ευημερία, τη σωματική υγεία και τις εκπαιδευτικές επιδόσεις ενός παιδιού. Ένα παιδί που εκφοβίζεται κινδυνεύει από:

– Σωματικό τραυματισμό

– Κατάθλιψη ή άγχος

– Μοναξιά ή απομόνωση

– Χαμηλή αυτοεκτίμηση

– Διαταραχές πρόσληψης τροφής ή συμπεριφορές αυτοτραυματισμού

– Σκέψεις αυτοκτονίας

– Χρήση αλκοόλ ή ναρκωτικών

– Διαταραχές ύπνου

– Συχνές απουσίες από το σχολείο

– Κακές επιδόσεις στο σχολείο

– Εχθρικές συμπεριφορές

Ο αντίκτυπος του διαδικτυακού εκφοβισμού μπορεί να είναι σημαντικός, δεδομένου ότι μπορεί να εμπλέκονται πολλά άτομα και οι επιβλαβείς πληροφορίες μπορεί να παραμείνουν στο διαδίκτυο για πολύ καιρό ή ακόμα και μόνιμα.

Προειδοποιητικά σημάδια εκφοβισμού

Εάν το παιδί σας εκφοβίζεται, μπορεί να το αποσιωπά λόγω φόβου, ντροπής ή αμηχανίας. Τα προειδοποιητικά σημάδια μπορεί να είναι ασαφή και ορισμένα μπορεί να μιμούνται ζητήματα ψυχικής υγείας. Να είστε σε επιφυλακή για:

– Χαμένα ή κατεστραμμένα ρούχα, ηλεκτρονικές συσκευές ή άλλα προσωπικά αντικείμενα

– Απότομη απώλεια φιλικών σχέσεων ή αποφυγή κοινωνικών καταστάσεων

– Κακή σχολική επίδοση ή απροθυμία να πάει στο σχολείο

– Πονοκέφαλοι, στομαχόπονοι ή παράπονα για άλλες σωματικές ενοχλήσεις

– Προβλήματα στον ύπνο ή συχνοί εφιάλτες

– Αλλαγές στις διατροφικές συνήθειες

– Δυσφορία μετά τη χρήση του διαδικτύου ή του τηλεφώνου

– Απότομη αποφυγή της χρήσης ηλεκτρονικών συσκευών

– Αισθήματα αδυναμίας ή χαμηλής αυτοεκτίμησης

– Αυτοκαταστροφική συμπεριφορά, όπως η φυγή από το σπίτι

Στρατηγικές πρόληψης και αντιμετώπισης του εκφοβισμού
Διατήρηση ανοικτής επικοινωνίας

Η συζήτηση για τον εκφοβισμό προτού συμβεί θέτει τις βάσεις για την πρόληψη και την αντιμετώπιση του προβλήματος. Κάντε ερωτήσεις στο παιδί για να μάθετε πώς είναι τα πράγματα στο σχολείο γι’ αυτό: Πώς ήταν σήμερα στο σχολείο; Πώς πέρασες; Έγινε κάτι άσχημο; Πώς είναι τα πράγματα στο μεσημεριανό γεύμα, στο διάλειμμα ή στην επιστροφή προς το σπίτι; Έχεις δει εκφοβισμό στο σχολείο; Έχεις κάποιον στον οποίο μπορείς να μιλήσεις στο σχολείο αν σε εκφοβίσουν;

Έχετε ένα σχέδιο αντίδρασης

Συζητήστε με το παιδί για τις στρατηγικές αντιμετώπισης του εκφοβισμού. Αυτές μπορεί να περιλαμβάνουν τις ακόλουθες ενέργειες:

– Απομακρυνόμαστε από την άσχημη κατάσταση.

– Αν αισθάνεσαι ασφαλής, ζήτα ευθέως και ήρεμα από το άτομο να σταματήσει αυτό που κάνει

– Μίλα σε έναν φίλο για το τι συνέβη.

– Μίλα σε έναν έμπιστο ενήλικα στο σχολείο για το τι συνέβη.

– Απόφυγε μέρη που δεν σου φαίνονται ασφαλή.

– Προσπάθησε να περνάς χρόνο με φίλους και ενήλικες που προσφέρουν ασφάλεια και στήριξη.
Το ενθαρρύνουμε να υπερασπίζεται όσους δέχονται εκφοβισμό

Στις περισσότερες περιπτώσεις, όταν ένα παιδί δέχεται εκφοβισμό, άλλα παιδιά γίνονται μάρτυρες. Δυστυχώς, σε ορισμένες περιπτώσεις, οι παρευρισκόμενοι μπορεί να ενθαρρύνουν τον εκφοβισμό, να συμμετέχουν ή να μην κάνουν τίποτα. Οι παρευρισκόμενοι μπορεί να ανησυχούν μήπως γίνουν στόχος εκφοβισμού ή αντιποίνων.

Η υπεράσπιση ενός ατόμου που εκφοβίζεται, ωστόσο, έχει θετικά αποτελέσματα. Η ανάληψη δράσης συμβάλλει στο να σταματήσει ο εκφοβισμός, να προληφθεί και να διασφαλιστεί ότι το άτομο που εκφοβίζεται λαμβάνει την απαραίτητη υποστήριξη. Ενθαρρύνετε το παιδί σας να:

– Να διαμορφώνει συμπεριφορές χωρίς αποκλεισμούς, με ενσυναίσθηση και ευγένεια.

– Να κάθεται ή να περπατά μαζί με παιδιά που μπορεί να είναι στόχος εκφοβισμού.

– Να αναφέρει τον εκφοβισμό σε έναν έμπιστο ενήλικα.
Στρατηγικές για τον εκφοβισμό στον κυβερνοχώρο

Μιλήστε στο παιδί σας για τους τρόπους με τους οποίους μπορεί να είναι ασφαλές στο διαδίκτυο. Ο ρόλος σας μπορεί να περιλαμβάνει τα εξής:

– Γινόμαστε πρότυπο της κατάλληλης χρήσης των συσκευών, όπως ο χρόνος που περνάμε στο διαδίκτυο και η χρήση γλώσσας.

– Ακολουθούμε ή κάνουμε “like” στους λογαριασμούς του παιδιού στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

– Ψάχνουμε στο διαδίκτυο για διαθέσιμες πληροφορίες σχετικά με το παιδί μας.

– Ρυθμίζουμε τον κατάλληλο για την ηλικία γονικό έλεγχο στις συσκευές.

– Καθορίζουμε όρια για το πότε και πού μπορούν να χρησιμοποιούνται οι συσκευές.

– Εάν έχουμε σημαντικές ανησυχίες, εξετάζουμε τον λογαριασμό του πάντα με την παρουσία του.

– Δεν απαγορεύουμε τη χρήση του διαδικτύου αν το παιδί πέσει θύμα εκφοβισμού, καθώς η αντίδραση αυτή μπορεί να αποθαρρύνει την αναφορά.

Οι κατευθυντήριες γραμμές για τα παιδιά ως προς την πρόληψη ή την αντιμετώπιση του διαδικτυακού εκφοβισμού περιλαμβάνουν τα εξής:

– Μην αποδέχεστε αιτήματα φιλίας από άγνωστα άτομα.

– Χρειάζεται να γνωρίζετε πως ό,τι δημοσιεύετε θα βρίσκεται για πάντα στο διαδίκτυο.

– Μην μοιράζεστε φωτογραφίες ή βίντεο που δεν θα μοιραζόσασταν με έναν γονέα ή άλλο φροντιστή.

– Μην απαντάτε ή προωθείτε οποιοδήποτε περιεχόμενο διαδικτυακού εκφοβισμού.

– Αποκλείστε χρήστες που έχουν εκφοβίσει στο διαδίκτυο.
Τι να κάνουμε αν το παιδί μας εκφοβίζεται

Εάν υποψιάζεστε ότι το παιδί σας εκφοβίζεται ή το παιδί σας έχει αναφέρει εκφοβισμό, λάβετε τα ακόλουθα μέτρα:

– Εξασφαλίστε την ασφάλεια. Υποστηρίξτε το παιδί σας εξηγώντας του ότι θέλετε να είναι ασφαλές και ότι θα λάβετε μέτρα για να προστατεύσετε την ασφάλειά του και να τερματίσετε τον εκφοβισμό.

– Μάθετε λεπτομέρειες. Ζητήστε από το παιδί σας να περιγράψει τι συνέβη. Κρατήστε αρχείο με τις λεπτομέρειες.

– Κρατήστε αποδεικτικά στοιχεία. Αν το παιδί σας βίωσε διαδικτυακό εκφοβισμό, τραβήξτε στιγμιότυπα οθόνης με παραδείγματα και αποθηκεύστε όλα τα σχετικά αρχεία.

– Επικοινωνήστε με το σχολείο. Επικοινωνήστε με τον σχολικό σύμβουλο, τον διευθυντή του σχολείου ή άλλους εκπαιδευτικούς, όπως αναφέρεται στην πολιτική εκφοβισμού του σχολείου.

– Παρακολουθήστε το ζήτημα. Συνεργαστείτε με το σχολείο για να αναπτύξετε ένα σχέδιο αντιμετώπισης του εκφοβισμού, συμφωνήστε σε βήματα για την αντιμετώπιση του προβλήματος και παρακολουθήστε το ζήτημα για να βεβαιωθείτε ότι ο εκφοβισμός έχει σταματήσει.

– Επικοινωνήστε με παρόχους υπηρεσιών. Επικοινωνήστε με τους παρόχους υπηρεσιών διαδικτύου ή τηλεφώνου για να αναφέρετε προβλήματα και να αντιμετωπίσετε ανάγκες όπως η αφαίρεση εικόνων.

– Επικοινωνήστε με την αστυνομία. Επικοινωνήστε με την αστυνομία εάν ο εκφοβισμός περιλαμβάνει σωματική βλάβη, σεξουαλική βία, απειλές βίας ή ανταλλαγή παιδικής πορνογραφίας ή εικόνων σεξουαλικού περιεχομένου.

Αντίο. Εγώ, παραιτούμαι

Έχω λυγίσει. Παραδίνομαι. Έχω κουραστεί. Παραιτούμαι. Έχω τόσο οικειοποιηθεί με το μη υγιές, το βλαβερό, την επώδυνη επιμονή στο παράλογο. Να θέλω, μα να μην μπορώ. Να μην μπορώ σωματικά, ψυχικά, η πίεση να με πνίγει κι ας μας ήθελα όσο δεν ήθελα ποτέ ξανά, όσο δεν ήξερα ποτέ πόσο ψηλά μπορεί να φτάσει η ισχύς των θέλω μου.

Εσύ, το χάος μου. Καταπατώ σταθερές και υπερβαίνω κριτήρια, έχοντας πλέον χάσει, κάθε έλεγχο. Άντεξα να αντέξω πιο πολλά απ’ ό,τι μου επέτρεπε η ιδιοσυγκρασία μου. Πιέστηκα να πιεστώ πιο βαθιά από ό,τι επέτρεπαν οι φυσικές δυνάμεις του οργανισμού μου. Τον αγνοούσα τον οργανισμό μου, μαζί και όλες του τις προειδοποιήσεις.

Κουράστηκα και παρέπεσα σε λάθη. Η δική μου πίεση, αφορμή να σου προκαλέσω εσένα πίεση. Ο πόνος μου, ο θυμός μου, το εσωτερικό κλάμα μου, αιτίες να χάσω τον έλεγχο και να ξεστομίσω λόγια που μετανιώνω σε κάθε στιγμή ανάμνησης, κάθε στιγμή που μου στερεί τις στιγμές μαζί σου. Πάλευα με πολλά, παλεύω με πολλά και κάποτε, τα χάνω. Μα, στης αγάπης τα επίπεδα, αν υπάρχουν, το παράλογο θα βρίσκεται ανέκαθεν πιο ψηλά απ’ όλα.

Και να ήξερες πόσο υπέμεινα πριν ξεσπάσω! Στην πραγματικότητα, το ξέσπασμα ήρθε τόσο αβίαστα, τόσο μόνο του, σχεδόν, απρόσκλητο. Συγγνώμη που δεν μπόρεσα να το ελέγξω και αυτό. Κατόρθωσα να χειριστώ ισχυρές κρίσεις πανικού, να χαλιναγωγήσω άνισες μάχες με το άγχος και την πίεση, χωρίς να σου πω ούτε λέξη. Μα δεν κατόρθωσα, ποτέ, να ρυθμίσω τις επιθυμίες μου και να εξισορροπήσω τη ψυχική μου γαλήνη με το συναίσθημα. Πόνεσα, πονούσα, μα ήθελα κάθε αυθεντική πτυχή του εαυτού σου και ήθελα όσο ποτέ να ξεδιπλώσεις κάθε κομμάτι σου, κάθε αλήθεια σου.

Σε ήθελα, όπως ακριβώς είσαι. Τι να σε έκανα άμα μου έμοιαζες; Το χάος σου, οι φοβίες σου, η ανάγκη να πιστεύεις ότι όλα είναι ρευστά, οι άμυνές σου, η αστάθειά σου, ήταν όλα, ένα προς ένα, τόσο γοητευτικά, ευπρόσδεκτα! Η αλήθεια σου, η απλότητά σου, το βλέμμα σου, η ψυχή σου... Αχ, η ψυχή σου!

Μα κιόλας, τι να με έκανα όταν τόσο καιρό μετά, έφτασα να μην μοιάζω καθόλου με εκείνη την τύπισσα που πρωτογνώρισες; Και ήθελα, μα τω θεώ, να αντέξω! Πάλευα για μία τόσο δα εισδοχή στο σκοτάδι σου. Στις πόρτες που έκλεινες κάθε μέρα και πιο απότομα, πάλευα άνισα να τρυπώσω, να χωρέσω αγάπη, ενσυναίσθηση, στήριγμα. Παράδοση άνευ όρων, έτσι, γιατί πίστευα πως στ’ αλήθεια, μπορούσα. Ήμουν πεπεισμένος πως οι δαίμονες θα εξαφανίζονταν, πως κάποια στιγμή τα κύματα θα ηρεμούσαν. Μα τελικά, κουράστηκα.

Χρειαζόμουν μόνο κάτι, ένα ακόμη απροσδιόριστο «κάτι» για να δικαιολογήσω όλες τούτες τις υπερβάσεις. Και το ‘χασα το παιγνίδι, δεν κατάφερα ποτέ να μου ανοιχτείς. Το χέρι μου το αρνήθηκες.

Τα ετερώνυμα έλκονται.. Αν έλκονται λέει...! Μα δεν ανέφερε ποτέ κανείς, πως τα ετερώνυμα αν δεν πετάξουν κάθε ισχυρό εγωισμό τους, πρόκειται να απωθήσουν ο ένας τον άλλο, σαν ομώνυμα ηλεκτρόνια. Όλοι μας έχουμε περάσει κάτι, είπες... Μα πόσο ίδια τυχεροί, δυνατοί και ατόφιοι σταθήκαμε;

Συγχώρα με που δεν σε ενέπνευσα να υπερβείς τον εαυτό σου και να θες να με διεκδικήσεις. Συγχώρα με που σε απογοήτευσα. Συγχώρα με που δεν κατόρθωσα ποτέ να σε προβληματίσω για την αιτία των ξεσπασμάτων μου, για τη βαθιά αυτοκριτική που ακόμα και οι ψυχές οι διαμαντένιες, οφείλουν να ακολουθούν.

Δεν ξέρω να σώζω, ούτε και να σώζομαι. Ξέρω όμως να αγαπώ, ρε!

Αντίο, διαμάντι μου. Εγώ, παραιτούμαι.

Αυτό που θα τους βοηθούσε το αποφεύγουν

Από μια ηλικία κι ύστερα ο κοσμάκης δε θέλει να γνωρίζει, δε θέλει να θυμάται. Ναρκώνεται και χορεύει, χωρίς καμιά αντίσταση πια, στο σκοπό που του παίζουν. Με λίγα λόγια, απελπίζεται και προσπαθεί να υπάρξει με τα λίγα ξεροκόμματα που του πετούν έτσι ώστε να ξεχνιέται πού και πού και μην τρελαθεί εντελώς. Γι' αυτό εκείνο που τους συγκινεί όλους είναι το πρόχειρο και το επιπόλαιο. Δε θέλουν να γυρίζουν στο σπίτι τους με το κεφάλι τους βαρύ από σκέψεις. Το πρόχειρο και το επιπόλαιο βασιλεύουν. Αυτό που θα τους βοηθούσε το αποφεύγουν όπως ο διάβολος το λιβάνι. Το μόνο που ζητάνε είναι να περνάνε καλά χωρίς να σκέφτονται τίποτα. Όσα τραβάνε όλη μέρα τα βράδια θέλουν να τα ξεχνούν, έστω και με τη βοήθεια των ηρεμιστικών. Πάνω από τα τρία τέταρτα του πληθυσμού τα χρησιμοποιεί αυτά τα χάπια. Δε γίνεται αλλιώς όταν ζεις μια ανάποδη ζωή και δεν το παραδέχεσαι. Κάθε ώρα και στιγμή ο κρημνός χάσκει κάτω από τα πόδια σου και πρέπει να θολώνεις τη ματιά σου για να μη βλέπεις το χάος. Δέντρα στην άκρη που δεν κάνουν πια φρούτα. Όλα τέλεια μελετημένα, περικυκλωμένοι από παντού, παγιδευμένοι μέσα σε έναν ξέφρενο ρυθμό αυτοθυσίας, περίκλειστοι στο νου και στην καρδία πορεύονται στη ζωή τους χωρίς να μπορούν να κάνουν κιχ. Όλα απαγορευμένα και όλα δήθεν ελεύθερα.

Οι εμπειρίες του κοσμάκη ευνουχίζονται στη γέννησή τους και απαγορεύεται να σε οδηγήσουν σε κάποιο συμπέρασμα. Δεν πρέπει να ξέρεις τι είναι αυτό που ζεις. Γιατί αν καταλήξεις κάπου, θα αντιδράσεις. Κι αν αντιδράσεις, από τη μια στιγμή στην άλλη θα πεταχτείς έξω, κάτω στο δρόμο, θα γίνεις το προς αποφυγήν παράδειγμα για τους άλλους, τους υπάκουους και προσαρμοσμένους. Ούτε επιτρέπεται να έχεις αμφιβολίες και ερωτήματα και να μισοϋποψιάζεσαι την αλήθεια. Γιατί αυτό θα σε μπερδέψει και θα σε καθυστερήσει. Κι αν καθυστερήσεις , άλλοι πιο σίγουροι, που τρέχουν με εκατό, θα σε παραμερίσουν και θα αρπάξουν τη θέση σου. Είπαμε, εδώ η κόλαση και ο παράδεισος. Πρέπει να τους παραμερίσεις όλους και να αρπάξεις αυτό που σου ανήκει πριν σε προλάβουν στη μέση του δρόμου τα γηρατειά. Δεν πρέπει να δείχνεις έλεος και να διστάζεις` σε κυνηγάει το αγριόσκυλο του χρόνου και το μαστίγιο του ανταγωνισμού σου οργώνει την πλάτη όταν λιποψυχάς. Δεν πρέπει να δείχνεις έλεος ούτε στον εαυτό σου ούτε στους άλλους γύρω. Πρέπει να κόβεις κομμάτια το σώμα σου και τη ζωή σου και να τα εξαργυρώνεις. Έτσι δημιουργείται ο πλούτος και οι άλλοι θησαυρίζουν από την αυτοθυσία σου. Έτσι κινείται η αγορά. Έτσι κρατιέται αναμμένο το καμίνι της ανάπτυξης και της προόδου. Με την αυτοθυσία και την αυταπάρνηση.

Είσαι ελεύθερος να πιστέψεις σε αυτό που θα σε σώσει και θα σε πάει μπροστά. Είσαι ελεύθερος να αγοράζεις άχρηστα πράγματα που νομίζεις ότι θα σε κάνουν ευτυχισμένο. Είσαι ελεύθερος να περιφρουρείς και να βάζεις σε τάξη τον εαυτό σου. Είσαι ελεύθερος να πολεμάς στα βουβά τους άλλους γύρω και να βγαίνεις νικητής με δύο τρία αυτοκίνητα παραπάνω. Μεγάλες ελευθερίες που σε κατατρώνε αλλά και σε κάνουν ευτυχισμένο. Μια καθημερινή σφαγή σαν γέννηση, μια αυτοθυσία σαν πανηγύρι. Όλα ακριβοζυγισμένα, όλα προμελετημένα` και τα αισθήματα, και οι σκέψεις, και τα τραγούδια, και τα βιβλία, και οι πολιτικές τους, όλα βοηθούν στο καθημερινό μας κομμάτιασμα που το θεωρήσαμε σαν την τελευταία σωτηρία. Μας είπαν ψέματα, μας ξεγέλασαν, μας παραζάλισαν και μέχρι να καταλάβουμε σε τι κάτεργο μας έριξαν, τα ψέματά τους είχαν γίνει τρόπος ζωής, είχαν θρέψει πάνω μας. Μπήκαν στα τρίσβαθα της ψυχής και του νου μας και μας μπόλιασαν. Και άντε τώρα να βγουν αυτές οι ρίζες. Τραβούσαμε μπροστά μέχρι να καταντήσουμε ξερά κουφάρια, που όταν έρχεται η στιγμή τα παίρνει ο άνεμος και τα ρίχνει στη θάλασσα για να καταντήσουν σαν βρόμικα παλιόρουχα στον σκουριασμένο της βυθό.

Το πετσί του είναι σκληρό, σπάει μαχαίρια, μα η ψυχή του ευαίσθητη

Όταν ρώτησαν τον κ. Κ. ποιο ζώο εκτιμάει περισσότερο, εκείνος είπε τον ελέφαντα και αιτιολόγησε την προτίμησή του έτσι:

«Ο Ελέφαντας ενώνει την πονηριά με τη δύναμη. Ετούτη δεν είναι η κουτοπονηριά που σου φτάνει για να ξεφύγεις από κάποιον που σε καταδιώκει ή για να εξασφαλίσεις το φαγητό σου περνώντας απαρατήρητος, μα είναι η πονηριά που επιστρατεύει η δύναμη για ένα μεγάλο εγχείρημα.

Απ΄ όπου κι αν διαβεί τούτο το ζώο αφήνει πλατιά τ΄ αχνάρια του.

Κι είναι καλόκαρδο, σηκώνει χωρατά.

Είναι καλός φίλος όπως είναι και καλός εχθρός.

Είναι βαρύ και θεόρατο κι όμως τρέχει πολύ γρήγορα.

Με την προβοσκίδα του μπορεί και τροφοδοτεί ένα τεράστιο κορμί με τις πιο μικρές τροφές ακόμα και με καρύδια.

Κουνάει τ΄ αυτιά του: ακούει μονάχα ότι τον συμφέρει.

Φτάνει σε βαθιά γεράματα. Του αρέσει η παρέα κι όχι μονάχα με ελέφαντες.

Παντού τον αγαπάνε μα και τον φοβούνται. Ένα κάποιο κωμικό στοιχείο του δίνει τη δυνατότητα ακόμη και να τον σέβονται.

Το πετσί του είναι σκληρό, σπάει μαχαίρια, μα η ψυχή του ευαίσθητη. Μπορεί και θλίβεται. Μπορεί και θυμώνει.

Του αρέσει να χορεύει.

Πεθαίνει στην καρδιά της ζούγκλας.

Αγαπάει τα παιδιά καθώς κι άλλα μικρά ζώα. Είναι γκρίζος και τραβάει την προσοχή μόνο με τον όγκο του.

Δεν τρώγεται.

Είναι δουλευταράς.

Του αρέσει να πίνει και νάρχεται στο κέφι.

Κάνει κάτι και για την τέχνη: προσφέρει το ελεφαντόδοντο».

Αν γίνεις σαν τα ζώα, η πλήξη θα εξαφανιστεί

Αν γίνεις σαν τα ζώα, η πλήξη θα εξαφανιστεί.
Αν κοιτάξεις τους ανθρώπους που ζουν σαν τα ζώα, θα δεις ότι δεν νιώθουν πλήξη. Τρώνε, πίνουν, ζευγαρώνουν και δεν βαριούνται ποτέ. Δεν είναι όμως ευαίσθητοι. Ζουν με τόση συνειδητότητα, όση χρειάζεται για την καθημερινή ρουτίνα της ζωής τους.
Θα δεις ότι οι διανοούμενοι, οι άνθρωποι που σκέφτονται πολύ, βαριούνται περισσότερο, ακριβώς επειδή σκέφτονται. Και επειδή σκέφτονται, μπορούν να δουν ότι κάτι είναι επανάληψη.
Η ζωή σου είναι επανάληψη. Κάθε πρωί, σηκώνεσαι με τον ίδιο σχεδόν τρόπο που σηκώνεσαι σε όλη σου τη ζωή.
Παίρνεις το πρωινό σου με τον ίδιο σχεδόν τρόπο. Ύστερα πηγαίνεις στο γραφείο – το ίδιο γραφείο, οι ίδιοι άνθρωποι, η ίδια δουλειά. Έπειτα έρχεσαι στο σπίτι, στην ίδια γυναίκα.
Αν βαριέσαι, είναι φυσικό. Σου είναι πολύ δύσκολο να δεις κάτι καινούργιο εδώ. Όλα μοιάζουν παλιά, γεμάτα σκόνη.
Η ίδια σύζυγος κάθε μέρα…
Και αν σου πουν να κλείσεις τα μάτια σου και να θυμηθείς το πρόσωπο της γυναίκας σου, θα βρεις ότι είναι αδύνατον να το θυμηθείς. Θα έρθουν στο νου σου τα πρόσωπα πολλών άλλων γυναικών, ολόκληρης της γειτονιάς σου, της γυναίκας σου, όμως, όχι!
Η όλη σχέση έχει γίνει μια επανάληψη. Αγκαλιάζεις τη γυναίκα σου, τη φιλάς, μα αυτές είναι κενές χειρονομίες. Η λάμψη και η μεγαλοπρέπεια έχουν εξαφανιστεί εδώ και καιρό.
Ο γάμος έχει τελειώσει από τότε που τελείωσε το ταξίδι του μέλιτος. Από τότε απλώς προσποιείσαι. Πίσω από αυτήν την προσποίηση όμως, συσσωρεύεται βαθιά πλήξη.
Παρατήρησε τους ανθρώπους στο δρόμο και θα δεις πόσο πολύ βαριούνται. Όλοι βαριούνται, βαριούνται μέχρι θανάτου.
Κοίταξε τα πρόσωπά τους. Δεν υπάρχει καμία αύρα απόλαυσης.
Κοίταξε τα μάτια τους. Είναι καλυμμένα από σκόνη, χωρίς καμία ακτίνα εσωτερικής ευτυχίας. Πηγαίνουν από το σπίτι στο γραφείο κι από το γραφείο στο σπίτι και σιγά – σιγά ολόκληρη η ζωή τους γίνεται μια συνεχής επανάληψη, μια μηχανική ρουτίνα.
Και μια μέρα πεθαίνουν. Οι περισσότεροι άνθρωποι πεθαίνουν χωρίς να έχουν ζήσει.
Λέγεται ότι ο Μπέρτραντ Ράσελ είπε: “Απ’ ότι θυμάμαι, δεν μπορώ να βρω παρά ελάχιστες στιγμές στη ζωή μου, που να ήμουν στ’ αλήθεια ζωντανός, σε έξαψη.”
Μπορείς να θυμηθείς εσύ, πόσες στιγμές στη ζωή σου ήσουν αληθινά ζωντανός, σε έξαψη; Σπάνια συμβαίνει. Ονειρεύεσαι εκείνες τις στιγμές, φαντάζεσαι εκείνες τις στιγμές, ελπίζεις για εκείνες τις στιγμές, μα δεν συμβαίνουν ποτέ.
Ακόμη κι αν συμβούν, αργά ή γρήγορα θα γίνουν επανάληψη. Όταν ερωτεύεσαι, νιώθεις ότι σου συμβαίνει ένα θαύμα. Σιγά – σιγά όμως, το θαύμα εξαφανίζεται και όλα γίνονται ρουτίνα.
Πλήξη είναι η επίγνωση της επανάληψης.
Επειδή τα ζώα δεν θυμούνται το παρελθόν, δεν μπορούν να νιώσουν πλήξη. Επειδή δεν μπορούν να θυμηθούν το παρελθόν, δεν έχουν αίσθηση της επανάληψης, οπότε δεν μπορούν να νιώσουν πλήξη.
Το βόδι τρώει το ίδιο χορτάρι κάθε μέρα, με την ίδια απόλαυση. Εσύ δεν μπορείς. Πώς μπορείς να τρως το ίδιο χορτάρι και να νιώθεις την ίδια απόλαυση; Θα μπουχτίσεις.
Γι’ αυτό οι άνθρωποι προσπαθούν να αλλάξουν. Μετακομίζουν σε καινούριο σπίτι, αγοράζουν καινούριο αυτοκίνητο, χωρίζουν τον παλιό σύζυγο, βρίσκουν καινούριο εραστή, αργά ή γρήγορα όμως θα νιώσουν την επανάληψη και θα αρχίσουν να βαριούνται.
Το να αλλάζεις σπίτια, πόλεις, ανθρώπους, συντρόφους, δεν πρόκειται να σε οδηγήσει πουθενά. Και όποτε μια κοινωνία νιώθει μεγάλη πλήξη, οι άνθρωποι αρχίζουν να μετακινούνται από την μια πόλη στην άλλη, από την μια δουλειά στην άλλη, από τη μια σύζυγο στην άλλη, αλλά αργά ή γρήγορα αντιλαμβάνονται την ανοησία του πράγματος, γιατί το ίδιο πράγμα πρόκειται να συμβεί ξανά και ξανά με κάθε γυναίκα, με κάθε άντρα, με κάθε σπίτι, με κάθε αυτοκίνητο.
Τι να κάνεις λοιπόν;
Να γίνεις περισσότερο συνειδητός. Το ζήτημα δεν είναι να αλλάξεις τις στάσεις, αλλά να μεταλλάξεις την ύπαρξή σου, να γίνεις περισσότερος συνειδητός.

Χωρίς την ευκαιρία, το ταλέντο και η ικανότητα είναι άχρηστα

Οι επιτυχίες και οι αποτυχίες μας προκύπτουν πάντα από την αλληλεπίδραση πολλών πραγμάτων.

«Χωρίς την ευκαιρία, το ταλέντο και η ικανότητα είναι άχρηστα». -Νικολό Μακιαβέλι

Από τη μια μεριά υπάρχουν οι περιστάσεις και τα απρόβλεπτα (που θα αποκαλώ, γενικά, το τυχαίο), τα οποία επιδρούν πάνω σε ό,τι η ανάγκη και η λογική επιβάλλουν να συμβεί (και που λαϊκά είναι γνωστό ως το πεπρωμένο).

Από την άλλη μεριά υπάρχει το σεντούκι με τα βοηθήματά μας, τα εσωτερικά και τα εξωτερικά (που από δω κι έπειτα θα τα αποκαλώ προσωπική τύχη), τα οποία θα μπορούσαμε να ορίσουμε ως το σύνολο των ικανοτήτων, των χαρισμάτων και των περιστάσεων που βρίσκονται στη διάθεσή μας μια συγκεκριμένη στιγμή. Μ’ άλλα λόγια, όσα καταφέραμε να κάνουμε με ό,τι μας έλαχε.

Το να έχει κανείς μια θαυμάσια φωνή,
μια υπερφυσική δύναμη ή μια αξιοζήλευτη μνήμη,
όπως και το να έχει γεννηθεί ωραίος, έξυπνος ή επιδέξιος
αποτελεί, το δίχως άλλο, πλεονέκτημα.
Πρέπει όμως να έχουμε υπόψη μας πως ακόμα κι αν
«γεννηθήκαμε με όλες τις χάρες του κόσμου κερδισμένες»
το τέλος της ιστορίας μας, κανείς δεν μας το εγγυάται.
Ν. Ρέσερ

Ας υποθέσουμε ότι, για κάποιο λόγο, θα θέλαμε να γνωρίζουμε προκαταβολικά τι πιθανότητες έχουμε να φέρουμε ένα καλό αποτέλεσμα σε μια συγκεκριμένη κατάσταση. Ας υποθέσουμε επίσης ότι ήταν στο χέρι μας να υπολογίσουμε -αν όχι όλους τουλάχιστον τους περισσότερους- παράγοντες που θα επιδράσουν. Για να βρούμε αν θα μας χαμογελάσει η τύχη, θα πρέπει να αθροίσουμε:

Το σύνολο των βοηθημάτων (εξωτερικών και εσωτερικών)
στα οποία βασιζόμαστε και τα οποία αποτελούν
τη δική μας Τύχη.

Το βάρος όσων είναι προκαθορισμένα: το Πεπρωμένο.

Το αναγκαίο μερίδιο του απρόβλεπτου: το Τυχαίο.

Σκοπός αυτής της υπόθεσης εργασίας είναι να μάθουμε να αποκαλούμε «ΤΥΧΗ» όλα αυτά μαζί, και να μην περιορίζουμε την έννοιά της μόνο σε αυτό που είναι τυχαίο.

Έτσι, θα είναι πιο εύκολο να δεχτούμε ότι η τύχη,- ακόμα κι όταν ελάχιστα εξαρτάται από τυχαίο-, πάντα έχει έναν λόγο, μεταβάλλει και διαμορφώνει αναγκαστικά κάθε τελικό αποτέλεσμα και παίζει το ρόλο της σε κάθε κατάσταση.

Ας φανταστούμε τώρα ότι, —από καπρίτσιο—, θέλουμε να πάμε ακόμα παραπέρα. Ας πούμε ότι θέλουμε να μετρήσουμε τη δυνατότητά μας να φέρουμε ένα αποτέλεσμα, προκαθορίζοντας εμείς οι ίδιοι τον συνδυασμό Τύχης, Πεπρωμένου και Τυχαίου.

Για να το καταφέρουμε, σε όλα αυτά τα πράγματα που συγκεντρώσαμε κάτω από τη γενική έννοια της Τύχης, θα πρέπει vα προσθέσουμε και το πόσο ενδεδειγμένη και αποτελεσματική (ή όχι) μπορεί να είναι αυτή η παρακινδυνευμένη ενέργειά μας.

Οι ενέργειές μας είναι εξ ορισμού άρρηκτα συνδεδεμένες με τις αποφάσεις μας, και ως εκ τούτου επηρεάζονται από κάτι που θα μπορούσαμε, ίσως, να ονομάσουμε: το Ταλέντο μας.

Είμαι πεπεισμένος ότι κανένας δεν ελέγχει στο βαθμό που θα ήθελε τα πράγματα που τον απασχολούν, αλλά ξέρω επίσης ότι συμμετέχουμε υποχρεωτικά σε κάθε τι που μας αφορά. Όλα εκείνα στα οποία πρωταγωνιστούμε (δηλαδή, η ζωή μας η ίδια) σχετίζονται με τη συμπεριφορά μας, που κι αυτή είναι στενά συνδεδεμένη με την ιδέα που έχουμε για τον κόσμο και τον ίδιο μας τον εαυτό.

Για να το πω με τον δικό μου τρόπο:

Κατά κύριο λόγο, το να είμαι ενήλικος πάει να πει
πως αναλαμβάνω την ευθύνη
όσων κάνω κι όσων λέω,
όσων αποσιωπώ
κι όσων δεν κάνω.

Κι αυτό πάει να πει πως ξέρω ότι, ενεργητικός ή παθητικός…

Είμαι-αν όχι ο μόνος-, τουλάχιστον
ένας αναγκαίος συνυπεύθυνος
για όσα μου συμβαίνουν.

Φυσικά, αυτή η συνευθύνη που περιγράφω δεν παραπέμπει σε κάποια ικανότητά μας να προκαλούμε εμείς οι ίδιοι τα γεγονότα απλώς και μόνο ενεργώντας με τον ένα ή τον άλλο τρόπο. Αν ήταν έτσι, τότε αυτός θα ήταν ένας δρόμος προς την παντοδυναμία και όχι προς την ωριμότητα.

Ούτε βέβαια υποστηρίζω ότι μπορούμε να βασιστούμε σε κάποια ικανότητα πρόβλεψης- κάθε άλλο. Για μένα, το να είναι κανείς ενήλικος προϋποθέτει ότι γνωρίζει πως τα προγνωστικά του έχουν όρια, και παρά ταύτα αρνείται να χρησιμοποιήσει αυτό ακριβώς το επιχείρημα προκειμένου να ερμηνεύσει τις αντιξοότητες· προϋποθέτει επίσης ότι εγκαταλείπει τη συνήθειά του να ρίχνει το φταίξιμο στις απρόβλεπτες περιστάσεις και να προσπαθεί έτσι να δικαιολογήσει τα λάθη, τις παραλήψεις ή την απρονοησία του.

Ο Σόλωνας στον Επιμενίδη

Ο Σόλωνας στον Επιμενίδη:

Φαίνεται πως ούτε οι δικοί μου νόμοι επρόκειτο να ωφελήσουν πολύ την πόλη μου ούτε και εσύ την ωφέλησες καθαρίζοντάς την. Οι θεοί και οι νομοθέτες δεν μπορούν από μόνοι τους να ωφελήσουν τις πόλεις· αυτό μπορούν να το κάνουν εκείνοι που γίνονται πάντοτε οι οδηγοί του κόσμου με το μυαλό και τα σχέδια που έχουν.

Αν η διακυβέρνηση είναι σωστή, οι θεοί και οι νόμοι είναι ωφέλιμοι· αν, αντίθετα, είναι κακή, θεοί και νόμοι δεν ωφελούν σε τίποτε.

Ούτε είναι καλύτεροι από άλλους οι δικοί μου νόμοι και όσα εγώ νομοθέτησα· αυτοί που έκαναν υποχωρήσεις ήταν που έκαναν κακό στην πόλη, αυτοί που δεν εμπόδισαν τον Πεισίστρατο να πάρει την τυραννίδα. Κανένας δεν με πίστευε, όταν έκανα τις προβλέψεις μου· εκείνος, κολακεύοντας τους Αθηναίους, θεωρήθηκε πιο άξιος να του χαρίσουν την εμπιστοσύνη τους από ότι εγώ που τους έλεγα την αλήθεια.

Αποθέτοντας τα όπλα μου μπροστά στο οίκημα του στρατηγού, είπα πως είμαι πιο έξυπνος από εκείνους που δεν καταλάβαιναν ότι ο Πεισίστρατος θέλει να γίνει τύραννος και πιο γενναίος από αυτούς που διστάζουν να του αντισταθούν – κι αυτοί έλεγαν ότι ο Σόλωνας είναι τρελός.

Στο τέλος έβαλα μάρτυρα την πατρίδα μου: “Πατρίδα, εγώ ο Σόλωνας είμαι έτοιμος να σε υπερασπισθώ με λόγια και με έργα, αυτοί όμως με θεωρούν τρελό. Φεύγω λοιπόν από τη μέση ως ο μόνος εχθρός του Πεισίστρατου· κι αυτοί, αν έτσι θέλουν, ας γίνουν και σωματοφύλακές του”.

Γιατί, να ξέρεις, φίλε μου, ο άνθρωπος κυνήγησε την τυραννίδα με όλες τις δυνάμεις του.

Άρχισε με δημαγωγίες· ύστερα, αφού αυτοτραυματίστηκε, παρουσιάστηκε στην Ηλιαία και, φωνάζοντας ότι τα τραύματα του τα έκαναν οι εχθροί του, ζητούσε να του δώσουν φρουρά από τετρακόσιους νεότατους άντρες· κι εκείνοι, παρακούοντάς με, του έδωσαν τους άντρες που ζήτησε – άντρες που κρατούσαν ρόπαλα. Αμέσως μετά κατέλυσε τη δημοκρατία.

Αλήθεια, άδικα αγωνιζόμουν να απαλλάξω τους φτωχούς Αθηναίους από τη δουλεία τους· δες τους τώρα που έγιναν όλοι τους δούλοι ενός, του Πεισίστρατου.

Σόλων Ἐπιμενίδη
Οὔτε οἱ ἐμοί θεσμοί ἄρα Ἀθηναίους ἐπιπολύ ὀνήσειν ἔμελλον, οὔτε σύ καθήρας τήν πόλιν ὤνησας· τό τε γάρ θεῖον καί οἱ νομοθέται οὐ καθ’ ἑαυτά δύνανται ὀνῆσαι τάς πόλεις, οἱ δέ ἀεί τό πλῆθος ἄγοντες ὅπως ἄν γνώμης ἔχωσιν. οὕτω δέ καί τό θεῖον καί οἱ νόμοι, εὖ μέν ἀγόντων, εἰσίν ὠφέλιμοι· κακῶς δέ ἀγόντων, οὐδέν ὠφελοῦσιν

“Σε κοροϊδεύουν, Διογένη”, εκείνος απάντησε: “Εγώ όμως δεν κοροϊδεύομαι”

Όταν όμως εξέτασα τη γένεση της ίδιας της οργής, παρατήρησα πως οι άνθρωποι ρέπουν προς την οργή ο καθένας από διαφορετικές αιτίες, όλοι σχεδόν όμως έχουν την πεποίθηση ότι περιφρονούνται ή παραμελούνται. Γι’ αυτό πρέπει να βοηθήσουμε όσους πασχίζουν ν’ αποφύγουν την οργή, απομακρύνοντας όσο γίνεται την πράξη που ξυπνάει την οργή απ’ οποιαδήποτε υποψία περιφρόνησης ή θρασύτητας και αποδίδοντας τη στην άγνοια ή στην ανάγκη ή στο συναίσθημα ή σε ατύχημα. 

Όπως λέει ο Σοφοκλής:

ούτε της λογικής το χάρισμα, βασιλιά, μένει
στους δυστυχισμένους, αλλά μακριά τους φεύγει·
έτσι ο Αγαμέμνων αποδίδει την αρπαγή της Βρισηίδας σε θεϊκή τρέλα, και “θέλει να επανορθώσει, λύτρα αμέτρητα δίνοντας” (ΟΜΗΡΟΣ).

Πραγματικά, η ικεσία είναι πράξη ανθρώπου που δεν περιφρονεί· και όταν εκείνος που έχει αδικηθεί φανεί να ταπεινώνεται, διαλύει κάθε εντύπωση περιφρόνησης. Όμως ο οργισμένος δεν πρέπει να περιμένει τέτοια ταπεινότητα, αλλά ν’ ακολουθεί το παράδειγμα του Διογένη, που, όταν κάποιος του είπε: “Σε κοροϊδεύουν, Διογένη”, εκείνος απάντησε: “Εγώ όμως δεν κοροϊδεύομαι”, και δεν πρέπει να νιώθει καταφρονεμένος, αλλά να καταφρονεί μάλλον τον άνθρωπο που τον προσβάλλει σαν να ενεργεί από αδυναμία [ή σφάλμα], από προπέτεια ή απερισκεψία ή έλλειψη ελεύθερου φρονήματος, από έλλειψη επίγνωσης επειδή είναι πολύ γέρος ή πολύ νέος. Με κανένα τρόπο, όμως, δεν πρέπει να εκδηλώνεται τέτοια στάση απέναντι στους δούλους ή τους φίλους· και τούτο γιατί οι δούλοι παίρνουν μεγάλο θάρρος από τον ακέραιο χαρακτήρα μας και οι φίλοι από την αγάπη μας, και μας αψηφούν και οι δύο, όχι επειδή είμαστε ανίσχυροι ή αποτυχημένοι αλλά εξαιτίας της επιείκειας ή της φιλικής διάθεσής μας.

Ήταν πρόθεση της Φύσης να μη χρειάζεται κάποιος σπουδαίος εξοπλισμός για μια καλή ζωή

Πολλές από τις ιδέες των Στωικών συνοψίζονται σε ένα απόσπασμα του Σενέκα από μια παρηγορητική επιστολή που έστειλε στη μητέρα του όταν θρηνούσε για την απώλεια του γιου της, εξόριστου στην Κορσική, μην ξέροντας ποια θα ήταν η επόμενη κίνηση εναντίον του.

Ήταν πρόθεση της Φύσης να μη χρειάζεται κάποιος σπουδαίος εξοπλισμός για μια καλή ζωή: κάθε άτομο μπορεί να κάνει τον εαυτό του ευτυχισμένο. Τα εξωτερικά αγαθά είναι δευτερεύουσας σημασίας και δεν το επηρεάζουν ιδιαίτερα προς καμία κατεύθυνση: η ευημερία δεν αυξάνει τη σοφία του και η αντιξοότητα δεν το καταθλίβει. Γιατί πάντα κάνει προσπάθεια να βασίζεται όσο περισσότερο μπορεί στον εαυτό του και να βρίσκει χαρά μέσα του.

Οι ιδέες αυτές ήταν σημαντικές από τότε. Ο Σενέκας διαβαζόταν ευρύτατα στον Μεσαίωνα, στην Αναγέννηση αλλά και στον Διαφωτισμό του 18ου αιώνα. Το Εγχειρίδιον του Επίκτητου προσαρμόστηκε και χρησιμοποιήθηκε ως οδηγός για μοναχούς στις αρχές του Μεσαίωνα. Τα Εις Εαυτόν του Μάρκου Αυρήλιου έγιναν μπεστ σέλερ στη βικτωριανή Αγγλία και έκτοτε παρέμειναν ένα από τα πιο δημοφιλή φιλοσοφικά βιβλία. Πολλές από τις βασικές ιδέες των Στωικών επηρέασαν σημαντικά την ανάπτυξη μορφών της γνωσιακής συμπεριφορικής θεραπείας στα μέσα του 20ού αιώνα, όπως η Λογικοθυμική Συμπεριφορική Θεραπεία.

Από το 2012 κι έπειτα περισσότεροι από 20.000 άνθρωποι έχουν συμμετάσχει σε ένα παγκόσμιο διαδικτυακό πείραμα, για να δουν αν ζώντας κάποιος ως Στωικός για μία εβδομάδα βελτιώνει το αίσθημα ευημερίας του. Τα αποτελέσματα δείχνουν πως ναι. Όσοι ακολούθησαν το πείραμα για έναν μήνα είδαν ακόμα μεγαλύτερα οφέλη. Σε αντίθεση με όλα τα στερεότυπα, τα χαρακτηριστικά που αυξάνονται περισσότερο για όσους ακολουθούν τη στωική καθοδήγηση είναι το αίσθημα ενθουσιασμού και ενέργειας για τη ζωή.

Μπορούμε, ελπίζω, να ωφεληθούμε όλοι αν αναλογιστούμε τα ζητήματα με τα οποία ασχολήθηκαν οι Στωικοί. Το πραγματικό όφελος, ωστόσο, προκύπτει όπως θα επέμεναν- μόνο αν ενσωματώσουμε τις ιδέες τους στην καθημερινότητά μας. Από εκεί ξεκινά πραγματικά σκληρή δουλειά.

Οι ονομασίες των Ελλήνων και η αντιπαράθεση των όρων «Έλληνες», «Ρωμιοί» και «Γραικοί»

Οι Έλληνες ήταν γνωστοί με πολλά διαφορετικά ονόματα στην ιστορία.

Η αρχή κάθε ιστορικής εποχής συνοδευόταν από νέο όνομα, είτε απολύτως καινούριο, είτε παλαιό και ξεχασμένο, όνομα από την παράδοση ή δανεισμένο από τους ξένους.

Κάθε ένα από αυτά ήταν σημαντικό στην εποχή του και όλα μπορούν να χρησιμοποιηθούν με αλλαγές, και πιθανότατα γι’ αυτό οι Έλληνες είναι πολυώνυμος λαός.

Αχαιοί

Στην Ιλιάδα του Ομήρου, οι ελληνικές συμμαχικές δυνάμεις περιγράφονται με τρία διαφορετικά ονόματα: Αργείοι, Δαναοί και Αχαιοί, και όλα με την ίδια έννοια.

Οι Αργείοι είναι πολιτικός όρος που προέρχεται από την αρχική πρωτεύουσα των Αχαιών, το Άργος. Οι Δαναοί είναι το όνομα που αποδίδεται στη φυλή που εξουσιάζει αρχικά την Πελοπόννησο και την περιοχή κοντά στο Άργος. Αχαιοί ονομάζεται η φυλή που, ενισχυμένη από τους Αιολείς, κυριάρχησε πρώτη στα ελληνικά εδάφη, επικεντρωμένοι γύρω από την πρωτεύουσά τους, τις Μυκήνες.

Έλληνες

Οι Έλληνες ήταν φυλή από την Ήπειρο η οποία αργότερα μετανάστευσε προς τα νότια στην Φθία της Θεσσαλίας, επαληθεύεται. Η επέκταση μιας συγκεκριμένης λατρείας του Δία στη Δωδώνη, η τάση των Ελλήνων να σχηματίζουν ακόμη μεγαλύτερες κοινότητες και αμφικτιονίες, καθώς και η αυξανόμενη δημοτικότητα της λατρείας των Δελφών, είχε ως αποτέλεσμα την επέκταση του ονόματος στην υπόλοιπη ελληνική χερσόνησο, αργότερα πέρα από το Αιγαίο πέλαγος, στην Μικρά Ασία και τελικά προς δυσμάς στη Σικελία και τη νότια Ιταλία, οι οποίες ήταν γνωστές με τον όρο Μεγάλη Ελλάδα.

Ο Πτολεμαίος αποκαλεί την Ήπειρο αρχέγονη Ελλάδα, ο Αριστοτέλης αναφέρει για την ίδια περιοχή ότι συνέβη ένας αρχαίος κατακλυσμός «στην αρχαία Ελλάδα, μεταξύ της Δωδώνης και του Αχελώου ποταμού , τη γη που κατείχαν οι Σελλοίκαι οι Γραικοί, που αργότερα θα γίνονταν γνωστοί ως Έλληνες», (οι καλούμενοι τότε μεν Γραικοί, νυν δ’ Έλληνες)

Η λέξη Έλληνες με την ευρύτερη σημασία της απαντάται για πρώτη φορά σε μια επιγραφή αφιερωμένη στον Ηρακλή και αναφέρεται στην 48η Ολυμπιάδα (584 π.Χ.).

Η συνείδηση της πανελλήνιας ενότητας προωθείτο μέσω θρησκευτικών εκδηλώσεων, με σημαντικότερη τα Ελευσίνια Μυστήρια, στην οποία οι μυημένοι έπρεπε να μιλούν ελληνικά, και βέβαια μέσω της συμμετοχής στους τέσσερις Πανελλήνιους Αγώνες, όπως ήταν οι Ολυμπιακοί Αγώνες. ..Απαγορευόταν η συμμετοχή στις γυναίκες και στους μη-Έλληνες.

Έλληνες και Βάρβαροι

Στους επόμενους αιώνες, ο «Έλληνας» απέκτησε ευρύτερη έννοια, συμβολίζοντας όλους τους πολιτισμένους, ενώ το αντίθετο, «βάρβαρος», αντιπροσώπευε τους απολίτιστους.

Το πρώτο πράγμα που οι ελληνικές φυλές παρατήρησαν ήταν το γεγονός της διαφορετικότητας στην ομιλία με τους γειτονικούς λαούς. Στο γεγονός αυτό βασίζεται ουσιαστικά και ο χαρακτηρισμός βάρβαρος, ο ομιλών ξενική γλώσσα ως προς τους Έλληνες. Ο όρος «βάρβαρος» θεωρείται ότι προέρχεται από τη προσπάθεια απόδοσης της ξενικής αυτής ομιλίας

Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, αποκαλούσαν βαρβάρους όλους όσοι μιλούσαν διαφορετική γλώσσα

Επίσης σύμφωνα με τον Διονύσιο της Αλικαρνασσού, ένας Έλληνας διέφερε από έναν βάρβαρο σε τέσσερα σημεία: εκλεπτυσμένη γλώσσα, εκπαίδευση, θρησκεία και νόμους . Η ελληνική εκπαίδευση έγινε συνώνυμη με την ευγενή ανατροφή.

Με τον καιρό, η ονομασία Έλληνας έγινε σημάδι διανόησης κι όχι καταγωγής, όπως είπε κι ο Ισοκράτης.

Η διάκριση ανάμεσα σε Έλληνες και βαρβάρους διήρκεσε μέχρι τον 4ο αιώνα π.Χ.

Ο Ελληνιστικός πολιτισμός είναι η εξέλιξη του κλασικού αρχαιοελληνικού πολιτισμού με παγκόσμιες προοπτικές. Παρομοίως, η ονομασία Έλληνας εξελίχτηκε από εθνική ονομασία σε πολιτιστικό όρο, που υποδήλωνε κάποιον που διήγαγε τη ζωή του σύμφωνα με τα ελληνικά ήθη.

Γραικοί

Η σύγχρονη αγγλική λέξη Greek προέρχεται από τη λατινική Graecus, η οποία με τη σειρά της προέρχεται από την ελληνική Γραικός, το όνομα φυλής Βοιωτών που μετανάστευσε στην Ιταλία τον 8ο αιώνα π.Χ.. Με αυτό το όνομα ήταν γνωστοί οι Έλληνες στη Δύση.

Στην επαφή τους με τους Ρωμαίους ίσως και να οφείλεται η λατινική ονομασία Graeci για όλες τις ελληνόφωνες φυλές.

Ίωνες

Στην Ανατολή, καθιερώθηκε ένας εντελώς διαφορετικός όρος. Οι αρχαίοι λαοί της Μέσης Ανατολής αναφέρονταν στους Έλληνες ως Yunan, από την περσική λέξη Γιαουνά (Yaunâ), η οποία με τη σειρά της προέρχεται από την ελληνική Ιωνία, δηλαδή τα δυτικά παράλια της Μικράς Ασίας.

Στα τέλη του 6ου αιώνα π.Χ., οι Πέρσες κατέκτησαν την ιωνική φυλή κι έτσι η ονομασία αυτή επεκτάθηκε για όλους τους Έλληνες.

Ο όρος Yunan χρησιμοποιείται σήμερα στα τουρκικά, τα αραβικά , τα περσικά, τα αζερικά, τα ινδικά Χίντι και τις γλώσσες Μαλάι (Ινδονησία, Μαλαισία κα).

Αλλοίωση της σημασίας του «Έλληνα»

Η ονομασία Έλληνας απέκτησε εντελώς θρησκευτική σημασία στους πρώτους χριστιανικούς αιώνες μέχρι και το τέλος της πρώτης χιλιετίας, διάστημα κατά το οποίο διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία. Καίρια ήταν η επαφή με τον Ιουδαϊσμό, καθώς κληροδότησε τη θρησκευτική διαφοροποίηση των ανθρώπων. Οι Εβραίοι, όπως κι οι Έλληνες, διαφοροποιούσαν εαυτούς από τους ξένους, οι πρώτοι όμως με θρησκευτικά κι όχι πολιτιστικά κριτήρια.

Με την κατάκτηση των Ελλήνων από τη Ρώμη, όπως οι Έλληνες θεωρούσαν βαρβάρους όλους τους απολίτιστους λαούς, έτσι κι οι Εβραίοι θεωρούσαν όλους τους παγανιστές goyim(άπιστους, κυριολεκτικά “έθνη”). Η θρησκευτική αυτή διάκριση υιοθετήθηκε από τους πρώτους Χριστιανούς κι έτσι αναφέρονταν σε όλους τους παγανιστές ως Έλληνες.

Ρωμιοί

Ρωμαίοι είναι η ονομασία με την οποία οι Έλληνες ήταν γνωστοί κατά τον Μεσαίωνα.

Ενώ η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία εκχριστιανιζόταν, η θρησκευτική αλλοίωση του ονόματος Έλληνολοκληρώθηκε. Στη διάρκεια εκείνης της περιόδου οι Έλληνες της Αυτοκρατορίας υιοθέτησαν την ονομασία Ρωμαίοι, επειδή η προηγούμενη είχε χάσει την παλαιότερη σημασία της.

Έτσι ενώ η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία εξελληνιζόταν, το όνομα των Ελλήνων εκρωμαϊζόταν!

Το ξένο δανεικό όνομα αρχικά είχε περισσότερο πολιτική παρά εθνική σημασία.

Η χρήση του ονόματος Ρωμαίος πάντα δήλωνε την κατοχή πολιτικών δικαιωμάτων και ποτέ καταγωγή.

Ο ιστορικός Προκόπιος προτιμά να αποκαλεί τους Βυζαντινούς εξελληνισμένους Ρωμαίους , ενώ άλλοι συγγραφείς χρησιμοποιούν Ρωμαιοέλληνες και Ελληνορωμαίοι, αποβλέποντας στο να δηλώσουν καταγωγή και κατοχή πολιτικών δικαιωμάτων συγχρόνως.

Οι Ρωμαίοι ως έθνος μετά τον 13ο αιώνα

Σύμφωνα με ορισμένους ιστορικούς οι «Ρωμαίοι» των τελευταίων αιώνων του Βυζαντίου αποτελούσαν έθνος που σε μεγάλο βαθμό, και ειδικά μετά την κατάκτηση της Κωνσταντινούπολης από τους Φράγκους το 1204, ταυτίζεται με το νεότερο ελληνικό έθνος.

Οι Ρωμαίοι δεν θεωρούσαν τον εαυτό τους Έλληνες πριν το 1204 και ο Ελληνισμός ήταν κατασκευή των μορφωμένων η οποία κατά την Αυτοκρατορία της Νίκαιας έγινε το κύριο συστατικό μια εθνικιστικής ιδεολογίας.

Ο όρος «Ρωμαίος» δεν ταυτίζεται με τον υπήκοο του Βυζαντίου αφού αποδίδεται και σε χριστιανούς υπό τον Τούρκο σουλτάνο ενώ υπάρχουν υπήκοοι του Βυζαντίου που δεν θεωρούνται Ρωμαίοι αλλά «αλλογενείς» και «βάρβαροι».

Τα κύρια όρια αυτής της εθνικής ομάδας, η ορθοδοξία και η ελληνική γλώσσα, έπρεπε να είχαν αποκτηθεί εκ γενετής.

Βυζαντινοί

Η συνηθισμένη λέξη για έναν Έλληνα της Ανατολής είχε αρχίσει να είναι το Ρωμαίος, το οποίο εμείς οι σύγχρονοι αποδίδουμε ως Βυζαντινός.

Ο όρος “Βυζαντινή Αυτοκρατορία” επινοήθηκε το 1557, έναν αιώνα περίπου μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τον Γερμανό ιστορικό Ιερώνυμο Βολφ.

Ο όρος επανεμφανίστηκε στα μέσα του 19ου αιώνα και από τότε έχει κυριαρχήσει πλήρως στην ιστοριογραφία, ακόμη και στην Ελλάδα, παρά τις αντιρρήσεις του Κωνσταντίνου Παπαρρηγόπουλου (ισχυρού Έλληνα ομολόγου του Gibbon) ότι η αυτοκρατορία θα έπρεπε να καλείται “Ελληνική”. Λίγοι Έλληνες λόγιοι υιοθέτησαν την ορολογία εκείνη την εποχή, αλλά έγινε δημοφιλής μόνο το δεύτερο μισό του 20ου αιώνα.

Αναβίωση της σημασίας «Έλληνας»

H εξωεκκλησιαστική χρήση της ονομασίας Έλληνας αναβίωσε τον 9ο αιώνα, μετά την έκλειψη του παγανισμού, που δεν ήταν πλέον απειλή για την κυριαρχία του Χριστιανισμού. Ο όρος στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία απέκτησε αρχικά την πολιτισμική του σημασία και μέχρι τον 11ο αιώνα απέκτησε την αρχική του σημασία: του ανθρώπου με ελληνική καταγωγή, συνώνυμου εκείνη την εποχή με τον όρο Ρωμαίος.

Μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους, τονίζεται ο ελληνικός εθνικισμός.

Η εξέλιξη του ονόματος ήταν αργή και ποτέ δεν αντικατέστησε πλήρως το “ρωμαϊκό” όνομα.

Ο ίδιος ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος ανακήρυξε την Κωνσταντινούπολη ως το “καταφύγιο των Χριστιανών, ελπίδα και αγάπη όλων των Ελλήνων”.

Αντιπαράθεση των όρων “Έλληνες”, “Ρωμαίοι” και “Γραικοί”

Μετά την πτώση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και κατά τη διάρκεια της οθωμανικής κατοχής, ξεκίνησε μια διαμάχη γύρω από τις τρεις διαφορετικές ονομασίες των Ελλήνων.

Η διαμάχη αυτή κόπασε για κάποιο χρονικό διάστημα μετά την Ελληνική Επανάσταση του 1821, αλλά επιλύθηκε οριστικά μόλις στις αρχές του 20ού αιώνα, μετά την κατάληψη της Μικράς Ασίας από τους Τούρκους.

Στη διάρκεια της Τουρκοκρατίας δεν έπαυσε η συναίσθηση της καταγωγής από την αρχαιότητα. Αντίθετα, για την ονομασία «Έλληνες» δίνονταν επιχειρήματα την καταγωγή τους απευθείας από τους αρχαίους Έλληνες.

Η Ελλάδα ήταν ένα κράμα γλωσσών, πολιτισμών, εθνοτήτων και θρησκειών. Επίσης, ήταν τμήμα μιας πολυεθνικής αυτοκρατορίας η οποία δεν είχε καμία σχέση με την Ευρώπη. Η έλλειψη παιδείας και νόμων ήταν το βασικό χαρακτηριστικό της. Οι σουλτάνοι δεν ήταν φίλοι των γραμμάτων, των τεχνών και των επιστημών, αντίθετα με τους Ευρωπαίους μονάρχες οι οποίοι τα καλλιεργούσαν στις αυλές τους.

Το Οθωμανικό κράτος είχε εντελώς διαφορετικό χαρακτήρα, άλλη κυρίαρχη θρησκεία, άλλους θεσμούς, άλλη πολιτική οργάνωση. Τα θρησκεύματα που υπήρχαν στην αυτοκρατορία χωρίζονταν σε μιλέτια: το μιλέτι των πιστών (μουσουλμάνων), το μιλέτι των Εβραίων και το μιλέτι των Ρωμιών (Ρούμ). Οι “πιστοί” και οι “άπιστοι” (γκιαούρηδες) είχαν τα αντίστοιχα προνόμια και υποχρεώσεις που προβλέπονται από τον ισλαμικό νόμο.

Οι έννοιες Γένους και Έθνους άλλοτε συγκλίνουν και άλλοτε αποκλίνουν.

Στην αρχή, το Γένος βασίζεται στην καταγωγή. Με τον όρο Γένος εννοείται το σύνολο των Ελλήνων που κατοικεί στην πάλαι ποτέ Βυζαντινή Αυτοκρατορία, το οποίο είναι κληρονόμος της.

Κατά κάποιο τρόπο το Γένος είναι σε αναλογία με τη θρησκευτική ταυτότητα των Ελλήνων, δεν ερχόταν σε ρήξη με την αυτοκρατορία και ήταν ενταγμένο στο μιλέτ, τη θρησκευτική ομάδα που ήταν θεσμός των Οθωμανών.

Αντίθετα το Έθνος, εκφράζει τις νέες ιδέες. Ο όρος είναι αποτέλεσμα των εθνικιστικών τάσεων, βασισμένος στα κηρύγματα των Διαφωτιστών, της Γαλλικής επανάστασης.

Η επιδίωξη εδώ είναι η δημιουργία εθνικού δημοκρατικού κράτους, το οποίο δεν έχει κέντρο του την Πόλη αλλά την κυρίως Ελλάδα. Παρατηρείται η εμφάνιση του όρου, «ελληνική πατρίδα».

Όπως μπορούμε να συμπεράνουμε, το Έθνος δεν έχει να κάνει με τη θρησκεία αλλά με την πολιτική και είναι μεταγενέστερο . Η ύπαρξη των όρων αυτών έρχεται σε αντιστοιχία και με την ονοματοθεσία των Ελλήνων στην οποία κυριαρχούν τρία ονόματα.

Καταρχήν, είναι οι Ρωμιοί που υποστηρίζονται από τους εκπροσώπους της Εκκλησίας και τα μέλη της άρχουσας ελληνικής τάξης, στενά συνδεδεμένα με αυτή, τους Φαναριώτες, καθώς και οι αξιωματούχοι του σουλτάνου οι οποίοι έχουν στα χέρια τους την τοπική αυτοδιοίκηση. Φυσικά, οι πρόμαχοι του τίτλου αυτού επιθυμούν τη, με κάθε τρόπο, διατήρηση του Αυτοκρατορικού μοντέλου. Ο όρος Ρωμιός την εποχή αυτή είναι γεγονός ότι κατέχει περισσότερο θρησκευτικό χαρακτήρα, παρά πολιτικό ή εθνικό.

Η καταγωγή του ονόματος των Ρωμιών έρχεται από τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Με τον εξελληνισμό της, όμως, άρχισε να μεταβάλλεται και να απομακρύνεται από αυτήν. Όχι, όμως, και το όνομα που εξακολούθησε να δηλώνει την ταυτότητα των κατοίκων της αυτοκρατορίας Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η Εκκλησία η οποία εκπροσωπούνταν από το Οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης, ήταν αυστηρά ιεραρχημένη, ενώ παράλληλα, τύγχανε προνομίων, όπως οικονομική διαχείριση, δικαστική εξουσία και σχετική διοικητική αυτονομία.

Το Πατριαρχείο προσπάθησε να προβάλλει τη γλώσσα των εκκλησιαστικών κειμένων και τη διδασκαλία της, έχοντας έδρα του τη συνοικία, Φανάρι, της Πόλης, όπου και εδραιώθηκε και η ελληνική αριστοκρατία, οι Φαναριώτες.

Οι Φαναριώτες αποτέλεσαν καθοριστικό παράγοντα του Γένους για το λόγο ότι, είχαν στα χέρια τους εκτελεστική εξουσία. Οι Φαναριώτες είχαν και καλή σύνδεση με τη Ρωσία πάνω στην οποία αυτοί και η Εκκλησία στήριζαν τις ελπίδες τους για απελευθέρωση.

Παράλληλα με το όνομα των Ρωμιών, η ονομασία Γραικοί υποστηρίζεται από παράγοντες του εξωτερικού και τους Έλληνες της διασποράς. Ήδη από παλαιότερα υπήρχαν στην Ευρώπη Ελληνικές παροικίες στις οποίες παρατηρήθηκε μεγάλη εκδοτική δραστηριότητα.

Είναι γνωστό ότι μετά την άλωση πολλοί Βυζαντινοί λόγιοι πήγαν στην Ευρώπη και βοήθησαν στη μελέτη των Αρχαίων Ελλήνων, πάνω στην οποία είχαν στηριχθεί το κίνημα της Αναγέννησης και του Διαφωτισμού.

Ο Αδαμάντιος Κοραής θεωρεί ότι οι Έλληνες πρέπει να βασιστούν στην Γαλλία, στηριζόμενος στο Διαφωτισμό που έχει προηγηθεί και προτείνει την υιοθέτηση του ονόματος Γραικός, για τον λόγο ότι οι Ευρωπαίοι αποκαλούσαν τους Έλληνες με αυτόν τον τρόπο. Είναι αντίθετος με το αυτοκρατορικό μοντέλο και την ονομασία Ρωμιός, ενώ παράλληλα προτείνει και το όνομα Έλληνας.

Τέλος, η ονομασία Έλληνες, υποστηρίζεται κυρίως από αυτούς που θεωρούν απαραίτητη τη σύνδεση με την αρχαιότητα. Έρχονται και αυτοί σε σύγκρουση με το αυτοκρατορικό μοντέλο και καταφεύγουν στην ευρωπαϊκή βοήθεια με κυριότερο αίτημα την ένταξή τους στο δυτικό κόσμο.

Αποστρέφονται το Βυζάντιο το οποίο εξάλλου είχε καταδιώξει το αρχαιοελληνικό πνεύμα. Η ονομασία αυτή συνδέεται με την γέννηση της εθνικής συνείδησης που ήταν αποτέλεσμα της έλευσης των Διαφωτιστικών ιδεών και της εθνικιστικής έξαρσης στην Ευρώπη.

Συμπερασματικά, μέσα στις ιδεολογικές και πολιτικές ανακατατάξεις της περιόδου τίθενται θεμελιώδη ζητήματα για τον ελληνισμό. Η περίοδος αυτή είναι από τις πλέον σημαντικές για το λόγο ότι αποτελεί την απαρχή της εθνικής παλιγγενεσίας και της επιδίωξης για την απομάκρυνση των Ελλήνων από το πλαίσιο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Το σημαντικότερο ίσως στοιχείο είναι η διαμόρφωση της νεοελληνικής συνείδησης και της εθνικής ταυτότητας. Σ’ αυτήν την περίοδο τίθενται οι βάσεις για τη διαμόρφωση της νεοελληνικής γλώσσας και την απαλλαγή της από τις ξένες προσμείξεις, και της παιδείας αμφότερα στοιχεία ταυτότητας και διαμόρφωσης του Νεοέλληνα.

Η Κοινωνική Μηχανική του Εμβολίου

Το εμβόλιο κι ο αναπτυσσόμενος διαχωρισμός της Κοινωνίας.

Η (προπαγανδιστική) ώθηση για να λάβουν όλοι μία ένεση για τον COVID-19 μπορεί και να είναι το μεγαλύτερο έργο κοινωνικής μηχανικής που έχει δει ποτέ ο κόσμος. Οι κυβερνήσεις, η Big Pharma, οι οργανισμοί, τα δημόσια πρόσωπα, οι επαγγελματίες του τομέα της υγείας και τα μέσα ενημέρωσης μπόρεσαν να πείσουν εκατομμύρια ανθρώπους να κάνουν πειραματικά εμβόλια βασιζόμενα σε τεχνολογία που δεν είχε χρησιμοποιηθεί ξανά πάνω σε ανθρώπους. O FDA και το CDC (Centers for Disease Control and Prevention) δήλωσαν ότι είναι ασφαλή (πλην λίγων αναμενόμενων παρενεργειών) έπειτα από λίγους μήνες κλινικών δοκιμών και τα ώθησαν στην αγορά πολύ πριν την αναμενόμενη 18μηνη χρονική περίοδο δοκιμών.

Από την αρχή της «πανδημίας», κυβερνητικοί αξιωματούχοι, ειδικοί σε θέματα υγείας και άνθρωποι όπως ο Bill Gates, ο Zeke Emanuel και ο Tedros Adhanom Ghebreyesus συνέχισαν να παπαγαλίζουν την ιδέα ότι “τίποτα δεν θα επέστρεφε στο φυσιολογικό μέχρι να έρθει ένα εμβόλιο για να κάνει την κοινωνία ξανά ασφαλή”. Οι βαριές δόσεις των πρωτοσέλιδων, οι δραματικές συνεντεύξεις τύπου και τα επαναλαμβανόμενα καθημερινά σημεία συζήτησης κατέστησαν τους ανθρώπους εντελώς ανίκανους να κατανοήσουν την μαζική ψυχολογική επιρροή που λάμβανε χώρα σε απάντηση στον αόρατο εχθρό γνωστό και ως SARS-CoV-2.

Η Προπαγάνδα της υποσχόμενης Ελευθερίας μέσω του Εμβολίου

«Αυτοί που μπορούν να δώσουν την απαραίτητη ελευθερία για να αποκτήσουν μία μικρή προσωρινή ασφάλεια, δεν αξίζουν ούτε ελευθερία ούτε ασφάλεια». – Ben Franklin

Δεν χρειάζονταν όλοι να κάνουν το εμβόλιο όταν οι εμβολιασμοί ξεκίνησαν στα τέλη του 2020. Αρκετοί αναζητούσαν τις ενέσεις και δεν μπορούσαν να περιμένουν να καυχηθούν γι’ αυτό, πιστεύοντας πως με αυτόν τον τρόπο προστάτευαν την υγεία τους και βοηθούσαν στο να τερματιστεί η «πανδημία». Ωστόσο, η διστακτικότητα ή σε ορισμένες περιπτώσεις, η απροκάλυπτη άρνηση λήψης αποφάσεων μεταξύ των στρατιωτικών, των εργαζομένων στον τομέα της υγείας, των μειονοτήτων, των Ρεπουμπλικάνων και των Ευαγγελικών δεν θα ήταν ανεκτή από τους αυταρχικούς που πιστεύουν ότι γνωρίζουν το καλύτερο για την υγεία ενός ατόμου. Καθώς οι αριθμοί των πληθωρικών εθελοντών που είναι πρόθυμοι να κάνουν τις ενέσεις ελαττώνονται, οι χώροι μαζικού εμβολιασμού άρχισαν να κλείνουν. Ως αποτέλεσμα, μία διαφημιστική εκστρατεία ύψους 1,5 δισεκατομμυρίων δολαρίων ξεκίνησε τον Μάρτιο από την διοίκηση του Biden για να εκφοβίσει κάθε Αμερικάνο να εμβολιαστεί.

Μία εταιρική σχέση μεταξύ του Λευκού Οίκου και του Συμβουλίου Διαφημίσεων δημιούργησε την εκστρατεία ‘’It’s Up to You’’ (Εξαρτάται από σένα), απεικονίζοντας όλους τους ζωντανούς πρώην προέδρους των ΗΠΑ καθώς και τις συζύγους τους (φυσικά, εκτός του Trump), ενθαρρύνοντας όλους να «ανεβάσουν τα μανίκια τους και να κάνουν το κομμάτι τους».

Υπό την αιγίδα της «Πρωτοβουλίας για την Εκπαίδευση του Εμβολίου» του Συμβουλίου Διαφημίσεων, ξεκίνησαν εκστρατείες με στόχο τις κοινότητες των Αφρο-αμερικανών και των ισπανόφωνων, τις εκκλησίες, τις γυναίκες και τους γονείς. Διάφορες διαφημίσεις με χαρακτήρες του Sesame Street είχαν ως στόχο τα μικρά παιδιά, τα οποία μετέδιδαν ότι ο εμβολιασμός οδηγεί στην ανάκτηση των χαμένων ελευθεριών, όπως η επίσκεψη στους παππούδες και το να παίζουν με άλλα παιδιά.

Καθώς ανακοίνωσε ο Πρόεδρος Biden τον στόχο της χορήγησης 200 εκατομμυρίων δόσεων εμβολίων μέσα στις πρώτες 100 ημέρες της προεδρίας του, η εκστρατεία προπαγάνδας απέκτησε πάλι δημοσιότητα τον Απρίλιο, καθώς τα Κέντρα Ελέγχου για Ασθένειες και Πρόληψη (CDC) έλαβαν πρόσθετη χρηματοδότηση ύψους 3 δισεκατομμυρίων δολαρίων από την HHS (Health and Human Services) για να «ενισχύσουν την εμπιστοσύνη στα εμβόλια». Η διαφημιστική εκστρατεία “We Can Do This” άρχισε να περιλαμβάνει τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, την τηλεόραση και τις λαϊκές προσπάθειες με ένα κοινοτικό σώμα «αξιόπιστων φωνών σε κοινότητες σε όλη την χώρα».

Το Community Corps (κοινοτικό σώμα) δημιουργήθηκε για να «κινητοποιήσει επαγγελματίες του τομέα της υγείας, επιστήμονες, κοινοτικές οργανώσεις, ηγέτες πίστης, επιχειρήσεις, αγροτικά ενδιαφερόμενα μέρη, οργανώσεις πολιτικών δικαιωμάτων, αθλητικές ομάδες, αθλητές και γενικότερα Αμερικάνους για να γίνουν ηγέτες μέσα στις δικές τους κοινότητες ώστε να προωθήσουν τον εμβολιασμό των φίλων, της οικογένειάς τους και των γειτόνων τους. Ένα δείγμα των πολλών οργανισμών που συμμετέχουν στο κοινοτικό σώμα περιλαμβάνει: AARP, Αμερικανική Ακαδημία Παιδιατρικής, Αμερικανική Ιατρική Ένωση, COVID Συνεργατική, Γεύματα στο Wheels America, MLB, NFL, Εθνική Ένωση Ευαγγελικών, Εθνικός Δικηγορικός Σύλλογος, Περιήγηση PGA, Προγραμματισμένη γονική μέριμνα… κ.α.

Το Community Corps έχει επιφορτιστεί με το να πλησιάσει τους διστακτικούς του εμβολίου με κάθε δυνατό τρόπο. Από αναδυόμενες σκηνές και κινητά κέντρα εμβολιασμού σε εκστρατείες από πόρτα σε πόρτα, έχοντας την άδεια να κάνουν τους ανθρώπους να εμβολιαστούν ακόμα και στα πιο δύσκολα μέρη. Για να τους εξοπλίσουν γι’ αυτό το έργο, τους παρέχεται μία εργαλειοθήκη γεμάτη από τίποτα, εκτός από τα λαμπερά σημεία ομιλίας ώστε να τους βοηθήσουν να πείσουν τους αρνητές να εμβολιαστούν επειδή «το να εμβολιαστείς θα σημαίνει να περνάς περισσότερο χρόνο με τους αγαπημένους σου και να αλληλεπιδράς στην κοινωνία». Κατά τρόπο βολικό, έξω από αυτήν την εργαλειοθήκη είναι η αποποίηση, ότι επί του παρόντος, δεν υπάρχει εμβόλιο που να έχει εγκριθεί από τον FDA για την πρόληψη του COVID-19, δεδομένου ότι τα πληροφοριακά δελτία για κάθε εγκεκριμένο εμβόλιο EUA είναι κατηγορηματικά. (Επιπλέον κανένας δεν αναλαμβάνει ευθύνη γι’ αυτά.)


Η Big Tech και ο γίγαντας των social media, το Facebook έχουν λογοκρίνει πληροφορίες που έρχονται σε αντίθεση με την επίσημη περιγραφή σχετικά με τον COVID-19 και τα εμβόλια από τότε που ξεκίνησε η «πανδημία». Ωστόσο, δεν είχαν πρόβλημα με το να επιτρέπουν στους χρήστες να ανεβάζουν φωτογραφίες τους με την καμπάνια “We Can Do This” ώστε να βοηθήσουν τους Αμερικανούς να «μοιραστούν με την οικογένεια, τους φίλους και τους ακόλουθους ότι σκοπεύουν να εμβολιαστούν».

Τους τελευταίους μήνες, πολλοί ειδικοί, κυβερνητικοί αξιωματούχοι και διασημότητες έκαναν συντονισμένες εμφανίσεις στα μέσα ενημέρωσης, ενισχύοντας τις προσπάθειες προπαγάνδας δισεκατομμυρίων δολαρίων για να πείσουν τους Αμερικανούς να σταματήσουν να αμφισβητούν την αναγκαιότητα και την ασφάλεια των «εμβολίων». Μερικές από αυτές τις δηλώσεις περιείχαν ακόμη και απειλές, όπως αυτές που ήταν συχνές από τους επικεφαλής συνομιλιών του CNN, Dr. Leana Wen και τον ιατρικό ηθικολόγο Arthur Kaplan.

«Μετά τον εμβολιασμό, συνεχίστε να φοράτε την μάσκα. Πρέπει να κατανοήσουμε ότι οι μάσκες και τα εμβόλια είναι το εισιτήριο για την επιστροφή στην κανονικότητα. Έπειτα, (μετά τον εμβολιασμό) θα μπορείτε να ταξιδέψετε και να δείτε την οικογένειά σας». Leana Wen, PBS News Hour

«Θέλεις να επιστρέψεις στην διά ζώσης εργασία; Πρέπει να μου δείξεις το πιστοποιητικό εμβολιασμού. Θέλεις να πας σε μπαρ ή σε εστιατόριο; Πρέπει να μου δείξεις το πιστοποιητικό εμβολιασμού. Εάν υποσχεθείς στους ανθρώπους περισσότερη κινητικότητα, περισσότερη ικανότητα για την απόκτηση μίας δουλειά, περισσότερη ικανότητα για ταξίδια, αυτό είναι ένα πολύ ισχυρό κίνητρο για να επιτευχθεί ο πληρέστερος εμβολιασμός». Arthur Kaplan, CNN

«Αναλάβετε τον έλεγχο της υγείας της οικογένειάς σας -Στήριξη ανοσοποιητικού συστήματος» (Διαφήμιση)

Οι δηλώσεις αυτές ακούστηκαν από τον Πρόεδρο Biden, ο οποίος απείλησε:

«Έπειτα από ένα χρόνο σκληρής δουλειάς και τόσων θυσιών, ο κανόνας πλέον είναι απλός, εμβολιαστείτε ή φορέστε την μάσκα μέχρι να το κάνετε».

Από την άλλη πλευρά του Ατλαντικού, ο πρώην Πρωθυπουργός του Ηνωμένου Βασιλείου Tony Blair, είπε σε μία συνέντευξη στην εκπομπή Good Morning Britain:

«…οι άνθρωποι πρέπει να καταλάβουν ότι στο τέλος, ο εμβολιασμός θα είναι η μοναδική διαδρομή προς την ελευθερία».

Εμβολιασμός με κάθε δυνατό μέσο.

«Αν ένα έθνος εκτιμά κάτι περισσότερο από την ελευθερία, θα χάσει την ελευθερία του και η ειρωνεία είναι ότι αν εκτιμά περισσότερο την άνεση ή τα χρήματα, θα τα χάσει και αυτά» – W. Somerset Maugham

Οι παραδοσιακές εκστρατείες marketing δεν έχουν δουλέψει και πολύ καλά για να πείσουν πολλούς από τους μη εμβολιασμένους να εμβολιαστούν. Καθώς οι άνθρωποι ανακαλύπτουν την πληθώρα των ανεπιθύμητων συμβάντων που αναφέρονται στο σύστημα VAERS της CDC και άλλα όπως η EudraVigilance και στο VigiAccess του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, η διστακτικότητα και η άρνηση για το εμβόλιο έχουν ενισχυθεί. Να προστεθεί ότι σ’ αυτό το αυξανόμενο κύμα σκεπτικισμού, πολλοί γιατροί, επαγγελματίες του τομέα της υγείας και επιστήμονες που δεν φοβούνται να χτυπήσουν το σύστημα, έχουν εκδώσει διάφορες προειδοποιήσεις σχετικά με τον πιθανό κίνδυνο που μπορεί να θέσουν αυτά τα εμβόλια στο μέλλον. Μία ακριβής εικόνα όλων των διαφόρων τύπων ανεπιθύμητων συμβάντων που αναφέρθηκαν μπορεί να απεικονιστεί στην παρακάτω φωτογραφία βάση δεδομένων της VigiAccess από τις 25 Μαΐου του 2020:


Αυτά τα στοιχεία δεν έχουν αποθαρρύνει την Γκεστάπο του εμβολίου, καθώς έχουν εφεύρει αδιανόητους νέους τρόπους για να καλοπιάσουν όσο το δυνατόν περισσότερους ανθρώπους για να εμβολιαστούν. Οι κυβερνήσεις, οι εταιρείες και οι οργανώσεις έχουν στραφεί σε μία χαλαρή τακτική για να δελεάσουν τους μη εμβολιασμένους να συμμετάσχουν στο μεγαλύτερο ιατρικό πείραμα του κόσμου προσφέροντας δωρεάν:

• Μπύρες.
• Ντόνατς.
• Μαριχουάνα.
• Μπέργκερ με πατάτες.
• Δωροκάρτες.
• Δωρεάν πτήσεις για έναν χρόνο.
• Αποταμιευτικά ομόλογα.
• Υποτροφίες κολεγίων.
• Δωρεάν μεταφορές με Uber και Lyft.


Η Καλιφόρνια, το Κολοράντο, το Οχάιο, το Όρεγκον και η Νέα Υόρκη δημιουργούν ευκαιρίες για τους εμβολιασμένους ώστε να κερδίσουν λαχεία και σε μερικές περιπτώσεις μπορούν να κερδίσουν μέχρι και 5 εκατομμύρια δολάρια.

Σε ένα άρθρο του CNN με τίτλο «Ναι, είναι καλή ιδέα να δωροδοκείται ο λαός για να εμβολιαστεί», ο συγγραφέας εκφράζει την έγκρισή του γι’ αυτό το «ό,τι χρειαστεί για να εμβολιαστούμε όλοι» δηλώνοντας:

«Τους τελευταίους μήνες, η δημόσια και ιδιωτική καινοτομία στην Αμερική έχει δημιουργήσει έναν στόχο: να δωροδοκήσουν τους ανθρώπους για να εμβολιαστούν. Το να εμβολιαστούν οι άνθρωποι είναι απαραίτητο για την δημόσια υγεία, είναι απαραίτητο για να υπερασπιστούμε εκείνους που δεν μπορούν να εμβολιαστούν και αν η δωροδοκία το καταφέρει αυτό, τότε το υποστηρίζω απόλυτα. Δεν θα έπρεπε να δωροδοκούμε για να εμβολιαστούμε. Και ενώ οι άνθρωποι μπορούν να κάνουν ό,τι θέλουν με τα ίδια τους τα σώματα αυτό δεν περιλαμβάνει το δικαίωμα να φέρουν μία θανατηφόρα ασθένεια σε δημόσιους χώρους. Ο τρόπος για να εμβολιαστούν οι άνθρωποι θα πρέπει απλώς να απαιτεί εμβολιασμό ή τεκμηριωμένη ιατρική εξαίρεση προκειμένου τα παιδιά να επιστρέψουν στα σχολεία, οι επιχειρήσεις να συνεχίσουν να λειτουργούν και να υπάρχει συνωστισμός σε δημόσιους χώρους. Από τα ντόνατς μέχρι την μαριχουάνα, από την μπύρα μέχρι τα μετρητά – οι ιδιωτικές και οι δημόσιες οντότητες είναι κατάλληλα δημιουργικές όταν πρόκειται να πείσουν τους ανθρώπους για τα εμβόλια. Αλλά όλα αυτά είναι τα καρότα. Χρειαζόμαστε και το ραβδί».



Σε μία εμφάνιση στο CNN, η ιδέα του καρότου και του ραβδιού παρεκτράπηκε από την πρώην διευθύντρια του Planned Parenthood Dr. Leana Wen, η οποία δήλωσε:

«Πρέπει να καταστήσουμε σαφές ότι το εμβόλιο είναι το εισιτήριο για την ζωή που είχαμε πριν την πανδημία. Και το παράθυρο για να το κάνουμε αυτό είναι στενό. Ανέφερε πως όλα πολλά κράτη ξανά ανοίγουν. Επαναλειτουργούν 100%. Και έχουμε ένα πολύ στενό παράθυρο για να συνδέσουμε την επανεκκίνηση με την κατάσταση εμβολιασμού. Γιατί, αν τα πάντα ξανά ανοίξουν, τότε τι θα απογίνει το καρότο; Πώς θα παρακινήσουμε τους ανθρώπους να εμβολιαστούν; Γι’ αυτό λοιπόν πιστεύω ότι το CDC και η διοίκηση του Biden πρέπει να βγουν τολμηρά και να πουν «Αν εμβολιαστείτε, μπορείτε να κάνετε όλα αυτά τα πράγματα που θέλετε».

Είναι τυχαίο το γεγονός ότι, λίγο μετά τις δηλώσεις της Wen, η διοίκηση της CDC και του Biden άρχισαν να εκδίδουν χαλαρές συστάσεις για χρήση της μάσκας και κοινωνικής αποστασιοποίησης και επιτρέποντας στις επιχειρήσεις να λειτουργούν χρησιμοποιώντας περισσότερη χωρητικότητα γι’ αυτούς που είχαν πλήρως εμβολιαστεί;

Οι πανδημίες και οι εκστρατείες μαζικού εμβολιασμού είναι μεγάλες επιχειρήσεις. Αναρωτιέμαι πόσα από τα 20 δις δολάρια που η Big Pharma δαπανά ετησίως για την εμπορία προϊόντων απευθείας σε γιατρούς και άλλους ιατρικούς επαγγελματίες καταλήγουν στις τσέπες της Δρ. Wen -και άλλων- για πειραματικά «εμβόλια»; Υπάρχουν επίσης 40 νέοι δισεκατομμυριούχοι που δημιουργήθηκαν με δεσμούς σε εταιρείες που μάχονται την πανδημία, ενώ μόνο τα εμβόλια έχουν γεννήσει 9 νέους δισεκατομμυριούχους.

Οι άνθρωποι που προωθούν το καθεστώς του εμβολιασμού για την επαναλειτουργία της κοινωνίας είναι στην πραγματικότητα το πρόβλημα. Πολλοί από αυτούς εργάζονται για εταιρείες που χρηματοδοτούνται άμεσα και έμμεσα από την Big Pharma, έτσι ώστε να μην τολμήσουν να επικρίνουν όλα τα προϊόντα που παράγονται από τους φαρμακοποιούς τους. Άλλοι έχουν υποστεί πλύση εγκεφάλου για να πιστεύουν ότι το μόνο πράγμα που μπορεί να τους σώσει από αυτήν την «θανατηφόρα πανδημία» είναι ένα εμβόλιο, ενώ αγνοούνται ή εσκεμμένα καταστέλλονται τα ακόλουθα γεγονότα:

• Οι αποτελεσματικές θεραπείες όπως η υδροξυχλωροκίνη, ο ψευδάργυρος, η αζιθρομυκίνη, η ιβερμεκτίνη, η βοουδεσονίδη και η Βιταμίνη D είχαν δυσφημιστεί και η συζήτηση γύρω τους συχνά λογοκρινόταν.

• Σύμφωνα με το κέντρο πληροφόρησης κορωνοϊού του John Hopkins, το ποσοστό θνησιμότητας των ΗΠΑ είναι 1,8% πράγμα που σημαίνει ότι το ποσοστό επιβίωσης για όσους περνούν τον Covid-19 είναι 98,2%. Το ποσοστό των παιδιών είναι ουσιαστικά ανύπαρκτο.

• Το 94% των θανάτων από Covid-19 θα μπορούσαν επίσης να αποδοθεί σε άλλες αιτίες. Το 94% των ατόμων που πέθαναν από Covid-19 είχαν κατά μέσο όρο 4 πρόσθετες παθήσεις οι οποίες θα μπορούσαν να έχουν άμεση σχέση με τον θάνατό τους.

• Τα τεστ ανίχνευσης της ασθένειας φουσκώνουν τον αριθμό των πραγματικών κρουσμάτων κορωνοϊού σε εξαιρετικά υψηλό επίπεδο ψευδών θετικών.


Τα συμβατικά μέσα ενημέρωσης και όλοι οι επίσημοι φύλακες αρνούνται να αναγνωρίσουν ότι τα εμβόλια για τον Covid-19 έχουν προκαλέσει πρωτοφανή ποσότητα πόνου και θανάτου από τότε που άρχισαν οι μαζικοί εμβολιασμοί. Στην πραγματικότητα, από τις 21 Μαΐου, υπήρξαν 4.406 θάνατοι που αναφέρθηκαν στο VAERS έπειτα από την πραγματοποίηση της ένεσης κατά του κορωνοϊού. Αυτός ο εξαμηνιαία συνολικός αριθμός είναι ήδη μεγαλύτερος από τους 2.149 θανάτους που καταγράφηκαν από το 1997 μέχρι και το 2013 από όλα τα άλλα εμβόλια σε συνδυασμό. Εφόσον το VAERS αποτυπώνει σε εύρος από 1% έως και 10% όλων των περιστατικών, ο πραγματικός αριθμός των νεκρών θα μπορούσε να είναι ίσος με 440.600. Κανένας από αυτούς τους θανάτους ή τους «τραυματισμούς» δεν χρειάστηκε να συμβεί καθώς υπήρχαν σημάδια επιπλοκών κατά τις σύντομες κλινικές δοκιμές, μεταξύ των οποίων:

• Το εμβόλιο της Moderna προκάλεσε αρνητικές αντιδράσεις σε «πάνω από το ήμισυ» των συμμετεχόντων της δοκιμής.

• Και η Moderna και η Pfizer αναγνώρισαν ότι και τα δύο εμβόλια ήταν πιθανό να προκαλέσουν παρόμοια συμπτώματα με αυτά του Covid-19.

• 20 εθελοντές υπέφεραν από σοβαρές αντιδράσεις μετά την χορήγηση του εμβολίου Johnson & Johnson κατά την διάρκεια της φάσης δοκιμών 1/2a.

• Η δοκιμή του εμβολίου AstraZeneca είχε ανασταλεί, αφού ένας συμμετέχων βίωσε μία δυσάρεστη αντίδραση γνωστή και ως εγκάρσια μυελίτιδα.

• Δύο συμμετέχοντες πέθαναν κατά την διάρκεια κλινικών δοκιμών της Pfizer.

• 4 εθελοντές ανέπτυξαν την πάθηση Bell’s Palsy (παράλυση του προσώπου) έπειτα από την χορήγηση του εμβολίου της Pfizer.

Ο Διχασμός του εμβολίου και μία νέα τάξη VIP

Το Ισραήλ έχει ήδη διαχωριστεί ουσιαστικά, παρέχοντας δικαιώματα σε αυτούς που έχουν εμβολιαστεί και τα έχει στερήσει σε αυτούς που δεν έχουν. Κάτι τέτοιο φυσικά δεν αργεί να φτάσει και σε άλλες χώρες, έχοντας ήδη αρχίσει αρκετές χώρες να εφαρμόζουν σχεδία για επαναλειτουργία των οργανισμών και των παροχών υπηρεσιών στους εμβολιασμένους πελάτες.

“Εάν το περασμένο καλοκαίρι ήταν το καλοκαίρι του lockdown, φέτος έχει διαμορφωθεί ως το καλοκαίρι όπου ο όρος VIP αφορά τους εμβολιασμένους. Σε εκδηλώσεις που θα κυμαίνονται από καθημερινά μπάρμπεκιου σε υπαίθριους χώρους, πάρτι, συναυλίες, γάμους και άλλες συγκεντρώσεις, ο εμβολιασμός θα μπορεί να είναι το εισιτήριο για την είσοδο.” -Kathleen Doheny.

Παρακάτω υπάρχει μία δειγματοληψία πρόσφατων τίτλων ΜΜΕ που δείχνουν πώς τα εμβολιασμένα άτομα αποκτούν ειδικά «προνόμια», κάποτε γνωστά και ως βασικά ανθρώπινα δικαιώματα:

• Σχέδιο καθήμενων περνάει μόνο για εμβολιασμένους στο Oregon.

• Μόνο οι εμβολιασμένοι φίλαθλοι των Knicks μπορούν να αγοράσουν εισιτήρια για τον δεύτερο γύρο των playoff.

• Μόνο οι φίλαθλοι των Sabres και των Bills θα μπορούν να παρακολουθήσουν τα παιχνίδια αυτό το φθινόπωρο.

• Συναυλία στην Φλόριντα χρεώνει $18 για εμβολιασμένους και $1000 για τους μη εμβολιασμένους.

• Το Radio City Music Hall θα ανοίξει με 100% πληρότητα μόνο για τους εμβολιασμένους.

• Κάθε γραμμή κρουαζιέρας απαιτεί από τους επιβάτες να είναι εμβολιασμένοι πριν την επιβίβαση.

• Στα εστιατόρια του Σικάγο πλέον υπάρχουν χώροι μόνο για εμβολιασμένους.

• Μπαρ στο Βόρειο Χόλιγουντ θέλει να μετατραπεί σε λέσχη μόνο με μέλη που είναι εμβολιασμένα.

Λες και αν αυτός ο τύπος διαχωρισμού δεν ήταν αρκετά άσχημος, ο συν-οικοδεσπότης του The View, Sunny Hostin, υποστήριξε την αποφυγή όσων αρνούνται να εμβολιαστούν. Ο Michael J. Stern, αρθρογράφος των ΗΠΑ Today, εξέφρασε τις ίδιες διχαστικές, δρακονιανές απόψεις, δηλώνοντας:

“Στο Τέξας, το 61% των λευκών Ρεπουμπλικανών δηλώνουν απρόθυμοι να πάρουν το εμβόλιο ή το αρνούνται. Μπορείτε να χτυπήσετε τον ευφημισμό «διστακτικότητα εμβολίων» στο πρόβλημα, αλλά στο τέλος το G.O.P. και τα παιδιά του G.O.D. διαιωνίζουν έναν ιό που αρρωσταίνει και σκοτώνει ανθρώπους σε πολλές περιπτώσεις. Ένα μεγάλο μέρος του προβλήματος προέρχεται από την λατρευτική σχέση που έχουν πολλοί Ευαγγελικοί και Ρεπουμπλικάνοι με τον πρώην πρόεδρο. Απορρόφησαν τις ατελείωτες προσπάθειές του να υποβαθμίσει τον κίνδυνο του ιού και μετατρέψανε τις προφυλάξεις για την δημόσια υγεία σε ένα κίνημα πολιτικής ελευθερίας. Αλλά τελείωσε ο χρόνος για ανάλυση, του γιατί αυτά τα ανθρώπινα petri dishes επέλεξαν να αγνοήσουν την ιατρική επιστήμη που θα μπορούσε να τα σώσει, κι εμείς έχουμε τελειώσει. Χρειαζόμαστε μια διαφορετική στρατηγική. Προτείνω αποφυγή.”

Αντιμετωπίζοντας τους Αντιεμβολιαστές ως Τρομοκράτες.

Σε κάποιο σημείο, η ντροπή, η αποφυγή και η μειονεκτική μεταχείριση των μη εμβολιασμένων δεν θα είναι αρκετή για τους ηλίθιους που πιέζουν για την συλλογική νοοτροπία όπου όλοι πρέπει να εμβολιαστούν ώστε όλοι να είναι “προστατευμένοι”.

Τώρα αυτά τα τσιράκια που τους ελέγχουν το μυαλό, σημαδεύουν αυτούς που αμφισβητούν την ασφάλεια των εμβολίων και τους εξισώνουν με τρομοκράτες. Αυτές οι τακτικές μοιάζουν με τον στιγματισμό κάποιου ως συνωμοσιολόγο, την στιγμή που εκφράζουν τον σκεπτικισμό ότι η κυβέρνηση αφηγείται ψέματα που πρέπει να πιστέψεις. Γι’ αυτό η Big Tech έχει μετατραπεί σε Big Brother στις προσπάθειές της να λογοκρίνει κάθε πληροφορία που έρχεται σε αντίθεση με τις επίσημες πηγές και να μαρκάρει οποιονδήποτε αμφισβητεί το παραμύθι σχετικά με τον Covid-19 και τις πειραματικές ενέσεις ως διάδοση φημών.

Ο Δρ. Peter Hotez, ένας ευυπόληπτος εμβολιολόγος, εξισώνει την παραπληροφόρηση του εμβολίου με το ίδιο επίπεδο απειλής με την τρομοκρατία, τις επιθέσεις στον κυβερνοχώρο και τον πυρηνικό οπλισμό. Θέλει να το σφραγίσει σχηματίζοντας μία παγκόσμια ομάδα δράσης που αναφέρει στα Ηνωμένα Εθνη ότι:

“Η αντιεμβολιαστική παραπληροφόρηση έχει δημιουργήσει λογικές ερωτήσεις που αφορούν τις ανεπιθύμητες παρενέργειες σε ανησυχίες συνομωσίας, υπερβολικού φόβου και οργή στο να αντιμετωπίζονται σαν «πειραματόζωα». Οι προσπάθειες πρέπει να επεκταθούν στο πεδίο της ασφάλειας στον κυβερνοχώρο, στην επιβολή του νόμου, της δημόσιας εκπαίδευσης και των διεθνών σχέσεων. Μία υψηλού επιπέδου διυπηρεσιακή ομάδα για την υποβολή εκθέσεων στον γενικό γραμματέα του ΟΗΕ θα μπορούσε να αξιολογήσει τον πλήρη αντίκτυπο της αντιτρομοκρατικής επίθεσης και να προτείνει σκληρά και ισορροπημένα μέτρα. Η ομάδα αυτή θα πρέπει να συμπεριλάβει ειδικούς που έχουν αντιμετωπίσει πολύπλοκες παγκόσμιες απειλές, όπως η τρομοκρατία, οι επιθέσεις στον κυβερνοχώρο και ο πυρηνικός εξοπλισμός, επειδή αυτοί που είναι ενάντια στην επιστήμη πλησιάζουν τώρα σε παρόμοια επίπεδα κινδύνου.”

Το γεγονός είναι ότι η πλειοψηφία των ανθρώπων που αμφισβητούν την ασφάλεια και την αναγκαιότητα των εμβολίων δεν είναι ούτε ενάντια στην επιστήμη, ούτε ενάντια στα εμβόλια. Αυτές είναι απλά βολικές ταμπέλες για να απορρίψουν κάποιον που πραγματικά δίνει προσοχή στην πραγματική επιστήμη ως συνωμοσιολόγους. Αλλά, αυτό δεν συμβαίνει όταν βγάζεις συμπεράσματα που δεν ταιριάζουν στην τρέχουσα ατζέντα μαζικού εμβολιασμού.

Η Εποπτεύουσα Αρχή της Βιομετρικής Ασφάλειας είναι το αληθινό «Φινάλε»

Οι άνθρωποι (πειραματόζωα) που τάσσονται υπέρ του lockdown, της χρήσης μάσκας, της αποκλειστικής εισόδου εμβολιασμένων σε υπηρεσίες και οργανισμούς και άλλων πολιτικών για την καταστροφή της ατομικής ελευθερίας και της σωματικής αυτονομίας χρησιμοποιούν αυτή την «κρίση υγείας» ως δικαιολογία για την εισαγωγή βιομετρικών στοιχείων ασφάλειας. Ενώ ο διχασμός αυξάνεται σε μία πληθώρα θεμάτων, με μέλη της οικογένειας σε αντίθεση με το καθεστώς εμβολιασμού, η διοίκηση Biden έχει εισάγει με απόλυτη σιγή μία πρόταση για την δημιουργία ενός νέου ομοσπονδιακού οργανισμού με επίκεντρο την υγεία, το οποίο έχει σχεδιαστεί μετά την DAPRA (Υπηρεσία Ερευνας Προηγμένων Αμυντικών Προγραμμάτων) ώστε να «μοχλεύει υφιστάμενα ομοσπονδιακά ερευνητικά στοιχεία με προόδους στον τομέα της βιοτεχνολογίας, των υπερπολογιστών, των μαζικών δεδομένων και της τεχνητής νοημοσύνης για την θεραπεία ασθενειών».

Η DAPRA είναι ο ομοσπονδιακός στρατιωτικός οργανισμός που είναι υπεύθυνος για την δημιουργία του διαδικτύου, της τεχνολογίας φωνητικής αναγνώρισης, της πλοήγησης GPS, της νυχτερινής όρασης, της Siri, των σκυλιών robot κ.α. Πολλές από αυτές τις εφευρέσεις έχουν ωφελήσει την ανθρωπότητα μόλις εγκρίθηκαν για εκτεταμένη χρήση, αλλά οι τεχνολογίες αυτές έχουν επιφέρει την μαζική κατασκοπεία, την συλλογή μαζικών δεδομένων, την λογοκρισία, και την μυστική επιτήρηση.

Παραβίαση της εν γνώσει συναίνεσης και του κώδικα της Νυρεμβέργης.

Εάν τα εμβόλια λειτουργούν όπως λένε προπαγανδιστικά όλα τα κράτη, μόνο εκείνοι που αρνούνται να εμβολιαστούν παίρνουν ρίσκο. Είναι πραγματικά ένας αρκετά ασφαλής κίνδυνος, δεδομένου ότι το ποσοστό επιβίωσης των ΗΠΑ είναι άνω του 98% για όσους έρχονται σε επαφή με τον ιό, έναν ιό με συμπτώματα παρόμοια με της απλής γρίπης που σκοτώνει επίσης χιλιάδες ανθρώπους κάθε χρόνο (εκτός από το 2020 που εξαφανίστηκε μυστηριωδώς). Επομένως, γιατί υπάρχει μία τόσο συντονισμένη, επείγουσα παγκόσμια ατζέντα ώστε να μπορούν οι άνθρωποι να υποτάσσονται στο να κάνουν «πειραματικές» ενέσεις;

Η έκταση που υπάρχει από τις Ηνωμένες Πολιτείες και άλλες χώρες για να εξαναγκάσουν και να δωροδοκήσουν τους πληθυσμούς τους να λάβουν οποιαδήποτε έκδοση αυτών των «πειραματικών εμβολίων» θα πρέπει να πυροδοτήσει κώδωνες συναγερμού σε κάθε σκεπτόμενο άτομο. Οι απόπειρες καταναγκασμού αψηφούν επίσης τους κανόνες του κώδικα της Νυρεμβέργης σχετικά με την εν λόγω συναίνεση, οι οποίες αναφέρουν:

“Η εκούσια συναίνεση του ανθρώπου είναι απολύτως απαραίτητη. Αυτό σημαίνει ότι το εμπλεκόμενο πρόσωπο που θα πρέπει να έχει την νομική ικανότητα να δίνει την συγκατάθεσή του, χωρίς την παρέμβαση οποιουδήποτε στοιχείου δύναμης, απάτης, εξαναγκασμού, εξαγοράς ή άλλης απώτερης μορφής καταναγκασμού ή εξαναγκασμού – και θα πρέπει να διαθέτει επαρκή γνώση και κατανόηση των στοιχείων του αντικειμένου που εμπλέκονται ώστε να είναι σε θέση να λάβει μία ορθή απόφαση. Το τελευταίο αυτό στοιχείο απαιτεί ότι, πριν από την αποδοχή της θετικής απόφασης από το πειραματικό αντικείμενο, θα πρέπει να γίνει γνωστή η φύση, η διάρκεια και ο σκοπός του πειράματος, η μέθοδος και τα μέσα με τα οποία πρέπει να πραγματοποιηθεί.”

Επιπλέον, παραβιάζουν το άρθρο 6 της UNESCO για την βιοδεντολογία και τα ανθρώπινα δικαιώματα, τα οποία δηλώνουν:

1. Κάθε προληπτική, διαγνωστική και θεραπευτική ιατρική επέμβαση πρέπει να πραγματοποιείται μόνο με την προγενέστερη, ελεύθερη και ενημερωμένη συναίνεση του ενδιαφερομένου, με βάση τις κατάλληλες πληροφορίες. Η συγκατάθεση θα πρέπει, κατά περίπτωση, να είναι ρητή και μπορεί να ανακληθεί ανά πάσα στιγμή από το ενδιαφερόμενο πρόσωπο για οποιονδήποτε λόγο χωρίς μειονεκτική θέση ή ζημία.

2. Η επιστημονική έρευνα θα πρέπει να διεξάγεται μόνο με την προγενέστερη, ελεύθερη, ρητή και ενημερωμένη συναίνεση του ενδιαφερομένου. Οι πληροφορίες θα πρέπει να είναι κατάλληλες, υπό μορφή κατανοητή και να περιλαμβάνουν λεπτομέρειες για την ανάκληση της συγκατάθεσης. Η συγκατάθεση μπορεί να ανακληθεί ανά πάσα στιγμή από τον ενδιαφερόμενο και για οποιονδήποτε λόγο χωρίς κανένα μειονέκτημα ή ζημία. Οι εξαιρέσεις από την αρχή αυτή θα πρέπει να γίνονται σύμφωνα με τα δεοντολογικά και νομικά πρότυπα που θεσπίζονται από τα κράτη, σύμφωνα με τις αρχές και τις διατάξεις που καθορίζονται στην παρούσα δήλωση, ιδίως στο άρθρο 27 και στο διεθνές δίκαιο για τα ανθρώπινα δικαιώματα.

Πολλοί άνθρωποι που εμπιστεύονται τυφλά τις αρχές, τους ειδικούς, τα μέσα ενημέρωσης, τους ανθρώπους με επιρροή ή οποιονδήποτε υποστηρίζει με τόλμη το πόσο ασφαλείς είναι αυτές οι πειραματικές τεχνολογίες χωρίς να αναγνωρίσουν τις δυνατότητες σοβαρής βλάβης και χρειάζεται να ξυπνήσουν.

Ακόμη και αν δεν εμφανισθούν ανεπιθύμητες παρενέργειες ή μόνο ήπια συμπτώματα μετά τον εμβολιασμό, δεν υπάρχουν διαθέσιμα δεδομένα που να μπορούν να προβλέψουν τις μακροπρόθεσμες συνέπειες αυτών των πειραματικών θεραπειών που προωθούνται ως εμβόλια. Όλοι όσοι έχουν σηκώσει τα μανίκια τους οικειοθελώς, υπό εξαναγκασμό (είτε έμμεσο είτε άμεσο) ή μέσω απειλής, υπηρετούν ως πειραματόζωα.