Πέμπτη 31 Αυγούστου 2017

ΡΗΤΟΡΙΚΗ: ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ - Περὶ τοῦ στεφάνου (213-217)

[213] Ἐπειδὴ τοίνυν ἐποιήσαντο τὴν ἐκκλησίαν, προσῆγον ἐκείνους προτέρους διὰ τὸ τὴν τῶν συμμάχων τάξιν ἐκείνους ἔχειν. καὶ παρελθόντες ἐδημηγόρουν πολλὰ μὲν Φίλιππον ἐγκωμιάζοντες, πολλὰ δ᾽ ὑμῶν κατηγοροῦντες, πάνθ᾽ ὅσα πώποτ᾽ ἐναντί᾽ ἐπράξατε Θηβαίοις ἀναμιμνῄσκοντες. τὸ δ᾽ οὖν κεφάλαιον, ἠξίουν ὧν μὲν εὖ ᾽πεπόνθεσαν ὑπὸ Φιλίππου χάριν αὐτοὺς ἀποδοῦναι, ὧν δ᾽ ὑφ᾽ ὑμῶν ἠδίκηντο δίκην λαβεῖν, ὁποτέρως βούλονται, ἢ διέντας αὐτοὺς ἐφ᾽ ὑμᾶς ἢ συνεμβαλόντας εἰς τὴν Ἀττικήν· καὶ ἐδείκνυσαν, ὡς ᾤοντο, ἐκ μὲν ὧν αὐτοὶ συνεβούλευον τἀκ τῆς Ἀττικῆς βοσκήματα καὶ ἀνδράποδα καὶ τἄλλ᾽ ἀγάθ᾽ εἰς τὴν Βοιωτίαν ἥξοντα, ἐκ δ᾽ ὧν ἡμᾶς ἐρεῖν ἔφασαν τἀν τῇ Βοιωτίᾳ διαρπασθησόμεν᾽ ὑπὸ τοῦ πολέμου. καὶ ἄλλα πολλὰ πρὸς τούτοις, εἰς ταὐτὰ δὲ πάντα συντείνοντ᾽ ἔλεγον.

[214] ἃ δ᾽ ἡμεῖς πρὸς ταῦτα, τὰ μὲν καθ᾽ ἕκαστ᾽ ἐγὼ μὲν ἀντὶ παντὸς ἂν τιμησαίμην εἰπεῖν τοῦ βίου, ὑμᾶς δὲ δέδοικα, μὴ παρεληλυθότων τῶν καιρῶν, ὥσπερ ἂν εἰ καὶ κατακλυσμὸν γεγενῆσθαι τῶν πραγμάτων ἡγούμενοι, μάταιον ὄχλον τοὺς περὶ τούτων λόγους νομίσητε· ὅ τι δ᾽ οὖν ἐπείσαμεν ἡμεῖς καὶ ἡμῖν ἀπεκρίναντο, ἀκούσατε. Λέγε ταυτὶ λαβών.

ΑΠΟΚΡΙΣΙΣ ΘΗΒΑΙΩΝ.

[215] Μετὰ ταῦτα τοίνυν ἐκάλουν ὑμᾶς καὶ μετεπέμποντο. ἐξῇτε, ἐβοηθεῖτε, ἵνα τἀν μέσῳ παραλείπω, οὕτως οἰκείως ὑμᾶς ἐδέχοντο ὥστ᾽ ἔξω τῶν ὁπλιτῶν καὶ τῶν ἱππέων ὄντων εἰς τὰς οἰκίας καὶ τὸ ἄστυ δέχεσθαι τὴν στρατιὰν ἐπὶ παῖδας καὶ γυναῖκας καὶ τὰ τιμιώτατα. καίτοι τρί᾽ ἐν ἐκείνῃ τῇ ἡμέρᾳ πᾶσιν ἀνθρώποις ἔδειξαν ἐγκώμια Θηβαῖοι καθ᾽ ὑμῶν τὰ κάλλιστα, ἓν μὲν ἀνδρείας, ἕτερον δὲ δικαιοσύνης, τρίτον δὲ σωφροσύνης. καὶ γὰρ τὸν ἀγῶνα μεθ᾽ ὑμῶν μᾶλλον ἢ πρὸς ὑμᾶς ἑλόμενοι ποιήσασθαι καὶ ἀμείνους εἶναι καὶ δικαιότερ᾽ ἀξιοῦν ὑμᾶς ἔκριναν Φιλίππου· καὶ τὰ παρ᾽ αὐτοῖς καὶ παρὰ πᾶσι δ᾽ ἐν πλείστῃ φυλακῇ, παῖδας καὶ γυναῖκας, ἐφ᾽ ὑμῖν ποιήσαντες σωφροσύνης πίστιν περὶ ὑμῶν ἔχοντες ἔδειξαν.

[216] ἐν οἷς πᾶσιν, ἄνδρες Ἀθηναῖοι, κατά γ᾽ ὑμᾶς ὀρθῶς ἐφάνησαν ἐγνωκότες. οὔτε γὰρ εἰς τὴν πόλιν εἰσελθόντος τοῦ στρατοπέδου οὐδεὶς οὐδὲν οὐδ᾽ ἀδίκως ὑμῖν ἐνεκάλεσεν· οὕτω σώφρονας παρέσχεθ᾽ ὑμᾶς αὐτούς· δίς τε συμπαραταξάμενοι τὰς πρώτας μάχας, τήν τ᾽ ἐπὶ τοῦ ποταμοῦ καὶ τὴν χειμερινήν, οὐκ ἀμέμπτους μόνον ὑμᾶς αὐτοὺς ἀλλὰ καὶ θαυμαστοὺς ἐδείξατε τῷ κόσμῳ, ταῖς παρασκευαῖς, τῇ προθυμίᾳ. ἐφ᾽ οἷς παρὰ μὲν τῶν ἄλλων ὑμῖν ἐγίγνοντ᾽ ἔπαινοι, παρὰ δ᾽ ὑμῶν θυσίαι καὶ πομπαὶ τοῖς θεοῖς.

[217] καὶ ἔγωγ᾽ ἡδέως ἂν ἐροίμην Αἰσχίνην, ὅτε ταῦτ᾽ ἐπράττετο καὶ ζήλου καὶ χαρᾶς καὶ ἐπαίνων ἡ πόλις ἦν μεστή, πότερον συνέθυε καὶ συνευφραίνετο τοῖς πολλοῖς, ἢ λυπούμενος καὶ στένων καὶ δυσμεναίνων τοῖς κοινοῖς ἀγαθοῖς οἴκοι καθῆτο. εἰ μὲν γὰρ παρῆν καὶ μετὰ τῶν ἄλλων ἐξητάζετο, πῶς οὐ δεινὰ ποιεῖ, μᾶλλον δ᾽ οὐδ᾽ ὅσια, εἰ ὧν ὡς ἀρίστων αὐτὸς τοὺς θεοὺς ἐποιήσατο μάρτυρας, ταῦθ᾽ ὡς οὐκ ἄριστα νῦν ὑμᾶς ἀξιοῖ ψηφίσασθαι τοὺς ὀμωμοκότας τοὺς θεούς; εἰ δὲ μὴ παρῆν, πῶς οὐκ ἀπολωλέναι πολλάκις ἐστὶ δίκαιος, εἰ ἐφ᾽ οἷς ἔχαιρον οἱ ἄλλοι, ταῦτ᾽ ἐλυπεῖθ᾽ ὁρῶν; Λέγε δὴ καὶ ταῦτα τὰ ψηφίσματά μοι.

***
[213] Όταν λοιπόν οι Θηβαίοι συγκάλεσαν τον λαό σε συνέλευση, παρουσίασαν πρώτους τους πρέσβεις του Φιλίππου, μια και εκείνοι ήταν αντιπρόσωποι συμμάχων. Ανέβηκαν λοιπόν αυτοί στο βήμα και άρχισαν να εκφωνούν λόγους με πολλά εγκώμια για τον Φίλιππο και με πολλές κατηγορίες εναντίον σας, προσπαθώντας να τους θυμίσουν όλα όσα κάνατε ως τώρα εναντίον τους. Με λίγα λόγια λοιπόν, ζητούσαν από τους Θηβαίους να ανταποδώσουν ευγνωμοσύνη στον Φίλιππο για τις ευεργεσίες που τους είχε κάνει, αλλά να τιμωρήσουν εσάς για τις αδικίες που είχαν υποστεί, με όποιον από τους δύο τρόπους ήθελαν: ή επιτρέποντάς τους να περάσουν μέσα από τη χώρα τους και να βαδίσουν εναντίον σας ή συμμετέχοντας και αυτοί στην εισβολή εναντίον της Αττικής. Έτσι, απόδειχναν, όπως φαντάζονταν, ότι, σύμφωνα με τις δικές τους συμβουλές, τα ζώα, οι δούλοι και τα άλλα αγαθά της Αττικής θα έρχονταν στη Βοιωτία, ενώ, σύμφωνα με τις δικές μας υποδείξεις, υποστήριζαν πως τα αγαθά της Βοιωτίας θα λεηλατούνταν εξαιτίας του πολέμου. Πρόσθεταν σ᾽ αυτά και πολλά άλλα επιχειρήματα, που όλα συνέτειναν στο ίδιο πράγμα.

[214] Όσο για την απάντηση που δώσαμε εμείς σ᾽ αυτά, θα έδινα και τη ζωή μου για να την αναφέρω λεπτομερώς· επειδή όμως η κρίση έχει περάσει, φοβάμαι μήπως εσείς, θεωρώντας ότι τα γεγονότα αυτά σβήστηκαν όπως μετά από κατακλυσμό, θα βρίσκατε ότι η αναφορά μου σ᾽ αυτά είναι άσκοπη και ενοχλητική. Ακούστε όμως σε ποιό βαθμό τούς πείσαμε εμείς και τά μας απάντησαν. Πάρε και διάβασε αυτό εδώ.

ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΘΗΒΑΙΩΝ

[215] Ύστερα από αυτά λοιπόν έστελναν οι Θηβαίοι αντιπροσωπείες και σας καλούσαν σε βοήθεια. Εκστρατεύσατε, τους ενισχύσατε. Και για να παραλείψω τα όσα μεσολάβησαν, επεφύλαξαν σε σας τόσο φιλική υποδοχή, ώστε, ενώ το πεζικό και το ιππικό τους έμειναν έξω από την πόλη, δέχτηκαν τον στρατό σας στα σπίτια τους, στην πόλη τους, δίπλα στις γυναίκες και στα παιδιά τους και στα πιο πολύτιμα πράγματά τους. Πράγματι, εκείνη την ημέρα δημόσια οι Θηβαίοι απένειμαν σε σας τρεις επαίνους, τους ωραιότερους, έναν για την ανδρεία σας, δεύτερο για τη δικαιοσύνη σας και τρίτο για τη σύνεσή σας. Γιατί, όταν προτίμησαν να αγωνιστούν στο πλευρό σας μάλλον παρά εναντίον σας, έκριναν ότι εσείς είστε καλύτεροι από τον Φίλιππο και ότι οι εκκλήσεις σας ήταν πιο δίκαιες από τις δικές του· εξάλλου, όταν σας εμπιστεύθηκαν ό,τι αυτοί και ο κάθε άνθρωπος προστατεύει περισσότερο από όλα, παιδιά και γυναίκες, έδειξαν ότι είχαν εμπιστοσύνη στη σωφροσύνη σας.

[216] Η όλη τους στάση απέναντί μας έδειξε ότι είχαν κάνει σωστή εκτίμηση για σας. Πράγματι, όταν μπήκε ο στρατός μας στην πόλη, κανένας δεν σας κατηγόρησε για τίποτε, έστω και αδικαιολόγητα· τόσο συνετά συμπεριφερθήκατε. Εξάλλου, πολεμώντας στο πλευρό τους στις δύο πρώτες μάχες, τόσο σ᾽ αυτήν κοντά στο ποτάμι όσο και στη χειμερινή, αποδείξατε ότι είστε όχι μόνο άψογοι πολεμιστές αλλά και αξιοθαύμαστοι στην πειθαρχία, στην πολεμική προετοιμασία και στην αποφασιστικότητα. Γι᾽ αυτές τις αρετές οι άλλοι σάς επαινούσαν, ενώ εσείς προσφέρατε θυσίες και τελούσατε ευχαριστήριες τελετές στους θεούς.

[217] Με πολλή χαρά θα έκανα την εξής ερώτηση στον Αισχίνη: όταν γίνονταν αυτά και όλη η πόλη ξεχείλιζε από ενθουσιασμό, χαρά και επαίνους, έπαιρνε και αυτός μέρος στις θυσίες και στις γιορταστικές εκδηλώσεις του πλήθους ή καθόταν στο σπίτι του λυπημένος, αναστενάζοντας και δυσανασχετώντας για τις κοινές επιτυχίες; Γιατί, αν ήταν παρών και τον έβλεπαν ότι συμμετείχε μαζί με τους άλλους πολίτες στις θυσίες και στις χαρές, τότε πώς τα όσα κάνει δεν είναι φοβερά, ακόμη και ανόσια, αφού, για όσα τότε επικαλέστηκε τους θεούς ως μάρτυρες ότι ήταν άριστα, απαιτεί τώρα από σας, που έχετε δώσει όρκο στους θεούς, να αποφανθείτε ότι είναι τα χειρότερα; Αν πάλι δεν ήταν παρών, τότε πώς δεν του αξίζει να θανατωθεί πολλές φορές, αφού λυπόταν να βλέπει αυτά για τα οποία οι άλλοι χαίρονταν; Κάνε μου τη χάρη, γραμματέα, και διάβασε αυτά τα ψηφίσματα.

Ο ΠΟΛΙΤΗΣ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ ΩΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΣΩΚΡΑΤΗ

Υπερχρονική απάντηση των κλασικών στην παγκοσμιοποίηση και τον πολυπολιτισμό
 
Τον τελευταίο καιρό πολύς είναι ο λόγος που γίνεται σχετικά με την παγκοσμιοποίηση και τις λεγόμενες «πολυπολιτισμικές» κοινωνίες που αναγκαία θα προκύψουν ως συ­νέπεια αυτής. Και είναι κάποιοι διανοούμενοι οι οποίοι, ενώ από τη μία εμφανίζονται ως πολέμιοι της παγκοσμιο­ποίησης, από την άλλη οι ίδιοι είναι οι θερμότεροι υποστηρικτές των «πολυπολιτισμικών» κοινωνιών, στις οποίες λαοί και έθνη εντελώς διάφορα και ξένα μεταξύ τους θα συμβιώνουν στο μέλλον αρμονικά.

    Ωστόσο οι περισσότεροι από εκεί νους που εκφράζουν αυτές τις απόψεις δεν τις θεμελιώνουν με στοιχειώδη ιστορική γνώση γύρω από το θέμα, εφόσον η πα­γκοσμιοποίηση δεν είναι ένα φαινόμενο πρωτοφανές στην ιστορία της ανθρω­πότητας. Έχει ξανασυμβεί στο παρελθόν στο πλαίσιο της ρωμαϊκής κοσμο­κρατορίας. Βεβαίως, ενώ τα μεγέθη είναι ανάλογα των εποχών, οι πληροφορίες που αντλούμε μέσα από τα κείμενα της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας είναι αρκούντως προειδοποιητικές για το τι μας περιμένει.

    Όπως θα δούμε και στη συνέχεια, οι κλασικοί Έλληνες τοποθέτησαν τα πράγματα στη λογική και πραγματική τους βάση έχοντας υπόψη τους πάνω απ’ όλα τις αδυναμίες της απαίδευτης ανθρώπινης φύσης, οι οποίες συνήθως προ­καλούν παρανοήσεις, φοβίες, φανατισμούς και παρεξηγήσεις, που μοιραία με τη σειρά τους οδηγούν σε φυλετικές συγκρούσεις.

Τι συμβολίζει η ελληνική αντίσταση στον Περσικό εξουσιασμό

    Έχουμε συνηθίσει να λέμε ότι η αντίσταση των Αθηναίων και των Πλαταιέ­ων στη μάχη του Μαραθώνα σε συνδυασμό και με τη μετέπειτα νικηφόρα αντί­σταση των ελληνικών πόλεων στους Μηδικούς Πολέμους έσωσε τον πολιτισμό από την ανατολίτικη βαρβαρότητα που πρέσβευε ή Περσία. Ό Πλάτων στους «Νόμους» του μας δίνει και μία άλλη διάσταση εκείνου του αγώνα, η οποία, όπως την περιγράφει ο ίδιος, ήταν μία μάχη και κατά του «πολυπολιτισμού» της τότε εποχής.

    «Πραγματικά, όταν λέμε ότι οι Έλληνες απέκρουσαν τον εχθρό, δεν μιλάμε σωστά. "Αν δεν υπήρχε η κοινή απόφαση Αθηναίων και Σπαρτιατών να αντισταθούν στον κίνδυνο τής δουλείας, θα είχαμε τώρα ολοκληρωτική επιμειξία ανάμεσα σε όλες τις ελληνικές φυλές αλλά κι ανάμεσα σε Έλληνες και βαρβάρους - και το αντίστροφο. Αυτό ακριβώς είχε γίνει ανάμεσα στους λαούς, που είναι σήμερα υπόδουλοι στους Πέρσες, οι διάφορες φυλές διασπάστηκαν και μετά ανακατεύτηκαν με τις άλλες, σχηματίζοντας νέες κοινότητες».
                                                                                                                                                                                (Πλάτων, «Νόμοι», 693α).

    Οι Έλληνες λοιπόν αντιστάθηκαν στη δουλεία, η οποία μεταξύ άλλων δεινών θα έφερνε και την πλήρη απώλεια της εθνικής τους συνείδησης. Μόνος δρόμος, όπως έδειξαν με το παράδειγμά τους οί Έλληνες, είναι η αντίσταση σε μια τέ­τοια πολιτισμική καταστροφή.

Οι αρχαίοι φιλόσοφοι μιλούν για τη σύνθεση της κοινωνίας

    Ο Πλάτων και ο επηρεασμένος από τις πλατωνικές θέσεις Πλούταρχος δεί­χνουν την αντίθεσή τους προς το μοντέλο των πολυπολιτισμικών πόλεων. Το θε­ωρούν καταδικασμένο εξ αρχής και αδιέξοδο για όποιον επιχειρήσει να το εφαρμόσει. Οι μαρτυρίες των δύο φιλοσόφων είναι σημαντικότατες, διότι, ενώ απέχουν μεταξύ τους περίπου πέντε αιώνες, βλέπουμε να υποστηρίζουν - κατ’ αναλογίαν - τα ίδια τα οποία έχουν απήχηση και στην εποχή μας, πράγμα που σημαίνει ότι η ανθρώπινη φύση και οι κοινωνίες έχουν παραμείνει αμετάβλη­τες στις βασικές τους δομές ανεξάρτητα από τις εποχές.

    Ο Πλάτων, αναφερόμενος στις προϋποθέσεις και τις διαδικασίες που προη­γούνται της ίδρυσης μιας πόλης, γράφει χαρακτηριστικά για το αρνητικό ενδεχόμενο οι υποψήφιοι πολίτες να προέρχονται από διαφορετικού πολιτιστικού επιπέδου πόλεις, ακόμα και αν είναι όλοι Έλληνες. Ας μην λησμονούμε ότι κατά την εποχή του Πλάτωνα, αλλά και σήμερα ακόμα, οι κατά τόπους Έλλη­νες πέρα από την κοινή εθνική συνείδηση και τις πανελλήνιες συνήθειες που τους συνδέουν έχουν και τα ιδιαίτερα τοπικά τους έθιμα και αντιλήψεις, που πολλές φορές δεν συμβαδίζουν με τα έθιμα και τις συνήθειες άλλων περιοχών της Ελλάδας.

    «Τότε δεν θα είναι εύκολο για τις Κρητικές πόλεις να ιδρύσουν την αποικία τους. Γιατί οι άποικοι δεν έχουν την ενότητα ενός σμήνους μελισσών, δεν είναι λαός από μία συγκεκριμένη περιοχή με αμοιβαίες καλές διαθέσεις ανάμεσα σ’ αυτούς που μένουν πίσω και σ’ εκείνους που φεύγουν αναγκασμένοι από τη στε­νότητα του χώρου ή από άλλες παρόμοιες δυσκολίες. Μερικές φορές ένα μέρος της πόλης, διωγμένο από εμφύλιους σπαραγμούς, αναγκάζεται να φύγει και να πάει σε άλλο τόπο. Σε κάποια περίπτωση μετανάστευσε ολόκληρη η πόλη, όταν νικήθηκε από ισχυρότερους αντιπάλους. Μ’ αυτές τις συνθήκες άλλοτε είναι σχετικά εύκολο και άλλοτε μάλλον δύσκολο να ιδρυθεί μία πόλη και να θεσπιστούν οι νόμοι της. Όταν ένας λαός μιλάει την ίδια γλώσσα και υπακούει στους ίδιους νόμους, δημιουργείται ένα συναίσθημα αδελφοσύνης, αφού όλοι κάνουν τις ίδιες θρησκευτικές και άλλες τελετές. Απ’ το άλλο μέρος τα άτομα που έχουν συγκεντρωθεί από διάφορες περιοχές ίσως να φανούν περισσότερο πρόθυμα να υπακούσουν σε ένα νομικό κώδικα, αλλά θα χρειαστεί πολύς καιρός, για να αποκτήσουν σύμπνοια, όπως τα άλογα που είναι ζεμένα μαζί»
                                                                                                                                                                                                                                                            («Νόμοι» 708 bd).

    Σημειώνουμε ότι ο Πλάτων αναγνωρίζει τις παραπάνω δυσκολίες για τη σωστή λειτουργία μιας πόλης - κράτους έχοντας στο νου του σύνθεση πληθυσμού από διαφορετικά μέρη της 'Ελλάδας, δηλαδή με διαφορετικά έθιμα, τοπικές παραδόσεις, ηθικές αντιλήψεις της καθημερινότητας κ.λπ.

    Και φυσικά είχε δίκιο. Όποιος μελετήσει τις κοινωνικές δομές της σημερινής Αθήνας, ή οποία μετατράπηκε σε ένα χωνευτήρι των Ελλήνων, μπορεί με άνε­ση να διαπίστωση ότι στη μεγαλούπολη του Ελληνισμού έχουν πλέον πλήρως χαθεί όχι μόνο τα τοπικά παραδοσιακά ήθη και τα έθιμα της ίδιας της πόλης των Αθηνών αλλά και των υπολοίπων Ελλήνων πού ήρθαν να κατοικήσουν σε αυτήν. Επίσης ή συγκέντρωση πληθυσμού με διαφορετικές νοοτροπίες εντός του λεκανοπεδίου αλλοίωσε και τους ίδιους τους πολίτες. Βεβαίως το γεγονός ότι μέχρι πριν μία δεκαετία ό πληθυσμός της Αθήνας ήταν τουλάχιστον αμιγώς ελληνικός είχε περιορίσει την πολιτισμική αλλαγή, εφόσον τα πανελλήνια έθι­μα είχαν παραμείνει αλώβητα, αλλά υπήρχε και ή κοινή εθνική συνείδηση με­ταξύ των πολιτών ως ένας ισχυρότατος συνδετικός κρίκος.

    Τι συμβαίνει όμως, όταν σε μία πόλη αρχίζουν και έρχονται επί ίσοις όροις αλλοεθνείς; Ό Πλούταρχος, πού έζησε κατά τα ρωμαϊκά χρόνια και είχε γνω­ρίσει τις πόλεις του ρωμαϊκού «imperium», εντός των οποίων ζούσαν άνθρωποι απ’ όλα τα μέρη και τα έθνη της αυτοκρατορίας, εφαρμόζοντας τις θέσεις του Πλάτωνα στη σύγχρονη του πραγματικότητα καταλήγει στο παρακάτω πόρισμα:

       «Οι πολλές και πoικίλες ποιότητες, πού περικλείουν αντιθέσεις και είναι δύσκολο να τις δαμάσεις, καταστρέφονται, προτού βρεθούν μαζί, εφόσον, όπως σε πόλη με ανθρώπους μιγάδες που έχουν συγκεντρωθεί από παντού, δεν είναι εύκολο να φτάσουν σε κατάσταση ενότητας και ομοιοπάθειας, αλλά κάθε μία τραβάει προς αυτό που της είναι οικείο και είναι δύσκολο να συνδυαστεί με το αλλόφυλο».
                                                                                                                                                                                                                                       («Συμποσιακά», Δ', Πρόβλημα α', 661 C).

    Πόσο δίκιο είχε πράγματι ο Πλούταρχος. Όσα περιγράφει τα ζούμε πλέον και στις μεγάλες πόλεις της πατρίδας μας, ενώ πολύ πριν από εδώ τα ίδια συ­νέβησαν στις πρωτεύουσες των δυτικών χωρών. Εκεί μπορεί να δη κανείς ότι οι διάφορες εθνότητες μόνο τυπικά συνυπάρχουν, εφόσον τα «γκέττο» (οι γει­τονιές), στα όποια συσπειρώνονται οι ομοεθνείς, είναι ο μόνιμος τρόπος πού επι­λέγουν οι έχοντες κοινή καταγωγή, για να συμβιώσουν εντός της ίδιας πόλης με αλλόφυλους. Οι λεγόμενες «Τσαινατάουν» (κινεζικές πόλεις - συνοικίες), τα εβραϊκά γκέττο αλλά και οι ελληνικές συνοικίες σε Ευρώπη και Η.Π.Α. είναι η καλύτερη απόδειξη.

    Συχνά τα γκέττο συγκρούονται μεταξύ τους όπως στις Η.Π.Α., οπού οι Πορτορικανοί ανοίγουν συχνά πόλεμο με τους Νέγρους ή τους Μεξικανούς ή τους Κουβανούς, με τον νόμο να μην μπορεί να επιβληθεί στις περιοχές πού ελέγχουν και την κρατική εξουσία να έχει δώσει τη θέση της στις ένοπλες συμμορίες με τους εμπόρους ναρκωτικών ως Οπλαρχηγούς τους. Μάλιστα οι άγριες φυλε­τικές συγκρούσεις μεταξύ των εθνοτήτων των Η.Π.Α., όπου Ολόκληρες συνοι­κίες μετατρέπονται σε πεδία μάχης, αποδεικνύουν ότι είναι αδύνατον να ύπαρ­ξη αρμονική συμβίωση μεταξύ ανθρώπων πού νιώθουν, αλλά και είναι, ξένοι μεταξύ τους.

    Την ίδια ώρα στη Βρετανία οι Πακιστανοί, όπου είναι πληθυσμιακή πλειο­ψηφία και οι Άγγλοι μειονότητα, όπως συμβαίνει στην πόλη του Μπράντφορντ, επιδίδονται σε καθημερινούς βιασμούς νεαρών λευκών κοριτσιών και γυναικών, επειδή ή «κουλτούρα» τους τους απαγορεύει να έχουν ολοκληρωμένη σχέση με ομόφυλη πριν το γάμο, πράγμα πού δεν ισχύει φυσικά για τις λευκές, τις όποιες αντιμετωπίζουν ως ξένες· και ως τέτοιες τις θέτουν εκτός των ηθικών κανόνων πού τους δεσμεύουν με τις όμοιες τους. Επίσης στον αμερικανικό νό­το συχνά οι λευκοί «διασκεδάζουν» καίγοντας νέγρους, διότι δεν τους θεω­ρούν ανθρώπους.

    Αυτή είναι ή πραγματικότητα. Οι αρχαίοι Έλληνες την είχαν επισημάνει, αλλά κανείς δεν τους άκουσε. Οι αρχαίοι φιλόσοφοι γνώριζαν ότι εξαιτίας της έλλειψης ουσιαστικής παιδείας, πού σε όλες τις εποχές καταδυναστεύει περισ­σότερο ή λιγότερο τις λαϊκές μάζες, είναι πολύ δύσκολο να συμβιώσουν αρμο­νικά ομάδες ανθρώπων πού δεν αισθάνονται ομόφυλοι ή ομοεθνείς.

    Επίσης πολύ συχνά τον τελευταίο καιρό ακούμε ως επιχείρημα ότι εξαιτίας της υπογεννητικότητας πού υπάρχει στους Έλληνες ήταν λύση ανάγκης το να έλθουν αλλοδαποί στην Ελλάδα. Ο Πλάτων έχει άποψη για το θέμα αυτό εντελώς δια­φορετική από το επιχείρημα - δικαιολογία πού μόλις αναφέραμε: εξηγεί ότι η εισαγωγή ξένων στην πόλη, για να αντιμετωπισθεί η έλλειψη πληθυσμού, αν δεν συνοδεύεται από την κατάλληλη εκπαίδευση στο σύστημα αξιών της πόλης, θα αποβεί μοιραία:

«Αν όμως ο πληθυσμός ελαττωθεί από επιδημίες ή από πόλεμο και πέσει) κάτω από τον επιθυμητό αριθμό, δεν πρέπει να φέρνουμε στην πόλη ξέ­νους πολίτες πού δεν έχουν εκπαιδευθεί με το σωστό τρόπο»
                                                                                                                                                                                                                                                                                   («Νόμοι» 741α).

    Την προειδοποίηση του Πλάτωνα κανείς δεν την πήρε στα σοβαρά, όταν προ ετών άνοιξαν τα σύνορα με την Αλβανία. Έτσι, την ίδια ώρα πού οι Έλληνες λειτουργούσαν σύμφωνα με τις πανάρχαιες αρχές της φιλοξενίας και άνοιγαν τα σπίτια τους στα ακριτικά χωριά, για να υποδεχθούν τους Αλβανούς λα­θρομετανάστες, οι νεοφερμένοι, φορείς άλλης αντίληψης, πού θέλει όποιο σπί­τι ξεκλείδωτο υποψήφιο για «πλιάτσικο», έπραξαν ανάλογα με τον τρόπο πού είχαν μάθει να σκέφτονται και να λειτουργούν στη χώρα τους: Κατάκλεψαν εκείνους πού τους υποδέχτηκαν με ανοικτές τις αγκαλιές! Στο τελευταίο δεν τίθεται ζήτημα καλών Ελλήνων και κακών Αλβανών. Πρόκειται για τη σύ­γκρουση δύο κοινωνιών πού είχαν διαφορετικές αξίες και αποκωδικοποιούσαν εντελώς αλλιώς τα γεγονότα.

Η πρόταση Σωκράτη: «Πολίτης του Κόσμου»

    Ωστόσο οι Έλληνες, όντας λαός ναυτικός και ανήσυχος, από νωρίς βρέθη­καν να περιπλανώνται σε χώρες ξένες, μακριά από τις πατρίδες τους. Αποτέ­λεσμα των περιπλανήσεων τους ήταν και ή ίδρυση αποικιών σε όλο τον κόσμο. Εκεί, στις αποικίες, έμαθαν να συνυπάρχουν με τους ντόπιους λαούς. Εντός των πόλεων τους οι Έλληνες σπάνια επέτρεπαν τη συμβίωση με τους αλλοδαπούς, εκτός αν γινόταν αποδεκτή από τους ξένους ή ελληνική παιδεία, Οπότε τότε δεν είχαν κανένα πρόβλημα, αν και πάλι σπάνια τους παραχωρούσαν πολιτικά δικαιώματα.

    Η παραχώρηση πολιτικών δικαιωμάτων σε ξένο εθεωρείτο στις πόλεις - κρά­τη των Ελλήνων ως ή υπέρτατη τιμή, και ήταν κάτι πού συνέβαινε σπάνια.

    Ήταν δε τόσο σχολαστικοί με τα πολιτικά δικαιώματα, ώστε για παράδειγμα Αθηναίος πολίτης μπορούσε να είναι μόνο όποιος είχε και τους δύο γονείς του Αθηναίους. Τηρούσαν με ευσέβεια αυτή τη νομοθεσία, όχι γιατί ήταν ρατσι­στές, αλλά γιατί θεωρούσαν ότι μία πόλη έχει δικό της πολιτικό πολιτισμό και, για να κυβερνηθεί) σωστά, πρέπει οι πολίτες της να έχουν κοινή νοοτροπία, δο­κιμασμένη μέσα από πολλές γενιές. Έξαλλου αν οι Έλληνες ήταν ξενόφοβοι, δεν θα είχαν αναγορεύσει τη φιλοξενία σε υπέρτατο αγαθό που τελούσε υπό την αιγίδα του Διός (Ξένιος Ζευς).

    Κατά τα ελληνιστικά χρόνια όμως και τα ρωμαϊκά πού ακολούθησαν ό ελλη­νικός πολιτικός τρόπος οργάνωσης (πόλη - κράτος) παραχώρησε τη θέση του στις μεγάλες πολυεθνικές αυτοκρατορίες. Οι Έλληνες πολύ πιθανό να αφομοι­ώνονταν μέσα στην κοσμοπλημμύρα των βαρβάρων, αν δεν οχυρώνονταν με την ελληνική παιδεία, τη φιλοσοφία τους και τον πολιτισμό τους. Κατάφεραν έτσι όχι μόνο να επιβιώσουν, αλλά και σύντομα να επιβάλουν τον ελληνικό τρόπο ζωής και σκέψης ως χαρακτηριστικό γνώρισμα του μορφωμένου και πνευματικά ανώτερου ανθρώπου. Έτσι από πολίτες εξελίχτηκαν σε κοσμοπολίτες.

Ό Πλούταρχος έχει γράψει σχετικά:

    «Ό άνθρωπος, όπως λέει ο Πλάτων, «δεν είναι φυτό της γης» ούτε ακίνητο «άλλα ουράνιο», οπού σαν άλλη ρίζα ή κε­φαλή κρατάει το σώμα όρθιο, στραμμένο προς τον ουρανό. Επομένως εύστο­χα είπε ό Ηρακλής:»"Αργείος ή Θηβαίος, αφού δεν καυχιέμαι ότι ανήκω σε μία πόλη· όλα τα οχυρά των Ελλήνων είναι για μένα πατρίδα».

«Ο Σωκράτης το είπε ακόμα πιο εύστοχα, λέγοντας πως δεν είναι Αθηναίος ούτε Έλληνας πολίτης, αλλά πολίτης του κόσμου».
                                                                                                                                                                                            («Περί Φυγής», 600 F)

    Στην εποχή μας τις ίδιες ελληνικές αρχές του πολιτισμού και της παγκόσμιας συνεργασίας υπό τον όρο «παγκόσμιες αρχές» εξέφρασε και ο μύστης ποιητής μας Άγγελος Σικελιανός, ο οποίος διαδήλωνε την πεποίθηση του, ότι «υπάρ­χουν και σήμερα σε όλα. τα έθνη άνθρωποι, που έχουν μία καθαρή εικόνα του τι σημαίνουν αυτές οι αρχές: αυτοί πού βλέπουν καθαρά πέρα από δογματι­σμούς την εσώτερη αλήθεια και ενότητα...». (Εύα Πάλμερ Σικελιανοϋ, «Ιερός Πανικός», σελίδες 78-79, εκδόσεις Εξάντας).

    Σε αυτό πού διαφέρει ο Ελληνισμός ως κοσμοθεωρία από τις υπόλοιπες φι­λοσοφίες και ιδεολογίες είναι ότι αφενός μεν μέσα από τα αρχαία κείμενα μας προειδοποιεί για τα επερχόμενα δεινά πού θα οφείλονται - όπως πάντα εξάλ­λου - στην ανθρώπινη άγνοια, απαιδευσία ή αλαζονεία, αφετέρου μας αντι­προτείνει και τους τρόπους, για να προλάβουμε τα χειρότερα.

    Η ελληνικότητα, πού συνέλαβε τότε και ανέλυσε το πρόβλημα, με άλλα λό­για ή ελευθερία στο σκέπτεσθαι, χωρίς εξουσιαστικές σκοπιμότητες, είναι ή βάση πού μπορεί να δώσει και πάλι μία βιώσιμη πρόταση στο αίνιγμα «πολυπολιτισμός» - «παγκοσμιοποίηση».

Ο ρόλος του ψεύδους στις ερωτικές σχέσεις

Στα περισσότερα ζευγάρια επικρατεί η ψευδαίσθηση πως η εμπιστοσύνη είναι το καθοριστικότερο κριτήριο, στις στέρεες βάσεις του οποίου θα σμιλευτεί η πορεία και η βιωσιμότητα της σχέσης. Χωρίς να υποτιμάται η βαρύνουσα σημασία της, δεν πρέπει να παραγνωριστεί το γεγονός ότι η οικοδόμηση της εμπιστοσύνης χτίζεται με πολύ κόπο, με αλλεπάλληλες δοκιμασίες και καταρρίπτεται εύκολα από λίγες μόνο αστοχίες, χωρίς να είναι εύκολα εφικτή η επαναφορά της.

Οι δεσμοί είναι πολύ πιο σύνθετες διαδικασίες για να στηριχθούν σε παρόμοιους υπεραπλουστευτικούς αφορισμούς και στερεότυπα.

Σχεδόν το 92% των ερωτικών συντρόφων ψεύδονται κατά συνθήκη ή κατά συρροή, αποκρύπτουν πληροφορίες και εν γένει αποφεύγουν τη συζήτηση ορισμένων ευαίσθητων θεμάτων. Τα ψέματα απαιτούν περισσότερη πνευματική ενάργεια σε σύγκριση με την αλήθεια, συσχετίζονται με το επίπεδο ευφυΐας, αποτελούν καλύτερο προγνωστικό δείκτη της, αποκαλύπτονται από τις συναισθηματικές ενδείξεις ευκολότερα απ’ ό,τι με τη λογική.

Οι άνδρες καταφεύγουν σε αυτή την τακτική συχνά, ειδικά εάν πρόκειται να κερδίσουν βραχυπρόθεσμες ενισχύσεις, ενώ οι γυναίκες πολύ πιο εύκολα αποκρύπτουν τα συναισθήματά τους, προσποιούνται και σκηνοθετούν πειστικότερα και περιπλοκότερα τις αποκλίσεις τους από την αλήθεια. Επιπλέον, πολύ περισσότερο είναι διατεθειμένες να χαρακτηρίσουν θετικά άτομα, ενώ δεν το εννοούν, να υποκριθούν αντίθετες θυμικές εκφράσεις και τα ψέματά τους αναφέρονται σε άλλα πρόσωπα, σε αντίθεση με τον εγωκεντρισμό της παραπλανητικής συμπεριφοράς στους άνδρες. Φαίνεται ότι τα αγόρια ηλικίας έξι – οκτώ ετών ψεύδονται πιο συστηματικά σε σύγκριση με τα κορίτσια, στο πλαίσιο της διεκδίκησης. Οι πταίσαντες ερωτικοί σύντροφοι σπάνια αισθάνονται ενοχές για τα ψέματα που είπαν, επειδή γνωρίζουν τα κίνητρα που τους οδήγησαν εκεί και δικαιολογούν εύκολα το παράπτωμα. Οι σκηνές μεταμέλειας είναι τις περισσότερες φορές πλαστές και οι μέθοδοι αποφυγής της τιμωρίας ολοένα και συνθετότερες.

Άραγε, γιατί μία συμπεριφορά με τέτοια συχνότητα εμφάνισης εξοβελίζεται μετά βδελυγμίας και αποτελεί τεκμήριο και πιστοποίηση ενός αβέβαιου μέλλοντος για τη σχέση;

Οι έρευνες αποδεικνύουν ότι οι ερωτευμένοι δεν μπορούν εύκολα να διακρίνουν τα ψεύδη του συντρόφου τους ή εθελοτυφλούν για όσα σε τρίτα πρόσωπα είναι απολύτως φανερά. Μάλιστα, οι τυφλωμένοι από την επιθυμία είναι ικανότεροι να εντοπίζουν ανακρίβειες σε αγνώστους, παρά στο ερώμενο πρόσωπο, του οποίου τα ψεύδη φανερώνονται τυχαία. Ο έρωτας είναι εξιδανίκευση και προβολή.

Καθώς ο ερωτικός οίστρος δυναμώνει, οι σύντροφοι έχουν πολύ περισσότερους λόγους να πουν ψέματα, αλλά η δεξιότητα ευθείας κρίσης καταποντίζεται. Δεν είναι τυχαίο ότι περίπου το 95% των αναληθειών θα περάσουν απαρατήρητες. Οι άνθρωποι εξαπατούν ευκολότερα τα πρόσωπα που τους εμπιστεύονται.

Τα ψέματα είναι μία τέχνη και τεχνική που μαθαίνεται από την ηλικία των έξι μηνών. Για τα παιδιά είναι πολύ εύκολο να αποφύγουν την τιμωρία διά της πλαγίας αυτής οδού, παρά να μην πουν αλήθεια, για να μην πληγώσουν κάποιον.

Οι ψυχολόγοι είναι πεπεισμένοι ότι τα ψέματα διαχωρίζουν και διαφυλάσσουν την ερωτική σχέση από τις αναπόφευκτες αρνητικές σκέψεις, διατηρούν ένα μέρος της αυτονομίας της προσωπικότητας σε καταστάσεις, που αυτή εκουσίως και άνευ όρων παραδίδεται στο υποκείμενο του πόθου, και παρέχουν την απαραίτητη ένταση, η οποία αναβαθμίζει το ενδιαφέρον. Παρ’ όλα αυτά, η αποκάλυψη της αλήθειας κλονίζει και προκαλεί τριγμούς, που πρέπει να διευθετηθούν άμεσα, ειδάλλως λαμβάνουν ανεπιθύμητες διαστάσεις.

Σύμφωνα με στατιστικές, τα περισσότερα ψεύδη εκστομίζονται από φόβο μήπως η πραγματικότητα, ένα γεγονός ή κάποια τελεσθείσα πράξη διαταράξει τη γαλήνη της σχέσης. Εάν ο σύντροφος είναι επικριτικός, ελεγκτικός και καχύποπτος, η πιθανότητα εξαπάτησης αυξάνεται. Μάλιστα, η συμπεριφορά αυτή μπορεί να ενισχυθεί με δύο τρόπους: είτε επειδή δεν έγινε αντιληπτή από τον ενδιαφερόμενο και απέδωσε άμεσα συναισθηματικά ή υλικά κέρδη είτε επειδή η αντίδραση του άλλου ήταν τόσο εριστική, που ο φόβος και το άγχος παγίωσαν την πεποίθηση πως ένα ψέμα είναι συμφερότερο από τη διένεξη. Παρατηρήθηκε ότι οι τεχνικές αποσιώπησης και διαστρέβλωσης της αλήθειας με το χρόνο γίνονται ολοένα και πιο εμπεριστατωμένες, ανάλογα με το βαθμό αντίδρασης του συντρόφου και την εμπειρία.

Οι λεκτικές αλληλεπιδράσεις του ζευγαριού συνήθως κατηγοριοποιούνται σε πληροφορίες για συναισθήματα, για την εξουσία ως συστηματική επιρροή, για πόρους (υλικούς και πνευματικούς), για επίλυση προβλημάτων, για τη σεξουαλική δραστηριότητα, για διαδικασίες διεκπεραίωσης, για τις σχέσεις του με άλλα πρόσωπα, για γενικό σχολιασμό γεγονότων και για σχεδιασμό. Το ψέμα είναι η συστηματική αλλοίωση ή απόκρυψη πληροφοριών σε κάποιον από τους παραπάνω τομείς, η οποία, σύμφωνα με τη θεωρία της κοινωνικής συναλλαγής, διέπεται από τις αρχές της αμοιβαιότητας: Ακόμα κι αν το ψεύδος αγνοηθεί πρόσκαιρα, η επίδρασή του παραμένει και πρέπει να εκτονωθεί.

Οι άνθρωποι τείνουν να απομακρύνονται από όσους δε συνεργάζονται ή παρακρατούν αγαθά και πληροφορίες για τον εαυτό τους. Το ψέμα εν ολίγοις, όταν γίνει φανερό, δημιουργεί τις αναγκαίες συνθήκες ανταγωνισμού και έλλειψης ικανοποίησης που θα οδηγήσουν στην ανταπόδοση ή την αποξένωση. Παράλληλα, επιτείνει την αμφιβολία στην επικοινωνία, αυξάνοντας την αβεβαιότητα και την ανασφάλεια.

Τα συνηθέστερα ψέματα αφορούν τις παλιές ερωτικές σχέσεις, την αλληλεπίδραση με άλλους ανθρώπους, ειδικά εάν ανήκουν στο αντίθετο φύλο, δικαιολογίες απομάκρυνσης και διαχείρισης του χρόνου, τις φιλίες και τις σχέσεις με την οικογένεια καταγωγής, τα έξοδα για αγορά αγαθών, τα πολύ προσωπικά συναισθήματα και την πραγματική αντίληψη για τον άλλο.

Πολύ συνηθισμένη είναι η απόκρυψη των σεξουαλικών φαντασιώσεων και προτιμήσεων, του αυνανισμού, της αντιπάθειας για φίλους ή την οικογένεια του συντρόφου, της αποστροφής για τις μικρές συνήθειες του άλλου, π.χ. για τον τρόπο που τρώει, για ζητήματα καθαριότητας κ.λπ.. Όλα τα προαναφερθέντα θα ενσκήψουν ως λαίλαπα όταν η σχέση αποκτήσει υπέρμετρη οικειότητα ή οδηγηθεί σε σοβαρή σύγκρουση.

Όσο ειλικρινέστερος θεωρείται ο σύντροφος, τόσο αυξάνεται η προθυμία για συναισθηματική επένδυση, εφόσον οι συνθήκες και η ένταση του έρωτα είναι φυσιολογική. Το ψέμα αυξάνει τη διάθεση για στέρηση πόρων, για επιβολή ορίων, για επανάκτηση της αυτονομίας και για διατήρηση των προνομίων της ελεύθερης ζωής. Η εμφάνισή του είναι δηλωτική της διαπίστωσης ότι η σχέση δεν είναι λειτουργική και η ευθύνη δεν πρέπει να επιρρίπτεται αποκλειστικά στον ψευδόμενο.

Οι ρόλοι στην ερωτική διαδικασία είναι πάντοτε συμπληρωματικοί. Το ψέμα, σε τελική ανάλυση, μπορεί να εκληφθεί ως φόβος για τον ασφυκτικό εναγκαλισμό ενός συντρόφου ή μία κραυγή για περισσότερη προσοχή και αλλαγή.

Ο γητευτής της ζωής

Όταν τα ερωτηματικά που αναδύονται στο μυαλό σου δε μπορούν να βρουν απαντήσεις γύρω σου, είναι η ώρα να στραφείς μέσα σου και να συνομιλήσεις νοερά με τον Εαυτό σου. Οι αλήθειες για όλα όσα συμβαίνουν στη ζωή σου βρίσκονται ήδη εκεί επειδή εκεί έχουν όλα τη πηγή τους. Η ζωή δεν είναι παρά ένα ρεύμα αιθερικών κύκλων που στροβιλίζονται μέσα στο κύκλο σου κι απλώνουν το περιεχόμενο τους όπως το άρωμα που χύνεται από ένα λουλούδι που ανοίγει τα πέταλα του. Η ποιότητα της ευωδιάς είναι ανάλογη με το είδος του άνθους.

Ο γητευτής της ζωής έχει ένα όραμα, δεν περιμένει να τον σύρει εκείνη με το χαλινάρι της, γιατί θα τον οδηγήσει άγαρμπα κι αδέξια με πόνο και δάκρυ, κινείται ευέλικτα γοργά χαλαρά κι ήρεμα στο σκοπό που έχει στοχεύσει. Κανένα ψέμα της ζωής δε μπορεί να αποσπάσει τη προσοχή του με τη σαγήνη της μορφή του, γνωρίζει ότι η αλήθεια δε φορά χλαμύδες και πλουμιστά φορέματα, η Αλήθεια είναι γυμνή. Απερίσπαστος βαδίζει πάνω στον κύκλο που έχει χαράξει. Ό,τι κι αν εμφανιστεί αναπάντεχα στη καμπή του δρόμου δε τον ταράσσει γιατί γνωρίζει ότι πολλά που δε θυμάται αναζητούν αέναα τον δημιουργό τους. Ό,τι τον συναντήσει είναι δικό του.

Τώρα όμως ακόμη και μέσα στον θερισμό των πράξεων του σπέρνει με γνώση αυτά που θέλει να γευτεί. Καμία δύναμη δε μπορεί να τον εμποδίσει παρά μόνο η αδυναμία του. Ό,τι ορθώνεται ενάντια του είναι ένα αποτέλεσμα του χθες αλλά το σήμερα είναι δικό του, ένα γόνιμο και καθαρό χωράφι που περιμένει μια νέα σπορά.

Γνωρίζει ότι το σήμερα θα γίνει το αύριο που θα συναντήσει στο δρόμο του γι αυτό εργάζεται σοφά. Οι θύελλες των καιρών πασχίζουν να σκορπίσουν τη σπορά του αλλά εκείνος γνωρίζει ότι όλα αυτά δεν είναι παρά το ξεψυχισμένο αλύχτισμα του χθες, ένας νυχτερινός εφιάλτης που διαλύεται με το πρώτο φως της αυγής. Δε θα κάνει το ίδιο λάθος να λιποψυχήσει παρασυρμένος απ’ τα καμώματα του παρελθόντος.

Αλλάζει-αλλ-ιως ζει- κι όλα γύρω του ζουν αλλιώς και ξαφνικά στο πλήρωμα του χρόνου βρίσκεται σε ένα καινούριο κόσμο, έναν κόσμο αόρατο για άλλους-όσους δεν πιστεύουν ότι υπάρχει- που του φωνάζουν σαν κακόφωνες σειρήνες ότι είναι τρελός και τυφλός αλλά εκείνος συνεχίζει σιωπηλός το δρόμο του επειδή γνωρίζει ότι δεν είναι ούτε τρελός ούτε τυφλός, είναι ο γητευτής της ζωής του.

Αυτό που δεν μπορεί να δει δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχει. Ό,τι δεν είναι ικανά να δουν τα μάτια του σώματος μπορούν να τα δουν τα μάτια της ψυχής, γι’ αυτό αφήνει ελεύθερη τη δημιουργική του φαντασία να έλξει αυτό που η επιθυμία του με πάθος καρτερεί. Όταν ο νους του συλλάβει την εικόνα της σκέψης του θα αφεθεί στη γοητεία της ροής που έλκει μια πιθανότητα από τις άπειρες που υπάρχουν στον κόσμο των ιδεών. Επιλέγει επιθυμία με βούληση σκέψης και δεν αφήνεται στο ορμητικό ποτάμι των επιθυμιών να τον οδηγήσουν σε ένα ωκεανό από ναυάγια. Ξέρει τι θέλει και τι είναι χρήσιμο για να χαράξει τους κύκλους του ώστε κανείς να μη μπορεί να τους ταράξει.

Δεν προσκολλάται στον καρπό της επιθυμίας του επειδή τίποτε δεν του ανήκει παρά μόνο το όφελος από τη χρήση του, η ουσία που υπάρχει μέσα στη στιγμή της απόλαυσης αλλά ποτέ η ίδια η απόλαυση γιατί αυτή εθίζει τον χρήστη κι εκείνος έχει χορτάσει πια τους δικούς του λωτούς. Είναι ευγνώμων για όσα ήρθαν δίπλα του και του δώσανε αγάπη αλλά κι αν δε του δώσανε αγάπη του έδωσαν χαρά κι αν ακόμη δε του έδωσαν τίποτε απ’ όλα αυτά τότε του πρόσφεραν απλόχερα γνώση, επειδή το απόσταγμα της πίκρας είναι η σοφία.

Έχει εμπιστοσύνη στον εαυτό του επειδή γνωρίζει ότι υπάρχει ένα υπέροχο σχέδιο γι’ αυτόν και, παρόλο που συχνά νιώθει ότι είναι μόνος, ξέρει ότι ποτέ δε βαδίζει μοναχός. Πάντα θα τον συντροφεύουν ο Εαυτός του κι οι ψυχές που επιλέξανε το ίδιο ταξίδι. Γνωρίζει ότι η απώλεια των συνοδοιπόρων είναι μια οπτική πλάνη επειδή η ψυχή δε πεθαίνει απλά μεταμορφώνεται.

Δονείται στον παλμό της Ευδαιμονίας επειδή γνωρίζει ότι οι χαρές κι οι λύπες είναι εφήμερες γιατί συνδέονται με πράγματα φθαρτά που θα πεθάνουν. Αυτό που θα ζήσει αιώνια είναι μόνο η Αγάπη γι αυτό συντονίζεται στο δικό της ρυθμό. Αποδέχεται κάθε δοκιμασία στο δύσβατο δρόμο του γιατί γνωρίζει ότι μόνο μέσα απ αυτή θα γίνει πιο δυνατός κι έτοιμος για την τελευταία μάχη. Είναι παρατηρητικός κι επάγρυπνος επειδή γνωρίζει ότι η ζωή γοητεύει το πλήθος αλλά η δική του αποστολή είναι να την γοητεύσει αυτός

Αδράνεια, μια ωφέλιμη παύση!

Σώμα μουδιασμένο σαν ξύλινο, χέρια ακίνητα σχεδόν παγωμένα, σκέψη καθηλωμένη μέσα σε κενό, βλέμμα μακρινό στον ορίζοντα πέρα από σύνορα και όρια. Τόσο καιρό γέμιζες το μυαλό σου, το κούραζες με σκέψεις μπερδεμένες, διχασμένες που δεν μπορούσαν να γίνουν πράξη και έτσι αποφάσισε το σώμα σου να πράξει για εσένα και να αδρανήσει.

Καμμία δράση καμμία σκέψη! Τίποτα!

Για κάποιους η αδράνεια είναι απραξία μα αν την περιεργαστείς η αδράνεια είναι μια ωφέλιμη παύση πριν τη δημιουργία, ένα σώμα που θέλει να νικήσει μα κρατιέται σιωπηλό και ηθελημένα παροπλισμένο για να προετοιμαστεί για την απογείωση. Βρίσκεσαι σε ένα διάλειμμα μαζεύοντας τις εσωτερικές σου δυνάμεις αθόρυβα στο υποσυνείδητό σου. Στην αδράνεια είσαι σαν ανύπαρκτος για τους άλλους μα για εσένα είσαι εκεί που κυριαρχεί το απόλυτο «εσύ» και ας φαίνεται σαν αδυναμία πράξης.

Δυστυχώς στις μέρες μας είναι πρακτικά αδύνατο για τον κοινό νου να αδρανήσει αφού είναι μαθημένος να γεμίζει το κεφάλι του με σκέψεις ακατάπαυστα!

Όποιος σκέφτεται συνέχεια βρίσκεται σε μία κατάσταση προσωπικής χειραγώγησης. Η μία σκέψη φέρνει την άλλη και την άλλη το ένα «και αν» φέρνει το άλλο και κάποια στιγμή μπλοκάρεις, δεν αντέχεις άλλο, επιβάλλεται να αδρανήσεις!

Η αδράνεια είναι μηχανισμός αυτοσυντήρησης, ο οργανισμός σου κατεβάζει ρολά στο μυαλό σου! Αν καταφέρεις να βρεθείς σε αυτή την κατάσταση είσαι ευτυχισμένος αφού αδειάζοντας το κεφάλι σου από την σκέψη αποκτάς το κλειδί της εσωτερικής γαλήνης, την διατήρηση κατάστασης ηρεμίας ενός σώματος κατά τον Νεύτωνα. Οι σκέψεις είναι οι δυνάμεις που σε βγάζουν από την ηρεμία αυτή και δεν οδηγούν πουθενά παρά μόνο σε θόρυβο μέσα στο μυαλό σου! Γι’ αυτό όσες φορές αισθάνεσαι πως δεν μπορείς να κάνεις ούτε βήμα μπρος μα ούτε και πίσω όσες φορές νιώθεις αδρανής, ηρέμησε και μην επιτρέπεις σε κανένα να σου προσδίδει λανθασμένες ταμπέλες! Δεν είσαι αδιάφορος ούτε τεμπέλης ούτε οκνηρός!

Το σώμα-νους χρειάζεται διάλειμμα και βρίσκεται σε διαδικασία επαναφόρτισης! Είναι η στιγμή που ετοιμάζεται να κάνει την έκρηξή του για να πιάσει ουρανό!

Όσο προσπάθω να αποδώσω σε λέξεις την αξία της αδράνειας στην ζωή του ανθρώπου μου ηχούν στην ψυχή μου τα παρακάτω λόγια ενός ανθρώπου σοφού: «Mπορείς να σταθείς έστω για λίγα δευτερόλεπτα στη σιωπή χωρίς σκέψεις; Σε αυτό εκπαιδεύσου μόνο κι όλα τα άλλα θα έρθουν από μόνα τους!»

Σκεπτικοί και Σκεπτικισμός

Ο Σκεπτικισμός αποτελεί κριτική στάση απέναντι στη δυνατότητα κατάκτησης βέβαιης γνώσης του κόσμου. Οι Σκεπτικοί υποστηρίζουν ότι οι αισθήσεις και η νόηση παριστάνουν τα πράγματα όχι όπως είναι πραγματικά, αλλά όπως φαίνονται. Η γνώση δεν είναι βέβαιη και το ίδιο ισχύει και στην περιοχή της ηθικής, όπου το «καλό» και το «κακό» είναι «θέσει» και όχι «φύσει».Ο Σκεπτικισμός συνδέεται με τη διδασκαλία του Πύρρωνα (360-270 πΧ) από την ‘Ηλιδα, που ήταν σύγχρονος του Αριστοτέλη. Για να επιτευχθεί η ευτυχία, σύμφωνα με αυτόν, δεν πρέπει να έχουμε πεποιθήσεις, γνώμες, κλίσεις, αλλά να τηρούμε την «εποχή», δηλαδή να μην εκφέρουμε κρίση.

Στον 3ο και τον 2ο αιώνα πΧ ο Σκεπτικισμός υιοθετείται και μεταφέρεται στην πλατωνική Ακαδημία από τον Αρκεσίλαο (316-242 πΧ) και τον Καρνεάδη (214-129 πΧ). Αναζωπύρωση στον Σκεπτικισμό δίνει στους πρώτους χριστιανικούς χρόνους ο Αινησίδημος (1ος αι πΧ) ο οποίος προβάλλει το πρότυπο του σοφού, που ζει ευτυχισμένος, κατανοώντας πως ούτε από τις αισθήσεις ούτε από τον νου μπορούμε να έχουμε βέβαιη γνώση. Ο Σέξτος ο Εμπειρικός στο έργο του Πυρρώνειαι Υποτυπώσεις διασώζει τα επιχειρήματα των προηγούμενων Σκεπτικών, κυρίως τη διδασκαλία του Πύρρωνα.

Οι σκεπτικοί φιλόσοφοι αμφισβητούν τη δυνατότητα βέβαιης γνώσης και ορθής πράξης. Συνιστούν την εποχή, δηλ. την αναστολή της κρίσης, ως στάση ζωής, που είναι ανάλογη την απραξία των Επικουρείων και την απάθεια των Στωικών. Ο Σκεπτικισμός υπήρξε μια γόνιμη φιλοσοφική κίνηση που πρότεινε την αμφιβολία ως θεραπευτική αγωγή των ανθρώπων, όταν βρίσκονται σε αμηχανία μπροστά στα δύσκολα προβλήματα της ζωής. Πολέμησε τον δογματισμό, δηλ την τάση των ανθρώπων, να δέχονται χωρίς συζήτηση ιδέες και θεωρίες, και προώθησε την κριτική σκέψη.

Αλλάζοντας εμείς, αλλάζει η ζωή μας!

Στην πορεία της ζωής πολλά γεγονότα συμβαίνουν, που μας κάνουν να ανακαλύπτουμε άγνωστες πτυχές του εαυτού μας και μας αναγκάζουν να αναρωτηθούμε: "Eίμαι εγώ αυτός;".

O χρόνος αν και ουσιαστικά δεν υπάρχει, παρ' όλ' αυτά, ό,τι εφηύραμε για να μη συμβαίνουν τα πράγματα συγχρόνως και το ονομάσαμε "χρόνο", περνάει εξαιρετικά γρήγορα. Aλλάζουμε... Mας το δείχνει ο καθρέφτης με τις μικρές αλλά αδιαμφισβήτητες "πινελιές" του πάνω μας.

Mας το λένε καμιά φορά οι φίλοι μας και οι αγαπημένοι μας, αλλά το ίδιο παρατηρούμε κι εμείς σε αυτούς και δεν πολυθέλουμε να το αποδεχθούμε. Δεν είναι και εύκολο!

Kάποιες φορές, όμως, γίνονται πράγματα που φέρνουν τα πάνω-κάτω και έρχεται η στιγμή που αντιλαμβανόμαστε πως δεν είμαστε πια αυτοί που ήμασταν κάποτε, τόσο στην εμφάνιση όσο και στον τρόπο που σκεφτόμαστε.

Τις περισσότερες φορές ανακαλύπτουμε με τρόμο πως η ζωή μας έχει μπει σε αυτόματο πιλότο, μόνο που τα δεδομένα και οι παράμετροι με τα οποία "φορτώσαμε" τον υπολογιστή είναι λάθος...

Μπερδέψαμε τα "θέλω", τη "ματαιοδοξία" και τους "φόβους" μας με τις "προτεραιότητες" που πρέπει να βάλουμε στις ζωές που ζούμε... και κάναμε λάθη που πληρώνουμε, όσο και αν κάποια στιγμή προσπαθούμε να αντιστρέψουμε καταστάσεις και γεγονότα.

Συνήθως η ζωή μας προχωράει με αργούς και κανονικούς ρυθμούς - ρυθμούς μιας ανείπωτης ρουτίνας, χωρίς πλοκή και ενδιαφέροντα. Ζούμε από τη μια μέρα στην άλλη, χωρίς σχεδιασμό... στον αυτόματο πιλότο με τα λανθασμένα δεδομένα να μας οδηγούν στον βαθύ "γκρεμό" που εμείς προγραμματίσαμε.

Kάνουμε τη δουλειά μας, περνάμε χρόνο με τους ανθρώπους μας, διασκεδάζουμε, κάνουμε διακοπές, χαιρόμαστε, απογοητευόμαστε, θυμώνουμε, ερωτευόμαστε, πεισμώνουμε, τρομάζουμε, παίρνουμε και δίνουμε συναισθήματα.

Μα είναι σίγουρο πως, μέσα σε αυτή την πορεία, όσο "ομαλή" και σίγουρη κι αν νομίζουμε πως είναι, αντιλαμβανόμαστε, σε κάποιες στιγμές αυτοκριτικής και αυτοβελτίωσης, πως αλλάζουμε άρδην και ανεπιστρεπτί.

Λέμε, λοιπόν, ότι "ωριμάζουμε" και παίρνουμε τις σωστές αποφάσεις, ή "αναπτυσσόμαστε", βαφτίζοντας κάπως έτσι τις αλλαγές που συντελούνται μέσα μας, από την προσπόριση εμπειρίας μέσω λαθών που κάναμε, επιτυχιών και μεγαλύτερης γνώσης για τη ζωή και τον εαυτό τον δικό μας.

Yπάρχουν όμως κάποιες στιγμές στη ζωή μας που οι αλλαγές συμβαίνουν απότομα... ή απλά γίνονται απότομα και βίαια αισθητές, και μπορεί να είναι τόσο ευχάριστες και επιθυμητές, όσο δυσάρεστες και πολύπλοκα δύσκολες...

Kάτι πάντα συμβαίνει: Ένας δικός μας άνθρωπος φεύγει μακριά, κάποιος άλλος χάνεται, ερωτευόμαστε, χωρίζουμε, γινόμαστε γονείς, αντιμετωπίζουμε μια σοβαρή ασθένεια, ένα ατύχημα, χάνουμε τη δουλειά μας και τη βολή ενός δεδομένου σχεδιασμού και ενός αυθαίρετου μακροχρόνιου προγραμματισμού, όπου οι παράμετροι μιας πιθανής αστοχίας και κάποιου ανατρεπτικού συμβάντος δεν έχουν συνυπολογιστεί... Kι έρχεται η στιγμή που βλέπουμε με τρόμο πως δεν είμαστε πια οι ίδιοι, αλλά οι συνθήκες και οι καταστάσεις γύρω μας μάς έχουν αλλάξει μέσω μιας αργής αλλά σταθερής πορείας, μέχρι που στον δρόμο μας οι πυροκροτητές των αλλαγών κάνουν σπουδαία δουλειά.

Μετά από μήνες ή και χρόνια, συνειδητοποιούμε πως... "κάπως έτσι έγινε... Τότε αρχίσαμε ν' αλλάζουμε". Eίναι δυνατόν, ένα γεγονός, όσο σημαντικό κι αν είναι, να μας αλλάξει τόσο πολύ, που εμείς οι ίδιοι να δυσκολευόμαστε να αναγνωρίσουμε τον εαυτό μας; Ο καθένας μας κουβαλάει πάνω του μια ταυτότητα, ένα προσωπικό αποτύπωμα στον χωροχρόνο.

Aυτά τα δυο περιλαμβάνουν το σύνολο των βιωμάτων μας, μικρών ή μεγάλων, σπουδαίων ή και ασήμαντων, που βιώσαμε και νιώσαμε μέσα μας, ή που κουβαλήσαμε από κάποιους άλλους. Eίμαστε "ακριβώς" αυτά που ζήσαμε. Είμαστε αυτό που μόνοι μας χτίσαμε με τον καιρό!

Ζούμε, αναπολούμε, στοχεύουμε και προσδοκούμε. Προσδοκούμε ακόμα και εκείνα που οι άλλοι θέλουν, βλέπουν ή περιμένουν από εμάς. Έχουμε τη δυνατότητα να επιλέξουμε μερικά από αυτά, να αναλάβουμε κάποιους "ρόλους"... και μερικά τα κάνουμε χωρίς συνειδητές επιλογές, γιατί έτσι έχουμε μάθει, έτσι μπορέσαμε να πράξουμε στο πέρασμα ενός ανύπαρκτου χρόνου που εμείς σκαρφιστήκαμε. Aυτή η ταυτότητα μας δίνει σιγουριά, πιστεύουμε πως ξέρουμε ποιοι είμαστε, τι θέλουμε και πώς μας βλέπουν οι άλλοι. Eίναι η κάρτα αναγνώρισης και η πυξίδα προορισμού συγχρόνως.

Για πού όμως;
Ξαφνικά, ένα συμβάν μπορεί να μας κάνει να συνειδητοποιήσουμε ότι η εικόνα που είχαμε φτιάξει γύρω μας είναι μόνο απατηλή και τίποτε άλλο - άχρηστη και πλασματική. Συνήθως βιώνουμε έντονα αυτή την αλλαγή όταν κάτι μας συναντά, που ισοπεδώνει τα κύρια συστατικά αυτής της ταυτότητάς μας, αυτά πάνω στα οποία βασιζόμαστε: τη δύναμη ή την αδυναμία, την αυτονομία ή την εξάρτηση, την επιτυχία ή την ανεπάρκεια, κι ακόμα την ομορφιά, τη γοητεία, την ανωτερότητα και τα όνειρα που κάποτε κάναμε.

Πρόκειται συνήθως γι’ αυτά μας τα χαρακτηριστικά που κάποτε γράφτηκαν σαν ταμπέλες στο μέτωπό μας και που με αυτές βολευτήκαμε και μ' αυτές πορευτήκαμε στο ταξίδι της ζωής μας.

Όσο πιο προσκολλημένοι είμαστε στην επιβεβαίωση αυτής της εικόνας, τόσο πιο ανατρεπτικό αλλά και επώδυνο, είναι όταν κάτι μας κάνει να σκεφτούμε, να αναλογιστούμε και ν' αναρωτηθούμε αν η ρότα που αρμενίζουμε στη ζωή μας είναι αυτη που οδηγεί στη σωστή κατεύθυνση... αλλα, αλήθεια... ποια είναι η σωστή κατεύθυνση;

Βάζοντας τις "αλλαγές" κάτω από τον μεγεθυντικό φακό, βλέπουμε τι ακριβώς έχει συμβεί με την εικόνας μας... με τη ζωή μας όλη. Και φυσικά δεν θα γίνουμε ξαφνικά κάποιοι άλλοι άνθρωποι. "Εμείς" οι ίδιοι θα μείνουμε! Αυτοί που είμαστε, με κάποιες πινελιές διαφορετικές και ανεξίτηλες - σημάδια του χρόνου που πέρασε και δεν μπορεί πια ν' αλλάξει!

Δεν διαγράφονται ξαφνικά στοιχεία του χαρακτήρα, για ν' αποκτηθούν κάποια άλλα διαφορετικά, επίκτητα και δομικά! Δεν γίνεται από "ονειροπόλος", ξαφνικά να γίνει κάποιος "πραγματιστής", όχι για κανέναν άλλο λόγο, απλώς γιατί τέτοιες "μαύρο-άσπρο" προσωπικότητες δεν κυκλοφορούν ανάμεσά μας, υπάρχουν μόνο στη φαντασία για να μας μπερδεύουν.

Κάθε προσωπικότητα είναι μια σύνθεση από πάρα πολλά διαφορετικά στοιχεία που, για καλή μας τύχη, μπορούν να συνυπάρξουν, αν τα διαχειριστούμε σωστά και κοινωνικά ανθρώπινα. H πραγματική αλλαγή μέσα μας συμβαίνει όταν αρχίζουμε να αντιλαμβανόμαστε πως, εκτός από αυτό που γνωρίζουμε ότι είμαστε, είμαστε και κάτι άλλο κρυμμένο, που εμφανίζεται για να μας αποπροσανατολίζει όταν το ξεχνάμε...

Μόνο τότε δεν θα υποστηρίξουμε λάθη και επιλογές που χαντακώνουν τόσο εμάς, όσο και τις επόμενες γενεές, που με εμπιστοσύνη και άγνοια κινδύνου μάς ακολουθούν μεχρι να είναι αργά πια για ξαφνικές αλλαγές πορείας, τότε που τα λάθη συστηματοποιούνται και παγιώνονται!

Κάποιες φορές, τα πράγματα που συμβαίνουν στη ζωή μάς ανοίγουν μικρά παραθυράκια. Mέσα από αυτά ρίχνουμε ματιές μέσα μας και βλέπουμε πράγματα που δεν πιστεύαμε πως υπάρχουν και που δεν ανταγωνίζονται, αλλά συμπληρώνουν αυτά που ήδη μας ήταν γνωστά.

H αλλαγή αυτή δεν είναι εύκολη, αλλα είναι αρκετά επώδυνη κοινωνικοσυναισθηματικά, και γίνεται γόνιμη μόνον όταν είμαστε έτοιμοι να δεχτούμε ότι είμαστε και το ένα και το άλλο συγχρόνως. Μια σύνθεση χαρακτήρων μέσα στον χωροχρόνο, που την ύπαρξή τους δεν γνωρίζαμε, αλλά αναγκαστήκαμε ξαφνικά να μάθουμε και να βίαια να συνειδητοποιήσουμε.

Πάντα ένας υπομονετικός και καλοπροαίρετος άνθρωπος συνήθως παραμένει υπομονετικός και καλοπροαίρετος. Όταν όμως χάνει τη γη κάτω απ' τα πόδια του, νιώθει τόση απορία, τόση μελαγχολία... τόσο θυμό, που τρομάζει και ο ίδιος με τις αντιδράσεις του. Δεν αναγνωρίζει τον εαυτό του, δεν είναι αυτός, αλλά κάποιος άγνωστος άλλος, που άφησε τον εαυτό του να μετατραπεί σε θανάσιμο όπλο που ζητά εκδίκηση. Kι όμως, μέσα από αυτή την οδυνηρή εμπειρία, μαθαίνει πολλά για τον ίδιο και για τον κόσμο μέσα στον οποίο πρέπει να συνεχίσει να ζει.

H υπομονή και οι όποιες καλές προθέσεις, πάντα είχαν και θα συνεχίσουν να έχουν όρια! Εμείς όμως πρώτοι από όλους δεν τα σεβόμαστε, γιατί ήμασταν εκείνοι... οι άλλοι που μόλις είχαμε γνωρίσει!

Eίναι σημαντικό να μπορείς να είσαι και σκληρός και απότομος όταν ομως είναι επιβεβλημένο και αναγκαίο... Xρειαζόμαστε όλες αυτές τις εμπειρίες της ζωής, ευχάριστες και δυσάρεστες, που μας δίνουν την ώθηση -έστω και άγαρμπα πολλές φορές- να καταλαβαίνουμε σταδιακά, λίγο περισσότερο τον εαυτό μας, άσχετα από αυτό που θέλουμε να παριστάνουμε ή που νομίζουμε ότι οι άλλοι θέλουν να βλέπουν σ' εμάς.

Kάθε συμβάν που πυροδοτεί αλλαγές μέσα μας και κάθε αλλαγή που το προκαλεί, είναι πάντα μια ευκαιρία για ένα δικό μας άλμα μπροστά... Είναι μια ευκαιρία για να αλλάξουμε τα πράγματα που θα αλλάξουν μόνο όταν αλλάξουμε εμείς συνειδητά προς το καλύτερο!

Πώς άραγε μπορούμε να προσδοκούμε σε αλλαγές όλων αυτών που κλέβουν κομμάτια απ' τη ζωή μας, όταν συνεχίζουνε να κάνουμε ακριβώς αυτα που μας έφεραν στις δύσκολες αυτες καταστάσεις που βιώνουμε - αυτά που τα προκάλεσαν; Είμαστε "βολεμένοι και, απλά, δεν θέλουμε να το αντικρίσουμε!

Δεν είναι το φορτίο που μας συνθλίβει. Είναι ο τρόπος που το κουβαλάμε στην πλάτη μας... Όλα είναι θέμα αντιμετώπισης: Αν είμαστε ανοικτόμυαλοι, η ζωή γίνεται πολύ πιο εύκολη. Ένα κουταλάκι αλατιού σε ένα ποτήρι νερό κάνει το νερό να μην πίνεται. Ένα κουταλάκι αλατιού σε μια λίμνη δεν έχει καμιά σημασία.

Όμως και σε κάθε περιπτωση: "Για ν' αλλάξει η ζωή σου... αλλάζεις πρώτα εσύ. Αν δεν σου αρέσει κάτι, άλλαξέ το. Αν δεν μπορείς να το αλλάξεις, άλλαξε τον τρόπο που το αντιμετωπίζεις και όλα καλά θα πάνε".

Φταίνε πάντα οι άλλοι;

Πόσο εύκολο είναι τελικά να αναλαμβάνει κανείς την προσωπική του ευθύνη σε όσα βιώνει;

Οι καταστάσεις δημιουργούνται από μόνες τους ή τις δημιουργούμε εμείς;

Φταίει η μοίρα, το πεπρωμένο, η τύχη ή οι επιλογές που κάνουμε;

Άνδρες και γυναίκες που νιώθουν ότι οι σύντροφοί τους δεν τους καταλαβαίνουν, γονείς που αισθάνονται ότι τα παιδιά τους δεν τους υπολογίζουν, φιλίες που χάνονται με το πέρασμα του χρόνου, αφού ο ένας περιμένει από τον άλλο κάποια κίνηση προσέγγισης, άνθρωποι που ταλαιπωρούνται και εγκλωβίζονται στις ίδιες τους τις επιλογές ή σε επιλογές που έχουν επιτρέψει σε άλλους να τους επιβάλλουν.

Συντροφικές σχέσεις
Συχνά στις συντροφικές σχέσεις ο ένας ρίχνει το «φταίξιμο» στον άλλο, χωρίς να αναρωτηθεί ποια είναι η συμμετοχή του σε όλο αυτό. Είναι πιο εύκολο ή πιο οικείο να στρέφουμε την προσοχή μας στο τι πρέπει να αλλάξει ο άλλος και όχι τι πρέπει να αλλάξουμε εμείς. Αυτό όμως αν και φαίνεται εύκολο, τελικά θα μας εγκλωβίσει.

Δε μπορούμε να ορίσουμε τι θα κάνει ο άλλος, αλλά μόνο τι θα κάνουμε εμείς σε σχέση με τον άλλο. Και αν υπάρχει κάποια πιθανότητα για αλλαγή και μετακίνηση, μόνο έτσι θα γίνει, αν καταφέρουμε να συνεπάρουμε και να εμπνεύσουμε τον σύντροφό μας στην αλλαγή, αλλάζοντας πρώτα εμείς οι ίδιοι.

Διαφορετικά, όσο ο άλλος δεν αλλάζει, εμείς θα «βουλιάζουμε», θα κλεινόμαστε όλο και περισσότερο στον εαυτό μας, θα θυμώνουμε και τελικά θα τον χρεώνουμε για τη δυστυχία μας, ενώ στην πραγματικότητα εμείς δεν θα έχουμε κάνει τίποτα παρά μόνο να περιμένουμε και να υπομένουμε. Ρόλος του συντρόφου δεν είναι να μας κάνει ευτυχισμένους ούτε ολοκληρωμένους ανθρώπους, αυτός είναι ο ρόλος του εαυτού μας, της προσωπικής μας ύπαρξης.

Σχέσεις γονέων-παιδιών
Υπάρχουν γονείς που νιώθουν ότι τα παιδιά τους δεν τους σέβονται, δεν τους υπολογίζουν, δεν τους ακούνε και πιστεύουν ότι δε μπορούν να κάνουν τίποτα σε σχέση με αυτό. Ίσως με έκπληξη θα άκουγαν από τα ίδια τους τα παιδιά ότι κι εκείνα έτσι νιώθουν.

Έχουν λοιπόν να αναρωτηθούν αν είναι πραγματικά κοντά στα παιδιά τους, αν ακούνε τις ανάγκες και τις επιθυμίες τους ή προσπαθούν να τους επιβληθούν, αν παίρνουν στα σοβαρά όσα λένε τα παιδιά ή δεν τους δίνουν μεγάλη σημασία («εντάξει, σιγά, παιδιά είναι, δεν ξέρουν»).

Έχουν να ρωτήσουν τα παιδιά τους πώς νιώθουν, πώς μπορούν να τα βοηθήσουν, τι θα ήθελαν να αλλάξουν, τι τα ενοχλεί και να βρουν ένα νέο τρόπο επικοινωνίας. Με αυτό τον τρόπο, ο γονέας ορίζει τη σχέση που θέλει να έχει με το παιδί του, αντί να το «ανέχεται» και να νιώθει ανήμπορος.

Τα παιδιά, όταν αντιδρούν, θέλουν να περάσουν ένα μήνυμα στους γονείς που είναι πολύ σημαντικό να καταφέρουν να αποκωδικοποιήσουν.

Πίσω από τη σκέψη «δε με σέβεται το παιδί μου», έχει να μπει το ερώτημα «πόσο τελικά το σέβομαι εγώ;» ή και «πόσο σέβομαι τον/την σύντροφό μου;

Τι μηνύματα του έχω περάσει για το σεβασμό μέσα στην οικογένειά μας;». Για να αλλάξει το πρότυπο επικοινωνίας γονέα-παιδιού, χρειάζεται ο ενήλικας να καθοδηγήσει και να διδάξει το παιδί μέσα από το προσωπικό του παράδειγμα.

Η ανάληψη της προσωπικής ευθύνης όσο δύσκολη μπορεί να είναι ταυτόχρονα είναι και ανακουφιστική, λυτρωτική.

Μόνο τότε νιώθουμε ελεύθεροι και ικανοί να αλλάξουμε αυτά που θέλουμε.
Περνάμε από το ρόλο του ηθοποιού που παίζει με δοσμένο σενάριο στο ρόλο του σεναριογράφου της ζωής μας.

Αν θέλουμε να εξελίξουμε τις σημαντικές σχέσεις της ζωής μας, έχουμε να μετακινηθούμε από το «γιατί μου συμβαίνει αυτό;» στο «τι μπορώ να κάνω, για να το αλλάξω;»

Η μετάβαση στην αρετή

Η μετάβαση από την άγνοια στην γνώση δεν οδηγεί τον άνθρωπο να γίνεται υπερήφανος, αλαζόνας, υπερόπτης. Αλλά η γνώση και τα σκήπτρα της, σε οδηγούν να γίνεις ταπεινός, ήρεμος, απλός.

Τότε χάνεται για πάντα η ανάγκη να αποδείξεις και δεν αναζητάς αποδείξεις για τίποτε. Είσαι σε ένα σημείο κατανόησης, αποδοχής.

Αν νομίζουμε ότι κατέχουμε την γνώση και καταλαβαίνουμε μέσα μας να κυριαρχεί η ανάγκη μας για απόδειξη, ας αναζητήσουμε ποια βασικά στοιχεία της γνώσης μας λείπουν.

Τα στοιχεία της γνώσης όταν απουσιάζουν οι άνθρωποι στέκονται σε ένα νομίζω και ζητούν απεγνωσμένα επιβράβευση, επιβεβαίωση, αναγνώριση.

Μα πόση επιβράβευση χρειαζόμαστε για το όνομά μας, είναι μία γνώση που την κατέχουμε. Πόση επιβεβαίωση χρειαζόμαστε για το πόσο χρονών είμαστε, είναι μία γνώση που την κατέχουμε.
Οπότε όταν κατέχουμε την γνώση έρχεται η ηρεμία.

Αν δεν έχω ηρεμία, κάποια στοιχεία της γνώσης μου λείπουν και συνήθως τα στοιχεία της γνώσης που μου λείπουν για να μην έχω ηρεμία στην ζωή μου, είναι η γνώση του είμαι μας. Όταν το μέσα μας το γνωρίσουμε με πολλή υπομονή και σταθερή αναζήτηση, έρχεται η ηρεμία, απλότητα και μέσα από αυτά τα δύο εσωτερικά «κλειδιά» συναντάμε την εσωτερική ευτυχία.

Στα «πρόθυρα» κατάρρευσης το σύμπαν, σύμφωνα με νέα θεωρία

Αποτέλεσμα εικόνας για reality doesn t exist until it is measuredΦυσικοί προτείνουν ένα νέο μηχανισμό «κοσμολογικής κατάρρευσης», σύμφωνα με τον οποίο το σύμπαν σύντομα θα σταματήσει να διαστέλλεται και θα αρχίσει να συρρικνώνεται, καταστρέφοντας τελικά όλη την ύλη που περιέχει.

Μάλιστα, οι υπολογισμοί τους δείχνουν πως, για τα κοσμολογικά δεδομένα, η κατάρρευση θα συμβεί «άμεσα» – δηλαδή σε μερικές δεκάδες δισεκατομμύρια χρόνια.

Όπως αναφέρουν στο άρθρο τους στο περιοδικό Physical Review Letters οι Νεμάνια Κάλοπερ από το πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια και Αντόνιο Παντίλα από το πανεπιστήμιο του Νότιγχαμ, ο μηχανισμός αυτός οφείλεται στη δράση της σκοτεινής ενέργειας και απαντά σε μερικά από τα συμπαντικά «μυστήρια».

Έτσι, δίνει μία ερμηνεία για τη φύση της σκοτεινής ενέργειας και εξηγεί γιατί αυτή τη στιγμή το σύμπαν διαστέλλεται με επιταχυνόμενο ρυθμό.

Οι δύο φυσικοί υποστηρίζουν πως το σύμπαν δημιουργήθηκε με τέτοιες αρχικές συνθήκες που, αν και σε πρώτη φάση είχαν σαν αποτέλεσμα τη διαστολή του, στη συνέχεια θα προκαλέσουν τη συρρίκνωσή του. Επομένως, η «μοίρα» του είναι να καταρρεύσει στο τέλος.

Η «χρονοκαθυστέρηση» στην ενεργοποίηση του μηχανισμού κοσμολογικής συστολής, την οποία περιλαμβάνει το μοντέλο των δύο επιστημόνων, σημαίνει πως το σύμπαν εξελίσσεται με αργό ρυθμό, όπως δείχνουν και τα μέχρι σήμερα παρατηρησιακά δεδομένα για την «ιστορία» του.

Ωστόσο, οι επιστήμονες τονίζουν πως αυτή η «χρονοκαθυστέρηση» δεν ορίσθηκε αυθαίρετα στο μοντέλο τους, ακριβώς για να συμφωνεί με την έως τώρα παρατηρούμενη εξέλιξή του, αλλά είναι «φυσιολογική» από τεχνικής πλευράς, αφού προκύπτει από τη συμμετρία της θεωρίας.

Οι φυσικοί σπεύδουν να συμπληρώσουν πως στόχος τους είναι να εξελίξουν περαιτέρω τη θεωρία τους. «Έχουμε πολλά να κάνουμε ακόμη», αναφέρει χαρακτηριστικά ο Παντίλα.

«Αυτή την εποχή ψάχνουμε έναν τρόπο διατύπωσης της θεωρίας που θα την εναρμονίζει ακόμη περισσότερο με τις βασικές αρχές της κβαντομηχανικής. Θέλουμε επίσης να βρούμε και άλλους τρόπους για τον έλεγχό της, από την πλευρά τόσο της κοσμολογίας όσο και της αστροφυσικής».

«Σε δεύτερη φάση, στοχεύουμε να ψάξουμε με ποιον τρόπο το μοντέλο θα μπορούσε να προκύψει από μία πιο θεμελιώδη θεωρία, όπως η θεωρία των χορδών», συμπληρώνει ο επιστήμονας.

Οι επιστήμονες του LHC ελπίζουν να έρθουν σε επαφή με παράλληλα σύμπαντα!

Επιστήμονες αναμένεται να διεξάγουν ένα πείραμα στον Μεγάλο Επιταχυντή Αδρονίων ελπίζοντας να συνδεθούν με ένα …παράλληλο σύμπαν έξω από το δικό μας!

O πολύπλοκος LHC «επιταχυντής ατόμων» στο κέντρο του CERN στη Γενεύη της Ελβετίας, θα ελευθερώσει τα υψηλότερα επίπεδα ενεργείας από ποτέ, σε μια προσπάθεια να ανιχνεύσει – ή ακόμη και να δημιουργήσει μικροσκοπικές μελανές οπές.

Εάν το επιτύχει, ένα εντελώς νέο σύμπαν θα αποκαλυφθεί και τότε μάλλον, όχι μόνο τα βιβλία της φυσικής θα πρέπει να ξαναγραφτούν, αλλά και τα βιβλία φιλοσοφίας!

Είναι ακόμη πιθανό ότι βαρύτητα από το δικό μας σύμπαν να μπορέσει να «διαρρεύσει» σε αυτό το παράλληλο σύμπαν, λένε οι επιστήμονες του LHC.

Το πείραμα είναι βέβαιο ότι θα πυροδοτήσει κινδυνολογία και επικριτές κατά του LHC, πολλοί από τους οποίους προειδοποίησαν από την αρχή για τον επιταχυντή σωματιδίων υψηλής ενεργείας που θα σημάνει το τέλος μας, δημιουργώντας μια θανάσιμη μαύρη τρύπα που θα καταστρέψει τα πάντα.
Αλλά μέχρι στιγμής η Γενεύη παραμένει άθικτη.

Πράγματι, ο LHC έχει θεαματικά αποτελέσματα επιτυχίας. Πρώτα οι επιστήμονες απέδειξαν την ύπαρξη του φευγαλέου «σωματιδίου του Θεού» το μποζόνιο Higgs – ένα βασικό δομικό στοιχείο του σύμπαντος – και αυτό δείχνει ότι είναι φαινομενικά σε καλό δρόμο για να ανιχνεύσουν την «σκοτεινή ύλη» – μια προηγουμένως μη ανιχνεύσιμη θεωρητική δομή η οποία φαίνεται να αποτελεί την πλειοψηφία της ύλης στο σύμπαν.

Αλλά το επόμενο πείραμα είναι ένα “παιγνίδι αλλαγής.”
O Mir Faizal, επικεφαλής μία από τις τρεις ομάδες των επιστημόνων πίσω από το πείραμα, είπε: «Ακριβώς όπως πολλά παράλληλα φύλλα χαρτιού, τα οποία έχουν δύο διαστάσεις [πλάτος και μήκος] μπορεί να έχουν και μια τρίτη διάσταση [ύψος], κάποια παράλληλα σύμπαντα μπορεί να υπάρχουν σε υψηλότερες διαστάσεις.

«Προβλέπουμε ότι βαρύτητα μπορεί να διαρρεύσει σε αυτές τις πρόσθετες διαστάσεις, και αν ναι, τότε μικροσκοπικές μαύρες τρύπες μπορούν να παραχθούν στον LHC.

«Κανονικά, όταν λέμε για πολλά σύμπαντα, μας έρχεται στο νού η κβαντομηχανική των πολλών κόσμων, όπου κάθε πιθανότητα είναι επίκαιρη. «Αυτό δεν μπορεί να ελεγχθεί και έτσι παραμένει στη σφαίρα της φιλοσοφίας και όχι στην καθαρή επιστήμη.

Πρωτόνια συγκρούονται στο LHC
«Αν η βαρύτητα μπορεί να ρέει έξω από το σύμπαν μας στις πρόσθετες διαστάσεις, ένα τέτοιο μοντέλο μπορεί να ελεγχθεί με την ανίχνευση των μίνι μελανών οπών στο LHC.

«Έχουμε υπολογίσει την ενέργεια στην οποία αναμένουμε να ανιχνεύσουμε αυτές τις μίνι μαύρες τρύπες, στο «ουράνιο τόξο της βαρύτητας»[μια νέα επιστημονική θεωρία].

«Αν εντοπίσουμε στις μίνι μαύρες τρύπες αυτή την ενέργεια, τότε θα ξέρουμε ότι το ουράνιο τόξο και οι επιπλέον διαστάσεις είναι σωστές.»

Ο LHC χρησιμοποιεί ενέργεια που μετράται σε Tera ηλεκτρονιοβόλτ – ένα TeV είναι 1.000.000.000.000, ή ένα τρισεκατομμύριο, ηλεκτρονιοβόλτ

Μέχρι στιγμής, ο LHC ψάχνει για μαύρες τρύπες στα ενεργειακά επίπεδα κάτω του 5,3 TeV.
Αλλά η πιο πρόσφατη μελέτη λέει ότι αυτή είναι πάρα πολύ χαμηλή.

Αντ ‘αυτού, το μοντέλο προβλέπει ότι οι μαύρες τρύπες μπορεί να σχηματιστούν σε επίπεδα ενεργείας τουλάχιστον στα 9,5 TeV σε έξι διαστάσεις και στα 11,9 TeV σε 10 διαστάσεις.

L. Wittgenstein: Tractatus Logico-Philosophicus

2. 011 Είναι ουσιώδες για το πράγμα, να μπορεί να είναι το συστατικό στοιχείο [το μέρος ύπαρξης (Bestandteil)] μιας κατάστασης πραγμάτων.

· Σχόλιο: Μια κατάσταση πραγμάτων, ως μια ατομική κατάσταση ή ως συνένωση για τον εαυτό της ή ως κατάσταση πραγμάτων που υπάρχει, δηλαδή ως γεγονός, δεν αποτυπώνει το αντικείμενο. Τα αντικείμενα είναι τα πράγματα (Sachen ή Dinge). Αυτά χορηγούν ύπαρξη στην υπάρχουσα συνένωση ή σύνδεση. Αυτό το χορηγείν ύπαρξη υπάρχει αρχέγονα και συνιστά το Είναι των αντικειμένων ή πραγμάτων. Αυτό το Είναι επαληθεύει την ουσία του ως ουσία των αντικειμένων με το να ενσαρκώνει τη δυνατότητα ή την ικανότητα να χορηγεί ύπαρξη.

Να σκεπτόμαστε πώς να σκεπτόμαστε

Οι φιλόσοφοι θέτουν κι αυτοί ερωτήματα, όχι για να δώσουν ή να πάρουν πληροφορίες, όπως μπορεί να συμβαίνει με τα κοινά ερωτήματα που μπορεί να διατυπώνει ένας ενήλικος, αλλά για να σκεφτούν το «γιατί» και το «τι». Το σκέφτονται όμως; Προ-καλούν τη σκέψη να σκεφτεί τον εαυτό της, δηλαδή να σκεφτεί φιλοσοφικά. Το φιλοσοφικώς σκέπτεσθαι δεν έχει αρχή και τέλος παρά έρχεται να μας υπενθυμίσει πως δυσκολευόμαστε να σκεφτούμε, όταν βρισκόμαστε σε αμηχανία ή μπροστά σε ένα πρόβλημα. Τι σημαίνει αυτό; Ότι μας παροτρύνει να τα παρατήσουμε; Όχι. Απλώς να ξανασκεφτούμε αυτό που έχουμε σκεφτεί. Να σκεφτόμαστε δηλαδή πώς να σκεφτόμαστε.

Φιλοσοφία της τεχνολογίας

Φιλοσοφία και κοινωνία της πληροφορίας

Εισαγωγικές παρατηρήσεις

Η κοινωνία μας χαρακτηρίζεται γενικώς ως μετα-βιομηχανική κοινωνία και ως κοινωνία της πληροφορίας. Ανάμεσα στην πρώτη και την δεύτερη ορισμένοι πιστεύουν ότι υπάρχει ταύτιση. Αυτό όμως δεν μπορεί να ισχύει κατά τεκμήριο, γιατί η πρώτη αποκτά τα γνωρίσματά της και κατ’ επέκταση το όνομά της από την παραγωγή των βιομηχανικών–αγροτικών προϊόντων και από την οργάνωση της κυκλοφορίας τους, ενώ η δεύτερη από την παραγωγή και οργάνωση της κυκλοφορίας της πληροφορίας. Η κοινωνία της πληροφορίας αναδύεται ως συνέπεια της αναπτυσσόμενης με γοργούς ρυθμούς τεχνολογίας. Η επιτάχυνση της τεχνολογικής ισχύος εκθέτει την κοινωνία, όπως κι αν την ονομάζει κανείς, σε μεγάλους και ραγδαίους μετασχηματισμούς. Στη συνάφεια τούτη, οι παραπάνω μορφές της κοινωνίας δεν είναι ξένες μεταξύ τους αλλά συνυπάρχουν. Η κοινωνία της πληροφορίας είναι μια αδιαμφισβήτητη πραγματικότητα με τα εξής γνωρίσματα:

α) ως όρος έχει γίνει της μόδας μαζί με τον όρο κοινωνία της γνώσης·

β) επιτάχυνση και ανεξέλεγκτη συσσώρευση της πληροφορίας·

γ) ενσωμάτωση της πληροφοριακής τεχνολογίας σε όλα τα είδη της παραγωγής·

δ) εξάρτηση από την τεχνολογία των ηλεκτρονικών υπολογιστών·

ε) η πληροφορία αντιμετωπίζεται ως πρώτη ύλη·

στ) μετατροπή του ανθρώπου σε κατοικίδιο ζώο του ηλεκτρονικού υπολογιστή.

Πράγματι, στη σημερινή εποχή, η πληροφορία είναι το πιο πολύτιμο ψηφιακό αγαθό που διαθέτουμε. Αποτελεί δομικό στοιχείο της Τεχνολογίας της Πληροφορικής και της Επικοινωνίας (ΤΠΕ) και ταυτόχρονα θεμελιώδες χαρακτηριστικό της παιδείας που ανάγεται στην ΤΠΕ ή παράγεται απ’ αυτή. Το αληθινά αξιοσημείωτο εδώ είναι ότι όλα υπόκεινται πλέον στο ρυθμό των ριζικών αλλαγών που επιφυλάσσει η νέα τεχνολογία· αναλογικά, η από εδώ εκπορευόμενη παιδεία υποθάλπει μια ραγδαία ανάπτυξη γνώσης με ταυτόχρονη δημιουργία καινοφανών μορφών αμάθειας και άγνοιας. Έτσι παρατηρούμε να επηρεάζουν σχεδόν καθημερινά τη ζωή μας οι αλλαγές και οι τροποποιήσεις που συμβαίνουν στην αύξηση των πληροφοριών, όπως και στη διαχείριση των πληροφοριακών πόρων. Όσο αυξάνεται ο αριθμός των καλλιεργημένων ανθρώπων, τόσο επιταχύνονται αυτές οι αλλαγές και απαιτούν όλο και πιο οργανωμένα συστήματα πληροφοριών, είτε τα συστήματα αυτά είναι μορφωτικά ιδρύματα είτε άλλα οικονομικά, διαχειριστικά ιδρύματα ή ακόμη και θεσμοί. Συγχρόνως όμως διευρύνεται και η κατάσταση της αμάθειας, της απαιδευσίας, γιατί όλο και περισσότερο οι άνθρωποι απομονώνονται στη λογική οργάνωσης αυτών των συστημάτων και στα όρια της τυποποιημένης γνώσης που αυτά παρέχουν. Τούτο μπορεί να σημαίνει ότι το κεφάλαιο που λέγεται πληροφοριακή επανάσταση δεν αποτελεί απροϋπόθετα εγγύηση και για την πνευματική απελευθέρωση του ανθρώπου.

Κ ε ί μ ε ν α
Ι. «Ακόμη και εκείνοι των οποίων το επάγγελμα δεν επηρεάζεται από τους επιταχυνόμενους ρυθμούς της επεξεργασίας πληροφοριών, υφίστανται τη βαθιά επίδραση των νέων τεχνολογιών εξαιτίας και μόνο της ιδιότητάς τους ως καταναλωτών και κοινών πολιτών. Εν αντιθέσει προς τις άλλου τύπου κοινωνίες, η ζωή στην κοινωνία της πληροφορίας διακρίνεται από πλεονασμό και θόρυβο: υπάρχει γύρω μας εξαιρετικά πολλή πληροφορία και βέβαια αρκετή για όλους. Η ποσότητά της συνεχώς αυξάνεται. Μια κρίσιμη δεξιότητα στην κοινωνία της πληροφορίας συνίσταται στο να προστατεύει κανείς τον εαυτό του από το 99,99 % της παρεχόμενης πληροφορίας, που του είναι άχρηστη.» (Thomas Hylland Eriksen, Η τυραννία της στιγμής).

ΙΙ. «Στην κοινωνία της πληροφορίας, ο πιο ανεπαρκής πόρος για όσους βρίσκονται από την πλευρά της προσφοράς δεν είναι ούτε ο σίδηρος ούτε τα σιτηρά αλλά η προσοχή των άλλων. Όλοι όσοι εργάζονται στον τομέα της πληροφορίας –από τους εκφωνητές των δελτίων καιρών ως τους καθηγητές– συναγωνίζονται για τα ίδια δευτερόλεπτα, λεπτά και ώρες της ζωής των άλλων ανθρώπων. Σε αντίθεση με ό,τι ισχύει για τα φυσικά αντικείμενα, η ποσότητα της πληροφορίας δεν μειώνεται όταν κανείς τη μοιράζει ή την πουλάει. Ούτως εχόντων των πραγμάτων, κάθε επιχείρηση που παρέχει γνώση ή πληροφορία διαθέτει ένα απόθεμα που δεν μπορεί να εξαντληθεί. Τα αγαθά της όμως μπορεί να θεωρηθούν ξεπερασμένα και μη εμπορεύσιμα, πράγμα που συμβαίνει διαρκώς και με αυξανόμενη ταχύτητα» (ό.π.).

ΙΙΙ. «Πληροφορία και νόημα δεν είναι το ίδιο πράγμα. Μιλώντας γενικά, το νόημα συνίσταται στην εισαγωγή μικρών μερών σε ένα μεγαλύτερο, ολοκληρωμένο πλαίσιο, ενώ η πληροφορία είναι το αντίθετο. Η πληροφορία επικοινωνείται ιδανικά ως αμφίδρομος κώδικας, ενώ το νόημα επικοινωνείται πιο συμβολικά. Η πληροφορία “χρησιμοποιείται” ή “γίνεται επεξεργάσιμη”, ενώ το νόημα ερμηνεύεται. Σήμερα είναι προφανές ότι δεν μπορούμε να επιλέξουμε το νόημα σε βάρος της πληροφορίας, αφού, αν κάποιος θέλει λογικά να είναι λειτουργικός στο σημερινό κόσμο, θα πρέπει να είναι σε θέση να αντιμετωπίσει κριτικά μια αφθονία πληροφοριών, επικοινωνούμενων μέσω πολλών διαφορετικών επαφών. Όποιος επιμένει να σταχυολογεί προσωπικά όλες τις εμπειρίες, τελικά θα φάει τα μούτρα του. Το πρόβλημα είναι ότι η μοντέρνα τεχνολογία μας καθιστά ολοένα και περισσότερο παθητικούς παρατηρητές και καταναλωτές και ολοένα και λιγότερο ενεργούς παίκτες. Αυτό μας δημιουργεί ένα έλλειμμα νοήματος» (Lars Svendsen: Η φιλοσοφία της βαρεμάρας).