Παρασκευή 11 Σεπτεμβρίου 2015

Εισαγωγή στο Συμπόσιο και το εγκώμιο του Φαίδρου

Το Συμπόσιο του Πλάτωνα γράφτηκε μεταξύ 385 και 370 π.Χ.. Διαδραματίζεται το 416 π.Χ., χρονιά που ο τραγικός ποιητής Αγάθων κέρδισε τον διαγωνισμό των Λήναιων. Καλεί λοιπόν φίλους στο σπίτι του, όπου σε ατμόσφαιρα ευθυμίας και πίνοντας κρασί, ο ένας μετά τον άλλο πλέκουν το εγκώμιο του έρωτα.
 
Το κείμενο έχει έντονο λογοτεχνικό χαρακτήρα, και υπάρχει πολύ μικρή αμφιβολία για το αν το περιεχόμενο είναι επινόηση του Πλάτωνα. Τα πρόσωπα που μιλάνε είναι οχτώ (ο αριστοκράτης Φαίδρος, ο ειδικός στα νομικά Παυσανίας, ο γιατρός Ερυξίμαχος, ο κωμικός ποιητής Αριστοφάνης, ο τραγικός ποιητής Αγάθων, ο φιλόσοφος Σωκράτης, η φιλόσοφος και μάντισσα Διοτίμα και ο πολιτικός, ρήτορας και στρατηγός Αλκιβιάδης), η επαγγελματική ιδιότητα των οποίων συχνά συνάδει με το περιεχόμενο των λόγων τους. Δεδομένου ότι συμμετέχει ο Αλκιβιάδης, αξίζει να σημειωθεί ότι η καταστροφική Σικελική Εκστρατεία που αυτός ηγήθηκε έλαβε χώρα έναν χρόνο μετά το εν λόγω συμπόσιο. Παρόλα αυτά, το κείμενο γράφτηκε αργότερα, και μάλιστα μετά την καταδίκη σε θάνατο του Σωκράτη, η οποία αποδίδεται εν μέρει στην κακοφημία που είχε εξαιτίας της σχέσης του με τον Αλκιβιάδη και με άλλους. Το δικό του εγκώμιο λοιπόν, όπου αφηγείται περιστατικά που έζησε με τον Σωκράτη, χρησιμοποιείται από τον Πλάτωνα (που δεν ήταν παρόν στο γλέντι) για να δείξει, άλλη μια φορά, ότι ο Σωκράτης δεν ευθύνεται για τον κακό χαρακτήρα του πολιτικού, καθώς τον παρουσιάζει να προσπαθεί να βελτιώσει τη συμπεριφορά του Αλκιβιάδη και να απέχει από τις δικές του υπερβολές.
 
Όλοι οι εγκωμιαστές χρησιμοποιούν το μύθο στον λόγο τους (ο Ερυξίμαχος λιγότερο από όλους), είτε για να αποφανθούν ότι οι «προφανείς» αρετές του θεού Έρωτα αποδίδονται και στον έρωτα όπως τον βιώνουν οι άνθρωποι στη ζωή τους είτε για να «αποδείξουν» όσα υποστηρίζουν για τα χαρακτηριστικά και τις αρετές του έρωτα, με το να τα παρουσιάσουν σαν αναγκαίες εκφάνσεις του μυθικού Έρωτα (κυρίως ο Αριστοφάνης).
 
Ανάμεσα στα εγκώμια, ο Πλάτωνας παραθέτει σύντομους διαλόγους μεταξύ των συμποτών, που στόχο έχουν να ελαφρύνουν τη διάθεση και να παρουσιάσουν την ευτράπελη και φιλική ατμόσφαιρα των ομιλητών που μαζεύτηκαν για να γιορτάσουν τη νίκη του Αγάθωνα. Όταν, για παράδειγμα, έρχεται η σειρά του Αριστοφάνη να πλέξει το δικό του εγκώμιο, του παίρνει το λόγο ο Ερυξίμαχος, καθώς τον Αριστοφάνη τον πιάνει λόξυγκας και δεν μπορεί να μιλήσει. Ο γιατρός Ερυξίμαχος λοιπόν του δίνει συμβουλές για να ξεπεράσει τη δυσκολία (να κρατήσει την αναπνοή του όσο μπορεί, να κάνει γαργάρες με νερό ή να ερεθίσει τη μύτη του για να φταρνιστεί) μέχρι να τελειώσει πρώτα αυτός. Το περιστατικό αυτό, όπως και το γεγονός ότι ο Πλάτωνας διάλεξε τον Αριστοφάνη για να πει αυτά που τον παρουσιάζει να λέει, και δεδομένου ότι το περιεχόμενο του εγκώμιού του αναφέρεται εκτεταμένα στην ομοφυλοφιλία (και όχι μόνο το δικό του), έδωσε την αφορμή σε διάφορους μελετητές ανά καιρούς, για παράδειγμα στον καταξιωμένο A.E. Taylor (που θεωρείται ακόμα σημείο αναφοράς στη μελέτη του Πλάτωνα), να αγνοήσουν αυτά που λέει σαν αστεία, ειρωνείες ή προφανώς λανθασμένα, ως τις γελοιότητες ενός ρηχού γελωτοποιού. Ειδικότερα, η διάθεση εκχριστιανισμού του Πλάτωνα, έχει οδηγήσει πολλούς αναλυτές να διαβάζουν το Συμπόσιο με παρωπίδες ή να προχωρήσουν σε εκλογικεύσεις, και να αναφέρονται στον λεγόμενο «πλατωνικό έρωτα» εννοώντας την πνευματική σχέση μεταξύ δύο ερωτευμένων που ποτέ δεν εκφράζεται σωματικά, μια έννοια που, τουλάχιστον στο Συμπόσιο, δεν παρουσιάζεται με αυτόν τον τρόπο.
 
Κατά καιρούς το Συμπόσιο έχει ερμηνευτεί υπό διάφορες οπτικές, ακολουθώντας τα ήθη της εποχής. Ο ίδιος ο Taylor (που γράφει τη δεκαετία του 1920) κατηγορεί με τη σειρά του την δική του και την προηγούμενη γενιά, αυτούς που ονομάζει «δακρύβρεχτους ρομαντικούς» οι οποίοι «με το δηλητήριο του ρομαντισμού στις φλέβες τους» παρερμήνευσαν το κείμενο κατά το δοκούν, ιδιαίτερα αναφερόμενος στα λεγόμενα του Παυσανία, που υποστηρίζει πως ο σώφρον νέος οφείλει να βάζει σε δοκιμασίες και να αποτρέπει τον επίδοξο εραστή, ώστε να καταλάβει, με το πέρασμα του χρόνου και την επίδειξη επιμονής του, αν είναι όντως άξιος του έρωτά του. Σε αυτούς τους ρομαντικούς αποδίδει ο Taylor και την εφεύρεση του όρου «πλατωνικός έρωτας*» που δεν υπάρχει πουθενά στο έργο του φιλοσόφου, ούτε στο Συμπόσιο ούτε αλλού. Συνεχίζει όμως κατακεραυνώνοντας τον λόγο του Αριστοφάνη, με το επιχείρημα πως «το γεγονός και μόνο ότι ο περίφημος αυτός λόγος ‘απονέμεται’ στον μεγάλο γελωτοποιό» αρκεί για να αποδείξει στον «κάθε νοήμονα αναγνώστη» ότι ο μύθος που περιγράφει ο Αριστοφάνης, και άρα ό,τι συνεπάγεται αυτός, είναι γελοιότητες (χρησιμοποιεί τον όρο «πανταγκρουελισμός»). Αδυνατώ να εντοπίσω σοβαρότητα σε αυτό το σχόλιο˙ αν μη τι άλλο θα έπρεπε να είναι προφανές πως αν το γεγονός και μόνο ότι κάτι γράφτηκε από τον Αριστοφάνη είναι αρκετό για να θεωρηθεί αυτό γελοίο, πρέπει ως γελοία να θεωρηθούν και όλα του τα έργα. Ο Αριστοφάνης όμως δεν ήταν ούτε «γελοίος» ούτε «γελωτοποιός». Σατιρικός ποιητής ήτανε, που έγραφε βέβαια κωμικά έργα, τα οποία όμως αντιμετώπιζαν σημαντικά ζητήματα της ανθρώπινης κατάστασης και της σύγχρονής του κοινωνίας. Κάποιοι επίσης θεώρησαν ύποπτη την επιλογή του Αριστοφάνη να παρίσταται σε συμπόσιο μαζί με τον Σωκράτη, δεδομένης της αντιπαλότητάς τους (οι Νεφέλες είναι χτύπημα στην εικόνα του φιλοσόφου), όμως η αλήθεια είναι (όπως υποστηρίζει και ο Συκουτρής) ότι ο κωμικός ανήκε στον κύκλο των συμποτών και είχε κάθε λόγο να επιλεγεί από τον Πλάτωνα να μιλήσει για τον Έρωτα, δεδομένων όσων ξέρουμε για τον βίο και το έργο του.
 
Εδώ, και στα κείμενα που ακολουθούν, επιχειρήτε μια πιο ψύχραιμη ανάγνωση του Συμποσίου, και συσχέτιση των ιδεών των συμποτών με τον σημερινό προβληματισμό.
 
 
Πρώτος παίρνει το λόγο ο Φαίδρος (τον ξέρουμε και από άλλον, ομότιτλο, πλατωνικό διάλογο). Το δικό του εγκώμιο χρησιμοποιείται πιο πολύ εισαγωγικά. Είναι σύντομο, πεζό, και στερείται βάθους και διαλεκτικής ή λογοτεχνικής αξίας, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι όσα λέγονται στερούνται περιεχομένου ή το δικαίωμα μιας σοβαρής αντιμετώπισης. Στον λόγο του, η μυθολογική αρχαιότητα του θεού Έρωτα συναντά τη χρησιμότητα του ερωτικού αισθήματος, σαν προτερήματά του. Πιστεύει πως ο Έρωτας είναι ο καλύτερος από τους θεούς, και τρανταχτή απόδειξη γι’ αυτό θεωρεί το ότι είναι ο αρχαιότερος από αυτούς. Γονείς του «ούτε υπήρξαν ούτε μνημονεύονται από κάποιον ποιητή ή πεζογράφο»σελ.107. Ο Ησίοδος, ο Ακουσίλαος κι ο Παρμενίδης συμφωνούν ότι η δημιουργία του Έρωτα προηγήθηκε των θεών. Συγκεκριμένα, στην Θεογονία του Ησίοδου περιγράφεται πως, μέσα στη «Νύχτα», δημιουργήθηκε το Χάος, μετά η Γαία, ο Τάρταρος, και τέταρτος ο Έρως. Από αυτούς προήλθαν οι υπόλοιποι θεοί της μυθολογίας. Έτσι, ο Έρως είναι πιο ψηλά στην ιεραρχία από τους θεούς, και άρα ανώτερος και καλύτερος. Να σημειωθεί πως η αρχαιότητα ενός θεού σαν ένδειξη ανωτερότητάς του και προτίμησης στη λατρεία του, δεν ήταν κοινή αντίληψη των αρχαίων Ελλήνων.
Την αρχαιότητά του θεωρεί ο Φαίδρος την αιτία των μεγάλων ευεργεσιών του προς τους ανθρώπους. «Προσωπικά εγώ δε θα μπορούσα να αναφέρω πολυτιμότερο αγαθό για ένα νέο από έναν αξιόλογο εραστή, και για τον εραστή άλλο από το αγαπημένο αγόρι. Διότι, για όποιον θέλει να διαγράψει μια επίγεια διαδρομή ανώτερη, εκείνο που πρέπει να κατευθύνει τη ζωή του ολόκληρη, ούτε οι διακεκριμένοι συγγενικοί δεσμοί μπορούν να το καλλιεργήσουν μέσα του αποτελεσματικά, ούτε οι τιμές, ούτε ο πλούτος, ούτε οτιδήποτε άλλο, μόνο ο Έρωτας»σελ.109.
 
Αν μπορούσε, λέει ο Φαίδρος, να συγκροτηθεί στρατός φτιαγμένος από εραστές, θα μπορούσε να νικήσει όλους τους στρατούς του κόσμου. Γιατί «για τον εραστή τίποτα δεν θα ήταν πιο ντροπιαστικό από το να λιποτακτήσει ή να πετάξει τα όπλα μπροστά στα μάτια του αγαπημένου αγοριού». Τους άλλους θα τους ντρεπόταν πολύ λιγότερο και θα ήταν πιο εύκολο να εγκαταλείψει τη μάχη ή να προδώσει την πατρίδα, ενώ μπροστά στον εραστή θα προτιμούσε να πεθάνει χίλιες φορές. «Κι όσο για να εγκαταλείψει ο εραστής τον αγαπημένο του ή να του αρνηθεί τη συμπαράσταση την ώρα του κινδύνου, κανείς δεν είναι τόσο δειλός που ούτε ο Έρωτας να μην μπορεί να του εμπνεύσει θεϊκή ορμή και ανδρεία, ώστε να εξομοιωθεί με αυτόν που είναι γεννημένος παλικάρι». Είναι αναγνωρισμένη και αξιοποιείται μέχρι και σήμερα η χρησιμότητα της συντροφικότητας των στρατιωτών. Στο πεδίο της μάχης, τα ιδανικά συχνά εξαφανίζονται, και το μόνο που μένει είναι ο φόβος και η φιλία, οπότε και οι στρατιώτες θεωρείται πως δεν πολεμούν ούτε για την πατρίδα ούτε για την ελευθερία (ή για όποιον άλλο σκοπό του εκάστοτε πολέμου) ούτε τυφλά υπακούοντας στις εντολές των ανωτέρων τους, αλλά για τους διπλανούς τους. Για τους συμπολεμιστές είναι που θα θυσιαστεί ένας ήρωας, και για χάρη τους δεν θα ενδώσει στον τρόμο αυτός που είναι έτοιμος να παραδοθεί. Είναι ένα φαινόμενο που αναγνωρίζουν και οι αξιωματικοί για τους στρατιώτες τους αλλά και οι εκπαιδευτές, οι οποίοι, στον βαθμό και κατά περίπτωση που τους συμφέρει, ενθαρρύνουν τη σύσφιξη σχέσεων μεταξύ τους, είτε φανερά είτε κρυφά (σε αυτό το φαινόμενο οφείλεται και η φράση «Κανένας πεζοναύτης δεν εγκαταλείπεται πίσω»/«no marine left behind» που έχει μετατραπεί σε σλόγκαν του αμερικάνικου στρατού, χρησιμοθηρικά εκμεταλλευόμενος τα ισχυρά αισθήματα φιλίας που αναπτύσσονται ήδη από την περίοδο εκπαίδευσης – ακόμα και στον Ελληνικό Στρατό κατά τη διάρκεια της θητείας στρατιωτών που δεν πρόκειται να βιώσουν ποτέ τον πόλεμο).
Σκηνή από επίσημο γεύμα, από Ναό της Αθηνάς στην Άσσο της Μικράς Ασίας (6ος αιώνας π.Χ.)
Σκηνή από επίσημο γεύμα, από Ναό της Αθηνάς στην Άσσο της Μικράς Ασίας (6ος αιώνας π.Χ.)
 
Για τον Φαίδρο όμως, ο έρωτας στέκεται πιο ψηλά ακόμα και από αυτήν την συντροφικότητα των συμπολεμιστών, όπως και από την αγάπη για την πόλη ή τους άμαχους συμπολίτες τους στα μετόπισθεν. Έτσι, το μόνο που κάνει ο Φαίδρος είναι να υπερβάλλει τα υπαρκτά οφέλη ενός πραγματικού φαινομένου, που οι αρχαίοι Έλληνες σίγουρα ήξεραν πολύ καλά (χωρίς όμως να φτάνει και στην εξιδανίκευση του μετέπειτα λόγου του Σωκράτη). Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η Αθήνα ήταν μια κοινωνία που, όπως έλεγε ο Καστοριάδης, «εκτιμούσε πάνω απ’ όλα τη στρατιωτική δόξα», και ότι το συμπόσιο έλαβε χώρα κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού Πολέμου. Οι Αθηναίοι θεωρούσαν πως για να κερδηθεί ένας πόλεμος έπρεπε εξασφαλιστεί η εύνοια των θεών και η αφοσίωση των στρατιωτών στην πατρίδα τους. Και τι μας παρουσιάζει ο Φαίδρος; Τον Έρωτα σαν τον ανώτερο θεό που κυριαρχεί σε όλους τους υπόλοιπους, και που εμπνέει στους στρατιώτες το απόλυτο αίσθημα τιμής και αυτοθυσίας. Αυτό δηλαδή που οι Αθηναίοι πρέπει να εκτιμούν πάνω απ’ όλα, αφού αυτό θα οδηγήσει στη νίκη την πόλη, και στη δόξα τους πολεμιστές.
 
Στον πόλεμο αλλά και στην ειρήνη, σε προσωπικό επίπεδο αλλά και στο κοινωνικό σύνολο, «ντροπή για κάθε τι πρόστυχο, φιλοτιμία για κάθε τι ωραίο», αυτά τα δύο χαρακτηριστικά είναι οι αναγκαίες προϋποθέσεις για τα άτομα και τις πόλεις να κάνουν σπουδαία και ωραία έργα. Η ντροπή που σε σταματάει από το να κάνεις κάτι που δεν θα άρεσε στον εραστή και η φιλοτιμία που σε ωθεί σε ωραίες πράξεις, εμπνευσμένες από τον Έρωτα.
 
Γι’ αυτό οι θεοί αντάμειψαν τον Αχιλλέα οδηγώντας τον στις Νήσους των Μακάρων**, επειδή έτρεξε να βοηθήσει τον εραστή του, Πάτροκλο, εκδικούμενος τον χαμό του με κίνδυνο να πεθάνει και με αποτέλεσμα να τον ακολουθήσει στον τάφο. Και για τον ίδιο λόγο αντάμειψαν την Άλκηστη που προθυμοποιήθηκε να πάρει τη θέση του άντρα της στον Άδη, και της χάρισαν τη ζωή ώστε να επιστρέψει από τον Άδη στη ζωή. Ο άντρας της ο Άδμητος είχε και μάνα και πατέρα, αλλά αυτή που προσφέρθηκε ήταν η γυναίκα του, εμπνευσμένη από τον Έρωτα. Ο Ορφέας από την άλλη, που προσπάθησε να γλιτώσει τη γυναίκα του με τέχνασμα, και όχι με πραγματική αυτοθυσία (δεν προσφέρθηκε να πάρει τη θέση της αλλά επιχείρησε να τη φέρει πίσω από τον Άδη με τα μάγια της λύρας του), όχι μόνο δεν τον αντάμειψαν, αλλά τα κανόνισαν έτσι ώστε να βρει αργότερα τον θάνατο, και μάλιστα από γυναίκα.
 
«Είναι αλήθεια πως οι θεοί τιμούν κατεξοχήν την αρετή των ερωτευμένων˙ όμως θαυμάζουν ιδιαίτερα και ανταμείβουν πλουσιοπάροχα την αφοσίωση του ερωμένου προς τον εραστή και λιγότερο του εραστή προς τον ερωμένο. Κι αυτό γιατί ο εραστής είναι πιο κοντά στους θεούς από τον αγαπημένο του, είναι ένας μικρός θεός.»σελ.111. Η Άλκηστης εξάλλου (που προφανώς θεωρείται από τον Φαίδρο πως παίζει το ρόλο του εραστή) ανταμείφθηκε μόνο με επιστροφή στη ζωή, ενώ ο Αχιλλέας (ερωμένος του Πάτροκλου) στάλθηκε στις Νήσους των Μακάρων, ένα πολύ μεγαλύτερο δώρο.
Pietro Testa - The Symposium of Plato (1648)
Pietro Testa – The Symposium of Plato (1648)
 
Ο Φαίδρος λοιπόν, για να επαινέσει τον έρωτα κάνει χρήση, μυθικών και μη, παραδειγμάτων, μετά από μια πολύ σύντομη αναφορά στην μυθολογική προέλευση του θεού Έρωτα. Το ότι κάνει εκτενή αναφορά στα οφέλη που θα προσέφερε ένας στρατός από εραστές δεν πρέπει να μας οδηγήσει στο συμπέρασμα ότι επιχειρεί τον εγκωμιασμό του ομοφυλοφιλικού έρωτα συγκεκριμένα˙ εξάλλου αναφέρεται και στα ζεύγη Ορφέα-Ευρυδίκης και Άλκηστης-Άδμητου. Εγκωμιάζει αδιάκριτα τον έρωτα, χωρίς να κάνει ποιοτική διαφοροποίηση μεταξύ ομοφυλοφιλικού και ετεροφυλοφιλικού. Ο έρωτας είναι διαθέσιμος σε όλους, και μπορεί όλους να μας ωφελήσει, αρκεί να τον δεχτούμε γι’ αυτό που είναι. Μένει στο άτομο η ευθύνη να τηρήσει τους όρους του – να μην κοροϊδέψει ώστε με τεχνάσματα να κερδίσει τα οφέλη του – αλλά ειλικρινά να τον ακολουθήσει μέχρι και την υπέρτατη θυσία, και τα οφέλη του θα είναι τα μέγιστα δυνατά.
 
«Ο Έρως είναι ο αρχαιότερος των θεών, ο πιο αξιοσέβαστος, αυτός που εξασφαλίζει στους ανθρώπους την προσωπική αξία και την ευτυχία, σε τούτη τη ζωή και στη μεταθανάτια»σελ.111.
---------------
* Κάποιοι αποδίδουν την ιδέα του «πλατωνικού έρωτα» στον William Davenant, με το βιβλίο του The Platonic Lovers (1635), ενώ άλλοι στον Marsilio Ficino με το βιβλίο De Amore (1484).
 
** Σύμφωνα με τον Ησίοδο, οι Νήσοι των Μακάρων βρίσκονταν στην άκρη του κόσμου, και εκεί πήγαιναν οι ήρωες, οι οποίοι δεν πέθαιναν ποτέ, αλλά ζούσαν παντοτινά εκεί, όπου δεν υπήρχε χειμώνας, και τα εδάφη ήταν πολύ γόνιμα. Άλλοι λέγανε ότι εκεί μετέβαινε όποιος μετεμψυχωνόταν σε τρεις ζωές και κατάφερνε να αποδειχθεί ιδιαιτέρως αγνός και τις τρεις φορές.
--------------
Χρησιμοποιήθηκε η μετάφραση του Δημήτρη Κοσμά από το:
Πλάτωνος Συμπόσιον (εκδ. Γνώση, 2011)
Για ιστορικά και μυθολογικά στοιχεία χρησιμοποιήθηκαν:
Δημήτρης Σαραντάκος – Τι μας έμαθαν επιτέλους οι αρχαίοι Έλληνες; (εκδ. Γνώση, 2010)
Alfred-Edward Taylor – Πλάτων, ο Άνθρωπος και το Έργο του (εκδ. ΜΙΕΤ, 2009)
Ησίοδος – Θεογονία

Μύθος και πλοκή στα ομηρικά έπη

Ο μύθος (αρχική σημασία της λέξης: «λόγος που προκύπτει από τη σύνταξη επιμέρους λέξεων») στην προκειμένη περίπτωση συστήνει τη βασική υπόθεση των ομηρικών επών· η οποία όμως δεν επινοήθηκε από τον ποιητή, αλλά ήταν δεδομένη και σε μεγάλο βαθμό υποχρεωτική, τόσο στα κύρια επεισόδιά της όσο και στα πρωταγωνιστικά πρόσωπα. Στην Ιλιάδα, παραδείγματος χάριν, η άλωση της Τροίας θεωρείται αναπόφευκτη, μολονότι δεν πραγματοποιείται στο εσωτερικό του έπους. Ως αιτία εξάλλου της σύγκρουσης μεταξύ Αχαιών και Τρώων προβάλλεται η γνωστή ήδη αρπαγή της Ελένης από τον Πάρη.

Υποχρεωτικός επίσης θεωρείται και ο μελλοντικός, πρόωρος θάνατος του Αχιλλέα, αποτυπωμένος μάλιστα στο συνοδευτικό επίθετο του ήρωα ὠκύμορος, που πάει να πει «αυτός που η μοίρα του γράφει να πεθάνει γρήγορα». Περιέργως και το άλλο τυπικό επίθετο του Αχιλλέα έχει πρώτο του συνθετικό τη λέξη ὠκύς· ο ήρωας χαρακτηρίζεται ὠκύπους, που σημαίνει «γρήγορος στα πόδια, στο τρέξιμο». Θα μπορούσε κάποιος, συνδυάζοντας τα δύο σύνθετα επίθετα, να πει πως ο ήρωας ήταν προορισμένος, τρέχοντας γρήγορα στους αγώνες και στη μάχη, γρήγορα να φτάσει και στον θάνατο.

Αντίστοιχα στην Οδύσσεια ο περιπετειώδης και ριψοκίνδυνος νόστος του Οδυσσέα (το όνομά του υποδηλώνει αυτόν που προκαλεί με την πονηρή εξυπνάδα του τη δυσφορία και την οργή θνητών αλλά και θεών, και μετά υφίσταται τον δικό τους θυμό), δεν γίνεται να αντιστραφεί σε σύντομο και ακίνδυνο νόστο. Ανάλογα η επίμονη συζυγική πίστη της Πηνελόπης δεσμεύει εκ των προτέρων τον ποιητή, που δεν έχει το δικαίωμα να τη διαγράψει. Σ᾽ αυτό το κρίσιμο κεφάλαιο διαφέρουν τα ομηρικά έπη από ένα νεότερο ή σύγχρονο μυθιστόρημα, η υπόθεση του οποίου (ο μύθος, η μυθοπλασία του) ανήκει στον συγγραφέα του, και από την ευστοχία της μυθοπλασίας κρίνεται σε μεγάλο βαθμό η αξία του αφηγήματος και του αφηγητή. Εντούτοις, στα ομηρικά έπη (όπως επίσης και στις τραγωδίες του 5ου αι.) ο μύθος στα συστατικά του στοιχεία προϋπάρχει και είναι γνωστός στον ακροατή. Έτσι, το ενδιαφέρον τόσο του ποιητή όσο και του αναγνώστη μεταφέρεται στον χειρισμό πια του υποχρεωτικού αυτού μύθου: από το τι δηλαδή πάμε στο πώς. Ο χειρισμός αυτός ονομάζεται εδώ πλοκή. Τελικά η ποιητική αξία της Ιλιάδας και της Οδύσσειας έχει να κάνει λιγότερο με τον μύθο τους και περισσότερο με την πλοκή τους. Γιατί, όπως θα δούμε στη συνέχεια, η πλοκή των ομηρικών επών (αυτή ανήκει πράγματι στον ποιητή) ανασυντάσσει τα μέρη του γνωστού τρωικού και μετατρωικού μύθου, αλλάζοντας την οικονομία του και την ποιητική σημασία του. Από την άποψη αυτή οι δύο όροι στο ζεύγος «μύθος-πλοκή» όχι μόνο συμπληρώνουν αλλά και αντιμάχονται ο ένας τον άλλον.

 Μύθος και πλοκή στην Ιλιάδα

Σε πρώτη ματιά η υπόθεση της Ιλιάδας είναι περιθωριακή, σε σύγκριση με το σύνολο του τρωικού μύθου. Στον δέκατο χρόνο του πολέμου ξεσπά ανάμεσα στον Αχιλλέα και στον Αγαμέμνονα σφοδρή φιλονικία, επειδή ο Αγαμέμνονας επιμένει να του πάρει τη Βρισηίδα, έπαθλο από προηγούμενη νικηφόρα μάχη στα περίχωρα της Τροίας, σε αντικατάσταση της Χρυσηίδας, την οποία ο στρατάρχης των Αχαιών υποχρεώνεται να επιστρέψει στον ιερέα πατέρα της. Έτσι προκύπτει ο θυμός, η μῆνις, του Αχιλλέα, που θα τον κρατήσει μακριά από τη μάχη δεκαεπτά ολόκληρες ραψωδίες. Στο μεταξύ, η μητέρα του ήρωα, η Θέτιδα, έχει εξασφαλίσει από τον Δία την υπόσχεση ότι, για να τιμήσει τον προσβεβλημένο γιο της, θα οδηγήσει τους Αχαιούς στο χείλος της ήττας, ώστε να αναγκαστούν να ζητήσουν από τον Αχιλλέα την επιστροφή του στο πεδίο της μάχης. Τελικά ο θυμωμένος ήρωας επιστρέφει στον πόλεμο, μόνο όταν σκοτώνεται ο αγαπημένος του σύντροφος Πάτροκλος από τον Έκτορα, για να εκδικηθεί τον φόνο του φίλου του. Στη φονική μανία του εξοντώνει και διασύρει βάναυσα τον Έκτορα, αφού έχει εξαναγκάσει όσους Τρώες γλίτωσαν τον αφανισμό να αποσυρθούν μέσα στο κάστρο. Μετά, θρηνώντας σπαρακτικά για τον χαμό του Πατρόκλου, ετοιμάζει την πυρά που θα αποτεφρώσει τον νεκρό και προκηρύσσει επιτάφιους αγώνες προς τιμή του.
 
Ο εξακολουθητικός όμως διασυρμός του νεκρού Έκτορα από τον Αχιλλέα προκαλεί την οργή και τον ἔλεον των θεών, οι οποίοι, με τη συνδρομή του Ερμή και της Θέτιδας, πετυχαίνουν να παραδώσει ο Αχιλλέας το σώμα του Έκτορα στον πατέρα του Πρίαμο. Συμφωνώντας μαζί του να γίνει ανακωχή έντεκα ημερών, προκειμένου να εξασφαλιστεί η έντιμη ταφή του γιου του. Έτσι τελειώνει, σάμπως να κόβεται απότομα, η αφήγηση της Ιλιάδας.
 
Όποιος έχει μάθει, από παιδική έστω μυθολογία, τα κύρια επεισόδια και τους πρωταγωνιστές του τρωικού πολέμου, μάλλον απογοητεύεται από την τόσο ισχνή υπόθεση της Ιλιάδας, που αφήνει έξω από το αφηγηματικό της πλαίσιο κορυφαία περιστατικά του τρωικού μύθου, τα οποία μας είναι γνωστά από τις σωζόμενες περιλήψεις των άλλων ποιημάτων του επικού κύκλου. Παραδείγματα από την Αιθιοπίδα: ο αγώνας του Αχιλλέα με την αμαζόνα Πενθεσίλεια, η μονομαχία του με τον μελαψό Μέμνονα, τον γιο της Ηώς, η τελική σύγκρουσή του με τον Πάρη, στην οποία ο μεγάλος ήρωας πέφτει νεκρός, παγιδευμένος από τον θεό Απόλλωνα. Παραδείγματα από την Ιλίου πέρσιν: η άλωση της Τροίας με τον δόλο του δούρειου ίππου, και η ανίερη αρπαγή της Κασσάνδρας από τον Αίαντα.
Τόσα και τέτοια εντυπωσιακά επεισόδια του τρωικού μύθου και πολέμου η Ιλιάδα φαίνεται να τα παραμερίζει, επιμένοντας στη δική της λιτή αφήγηση· η οποία, σε αντίθεση προς τη δεκάχρονη διάρκεια του τρωικού πολέμου, περιορίζει τη μάχιμη δράση της σε τέσσερις μόλις ημέρες, αδρανοποιεί στα τρία τέταρτα του έπους τον Αχιλλέα και επιμένει στον διπλό φόνο του Πατρόκλου και του Έκτορα. Παρά ταύτα, με τη δική της, ανατρεπτική σχεδόν, πλοκή κατορθώνει το ακατόρθωτο. Επιχειρώντας μια τομή στον κορμό του τρωικού πολέμου, δείχνει την ανατομία του, δικαιώνοντας τον τίτλο της· ως Ιλιάδα διεκδικεί τον δικό της ιλιαδικό μύθο, μέσα στα ευρύτερα συμφραζόμενα του τρωικού μύθου, φιλοξενώντας μόνο τα σπέρματά του. Αφηγείται δηλαδή με τον πιο συναρπαστικό τρόπο την τραγωδία του τρωικού πολέμου, αναδεικνύοντας συγχρόνως το ήθος και το κλέος των ηρώων του και στα δύο αντίπαλα στρατόπεδα. Κορυφαίο παράδειγμα το ζεύγος Αχιλλέα-Έκτορα, το οποίο καθορίζει το παράδοξο τέλος του έπους. Προηγουμένως όμως αξίζει να δούμε με τι λογής ελιγμούς εξοφλεί η Ιλιάδα τα χρέη της απέναντι στον μύθο του τρωικού πολέμου, από τον οποίο και δανείζεται τον δικό της μύθο.
 
Ένας τρόπος αυτής της εξόφλησης είναι οι προληπτικές αναφορές σε όσα κρίσιμα γεγονότα πρόκειται να συμβούν. Παραδείγματα: ο Έκτορας στην περίφημη συνομιλία του με την Ανδρομάχη προλέγει με απόλυτη βεβαιότητα την πτώση της Τροίας· η Θέτιδα προειδοποιεί απερίφραστα τον γιο της πως, αν παραμείνει στην Τροία, τον περιμένει γρήγορος θάνατος. Με ανάλογους ελιγμούς η Ιλιάδα ενσωματώνει στο δικό της αφηγηματικό παρόν σκηνές και περιστατικά του τρωικού μύθου, που λογικά ανήκουν στην αρχή του και όχι στον τελευταίο, δέκατο χρόνο του. Έτσι, πριν από την πρώτη σύγκρουση Αχαιών και Τρώων, που προετοιμάζεται στη δεύτερη ραψωδία του έπους, ο ποιητής δεν διστάζει να παραθέσει κατάλογο πλοίων και στρατιωτικής δύναμης των Αχαιών, ο οποίος συμπληρώνεται με τον αντίστοιχο κατάλογο των Τρώων και των επικούρων τους. Η πρώτη, εξάλλου, συλλογική μάχη της Ιλιάδας καθυστερεί απροσδόκητα, καθώς στην τρίτη ραψωδία του έπους συμφωνούν με όρκο Αχαιοί και Τρώες να λύσουν την πολεμική τους διαφορά με μονομαχία του Μενελάου και του Πάρη. Λύση που θα είχε πάλι τη λογική της θέση στην αρχή του πολέμου, αλλά μεταφέρεται και δραματοποιείται με εξαιρετική τόλμη εδώ. Με άλλα λόγια: η Ιλιάδα συγκεντρώνει μέσα στο δικό της ολιγοήμερο αφηγηματικό παρόν σήματα από το μυθολογικό παρελθόν της και το μυθολογικό της μέλλον, όπως τα είχε ορίσει ο προηγούμενος τρωικός μύθος.
 
Η Ιλιάδα χαρακτηρίζεται έπος ηρωικό, επειδή ακριβώς κεντρικό της θέμα έχει τον πόλεμο, όπου κατεξοχήν συγκρούονται αντίπαλοι ήρωες. Ο ιλιαδικός ωστόσο πόλεμος δεν είναι μήτε μονότονος μήτε μονότροπος, και αυτό οφείλεται στη γενικότερη δραματική πλοκή του έπους. Η δραματοποίηση του ιλιαδικού πολέμου κατορθώνεται με πολλούς τρόπους που εναλλάσσονται. Πρώτα με τις διαφορετικές τυπικές μορφές που παίρνει η πολεμική σύγκρουση στην εξέλιξή της: μέσα στη δίνη της συλλογικής μάχης ξεχωρίζουν οι τύποι της μονομαχίας και της αριστείας. Εφαρμογές της μονομαχίας έχουμε περισσότερες, ξεχωρίζουν όμως του Μενελάου με τον Πάρη στην τρίτη ραψωδία, του Αχιλλέα με τον Έκτορα στην εικοστή δεύτερη. Αριστεία εξάλλου γνωρίζουν οι σημαντικότεροι ήρωες στο στρατόπεδο των Αχαιών: ο Διομήδης, ο Αγαμέμνονας, ο Ιδομενέας, ο Αίας, ο Πάτροκλος, ο Αχιλλέας, και άλλοι. Ανάμεσα στους Τρώες σημαντικότερη αποδεικνύεται η αριστεία του Έκτορα, ο οποίος στην κρισιμότερη καμπή του ιλιαδικού πολέμου, όσο ακόμη απέχει από τη μάχη ο Αχιλλέας, περνά την αμυντική οχύρωση των Αχαιών και βάζει φωτιά σε ένα από τα πλοία τους. Με την εναλλαγή λοιπόν αυτών των μορφών (συλλογική μάχη, μονομαχία, αριστεία) εξασφαλίζεται η πολεμική ποικιλία.
 
Ο ιλιαδικός όμως πόλεμος δραματοποιείται και με άλλους απρόβλεπτους τρόπους: με τις αναβολές του, με τις αντιστροφές του, με τις αναστολές του. Είδαμε προηγουμένως πόσο καθυστερεί η πρώτη συλλογική σύγκρουση Αχαιών και Τρώων· πραγματοποιείται μόλις στο δεύτερο μέρος της τέταρτης ραψωδίας. Η αναβολή προκαλεί ασφαλώς αναμονή και ένταση στον ακροατή του έπους, χρειάζεται όμως έντεχνος χειρισμός της, για να μη γυρίσουν τα αισθήματα αυτά σε ανυπόμονη δυσφορία. Ο ποιητής της Ιλιάδας διαθέτει στο έπακρο την αφηγηματική αυτή επιδεξιότητα.
 
Οι αντιστροφές αφορούν την απροσδόκητη εξέλιξη του ιλιαδικού πολέμου. Τυπικό παράδειγμα τα όσα συμβαίνουν, μετά και παρά την υπόσχεση του Δία προς τη Θέτιδα, στην πρώτη ραψωδία του έπους. Ενώ δηλαδή ο Δίας βεβαιώνει τη μάνα του Αχιλλέα ότι θα αφήσει τους Τρώες να στριμώξουν άσχημα τους Αχαιούς, ωσότου αναζητήσουν τον απέχοντα από τη μάχη Αχιλλέα, για έξι τουλάχιστον ραψωδίες οι Αχαιοί κρατούν το μαχητικό προβάδισμα. Αν ο ποιητής επιλέγει τη μέθοδο αυτή για να ερεθίσει την απορία του ακροατηρίου του, ο Δίας την επιτρέπει, υποχωρώντας προσωρινά στη φιλελληνική φιλοτιμία της Ήρας και της Αθηνάς. Η αντιστροφή ωστόσο αυτή περιπλέκεται ακόμη περισσότερο στην αρχή της δεύτερης ραψωδίας.
 
Θέλοντας ο Δίας να παραπλανήσει τον Αγαμέμνονα, του στέλνει μέσα στην άγρια νύχτα τον οὖλον (τον δόλιο) Όνειρο, που βεβαιώνει τον κοιμισμένο αρχηγό του στρατού ότι έφτασε επιτέλους η ώρα της τελικής νίκης των Αχαιών, και πρέπει, μόλις ξημερώσει, να τους ξεσηκώσει για την αποφασιστική μάχη. Ο Αγαμέμνονας, ανυποψίαστος για τον δόλο του Δία, εμπιστεύεται το μήνυμα του Ονείρου, αλλά έχει την παράλογη έμπνευση να αντιστρέψει το περιεχόμενό του. Στην ταραγμένη συνάθροιση του στρατού το πρωί της άλλης μέρας ανακοινώνει την απόφασή του να σταματήσουν οι Αχαιοί την ατελέσφορη πια πολιορκία της Τροίας, να μπουν στα καράβια τους, και να επιστρέψει καθένας στον τόπο του· πιστεύοντας πως η απαισιόδοξη προτροπή του θα προκαλέσει θετική αντίδραση και θα διπλασιάσει την πολεμική όρεξη του στρατού. Η προσδοκία όμως αυτή παταγωδώς διαψεύδεται: οι Αχαιοί, με την κυνική παρέμβαση και του αντιηρωικού Θερσίτη, παίρνουν στα σοβαρά τη σύσταση του Αγαμέμνονα, διαλύουν τη συνέλευση και τρέχουν προς τα πλοία τους, πρόθυμοι να εγκαταλείψουν τον κίνδυνο της μάχης, για να γυρίσουν σώοι στα σπίτια τους. Έτσι ο ποιητής ανατρέπει προσωρινά την ηρωική παράδοση, υποβάλλοντας την απραγματοποίητη τελικά υπόθεση της αντιστροφής της σε φυγόμαχη δειλία.
 
Ο τρίτος και σημαντικότερος τρόπος δραματοποίησης του ιλιαδικού πολέμου είναι οι ενδιάμεσες αναστολές του, οι προσωρινές παύσεις του, στο διάκενο των οποίων αναπτύσσονται απόλεμες ή αντιπολεμικές συνομιλίες. Ομιλητικές δηλαδή σκηνές, οι οποίες επιδιώκουν να φέρουν σε συμφιλιωτική επαφή πρόσωπα που ο πόλεμος τα έχει χωρίσει, ακόμη και αντίπαλους ήρωες. Σ᾽ αυτό το σύμπλεγμα των συνομιλιών ξεχωρίζουν η συζυγική ομιλία του Έκτορα και της Ανδρομάχης στην έκτη ραψωδία και η συμφιλιωτική (εταιρική) ομιλία του Αχιλλέα και του Πριάμου στην εικοστή τέταρτη. Αν η συζυγική σχέση Έκτορα και Ανδρομάχης εξαρθρώνεται στη συνέχεια του ιλιαδικού πολέμου με τον φόνο του Έκτορα από τον Αχιλλέα, η εταιρική ομιλία Αχιλλέα-Πριάμου οδηγείται στο θετικό της τέλος, αποφασισμένο ήδη από τους θεούς: ο Έκτορας επιστρέφεται, όπως είδαμε, στους δικούς του για έντιμη ταφή, ο πόλεμος Αχαιών και Τρώων αναστέλλεται για έντεκα μέρες, και μ᾽ αυτή την, προσωρινά έστω, απόλεμη συμφιλίωση ο ποιητής σφραγίζει το έπος του. Στο σημείο όμως αυτό αναγνωρίζεται η κυριότερη απόκλιση του ιλιαδικού από τον τρωικό πόλεμο.
 
Ο τρωικός πόλεμος, όπως εξάλλου κάθε παραδοσιακός πόλεμος, αργά ή γρήγορα τερματίζεται με τη νίκη του ενός και την ήττα του άλλου αντιπάλου. Στην περίπτωση όμως του ιλιαδικού μύθου η πολεμική αυτή αρχή αφηγηματικά ανατρέπεται. Καθώς η συνομιλία Πριάμου και Αχιλλέα οδηγεί στην απόφαση εντεκαήμερης αποχής Αχαιών και Τρώων από τη φονική μάχη, και το έπος τελειώνει με την πραγματοποίηση αυτής της απόφασης, η αίσθηση του ακροατή είναι πως ο ιλιαδικός πόλεμος τερματίζεται δίχως νικητές και ηττημένους. Αντ᾽ αυτού οι δύο αντίπαλοι εξισώνονται σε ό,τι αφορά τις τραγικές τους απώλειες: οι Αχαιοί έχουν χάσει τον Πάτροκλο, που εκπροσωπεί τον Αχιλλέα (όχι μόνο επειδή είναι ο αναντικατάστατος φίλος του, αλλά και επειδή μπήκε στη μάχη ντυμένος στα δικά του όπλα)· οι Τρώες έχουν χάσει τον Έκτορα, τον στυλοβάτη της Τροίας, τον «Αστυάνακτά» τους. Ο Έκτορας ευθύνεται για τον φόνο του Πατρόκλου· ο Αχιλλέας για τον φόνο του Έκτορα. Η εξίσωση αποδεικνύεται αλάνθαστη, και στην τραγική αυτή δικαιοσύνη στηρίζεται η συμφιλίωση Πριάμου και Αχιλλέα, η οποία οδηγεί στην αμοιβαία απόφαση για αναστολή του τρωικού πολέμου. Η αναστολή όμως συμπίπτει με το τέλος του ιλιαδικού πολέμου, που πάει να πει: με το τέλος της Ιλιάδας. Όπου οι αντίπαλοι ισορροπούν τώρα μεταξύ τους, καθώς ο αμοιβαίος σπαραγμός του Αχιλλέα για την απώλεια του Πατρόκλου και του Πριάμου για τον χαμό του Έκτορα έχει μετατρέψει τη φονική εκδίκηση σε συμπαθητική συμφιλίωση. Με άλλα λόγια: το έπος της Ιλιάδας τελειώνει (μαζί του και ο ιλιαδικός πόλεμος), ομολογώντας την τραγωδία της πολεμικής αλληλοσφαγής· αντιπροτείνοντας ένα φιλάνθρωπο αφηγηματικό τέλος, σε αντίθεση προς την παραδοσιακή, πραγματική υποτίθεται, έκβαση του τρωικού πολέμου.
 
Μύθος και πλοκή στην Οδύσσεια
 
Σε σύγκριση προς τον ιλιαδικό μύθο ο μύθος της Οδύσσειας διαθέτει μεγαλύτερη θεματική ποικιλία και αφηγηματική γοητεία, αλλά σε προσεκτικότερο έλεγχο αποδεικνύεται μάλλον δύσχρηστος σε κάποια σημεία του, ίσως και προβληματικός. Τούτο οφείλεται στο γεγονός ότι ο ποιητής της Οδύσσειας συμπλέκει στην εξέλιξη του έπους και άλλα ετερόκλητα στοιχεία. Στον βαθμό δηλαδή που ο νόστος του Οδυσσέα αποτελεί κεφάλαιο των μετατρωικών νόστων (για τους οποίους διαθέτουμε την περίληψη ενός ομότιτλου έπους), εντάσσεται ομαλά στα ευρύτερα συμφραζόμενα του τρωικού μύθου, τα οποία και συστήνουν το δεύτερο, μεταπολεμικό του μέρος. Από την άποψη αυτή η Οδύσσεια παραμένει, κατά το πρότυπο της Ιλιάδας, έπος ηρωικό, για τον πρόσθετο λόγο ότι φιλοξενεί στο εσωτερικό της πρωταγωνιστικούς ήρωες του ιλιαδικού έπους, εκτός από τον Οδυσσέα. Η «Μνηστηροφονία» εξάλλου (η προετοιμασία και η πραγματοποίηση της οποίας καλύπτουν το δεύτερο μισό της Οδύσσειας) σκηνοθετείται λίγο πολύ ως αριστεία, η οποία, παρά τις ιδιόρρυθμες διαφορές της, παραπέμπει στις ιλιαδικές αριστείες.
 
Γύρω όμως από τον μεταπολεμικό αυτό επικό άξονα περιστρέφονται και κάποια, λίγο πολύ άσχετα, θέματα, τα οποία έχουν διαφορετική προέλευση και ανάλογο ήθος και ύφος. Στο πλαίσιο, λόγου χάριν, των «Μεγάλων Απολόγων», εμφανίζονται και συμπλέκονται διηγήσεις που προδίδουν εξερευνητικό ανθρωπογεωγραφικό ενδιαφέρον, καθώς και αφηγηματικά επεισόδια παραμυθικά και τερατικά, που ανήκουν στον κόσμο της εξωτικής φαντασίας. Και οι δύο αυτές θεματικές ομάδες προέρχονται σίγουρα από αφηγημένες ταξιδιωτικές περιπέτειες, εντοπισμένες σε απόμακρα μέρη. Φαίνεται εξάλλου πως μια αρχαιότερη διήγηση της αργοναυτικής εκστρατείας τροφοδότησε τους «Απολόγους» με τέτοια αφηγηματικά παράδοξα, τα οποία ο ποιητής της Οδύσσειας τα μετέτρεψε σε ριψοκίνδυνα κατορθώματα του Οδυσσέα στην εξέλιξη του μετατρωικού του νόστου.
 
Αν τα στοιχεία αυτά ενσωματώθηκαν στον εξωτερικό νόστο του ήρωα (προτού δηλαδή πατήσει ο Οδυσσέας το πόδι του στην Ιθάκη), στον αφηγηματικό κορμό του εσωτερικού τώρα νόστου (όταν ο Οδυσσέας βρίσκεται πια και κινείται στην Ιθάκη), εύκολα αναγνωρίζονται ίχνη μιας νουβέλας (ανάλογης προς τη δική μας δημοτική παραλογή) με θέμα της τον γυρισμό του ξενιτεμένου. Απόδειξη το σύμπλεγμα των αναγνωρισμών του Οδυσσέα, ή ο όμιλος των μνηστήρων, οι οποίοι πιέζουν την Πηνελόπη να ξαναπαντρευτεί διαλέγοντας κάποιον ανάμεσά τους. Το θέμα αυτό αναλογεί επίσης στη νουβέλα του ξενιτεμένου συζύγου, ο οποίος γυρίζει αργά, αγνώριστος και ανέλπιστος σπίτι του, τη μέρα που η γυναίκα του ετοιμάζει δεύτερο γάμο. Μόνο που οι μνηστήρες της Οδύσσειας πολλαπλασιάζουν αυτό τον δεύτερο γαμπρό της νουβέλας, τον οποίο ο ξενιτεμένος οφείλει να εξουδετερώσει για να ανακτήσει τη γυναίκα του και το σπιτικό του. Αλλά και το άθλημα του τόξου, που επιλέγει η Πηνελόπη στην Οδύσσεια, για να δοκιμάσει τους μνηστήρες της, θυμίζει ανάλογα νοβελιστικά αθλήματα πρώτου γάμου, όπου ο νικητής παίρνει ως έπαθλο την επίδοξη νύφη. Όλα αυτά τα -παράταιρα μάλλον σ᾽ ένα ηρωικό έπος- στοιχεία ο ποιητής της Οδύσσειας τα συνταιριάζει καλά με το θέμα της μνηστηροφονίας. Και αυτό είναι σημαντικό κατόρθωμα της πλοκής.
 
Το άλλο σημαντικότερο αποτέλεσμα της πλοκής αναγνωρίζεται στον τρόπο με τον οποίο συμπλέκει ο ποιητής της Οδύσσειας τον νόστο του Οδυσσέα με τους νόστους άλλων επικών ηρώων. Οι νόστοι αυτοί (οι περισσότεροι από τους οποίους φιλοξενούνται στην Οδύσσεια) σχηματίζουν μια συνολική τυπολογία, που μοιράζεται σε τρεις επιμέρους, τυπικές επίσης, κατηγορίες.
 
Στην πρώτη κατηγορία ανήκουν νόστοι με ευτυχισμένο και άμεσο τέλος. Παράδειγμα ο νόστος του Νέστορα, τον οποίο διηγείται ο ίδιος στην τρίτη ραψωδία του έπους. Η δεύτερη κατηγορία περιλαμβάνει νόστους που πραγματοποιούνται δίχως καθυστέρηση, απολήγουν όμως σε τραγικό τέλος και συνεπάγονται εκδικητικού τύπου εμπλοκές. Κορυφαίο παράδειγμα ο νόστος του Αγαμέμνονα, ο οποίος κατασφάζεται ανελέητα από τον Αίγισθο και την Κλυταιμνήστρα μέσα στο ίδιο του το σπίτι, ενώ την εκδίκηση του στυγερού αυτού φόνου την αναλαμβάνει αργότερα ο Ορέστης. Πρόκειται για τραγικό νόστο που διασπείρεται σε περισσότερα μέρη της Οδύσσειας: τον υπαινίσσεται ο Δίας ήδη στη «Θεών Αγορά» της πρώτης ραψωδίας· τον εξιστορούν διεξοδικότερα ο Νέστορας και ο Μενέλαος στην τρίτη και στην τέταρτη ραψωδία· τον διηγείται συνοπτικά, αλλά σπαρακτικά, ο ίδιος ο Αγαμέμνονας στη «Μεγάλη Νέκυια» της ενδέκατης ραψωδίας και τον ξαναθυμάται στη «Μικρή Νέκυια» της εικοστής τέταρτης. Τέλος, στην τρίτη κατηγορία, που την εκπροσωπεί μέσα στην Οδύσσεια ο Μενέλαος, ανήκουν οι περιπετειώδεις και ριψοκίνδυνοι νόστοι, που εκκρεμούν πολλά χρόνια και συνεπάγονται μερικές απώλειες, προτού καθυστερημένα συντελεστούν.
 
Σ᾽ αυτό το τυπικό πλαίσιο νόστων, που θα μπορούσαμε να τους ονομάσουμε και ελάσσονες, ξεχωρίζει με την ιδιαίτερη σημασία και φυσιογνωμία του ο επιβλητικός νόστος του Οδυσσέα, ο οποίος αποτελεί το κεντρικό θέμα της Οδύσσειας. Αναλογικά συγγενεύει περισσότερο με τον νόστο του Μενελάου, μολονότι σε κρίσιμα σημεία τον υπερβάλλει. Η δική του εκκρεμότητα διαρκεί δέκα ολόκληρα χρόνια έναντι των οκτώ του Μενελάου. Συγκριτικά καλύπτει μεγαλύτερο χώρο (πραγματικό και φανταστικό) από τον νόστο του Μενελάου, από τον οποίο λείπουν οι εξωτικοί σταθμοί. Η καθήλωση του Οδυσσέα στο νησί της Καλυψώς δεν έχει μόνο μεγαλύτερη διάρκεια από εκείνη του Μενελάου στο νησί Φάρος, μπροστά στην Αίγυπτο, αλλά θέτει και οριακά διλήμματα στον ήρωα, ο οποίος πρέπει να διαλέξει ανάμεσα στη μνήμη και στη λήθη της προηγούμενής του ζωής· να προκρίνει το γήρας και τη θνητότητα, αντί της αγηρασίας και της αθανασίας που του προσφέρει η Καλυψώ. Τέλος, σε ό,τι αφορά τις απώλειες των συντρόφων, ο ολοκληρωτικός αφανισμός των εταίρων του Οδυσσέα αποτελεί μοναδική εξαίρεση στη σχετική παράδοση· ακόμη και ο Μενέλαος χάνει τους μισούς μόνο συντρόφους του. Παρά ταύτα, οι δύο αυτοί νόστοι αποτελούν συγγενικό ζεύγος με τα κοινά σημεία που διαθέτουν, ανάμεσα στα οποία διακρίνονται και οι ανάλογες οδηγίες νόστου από τον Πρωτέα προς τον Μενέλαο και από τον Τειρεσία προς τον Οδυσσέα.
 
Το απροσδόκητο όμως στην προκειμένη περίπτωση είναι ότι ο νόστος του Οδυσσέα, υποθετικά έστω, εμπεριέχει και τις δύο άλλες μορφές νόστου: τον άμεσο και ευτυχή, που αντιστοιχεί, λόγου χάριν, στον Νέστορα· αλλά και τον άμεσο και τραγικό, που αναλογεί στον Αγαμέμνονα. Συγκεκριμένα: στην τρίτη ραψωδία της Οδύσσειας, όπου ο Νέστορας διηγείται στον Τηλέμαχο τον δικό του νόστο, τον βεβαιώνει ότι στην αρχή τον ακολούθησε και ο Οδυσσέας μέχρι την Τένεδο, μαζί με τους μισούς Αχαιούς, που συμφώνησαν με τον Μενέλαο πως πρέπει να μπουν αμέσως στα καράβια τους, παίρνοντας τον δρόμο της επιστροφής, εγκαταλείποντας δίχως καθυστέρηση τη λεηλατημένη και ρημαγμένη Τροία. Μετά όμως ο Οδυσσέας (σύμφωνα με τη διήγηση του Νέστορα πάντα) άλλαξε γνώμη και γύρισε πίσω στην Τροία, για να σμίξει με τον Αγαμέμνονα, ο οποίος επέμενε πως έπρεπε πρώτα οι Αχαιοί να θυσιάσουν εκατόμβη στη θεά Αθηνά, για να μαλακώσουν τον χόλο της, και ύστερα να επιστρέψουν στην πατρίδα. Εκδοχή που σημαίνει ότι: θα μπορούσε και ο Οδυσσέας να έχει την καλή τύχη του Νέστορα, επιστρέφοντας αμέσως και δίχως απώλειες στην Ιθάκη, αν έμενε σταθερός στην πρώτη του απόφαση και δεν πήγαινε με το μέρος του Αγαμέμνονα, καθυστερώντας έτσι τον νόστο του.
 
Αυτή όμως η έλξη του Οδυσσέα προς τον Αγαμέμνονα δεν σταματά εδώ. Εξελίσσεται, και δραματοποιείται στην πορεία του έπους ως πιθανή αναλογική σύμπτωση της μοίρας του Οδυσσέα με την τραγική μοίρα του βασιλιά των Μυκηνών. Την πιθανότητα αυτή την υπαινίσσεται προκαταβολικά ο Δίας στη «Θεών Αγορά» της πρώτης ραψωδίας, υπενθυμίζοντας το αποτρεπτικό παράδειγμα του Αιγίσθου, ο οποίος έσμιξε παράνομα με την Κλυταιμνήστρα, σκότωσε βάναυσα τον Αγαμέμνονα, ώσπου τον αφάνισε η φονική εκδίκηση του Ορέστη. Το συντελεσμένο όμως αυτό παράδειγμα των Μυκηνών (Αγαμέμνονας-Αίγισθος-Κλυταιμνήστρα-Ορέστης) αναλογεί στο πιθανό παράδειγμα της Ιθάκης. Φτάνει οι μνηστήρες να μιμηθούν τον Αίγισθο, η Πηνελόπη να ενδώσει στις ερωτικές ορέξεις τους, και ο Τηλέμαχος να αντιγράψει τον εκδικητικό ρόλο του Ορέστη. Η πιθανή αυτή αναλογία επαναλαμβάνεται με τον ένα ή τον άλλο τρόπο σε κομβικά σημεία του έπους και σαν μαύρο σύννεφο επισκιάζει συνεχώς τον νόστο του Οδυσσέα, ώσπου να διαλυθεί με τη μνηστηροφονία. Επομένως, ο νόστος του Οδυσσέα, κρατώντας τα δικά του διακριτικά χαρακτηριστικά, παραπέμπει και στους άλλους τυπικούς νόστους που φιλοξενεί το έπος της Οδύσσειας· κατά κάποιον τρόπο τους συναιρεί και γίνεται έτσι αντιπροσωπευτικός φορέας όλων των νόστων.
 
Στα αφηγηματικά εξάλλου κατορθώματα της πλοκής στην Οδύσσεια ανήκει και ο τρόπος που χειρίζεται ο ποιητής τόσο τους διακεκριμένους χρόνους του έπους του όσο και τους διακεκριμένους χώρους του. Η Οδύσσεια, διαφορετικά από την Ιλιάδα, δεν ρέει σε συνεχή χρόνο. Ο ποιητικός της χρόνος μοιράζεται στα δύο: στο αφηγηματικό της παρόν, που το δραστικό μέρος του παραμένει ολιγοήμερο, και στο αφηγηματικό του παρελθόν, που αποδεικνύεται μακρόχρονο. Το σημαντικότερο όμως στοιχείο στην προκειμένη περίπτωση αναγνωρίζεται στη σύνθεση των δύο αυτών χρόνων, καθώς ο μακρός χρόνος εισχωρεί («εγκιβωτίζεται», όπως λέμε) στον μικρό χρόνο μαζί με το αφηγηματικό του περιεχόμενο.
 
Η μέθοδος αυτή συνεπάγεται μια πρώτη διήγηση που αρχίζει στη μέση, σε κάποιο δηλαδή κρίσιμο σημείο του αφηγηματικού παρόντος. Αλλά, καθώς προχωρεί, οπισθοδρομεί, για να δώσει τη θέση της σε μια δεύτερη διήγηση, που αναφέρεται τώρα στο ποιητικό παρελθόν· πρόκειται για τη μακρά διήγηση των «Μεγάλων Απολόγων», που την αναλαμβάνει ο ίδιος ο Οδυσσέας στις ραψωδίες ι-μ. Μεσολαβούν τα οκτώ και κάτι χρόνια της καθήλωσης του ήρωα στο νησί της Καλυψώς. Και αυτά ανήκουν στο ποιητικό παρελθόν του έπους, εκτός από τις δύο τελευταίες μέρες, που μεταφέρονται στο ποιητικό παρόν και στις οποίες η Καλυψώ υπακούει στην εντολή του Δία, με εντολοδόχο θεό τον Ερμή, ελευθερώνει επιτέλους τον Οδυσσέα από τα ερωτικά της θέλγητρα και τον προπέμπει στον καθυστερημένο του νόστο, βοηθώντας και στην κατασκευή της σχεδίας του. Πρόκειται για την αφήγηση στο πρώτο μισό της πέμπτης ραψωδίας.
 
Το δεύτερο μισό, που ανήκει επίσης στο ποιητικό παρόν, αφιερώνεται στο έσχατο συντριπτικό ναυάγιο του ήρωα, που θα τον φέρει τελικά εξοντωμένο στις ακτές της Σχερίας. Έτσι πλέκεται το χρονικό δίχτυ της Οδύσσειας, όσο ακόμη εκκρεμεί ο εξωτερικός νόστος του πρωταγωνιστή της και αναβάλλεται η επιστροφή του στην Ιθάκη. Συνήθως γίνεται λόγος για αναδρομική διήγηση, που καθιέρωσε το τέχνασμα του φλας μπακ. Στην πραγματικότητα όμως αλλού βρίσκεται η πρωτοτυπία της χρονικής αυτής αναδρομής: πραγματοποιείται σε ενδιάμεσο σταθμό, στο νησί των Φαιάκων, και όχι, όπως θα περιμέναμε, στην Ιθάκη. Έτσι όμως φτάσαμε στο θέμα των διακεκριμένων χώρων της Οδύσσειας, που είναι τρία νησιά.
 
Αφηγηματικά προηγείται το νησί της Καλυψώς, απόμακρος και απόκοσμος ειδυλλιακός τόπος ερωτικής απομόνωσης του Οδυσσέα, όπου παίζονται η ίδια η ανθρώπινή του φύση, η συζυγική του πίστη και βεβαίως η επιστροφή του στην Ιθάκη. Το δέλεαρ, όπως είπαμε, της Καλυψώς προς τον θνητό εραστή της είναι η προσφορά αγηρασίας και αθανασίας, με αντάλλαγμα την προτίμηση της λήθης αντί της επίμονης και βασανιστικής μνήμης. Τελικά ο ήρωας, με τη μεσολάβηση των θεών (της Αθηνάς κυρίως), αποδεσμεύεται από τον ληθαργικό κλοιό της Καλυψώς και επιστρέφει στην περιπέτεια του νόστου του, μόνος τώρα και δίχως εταίρους, καθώς όλοι τους έχουν αφανιστεί εδώ και χρόνια, μετά την ασέβειά τους στο νησί της Θρινακίας, όπου έσφαξαν και έφαγαν τα ιερά γελάδια του Ήλιου.
 
Ο δρόμος ωστόσο για την Ιθάκη εμποδίζεται ακόμη από τον θυμωμένο Ποσειδώνα, ο οποίος συντρίβει τη σχεδία του Οδυσσέα και τον αφήνει στο έλεος μιας ανελέητης καταιγίδας ανάμεσα σε θεόρατα κύματα. Παρά ταύτα, ο ήρωας σώζεται με το μαγνάδι της θαλασσινής Ινώς και, αναπλέοντας τις εκβολές ενός θεϊκού ποταμού, βγαίνει στη θαμνώδη στεριά της Σχερίας, όπου και πέφτει εξαντλημένος σε βαθύ ύπνο. Τα υπόλοιπα είναι γνωστά: την άλλη μέρα, συγκινημένη μαζί του η Ναυσικά, κόρη του βασιλιά, οδηγεί τον Οδυσσέα με ασφάλεια στο βασιλικό παλάτι, όπου γενναιόδωρα τον υποδέχονται ο Αλκίνοος και η Αρήτη, τον συστήνουν στους Φαίακες, του προσφέρουν πλούσια δώρα ξενίας και του εξασφαλίζουν την προπομπή του με το μαγικό τους πλοίο. Εκεί, μπροστά στους Φαίακες, ύστερα από απαίτηση του Αλκινόου, αποκαλύπτει ο Οδυσσέας την ταυτότητά του και μαγεύει τους ακροατές του με τη διήγηση των «Απολόγων» του.
 
Αν ο εξωτικός και ληθαργικός παράδεισος της Ωγυγίας συστήνει τον μεγάλο ερωτικό πειρασμό, τον οποίο, όψιμα έστω, αφήνει πίσω του ο Οδυσσέας, το νησί των Φαιάκων, σε σύγκριση προς το προπολιτισμικό νησί της Καλυψώς, είναι τόσο πολιτισμένο, που μοιάζει σχεδόν με πολιτισμική ουτοπία. Προσφέρεται επομένως, με τους αθλητικούς του αγώνες, με τους χορούς και με τα τραγούδια του τυφλού αοιδού Δημοδόκου, όσο κανένας άλλος τόπος, όχι μόνο για να διηγηθεί ο Οδυσσέας τα πάθη του νόστου του, αλλά και για να επιδείξει την αφηγηματική του δεξιοτεχνία, αντάξια ενός έμπειρου αοιδού-ραψωδού. Εντοπισμένοι λοιπόν οι «Μεγάλοι Απόλογοι» στη Σχερία, βρίσκουν την πιο πρόσφορη υποδοχή τους, που ασφαλώς δεν θα την είχαν στην Ιθάκη.
 
Η Ιθάκη (το τρίτο νησί που προβάλλεται στο αφηγηματικό παρόν της Οδύσσειας) είναι ακριβώς, σε αντίθεση τόσο προς την Ωγυγία όσο και προπαντός προς τη Σχερία, ένας χώρος όχι μόνο οδυνηρά πραγματικός αλλά και με διασαλευμένη, εξαιτίας των μνηστήρων, την ηθική και πολιτική του τάξη. Την αποκατάσταση της χαμένης αυτής τάξης συστήνει η Αθηνά στον νεαρό Τηλέμαχο στο πλαίσιο της πρώτης ραψωδίας, αλλά το δυσκατόρθωτο αυτό κατόρθωμα ανήκει στον ίδιο τον Οδυσσέα, που το πραγματοποιεί, με τη βοήθεια και του Τηλεμάχου, προοδευτικά στο δεύτερο μισό του έπους.
 
Εντούτοις, ακόμη και μετά τη συντελεσμένη μνηστηροφονία η Ιθάκη κινδυνεύει από την εκδικητική στάση των Ιθακησίων, η οποία μόλις στην έξοδο του έπους κατευνάζεται, και επιτέλους το νησί του νόστου, με την παρέμβαση του Δία και της Αθηνάς, ηρεμεί. Επομένως, ο χρόνος της Οδύσσειας είναι διπλός και ο χώρος της τριπλός. Σ᾽ αυτό το πεντάγραμμο της οδυσσειακής πλοκής εγγράφεται ο μύθος του έπους.
 
Ομηρικά μεγαθέματα: πόλεμος - ομιλία - νόστος
 
Τρία μεγάλα θέματα (με μια λέξη: μεγαθέματα) συμπλέκονται και συγκρούονται μεταξύ τους στα δύο ομηρικά έπη, με διαφορετικό όμως τρόπο και αντίθετη έκβαση στο ένα και στο άλλο: ο πόλεμος, η ομιλία και ο νόστος. Στην Ιλιάδα το ισχυρό θέμα του έπους είναι ο πόλεμος, ο οποίος δοκιμάζει ή και συνθλίβει τις ομιλητικές σχέσεις και αποκλείει εξ ορισμού, όσο συνεχίζεται, τον νικηφόρο νόστο. Παράδειγμα κορυφαίο της εξοντωτικής επίδρασης του πολέμου στις ενδιάμεσες ομιλίες είναι η διάλυση που επιφέρει στη συζυγική ομιλία του Έκτορα και της Ανδρομάχης, η οποία διαβαθμίζεται σε τρεις σκηνές της έκτης, της εικοστής δεύτερης και της εικοστής τέταρτης ραψωδίας.
 
Στην έκτη ραψωδία η Ανδρομάχη, με τον νήπιο Αστυάνακτα στην αγκαλιά της, προσπαθεί να αποσπάσει τον Έκτορα από το επικίνδυνο πεδίο της μάχης στις ασφαλέστερες προσβάσεις του κάστρου, αλλά εκείνος δεν πείθεται, μολονότι προαισθάνεται την τελική πτώση της Τροίας, που συνεπάγεται τον δικό του αφανισμό και την αιχμαλωσία της γυναίκας του. Όταν στην εικοστή δεύτερη ραψωδία ο Αχιλλέας σκοτώνει τον Έκτορα, ο σπαρακτικός θρήνος της Ανδρομάχης παροξύνει το προηγούμενο κλάμα της στο τέλος της έκτης ραψωδίας. Και εδώ αναγνωρίζεται η δεύτερη βαθμίδα της εξαρθρωμένης συζυγικής ομιλίας εξαιτίας του πολέμου. Η τρίτη και τελική βαθμίδα της εντοπίζεται στην τελευταία ραψωδία του έπους: ο Πρίαμος επιστρέφει το σώμα του σκοτωμένου Έκτορα στην τειχισμένη Τροία, και τότε, ανάμεσα στους άλλους επικήδειους θρήνους, ξεχωρίζει πάλι ο συζυγικός κομμός της Ανδρομάχης. Στο σημείο εξάλλου αυτό διασταυρώνονται, λοξά έστω, τα μεγαθέματα του πολέμου και της ομιλίας στην Ιλιάδα με το μεγάθεμα του νόστου· ενός νόστου όμως νεκρώσιμου, που τον αναγγέλλει η Κασσάνδρα από τις επάλξεις του κάστρου της Τροίας, όταν διακρίνει τον Πρίαμο να πλησιάζει με το σώμα του αδελφού της και θυμάται πώς νοστούσε ο Έκτορας, επιστρέφοντας άλλοτε από το πεδίο της μάχης, ζωντανός στην Τροία. Εκείνο τον νόστο παραβάλλει τώρα με τον νεκρώσιμο νόστο που βλέπει μπροστά της (τον εξονομάζει με το ίδιο ρήμα: νοστέω - νοστῶ).
 
Στη μεταπολεμική Οδύσσεια το μεγάθεμα του πολέμου υποχωρεί. Τούτο όμως δεν σημαίνει ότι και μηδενίζεται. Κατά κανόνα, εμφανίζεται παραλλαγμένο, συντηρώντας μόνο τον πυρήνα του, δηλαδή τον φόνο, ατομικό και συλλογικό. Έτσι, αν εξαιρεθεί η πρώτη περιπέτεια των «Απολόγων» (η σύγκρουση των εταίρων του Οδυσσέα με τους Κίκονες της θρακικής ακτής), που προσομοιάζει με κανονική μάχη, στις άλλες περιπτώσεις το θέμα του πολέμου εμφανίζεται σε ιδιόρρυθμες παραλλαγές. Η προφανέστερη παραλλαγή είναι αυτή της μνηστηροφονίας: φονική επιχείρηση, σε κλειστό όμως χώρο, ενός (έστω λίγων) με πολλούς, όπου στην πρώτη και σημαντικότερη φάση της ως φονικό όπλο χρησιμοποιείται εξ επαφής το τόξο - τακτική που δεν ισχύει κατά κανόνα στις ιλιαδικές συγκρούσεις. Μόνον όταν τα βέλη του Οδυσσέα εξαντλούνται, ο αμοιβαίος αγώνας προσφεύγει στα δόρατα. Κατά τα άλλα, οι μνηστήρες απειλούν με προσωπικό φόνο τον νεαρό Τηλέμαχο, κατά την επιστροφή του από την Πελοπόννησο, αλλά τελικά το φονικό τους σχέδιο δεν ευοδώνεται χάρη στην προειδοποίηση της Αθηνάς. Τέλος, φονικές απειλές εκτοξεύονται από τους μνηστήρες και εναντίον του Οδυσσέα, όσο λείπει ο ήρωας ή κυκλοφορεί μέσα στο παλάτι της Ιθάκης σαν ξένος ζήτουλας.
 
Αντίθετα προς την υποβάθμιση του πολέμου, στην Οδύσσεια αναβαθμίζονται τα μεγαθέματα του νόστου και της ομιλίας, τα οποία, όπως είδαμε, στην Ιλιάδα συνθλίβονται. Η αναβάθμισή τους συντελείται προοδευτικά και κορυφώνεται στο τέλος του έπους, όταν ο Οδυσσέας επιβάλλει πια με τη μνηστηροφονία τον νόστο του και ξανακερδίζει τη βασιλική εξουσία και τη γυναίκα του. Στο μεταξύ, το θέμα του νόστου προσκρούει σε διαδοχικές αντιστάσεις: κυρίως στον θυμό του Ποσειδώνα, όσο ο ήρωας βρίσκεται ακόμη μακριά από την Ιθάκη· έπειτα στην αντίσταση των μνηστήρων, οι οποίοι μέχρι την τελευταία στιγμή πιστεύουν ότι ο Οδυσσέας έχει αφανιστεί στον δρόμο της επιστροφής του· τέλος, στη δυσπιστία των δικών και των φίλων (κατά σειρά: του Τηλεμάχου, της Ευρύκλειας, του Εύμαιου και του Φιλοίτιου, της Πηνελόπης και του Λαέρτη) - η δυσπιστία αυτή αίρεται κάθε φορά με τη μέθοδο του αναγνωρισμού.
 
Μαζί με την επιβράβευση του νόστου επιβραβεύεται στην Οδύσσεια και το μεγάθεμα της ομιλίας, όχι μόνο της συζυγικής αλλά και της παρασυζυγικής. Και εδώ έχουμε χαρακτηριστική απόκλιση από την Ιλιάδα, όπου η παρασυζυγική σχέση του Πάρη με την Ελένη θεωρείται αφορμή του τρωικού πολέμου και αντιμετωπίζεται αρνητικά ή τουλάχιστον με επιφύλαξη. Στην Οδύσσεια αντίθετα οι παρασυζυγικές σχέσεις του Οδυσσέα πρώτα με την Κίρκη και μετά με την Καλυψώ (σχέσεις εν μέρει προαιρετικές και εν μέρει αναγκαστικές) λειτουργούν στην αρχή αρνητικά, ύστερα όμως θετικά, προάγοντας τον νόστο του Οδυσσέα. Και οι δύο αυτές δαιμονικές θεές δοκιμάζουν να καθηλώσουν, καθεμιά με τον τρόπο της, τον Οδυσσέα στο κρεβάτι τους· μετά όμως υποχωρούν στον πόθο επιστροφής του ήρωα στον τόπο του και γίνονται καλοί αγωγοί του νόστου του.
 
Όσο για την κορυφαία ομιλητική σχέση του έπους, τη συζυγική ομιλία Οδυσσέα και Πηνελόπης, αυτή φαίνεται να αντιγράφει την ιλιαδική συζυγική ομιλία Έκτορα και Ανδρομάχης, αντιστρέφοντας όμως και τη φορά και την έκβασή της. Όπως η διάσημη ιλιαδική συζυγική ομιλία, έτσι και η οδυσσειακή διαβαθμίζεται σε τρεις ραψωδίες. Στη δέκατη έβδομη ραψωδία η πρώτη διαλογική επικοινωνία της Πηνελόπης με τον αδιάγνωστο ακόμη Οδυσσέα γίνεται μέσω διερμηνέα, του Εύμαιου, όπου και συμφωνείται ο άμεσος διάλογός τους για αργά το βράδυ της ίδιας μέρας, όταν θα αδειάσει η αίθουσα του παλατιού από τους ενοχλητικούς μνηστήρες. Η δεύτερη αυτή προγραμματισμένη βαθμίδα της συζυγικής ομιλίας (μακρότερη της πρώτης και δραματοποιημένη) συντελείται στη δέκατη ένατη ραψωδία· εκεί παρ᾽ ολίγον να καταλήξει στον αναγνωρισμό του Οδυσσέα από την Πηνελόπη, αλλά τελικά τον προσδοκώμενο αναγνωρισμό τον κλέβει κατά κάποιον τρόπο από τη βασίλισσα της Ιθάκης η Ευρύκλεια, με το επεισόδιο των «Νίπτρων». Η τρίτη και κορυφαία βαθμίδα επιφυλάσσεται για μετά τη μνηστηροφονία, στην εικοστή τρίτη ραψωδία του έπους: εδώ δοκιμάζονται και αναγνωρίζονται οι σύζυγοι με σημάδια απαραγνώριστα, και η συζυγική ομιλία στεφανώνεται με τη διαλογική τους συνομιλία πρώτα, και με την ερωτική τους συνεύρεση μετά.
 
Υπάρχουν πολλές ενδείξεις, αν όχι αποδείξεις, για άμεση ή έμμεση σχέση της Οδύσσειας με την Ιλιάδα· οι οποίες άλλους ερευνητές τους οδηγούν στο συμπέρασμα ότι ταυτίζεται ο ποιητής τους, και άλλους ότι στη συγκεκριμένη περίπτωση «χωρίζονται» δύο ποιητές, που ο ένας (ο νεότερος της Οδύσσειας) μαθητεύει στον αρχαιότερο (της Ιλιάδας). Όπως κι αν έχει το πράγμα, η αντιθετική αναλογία ανάμεσα στην ιλιαδική και στην οδυσσειακή συζυγική ομιλία δεν μπορεί να είναι τυχαία: προϋποθέτει αποφασισμένη παραπομπή της δεύτερης στην πρώτη.

Ήθη της αρχαίας Σπάρτης

Αυτό που αναδείκνυε την Σπάρτη έναντι των λοιπών Ελληνικών πόλεων – κρατών δεν ήταν η γλώσσα, η θρησκεία, ή ακόμα και οι νόμοι – στοιχεία τα οποία μοιράστηκαν σε γενικέςγραμμές με τον υπόλοιπο αρχαίο Ελληνικό κόσμο – αλλά ένα μοναδικό ήθος που διαπότιζε όλες τις πτυχές του Λακωνικού βίου.
 
Ενόσω η Σπαρτιατική φιλοσοφία ανεδείκνυε και προέβαλε την σιωπή έναντι του κενού λόγου, την απλότητα αντί του στολισμού, την ακρίβεια αντί της ασάφειας και του πλατειασμού, η Σπάρτη τοποθέτησε την ελευθερία, την ισότητα και την αδελφοσύνη στο επίκεντρο των ηθικών αρχών του συστήματος αξιών.  Η αγάπη για την ελευθερία υπήρχε σε όλες τις αρχαίες Ελληνικές δημοκρατίες, αλλά η έμφαση στην ισότητα και την αδελφοσύνη έκανε την Σπάρτη να ξεχωρίζει.
 
Δεν υπάρχει κάποια σαφής ένδειξη όσον αφορά στην προέλευση της έμφασης στην σιωπή, την απλότητα και ακρίβεια, αν και πιθανότατα είχε Δωρικές ρίζες. Η Δωρική αρχιτεκτονική, για παράδειγμα, είναι η απλούστερη από τους τρεις Ελληνικούς αρχιτεκτονικούς ρυθμούς. Ωστόσο, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι από τον 5ο αιώνα π.Χ, η Σπάρτη είχε καλλιεργήσει μια παράδοση συνειδητής έμφασης στην σιωπή και απλότητα, πέρα από την ευγλωττία και τον στολισμό.
 
Αυτό που συχνά παραβλέπεται από τους σύγχρονους σχολιαστές είναι ότι η σιωπή που καλλιεργήθηκε στη Σπάρτη δεν ήταν η σιωπή των ζώων, αλλά του σκεπτόμενου ανθρώπου, που αναγνώριζε ότι είναι σοφό να σκεφτεί πριν ομιλήσει και ομιλούσε μόνο όταν είχε να πει κάτι αξιόλογο. Αυτή είναι η ουσία της Σπαρτιατικής ρητορικής και η αιτία που είχε τόσο πολύ επαινεθεί από φιλόσοφους όπως ο Σωκράτης και ο Πλάτων. Αν κάποιος αναζητούσε κάποιον σύγχρονο παραλληλισμό, το παράδειγμα των Κουάκερων είναι το πλέον κατάλληλο.
 
Η απλότητα στην ένδυση, την αρχιτεκτονική και τέχνη ήταν μια φυσική έκφραση της θεμελιώδους φιλοσοφίας ότι «ουκ εν τω πολλώ το ευ» και ότι η σαφήνεια είναι προτιμότερη από την ασάφεια και την αοριστολογία. Πρέπει να αναφερθεί ότι η Σπαρτιατική ένδυση και αρχιτεκτονική ήταν απλούστερη απ’ ότι των σύγχρονων πόλεων, δηλαδή δεν ήταν πρωτόγονη, αλλά λιτή. Η εστίαση στην λειτουργικότητα και το ιδανικό δεν πρέπει να συνδέεται με την περιφρόνηση στο κάλλος.
 
Η Σπαρτιατική μεταρρύθμιση καθιστούσε όλους τους Σπαρτιάτες ίσους, ή τουλάχιστον ομότιμους, αποθαρρύνοντας οτιδήποτε μπορούσε να ευνοήσει κάποιον πολίτη έναντι των υπολοίπων. Η Σπάρτη ήταν η πρώτη πόλη – κράτος που θέσπισε στρατιωτική στολή αποτελούμενη, από πορφυρούς χιτώνες και μανδύες, καθώς και ομοιόμορφες ασπίδες με το σύμβολο λάμδα, για τους Λακεδαιμόνιους.
 
Οι Σπαρτιάτες επίσης είχαν την ίδια κόμμωση – τα αγόρια στην αγωγή είχαν ξυρισμένο κεφάλι, οι νέοι άνδρες κοντά μαλλιά και οι άνδρες ηλικίας άνω των τριάντα μακριά μαλλιά πλεγμένα. Το δεύτερο ήμισυ του 5ου αιώνα οι καλλιτεχνικές αναπαραστάσεις των Σπαρτιατών δείχνουν ότι την τακτοποιημένη εμφάνιση της αρχαϊκής περιόδου είχε αντικαταστήσει μια ατημέλητη σχεδόν βάρβαρη μόδα.
Όλοι οι ενήλικες πολίτες είχαν ισχυρούς δεσμούς μέσω τριών ανεξάρτητων θεσμών. Κατ’ αρχάς, οι γιοι των πολιτών ήταν υποχρεωμένοι να παρακολουθήσουν το δημόσιο εκπαιδευτικό σύστημα (Σπαρτιατική αγωγή) από την ηλικία των επτά έως την ηλικία των είκοσι ετών. Δεύτερον, όλα οι άρρενες πολίτες μεταξύ 21 και 60 ετών έπρεπε να υπηρετήσουν στο στρατό.
 
Γινόταν διάκριση μεταξύ των νέων ηλικιακά ομάδων, που ήσαν υποχρεωμένοι να ζουν σε στρατώνες ενόσω τελούσαν σε ενεργό υπηρεσία, ενώ οι πρεσβύτεροι μπορούσαν να διαμένουν στις οικίες τους, αλλά να είναι έτοιμοι ανά πάσα στιγμή να καταταγούν, δημιουργώντας με αυτόν τον τρόπο ένα είδος εφεδρείας. Τρίτον, όλοι οι άρρενες πολίτες όφειλαν να ενταχθούν σε ένα συσσίτιο ή ομάδα εστίασης και να δειπνούν σε αυτό κάθε βράδυ (εκτός αν απουσίαζαν δικαιολογημένα) παρέχοντας ταυτόχρονα ποσότητες τροφής από τα κτήματά τους για την υποστήριξη των κοινών γευμάτων.
 
Ο κάθε πολίτης έπρεπε να ανήκει σε ένα συσσίτιο (η φειδίτιο) έχοντας την δυνατότητα να επιλέξει την ομάδα που ήθελε να ενταχθεί, τα υπάρχοντα μέλη της οποίας ψήφιζαν προκειμένου να εγκρίνουν ή να απορρίψουν τον αιτούντα. Σημειώνεται ότι η άσκηση βέτο από υπάρχον μέλος ήταν αρκετή για να απορριφθεί το υποψήφιο μέλος από την ομάδα.
 
Η αδικαιολόγητη απουσία από την συγκέντρωση επέφερε πρόστιμο – από το οποίο δεν είχαν εξαιρεθεί ούτε οι βασιλείς. Οι λόγοι απουσίας ήσαν ποικίλοι, από τον πόλεμο και το κυνήγι μέχρι την συμμετοχή σε Ολυμπιακούς Αγώνες.
 
Οι δεσμοί του σχολείου, του στρατού και της ομάδας σχεδιάστηκαν για να κρατήσουν την κοινωνία δεμένη και όχι διαιρεμένη σε φατρίες, χωρίς ωστόσο να αντικαθιστούν τους οικογενειακούς δεσμούς, όπως υποθέτουν κάποιοι σύγχρονοι ιστοριοδίφες.
 
Επιπλέον, τα στρατιωτικά καθήκοντα του Σπαρτιάτη ήσαν λιγότερο καταναγκαστικά, συγκρινόμενα με τις σύγχρονες στρατιωτικές θητείες σε μακρινά θέατρα πολέμου, που κρατούν τους άνδρες μακριά από τις οικογένειές τους για πολλά χρόνια. Μέχρι τον Πελοποννησιακό πόλεμο, η εχθροπραξία αποτελείτο από………πορεία – σύγκρουση με τον εχθρό σε ανοιχτή πεδιάδα – επιστροφή στο σπίτι – σε χρονικό διάστημα λίγων εβδομάδων. Οι περισσότερες εκστρατείες δεν διαρκούσαν περισσότερο από ένα μήνα ή δύο και συνήθως ελάμβαναν χώρα μετά την συγκομιδή των σπαρτών.
 
Η Σπάρτη δεν ήταν συνεχώς σε πόλεμο μέχρι το δεύτερο ήμισυ του 5ου αιώνα. Πριν από αυτό οι Σπαρτιάτες δεν απουσίαζαν σε πόλεμο για περισσότερο από μερικούς μήνες κάθε φορά και αυτό δεν συνέβαινε κάθε χρόνο. Για αρκετούς δε η συνολική διάρκεια συμμετοχής σε μάχες, δεν υπερέβαινε τον ένα έως δύο μήνες το μέγιστο, σε όλη την διάρκεια του βίου τους.
 
Τέλος, το γεγονός ότι οι Σπαρτιάτες δειπνούσαν μακριά από τις οικογένειές τους δεν ήταν περισσότερο διασπαστικό της οικογενειακής ενότητας, από το σημερινό φαινόμενο όπου τα σύγχρονα ανδρόγυνα γευματίζουν χωριστά. Αντιθέτως ο ρυθμός της ζωής του Σπαρτιάτη ενίσχυε τις οικογενειακές σχέσεις, διότι το ανδρόγυνο στο μέσον της ημέρας μοιραζόταν το οικιακό περιβάλλον.
 
Οι αξίες βάσει των οποίων είχε δομηθεί η Σπαρτιατική κοινωνία ήταν η βασική αιτία για την μακροβιότερη κυριαρχία κράτους στην αρχαία ιστορία. Η ηγεμονία της Σπάρτης διήρκεσε 7 αιώνες (900 έως 190 π.Χ).

Η Ζωή που θα ήθελες να έχεις αλλά δεν έχεις

προσκολλησειςΣυχνά αγκιστρώνομαι στο πως θα ήθελα να είναι η ζωή μου

Τι θα ήθελα να έλεγαν οι άλλοι για μένα
Τι θα προτιμούσα να μην έχω περάσει
Τι επιθυμώ να συμβεί
Τι επιθυμώ να πάψει να συμβαίνει
Πόσο θετικά θ’άλλαζε η ζωή μου
Εάν είχα περισσότερα χρήματα  και καλύτερη δουλειά
Εάν είχα περισσότερη αγάπη
Καλύτερη υγεία
Μια σχέση όπως την ήθελα
Πόσο ωραιότερη θα ήταν η ζωή μου εάν
το παράθυρο της κρεβατακόμαρας μου έβλεπε σε κήπο
εάν οι άνθρωποι γύρω μου άλλαζαν
εάν είχα ένα μαγικό ραβδί που θα εξάλειφε όλα τα προβλήματα μου
τα άγχη μου, τον πόνο μου.
Όμως, ας μη γελιέμαι, δεν είναι ο ήλιος που θα ημερέψει το κεφάλι μου
Είναι η κατανόηση ότι το να προσκολλώμαι στο πως θα ήθελα να είναι η ζωή μου, είναι μια μορφή αυτοβασανισμού.
 
Ήρθε η ώρα ν’ απελευθερωθώ απ΄όλα τα «εάν» και να ερωτευτώ τη ζωή μου όπως είναι τώρα με όλα όσα την αποτελούν.
 
Ο πόνος, ο θυμός, η ντροπή, η ενοχή, η λύπη, δεν είναι προβλήματα από μόνα τους.Είναι συναισθήματα, και η ρίζα όλων αυτών των δυσάρεστων συναισθημάτων βρίσκεται στην αίσθηση διαχωρισμού μας από τους άλλους και στην προσκόλληση που έχουμε στον εαυτό μας και στον περιορισμένο κόσμο που τον αποτελεί.
 
Πράγματι, η προσκόλληση μας στο πως θα θέλαμε να είναι ο κόσμος μας και η απόρριψη αυτού που υπάρχει αυτή τη στιγμή είναι η ρίζα του πόνου που βιώνουμε ως άνθρωποι.
 
Είναι εκείνη η απόσταση ανάμεσα σε αυτό που επιθυμώ να είμαι, να έχω, να βιώνω και αυτό που είμαι, έχω και βιώνω στο τώρα που δημιουργεί την εσωτερική μου δυσαρέσκεια. Το κέντρο αυτού του πόνου είναι όμως η λέξη «εγώ». «Γιατί ο κόσμος δεν είναι όπως τον θέλω; Γιατί δε μου δίνεται αυτό που έχω ανάγκη; Γιατί θα πρέπει να υποφέρω;».
 
Η επιθυμία μας να σμιλεύσουμε τον κόσμο όπως θα τον θέλαμε, δημιουργεί αυτή την προσκόλληση στον εαυτό μας και εντείνει τα συναισθήματα διαχωρισμού μας από τους άλλους. Σιγά σιγά αλλά σίγουρα διαμορφώνει τις περισσότερες σχέσεις μας με τρόπους που μπορεί ν’αποβούν καταστροφικοί.
 
Είναι πιθανόν πως όλοι μας θυμόμαστε στιγμές στη ζωή μας όπου η προσκόλληση στον εαυτό και η αυτοπροστασία μας κατέρρευσαν για λίγο. Ίσως αυτό να συνέβη επειδή ερωτευτήκαμε, ή επειδή νοιαζόμασταν πολύ για κάποιον άλλο που υπέφερε. Πάντως χάσαμε τον εαυτό μας με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, παρασυρόμενοι από μια βαθιά αίσθηση σύνδεσης και ενότητας.
 
Ίσως η απάντηση σε αυτή τη βαθιά αίσθηση δυσαρέσκειας και ανικανοποιήτου που διακατέχει πολλούς από εμάς είναι ν’αναπαράγουμε την αίσθηση βαθιάς επαφής με τους άλλους. Αυτό είναι δυνατόν εάν μάθουμε να καλλιεργούμε το αίσθημα της συμπόνιας.

Η θέα από ψηλά

Αυτό που ερωτεύτηκα, με την πρώτη ματιά, ήταν η θέα  από ψηλά... Χρόνια τώρα! Φυσικά, δεν ήμουν προετοιμασμένος για το μεγαλείο μα ούτε και τις προκλήσεις αυτής της δυνατότητας! Κανείς νομίζω δεν είναι, ποτέ!
 
Τώρα, μετά από δεκαετίες, εμπειρίες και θεάσεις που κόβουν τη λαλιά, το δέος της θέασης από ψηλά παραμένει το ίδιο μαγευτικό, όπως την πρώτη φορά. 
 
Και η ταλάντευση παραμένει. Σου υπενθυμίζει  (η κίνηση) πως ζεις, αναπνέεις σε ένα σώμα, σκέφτεσαι με ένα μυαλό, αντιλαμβάνεσαι με μία συνείδηση. Ακόμα και άλλος να σταθεί ακριβώς δίπλα σου, αντιλαμβάνεται με μια άλλη, ατομική συνείδηση, τα ίδια, όμως διαφορετικά. 
 
Δεν βγάζει νόημα ο κόσμος από χαμηλά, με μικροσκοπικές ματιές, τον πειρασμό των αισθήσεων και το βουητό του νου, που όλο τρέχει και ποτέ δε φτάνει πουθενά. Ανά πάσα στιγμή, όλα ανατρέπονται και είναι αδύνατον να γνωρίζεις το λόγο, να ελέγξεις οτιδήποτε ή να προβλέψεις το βίωμα.
Τα πάντα είναι ανεξέλεγκτα - ό,τι κι αν κάνεις -  και η φαινομενική τάξη ή οι προσπάθειές γι' αυτήν, απλά κρύβουν το χαοτικό που φοβούνται να δουν. Τόσο απλά! Αλλά μη αντιληπτά από τους πολλούς...
 
Και η πλάνη της φαινομενικότητας εξακολουθεί να παρασύρει τα εγώ σε ρόλους, επιθυμίες και φοβικές αντιδράσεις, ανίκανα να ξεφύγουν από το μαρτύριο της επανάληψης και τις αντιπαραθέσεις των πεποιθήσεων. 
 
Όμως, σε οποιαδήποτε στιγμή, σε κάθε παρόν, μπορείς να βρεθείς εκεί ψηλά, ταυτόχρονα να αγναντεύεις το Λόγο, τις αιτίες, τις τάσεις, τα "κρυμμένα" φανερά και να παραμένεις εσωτερικά ατάραχος και γαλήνιος ενώ συμμετέχεις, αισθάνεσαι και επιλέγεις.
 
Οι περισσότεροι αγνοούν αυτό το "μέρος", αυτή τη γαλήνη και τη θέαση που ατενίζει τον ορίζοντα, διευρύνει την κατανόηση, ενώνει τα κομμάτια και σου προσφέρει ένα λόγο....τον μοναδικό λόγο να ζεις, να δημιουργείς, να διαφοροποιείσαι. Μπορεί από τη μια στιγμή στην άλλη να χάσεις τα πάντα, να φύγει η γη κάτω από τα πόδια σου, μα αυτή η θέα δε χάνεται, και ο Εαυτός σου δεν κλονίζεται, δεν εγκαταλείπει, δεν πλανάσαι...
 
Και πάμε πάλι για μια ακόμα αρχή, με νέες προκλήσεις και νέες αποκαλύψεις που δεν τελειώνουν πλέον μα ούτε γίνονται λιγότερο θεαματικές. Ας συνεχίζουν όσοι θέλουν τις απειλές, τα αδιέξοδα, το τρέξιμο, τις όποιες θεωρίες...  όλα επιτρέπονται στη χώρα των ονείρων.
 
Η θέα μπορεί να κρύβεται ακόμα και από αυτούς που βρίσκονται στο ίδιο σημείο. Γιατί απλούστατα δεν βλέπουν τα φυσικά μάτια αυτό που η καρδιά δεν μπορεί να δει.

Πώς να διαλέξεις φέτος το κατάλληλο άθλημα για το παιδί σου

Έχοντας μπει πια σε ρυθμούς “χειμώνα”, μετά το σχολείο και τις ξένες γλώσσες, πολλοί γονείς αποφασίζουν να γράψουν το παιδί τους σε κάποιο σπορ. Η ενασχόληση με τον αθλητισμό συμβάλλει στη σωματική και πνευματική ανάπτυξη του παιδιού, το βοηθάει να κοινωνικοποιηθεί και του δίνει τη δυνατότητα να αποκτήσει τις πρώτες του φιλοδοξίες. Ιδανική ηλικία είναι τα 5-7 έτη, ανάλογα πάντα με το άθλημα.

Ποιά στοιχεία θα πρέπει να λάβει υπόψη του ένας γονιός προκειμένου να βρει το ιδανικό σπορ για το παιδί του;

Παρατηρήστε

Έχει το παιδί σας κάποια έμφυτα χαρακτηριστικά ή του αρέσει να κάνει κάποια δραστηριότητα η οποία αργότερα μπορεί να είναι μέρος μιας συνολικής προσπάθειας σε κάποιο σπορ; Μήπως το καλοκαίρι δεν έβγαινε από την θάλασσα; Μήπως χάνεται ώρες με το ποδήλατό του; Μήπως είναι όλη μέρα με μια μπάλα στα πόδια;

Εκτός από τα παραπάνω τα οποία είναι σχετικά εύκολο να δει ένας γονιός υπάρχουν και κάποια άλλα πράγματα που θα πρέπει να προσέξει. Τα ιδιαίτερα σωματικά χαρακτηριστικά του παιδιού του. Το ύψος, το βάρος ,το μήκος των άκρων, την ευλυγισία, αλλά και αν του αρέσουν τα ομαδικά ή τα ατομικά σπορ είναι άλλα χρήσιμα στοιχεία που θα πρέπει να έχει υπόψη του ένας γονιός.
Προτρέψτε

Πηγαίνετε με το παιδί σας να παρακολουθήσετε έναν αγώνα. Όχι, της αγαπημένης του ομάδας και όχι σε επίπεδο αντρών. Προσπαθήστε να βρείτε αγώνες μικρότερων ηλικιών, έτσι ώστε να παρακολουθήσει παιδιά της ηλικίας του ή λίγο μεγαλύτερα να αγωνίζονται. Προσπαθήστε να δει περισσότερα του ενός αθλήματα και στην συνέχεια…

Ακούστε

Σίγουρα κατά την διάρκεια του αγώνα αλλά και μετά το τέλος του, το παιδί θα έχει αρκετές απορίες. Προσπαθήστε να ενημερωθείτε και να του λύσετε όσες περισσότερες μπορείτε. Συζητήστε μαζί του τα πλεονεκτήματα και τις δυσκολίες του κάθε σπορ, εξηγήστε του τους κανονισμούς.
Συμβουλέψτε

Αν το παιδί επιμένει να κάνει κάποιο σπορ, ενώ εσείς θεωρείτε ότι δεν θα του ταίριαζε, μην το αποθαρρύνεται. Εξηγήστε του γιατί πιστεύετε κάτι διαφορετικό αλλά αφήστε το να δοκιμάσει αυτό που θέλει. Μην προσπαθήσετε να του περάσετε τα θέλω σας. Αργότερα και αν το δείτε να αντιμετωπίζει δυσκολίες σε αυτό που επέλεξε, μπορείτε να το συζητήσετε εκ νέου.
Υπολογίστε

Τις περισσότερες φορές παρασυρόμαστε από τον ενθουσιασμό για τη νέα δραστηριότητα και την ξεκινάμε, χωρίς να υπολογίσουμε κάποιους παράγοντες, που αργότερα, μπορούν να είναι ανασταλτικοί για την συνέχισή της. Το κόστος της εκμάθησης της δραστηριότητας. Το κόστος του εξοπλισμού. Υπάρχουν αθλήματα όπως το ποδόσφαιρο, η ενόργανη και η κολύμβηση των οποίων ο εξοπλισμός είναι φθηνός και άλλες όπως η ιστιοπλοΐα, το θαλάσσιο σκι ή το σκι στο βουνό οι οποίες έχουν σημαντικό κόστος. Το ωράριο των προπονήσεων και αν αυτές συμπίπτουν με άλλες δραστηριότητες. Οι προπονήσεις στο κολύμπι, αν το παιδί συνεχίσει, γίνονται πολύ νωρίς, πριν το σχολείο ενώ τα αθλήματα της θάλασσας κυρίως Σαββατοκύριακα, στερώντας από την οικογένεια σημαντικό ελεύθερο χρόνο.

Σε κάθε περίπτωση επιβάλλεται το παιδί να ξεκινήσει το άθλημα που του αρέσει. Τα οφέλη που θα αποκομίσει είναι πολλά τόσο σε προσωπικό επίπεδο όσο και σε επίπεδο οικογένειας. Παρατηρήστε το, Προτρέψτε το, Ακούστε το, Συμβουλέψτε το και Υπολογίστε σωστά. Μεγαλώνοντας, θα σας ευγνωμονεί για την βοήθεια που του προσφέρατε.

ΤΟΞΟΒΟΛΙΑ ΠΑΤΡΑ!

Ο Α.Σ. ΓΛΑΥΚΟΣ, ξεκίνησε την νέα σειρά μαθημάτων - προπονήσεων, από την Τετάρτη 2/9/2015 (και κάθε εβδομάδα μια νέα σειρά), για παλαιούς και νέους Αθλητές/ριες και για όποιον θέλει να γνωρίσει το Ολυμπιακό άθλημα της ΤΟΞΟΒΟΛΙΑΣ.
Η παρακολούθηση των μαθημάτων, οι προπονήσεις και ο εξοπλισμός στον σύλλογό μας είναι ΔΩΡΕΑΝ!
Τα μαθήματα-προπονήσεις γίνονται κάθε Δευτέρα-Τετάρτη-Παρασκευή 18:00-21:00 στό ΠΑΜΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΙΑΚΟ ΣΤΑΔΙΟ ΠΑΤΡΩΝ (ΣΟΥΤΣΟΥ 1)
Ελάτε όλοι να γ...νωρίσετε το άθλημα και την φιλοσοφία του!
Πληροφορίες: κο Γιώργο τηλ. 6983523256
Για περισσότερα σχετικά με τον Σύλλογό μας και το άθλημα της ΤΟΞΟΒΟΛΙΑΣ δείτε και το BLOG μας: http://glafkos-toxovolia.blogspot.gr/

Δείτε περισσότερα
ΤΟΞΟΒΟΛΙΑ ARCHERY ΓΛΑΥΚΟΣ
glafkos-toxovolia.blogspot.com

Το Ομηρικό Ολόγραμμα του Ευρύμαχου

Χ Οδυσσείας 82

''ἰὸν ἀποπροΐει, βάλε δὲ στῆθος παρὰ μαζόν,ἐν δέ οἱ ἥπατι πῆξε θοὸν βέλος. ἐκ δ’ ἄρα χειρὸς''

Το πορτραίτο του Ευρύμαχου
Ο μεγάλος καταχρηστής ΚΟΜΜΑΤΑΝΘΡΩΠΟΣ, όλων των εποχών
Ο Ευρύμαχος είναι ο αρχιμνηστήρας μαζί με τον Αντίνοο που τρώγουν πίνουν στο παλάτι της Ιθάκης και λογαριασμό δεν δίνουν. Ο Όμηρος περιγράφει παραστατικά τον χαρακτήρα του σε Έπεα Πτερόεντα αενάως διαχρονικά. Ο Οδυσσέας τον σκοτώνει με βέλος που περνάει από το πρησμένο από τις καταχρήσεις ήπαρ συκώτι με μια ΤΗΛΕΜΑΧΙΚΗ σαϊτιά…. από μακριά.
Ο ΕΥΡΥΜΑΧΟΣ, όπως υπογραμμίζεται από το ΟΝΟΜΑ του, μεγάλες μάχες και ευρείες ανοίγει.

Ποιες όμως και γιατί;
Ο Ευρύμαχος, εκτός από τα πολλά κόμματα που δημιουργεί για να ροκανίζει και να κατασπαταλεί την δημόσια περιουσία και να βολεύεται αυτός και οι κολλητοί, αρέσκεται και στα πολλά παράθυρα των ηλίθιων συζητήσεων στα ΜΜΕ του κολητού του ΚΤΗΣΙΠΠΟΥ, εκείνων που μιλούν όλοι μαζί επί ώρες για το τίποτα , χωρίς να λένε τίποτα με ένα δημοσιογράφο γλάστρα σε ελαφρύ κουτί και μπόλικο αέρα κοπανιστό. Ανοίγει πάντα το Ασκί του Αιόλου κλέβοντας την προσοχή της άβουλης μάζας με ανόητα θέματα από εδώ και από εκεί που σε πρώτη είδηση προωθεί, αποπροσανατολίζοντας τον ΝΟΥ για να μη φθάσει σε κανένα σωστό της λογικής και της συνείδηση ΝΗΣΙ.

Θα τον βρούμε πάντα πίσω ή κοντά σε ένα κόμμα ή να κάνει μεταγραφή τρέχοντας από κόμμα σε κώμα γιατί είναι ο άνθρωπος του κόμματος, του μπλε του κόκκινου του κίτρινου του μαύρου του πράσινου κλπ. μαζί με τις αντίστοιχες συνδέσεις του ρωσόφιλου του γερμανικού του αγγλόφιλου του αμερικανικού του γαλλικού εκάστοτε θυρεού.

Φυσικά πάντα ιδιοτελής και ελπίζοντας σε μια αμοιβή, χέρι χέρι με τον θεοκρατικό ΑΝΤΙΝΟΟ σε δηλώσεις και υποσχέσεις παραδείσους και ουρί, που μένουν απλώς ΔΗΛΩΣΕΙΣ της επίγειας ζωής.
Άχρωμος άγευστος μίζερος, φτωχός σε πνεύμα, στερεότυπος παπαγάλος, ξύλινη γλώσσα, συμπαγής, κοινότυπος, βαρετός, φοβισμένος με σφικτούς κόμπους στη γραβάτα σπουδαιοφανή βιογραφικά, κλεμμένα διδακτορικά πληρωμένα πτυχία, ανύπαρκτη φαντασία και φαιά ουσία.

Ο μικρός δουλοπάροικος δουλικός παρατρεχάμενος κατά πόδας τον ακολουθεί ελπίζοντας πως » θα γίνει μια μέρα βεζύρης στη Θέση του Βεζύρη» ή με καμιά θεσούλα και καμιά χάρη θα τακτοποιηθεί.
Είναι αυτός που στο προφίλ του έχει πάντα, τον μεγάλο Ευρύμαχο, πρώτη είδηση κάνοντας του την μεγαλύτερη διαφήμιση, ορυόμενος για το κακό και, όλο αυτό το συμφερτό, το λέει «ενημέρωση» . Μα ο Ευρύμαχος δεν νοιάζεται γι αυτό, τόσο που έχει παχύ επιδερμίδας φλοιό . Αρκεί να μιλάς συνέχεια και να ασχολείσαι με αυτόν ακόμη και αρνητικά γιατί είναι χωρίς ΑΙΔΩ.

Τρέφεται από αυτό, αποκτά υπόσταση που διαφορετικά δεν έχει, σαν τις κουφιοκέφαλες στάρλετ που δεν έχουν τίποτα να παρουσιάσουν παρά μόνο ένα ξετσίπωτο κομμάτι κρέας και γυμνό. Απόδειξη πως σε μια χώρα που τόσα σκάνδαλα με τον ΕΥΡΥΜΑΧΟ έχουν γίνει «ο λαός» παραμένει σε κατάσταση απάθειας αδράνειας και μεγάλου ωχαδελφισμού. Έχει τον ΥΠΕΡΦΙΑΛΟ ηγεμόνα που του αξίζει.

Μερικοί μάλιστα μάγκες δήθεν τον βρίζουν κιόλας αγανακτισμένοι.
Μα αυτός που βρίζει ομολογεί την ήττα του και την αδύναμη θέση που βρίσκεται και δεν έχει παρά μια αντίθεση για να εκτονωθεί.Αν μπορούσε να κάνει κάτι άλλο, δεν θα έβριζε.

Ο πολεμιστής δεν βρίζει ποτέ, δεν το καταδέχεται, το ΒΕΛΟΣ του λόγου του όμως είναι οξύ, όπως του δόρατος η αιχμή αλλά, δεν καταδέχεται την χαμηλή αισθητική.

Βεβαίως υπάρχει και ο Καραϊσκάκης που ήταν αθυρόστος, αλλά ο Καραϊσκάκης δεν έβριζε απλώς τον σουλτάνο, ήταν πολεμιστής της πρώτης γραμμής, πολεμούσε σώμα με σώμα και τον αντίπαλο τον κοιτούσε στα μάτια και όχι ξαπλωμένος από μακριά σε ένα καναπέ, τζάμπα μάγκας που τις χάντρες βροντοχτυπά. Υπάρχει και ο Αριστοφάνης αλλά ο Αριστοφάνης ήταν καλλιτέχνης σε μια σκηνή και όχι ΙΡΟΣ γυρολόγος χαμερπής.

Σε γενικές γραμμές ο ΕΥΡΥΜΑΧΟΣ είναι ένας τύπος ανθρώπου φύσεως φοβερά αρπακτικής, ίσως όχι τόσο υπέρβαρος πάντα όμως υπερτραφής σε τάλαντα και ευρώ, όσο ο Αντίνοος, άρπαγας και καταχραστής ληστής .

Αντιμετωπίζεται με την ομηρική μέθοδο της πρώτης καταγραφής..
Αφού μελετήσεις καλά την ραψωδία χ τον αναγνωρίζεις αμέσως όπου τον βρεις.
Παίρνεις το ΤΟΞΟ και τον σημαδεύεις κατευθείαν στο συκώτι του

με ΒΕΛΟΣ Ομηρικής Εμβελείας και Διεισδυτικής «Ματιάς» Αιχμής.
Δεν φθάνει να έχεις ΣΤΟΧΟ, καλό είναι να ξέρεις και σημάδι
αλλά, αν ξέρεις σημάδι προσπάθησε να έχεις και τον σωστό
ΣΤΟΧΟ ΚΑΙ ΠΡΟΟΡΙΣΜΟ
…..για να μη λαθεύεις στον ΣΚΟΠΟ.

Τόλμα, Σίγουρα μπορείς!

Πόσες φορές έχει χρειαστεί να πάρουμε μια απόφαση αλλά διστάζουμε τόσο πολύ; Πόσες φορές έχουμε αναρωτηθεί εάν είναι η σωστή επιλογή; Πόσες φορές τελικά δεν κάνουμε αυτό που έχουμε στην καρδιά μας επειδή φοβόμαστε την απόρριψη και όλα τα αρνητικά συναισθήματα που συνεπάγονται;

Όλα αυτά τα επίμονα ερωτήματα κατακλύζουν το κεφάλι μας κάθε φορά που προσπαθούμε να πάρουμε να καταλήξουμε στην καλύτερη και ιδανικότερη επιλογή. Πάντα προσπαθούμε να φανούμε γενναίοι και δυνατοί ως προς τους εαυτούς μας και ως προς τους άλλους, κυρίως, αψηφώντας τις περισσότερες φορές αυτό που πραγματικά επιθυμούμε. Σε αυτό ίσως να ευθύνεται ο φόβος για αποτυχία και ο οποίος παραμένει εμπόδιο για τα θέλω και τις επιθυμίες μας.

Διστάζουμε να αποτύχουμε και να πληγωθούμε. Λες και η πορεία της ζωής μας σταματάει σε μια απόρριψη, μια αποτυχία, μια λανθασμένη εκτίμηση. Λες και μετά το λάθος θα αλλάξουν τα πάντα, λες και δεν θα επανέλθουν όλα κάποια στιγμή σε φυσιολογικούς ρυθμούς. Λες και αυτή η αποτυχία θα είναι η αρχή και το τέλος μας. Λες και είναι κακό κάποια στιγμή να νιώσουμε την απόρριψη και την στενοχώρια... Όλα είναι συναισθήματα και είναι αποδεκτά, εν τέλει.

Από την άλλη, έχουμε άραγε αναρωτηθεί πραγματικά τι θα γίνει αν αποτύχουμε και πληγωθούμε. Έχουμε σκεφτεί τις ρεαλιστικές συνέπειες ή απλά τα βλέπουμε όλα υπό το πρίσμα του μεγεθυντικού φακού, ο οποίος έχει την ικανότητα να εστιάζει στην αρνητική πλευρά. Γιατί η πραγματική ζωή -καθημερινότητα- μας έχει αποδείξει ότι δεν σταματάει η ζωή σε μία άρνηση, απλά πάντα προχωράει, δεν σταματάει ποτέ (εκτός βέβαια εάν εσύ επιλέξεις να την σταματήσεις).

Οπότε γιατί να μην τολμήσεις, γιατί να μην ρισκάρεις γιατί να μην κάνεις αυτό που πραγματικά επιθυμείς; Γιατί η απόλαυση μετά την επιτυχία είναι πολύ μεγαλύτερη από την επικείμενη αποτυχία. Γιατί απλά μετά παίρνεις θάρρος, κουράγιο, δύναμηκαι νιώθεις ό,τι μπορείς να καταφέρεις πολλά και το βασικότερο υποβαθμίζεις το ρίσκο.. το κάνεις να φαίνεται απλό εκεί που το είχες μεγεθύνει και φάνταζε τεράστιο. Και αν από την άλλη πλευρά δεν τολμήσεις λόγω των φόβων τι θα έχει γίνει; Απλά δεν θα έχεις την χαρά να γνωρίσεις το συναίσθημα της απόλυτης ικανοποίησης και ευχαρίστησης που σε γεμίζει αυτοπεποίθηση και σιγουριά για να καταφέρεις ακόμη έναν μεγαλύτερο στόχο την επόμενη φορά.

Γι' αυτό τόλμα.. για να μάθεις ΠΩΣ πρέπει να ζεις!
γιατί όπως λέει και ένα ρητό:

Αλλάξτε την ζωή σας

Πολλές φορές στην ζωή μας συναντάμε άτομα που έχουν μάθει ένα μοντέλο συμπεριφοράς, που στην αρχή τουλάχιστον ήταν αποτελεσματικό, και το ακολουθούν για πάντα, ασχέτως αν πια τους κάνει την ζωή πιο δύσκολη. Αυτοί οι άνθρωποι επιμένουν να χρησιμοποιούν παλιές λύσεις για νέα προβλήματα, μισούν τον εαυτό τους και την ζωή τους, ζουν μέσα σε διαρκή θυμό, εγκαταλείπουν τα ιδανικά τους επειδή φοβούνται και αρνούνται κάθε αλλαγή.

Ωστόσο εμφανίζονται να υποστηρίζουν πως θέλουν να αλλάξουν την ζωή τους αλλά καλό θα είναι να γνωρίζουν πως αν δεν κάνουν αλλαγές στον τρόπο που σκέφτονται και πράττουν καμία αλλαγή δεν θα συντελεστεί στην ζωή τους.

Είναι σημαντικό να γνωρίζετε πως το τελευταίο πράγμα που θέλετε να αλλάξετε είναι συνήθως αυτό που πρώτο χρειάζεται αλλαγή. Υπάρχουν τρία επίπεδα στα οποία μπορείτε να αλλάξετε και είναι η ψυχή, το σώμα και το πνεύμα. Μπορείτε να ξεκινήσετε με όποιο από τα τρία θέλετε, άλλωστε μια αλλαγή σε ένα επίπεδο θα προκαλέσει μεταβολές και στα άλλα. Φυσικά το πιο σημαντικό πράγμα είναι να θέλετε να αλλάξετε.

Αν αυτό που επιθυμείτε είναι ένα πιο υγιές σώμα, κατευθυνθείτε προς μια πιο ισορροπημένη διατροφή, ασκηθείτε περισσότερο, περιορίστε τις κακές συνήθειες, ακούστε τα σήματα που σας στέλνει το σώμα σας και πράξτε το καλύτερο για εσάς.

Αν θέλετε να αλλάξετε τον τρόπο που σκέφτεστε δώστε στο μυαλό σας νέες εικόνες, νέα ερεθίσματα στην καθημερινότητα σας, δείτε την δική σας πραγματικότητα όπως διαμορφώνεται μέσα από την σκέψη σας έτσι ώστε να εντοπίσετε και να πολλαπλασιάσετε τις δυνατότητες που σας προσφέρει η ζωή.

Για να την ανάπτυξη του πνεύματος, γνωρίστε καλύτερα τον εαυτό σας, διαλογιστείτε ή προσευχηθείτε ώστε να επιτύχετε πνευματική ηρεμία και γαλήνη. Ασχοληθείτε με τις τέχνες και τα γράμματα. Ανακαλύψτε πράγματα που σας εκφράζουν και εντάξτε τα στην καθημερινότητα σας.

Φυσικά, κάθε αλλαγή δεν γίνεται από την μία μέρα στην άλλη. Δείξτε υπομονή και επιμονή. Οι συνήθειες χρόνων καθώς και το μοντέλο συμπεριφοράς που έχετε επιλέξει θα προβάλλουν αντίσταση στις αλλαγές που επιθυμείτε. Μπορεί να νιώθετε φόβο, να έχετε έλλειψη αυτοπεποίθησης και να χρησιμοποιείτε δικαιολογίες για να αποφύγετε μια αλλαγή. Αν δείξετε δύναμη και αποφασιστικότητα αυτές οι αντιστάσεις θα καμφθούν εύκολα. Να είστε προετοιμασμένοι πως θα συναντήσετε τέτοιες αντιστάσεις και να είστε διατεθειμένοι να συγκρουστείτε με τον παλιό σας εαυτό για να πραγματοποιήσετε την αλλαγή που θα σας κάνει πιο ευτυχισμένους.

Η αλλαγή είναι η διαδικασία με την οποία το μέλλον εισβάλλει στις ζωές μας.
Alvin Toffler

Μήπως είσαι τα προβλήματά σου;


Προβλήματα, προβλήματα, προβλήματα. Μικρά ή μεγάλα δεν έχει καμία σημασία.

Τα προβλήματα που αντιμετωπίζει ο κάθε άνθρωπος δημιουργούνται από τις δικές του σκέψεις και συναισθήματα. Για να εκδηλωθούν προβλήματα στην ζωή μας σημαίνει ότι το «ποτήρι ξεχείλισε». Τι εννοούμε με αυτό; Εννοούμε πως μέσα από την επανάληψη σκέψεων και συναισθημάτων φτάνουν να μετατρέπονται αυτές οι σκέψεις και τα συναισθήματα μπροστά μας ως προβλήματα.
Μήπως λοιπόν είσαι τα προβλήματά σου; Το έχεις σκεφτεί ποτέ αυτό; Μήπως όλα όσα αντιμετωπίζεις έρχονται μετά από την εχθρική σου συμπεριφορά κυρίως σε σένα;
Η κριτική σκέψη, ο δρόμος του υπέρ και κατά, ο δρόμος της αξιολόγησης και της κατάταξης είναι η μεγαλύτερη αιτία που γεννιούνται τα προβλήματα.
Αν για μία βδομάδα κάνουμε καταγραφή, τις περισσότερες αν όχι όλες τις σκέψεις μας και τα συναισθήματά μας, θα δούμε όλα τα πως και τα γιατί των προβλημάτων που αντιμετωπίζουμε.
Όλα τα προβλήματά μας λοιπόν κατά ένα μεγάλο ποσοστό τα έχουμε δημιουργήσει μόνοι μας. Άρα ότι έχουμε δημιουργήσει μπορούμε και να το κάνουμε να σταματήσει.

Πώς; Για αρχή ας αναζητήσουμε τις σκέψεις που μας έχουν οδηγήσει να ζούμε κάτω από τα προβλήματα.
Το επόμενο κομμάτι είναι να δεχτούμε ότι ως ένα βαθμό συμμετείχαμε στην δημιουργία του προβλήματος.
Τα δύο αυτά βήματα από μόνα τους θα ανοίξουν την πόρτα του υποσυνείδητού μας και θα αρχίσουν να φαίνονται οι λόγοι που μας οδήγησαν να βιώνουμε τα προβλήματα αυτά. Όχι σε αυτό το σημείο δεν θα με μαλώσω. Όχι δεν θα γεμίσω με τύψεις και ενοχές. Όχι δεν θα πέσω περισσότερο συναισθηματικά, ούτε θα νιώσω ότι πνίγομαι. Αλλά θα θυμηθώ ότι είμαι άνθρωπος και κάθε άνθρωπος κάνει και λάθη. Οπότε στην όποια διαπίστωση και αν φτάσω, θα αγκαλιάσω με στοργή τον εαυτό μου.
Αν τα προβλήματά μας είναι οικονομικά, ας αναζητήσουμε να δούμε σε ποιους τομείς φράξαμε εμείς τις δονήσεις της ενέργειάς μας, της ευημερίας και της αφθονίας μας. Δηλαδή σε ποιους τομείς ως συμπεριφορές νιώθαμε ανάξιοι να λάβουμε. Έτσι υιοθετήσαμε ένα καθεστώς το οποίο μας απομόνωσε από απολαβές κυρίως συναισθηματικού χαρακτήρα και έτσι μετατοπίστηκε αυτό στον υλικό τομέα. .
Αν τα προβλήματά μας είναι υγείας, ας αναζητήσουμε σε ποιους τομείς και με ποιες σκέψεις απόρριψης γεμίσαμε το σώμα μας.
Αν τα προβλήματά μας είναι σε σχέσεις μας, ας αναζητήσουμε τον ανταγωνισμό μας, που ξεκινάει από μας για μας. Σε ποιους τομείς έχουμε ανεβάσει τον πήχη στους εαυτούς μας και τελικά οι γέφυρες επικοινωνίας «ροκανίζονται» ως ένα σημείο από εμάς;

Έτσι κάθε μας πρόβλημα θα δούμε ότι αρχίζει από εμάς και σε μας τελειώνει. Ίσως να μην τελειώνει, ίσως να μας βασανίζει. Και συνήθως όταν ένα πρόβλημα δημιουργείται έρχεται ένα ακόμη να μπει στη λίστα μας. Έτσι η ζωή μοιάζει ένα κυνηγητό προβλημάτων.
Τα προβλήματα παραμένουν στη ζωή μας γιατί τα μαχόμαστε, γιατί δίνουμε μάχες για να τα καταφέρουμε. Κάθε μάχη όπως έχουμε ξανά πει έχει και παράπλευρες απώλειες.
Η κατανόηση, η αποδοχή και η αγάπη είναι αυτή που θα δώσει τους δρόμους και τις λύσεις.
Να θυμάσαι πως έχεις μέσα σου μία τεράστια δύναμη και αυτή η δύναμη θα ενεργοποιηθεί μόλις γίνουν οι διαπιστώσεις για την οικοδόμηση των προβλημάτων σου.
Μη βάλεις μπροστά σου ως οδηγό την λογική σου, αλλά την εσωτερική σοφή φωνή σου, για να σε οδηγήσει στον δρόμο της λύσης. Άλλωστε η λογική είναι η αιτία που δημιουργήθηκαν τα περισσότερα προβλήματα τόσο στη δική μας ζωή, αλλά και σε ολόκληρο τον πλανήτη.

Ζούμε σε δέκα διαστάσεις, αλλά δεν το αντιλαμβανόμαστε

Δεν υπάρχει μόνο ένα, αλλά πάρα πολλά σύμπαντα –συγκεκριμένα δέκα εις την πεντακοσιοστή και δεν αποκλείεται στο μέλλον να δημιουργούμε σύμπαντα στο εργαστήριο, ενώ δεν αντιλαμβανόμαστε ότι πιθανότατα ζούμε σε δέκα διαστάσεις. Αυτές είναι μερικές νέες επιστημονικές ιδέες που ανέπτυξε πρόσφατα με την ερευνητική του ομάδα ο Δημήτρης Νανόπουλος, διακεκριμένος καθηγητής Φυσικής του πανεπιστημίου του Τέξας A&M και τακτικό μέλος της Ακαδημίας Αθηνών, που μίλησε χθες στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών σχετικά με το πείραμα του CERN και την πειραματική διερεύνηση της ύπαρξης του Πολυσύμπαντος (multiverse).

Ειδικότερα, όπως αναφέρει ο κ. Νανόπουλος εκτιμά, με βάση μαθηματικές εξισώσεις, ότι είναι δυνατό να υπάρχουν δέκα εις την πεντακοσιοστή σύμπαντα, σύμφωνα με τη θεωρία της Υπερσυμμετρίας (SUSY) και των Υπερχορδών, η οποία προβλέπει ότι, εκτός από τις γνωστές τέσσερις «μεγάλες» διαστάσεις -τρεις του χώρου (μήκος, πλάτος, ύψος) και ο χρόνος- υπάρχουν ακόμα έξι ή επτά, που βρίσκονται «διπλωμένες» σε τρομερά μικρό χώρο, ανεβάζοντας σε 10 ή 11 τον συνολικό αριθμό των διαστάσεων. «Ζούμε σε δέκα διαστάσεις, αλλά δεν το αντιλαμβανόμαστε», είπε χαρακτηριστικά.

Η θεωρία του πολυσύμπαντος ή των πολλών παράλληλων συμπάντων έχει διάφορες εκδοχές, μια από τις οποίες προωθεί σθεναρά ο κ. Νανόπουλος, ο οποίος τόνισε όμως ότι μια τέτοια θεωρία έχει νόημα μόνο αν καταστεί δυνατό να αποδειχτεί πειραματικά και σε αυτό μπορεί να βοηθήσει ο Μεγάλος Επιταχυντής Αδρονίων του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Πυρηνικών Ερευνών (CERN).
Όπως υποστηρίζει ο Έλληνας φυσικός, κάθε επιμέρους σύμπαν (μεταξύ αυτών το δικό μας) μέσα σε αυτό το πολυσύμπαν μπορεί να έχει τους δικούς του ξεχωριστούς φυσικούς νόμους, που ισχύουν μόνο σε αυτό, ενώ στα άλλα σύμπαντα οι νόμοι που τα διέπουν, μπορεί να είναι αφάνταστα διαφορετικοί ή και σχετικά παρόμοιοι, έχουν όμως οπωσδήποτε ως κοινό παρονομαστή τη βαρύτητα. Το ένα σύμπαν «γεννάει» το άλλο, μέσα σε μια αέναη διαδικασία παραγωγής συμπάντων, η οποία, όπως είπε, καταργεί την έννοια της αρχής και του τέλους του χρόνου.

Τα άλλα σύμπαντα, τα οποία χαρακτήρισε φυσαλίδες της πραγματικότητας» που απαρτίζουν το πολυσύμπαν, είναι δυνατό να βρίσκονται πολύ κοντά μεταξύ τους αλλά δεν μπορούν να επικοινωνήσουν. Δεν απέκλεισε όμως ότι είναι πιθανώς δυνατό να γίνει μετάβαση από το ένα σύμπαν στο άλλο. Όλα τα σύμπαντα με τους ιδιαίτερους νόμους τους προκύπτουν κατά βάση από μόνα τους, σαν μια «τοπική μετάλλαξη» του χώρου σε ένα προϋπάρχον σύμπαν. Ο κ. Νανόπουλος δεν απέκλεισε μάλιστα ως σενάρια επιστημονικής φαντασίας τολμηρές υποθέσεις ότι κάποια σύμπαντα θα μπορούσαν π.χ. να αποτελούν δημιούργημα ενός «χάκερ» σε κάποιο άλλο σύμπαν. Επεσήμανε ότι, αν τελικά αποδειχτεί η θεωρία του πολυσύμπαντος, τότε «θα καταλαβαίνουμε τον μηχανισμό παραγωγής συμπάντων», οπότε, όσο κι αν ακούγεται εξωφρενικό, «είναι πιθανό στο μέλλον να δημιουργηθεί ένα σύμπαν στο εργαστήριο».

Ακόμα, ανέφερε ότι δεν αποκλείεται το σύμπαν που ζούμε τώρα, να δημιουργηθεί ξανά ακριβώς το ίδιο στο μέλλον, ενώ το τωρινό σύμπαν μας θα μπορούσε να είναι το νιοστό από το παρελθόν, να έχει δηλαδή ήδη προϋπάρξει πολλές φορές. Ωστόσο, κατέστησε σαφές ότι είναι νωρίς ακόμα για να επιβεβαιωθούν τέτοιες υποθέσεις, πρόσθεσε όμως ότι τελικά αποτελούν λογικές συνέπειες της ευρύτερης θεωρίας του πολυσύμπαντος, που θα έπρεπε κανείς να ακολουθήσει και να διερευνήσει.
Σύμφωνα με τον ίδιο, το σύμπαν που βλέπουμε (της ορατής ύλης) και το οποίο έχει ηλικία 13,7 δισεκατομμυρίων ετών, δεν είναι παρά το 4%, καθώς το υπόλοιπο είναι αόρατο, αποτελούμενο κατά 23% από «σκοτεινή ύλη» και 73% από «σκοτεινή ενέργεια». Υπολογίζεται ότι μόνο στο δικό μας σύμπαν υπάρχουν περίπου 100 δισεκατομμύρια γαλαξίες και κάθε ένας από αυτούς έχει περίπου 100 δισεκατομμύρια ήλιους, γύρω από τους οποίους περιφέρεται ένας τεράστιος αριθμός πλανητών. Ο κ. Νανόπουλος είπε ακόμα ότι ο ήλιος κάποτε θα «σβήσει», όμως το σύμπαν μας, που συνεχώς διαστέλλεται, είναι «ανοιχτό», συνεπώς ποτέ δεν θα «πεθάνει», ενώ είναι πιθανό να κάνει «μετάβαση» σε ένα άλλο σύμπαν-φυσαλίδα.

Επιτιθέμενος στους υπέρμαχους της «ανθρωπικής Αρχής» (που λένε ότι το σύμπαν είναι "κομμένο και ραμμένο" στα μέτρα των ανθρώπων), αντέτεινε ότι «δεν του καίγεται καρφάκι του σύμπαντος για εμάς», ενώ χαρακτήρισε τη θεωρία του πολυσύμπαντος «το τελευταίο καρφί στο φέρετρο της τελεολογίας». Απαντώντας σε σχετική ερώτηση, διευκρίνισε ότι δεν έχει χάσει το νόημα της η αναζήτηση μιας «ενοποιημένης θεωρίας του παντός» στην Φυσική, όμως δεν θα αφορά παρά μια λύση μοναδική για το δικό μας σύμπαν και τίποτε περισσότερο.

Απαντώντας σχετικά με τις φιλοσοφικές προεκτάσεις της θεωρίας του πολυσύμπαντος, είπε ότι παραπέμπει σε «ένα νέο Διαφωτισμό» που ανοίγει νέους δρόμους για την ανθρωπότητα, ενώ αρνήθηκε ότι υπάρχουν φραγμοί και όρια στις δυνατότητες του ανθρώπινου νου να συλλάβει την πραγματικότητα του σύμπαντος, εκτός από τα αναπόφευκτα ποσοτικά όρια στη συσσώρευση γνώσης στο μυαλό του ανθρώπου. Όμως γι' αυτό, όπως είπε, υπάρχουν οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές ως συμπαραστάτες μας, ενώ στο μέλλον η σχέση τους με τους ανθρώπους θα μπορούσε να γίνει ακόμα πιο στενή. Αρνήθηκε επίσης ότι συσσωρεύοντας ολοένα περισσότερες γνώσεις, οι άνθρωποι χάνουν τη σοφία τους. Παράλληλα, συμφώνησε με τις εκτιμήσεις άλλων επιστημόνων ότι η Γη αργά ή γρήγορα «δύσκολα θα αντέξει» στα προβλήματά της, γι' αυτό είναι ανάγκη να προετοιμαστεί η μετοίκηση της ανθρωπότητας σε άλλους πλανήτες.

Όσον αφορά στον CERN, δήλωσε ότι πλέον «δουλεύει ρολόι», αν και οι φυσικοί που αναλύουν τις συγκρούσεις των σωματιδίων, είναι αναγκασμένοι «να ψάχνουν ψύλλους στα άχυρα». Πάντως, σε προηγούμενη ομιλία του στην Αθήνα, είχε δηλώσει ότι αν τελικά τα πειράματα του CERN δεν φέρουν τα αναμενόμενα αποτελέσματα, αποτυγχάνοντας να βρουν νέα σωματίδια και να επιβεβαιώσουν πειραματικά την υπερσυμμετρία, τότε «αυτό θα αποτελέσει ένα πολύ μεγάλο πρόβλημα για τη Φυσική, θα προκαλέσει μια μεγάλη κρίση», καθώς θα σημαίνει, όπως είχε πει χαρακτηριστικά, ότι «πήραμε λάθος δρόμο».

Τέλος, αναφερόμενος σε πρόσφατο δημοσίευμα του περιοδικού «Nature», που θεωρεί πιθανή την κατάρρευση της θεωρίας της υπερσυμμετρίας, επειδή τα μέχρι τώρα αποτελέσματα των πειραμάτων του CERN δεν την επιβεβαιώνουν, ο έλληνας φυσικός χαρακτήρισε υπερβολική και πρόωρη μια τέτοια εκτίμηση.