Τετάρτη 14 Δεκεμβρίου 2022

Αρχαϊκή Επική Ποίηση: Από την Ιλιάδα στην Οδύσσεια - 1. Εισαγωγή

1.1. Τα είδη της αρχαϊκής επικής ποίησης


Οι παλαιότερες συνθέσεις της αρχαιοελληνικής λογοτεχνίας εντάσσονται στο γένος της αρχαϊκής επικής ποίησης. Στην ευρεία του έννοια ο όρος «αρχαϊκή επική ποίηση» αναφέρεται σε εκτενείς, έμμετρες αφηγήσεις, που εκτελούνται δημόσια από τον αοιδό με ρυθμική απαγγελία μπροστά σε ακροατήριο, και έχουν ως κεντρικό τους περιεχόμενο τα κατορθώματα ηρώων και θεών ενός απόμακρου, σχεδόν μυθικού, παρελθόντος. Το κοινωνικό πλαίσιο εκφοράς του αρχαϊκού έπους εκτείνεται από τον χώρο του αυλικού οίκου και του συμποσίου μέχρι τον χώρο της αγοράς, των αγώνων και των θρησκευτικών εορτών.

Στο κεντρικό μέρος της επικής ποίησης ανήκουν: (1) Τα δύο κατεξοχήν ηρωικά έπη, η Ιλιάδα και η Οδύσσεια, τα οποία έχουν ως βασικό τους περιεχόμενο τα ένδοξα κατορθώματα ηρώων (κλέα ἀνδρῶν). Πρόκειται για τα μόνα ολοκληρωμένα έργα που μας σώθηκαν από το σώμα του επικού κύκλου. Κατά την αρχαία παράδοση και τα δύο έπη αποδίδονται στον Όμηρο (εξαιρούνται κάποιοι αλεξανδρινοί γραμματικοί, που επονομάστηκαν χωρίζοντες, οι οποίοι διαφοροποιούν τον ποιητή της Οδύσσειας από τον ποιητή της Ιλιάδας). (2) Τα έπη του Ησιόδου, ειδικότερα το κοσμολογικό-θεολογικό Θεογονία, το διδακτικό Έργα και Ημέρες και εν μέρει ο αποσπασματικός Γυναικών Κατάλογος ή Ηοίαι.

Στην περιφέρεια της αρχαϊκής επικής ποίησης τοποθετούνται: (1) Ποιήματα του επικού κύκλου, που σώθηκαν σε περιλήψεις στη Χρηστομάθεια του Πρόκλου (5ος αι. μ.Χ.). Με την εξαίρεση της θεολογικής Τιτανομαχίας, μια κατηγορία ποιητικών αποσπασμάτων έχει ως θέμα της την ιστορία του Οιδίποδα (Οιδιπόδεια) και τις συγκρούσεις που ξέσπασαν στη Θήβα ανάμεσα στους επιγόνους του (Θηβαΐς, Επίγονοι). Μια δεύτερη κατηγορία (Κύπρια, Αιθιοπίς, Μικρά Ιλιάς, Ιλίου πέρσις, Νόστοι, Τηλεγονία ή Τηλεγόνεια) αναφέρεται σε επεισόδια του τρωικού κύκλου, τα οποία ωστόσο δεν περιέχονται στο βασικό αφηγηματικό υλικό της Ιλιάδας και της Οδύσσειας. Παραδείγματα: η αρπαγή της Ελένης από τον Πάρη, που στάθηκε η αφορμή του τρωικού πολέμου (Κύπρια)· η εξόντωση του Αχιλλέα από τον Πάρη και τον θεό Απόλλωνα (Αιθιοπίς)· η ιστορία με τον δούρειο ίππο (Μικρά Ιλιάς)· η άλωση της Τροίας (Ιλίου πέρσις)· οι νόστοι των Αχαιών, κυρίως των Αγαμέμνονα και Μενελάου (Νόστοι)· η τύχη του Οδυσσέα μετά την εξόντωση των μνηστήρων (Τηλεγονία). (2) Οι Ομηρικοί Ύμνοι. Κατά την αρχαία συνήθεια τα έργα αυτά αποδίδονταν επίσης στον Όμηρο, υπόθεση όμως που σήμερα απορρίπτεται. Η συλλογή που έχει διασωθεί απαρτίζεται από 33 περίπου, σύντομα ή εκτενέστερα, ποιήματα (λ.χ. ο Ύμνος στην Αφροδίτη, στον Απόλλωνα, στη Δήμητρα, στον Ερμή), με τα οποία, όπως δηλώνει και ο τίτλος τους, εγκωμιάζονται η γέννηση, η νεότητα, οι δυνάμεις ή οι χαρακτηριστικές ενέργειες θεών που συνδέονται με θρησκευτικούς ή λατρευτικούς χώρους (τη Δήλο και τους Δελφούς για τον Απόλλωνα, την Ελευσίνα για τη Δήμητρα, κ.ά.).

Η σύνθεση των κεντρικών και των περιφερειακών ειδών της αρχαϊκής επικής ποίησης είναι εξαιρετικά δύσκολο να χρονολογηθεί με ακρίβεια. Σύμφωνα με την επικρατέστερη σήμερα άποψη, τα δύο ομηρικά έπη έχουν πάρει σταθερή μορφή γύρω στα μέσα με τέλη του 8ου αι. π.Χ. Προηγείται η σύνθεση της Ιλιάδας και ακολουθεί η αντίστοιχη της Οδύσσειας. Ακολουθούν, γύρω στα τέλη του 8ου με αρχές του 7ου αι. π.Χ., η Θεογονία, τα Έργα και Ημέρες και ο Γυναικών Κατάλογος του Ησιόδου. Αν και ο θεματικός πυρήνας του επικού κύκλου, που αναφέρεται στον τρωικό πόλεμο και στα παρεπόμενά του, θεωρείται κατά βάση προομηρικός, εκτιμάται ότι ολοκληρώνεται σε μεταγενέστερα χρόνια, προκειμένου να συμπληρώσει και να πλαισιώσει τη θεματογραφία της Ιλιάδας και της Οδύσσειας.

Πυρηνική σύντηξη: Πρώτη φορά παράγεται περισσότερη ενέργεια απ’ όση χρειάστηκε

Αμερικανοί επιστήμονες ανακοίνωσαν χθες την Τρίτη (13/12) ότι πέτυχαν ένα «τεράστιο επιστημονικό επίτευγμα» στον τομέα της πυρηνικής σύντηξης, μια μέθοδος που θα μπορούσε κάποια μέρα να φέρει επανάσταση στην παραγωγή ενέργειας στη Γη.

Σε ένα πείραμα που πραγματοποιήθηκε την περασμένη εβδομάδα «παρήχθη από τη σύντηξη περισσότερη ενέργεια από όση κατανάλωσαν τα λέιζερ» που χρησιμοποιήθηκαν, ανέφερε το εργαστήριο Lawrence Livermore National Laboratory (LLNL) της Καλιφόρνιας το οποίο υπάγεται στο υπουργείο Ενέργειας των ΗΠΑ.

Σύμφωνα με το υπουργείο, το πείραμα έγινε στις 5 Δεκεμβρίου και για πρώτη φορά οι επιστήμονες του LLNL πέτυχαν να παραχθεί καθαρό κέρδος (net gain) ενέργειας από τη σύντηξη δύο ελαφρών ατόμων υδρογόνου σε ένα βαρύτερο.

Στο αμερικανικό πείραμα, που κόστισε 3,5 δισ. δολάρια, οι επιστήμονες θέρμαναν με λέιζερ μια κάψουλα με υδρογόνο με μέγεθος ενός κόκκου πιπεριού. Η θέρμανση και η παραγωγή ενέργειας χρειάστηκαν ελάχιστα εκατομμυριοστά του δευτερολέπτου.

Η ενέργεια που παρήγαγε το πείραμα ήταν περίπου 3 μεγατζάουλ ενέργειας, έναντι των 2 μεγατζάουλ που χρειάστηκε. Στην πράξη η ενέργεια φτάνει απλώς για να ζεστάνει λίγα λίτρα νερό, ποσότητα που μοιάζει πολύ μικρή, είναι, ωστόσο ένα σημαντικό πρώτο βήμα.

Η Αράτι Πραμπάκαρ, η διευθύντρια του Γραφείου Επιστημών και Τεχνολογίας του Λευκού Οίκου, είπε ότι το πείραμα συνιστά «ένα τεράστιο παράδειγμα του τι μπορούμε να επιτύχουμε με την επιμονή».

Η σύντηξη θεωρείται η πλέον αποδοτική και «καθαρή» μορφή ενέργειας. Είναι η διαδικασία που παράγει ενέργεια στο εσωτερικό του ΄Ήλίου και όλων των άστρων.

Πυρήνες ελαφρών στοιχείων, όπως του υδρογόνου, ενώνοται (συντήκονται) παράγοντας τεράστια ποσότητα ενέργειας. Αντίθετα από τους πυρηνικούς αντιδραστήρες, η σύντηξη παράγει ελάχιστα ραδιενεργά υπολείμματα και καθόλου αέρια του θερμοκηπίου.

Το μεγάλο πρόβλημα που ως σήμερα δεν έχει ικανοποιητική λύση είναι πώς μπορεί να υλοποιηθεί η σύντηξη, η οποία απαιτεί τεράστιες θερμοκρασίες και πιέσεις, με τρόπο εύκολο και φτηνό.

Πυρηνικοί επιστήμονες εκτός του LLNL είπαν ότι το επίτευγμα αυτό είναι ένα σημαντικό βήμα, όμως απομένουν ακόμη να γίνουν πολλά μέχρι να καταστεί η σύντηξη εμπορικά βιώσιμη.

Ο Τόνι Ράουλστοουν, ειδικός σε θέματα πυρηνικής ενέργειας στο Πανεπιστήμιο του Κέμπριτζ, εκτιμά ότι η παραγωγή ενέργειας στο πείραμα ήταν μόλις το 0,5% της ενέργειας που χρειάστηκε για να τεθούν αρχικά σε λειτουργία τα λέιζερ. «Επομένως, μπορούμε να πούμε ότι το αποτέλεσμα αυτό (…) είναι μια επιτυχία για την επιστήμη.

Όμως ακόμη είναι πολύ μακριά από την παραγωγή χρήσιμης, άφθονης, καθαρής ενέργειας», σχολίασε.

Η βιομηχανία ηλεκτρικής ενέργειας χαιρέτισε επιφυλακτικά την πρόοδο αυτή, τονίζοντας όμως ότι για να επιτευχθεί η ενεργειακή μετάβαση η σύντηξη δεν θα πρέπει να επιβραδύνει τις προσπάθειες για την προώθηση άλλων εναλλακτικών λύσεων, όπως είναι η ηλιακή και η αιολική ενέργεια και η πυρηνική σχάση.

«Είναι το πρώτο βήμα που μας λέει ότι ‘Ναι, δεν είναι απλώς μια φαντασία, μπορεί να γίνει, θεωρητικά’» σχολίασε ο Άντριου Σόουντερ, ειδικός σε θέματα τεχνολογίας στο EPRI, έναν μη κερδοσκοπικό οργανισμό ενεργειακής έρευνας και ανάπτυξης.

Να φοβάσαι τη μέρα που θα σ’ απομυθοποιήσω

Είμαστε περίεργοι και καμιά φορά ηλίθιοι εμείς οι άνθρωποι.

Υπομένουμε μαλακισμένες συμπεριφορές και τελειωμένες εξ’ αρχής καταστάσεις. Ανεχόμαστε λόγια ανείπωτα κι επιθυμίες ανικανοποίητες. Συμβιβαζόμαστε μ’ ένα 5, ενώ οι ψυχές μας είναι γι’ ατόφια 10άρια. Κι όλα αυτά γιατί έχουμε την τάση να ντύνουμε τους λίγους ανθρώπους με τη στολή του ιδανικού και τη μάσκα του πολύ. Τους φτιάχνουμε στο κεφάλι μας όπως γουστάρουμε και στριμώχνουμε την αλήθεια κάτω απ’ το χαλί, μην τυχόν και τη δούμε, μη μας το χαλάσει.

Με την ίδια φορεσιά σ’ έντυσα κι εγώ. Καμιά συμπεριφορά σου δεν έβλεπα αλλόκοτη, κανένα σου ελάττωμα δε μου φάνηκε αρκετό. Στα δικαιολογούσα και στα συγχωρούσα όλα. «Έλα μωρέ, θα ‘χει τους λόγους του», έλεγα, «καταλαβαίνω». Κι ας μην καταλάβαινα τίποτα. Κι ας μην ήξερα τι μου γίνονταν. Έκλεινα βλέπεις αυτιά και μάτια σε καθετί που θα τολμούσε να τσαλακώσει την εικόνα μου για σένα. Σε προστάτευα και σε φρόντιζα από κάθε αλήθεια που θα μου έδειχνε πόσο άδειος είσαι.

Σε τοποθέτησα σ’ ένα βάθρο και τους άφησα όλους να σε κοιτάνε από χαμηλά. Μαζί τους κι εγώ. Να μη σε φτάνουν, ούτε αυτοί ούτε εγώ. Κι εσύ πιστεύεις πως τάχα μου κάποιος είσαι, ξεχνώντας πως εγώ σ’ έκανα έτσι. Ξεχνώντας πως ιδανικός είσαι μόνο μέσα στο κεφάλι μου και στην πραγματικότητα είσαι απλά ένας γελοίος.

Εμένα δε με φοβάσαι, το ξέρω. Δεν υπάρχει λόγος, άλλωστε. Να φοβάσαι, όμως, τη μέρα που θα σ’ απομυθοποιήσω. Τη μέρα που στα μάτια μου θα πέσεις και θα σε δω όπως είσαι πραγματικά. Όταν σε βγάλω απ’ τη στολή που σου ‘χω φορέσει και μείνεις μπροστά μου γυμνός, τότε να φοβηθείς. Την ώρα και τη στιγμή που θα ‘χω τόσα να σου δώσω και θα μπορώ, αλλά δε θα θέλω. Όταν δε θα ‘χω καμιά θέση μέσα μου για σένα, όταν δε θα χωράς πουθενά.

Γιατί τότε θα μου ‘χεις τελειώσει, θα σε δω με τα μάτια που σε βλέπουν οι άλλοι και θα γίνεις για μένα ό,τι γι’ αυτούς. Δε θα σε ξεχωρίζω στο πλήθος, δε θα ξέρω τις συνήθειές σου, ούτε πώς πίνεις τον καφέ σου. Θα σταματήσω να περιμένω και να επιμένω. Δε θα ‘χω πια χρόνο ούτε για μια τόση δα στιγμή μαζί σου, ούτε για να δημιουργήσω μια τόση δα ανάμνηση, γιατί τότε θα ξέρω πως δεν αξίζεις κάποια θέση στη μνήμη μου και τη ζωή μου. Θα μπορώ να σε δω εγωιστή, αδύναμο και δειλό, όπως πραγματικά είσαι.

Τη μέρα εκείνη, που λες, θα ‘σαι αδιάφορος για μένα όπως τόσοι άλλοι κι αυτό θα σε πειράζει, επειδή τόσο καιρό είχες συνηθίσει να πατάς πάνω μου για ν’ ανέβεις και τώρα θα χάσεις το σκαλί σου.

Θα σου πω και κάτι άλλο που κατάλαβα. Τους πραγματικά μεγάλους ανθρώπους, του σωστούς, τους καλούς δε χρειάζεται να τους κάνεις να φαίνονται ιδανικοί για σένα, ντύνοντάς τους όπως θέλεις. Δεν υπάρχει η ανάγκη αυτή, γιατί είναι από μόνοι τους. Μόνο τους μικρούς, τα λεγόμενα «ανθρωπάκια» μπορείς να βαφτίσεις και να φτιάξεις όπως θέλεις. Μόνο αυτοί σου επιτρέπουν να το κάνεις.

Λένε πως η απομυθοποίηση είναι η καλύτερη εκδίκηση. Θα ‘θελα να συμπληρώσω, πως είναι επίσης κι η μεγαλύτερη λύτρωση. Γιατί ξεσκαρτάρουμε κάθε τοξικό «ερωτάκο» απ’ τη ζωή μας κι αφήνουμε χώρο για τους έρωτες που πρόκειται να ‘ρθουν.

Όσο για σένα, γέλα τώρα, όσο μπορείς. Πούλα μούρη και παιξ’ το ιστορία. Γελάει καλύτερα όποιος γελάει τελευταίος!

Μυστηριώδη Ανθρώπινα Απολιθώματα

Ευρήματα που αντιτίθενται στη θεωρία της Εξέλιξης. Οι συνωμοτικές προσπάθειες αποσιώπησης στοιχείων που αποδεικνύουν ότι ο Homo Sapiens είναι πολύ πιο παλιός από ό,τι φανταζόμαστε. Απολιθώματα σε όλο τον κόσμο απορρίπτουν την θεωρία ότι ο άνθρωπος κατάγεται από την Αφρική. Σκελετοί και κρανία που δεν θα έπρεπε να υπάρχουν. Άγνωστα είδη ανθρώπινων όντων. Ο ύποπτος δογματισμός της «ορθόδοξης» ανθρωπολογίας…

Κατά την διάρκεια της δεκαετίας του 1850, εργάτες που εκτελούσαν εκσκαφές για την θεμελίωση μιας εκκλησίας σε ένα λόφο της Σαβόνα, μιας ιταλικής πόλης που βρίσκεται περίπου 30 μίλια δυτικά της Γένοβας, ανακάλυψαν σε βάθος τριών μέτρων έναν ανθρώπινο σκελετό. Ο Ντε Μορτιγιέ αναφέρει ότι τα οστά του σκελετού ήταν φυσικά συνδεδεμένα κι ενσωματωμένα σε πέτρωμα που αναγόταν στην Πλειόκαινο, το οποίο περιείχε και αρκετά ακόμη απολιθωμένα οστά ζώων. Αυτό σημαίνει ότι ο σκελετός ήταν ηλικίας τουλάχιστον 2 εκατομμυρίων ετών.

Ο άνθρωπος που έκανε γνωστή την υπόθεση αυτή ήταν ο Άρθουρ Ίσσελ, ο οποίος παρουσίασε το χρονικό της ανακάλυψης στα μέλη του Διεθνούς Συνεδρίου Προϊστορικής Ανθρωπολογίας και Αρχαιολογίας που έγινε στο Παρίσι το 1867. Εκεί, υποστήριξε πως ο σκελετός ήταν σαφώς σύγχρονος με το γεωλογικό στρώμα μέσα στο οποίο βρέθηκε. Επίσης, υποστήριξε ότι τα ανθρώπινα οστά είχαν θαφτεί την ίδια ακριβώς περίοδο με τα υπόλοιπα απολιθωμένα οστά ζώων που βρέθηκαν στο ίδιο επίπεδο.

Ωστόσο, η επιστημονική κοινότητα δεν είχε την δυνατότητα να μελετήσει ολόκληρο το σκελετό, αφού διασώθηκαν μόνο ελάχιστα τμήματά του εξαιτίας της ανευθυνότητας του γλύπτη Αντόνιο Μπρίλλα, που υπεξαίρεσε το μεγαλύτερο τμήμα του αμέσως μετά την ανακάλυψή του. Όπως κατέθεσε το 1871 στο Διεθνές Συνέδριο Προϊστορικής Ανθρωπολογίας και Αρχαιολογίας που έγινε στην Μπολόνια ο ιερέας Ντ. Περάντο που ήταν παρών στην ανακάλυψη του σκελετού, ο γλύπτης Αντόνιο Μπρίλλα που παρευρισκόταν στις εργασίες εκσκαφής των θεμελίων της εκκλησίας πήρε το σκελετό στο εργαστήριό του.

Τα μόνα κομμάτια που διασώθηκαν ήταν αυτά που κατάφερε να πάρει ο ιερέας, ο οποίος επίσης διαβεβαίωσε τους συνέδρους ότι τα οστά δεν ανήκαν σε κάποιο πρόσφατα θαμμένο άτομο. Σύμφωνα με την αναφορά του Ίσσελ, τα εναπομείναντα τμήματα του σκελετού που εντοπίστηκε στη Σαβόνα ήταν ένα θραύσμα του δεξιού βρεγματικού, μερικά κομμάτια του σαγονιού, ένα θραύσμα βραχιόνιου οστού, μια κλείδα, η κορυφή ενός μηριαίου οστού και μερικά κόκαλα των δαχτύλων. Ο Ίσσελ επισήμανε ότι όλα τα διασωθέντα οστά ήταν μικρότερα και λεπτότερα από αυτά ενός σύγχρονου ανθρώπου. Την ίδια γνώμη είχε και ο Ντε Μορτιγιέ, που αποφάνθηκε ότι τα οστά ανήκαν σε άτομο μικρού αναστήματος.

Παρά το ότι ο ανθρώπινος σκελετός ανακαλύφτηκε ολόκληρος, ενώ τα υπόλοιπα απολιθωμένα οστά που βρέθηκαν στο ίδιο σημείο ήταν κομματιασμένα, αυτό δεν μπορεί να θεωρηθεί ένδειξη ότι ο σκελετός ήταν μεταγενέστερος. Παρ’ όλα αυτά, οι επιστήμονες που παρευρέθηκαν στα δύο διεθνή συνέδρια στα οποία συζητήθηκε το θέμα δεν κατέληξαν σε κάποιο συμπέρασμα που να μπορούσε να εξηγήσει λογικά την ύπαρξη αυτού του ευρήματος κι έτσι προτίμησαν να το αγνοήσουν.

Πολύ μεγαλύτερης σπουδαιότητας φαίνεται να είναι η υπόθεση της εύρεσης ενός απολιθωμένου ανθρώπινου οστού στην Τρίγλια της Χαλκιδικής, λίγο μετά τα μέσα της δεκαετίας του 1990, από το διακεκριμένο Έλληνα ανθρωπολόγο δρ. Άρη Πουλιανό. Ο Άρης Πουλιανός ήταν ο άνθρωπος που εντόπισε τα απολιθώματα του Ανθρώπου των Πετραλώνων, στον οποίο αποδίδεται ηλικία 750.000 ετών και θεωρείται ως το αρχαιότερο είδος ανθρώπου που έζησε στην Ευρώπη, ενώ επίσης εντόπισε ίχνη παρουσίας κυνηγών ηλικίας 3 εκατομμυρίων ετών στην Πτολεμαΐδα.

Η ανθρώπινη απολιθωμένη κνήμη που ανακάλυψε ο Πουλιανός στην Τρίγλια της Χαλκιδικής βρέθηκε στο ανώτερο Μειόκαινο στρώμα μαζί με χιλιάδες εργαλεία από χαλαζία και πλήθος απολιθωμένων οστών ζώων. Στην κνήμη αυτή η γωνία στρέψης καθορίζει ότι ο άνθρωπος στον οποίο ανήκε περπατούσε όρθιος και το ύψος του ήταν περίπου 1,20 μέτρα. Ο Πουλιανός ονόμασε τον άνθρωπο αυτό Homo Erectus Trigliensis και προσδιόρισε την ηλικία του στα 11 εκατομμύρια χρόνια.

Για την χρονολόγηση των ευρημάτων χρησιμοποιήθηκαν δέκα από τις πλέον παραδεδεγμένες διεθνώς επιστημονικές μεθόδους, με βασικότερες αυτές της στρωματογραφίας, του παλαιομαγνητισμού και της στροφορμής των ηλεκτρονίων. Η χρονολόγηση προσδιορίστηκε αρχικά στρωματογραφικά, δηλαδή βάσει των γεωλογικών στρωμάτων και του περιεχομένου τους. Κατόπιν, τα ευρήματα υποβλήθηκαν στη μέθοδο του παλαιομαγνητισμού, η οποία στηρίζεται στη θεωρία της αναστροφής των πόλων της Γης. Τον παλαιομαγνητισμό στα στρώματα της Τρίγλιας εφάρμοσε ο καθηγητής και διευθυντής του Ινστιτούτου Γης του Πανεπιστημίου της Νότιας Καρολίνας, Άλεν Ναΐρν, ο οποίος επιβεβαίωσε τα συμπεράσματα του Άρη Πουλιανού. Κατόπιν, χρησιμοποιήθηκε η πιο σύγχρονη μέθοδος της στροφορμής των ηλεκτρονίων, μια μέθοδος που έχει αναπτύξει ο διακεκριμένος Ιάπωνας πυρηνικός φυσικός Μοτόζ Ικέγια. Και αυτή η μέθοδος δικαίωσε τον Πουλιανό, όπως και οι υπόλοιπες που εφαρμόστηκαν.

Δεν χρειάζεται να αναφέρουμε την τύχη των ευρημάτων αυτών και την αντιμετώπισή τους από τους οπαδούς των κατεστημένων θεωριών. Αρκεί να αναφέρουμε ότι ο Άρης Πουλιανός κάνει λόγο και για την ανακάλυψη ενός ανθρώπινου κρανίου εγκλωβισμένου μέσα σε ασβεστόλιθο, που διακρίνονταν καθαρά τα δόντια του, δίνοντάς του την ευκαιρία να παρατηρήσει ότι οι κυνόδοντες δεν ξεπερνούσαν το ύψος της υπόλοιπης οδοντοστοιχίας, γεγονός που σημαίνει ότι ο άνθρωπος της Τρίγλιας σίγουρα δεν ήταν πίθηκος. Μέσα στην δίνη της ελληνικής γραφειοκρατίας, που σκόπιμα ή μη καθυστέρησε να δώσει την ανάλογη άδεια για περαιτέρω έρευνες, το κρανίο αυτό ρίχτηκε στα μπάζα του λιμανιού των Νέων Μουδανιών!

Το Φεβρουάριο του 1866, στην επαρχεία Καλαβέρας της Καλιφόρνιας, ένας ιδιοκτήτης ορυχείου ονόματι Μάτισον ανακάλυψε ένα θραύσμα κρανίου ανθρώπινου τύπου, μέσα σε στρώμα χαλικιών 40 μέτρα κάτω από την επιφάνεια του εδάφους, σε μια περιοχή που λεγόταν Φαλακρός Λόφος. Το γεωλογικό στρώμα μέσα στο οποίο βρέθηκε το απολίθωμα χρονολογούνταν στην Πλειόκαινο Εποχή, είχε δηλαδή ηλικία μεγαλύτερη των 2 εκατομμυρίων ετών. Το θραύσμα του κρανίου εξετάστηκε από τον γεωλόγο Τζ. Ντ. Γουίτνι, ο οποίος δήλωσε στην Ακαδημία Επιστημών της Καλιφόρνιας ότι είχε ανακαλυφτεί πράγματι σε στρώμα της Πλειόκαινου υποδιάπλασης.

Η ανακάλυψη αυτή ξεσήκωσε θύελλα αντιδράσεων, ιδιαίτερα στους θρησκευτικούς κύκλους της Αμερικής, οι οποίοι έσπευσαν να κατηγορήσουν το εύρημα ως πλαστό. Ένας κογκρεγκασιοναλιστής ιερέας μάλιστα έφτασε στο σημείο να ισχυριστεί ότι είχε μιλήσει με τους εργάτες του ορυχείου στο οποίο εντοπίστηκε το απολίθωμα κι εκείνοι του είχαν αποκαλύψει ότι είχαν τοποθετήσει οι ίδιοι το κρανίο στο ορυχείο για να ξεγελάσουν τον Γουίτνι. Όμως, ο δρ. Α. Σ. Χάντσον που μερικά χρόνια αργότερα προσπάθησε να εξιχνιάσει την υπόθεση, βεβαιώθηκε από τον πράκτορα της εταιρίας Γουέλς Φάργκο, κάποιον κύριο Σκρίμπερ που υποτίθεται ότι είχε εμπλακεί άμεσα στην απάτη προσκομίζοντας το εύρημα στον ιδιοκτήτη του ορυχείου, ότι δεν επρόκειτο για απάτη. Η σύζυγος του Μάτισον επιβεβαίωσε άλλωστε ότι ο άντρας της είχε φέρει το απολίθωμα στο σπίτι γεμάτο άμμο και το είχαν κρατήσει εκεί ένα χρόνο πριν το δείξουν στον Γουίτνι. Παρ’ όλα αυτά, η ιστορία περί απάτης επικράτησε, γιατί αυτό βόλευε κάποιους.

Εκτός από τα ανθρώπινα απολιθώματα που μας οδηγούν στο συμπέρασμα ότι ο άνθρωπος υπήρχε πολύ πριν από την εποχή που δέχονται οι συμβατικές εξελικτικές θεωρίες κι ότι έζησε σε περιοχές του πλανήτη που δεν θεωρούνται αποδεκτές, υπάρχει και μια ακόμη κατηγορία ευρημάτων που μας κάνει να υποθέσουμε ότι –ανατομικά τουλάχιστον– σύγχρονοι άνθρωποι υπήρχαν πριν από εκατομμύρια χρόνια. Τα περισσότερα από τα ευρήματα αυτού του είδους εντοπίστηκαν κατά την διάρκεια του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα. Αυτού του είδους τα απολιθώματα δεν είναι βέβαια πολλά, όμως θα πρέπει να τονίσουμε ότι εξίσου λίγα είναι και τα «συμβατικά» ευρήματα που εκτίθενται στα μουσεία.

Κατά την διάρκεια της δεκαετίας του 1840, θραύσματα ανθρώπινων οστών ανακαλύφτηκαν μέσα σε ηφαιστιογενές στρώμα στο Λα Ντενίς της Γαλλίας. Ανάμεσά τους βρέθηκε και το μετωπιαίο οστό ενός ανθρώπινου κρανίου, το οποίο φαινόταν να ανήκε σε ανατομικά σύγχρονο άνθρωπο. Το οστό αυτό βρίσκεται σήμερα στην παλαιοντολογική συλλογή του Μ. Πίκοκ. Η υπόθεση που αφορούσε την φύση αυτού του ευρήματος ανακινήθηκε εκ νέου το 1926, όταν ο ερευνητής Κ. Ντεπερέτ έκανε στην Γαλλική Ακαδημία Επιστημών μια αναφορά σχετικά με την στρωματογραφία του Λα Ντενίς.

Στην αναφορά του αυτή υποστήριξε ότι τα οστά προέρχονταν από το ίζημα μιας λίμνης που είχε σχηματιστεί λίγο μετά το τέλος της Πλειόκαινου, εξαιτίας κάποιας ηφαιστειακής έκρηξης η οποία ήταν προπομπός της επανέναρξης της ηφαιστειακής δραστηριότητας που ξεκίνησε κατά την αρχή της Πλειστόκαινου. Σύμφωνα με τον Ντεπερέτ, το γεωλογικό στρώμα στο οποίο είχαν εντοπιστεί τα οστά είχε ηλικία 30.000 με 2.000.000 έτη. Ακόμη κι αν αποδεχτούμε την μικρότερη χρονολογία που έδωσε ο Ντεπερέτ, είναι πολύ δύσκολο να εξηγήσουμε ικανοποιητικά την μορφολογία των οστών που βρέθηκαν στο Λα Ντενίς, αφού όλες οι ενδείξεις συνηγορούν υπέρ του ότι αυτά ανήκουν σε κάποιον ανατομικά σύγχρονο άνθρωπο.

Το 1888, εργάτες που πραγματοποιούσαν εκσκαφές στο Γκάλεϊ Χιλ, μια περιοχή κοντά στο Λονδίνο, ανακάλυψαν ένα ασβεστολιθικό στρώμα πάχους 10 περίπου ποδιών. Ένας από τους εργάτες, ο Τζακ Άλσοπ, πληροφόρησε τον συλλέκτη αρχαιοτήτων Ρόμπερτ Έλιοτ ότι μέσα στο ασβεστολιθικό αυτό στρώμα είχαν ανακαλύψει έναν ανθρώπινο σκελετό, σε βάθος 8 ποδιών κάτω από την επιφάνεια του εδάφους και 2 περίπου ποδιών κάτω από το ανώτερο σημείο του ασβεστολιθικού στρώματος. Σύμφωνα με τη μαρτυρία του Έλιοτ, ο Άλσον είχε μετακινήσει το κρανίο από την θέση που το βρήκε, όμως είχε αφήσει άθικτο τον υπόλοιπο σκελετό. Ο Έλιοτ υποστήριξε ότι είχε επισκεφτεί τον τόπο της ανακάλυψης και είχε εξετάσει προσεκτικά το σκελετό, υπό την παρουσία του γιου του Ρίτσαρντ Έλιοτ και του Τζακ Άλσοπ. Μαζί με το γιο του έψαξαν εξονυχιστικά για να εντοπίσουν οποιαδήποτε ένδειξη που θα μαρτυρούσε ότι ο σκελετός είχε τοποθετηθεί εκεί πρόσφατα ή ότι κάποιος τον είχε μετακινήσει, όμως δεν διαπίστωσαν κάτι τέτοιο.

Ο Έλιοτ κατάφερε να αποκτήσει το σκελετό και λίγα χρόνια αργότερα τον παρουσίασε στον Ε. Τ. Νιούτον για να τον εξετάσει. Ένας ανεξάρτητος μάρτυρας, ο Μ. Χ. Χέις, που ήταν διευθυντής του τοπικού σχολείου και που δεν γνώριζε τον Έλιοτ, ανέφερε πως είχε δει κι αυτός τα οστά στο σημείο που βρέθηκαν. Επιβεβαίωσε επίσης τον ισχυρισμό του Έλιοτ ότι ο σκελετός δεν είχε τοποθετηθεί μεταγενέστερα στο σημείο που βρέθηκε και ανέφερε ότι όταν είχε δει το απολίθωμα ήταν μισοθαμμένο σε ένα στρώμα αργίλου.

Οι μαρτυρίες των Έλιοτ και Χέις, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι στην περιοχή του Γκάλεϊ Χιλ έχουν βρεθεί πολλά λίθινα εργαλεία, πιστοποιούν την αυθεντικότητα του ευρήματος. Η εξέταση στην οποία υπέβαλε ο Νιούτον τα απολιθωμένα οστά ολοκληρώθηκε το 1895, οπότε και εξέδωσε μια σχετική αναφορά στην οποία ανέφερε πως, παρόλο που ήταν πεπεισμένος ότι η ηλικία του ευρήματος ήταν πολύ μεγάλη, ξεπερνώντας τα 100.000 έτη, η ανατομία του σκελετού ήταν ακριβώς όμοια με αυτήν ενός σύγχρονου ανθρώπου.

Ο Σ. Φλέμινγκ, που έσπευσε να μελετήσει το γεωλογικό στρώμα στο οποίο είχαν βρεθεί τα οστά, πιστοποίησε ότι η ηλικία του ξεπερνούσε τα 100.000 χρόνια. Μεταγενέστερες έρευνες που έγιναν από τον Α. Κέιθ το 1928 και τους Κ. Π. Όκλεϊ και Μ. Φ. Α. Μόνταγκιου το 1949, άφησαν ανοιχτό το ενδεχόμενο ο σκελετός να φτάνει την ηλικία ακόμη και των 330.000 ετών, αφού το στρώμα στο οποίο εντοπίστηκε ανήκε στην Μέση Πλειστόκαινο.

Σύμφωνα με την παγιωμένη επιστημονική άποψη, πριν από 100.000 χρόνια, ανατομικά σύγχρονοι άνθρωποι (Homo Sapiens Sapiens) υπάρχει περίπτωση να ζούσαν (αν δεχτούμε ότι είχαν εμφανιστεί τότε), μόνο στην Αφρική. Στην Ευρώπη, ο άνθρωπος του Κρο Μανιόν εμφανίστηκε πριν από 30.000 χρόνια περίπου. Ωστόσο, το πρόβλημα παρέμενε. Ο σκελετός του Γκάλεϊ Χιλ ανήκε σε ανατομικά σύγχρονο άνθρωπο.

Οι έρευνες που πραγματοποίησαν το 1949 οι Όκλεϊ και Μόνταγκιου οδήγησαν στο συμπέρασμα ότι τα απολιθωμένα οστά είχαν περιεκτικότητα σε άζωτο παρόμοια με αυτή των σύγχρονων οστών που έχουν θαφτεί στην Αγγλία. Αυτό θα μπορούσε να σημαίνει ότι ο σκελετός ήταν απλά σύγχρονος και η παρουσία του στο ασβεστολιθικό στρώμα του Γκάλεϊ Χιλ οφειλόταν απλά σε απάτη. Όμως, οι ίδιοι επιστήμονες επισήμαναν ότι η περιεκτικότητα των οστών σε φθόριο αντιστοιχούσε με αυτή που παρουσιάζουν οστά που προέρχονται από τα μέσα ή το τέλος της Πλειστόκαινου, γεγονός που επιβεβαιώνει την αυθεντικότητά τους.

Έρευνες που πραγματοποίησαν το 1961 οι δρ. Μπάρκερ και ΜακΚλέι στο Ερευνητικό Εργαστήριο του Βρετανικού Μουσείου, υποβάλλοντας τα οστά του Γκάλεϊ Χιλ σε μέθοδο χρονολόγησης με άνθρακα 14, οδήγησαν στο συμπέρασμα ότι ο σκελετός ήταν περίπου 3.310 ετών. Αυτό όμως το συμπέρασμα δεν μπορεί να θεωρηθεί απόλυτα αξιόπιστο, αφού ίσως το αποτέλεσμα που προέκυψε να οφείλεται στο γεγονός ότι τα οστά έμειναν εκτεθειμένα στο μουσείο επί 80 ολόκληρα χρόνια πριν εφαρμοστεί η συγκεκριμένη μέθοδος χρονολόγησης.

Την 1η Δεκεμβρίου του 1899, ο Έρνεστ Βολκ, συλλέκτης που δούλευε για λογαριασμό του Μουσείου Αμερικανικής Αρχαιολογίας και Εθνολογίας του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ, ανακάλυψε ένα ανθρώπινο μηριαίο οστό κοντά στην σιδηροδρομική γραμμή της λεωφόρου Χάνκοκ, στα όρια της πόλης Τρέντον του Νιου Τζέρσεϊ. Το απολίθωμα αυτό βρέθηκε σε βάθος 91 ιντσών κάτω από την επιφάνεια του εδάφους, μέσα σε ένα στρώμα άμμου. Το εύρημα εξετάστηκε από δύο διάσημους αρχαιολόγους, τον Φ. Γ. Πούτναμ του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας Πίμποντι του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ και τον Α. Χρντλίκα του Ινστιτούτου Σμιθσόνιαν, που αποφάνθηκαν ότι το οστό ήταν πράγματι ανθρώπινο και σίγουρα μεγάλης παλαιότητας. Κατόπιν, ο Πούτναμ ανέφερε την ανακάλυψη στην αμερικανική Εταιρεία για την Πρόοδο της Επιστήμης.

Λίγες ημέρες μετά την πρώτη αυτή ανακάλυψη, στις 7 Δεκεμβρίου του 1899, ο Βολκ επέστρεψε στο σημείο που είχε εντοπίσει το μηριαίο οστό και περίπου 24 πόδια δυτικότερα ανακάλυψε δυο θραύσματα ανθρώπινου κρανίου. Η στρωματογραφία του εδάφους τον έκανε να συμπεράνει ότι τα νέα ευρήματά του δεν προέρχονταν από τα ανώτερα γεωλογικά στρώματα, πράγμα το οποίο επιβεβαίωσε και ο Α. Χρντλίκα, ο οποίος μάλιστα κατέληξε στο συμπέρασμα πως το γεωλογικό στρώμα στο οποίο είχαν βρεθεί τα θραύσματα του κρανίου ανήκε στην Πλειστόκαινο. Το παράδοξο ήταν ότι τα χαρακτηριστικά των οστών έδειχναν ότι ανήκαν σε έναν ανατομικά σύγχρονο άνθρωπο που πρέπει να είχε ζήσει αρκετές χιλιάδες χρόνια πριν. Πρόσφατες έρευνες μάλιστα, που πραγματοποιήθηκαν το 1987, οδήγησαν στο συμπέρασμα ότι τα ευρήματα ήταν περίπου 107.000 ετών.

Το 1863, ο Μουσέ ντε Περθέ ανακάλυψε ένα ανατομικά σύγχρονο ανθρώπινο σαγόνι στο ορυχείο Μουλίν Κουιγκνόν, στο Άμπεβιλ της Γαλλίας. Το εύρημα εντοπίστηκε σε βάθος 16,5 ποδιών κάτω από την επιφάνεια του εδάφους, σε γεωλογικό στρώμα που, σύμφωνα με την άποψη του γεωλόγου Γκοουλέτ, ήταν ηλικίας περίπου 330.000 ετών. Όταν οι Βρετανοί επιστήμονες πληροφορήθηκαν για την ανακάλυψη αυτή, έστειλαν μια ομάδα γεωλόγων στην περιοχή, με σκοπό να εντοπίσουν στοιχεία που θα αμφισβητούσαν την αυθεντικότητα του ευρήματος. Όταν αυτό δεν στάθηκε δυνατόν, ζήτησαν από τους Γάλλους να τους παραχωρήσουν ένα δόντι που υπήρχε στο σαγόνι, ώστε να το πάρουν στην πατρίδα τους και να το υποβάλουν σε διεξοδικές εργαστηριακές εξετάσεις.

Ύστερα από λίγο καιρό, οι Άγγλοι πίστεψαν πως είχαν βρει κάποιο στοιχείο που θα τους βοηθούσε να αποκαλύψουν την πιθανή απάτη, όμως, τελικά, το στοιχείο αυτό μάλλον επιβεβαίωσε παρά ανέτρεψε τις θεωρίες των Γάλλων συναδέλφων τους. Οι Άγγλοι είχαν παρατηρήσει ότι το δόντι περιείχε σε αναλογία 8% ζωική ουσία και αυτό τούς οδήγησε στο συμπέρασμα ότι ήταν σύγχρονο. Όμως, ο σερ Άρθουρ Κέιθ παρατήρησε πως, σε οστά ζώων της Πλειστόκαινου που φυλάσσονταν σε μουσεία της Αγγλίας, η περιεκτικότητα σε ζωική ουσία ήταν της τάξης του 30%, ενώ σε οστά που είχαν ανακαλυφτεί στο Ρεντ Κραγκ και χρονολογούνταν στο τέλος της Πλειόκαινου η ανάλογη περιεκτικότητα ήταν 8%.

Μερικά χρόνια αργότερα, το 1868, ο Ευγένιος Μπέρτραντ ανέφερε στην Ανθρωπολογική Εταιρεία του Παρισιού ότι στις 18 Απριλίου του ίδιου έτους είχε ανακαλύψει μερικά θραύσματα ανθρώπινου κρανίου, μαζί με ένα μηριαίο οστό, ένα οστό κνήμης και μερικά ακόμη κόκαλα ανθρώπινου ποδιού, σε ένα λατομείο στο Κλισί της Γαλλίας. Τα οστά είχαν βρεθεί σε βάθος 5,25 μέτρων και υπολογίστηκε ότι το γεωλογικό στρώμα από το οποίο προέρχονταν ήταν ηλικίας 330.000 ετών.

Οι εργάτες που δούλευαν στο λατομείο ανέφεραν στον Γκάμπριελ ντε Μορτιγιέ, που έσπευσε να ερευνήσει την περιοχή, πως είχαν βρει και οι ίδιοι ανθρώπινα οστά καθώς και οστά θηλαστικών, τα οποία είχαν βάλει στην άκρη. Αυτό ίσως να σήμαινε ότι πιθανώς να ήταν αυτά τα οστά που είχε ανακαλύψει ο Μπέρτραντ και ότι συνεπώς προέρχονταν από διαφορετικό γεωλογικό στρώμα από αυτό που είχε αναφέρει. Όμως, η υπόθεση αυτή δεν μπορούσε να αποδειχτεί, αφού τα ευρήματα των εργατών είχαν εξαφανιστεί, ενώ ο Μπέρτραντ επέμενε ότι εκτός από τα οστά που προσκόμισε στην Ανθρωπολογική Εταιρεία του Παρισιού, είχε βρει και μια ωλένη η οποία ωστόσο έγινε σκόνη στην προσπάθειά του να την ξεθάψει, γεγονός που αποδείκνυε ότι ο σκελετός δεν είχε μετακινηθεί από την θέση στην οποία βρέθηκε.

Οι περισσότεροι από τους επιστήμονες που εξέτασαν τα οστά πείστηκαν για την αυθεντικότητά τους και αποδέχτηκαν ότι ο σκελετός στον οποίο ανήκαν τα κόκαλα ήταν τόσο αρχαίος όσο υποστήριζε ο Μπέρτραντ. Το αξεπέραστο πρόβλημα ήταν, ωστόσο, ότι τα οστά φαίνονταν να ανήκουν σε έναν ανατομικά σύγχρονο άνθρωπο και δεν έπρεπε κανονικά να έχουν την ηλικία που τους αποδιδόταν. Κάποιοι υποστήριξαν πως ίσως τα οστά να ανήκαν σε κάποιον πρώιμο Νεάντερταλ, μια μάλλον αβάσιμη θεωρία που ξεχάστηκε τόσο γρήγορα όσο και η ίδια η ανακάλυψη του Μπέρτραντ.

Το 1911, ο Τζ. Ράιντ Μουάρ ανακάλυψε έναν ανατομικά σύγχρονο ανθρώπινο σκελετό κοντά στο Ίπσουιτς της Αγγλίας και υποστήριξε ότι το εύρημα αυτό ήταν ηλικίας αρκετών χιλιάδων χρόνων. Αργότερα, εξαιτίας των πιέσεων που δέχτηκε από συναδέλφους του, αναθεώρησε την άποψή του και δέχτηκε πως ίσως ο σκελετός να ήταν σχετικά πρόσφατος. Όμως, άλλοι ερευνητές που μελέτησαν τα οστά υποστήριξαν πως ήταν αρχαιότερα.

Το γεωλογικό στρώμα στο οποίο ο Μουάρ ανέφερε ότι εντόπισε το σκελετό ήταν αναμφισβήτητα της Μέσης Πλειστόκαινου. Ο σκελετός είχε βρεθεί σε βάθος 1,38 μέτρων και η κατάσταση των οστών ήταν παρόμοια με αυτή των απολιθωμένων οστών ζώων της Πλειστόκαινου. Ανήκε σε έναν άνθρωπο ύψους 5 ποδιών και 10 ιντσών, με κρανιακή χωρητικότητα 1.430 κυβικών εκατοστών και όλα τα χαρακτηριστικά του κρανίου ήταν όμοια με αυτά του σύγχρονου ανθρώπου. Όλες οι ενδείξεις οδηγούσαν στο συμπέρασμα πως η ηλικία του ευρήματος κυμαινόταν από 330.000 έως 400.000 χρόνια. Όμως και αυτό το εύρημα αγνοήθηκε, αφού ο ίδιος ο άνθρωπος που το ανακάλυψε δεν μπόρεσε να υποστηρίξει σθεναρά την παλαιότητά του, φοβούμενος ίσως να διακινδυνεύσει το επιστημονικό του κύρος.

Το 1896, εργάτες της αγγλικής εταιρείας Τσαρλς Χ. Γουόλκερ, που πραγματοποιούσαν εκσκαφές για την κατασκευή μιας αποβάθρας στον ποταμό Λα Πλάτα στο Μπουένος Άιρες, ανακάλυψαν ένα ανθρώπινο κρανίο. Για να το αποσπάσουν από το σκληρό πέτρωμα μέσα στο οποίο ήταν θαμμένο χρειάστηκε να χρησιμοποιήσουν σφυριά. Το επίπεδο στο οποίο εντοπίστηκε ήταν 11 μέτρα κάτω από τον πυθμένα του ποταμού.

Ο Έντουαρντ Μαρς, ο επόπτης των εκσκαφών, πληροφόρησε σχετικά με το εύρημα τον Αργεντινό παλαιοντολόγο Φλορεντίνο Αμεγκίνο. Σύμφωνα με την αναφορά του Αμεγκίνο, το κρανίο ανήκε σε έναν ανατομικά σύγχρονο άνθρωπο, που πιθανώς να αποτελούσε άμεσο πρόγονο του Homo Sapiens. Αυτό το υποθετικό είδος ανθρώπου ονομάστηκε από τον Αργεντινό παλαιοντολόγο Diprothome Platensis.

Το παράδοξο ήταν ότι ο σκελετός είχε ανακαλυφτεί σε γεωλογικό στρώμα της Πλειόκαινου, που αντιστοιχούσε σε ηλικία 5 εκατομμυρίων ετών. Μεταγενέστερες εκτιμήσεις, ωστόσο, υποστηρίζουν ότι για τη συγκεκριμένη περιοχή, το γεωλογικό αυτό στρώμα αντιστοιχεί σε 1,5 ή 1 εκατομμύριο χρόνια. Ακόμη κι έτσι όμως, η αρχαιότητα του απολιθώματος θεωρείται πολύ μεγάλη για να γίνει αποδεκτό.

Λίγο πριν από το τέλος του 19ου αιώνα ο Φλορεντίνο Αμεγκίνο ανέφερε την ανακάλυψη ενός απολιθωμένου ανθρώπινου σπονδύλου στο Μόντε Χερμόσο της Αργεντινής. Το οστό είχε βρεθεί κατά την διάρκεια της δεκαετίας του 1880 από τον Σαντιάγκο Πόζι, υπάλληλο του Μουσείου της Λα Πλάτα, και σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του Αμεγκίνο προερχόταν από γεωλογικό στρώμα της Πλειόκαινου που είχε ηλικία 3 με 5 εκατομμυρίων ετών.

Αμέσως μετά την ανακάλυψή του το εύρημα ξεχάστηκε και παρέμεινε αζήτητο στη συλλογή του Μουσείου της Λα Πλάτα επί χρόνια, μέχρι που τελικά υπέπεσε στην αντίληψη του Σαντιάγκο Ροθ, ο οποίος πρότεινε να εξεταστεί διεξοδικά, αφού ήταν προφανώς ανθρώπινο.

Όμως κανείς δεν έδωσε σημασία στην προτροπή αυτή και το οστό ξεχάστηκε ξανά αρκετά ακόμη χρόνια. Όταν τελικά ο Φ. Αμεγκίνο ανακάλυψε μια σειρά λίθινων εργαλείων στο Μόντε Χερμόσο, το οστό αυτό κίνησε επιτέλους το ενδιαφέρον των επιστημόνων και οι σχετικές έρευνες οδήγησαν στο συμπέρασμα ότι ανήκε σε έναν ανατομικά σύγχρονο άνθρωπο. Επειδή όμως είχε βρεθεί σε στρώμα της Πλειόκαινου, η επιστημονική κοινότητα προτίμησε να το αντιμετωπίσει ως απομεινάρι ενός υποθετικού άμεσου προγόνου του Homo Sapiens.

Τα πρώτα χρόνια του 20ού αιώνα, ο Κάρλος Αμεγκίνο ανακάλυψε στην ίδια περιοχή ένα ανθρώπινο μηριαίο οστό που επίσης κατατάχτηκε στην ίδια υποθετική κατηγορία του άγνωστου προγονικού είδους. Όμως πολλοί υποστήριξαν πως τόσο αυτό όσο και το προηγούμενο εύρημα ανήκαν σε ανατομικά σύγχρονους ανθρώπους και όχι σε κάποιον υποθετικό πρόγονο που έζησε στην Αργεντινή πριν από τουλάχιστον 3 εκατομμύρια χρόνια.

Το 1913, ο καθηγητής Χανς Ρεκ, αρχαιολόγος του Πανεπιστημίου του Βερολίνου, ανακάλυψε έναν ανθρώπινο σκελετό κατά τη διάρκεια ανασκαφών στο φαράγγι Ολντουβάι της Τανζανίας. Ο σκελετός εντοπίστηκε μέσα σε σκληρό πέτρωμα και χρειάστηκε να χρησιμοποιηθούν σφυριά και καλέμια για να αποσπαστεί. Ο σκελετός αυτός ήταν απόλυτα όμοιος με αυτόν των σύγχρονων ανθρώπων. Όμως, το πέτρωμα στο οποίο είχε εντοπιστεί ήταν ηλικίας 1 εκατομμυρίου ετών.

Στα τέλη του καλοκαιριού του 1860, ο καθηγητής Τζιουζέπε Ραγκατσόνι, γεωλόγος του Τεχνικού Ινστιτούτου της Μπρέσκια, έψαχνε για απολιθωμένα κοχύλια σε ένα στρώμα της Πλειόκαινου που βρισκόταν στους πρόποδες του λόφου του Κόλε ντε Βέντο στο Καστενοντόλο, δέκα χιλιόμετρα νοτιοανατολικά της ιταλικής πόλης Μπρέσκια.

Ανάμεσα στα κοχύλια ο Ραγκατσόνι ανακάλυψε το επάνω τμήμα ενός ανθρώπινου κρανιακού θόλου και μερικά οστά από θώρακα και ανθρώπινα άκρα. Όλα τα ευρήματα ήταν καλυμμένα με γαλάζιο πηλό και κοράλλια. Δύο γεωλόγοι που εξέτασαν τα οστά επιβεβαίωσαν ότι ήταν ανθρώπινα, όμως η απόλυτη ομοιότητά τους με αυτά ενός σύγχρονου ανθρώπου τους έκανε να πιστέψουν ότι προέρχονταν από κάποια σύγχρονη ταφή. Ωστόσο, ο Ραγκατσόνι είχε διαφορετική γνώμη. Τα κοράλλια και ο γαλάζιος πηλός που κάλυπταν τα οστά αποτελούσαν γι’ αυτόν απόδειξη πως τα ευρήματα ανήκαν στην Πλειόκαινο Εποχή, τότε που μια θερμή θάλασσα πάφλαζε στους πρόποδες του λόφου του Κόλε ντε Βέντο.

Δεκαπέντε χρόνια αργότερα, ένας επιχειρηματίας, ο Κάρλο Γκερμάνι, αγόρασε την περιοχή για να εκμεταλλευτεί τον πλούσιο σε φώσφορο πηλό. Ο Ραγκατσόνι τού ζήτησε την άδεια να ψάξει για οστά και αφού την πήρε άρχισε τις σχετικές έρευνες. Πέντε χρόνια αργότερα, τον Ιανουάριο του 1880, οι εργάτες του Γκερμάνι ανακάλυψαν θραύσματα ενός ανθρώπινου κρανίου κι ένα τμήμα κάτω γνάθου με δόντια. Ακολούθησε η ανακάλυψη πολλών ακόμη οστών και θραυσμάτων, μέχρι που τελικά, το Φεβρουάριο του 1880, ξεθάφτηκε ένας πλήρης ανθρώπινος σκελετός.

Ο σκελετός αυτός ήταν ελαφρά στρεβλωμένος, πιθανότατα εξαιτίας της πίεσης των γεωλογικών στρωμάτων. Όταν αποκαταστάθηκε, το κρανίο ήταν ολόιδιο με αυτό μιας σύγχρονης γυναίκας. Ο σκελετός ήταν θαμμένος σε θαλάσσια λάσπη και δεν έφερε ίχνη κίτρινης άμμου ή κόκκινης ιλύος από τα υψηλότερα στρώματα. Η πιθανότητα να είχε παρασυρθεί από το ποτάμι και να είχε αποτεθεί στο γαλάζιο θαλάσσιο πηλό αποκλείστηκε από το γεγονός ότι ο πηλός που κάλυπτε το σκελετό ήταν και ο ίδιος σε στρώματα, πράγμα που σήμαινε ότι τα οστά θάβονταν αργά στον πηλό κατά την διάρκεια μιας μεγάλης χρονικής περιόδου. Οι γεωλόγοι που εξέτασαν την απόθεση την χρονολόγησαν στα μέσα της Πλειόκαινου, δηλαδή 3,5 εκατομμύρια χρόνια πριν.

Το 1883, ο καθηγητής Τζιουζέπε Σέρτσι, ανατόμος του Πανεπιστημίου της Ρώμης, επισκέφτηκε την περιοχή και αποφάνθηκε ότι τα διάφορα οστά και τα θραύσματα από κρανία που είχαν ανακαλυφτεί αντιστοιχούσαν σε έναν άντρα, μια γυναίκα και δύο παιδιά. Το όρυγμα που είχε σκαφτεί το 1880 βρισκόταν ακόμη ανέπαφο και ο Σέρτσι μελέτησε με άνεση την στρωματογραφία του. Διαπίστωσε ότι δεν υπήρχε η παραμικρή πιθανότητα τα οστά να είχαν εναποτεθεί εκεί από ψηλότερα στρώματα κι όσο για την ενδεχόμενη περίπτωση σύγχρονης ταφής, αυτή αποκλείστηκε από το γεγονός ότι ο γυναικείος σκελετός είχε βρεθεί αναποδογυρισμένος.

Δεν μένει, λοιπόν, παρά να παραδεχτούμε ότι ανατομικά σύγχρονοι άνθρωποι ζούσαν στην Ιταλία κατά την διάρκεια της Πλειόκαινου.

Όλα τα ευρήματα που εξετάσαμε μέχρι τώρα φαίνονται σαφώς παράδοξα. Υπάρχει, όμως, και μια σειρά ανθρώπινων κρανίων που έχουν ανακαλυφτεί στην Άικα του Περού και στην Μερίντα και στην Τσιουάουα του Μεξικού των οποίων η παραδοξότητα είναι πολύ μεγαλύτερη. Πρόκειται για κρανία που πιστοποιούν ότι κάποτε έζησαν είδη ανθρώπων πολύ διαφορετικά από αυτά που γνωρίζουμε. Τα κρανία αυτά είναι εντελώς διαφοροποιημένα, τουλάχιστον ως προς το σχήμα και την χωρητικότητα, από όλα τα κρανία ανθρώπων ή ανθρωπιδών που έχουν βρεθεί.

Παρόλο που τα στοιχεία σχετικά με αυτά τα ευρήματα είναι ελλιπή και δεν μπορεί να προσδιοριστεί με σαφήνεια η ηλικία τους, ωστόσο είναι προφανές ότι παρουσιάζουν μεγάλες διαφορές με το γένος Homo, ενώ κάποια χαρακτηριστικά τους παραπέμπουν σε ορισμένες ανατομικές ομοιότητες με είδη που προηγήθηκαν του ανθρώπου του Νεάντερταλ, ενώ άλλα παραπέμπουν στην ανατομία του σύγχρονου ανθρώπου.

Όταν οι φωτογραφίες αυτών των κρανίων παρουσιάστηκαν μέσω του διαδικτύου στο ευρύ κοινό στα μέσα της δεκαετίας του 1990, πολλοί ήταν αυτοί που πίστεψαν πως ανήκαν σε άτομα αρχαίων πολιτισμών που διατηρούσαν την συνήθεια να παραμορφώνουν τεχνητά το σώμα τους. Το πρόβλημα με αυτή την θεωρία είναι ότι το εσωτερικό των τεχνητά παραμορφωμένων κρανίων διατηρεί την ίδια χωρητικότητα εγκεφάλου με αυτή ενός κοινού ανθρώπινου κρανίου (πράγμα που στην συγκεκριμένη περίπτωση δεν συμβαίνει), ενώ οι αλλαγές είναι επιφανειακές και αφορούν μόνο το σχήμα του κρανίου.

Κάποιοι άλλοι προσπάθησαν να εξηγήσουν την ανατομία αυτών των παράδοξων κρανίων προτείνοντας ότι οφείλεται σε παθολογικές παραμορφώσεις. Ωστόσο, κάτι τέτοιο δεν ευσταθεί γιατί, αν και κατά καιρούς εμφανίζονται ανώμαλοι τύποι στο σημερινό ανθρώπινο πληθυσμό, όλες αυτές οι περιπτώσεις κυμαίνονται στο πλαίσιο του ανθρώπινου είδους. Το μεγαλύτερο κρανίο που έχει ποτέ καταγραφεί στην ιατρική φιλολογία έχει κρανιακή χωρητικότητα 1980 κυβικά εκατοστά και παρ’ όλα αυτά το σχήμα του ήταν κανονικό. Επίσης, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι κάθε λανθάνουσα παθολογική ανάπτυξη του κρανίου έχει φρικτές συνέπειες για το επηρεαζόμενο άτομο στα πρώτα στάδια της ανάπτυξης, ενώ τα κρανία αυτά ανήκουν σαφώς σε άτομα ώριμης ηλικίας. Υπάρχουν τέσσερις διαφορετικές ομάδες τέτοιων κρανίων, που φέρουν τις ακόλουθες ονομασίες: προσύγχρονη, κωνοειδής, J και M.

Το προσύγχρονο κρανίο βρέθηκε στην περιοχή Παράκας του Περού και παρουσιάζει πολλά αντιφατικά χαρακτηριστικά. Το μπροστινό μέρος του φαίνεται να ανήκει σε ένα άτομο της προ-Νεάντερταλ οικογένειας, όμως η γνάθος του, αν και πιο ρωμαλέα, μοιάζει περισσότερο με αυτήν ενός σύγχρονου ανθρώπου. Επίσης, διακρίνονται μερικά δευτερεύοντα χαρακτηριστικά του Νεάντερταλ, όπως το ινιακό αυλάκι στην πίσω βάση του κρανίου και η επίπεδη βάση του, ενώ άλλα χαρακτηριστικά μοιάζουν περισσότερο με αυτά του Homo Erectus.

Όμως συνολικά, το σχήμα του κρανίου δεν έχει καμία ομοιότητα με τον Homo Erectus, τον Νεάντερταλ ή τον Homo Sapiens. Παρουσιάζει δε εμφανή διόγκωση του κρανιακού θόλου προς τα πίσω και η χωρητικότητά του ξεπερνά τα 2.200 κυβικά εκατοστά, την στιγμή που η μέση χωρητικότητα ενός σύγχρονου κρανίου είναι 1.450 κυβικά εκατοστά, ενώ οι τελευταίοι Νεάντερταλ και οι πρώτοι Κρο Μανιόν είχαν χωρητικότητα κρανίου 1.600 – 1750 κυβικά εκατοστά.

Τα τρία κρανία που ανήκουν στον κωνοειδή τύπο βρέθηκαν επίσης στο Παράκας του Περού, όπως αυτό του προσύγχρονου. Αυτό δεν σημαίνει βέβαια ότι σχετίζονται απαραίτητα μεταξύ τους, αν και υπάρχει κάποια πιθανότητα το προσύγχρονο κρανίο να ανήκει σε κάποιον πρόγονο του κωνοειδούς. Όσον αφορά τα κωνοειδή κρανία, δεν υπάρχει αμφιβολία πως αντιπροσωπεύουν έναν ξεχωριστό κλάδο του γένους Homo, αν όχι ένα εντελώς διαφορετικό είδος.

Τα χαρακτηριστικά του προσώπου μοιάζουν με αυτά του είδους Homo, όμως ο κρανιακός θόλος είναι σαφώς διογκωμένος προς τα πίσω και η χωρητικότητά του κυμαίνεται από 2.200 έως 2.500 κυβικά εκατοστά. Ίσως το παράξενο αυτό σχήμα να οφείλεται σε μια βιολογική αντίδραση κάποιου είδους για να αυξηθεί η μάζα του εγκεφάλου χωρίς κίνδυνο. Φυσικά, εάν ισχύει κάτι τέτοιο και αφού δεν βλέπουμε τους αντιπροσώπους του τύπου αυτού στο σύγχρονο πληθυσμό, κάτι απέτρεψε το είδος αυτό να εξαπλωθεί.

Το κρανίο του τύπου J μορφολογικά ανήκει στο σύγχρονο τύπο κρανίων, αν και οι αναλογίες του είναι εκπληκτικές. Το κάτω μέρος του είναι σχεδόν παρόμοιο με το σύγχρονο τύπο κρανίου, όμως παρουσιάζει τρομερή διόγκωση του κρανιακού θόλου και οι κόγχες των οφθαλμών είναι 15% μεγαλύτερες. Η υπολογίσιμη κρανιακή χωρητικότητά του είναι από 2.600 έως 3.200 κυβικά εκατοστά.

Το κρανίο του τύπου Μ είναι ακόμη πιο παράξενο. Το δείγμα που έχει βρεθεί δεν είναι πλήρες, αφού λείπει το κάτω τμήμα του προσώπου. Από το κάτω μπροστινό μέρος του που έχει απομείνει είναι όμως εμφανές ότι είναι μέσα στα πλαίσια του κανονικού ανθρώπινου κρανίου. Όμως, ο κρανιακός του θόλος έχει δύο εξογκώματα στο πάνω δεξί και αριστερό μέρος που αυξάνουν τη χωρητικότητά του σε πάνω από 3.000 κυβικά εκατοστά.

Η μόνη πιθανή θεωρία που μπορεί να αιτιολογήσει την ύπαρξη των δύο τελευταίων κρανίων είναι αυτή που προτείνει μια μακρά περίοδο ενηλικίωσης, η οποία θα μπορούσε να επιτρέψει τέτοια ανάπτυξη του εγκεφάλου. Κάτι τέτοιο ασφαλώς θα σήμαινε πως η μέση διάρκεια ζωής αυτών των ειδών θα ήταν πολύ μεγαλύτερη από εκείνη του κοινού ανθρώπου.

Στις παραπάνω εκπληκτικές περιπτώσεις θα πρέπει να προσθέσουμε και αυτή του παιδικού κρανίου που ανακαλύφτηκε σε μια σπηλιά σε ένα μικρό χωριό 150 χιλιόμετρα νοτιοδυτικά της Τσιουάουα στο Μεξικό. Το κρανίο αυτό βρέθηκε πλάι σε έναν ανθρώπινο σκελετό που η μορφολογία του προδίδει πως ανήκε σε μια νεαρή ινδιάνα. Ωστόσο, το παιδικό κρανίο είναι πολύ παράξενο.

Πιστεύεται ότι ανήκει σε άτομο που πέθανε σε ηλικία περίπου 5 ετών. Το πρόσωπο λείπει από το επάνω τμήμα της μύτης έως την οπή της σπονδυλικής στήλης. Όμως, το κρανίο και το μεγαλύτερο τμήμα των κογχών των οφθαλμών είναι ανέπαφα. Οι επιστήμονες που το εξέτασαν υποστηρίζουν ότι η παραμόρφωση του πίσω τμήματός του προέκυψε από δέσιμο της κεφαλής. Ένα τέτοιο δέσιμο όμως δεν επεκτείνεται ποτέ κάτω από τo ινίο, κι επιπλέον η συμπίεση των ανώτερων οστών του κρανίου προκαλεί ένα μόνιμο διαχωρισμό τους, ο οποίος αφήνει ένα ακάλυπτο σημείο στην κορυφή του κεφαλιού. Το κρανίο αυτό, όμως, έχει όλες τις ραφές του και δεν φέρει παραμορφώσεις που θα μπορούσαν να έχουν προκληθεί από την εφαρμογή παρόμοιας τεχνικής.

Η χωρητικότητά του είναι 1.600 κυβικά εκατοστά, γεγονός που σημαίνει πως κατά την ενηλικίωσή του θα έφτανε τα 1.800 κυβικά εκατοστά τουλάχιστον. Το σωζόμενο τμήμα του κρανίου ζυγίζει μόνο 13,5 ουγκιές, πράγμα που υποδηλώνει ότι τα οστά του είναι πολύ ελαφρύτερα από αυτά ενός τυπικού ανθρώπινου κρανίου. Όσον αφορά τις ραφές του, δεν είχαν κλείσει απόλυτα, γεγονός που αποκλείει την πιθανότητα παθολογικής παραμόρφωσης, αφού σε μια τέτοια περίπτωση οι ραφές θα είχαν κλείσει ήδη στα πρώτα στάδια της ανάπτυξης.

Δεν είναι ακόμη γνωστό εάν τα παραπάνω κρανία ανήκουν σε μια διάκριση του γενεαλογικού δέντρου του Homo ή σε κάποιο άλλο, τελείως διαφορετικό είδος. Η τελευταία αυτή παρατήρηση ίσως να κάνει πολλούς υποστηρικτές της θεωρίας περί εξωγήινης ζωής να χαμογελούν ύποπτα. Παρ’ όλα αυτά, η ορθόδοξη ανθρωπολογία συνεχίζει να κωφεύει, ή τουλάχιστον έτσι δείχνει, και παραμένει ακλόνητα προσκολλημένη στο υπάρχον δόγμα της: τα κρανία αυτά δεν υπάρχουν γιατί πολύ απλά δεν μπορεί να υπάρχουν…

Η ιστορία του Αδάμ και της Εύας από μια διαφορετική οπτική

Ο θρύλος λέει ότι υπήρχαν δύο δέντρα στη μέση του Παραδείσου. Το ένα ήταν το Δέντρο της Ζωής, που εμφύσησε τη ζωή στα πάντα, και το άλλο ήταν το Δέντρο του Θανάτου, που είναι πιο γνωστό ως Δέντρο της Γνώσης. Το Δέντρο της Γνώσης ήταν πανέμορφο, γεμάτο με ζουμερά φρούτα. Πολύ δελεαστικό Και ο Θεός μας είπε: «Μην το πλησιάσετε. Αν φάτε τους καρπούς του, θα πεθάνετε».

Ως εδώ καλά. Αλλά, μια και από τη φύση μας αγαπάμε την αναζήτηση και την εξερεύνηση, αναπόφευκτα πήγαμε να του κάνουμε μια επίσκεψη. Αν θυμηθείτε την ιστορία, τότε μπορείτε και να μαντέψετε ποιος κατοικούσε σε αυτό το δέντρο. Το Δέντρο της Γνώσης ήταν το σπίτι ενός μεγάλου και δηλητηριώδους φιδιού.

Η ιστορία λέει ότι το φίδι που ζούσε στο Δέντρο της Γνώσης ήταν ένας έκπτωτος άγγελος που ήταν και ο ομορφότερος. Όπως ήδη ξέρετε, άγγελος είναι ένας αγγελιαφόρος που παραδίδει το μήνυμα του Θεού — ένα μήνυμα αλήθειας και αγάπης. Αλλά ποιος ξέρει γιατί, αυτός ο έκπτωτος άγγελος δεν μετέφερε πια την αλήθεια. Αυτό σημαίνει ότι παρέδιδε λάθος μήνυμα. Το μήνυμά του ήταν φόβος αντί γι’ αγάπη. Ήταν ένα ψέμα αντί της αλήθειας. Στην πραγματικότητα, η ιστορία περιγράφει τον έκπτωτο άγγελο ως τον Πρίγκιπα του Ψεύδους, που σημαίνει ότι ήταν ο αιώνιος ψεύτης. Όλες οι λέξεις που έβγαιναν από τα χείλη του ήταν ψέματα.

Σύμφωνα με την ιστορία, ο Πρίγκιπας του Ψεύδους κατοικούσε στο Δέντρο της Γνώσης και ο καρπός του δέντρου, που ήταν η γνώση, ήταν μολυσμένος με ψέματα. Πήγαμε σ΄ εκείνο το δέντρο και κάναμε μαζί του την πιο απίστευτη συζήτηση. Ήμασταν αθώοι. Δεν γνωρίζαμε. Εμπιστευόμασταν τους πάντες. Και εκεί υπήρχε και ο Πρίγκιπας του Ψεύδους, ο πρώτος παραμυθάς. Ήταν ένας εξαιρετικά έξυπνος τύπος. Τώρα, τα πράγμα γίνεται ακόμη πιο ενδιαφέρον μια και αυτό το φίδι είχε τη δική του ιστορία.

Αυτός ο έκπτωτος άγγελος μιλούσε, μιλούσε, μιλούσε. Κι εμείς ακούγαμε, ακούγαμε, ακούγαμε. Όπως ξέρετε, όταν ήμασταν παιδιά και μας έλεγαν παραμύθια οι παππούδες μας, δεν μπορούσαμε να ξεκολλήσουμε και ακούγαμε πρόθυμα και ανυπόμονα ό,τι μας έλεγαν. Μαθαίναμε, και αυτό είναι πολύ σαγηνευτικό.

Θέλαμε να μάθουμε κι άλλα. Ωστόσο, κάτω από το Δέντρο ήταν ο Πρίγκιπας του Ψεύδους που μας μιλούσε. Αναμφίβολα μας έλεγε ψέματα κι εμείς πλανευόμασταν από αυτά, Πιστέψαμε την ιστορία του έκπτωτου αγγέλου κι αυτό ήταν το μεγαλύτερο λάθος μας. Αυτό σημαίνει ότι φάγαμε τον καρπό του Δέντρου της Γνώσης. Συμφωνήσαμε και θεωρήσαμε τα λόγια του αληθινά. Πιστέψαμε τα ψέματά του. Τα εμπιστευτήκαμε.

Όταν δαγκώσαμε το μήλο, φάγαμε τα ψέματα που σερβιρίστηκαν μαζί με τη γνώση. Τι συμβαίνει όταν τρώμε ένα ψέμα; Το πιστεύουμε και… μπουμ! Αμέσως μετά, αυτό το ψέμα ριζώνει μέσα μας. Αυτό είναι εύκολο να το καταλάβουμε. Ο νους εΐναι πρόσφορο έδαφος για έννοιες, ιδέες και γνώμες. Αν και ποιος μας πει ένα ψέμα και το πιστέψουμε, αυτό το ψέμα αποκτά υπόσταση στον νου μας. Εκεί μπορεί να αναπτυχθεί, να μεγαλώσει και να γίνει δυνατό όπως ένα δέντρο. Ένα μικρό ψέμα μπορεί να γίνει μεταδοτικό και να μεταδώσει τους σπόρους του από άτομο σε άτομο, όταν το μοιραζόμαστε με άλλους. Τα ψέματα αυτά λοιπόν εντυπώθηκαν στον νου μας και έτσι αναπαρήγαγαν μέσα στο κεφάλι μας ολόκληρο το Δέντρο της Γνώσης – το οποίο είναι η επιτομή όλων όσα γνωρίζουμε. Αλλά τι είναι αυτό που γνωρίζουμε; Κυρίως ψέματα.

Το Δέντρο της Γνώσης είναι ένα ισχυρό σύμβολο. Ο θρύλος λέει ότι όποιος φάει τον καρπό του θα έχει τη γνώση του καλού και του κακού. Θα γνωρίζει τη διαφορά ανάμεσα στο σωστό και το λάθος, στο όμορφο και το άσχημο. Θα συλλέξει όλη αυτή τη γνώση και θα αρχίσει να κρίνει. Αυτό συνέβη στο κεφάλι μας. Και ο συμβολισμός του μήλου είναι ότι κάθε έννοια και κάθε ψέμα είναι σαν έναν καρπό με τον σπόρο του. Όταν τον τοποθετήσουμε σε γόνιμο έδαφος, ο σπόρος του δημιουργεί ένα άλλο δέντρο. Αυτό το δέντρο αναπαράγει περισσότερους καρπούς, Γνωρίζοντας τον καρπό, ξέρουμε και τι δέντρο θα φυτρώσει. Ο καθένας μας έχει το δικό του Δέντρο της Γνώσης, που είναι το προσωπικό μας σύστημα πεποιθήσεων. Το Δέντρο της Γνώσης είναι η δομή των πραγμάτων που πιστεύουμε. Κάθε έννοια, κάθε άποψή μας, σχηματίζει ένα μικρό κλαδί του δέντρου μέχρι να ολοκληρωθεί. Όταν αυτό το Δέντρο ζωντανέψει στον νου μας, ακούμε τον έκπτωτο άγγελο να μας μιλά πολύ δυνατά. Ο ίδιος έκπτωτος άγγελος, ο Πρίγκιπας του Ψεύδους, ζει μέσα στον νου μας. Από την οπτική των Τολτέκων, το Παράσιτο ζούσε μέσα σε ένα φρούτο. Το φάγαμε και το Παράσιτο μπήκε μέσα μας. Τώρα πια το Παράσιτο ζει τη ζωή μας. Ο παραμυθάς -το Παράσιτο γεννήθηκε μέσα στο κεφάλι μας και επιβιώνει εκεί μέσα επειδή τον τρέφουμε με την πίστη μας.

Η ιστορία του Αδάμ και της Εύας εξηγεί τον τρόπο με τον οποίο η ανθρωπότητα έπεσε από το όραμα του παραδείσου στον εφιάλτη της κόλασης. Μας εξηγεί πώς φτάσαμε και γίναμε αυτό που είμαστε τώρα. Η ιστορία συνήθως λέει ότι φάγαμε μόνο μια μικρή μπουκιά από το μήλο, αλλά αυτό δεν είναι αλήθεια. Νομίζω ότι φάγαμε όλον τον καρπό και αρρωστήσαμε επειδή γεμίσαμε από ψέματα και συναισθηματικά δηλητήρια. Οι άνθρωποι φάγαμε κάθε έννοια, κάθε γνώμη, κάθε άποψη και κάθε ιστορία που μας σέρβιρε ο ψεύτης…

Ο Αριστοτέλης αποκαλεί μια άλλη πτυχή της ηθικής αρετής θάρρος

Ο Αριστοτέλης αποκαλεί μια άλλη πτυχή της ηθικής αρετής θάρρος. Όπως εγκράτεια είναι η καθ’ έξιν προδιάθεση να αντιστεκόμαστε στη σαγήνη των ηδονών για χάρη πιο σημαντικών αγαθών τα οποία η υπερβολική παράδοσή μας στην ηδονή θα μας εμπόδιζε να τα αποκτούμε, έτσι θάρρος είναι η καθ’ έξιν προδιάθεση να αποδεχόμαστε οποιαδήποτε επώδυνη κατάσταση μπορεί να ενυπάρχει σε ό,τι οφείλουμε να κάνουμε για χάρη μιας καλής ζωής.

Για παράδειγμα, αναγνωρίζουμε πως η απόκτηση γνώσης και η ανάπτυξη ορισμένων δεξιοτήτων αποτελούν διανοητικές αρετές που οφείλουμε να έχουμε. Όμως η απόκτηση γνώσης και δεξιοτήτων μπορεί να είναι επώδυνη. Η μελέτη είναι συχνά μια σκληρή υπόθεση το να μάθουμε να παίζουμε καλά ένα μουσικό όργανο, να γράφουμε καλά ή να σκεφτόμαστε καλά περιλαμβάνει μια πρακτική που είναι συχνά ενοχλητική.

Η έξη της αποφυγής κάθε δύσκολου ή ενοχλητικού πράγματος επειδή είναι επώδυνο μπορεί ασφαλώς να εμποδίσει την απόκτηση της γνώσης δεξιοτήτων που είναι όντως καλές για εσάς. Ο Αριστοτέλης αποκαλεί αυτή την κακή έξη δειλία.

Το πρόσωπο που καθ’ έξιν αποφεύγει επώδυνες και κοπιαστικές καταστάσεις οι οποίες θα τον οδηγούσαν στην απόκτηση πραγματικών αγαθών είναι εξίσου δειλό με τον στρατιώτη που εγκαταλείπει τη μάχη επειδή φοβάται μήπως πληγωθεί. Ο στρατιώτης που διακινδυνεύει τη ζωή του ή ξεπερνά τον φόβο του τραυματισμού για χάρη της νίκης για καλό σκοπό διαθέτει θάρρος. Όπως θάρρος διαθέτει και όποιος καθ’ έξιν καταβάλλει κόπο, υποβάλλεται σε δυσκολίες και υφίσταται επώδυνες καταστάσεις προ κειμένου να αποκτήσει πράγματα που είναι όντως καλά για αυτόν.

Η ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΦΥΣΗ

Θα μπορούσε κάνεις να ισχυριστεί ότι η ανθρώπινη φύση είναι αντικείμενο μελέτης των εμπειρικών επιστημών και όχι μόνο της φιλοσοφίας. Εξάλλου, πώς μπορούμε να πούμε τι είναι ο άνθρωπος αν δεν τον μελετήσουμε; Το πρόβλημα βρίσκεται στο ότι είναι αδύνατον να συναντήσουμε τα φυσικά ανθρώπινα όντα που η μελέτη αυτή απαιτεί, καθώς όλοι οι άνθρωποι που θα μπορούσαμε να εξετάσουμε είναι προϊόντα μιας συγκεκριμένης κοινωνίας Το ίδιο, βέβαια, ισχύει για όλα τα ανθρώπινα όντα για τα οποία υπάρχει κάποιας μορφής ιστορική μαρτυρία

Το ερώτημα αυτό είναι καθαρά φιλοσοφικό, μολονότι οι φιλόσοφοι έχουν συνήθως ένα απώτερο κίνητρο, οι περισσότερες, αν όχι όλες, οι πολίτικες και ηθικές θεωρίες στηρίζονται σε μια ερμηνεία της καταγωγής του καλού και του κακού, του χάους και της τάξης, ενώ πρέπει να αποφασίσουν αν οι άνθρωποι είναι φύσει καλοί ή κακοί, φύσει κοινωνικοί ή μονήρεις ·και ούτω καθεξής. Η ιστορία της φιλοσοφίας μάς αποκαλύπτει πολλές και διαφορετικές προσεγγίσεις του ζητήματος αυτού.

Ένα παράδειγμα είναι η κινεζική παράδοση, στο πλαίσιο της οποίας δυο βασικοί εκπρόσωποι της ο Κομφούκιος και ο Μέγκιος βρίσκονται σε πλήρη διαφωνία ως προς το συγκεκριμένο ζήτημα ο πρώτος υποστηρίζει ότι οι άνθρωποι είναι φύσει κακοί και εγωπαθείς και για να γίνουν καλοί χρειάζονται εκπαίδευση και πίεση από την πλευρά της κοινωνίας, ενώ ο δεύτερος ισχυρίζεται ακριβώς το αντίθετο, ότι οι άνθρωποι είναι εγγενώς καλοί και διαφθείρονται από τις αλλοτριωμένες κοινωνίες και τα κακά εκπαιδευτικά συστήματα. Το ίδιο διχασμένη είναι και η Δυτική πολίτικη παράδοση ο Χομπς υποστηρίζει ότι οι προ-κοινωνικές φυσικές κοινωνίες είχαν αποδυθεί σε έναν πόλεμο όλων εναντίον όλων, ώστε να απαιτείται η σύναψη ενός κοινωνικού συμβολαίου ικανού να χαλιναγωγήσει τα ανθρώπινα ένστικτα και να αποτρέψει την αιματοχυσία, ενώ ο Λοκ αρνείται την κακή φύση του ανθρώπου και ισχυρίζεται ότι το κοινωνικό συμβόλαιό χρειάζεται μόνο για να «απαλύνει» τις οχλήσεις που προκύπτουν από τη φυσική κατάσταση. Έτσι, για τον μεν Χομπς η κτηνώδης φύση καιροφυλακτεί όταν η κοινωνία αρχίσει να διαλύεται, για τον δε Λοκ η ίδια αυτή φύση ανήκει στο μακρινό και σκοτεινό παρελθόν της ανθρωπότητας.

Ο Ρουσσώ αποδεικνύει ότι οι εκ διαμέτρου αντίθετες αυτές απόψεις είναι εξίσου λανθασμένες όπως είπα αρχικά, έχουμε μόνο την εμπειρία του εκκοινωνισμένου και μη φυσικού ανθρώπου. Ο Χομπς και ο Λοκ δεν μπορούν να μας δείξουν αυθεντικά φυσικούς ανθρώπους, αλλά ανθρώπους που η σύγχρονη φιλοσοφία τοποθέτησε σε αυτή την κατάσταση με τρόπο θεωρητικό, δηλαδή τεχνητό. (Πράγματι, ο Ρουσσώ επιχειρηματολογεί υπέρ ενός ανθρώπου που είναι φυσικά και ηθικά καλός.)

Η σύγχρονη βιολογία δεν μπορεί να μας βοηθήσει, γιατί, στην καλύτερη περίπτωση, μας δίνει εξηγήσεις εκ των υστέρων, τουτέστιν πως πάμε από “εδώ” που βρισκόμαστε στο “εκεί”. Αλλά το πρόβλημα είναι ότι δεν ξέρουμε πού είναι αυτό το “εκεί” (για να μην πω ότι, στην πραγματικότητα, δεν ξέρουμε ούτε το “εδώ” που βρίσκεται). Επιπλέον, η βιολογία, στην προσπάθεια της να μας δώσει κάποιες εξηγήσεις που αφορούν στο οργανικό μέρος του ανθρωπίνου όντος, ξεχνά την πνευματική και λογική διάσταση του. Γιατί δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η ηθική πλευρά του ανθρώπου συνδέεται κυρίως με τους λόγους παρά με τις αίτιες των πράξεων.

Η μοναχικότητα είναι μια από τις πιο αντιφατικές καταστάσεις

Η μοναχικότητα αποτελεί πηγή ευχαρίστησης, όταν ως παιδί ευτύχησες να μείνεις μόνος στη σιωπή με τον εαυτό σου, να τον παρηγορήσεις με τα μουρμουρίσματα στην κούνια όταν η μάνα σου δεν ερχόταν έγκαιρα, να γλείψεις τις παλάμες σου από το πέσιμο με το ποδήλατο, να γευτείς το αίμα σου, να μπορέσεις να μείνεις μόνος «μαζί» του.

Όταν τα διεισδυτικά μάτια εκείνου που σε φροντίζει είναι συνεχώς καρφωμένα πάνω σου διαπερνώντας το δέρμα σαν σουβλιά και προκαλώντας σε συνεχώς να ικανοποιήσεις κάθε του επιθυμία - όχι απλά να είσαι φρόνιμος, σωστός, ηθικός, καλός μαθητής, αλλά να ζήσεις τη ζωή του- τότε μαθαίνεις ότι η επαφή με τους ανθρώπους είναι μια βασανιστική κατάσταση που σε διεγείρει περισσότερο κι από ηλεκτροσόκ.

Η μοναχικότητα είναι μια από τις πιο αντιφατικές καταστάσεις που βιώνουμε. Μπορεί να αποτελεί έναν χώρο για να ησυχάσει κανείς από την εξωτερική «φασαρία», να βρεθεί με τον εαυτό του, να τον αφουγκραστεί, να τον φροντίσει, να του βάλει τις φωνές, να τον σαρκάσει ή μπορεί να γίνει ένας έρημος τόπος γεμάτος εγκατάλειψη, πόνο, όπου αισθάνεται κανείς έρμαιο, όπως ένα μωρό που αφέθηκε να κλαίει πολύ ώρα και ο πόνος στο στομάχι κυρίευσε το «είναι» του.

Υπάρχει ένας συνεχής και αδιόρατος φόβος για τον «άλλο», για το «μαζί», που βρίσκει πάντα τρόπο να φωλιάσει, ακόμη και αν ο καχεκτικός πιτσιρικάς που υπήρξες μικρός μεταμορφωθεί σε έναν δυνατό, σκληρό και "ατρόμητο" τύπο.

Αυτός ο φόβος φτιάχνει ένα στρώμα πάνω στο δέρμα σου, που δεν επιτρέπει τη συνάντηση με τον άλλο. Ακόμη κι αν βρεθεί ο θαρραλέος που θα το αποτολμήσει, το άγγιγμα μοιάζει με κάψιμο ή με τσίμπημα κουνουπιού ή με τίποτα – σαν να μην υπάρχει.

Τόσο μεγάλη είναι η ανάγκη να προστατευτείς από τους ανθρώπους που πρέπει να τους «εξολοθρεύσεις» όλους-όλους, για να μη βρεθεί ούτε ένας να σου αποδείξει ότι εσύ στέρησες από τον εαυτό σου όλα εκείνα που είχε ανάγκη.

Μπορεί η παιδική μας ζωή να μην εξελιχθεί καλά, αλλά τα τραύματα που συντηρούμε ως ενήλικες, συνεχίζοντας το "έργο" των γονιών, είναι αποκλειστικά δική μας ευθύνη.

Ένας άνθρωπος μπορεί να αντέξει πολλά χρόνια χωρίς χάδι, αλλά ούτε μια στιγμή χωρίς τον φόβο.

Αν δεν έχετε συνειδητότητα … πάντα θα χάνετε το τρένο

Η συνείδηση είναι μια φωτογραφία και η συνειδητότητα ένας καθρέφτης. Και τα δύο αντικατοπτρίζουν την πραγματικότητα, αλλά ο καθρέφτης δεν απεικονίζει σταθερά κάποιο είδωλο. Παραμένει κενός και ως εκ τούτου ικανός να αντικατοπτρίσει νέες καταστάσεις. Αν είναι πρωί, αντικατοπτρίζει το πρωί. Αν είναι απόγευμα, αντικατοπτρίζει το απόγευμα. Η φωτογραφική πλάκα αντικατοπτρίζει σταθερά μια πραγματικότητα που δεν υπάρχει πια. Αν έχετε τραβήξει τη φωτογραφία το πρωί, τότε η εικόνα σε αυτή θα συνεχίσει να δείχνει πρωί – ποτέ δεν θα δείξει βράδυ.

Δεν υπάρχει λόγος να αναπτύξουμε συνείδηση. Υπάρχει ανάγκη να εγκαταλείψουμε τη συνείδηση και να αναπτύξουμε τη συνειδητότητα. Παραμερίστε όσα έχετε διδαχθεί από τους άλλους, και αρχίστε να ζείτε μόνοι σας, αναζητώντας.

Ναι, στην η αρχή θα είναι δύσκολο, γιατί δεν θα έχετε κανέναν χάρτη. Ο χάρτης περιέχεται στη συνείδηση. Θα πρέπει να κινηθείτε χωρίς τον χάρτη, θα πρέπει να κινηθείτε στο αχαρτογράφητο, χωρίς οδηγίες. Οι δειλοί δεν μπορούν να κινηθούν χωρίς κατευθυντήριες γραμμές. Οι δειλοί δεν μπορούν να κινηθούν χωρίς χάρτες. Και όταν κινείστε με χάρτες και οδηγίες, δεν εισέρχεστε πραγματικά σε νέα εδάφη, σε νέα βασίλεια – κάνετε κύκλους. Προχωράτε στο γνωστό. Ποτέ δεν κάνετε άλμα στο άγνωστο. Μόνο το θάρρος μπορεί να κυριαρχήσει στη συνείδηση.

Συνείδηση είναι όλη η γνώση που έχετε συσσωρεύσει, και συνειδητότητα το να είστε άδειος, εντελώς άδειος και να κινείστε στη ζωή με αυτό το κενό, βλέποντας μέσα από αυτό το κενό και ενεργώντας έξω από αυτό το κενό – τότε η δράση σας έχει τεράστια χάρη και ό,τι κάνετε είναι σωστό. Δεν τίθεται θέμα σωστού και λάθους, διότι κάτι που είναι σωστό σήμερα μπορεί να είναι λάθος αύριο. Και η δανεική γνώση δεν βοηθάει ποτέ.

Οι μύστες πάντα ήξεραν ότι η ζωή δεν ακολουθεί καμία λογική, ότι η ζωή είναι βασικά παράλογη. Η συνείδηση είναι πολύ αυθαίρετη, τεχνητή. Σας δίνει ένα προκαθορισμένο μοντέλο σκέψης, όμως η ζωή αλλάζει. Η ζωή είναι πολύ αβέβαιη προχωράει με ζιγκ ζαγκ. Αν δεν έχετε συνειδητότητα, δεν θα μπορέσετε να ζήσετε τη ζωή σας πραγματικά. Η ζωή σας θα είναι μια υποκρισία, ένα ψεύτικο φαινόμενο. Πάντα θα χάνετε το τρένο.

Και πάντα η απώλεια του τρένου είναι αυτή που δημιουργεί αγωνία στον άνθρωπο. Σκεφτείτε μόνο ότι πάντα χάνετε το τρένο: βιάζεστε να πάτε στον σταθμό, και κάθε φορά που φτάνετε βλέπετε το τρένο να φεύγει από την πλατφόρμα. Αυτό συμβαίνει στο άτομο που ζει σύμφωνα με τη συνείδηση: δεν προλαβαίνει ποτέ το τρένο. Δεν μπορεί! Έχει μια πάγια μορφή και η ζωή είναι ένα ρευστό φαινόμενο. Έχει έναν βράχο μέσα του, ενώ η ζωή μοιάζει περισσότερο με νερό.

Διατηρήστε τις αισθήσεις σας.

Η συνειδητότητα δεν είναι ούτε χριστιανική, ούτε ινδουιστική, ούτε μουσουλμανική, είναι απλώς συνειδητότητα. Η συνείδηση χωρίζει τους ανθρώπους, η συνειδητότητα τους ενώνει.

Τι λόγο έχετε να κουβαλάτε έναν οδηγό μαζί σας; Η συνειδητότητα είναι αρκετή! Όποτε προκύπτει κάποια ανάγκη, η συνειδητότητά σας θα ανταποκριθεί. Έχετε έναν καθρέφτη· θα καθρεφτίσετε αυτό που συμβαίνει, και η απόκριση θα είναι αυθόρμητη.

Αν φλέγεσαι, να ζητάς περισσότερα

Λόγια από εδώ, λόγια από εκεί, λόγια παραπέρα. Άνθρωποι που έρχονται και φεύγουν περαστικά και αδιάφορα. Σχέσεις που πέθαναν πριν προλάβουν να ζήσουν, σχέσεις που εσύ ο ίδιος σκότωσες, χιλιάδες σκέψεις και υποθέσεις κι ένα αν που σου ταλανίζει την ψυχή. Ένα βλέμμα, ένα βήμα, μια λέξη παραπάνω που θα μπορούσαν να σου αλλάξουν τη ζωή.

Κάνεις πρόβα τα λόγια που θα της πεις όταν την ξαναδείς. Οι λέξεις μετρημένες μα τα συναισθήματα αμέτρητα. Παίρνεις βαθιά ανάσα και ξεκινάς. Έτοιμος να απαγγείλεις το λόγο σου. Θυμάσαι απ’ έξω κάθε συλλαβή, κάθε κόμμα. Γνωρίζεις το χρωματισμό κάθε λέξης. Σε κάθε λάθος, αρχίζεις ξανά. Και μόνο στη σκέψη ότι σ’ ακούει, η καρδιά σου αναπτύσσει ταχύτητες φωτός αλλά όχι, αυτό δε θα την αφήσεις να το δει αν και ήδη το ξέρει.

Η μέρα έρχεται κι εκείνη στέκεται τόσο κοντά σου που είναι σχεδόν επικίνδυνο. Ψάχνεις να βρεις την κατάλληλη ευκαιρία να ξεστομίσεις όσα θέλεις να της πεις. Σαν να ξέρει το σκοπό σου, σε προκαλεί με το δικό της σύνηθες τρόπο, χαρίζοντάς σου άπειρα κρυφά νοήματα. Πάντα της άρεσε αυτό το παιχνίδι. Σφίγγεις τις παλάμες σου κι ετοιμάζεσαι να αρθρώσεις την πρώτη λέξη. Ένα ρημάδι σ' αγαπώ είναι όλο κι όλο.

Ένα ακόμα φιλί που δεν της έδωσες, γιατί σκέφτηκες, άστο καλύτερα, θα μπλέξουμε. Αργότερα, όταν πια εκείνη θα έχει γυρίσει την πλάτη της, εσύ θα μετανιώνεις για κάθε δευτερόλεπτο που χαράμισες δίπλα της χωρίς να την αγγίζεις. Κι αυτό φίλε μου, είναι η μεγαλύτερη ήττα.

Είναι οι μεγάλες σιωπές και ο φόβος που σε καθορίζουν. Είσαι αυτά που κάνουν τα πόδια σου να τρέμουν, τη φωνή σου να σπάει και το είναι σου να λυγίζει. Γιατί όσο κι αν φωνάζεις λόγια μεγαλεπήβολα και βαριά, εσύ θα είσαι πάντα όλα αυτά που δεν τολμάς να πεις. Αυτά που δεν έχεις κουράγιο να φωνάξεις, μην τυχόν ακούσεις τον εαυτό σου και τον πιστέψεις. Θα είσαι οι πιο βαθιές σου σκέψεις.

Ξέρεις, υπάρχει λόγος που λένε πως τα μεθυσμένα λόγια είναι και τα πιο ειλικρινή. Είθισται να πιστεύουμε ότι ενώπιον μεγάλων ποσοτήτων αλκοόλ, παραφερόμαστε. Γινόμαστε ανόητοι και ξεστομίζουμε κουβέντες μεγάλες και πολλά υποσχόμενες. Λόγια που το επόμενο πρωί, όχι μόνο θα μετανιώσουμε, αλλά με πείσμα θα προσπαθήσουμε να πείσουμε τον εαυτό μας ότι δεν τα εννοεί. Βλακείες. Αυτό, λέγεται συναισθηματικός εμετός κι από εκεί θα δεις την καλύτερη αντανάκλαση του εαυτού σου. Την καλύτερη εκδοχή σου. Όλα όσα θα ήσουν αν δε στέγαζες το εγω σου κάτω από καθωσπρεπισμούς και φτηνές δικαιολογίες.

Το μόνο που μπορείς να χρεώσεις στο αλκοόλ, είναι ότι σου στέρησε τη διαύγεια όταν τη χρειαζόσουν πιο πολύ. Να συγκρατήσεις μια ματιά ή ένα άγγιγμα λίγο παραπάνω. Απ’ την άλλη όμως, είναι αυτή η αυτοπεποίθηση. Αυτή η αίσθηση πως μπορείς να κάνεις τα πάντα και ταβάνι δεν υπάρχει. Είναι αυτό το απαγορευμένο που σε καίει και σε λυτρώνει. Η μαγεία που συμβαίνει τη στιγμή που οι άμυνές σου πέφτουν και σωριάζονται μαζί με τον εγωισμό σου. Εκεί είναι όλη η καψούρα. Στα παράλογα, τα αυθόρμητα και τα ξαφνικά κι έτσι, θα έπρεπε να ζεις την κάθε σου στιγμή.

Να μη φοβηθείς ποτέ να φωνάξεις δυνατά αυτά που νιώθεις. Μάθαμε να κάνουμε θόρυβο για εκείνα που μισούμε, μα να σωπαίνουμε για τα πάθη μας. Κάναμε την αγάπη συναισθηματική αναπηρία και κρυφτήκαμε πίσω από προσωπεία και μισόλογα.

Διαλέξαμε πάγκο και μείναμε εκτός. Θελήσαμε μα δε ζητήσαμε ποτέ. Βλέπεις, στα λόγια όλοι καλοί είμαστε. Στις πράξεις κολλάμε.

Όσο εσύ κάθεσαι και διαβάζεις τούτα εδώ τα λόγια, κάπου εκεί έξω υπάρχει μια ψυχή που σιγοβράζει εξαιτίας σου. Κάποιος που ξενυχτάει πάνω από το κινητό του, περιμένοντας ένα μήνυμά σου.

Αν φλέγεσαι, να ζητάς περισσότερα. Περισσότερο πάθος, περισσότερη αγάπη, περισσότερο μαζί.

Τι έλεγε ο Νίτσε ότι λείπει στους Γερμανούς;

Ανάμεσα στους Γερμανούς σήμερα δεν αρκεί να ‘χεις πνεύμα: πρέπει να το διεκδικείς, πρέπει να ‘χεις την έπαρση πως έχεις πνεύμα…

Ίσως να ξέρω τους Γερμανούς, ίσως μάλιστα να τους πω κάποιες αλήθειες. Η νέα Γερμανία αντιπροσωπεύει μια μεγάλη ποσότητα ικανότητας, τόσο κληρονομημένης, όσο και αποκτημένης από την παιδεία- έτσι, για ένα διάστημα μπορεί να σπαταλάει την συσσωρευμένη της παρακαταθήκη σε δύναμη, ακόμη και να την χαραμίζει. Δεν έχει κυριαρχήσει βέβαια μ’ αυτόν τον τρόπο μια ανώτερη κουλτούρα ούτε, ακόμη περισσότερο ένα λεπτό γούστο- ωστόσο έχει πιο ανδρικές αρετές από οποιαδήποτε άλλη χώρα της Ευρώπης. Πολλή ευδιαθεσία και αυτοσεβασμός, πολλή σιγουριά στις κοινωνικές σχέσεις και στην αμοιβαιότητα τών καθηκόντων, πολλή φιλοπονία, πολλή εμμονή – και μια έμφυτη μετριοπάθεια που χρειάζεται μάλλον το σπιρούνι παρά το φρένο. Προσθέτω πως εδώ υπακούει κανείς ακόμη χωρίς να νιώθει πως η υπακοή τον ταπεινώνει. Και κανείς δεν περιφρονεί τον αντίπαλό του.

Βλέπετε πως θέλω νά ‘μαι δίκαιος απέναντι στους Γερμανούς: δεν θέλω να τα χαλάσω εδώ με τον εαυτό μου. Γι αυτό πρέπει να διατυπώσω και τις αντιρρήσεις μου γι’ αυτούς.

Στοιχίζει πολύ ακριβά η άνοδος στην εξουσία: η εξουσία σε κάνει ηλίθιο… Οι Γερμανοί – άλλοτε λέγονταν λαός των στοχαστών: σκέφτονται καθόλου σήμερα; Οι Γερμανοί πλήττουν σήμερα με το πνεύμα, δυσπιστούν απέναντι του- η πολιτική ρηχαίνει κάθε σοβαρή μέριμνα για πραγματικά πνευματικά θέματα. Deutchland, Deutchland uber alles (υπεράνω όλων) – φοβάμαι πως αυτό ήταν το τέλος της γερμανικής φιλοσοφίας.

«Υπάρχουν γερμανοί φιλόσοφοι; Υπάρχουν γερμανοί ποιητές; Υπάρχουν καλά γερμανικά βιβλία; με ρωτούν στο εξωτερικό. Νιώθω ντροπή- αλλά με το θάρρος που με διακρίνει ακόμη και σε δύσκολες στιγμές απαντώ: «Ναι, ο Μπίσμαρκ\». Θα πρέπει όμως να ομολογήσω ποια βιβλία διαβάζονται σήμερα;… Καταραμένο ένστικτο της μετριότητας! )

Τι θα μπορούσε νά ‘ναι το γερμανικό πνεύμα, αν δεν είχε αυτές τις μελανχολικές ιδέες για τον εαυτό του! Αλλά αυτός ο λαός αποβλακώθηκε ηθελημένα εδώ και χίλια χρόνια περίπου: πουθενά αλλού δεν έγινε μεγαλύτερη κατάχρηση των δυο μεγάλων ευρωπαϊκών ναρκωτικών: του αλκοόλ και του χριστιανισμού. Πρόσφατα προστέθηκε ένα τρίτο – που θα μπορούσε και μόνο του να αποτελειώσει κάθε λεπτή και λαμπρή ευκαμψία του πνεύματος – η μουσική: η γερμανική μουσική που είναι δυσκοίλια, που προκαλεί δυσκοίλια.

Πόση κατσουφιασμένη βαρύτητα, χωλότητα, υγρασία, ρο-μπ-ντε-σαμπρ – πόση μπύρα υπάρχει μέσα στο γερμανικό μυαλό! Πως είναι δυνατόν άνθρωποι που έχουν αφιερώσει τη ζωή τους στους πιο πνευματικούς στόχους να μη νιώθουν το πρώτο ένστικτο της πνευματικότητας, το ένστικτο της αυτοσυντήρησης που έχει το πνεύμα – και να πίνουν μπύρα; Ο αλκοολισμός των νέων επιστημόνων ίσως δεν είναι ερωτηματικό σχετικά με την επιστημοσύνη τους (μπορεί νά ‘ναι κανείς μεγάλος επιστήμονας και χωρίς καθόλου πνεύμα) – αλλά από κάθε άλλη άποψη είναι πρόβλημα. Δεν υπάρχει περίπτωση να μη δει κανείς τον ήπιο εκφυλισμό που δημιουργεί η μπύρα στο πνεύμα. Κάποτε, σε μια περίπτωση που έγινε σχεδόν διάσημη, ακούμπησα το δάχτυλό μου σ’ έναν τέτοιο εκφυλισμό – στον εκφυλισμό του υπ’ αριθμόν ένα ελεύθερου πνεύματος της Γερμανίας του Νταβίντ Στράους, που έγινε συγγραφέας ενός ευαγγελίου και μιας «νέας πίστης» κατάλληλων για πάγκο ζυθοπωλείου. Δεν είναι τυχαία η έμμετρη αφιέρωσή του στην «όμορφη μελαχρινή»: δείχνει την πίστη του στο θάνατο.

Μίλησα για το γερμανικό πνεύμα: γίνεται όλο και πιο ακατέργαστο, πιο ρηχό. Αρκεί αυτό; Κατά βάθος με τρομάζει κάτι πολύ διαφορετικό: πως η γερμανική σοβαρότητα, η γερμανική βαθύτητα, το γερμανικό πάθος στα πνευματικά ζητήματα παρακμάζει όλο και πιο πολύ. Η ζωντάνια έχει άλλάξει, όχι μόνο η διανοητικότητα. Εδώ κι εκεί έρχομαι σε επαφή με γερμανικά πανεπιστήμια: τι ατμόσφαιρα κυριαρχεί στους επιστήμονές τους, τι παρατημένη πνευματικότητα – πόσο ικανοποιημένη και χλιαρή έχει γίνει! Θά ‘ταν βαθιά παρανόηση να αντιτάξει κανείς τη γερμανική επιστήμη στα λεγόμενό μου -θά ‘ταν απόδειξη πως δεν έχει διαβάσει λέξη απ’ ότι έχω γράψει. Εδώ και δεκαεπτά χρόνια δεν κουράστηκα να επιστώ την προσοχή στην αποπνευματικοποιούσα επίδραση της σύγχρονης επιστήμης και βιομηχανίας μας. Η σκληρή σκλαβιά, στην οποία η φοβερή ανάπτυξη των επιστημών καταδικάζει κάθε επιστήμονα σήμερα, είναι ο κυριότερος λόγος για τον οποίο εκείνοι που έχουν μια περισσότερη, πλουσιότερη, βαθύτερη προδιάθεση δεν βρίσκουν πια μια ταιριαστή εκπαίδευση και ταιριαστούς δασκάλους. Δεν υπάρχει τίποτε από το οποίο να υποφέρει περισσότερο η κουλτούρα μας από την υπεραφθονία επηρμένων αχθοφόρων και θραυσμάτων ανθρώπων τα πανεπιστήμιά μας είναι, παρά τη θέλησή τους, τα πραγματικά θερμοκήπια αυτού του ακρωτηριασμού των ενστίκτων του πνεύματος. Κι ολόκληρη η Ευρώπη έχει ήδη μια ιδέα του πράγματος αυτού – η πολιτική ισχύος δεν ξεγελάει κανέναν. Η Γερμανία θεωρείται όλο και πιο πολύ η πιο αβαθής χώρα της Ευρώπης. Εξακολουθώ να ψάχνω για έναν Γερμανό με τον οποίο θα μπορώ νά ‘ μαι σοβαρός με το δικό μου τρόπο – κι ακόμη περισσότερο για έναν με τον οποίο θα .μπορώ νά ’ μαι ευδιάθετος! Λυκόφως των ειδώλων: αχ, ποιος θα μπορούσε να καταλάβει σήμερα από ποια σοβαρότητα ζητάει να ξεφύγει ένας φιλόσοφος; Η ευδιαθεσία ενός φιλοσόφου είναι το πιο ακατανόητο πράγμά σ’ αυτόν….

Ακόμη και μια γρήγορη εκτίμηση δείχνει πως όχι μόνο παρακμάζει ολόκληρη η γερμανική κουλτούρα αλλά και πως υπάρχει επαρκής λόγος γι’ αυτό. Τελικά δεν μπορεί κανείς να ξοδέψει περισσότερα απ’ όσα έχει: αυτό ισχύει για το άτομο, αυτό ισχύει για τους λαούς. Αν ξοδέψει κανείς τον εαυτό του για την εξουσία, για την πολιτική ισχύος, για τα οικονομικά, για το διεθνές εμπόριο, για τον κοινοβουλευτισμό, και για τα στρατιωτικά συμφέροντα – αν ξοδέψει κανείς σ’ αυτήν την κατεύθυνση την ποσότητα κατανόησης, σοβαρότητας, θέλησης και αυτοϋπέρβασης που αντιπροσωπεύει ο ίδιος, τότε δεν θά ‘χει ,τίποτε για την άλλη κατεύθυνση.

Η κουλτούρα και το κράτος – δεν πρέπει να ξεγελιόμαστε εδώ – είναι ανταγωνιστές. Η «Kultur -Staat» (κουλτούρα κράτος) είναι απλώς μια μοντέρνα ιδέα. Το ένα ζει από το άλλο, το άλλο ευδοκιμεί σε βάρος του άλλου. ‘ Ολες οι μεγάλες εποχές της κουλτούρας είναι εποχές πολιτικής παρακμής: ότι είναι μεγάλο με την έννοια της κουλτούρας ήταν πάντα απολιτικό, ακόμη και αντιπολιτικό… Η καρδιά του Γκαίτε άνοιξε με το φαινόμενο «Ναπολέοντας» – έκλεισε με τους «Απελευθερωτικούς πολέμους». Την ίδια στιγμή που η Γερμανία ανέρχεται σαν μεγάλη δύναμη, η Γαλλία αποκτά μια καινούρια σημασία σαν δύναμη , στην κουλτούρα. Ακόμη και σήμερα, πολύ νέα σοβαρότητα, πολύ νέο πάθος του πνεύματος μεταναστεύει στο Παρίσι’ το ζήτημα του πεσιμισμού παραδείγματος χάρη, το ζήτημα του Βάγκνερ και σχεδόν όλα τα ψυχολογικά και καλλιτεχνικά του θέματα εκτιμούνται εκεί με πολύ μεγαλύτερη λεπτότητα και διεξοδικότητα απ’ ό,τι στη Γερμανία – οι Γερμανοί είναι ανίκανοι γι’ αυτό το είδος σοβαρότητας. Στην ιστορία της ευρωπαϊκής κουλτούρας η άνοδος του Reich σημαίνει κυρίως ένα πράγμα: μια μετατόπιση του κέντρου βάρους. Είναι ήδη πασίγνωστο: στο βασικό θέμα – που είναι πάντα κουλτούρα – οι Γερμανοί δεν αξίζουν προσοχής. Ρωτούν: Μπορείτε να παρουσιάσετε ένα μόνο πνεύμα που να μετράει άπό ευρωπαϊκή σκοπιά, τόσο όσο μετρούσε ο Γκαίτε, ο Χέγκελ, ο Χάινριχ Χάινε ή ο Σοπενάουερ; Δεν υπάρχει πια ούτε ένας Γερμανός φιλόσοφος: εδώ η έκπληξη δεν έχει τέλος…

Ολόκληρο το σύστημα της ανώτατης εκπαίδευσης στη Γερμανία έχει χάσει το σημαντικότερο πράγμα: τόσο το σκοπό όσο και το μέσο για την επίτευξη του σκοπού. Ξεχάστηκε το ότι η εκπαίδευση, η Bildung (παιδεία), είναι η ίδια ένας σκοπός (καί όχι το Reich) και το ότι χρειάζονται εκπαιδευτές για να επιτευχθεί τούτος ο σκοπός (κι όχι καθηγητές γυμνασίου και πανεπιστημίου). Χρειάζονται εκπαιδευτές πεπαιδευμένοι, ανώτερα, ευγενή πνεύματα, που να φαίνονται κάθε στιγμή, με τις λέξεις και τη σιωπή, που να αντιπροσωπεύουν μια ώριμη και γοητευτική κουλτούρα – κι όχι οι μορφωμένοι αγροίκοι που προσφέρουν σήμερα στους νέους τα γυμνάσια και τα πανεπιστήμια σαν «παραμάνες υψηλού επιπέδου». Λείπουν οι εκπαιδευτές, για να μην αναφέρω τους εξαιρετικούς εκπαιδευτές, που είναι η πρώτη προϋπόθεση της παιδείας: εδώ οφείλεται η παρακμή της γερμανικής κουλτούρας. Μια απ’ αυτές τις σπάνιες εξαιρέσεις είναι ο αξιοσέβαστος φίλος μου, Γιάκομπ Μπούρκχαρντ, στη Βασιλεία: σ’ αυτόν οφείλει κυρίως η πόλη τα πρωτεία της στην κουλτούρα.

Αυτό που προσφέρουν στην πραγματικότητα οι «ανώτατες σχολές» της Γερμανίας δεν είναι παρά μια βάναυση εκγύμναση προορισμένη να ετοιμάσει τεράστιους αριθμούς νέων ανθρώπων που να μπορούν να χρησιμοποιηθούν και να αναλωθούν στην υπηρεσία του κράτους. «Ανώτατη παιδεία» και τεράστιοι αριθμοί – μια αντίφαση απ’ την οποία αξίζει ν αρχίσουμε. Κάθε ανώτατη παιδεία ανήκει μόνο στην εξαίρεση: πρέπει νά ‘ναι κανείς προνομιούχος για νά ’χει δικαίωμα σε ένα τέτοιο υψηλό προνόμιο. Ολα τα μεγάλα, όλα τα ωραία πράγματα δεν μπορούν ποτέ να είναι κοινό αγαθό: pulchrum est paucorum hominum (το ωραίο ανήκει στους λίγους). Τι επιβάλλει την παρακμή της γερμανικής κουλτούρας; Την επιβάλλει το ότι η «ανώτατη παιδεία» δεν είναι πια προνόμιο – ο εκδημοκρατισμός της Bildung, που έχει γίνει «γενική», κοινή… Ας μη ξεχνούμε πως τα στρατιωτικά προνόμια που εξασφαλίζει η φοίτηση σε μια ανώτατη σχολή οδηγούν σε μια όλο και μεγαλύτερη προσέλευση φοιτητών στα πανεπιστήμια κι έτσι στον ξεπεσμό των τελευταίων.

Στη σημερινή Γερμανία κανείς δεν είναι ελεύθερος να προσφέρει στα παιδιά του μια ευγενή παιδεία: οι «ανώτατες» σχολές μας χαρακτηρίζονται όλες από την πιο αμφίβολη μετριότητα, με τους καθηγητές τους, τα προγράμματα διδασκαλίας και τους διδακτικούς σκοπούς. Και παντού κυριαρχεί μια ανάρμοστη βιασύνη, λες και θα χανόταν κάτι αν ο νέος των εικοσαριών ετών δεν είχε «τελειώσει» ακόμη, ή αν δεν ήξερε ακόμη την απάντηση στο «βασικό ερώτημα»: ποιο επάγγελμα; Ένα ανώτερο είδος ανθρώπινου όντος, αν μπορώ να το πω έτσι, δεν αγαπάει τα «επαγγέλματα» επειδή ξέρει πως θα κληθεί να ασχοληθεί με κάποιο… ‘ Εχει καιρό, βρίσκει καιρό, δεν σκέφτεται καν να «τελειώσει»: όσον αφορά την ανώτερη κουλτούρα, στα τριανταένα είναι κανείς ακόμη παιδί, μόλις αρχίζει. Τα κατάμεστα γυμνάσιά μας, οι υπερφορτωμένοι, αποβλακωμένοι καθηγητές τους, αποτελούν σκάνδαλο: όταν κανείς υπερασπίζεται τέτοιες συνθήκες (όπως έκαναν πρόσφατα οι καθηγητές στη Χαϊδελβέργη) μπορεί ίσως να υπάρχουν αιτίες – λόγοι όμως όχι.

Παρουσιάζω ευθύς αμέσως – για να μην ξεφύγω από το στυλ μου που είναι καταφατικό και που ασχολείται με την αντίφαση και την κριτική μόνο σαν μέσο, μόνο αθέλητα – τα τρία πράγματα για τα οποία χρειάζονται εκπαιδευτές. Πρέπει να μάθει κανείς να βλέπει, πρέπει να μάθει να σκέπτεται, πρέπει να μάθει να μιλάει και να γράφει: ο σκοπός και των τριών μαζί είναι μια ευγενής κουλτούρα. Να μάθει κανείς να βλέπει – να συνηθίσει το μάτι του στην ηρεμία, στην υπομονή, να αφήνει τα πράγματα να έρχονται σ’ αυτό’ να αναβάλει την κρίση, να μαθαίνει να πηγαίνει γύρω γύρω και να συλλαμβάνει κάθε μεμονωμένη περίπτωση απ’ όλες τις πλευρές. Αυτό είναι το πρώτο σχολείο για την πνευματικότητα: να μην αντιδρά κανείς αμέσως σ’ ένα ερέθισμα, αλλά να κερδίζει τον έλεγχο όλων των παρεμποδιστικών, αποκλειόντων ενστίκτων. Το να μάθει κανείς να βλέπει, όπως το εννοώ εγώ χωρίς να μιλώ φιλοσοφικά, είναι σχεδόν αυτό που λέγεται ισχυρή θέληση: το ουσιώδες χαρακτηριστικό είναι ακριβώς το να μη «θέλεις», το να είσαι ικανός να αναβάλεις την απόφαση. Κάθε μη πνευματικότητα, κάθε χυδαία ομοιότητα, εξαρτάται από την ανικανότητα αντίστασης σ’ ένα ερέθισμα: οφείλει κανείς να αντιδράσει, ακολουθεί κάθε παρόρμηση. Σε πολλές περιπτώσεις, ένας τέτοιος καταναγκασμός είναι ήδη νοσηρότητα, παρακμή, σύμπτωμα εξάντλησης – σχεδόν το καθετί που η μή φιλοσοφική χοντροκοπιά προσδιορίζει με τη λέξη «βίτσιο», είναι απλώς αυτή η φυσιολογική ανικανότητα να μην αντιδράς: Μια πρακτική εφαρμογή του να μαθαίνει κανείς να βλέπει: σαν μαθητής θα γίνει αργός, φιλύποπτος, διατακτικός. Θα αφήνει τα κάθε λογής παράξενα και καινούρια πράγματα νά ‘ρχονται σ’ αυτόν παρατηρώντας τα με εχθρική ηρεμία και τραβώντας πίσω το χέρι του.

Το νά έχει όλες τις πόρτες ορθάνοιχτες, το να στηρίζεται δουλικά σε κάποιον άλλο μπροστά σε κάθε ασήμαντο γεγονός, το νά ‘σαι πάντα έτοιμος να βάλεις τον εαυτό σου στη θέση άλλων ανθρώπων ή άλλων πραγμάτων ή να βυθιστείς σ’ αυτά -μ’ άλλα λόγια, η περίφημη μοντέρνα «αντικειμενικότητα» είναι κακό γούστο, είναι κατ’ εξοχήν αναξιοπρεπής.

Να μάθει κανείς να σκέφτεται: στα σχολεία μας κανείς δεν έχει πια την παραμικρή ιδέα αυτού του πράγματος. Ακόμη και στα πανεπιστήμια, ακόμη και στους πραγματικούς γνώστες της φιλοσοφίας, η λογική ως θεωρία, ως πρακτική, ως τέχνη αρχίζει να πεθαίνει. Αρκεί ένα απλό διάβασμα των γερμανικών βιβλίων: σ’ αυτά δεν υπάρχει πια ούτε η πιο μακρινή ανάμνηση του γεγονότος ότι το σκέπτεσθαι απαιτεί μια τεχνική, ένα πρόγραμμα διδασκαλίας, μια θέληση για απόκτηση κυριότητας – ότι το σκέπτεσθαι θέλει να διδαχτεί, θέλει να διδαχτεί όπως διδάσκεται ο χορός, ένα είδος χορού. Ποιος από τους Γερμανούς γνωρίζει ακόμη εκ πείρας εκείνο το λεπτό ρίγος που στέλνουν στους μυς τα ελαφρά πόδια στα πνευματικά ζητήματα; Η δύσκαμπτη αδεξιότητα στις πνευματικές κινήσεις, το αδέξιο χέρι στη σύλληψη – αυτό είναι γερμανικό σε τέτοιο βαθμό που στο εξωτερικό το ταυτίζουν με το γερμανικό χαρακτήρα γενικά. Ο Γερμανός δεν έχει δάχτυλα για nuances (για να κάνει λεπτές διακρίσεις)..

Το ότι οι Γερμανοί μπόρεσαν να αντέξουν τους φιλοσόφους τους, και ειδικά εκείνον τον παραμορφωμένο σακάτη -των – εννοιών που υπήρξε ποτέ, τόν μεγάλο Καντ, δίνει μια καλή ιδέα για τη γερμανική επιείκεια. Ο χορός σε οποιαδήποτε μορφή δεν μπορεί να αφαιρεθεί από μια ευγενή παιδεία – το να μπορεί κανείς να χορεύει με τα πόδια, με τις έννοιες, με τις λέξεις; χρειάζεται να προσθέσω πως πρέπει να μπορεί να χορεύει και με την πέννα – δηλαδή πως πρέπει να μάθει να γράφει; Σ’ αυτό το σημείο όμως θα γίνω τελείως αινιγματικός για τους Γερμανούς αναγνώστες…

Νίτσε, Λυκόφως των ειδώλων

Ανθολόγιο Αττικής Πεζογραφίας

ΙΣΟΚΡΑΤΗΣ, ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ

ΙΣΟΚΡ επιστ 6.11–13

Σύγκριση της ζωής απλών πολιτών–τυράννων

Ο Ισοκράτης με την επιστολή αυτή αποκρίνεται αρνητικά στην πρόσκληση φιλοξενίας από τους γιους του Ιάσονα, βασιλιά των Φερών. Αφού εξέθεσε τους λόγους της άρνησής του, τόνισε ότι ο σκοπός της συγγραφής της επιστολής δεν ήταν να επιδείξει τη ρητορική του ικανότητα, αλλά να τους συμβουλεύσει για τον ορθό τρόπο άσκησης της εξουσίας. Και συνεχίζει:


[11] Ἴσως ἂν οὖν τις τῶν εἰκῇ ζῆν προῃρημένων τοὺς
μὲν τοιούτους λογισμοὺς διασύρειν ἐπιχειρήσειεν, ἀξιώσειε
δ’ ἂν ἤδη με συμβουλεύειν περὶ τῶν προειρημένων. ἔστιν
οὖν οὐκ ὀκνητέον ἀποφήνασθαι περὶ αὐτῶν ἃ τυγχάνω
γιγνώσκων. ἐμοὶ γὰρ αἱρετώτερος ὁ βίος εἶναι δοκεῖ καὶ
βελτίων ὁ τῶν ἰδιωτευόντων ἢ τῶν τυραννούντων, καὶ τὰς
τιμὰς ἡδίους ἡγοῦμαι τὰς ἐν ταῖς πολιτείαις ἢ τὰς ἐν ταῖς
μοναρχίαις· καὶ περὶ τούτων λέγειν ἐπιχειρήσω. [12] καίτοι
μ’ οὐ λέληθεν ὅτι πολλοὺς ἕξω τοὺς ἐναντιουμένους,
καὶ μάλιστα τοὺς περὶ ὑμᾶς ὄντας. οἶμαι γὰρ οὐχ ἥκιστα
τούτους ἐπὶ τὴν τυραννίδα παροξύνειν ὑμᾶς· σκοποῦσι
γὰρ οὐ πανταχῇ τὴν φύσιν τοῦ πράγματος, ἀλλὰ πολλὰ
παραλογίζονται σφᾶς αὐτούς. τὰς μὲν γὰρ ἐξουσίας καὶ
τὰ κέρδη καὶ τὰς ἡδονὰς ὁρῶσι καὶ τούτων ἀπολαύσεσθαι
προσδοκῶσι, τὰς δὲ ταραχὰς καὶ τοὺς φόβους καὶ τὰς συμ-
φορὰς τὰς τοῖς ἄρχουσι συμπιπτούσας καὶ τοῖς φίλοις
αὐτῶν οὐ θεωροῦσιν, ἀλλὰ πεπόνθασιν ὅπερ οἱ τοῖς αἰσχίσ-
τοις καὶ παρανομωτάτοις τῶν ἔργων ἐπιχειροῦντες. [13] καὶ
γὰρ ἐκεῖνοι τὰς μὲν πονηρίας τὰς τῶν πραγμάτων οὐκ
ἀγνοοῦσιν, ἐλπίζουσι δ’ ὅσον μὲν ἀγαθόν ἐστιν ἐν αὐτοῖς,
τοῦτο μὲν ἐκλήψεσθαι, τὰ δὲ δεινὰ πάντα τὰ προσόντα τῷ
πράγματι καὶ τὰ κακὰ διαφεύξεσθαι, καὶ διοικήσειν τὰ περὶ
σφᾶς αὐτοὺς οὕτως, ὥστε τῶν μὲν κινδύνων εἶναι πόρρω,
τῶν δ’ ὠφελειῶν ἐγγύς.

***
Ίσως λοιπόν κάποιος από εκείνους, που έχουν προτιμήσει να ζουν χωρίς πρόνοιαν διά το μέλλον, τας τοιαύτας μεν σκέψεις ήθελεν επιχειρήσει να διασύρη, ήθελε δε αξιώσει να συμβουλεύω εγώ δι' όσα έχουν λεχθή προηγουμένως. Δεν πρέπει λοιπόν να διστάσω να είπω περί τούτων όσα γνωρίζω. Διότι εις εμέ φαίνεται προτιμότερος και καλύτερος ο βίος των ιδιωτών παρά των τυράννων, και νομίζω ότι είναι ευχαριστότεραι αι τιμαί εις τα δημοκρατικά πολιτεύματα παρά εις τας μοναρχίας· και περί τούτων θα επιχειρήσω να είπω. Και όμως δεν διαφεύγει την προσοχήν μου, ότι θα έχω πολλούς που έχουν αντίθετον γνώμην και μάλιστα από το περιβάλλον σας. Διότι νομίζω ότι αυτοί προ πάντων σας προτρέπουν προς την τυραννίδα, διότι δεν εξετάζουν την φύσιν του πράγματος από όλα τα μέρη, αλλά παραλογιζόμενοι εις πολλά βλάπτουν τους εαυτούς των. Διότι τας μεν εξουσίας και τα κέρδη και τας ηδονάς βλέπουν και περιμένουν να απολαύσουν αυτάς, τας δε ταραχάς και τας συμφοράς, αι οποίαι συμβαίνουν εις τους άρχοντας, δεν βλέπουν, αλλ' έχουν πάθει εκείνο, το οποίο συμβαίνει εις εκείνους που επιχειρούν τα αίσχιστα και παρανομώτατα έργα. Διότι εκείνοι τας μεν κακίας των πραγμάτων δεν αγνοούν, ελπίζουν δε ότι όσον αγαθόν υπάρχει εις αυτά, αυτό μεν θα απολαύσουν, όλας δε τας δυσκολίας και τα κακά που υπάρχουν εις το πράγμα θα αποφύγουν και θα κανονίσουν τας υποθέσεις των ούτως ώστε να είναι μεν μακράν των κινδύνων, πλησίον δε των ωφελειών.