Παρασκευή 3 Μαρτίου 2017

ΡΗΤΟΡΙΚΗ: ΙΣΟΚΡΑΤΗΣ - Πανηγυρικός (75-81)

[75] Πλείστων μὲν οὖν ἀγαθῶν αἰτίους καὶ μεγίστων ἐπαίνων ἀξίους ἡγοῦμαι γεγενῆσθαι τοὺς τοῖς σώμασιν ὑπὲρ τῆς Ἑλλάδος προκινδυνεύσαντας· οὐ μὴν οὐδὲ τῶν πρὸ τοῦ πολέμου τούτου γενομένων καὶ δυναστευσάντων ἐν ἑκατέρᾳ τοῖν πολέοιν δίκαιον ἀμνημονεῖν· ἐκεῖνοι γὰρ ἦσαν οἱ προασκήσαντες τοὺς ἐπιγιγνομένους καὶ τὰ πλήθη προτρέψαντες ἐπ᾽ ἀρετὴν καὶ χαλεποὺς ἀνταγωνιστὰς τοῖς βαρβάροις ποιήσαντες.

[76] οὐ γὰρ ὠλιγώρουν τῶν κοινῶν, οὐδ᾽ ἀπέλαυον μὲν ὡς ἰδίων, ἠμέλουν δ᾽ ὡς ἀλλοτρίων, ἀλλ᾽ ἐκήδοντο μὲν ὡς οἰκείων, ἀπείχοντο δ᾽ ὥσπερ χρὴ τῶν μηδὲν προσηκόντων· οὐδὲ πρὸς ἀργύριον τὴν εὐδαιμονίαν ἔκρινον, ἀλλ᾽ οὗτος ἐδόκει πλοῦτον ἀσφαλέστατον κεκτῆσθαι καὶ κάλλιστον, ὅστις τοιαῦτα τυγχάνοι πράττων ἐξ ὧν αὐτός τε μέλλοι μάλιστ᾽ εὐδοκιμήσειν καὶ τοῖς παισὶν μεγίστην δόξαν καταλείψειν.

[77] οὐδὲ τὰς θρασύτητας τὰς ἀλλήλων ἐζήλουν, οὐδὲ τὰς τόλμας τὰς αὑτῶν ἤσκουν, ἀλλὰ δεινότερον μὲν ἐνόμιζον εἶναι κακῶς ὑπὸ τῶν πολιτῶν ἀκούειν ἢ καλῶς ὑπὲρ τῆς πόλεως ἀποθνῄσκειν, μᾶλλον δ᾽ ᾐσχύνοντ᾽ ἐπὶ τοῖς κοινοῖς ἁμαρτήμασιν ἢ νῦν ἐπὶ τοῖς ἰδίοις τοῖς σφετέροις αὐτῶν.

[78] τούτων δ᾽ ἦν αἴτιον, ὅτι τοὺς νόμους ἐσκόπουν ὅπως ἀκριβῶς καὶ καλῶς ἕξουσιν, οὐχ οὕτω τοὺς περὶ τῶν ἰδίων συμβολαίων ὡς τοὺς περὶ τῶν καθ᾽ ἑκάστην τὴν ἡμέραν ἐπιτηδευμάτων· ἠπίσταντο γὰρ ὅτι τοῖς καλοῖς κἀγαθοῖς τῶν ἀνθρώπων οὐδὲν δεήσει πολλῶν γραμμάτων, ἀλλ᾽ ἀπ᾽ ὀλίγων συνθημάτων ῥᾳδίως καὶ περὶ τῶν ἰδίων καὶ περὶ τῶν κοινῶν ὁμονοήσουσιν.

[79] οὕτω δὲ πολιτικῶς εἶχον ὥστε καὶ τὰς στάσεις ἐποιοῦντο πρὸς ἀλλήλους, οὐχ ὁπότεροι τοὺς ἑτέρους ἀπολέσαντες τῶν λοιπῶν ἄρξουσιν, ἀλλ᾽ ὁπότεροι φθήσονται τὴν πόλιν ἀγαθόν τι ποιήσαντες· καὶ τὰς ἑταιρείας συνῆγον οὐχ ὑπὲρ τῶν ἰδίᾳ συμφερόντων, ἀλλ᾽ ἐπὶ τῇ τοῦ πλήθους ὠφελείᾳ.

[80] τὸν αὐτὸν δὲ τρόπον καὶ τὰ τῶν ἄλλων διῴκουν, θεραπεύοντες, ἀλλ᾽ οὐχ ὑβρίζοντες τοὺς Ἕλληνας, καὶ στρατηγεῖν οἰόμενοι δεῖν, ἀλλὰ μὴ τυραννεῖν αὐτῶν, καὶ μᾶλλον ἐπιθυμοῦντες ἡγεμόνες ἢ δεσπόται προσαγορεύεσθαι καὶ σωτῆρες, ἀλλὰ μὴ λυμεῶνες ἀποκαλεῖσθαι, τῷ ποιεῖν εὖ προσαγόμενοι τὰς πόλεις, ἀλλ᾽ οὐ βίᾳ καταστρεφόμενοι,

[81] πιστοτέροις μὲν τοῖς λόγοις ἢ νῦν τοῖς ὅρκοις χρώμενοι, ταῖς δὲ συνθήκαις ὥσπερ ἀνάγκαις ἐμμένειν ἀξιοῦντες, οὐχ οὕτως ἐπὶ ταῖς δυναστείαις μέγα φρονοῦντες ὡς ἐπὶ τῷ σωφρόνως ζῆν φιλοτιμούμενοι, τὴν αὐτὴν ἀξιοῦντες γνώμην ἔχειν πρὸς τοὺς ἥττους ἥνπερ τοὺς κρείττους πρὸς σφᾶς αὐτούς, ἴδια μὲν ἄστη τὰς αὑτῶν πόλεις ἡγούμενοι, κοινὴν δὲ πατρίδα τὴν Ἑλλάδα νομίζοντες εἶναι.

***
Έπαινος των προγόνων, που διαμόρφωσαν τη γενιά των Μηδικών.
[75] Βέβαια πρόσφεραν, νομίζω, παρά πολλές ευεργεσίες και αξίζουν χωρίς άλλο τον πιο μεγάλο έπαινο αυτοί που πρόταξαν τα στήθη τους για την ελευθερία των Ελλήνων. Όμως σωστό δεν είναι να ξεχνούμε και εκείνους που έζησαν πριν από αυτόν τον πόλεμο και είχαν στα χέρια τους την τύχη τόσο της μιας όσο και της άλλης πολιτείας: Εκείνοι είναι που άσκησαν τους μεταγενέστερους, έδειξαν στο λαό το δρόμο για την αρετή και τον έκαναν να γίνει ο φόβος και ο τρόμος των βαρβάρων.

[76] Και αυτό γιατί δεν έδειχναν αδιαφορία για τα δημόσια πράγματα, δεν τα εκμεταλλεύονταν σαν να ήταν προσωπικό τους βιος αδιαφορώντας σύγκαιρα γι᾽ αυτά, σαν να ήταν ξένα. Αντίθετα τα νοιάζονταν με την καρδιά τους, σα να ήταν δικό τους χτήμα, μα απομάκρυναν κάθε προσωπικό συμφέρον από αυτά, όπως είναι σωστό να γίνεται πάντα για πράγματα που δε μας ανήκουν. Ούτε και μετρούσαν την ευτυχία με βάση τη χρηματική περιουσία του καθενός· πλούτη σπουδαία και άξια πίστευαν πως έχει αυτός μονάχα που κάνει όσα είναι για να του εξασφαλίσουν το πιο έντιμο όνομα και για να αφήσει στα παιδιά του κληρονομιά την πιο μεγάλη δόξα.

[77] Δε ζήλευαν επίσης την επίδειξη παράτολμης παλικαριάς — γι᾽ αυτό και δεν έπαιρναν μέτρα για να ασκηθεί η τόλμη τους. Παρ᾽ όλα αυτά τους ήταν πιο οδυνηρό να τους κακολογούν οι συμπολίτες τους, παρά να δώσουν τη ζωή τους τιμημένα υπερασπίζοντας την πόλη· και περισσότερη ντροπή τούς έφερνε το σφάλμα που είχε αντίχτυπο στο κοινό συμφέρον από όση νιώθουμε σήμερα εμείς για τα προσωπικά μας λάθη.

[78] Αυτό οφείλεται βασικά στο γεγονός ότι αγρυπνούσαν πάντα για τη δικαιοσύνη και τη σωστή εφαρμογή των νόμων — όχι τόσο γι᾽ αυτούς που αναφέρονταν σε ιδιωτικές συναλλαγές, όσο γι᾽ αυτούς που ρύθμιζαν τις καθημερινές κοινωνικές σχέσεις των πολιτών. Ήξεραν δα ότι οι τίμιοι άνθρωποι δε χρειάζονταν πολλές γραπτές διατυπώσεις· μια απλή έντιμη συμφωνία εύκολα θα μπορούσε να στηρίξει και τις προσωπικές και τις δημόσιες συναλλαγές τους.

[79] Και είχαν τέτοια πολιτική συνείδηση, ώστε ο ανταγωνισμός ανάμεσα στα κόμματα είχε σκοπό όχι βέβαια ποιό θα εξοντώσει το άλλο, για να αναλάβει ύστερα την εξουσία, αλλά ποιό θα πρωτοπροσφέρει τις αγαθές υπηρεσίες του στην πόλη. Και τα πολιτικά τους κόμματα δεν απόβλεπαν σε κομματικά οφέλη, αλλά εξυπηρετούσαν μόνο του συνόλου τα συμφέροντα.

[80] Με τον ίδιο ακριβώς τρόπο ρύθμιζαν και τις σχέσεις τους με τις άλλες πόλεις, τις συμμαχικές: Προστάτευαν τους Έλληνες και δεν τους καταπίεζαν· θεωρούσαν χρέος τους να είναι οι στρατηγοί τους και όχι οι τύραννοί τους· προτιμούσαν να τους αποκαλούν ηγέτες και όχι αφεντικά, σωτήρες και όχι εξολοθρευτές.

[81] Έπαιρναν με το μέρος τους τις πόλεις με τις ευεργεσίες τους και δεν τους ανάγκαζαν με τη βία, και ήταν ο λόγος τους πιο αξιόπιστος από ό,τι είναι σήμερα οι όρκοι. Είχαν την αξίωση οι συμφωνίες και οι συνθήκες να είναι απαραβίαστες σαν την ανάγκη· όχι πως είχαν καμιά έπαρση, που ήταν οι αρχηγοί, αλλά καμάρωναν πραγματικά για τη ζωή τους, που ήταν μετρημένη και άψογη. Ένιωθαν ακόμα χρέος τους στους κατώτερους να φέρονται όπως θα ήθελαν οι ίδιοι να φέρονται οι ανώτεροι σ᾽ αυτούς. Τέλος ο καθένας έβλεπε την πόλη του σαν ιδιαίτερα δικό του τόπο, μα ένιωθε για κοινή πατρίδα όλων την Ελλάδα.

Οι μη πολίτες στην κλασική Αθήνα και Σπάρτη

Αποτέλεσμα εικόνας για Οι μη πολίτες στην κλασική Αθήνα και ΣπάρτηΣτην παρούσα μελέτη θα προσπαθήσουμε να δείξουμε τα χαρακτηριστικά των πληθυσμιακών ομάδων των μη πολιτών σε δύο διαφορετικές πόλεις της αρχαιότητας, την Αθήνα και τη Σπάρτη, να οριοθετήσουμε την προσφορά τους στη ζωή της πόλης και - στο βαθμό που τούτο είναι εφικτό - να τις συγκρίνουμε με τις πληθυσμιακές ομάδες υπηκόων βορειότερων χωρών, που ζουν και εργάζονται σύννομα ή παράνομα στη σύγχρονη Ελλάδα.
 
Παρόλο που οι δούλοι και οι είλωτες σε Αθήνα και Σπάρτη αντίστοιχα ανήκουν στην κατηγορία των μη πολιτών, δε θα ασχοληθούμε μαζί τους, καθώς τούτο έχει γίνει εκτενώς σε προηγούμενη δημοσίευση. Ωστόσο, καθίσταται σχεδόν απαραίτητο να αναφερθούμε στην ιδέα του πολίτη και του μη πολίτη και να προσπαθήσουμε να ξεκαθαρίσουμε το ιδεολογικό υπόβαθρο της κάθε έννοιας στις πιθανές διαστρωματώσεις της, ώστε να δούμε τον γενικό κανόνα πίσω από τις ιδιαιτερότητες που χαρακτηρίζουν το πολιτικό σύστημα της κάθε μίας πόλης χωριστά και να αιτιολογήσουμε γιατί στις πληθυσμιακές ομάδες των μη πολιτών δεν περιλαμβάνεται ο γυναικείος πληθυσμός, που σαφώς στερείται πολιτικών δικαιωμάτων.
 
Πολίτες και μη πολίτες
 
Στα Πολιτικά ο Αριστοτέλης βεβαιώνει ότι η πόλις δε χρειάζεται να συνδυάζεται με μια συγκεκριμένη γεωγραφική θέση[1]. Όμως, η έννοια της χωρικής οριοθέτησης είναι ιστορικά συνδεδεμένη με την έννοια της πόλης-κράτους και πολύ περισσότερο με την ιδέα της υπηκοότητας. Η παροχή της ιδιότητας του πολίτη και η διάκρισή του από τον μη πολίτη ανήκει στο σκληρό πυρήνα της κρατικής κυριαρχίας, έτσι όπως διαμορφώθηκε βάσει πολιτικο-οικονομικών συγκυριών και θρησκευτικών πεποιθήσεων στις πόλεις-κράτη της κλασικής αρχαιότητας, χαρακτηριστικά παραδείγματα των οποίων αποτελούν η Σπάρτη και η Αθήνα.
 
Ως πολιτικές και οικονομικές συγκυρίες θεωρούμε εκείνες που διαμορφώνουν την ιδεολογική σχέση πόλης-κράτους και πολίτη, ορίζοντας ταυτόχρονα και τη διάκρισή του από τον μη πολίτη. Είναι εκείνες που διαμόρφωσαν την ιδεολογία του τι είναι βέλτιστος πολίτης και την ίδια στιγμή ευνόησαν τη συμμετοχή των μη-πολιτών στα οικονομικά δρώμενα της πόλης-κράτους[2]. Ως θρησκευτικές πεποιθήσεις εννοούμε το ρόλο που έπαιξαν τα τοπικά ιερά -αστικά ή μη- στην εδραίωση μιας θρησκευτικής συνοχής[3], από την οποία εξαρτάτο άμεσα η ιδιότητα του πολίτη και η διαφορά του από τον μη πολίτη. Σε ένα πρωτογενές επίπεδο ο νόμος είναι συνέπεια της ιδέας του ιερού. Το ιερό στις αρχαϊκές κοινωνίες επιβάλλει κανόνες συμπεριφοράς και οι κανόνες συμπεριφοράς στην ιστορική τους πορεία καταγράφονται ως νόμοι, γύρω από τους οποίους συσπειρώνεται μια κοινότητα με θρησκευτική ενότητα. Ο ξένος δεν μπορεί να συμμετέχει στη λατρεία του ιερού, δεσμευμένος από τις ευλογίες ή τις κατάρες που ξεστομίζονται για την προστασία της κοινότητας[4]. Η παρουσία του είναι μίασμα, είναι tabu για τη θρησκευτική λειτουργία και συνεπώς δεν μπορεί να υπερβεί την αόρατη διαχωριστική γραμμή που περιβάλλει και προστατεύει τον γνήσιο πολίτη ως μέλος μιας κοινότητας.
 
Αυτός είναι και ο βασικότερος πιθανώς λόγος για τον οποίο δεν μπορούμε να εντάξουμε τις γυναικείες πληθυσμιακές ομάδες στην κατηγορία των μη πολιτών, παρόλο που εμφανώς οι γυναίκες της αρχαιότητας στερούνται πολιτικών δικαιωμάτων. Η γυναίκα ως ιέρεια είναι απόλυτα αναγκαία για τη λειτουργία του ιερού και η παρουσία της –τουλάχιστον στα Θεσμοφόρια και τα Παναθήναια - εγγυάται τη σχέση της γης και του θεσμού πόλης-κράτους Ακόμα και ο Αριστοτέλης με τους αυστηρούς ενίοτε διαχωρισμούς του αναφέρει έστω και καταχρηστικά τον όρο πολίτιδα[5], γεγονός που αιτιολογεί εν μέρει τη θέση μας. Ένας άλλος λόγος είναι ο ρόλος της γυναίκας στην εξασφάλιση της κληρονομικής διαδοχής και συνεπώς του κληρονομικού δικαιώματος του πολίτη[6].
 
Μη πολίτες, λοιπόν, στην αρχαιότητα θεωρούνταν όλοι εκείνοι οι ελεύθεροι πολίτες που δεν πληρούσαν τις πολιτικές, οικονομικές και θρησκευτικές προϋποθέσεις του πολίτη. Δε διέθεταν ακίνητη περιουσία ή πρόσβαση στην πολιτική ιεραρχία και συνεπώς δεν μπορούσαν να παρέμβουν στις αποφάσεις της πόλης–κράτους[7]. Ας δούμε τώρα με ποιο τρόπο συνυ¬πήρξαν με τους γνήσιους πολίτες οι πληθυσμιακές ομάδες των μη πολιτών σε δύο χαρακτη¬ριστικά παραδείγματα ελληνικών πόλεων, την Αθήνα και τη Σπάρτη.
 
Αθήνα
 
Στην Αθήνα οι μέτοικοι είναι εκείνοι που απαρτίζουν την πληθυσμιακή ομάδα των μη πολιτών. Πολιτικά δικαιώματα στην Αθήνα χορηγούνταν μόνο σε ειδικές περιπτώσεις κατά τις οποίες μη πολίτες πρόσφεραν σημαντικές υπηρεσίες στην πόλη και μπορούσαν να γίνουν ισοτελείς[8], αλλά όχι πολίτες[9]. Αυτή ήταν η προστασία του συστήματος, καθώς ο ξένος δεν μπορούσε να συμμετέχει στις αποφάσεις του Δήμου ή να διεκδικήσει κάποιο είδος πολιτικής εξουσίας. Όσον αφορά στην οικονομική βοήθεια της αθηναϊκής δημοκρατίας προς τους μη πολίτες ήταν μάλλον ανύπαρκτη, καθώς δε δικαιούνταν μισθού. Αντίθετα, υπήρξαν οικονομικές υποχρεώσεις των μετοίκων προς την πόλη, όπως το μετοίκιον[10], που συγκαταλεγόταν στα επίσημα έσοδα του κράτους ή τα θεωρικά (για τους εύπορους μέτοικους). Η αθηναϊκή δημοκρατία δεν κατόρθωσε, παρά το γόνιμο σπόρο της, να μεταβληθεί σε οικονομική δημοκρατία. Το μικρό χρονικό διάστημα των μεταρρυθμίσεων που απέδωσαν μετά τους περσικούς πολέμους ένα είδος οικονομικής δημοκρατίας, δε διατηρήθηκε επί μακρόν και δεν αγκάλιασε τις πληθυσμιακές ομάδες των μη πολιτών.
 
Ο αριθμός των μη πολιτών είναι πρακτικά αδιευκρίνιστος. Οι πόλεις στην κλασική περίοδο ήταν πληθυσμιακά μικρές. Δεν αριθμούσαν στην πλειονότητά τους πάνω από 10.000 πολίτες με εξαίρεση την Αθήνα, η οποία στην περίοδο της δημογραφικής ακμής της αριθμούσε περίπου 45.000 πολίτες, άτομα δηλαδή που είχαν πολιτικά δικαιώματα[11]. Οι γυναίκες, οι μέτοικοι και οι δούλοι που αποτελούσαν την πλειοψηφία, στερούνταν πολιτικών δικαιωμάτων. Κατ’ εκτίμησιν, λοιπόν, υπολογίζουμε ένα ποσοστό που αγγίζει το 1/3 του συνολικού πληθυσμού της Αθήνας, αν υποτεθεί ότι στην περίοδο της δημογραφικής ακμής της ο συνολικός πληθυσμός έφθανε τον εκπληκτικό για την εποχή αριθμό των 100.000 περίπου ατόμων.
 
Οι μέτοικοι συμμετείχαν ενεργά στις στρατιωτικές δραστηριότητες ως στρατιώτες κυρίως σε συνοριακά φυλάκια[12], όπως επίσης και στους περισσότερους παραγωγικούς τομείς και όσον αφορά στο εμπόριο, ο ρόλος τους είναι κυριαρχικός[13]. Τα μεγάλα δημόσια έργα[14], οι περισσότερες βιοτεχνίες και αρκετά επαγγέλματα που σχετίζονταν με τις επιστήμες, τις τέχνες, τη φιλοσοφία και τη ρητορική είχαν περιέλθει στα χέρια τους[15]. Ο Αναξαγόρας, ο Δημόκριτος, ο Ιππόδαμος, ο Αριστοτέλης και άλλες σημαντικές φυσιογνωμίες της κλασικής Αθήνας είναι παραδείγματα τέτοιων ανθρώπων που δεν κατείχαν την ιδιότητα του πολίτη, αλλά πρόσφεραν σημαντικές υπηρεσίες στην πόλη.
 
Παρατηρούμε, λοιπόν, ότι στο πολιτικοοικονομικό σύστημα της Αθήνας υπάρχουν σαφείς διαχωριστικές γραμμές, όσον αφορά στα δικαιώματα του πολίτη και του μη-πολίτη. Αντιλαμβανόμαστε ότι ο ιδιοκτήτης γης -πολίτης αθηναίος- έχει την εξουσία και τον απόλυτο έλεγχο του κράτους και των φορέων του, ενώ ο μη-πολίτης είναι μέλος αυτής της οργανωμένης κοινωνίας με σημαντική προσφορά τουλάχιστον στον οικονομικό τομέα, αλλά ξένος[16] σε εκείνα τα θέματα που αφορούν στα προνόμια του γνήσιου Αθηναίου, (πολιτική ιεραρχία, ακίνητη περιουσία, ιερατικά και στρατιωτικά αξιώματα).
 
Σπάρτη
 
Στη Σπάρτη, ένα διαφορετικό κοινωνικό μοντέλο, οι γνήσιοι πολίτες ή ομοίοι ήταν θεωρητικά ίσοι. Οι μη πολίτες, ελεύθεροι κάτοικοι των περιχώρων, ή περίοικοι, ζούσαν με σχετική αυτονομία σε πόλεις η κώμες της ευρύτερης περιφέρειας χωρίς να διαθέτουν λόγο στο χειρισμό των κρατικών υποθέσεων[17].
 
Το κοινωνικό σύστημα που διαμόρφωσε τη σχέση πολιτών και μη πολιτών στη συγκεκριμένη πόλη-κράτος είναι διαφορετικό και βασίζεται σε μια μοναδική παραδοχή. Στη Σπάρτη ο πολίτης είναι ταυτόχρονα και στρατιώτης, όμως ο κλήρος του ανήκει ουσιαστικά στο κράτος. Επίσης, οι Σπαρτιάτες δε σχετίζονται με παραγωγικά επαγγέλματα, αφού η προεξέχουσα ιδιότητά τους είναι η στρατιωτική[18]. Η συμμετοχή των πολιτών στις μεγάλες αποφάσεις της πόλης ήταν μάλλον περιορισμένη[19], πολύ περισσότερο για τους περίοικους, που συνέθεταν την πληθυσμιακή ομάδα των μη πολιτών. Οι περίοικοι στην περίπτωση της Σπάρτης είναι οι κάτοικοι που ζουν στις περιοχές γύρω από τις τέσσερις κώμες στις οποίες είχαν εγκατασταθεί οι σπαρτιάτες πολίτες[20]. Είναι σημαντικό να αναφέρουμε ότι η σπαρτιατική ισονομία δεν είναι άμοιρη της κατοχής γης. Η ύπαρξη πλουσίων Σπαρτιατών και μεγάλων γαιοκτημόνων θέτει αμφισβητήσεις στο θέμα της ισότητας τουλάχιστον όσον αφορά στο θέμα της οικονομίας και των επιδράσεών της στη συγκεκριμένη πόλη-κράτος[21].
 
Όποια εκδοχή και αν θεωρήσουμε ορθή για την καταγωγή των περίοικων, εκείνη του Έφορου ή εκείνη του Ισοκράτη, οι περίοικοι φαίνεται πως διατηρούν σχετική αυτονομία οικο¬νομική και δικαιϊκή στους δήμους τους και συμετέχουν ισότιμα στις πολεμικές επιχειρήσεις ως οπλίτες[22]. Αποκαλούνται γενικώς Λακεδαιμόνιοι και δεν εκδηλώνουν εχθρικές διαθέσεις προς τη Σπάρτη. Ασκούν το επάγγελμα του ξυλουργού, του γεωργού, του κτηνοτρόφου ή του αλιέα, καλύπτοντας το παραγωγικό κενό των ομοίων. Η οικονομική τους δραστηριότητα όμως παραμένει περιορισμένη, εξαιτίας της αυστηρής σπαρτιατικής κηδεμονίας.
 
Ο αριθμός της πληθυσμιακής ομάδας των περιοίκων είναι ουσιαστικά άγνωστος, εξαιτίας έλλειψης συγκεκριμένων στοιχείων. Δεν μπορούμε εδώ να ακολουθήσουμε τον κανό¬να της αναλογίας 1/3, καθώς η Σπάρτη φαίνεται εξαιρετικά ολιγάριθμη ως προς τα μέλη της κοινωνία. Οι 8-9.000 σπαρτιάτες πολίτες[23] σαφώς ήταν υποδεέστεροι αριθμητικά από τους περιβάλλοντες περίοικους. Άλλωστε, η αριθμητική έλλειψη και οι αυστηροί κανόνες αστυνόμευσης των μη πολιτών συνηγορούν προς αυτή την κατεύθυνση.
 
Παρατηρούμε, λοιπόν και στην περίπτωση της Σπάρτης μια χαρακτηριστική συμμετοχή της πληθυσμιακής ομάδας των μη-πολιτών, σε παραγωγικό και στρατιωτικό επίπεδο. Ο περιορισμός της στον παραγωγικό τομέα ήταν επ’ ωφελεία της σπαρτιατικής κοινωνίας, η οποία διατηρούσε μικρή έως ανύπαρκτη σχέση με το σύνολο των τεχνικών επαγγελμάτων[24].
 
Συμπεράσματα και συγκρίσεις
 
Αν αναγάγουμε την έννοια περίοικος και μέτοικος στη σύγχρονη πραγματικότητα, τότε ερχόμαστε αντιμέτωποι με την εικόνα του μετανάστη. Όχι μόνο του διεθνούς αλλά και του εσωτερικού μετανάστη του ‘50 και του ’60, των δύο δεκαετιών που σημάδεψαν το ελληνικό αστυφιλικό φαινόμενο. Ωστόσο, για λόγους μεθοδολογίας δεν μπορούμε να συγκρίνουμε την εσωτερική μετανάστευση με τη συρροή των μετοίκων ή και των περιοίκων ακόμα στις πόλεις-κράτη της αρχαιότητας, καθώς η Ελλάδα του σήμερα είναι μια ενιαία κρατική οντότητα και όχι ένα σύνολο διεσπαρμένων κρατιδίων.
 
Τα ρεύματα της σύγχρονης μετανάστευσης και η άφιξη πληθυσμιακών ομάδων που ζουν και εργάζονται σύννομα ή παράνομα στην ελλαδική επικράτεια, παρουσιάζουν σημαντικές ομοιότητες με εκείνα τα ρεύματα εσωτερικής μετανάστευσης που διαμόρφωσαν το σώμα των μη πολιτών στις μεγάλες πόλεις-κράτη της κλασικής αρχαιότητας. Ωστόσο, θα πρέπει να εντοπίσουμε πως η σύγκριση ανάμεσα στο ζωντανό παρόν και το νεκρό παρελθόν, για το οποίο εμμέσως προσπαθούμε να αντλήσουμε πληροφορίες, είναι ενίοτε παρακινδυνευμένη.
 
Το γεγονός είναι ότι οι πληθυσμιακές ομάδες μεταναστών –το μεγαλύτερο ποσοστό των οποίων συνθέτουν οι Αλβανοί, οι Βούλγαροι, οι Ρουμάνοι και οι Πολωνοί[25]- ως σύγχρονοι μέτοικοι έχουν να αντιμετωπίσουν τον εθνικό μύθο, που έχει χτιστεί πάνω στην κοινή παραδοχή μιας εθνοτικής, θρησκευτικής και γλωσσικής ομοιογένειας του ελληνικού πληθυσμού[26]. Η διαφορά βρίσκεται στο γεγονός ότι η πόλις-κράτος – πιθανώς εξαιτίας της περιορισμένης έκτασής της - διέθετε αποτελεσματικότερο τρόπο ελέγχου του μεταναστευτικού ρεύματος και σαφώς ορθολογικότερο τρόπο εκμετάλλευσης του ανθρώπινου δυναμικού που της παρείχε.
 
Η ελληνική κοινωνία δέχθηκε χιλιάδες μετανάστες[27], στην πλειοψηφία τους παράνομους, χωρίς να διαθέτει το κατάλληλο θεσμικό πλαίσιο για να αντιμετωπίσει το φαινόμενο[28]. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα τη σπασμωδική αντίδραση της ελληνικής κοινωνίας (βλ. φαινόμενο Τσενάι) και την αφύπνιση της συλλογικής μνήμης σε σχέση με τη μεταναστευτική εμπειρία του ίδιου του ελληνικού λαού. Στο μακρινό παρελθόν δε διακρίνεται η ίδια σπασμωδική αντίδραση[29], πιθανώς εξαιτίας του γεγονότος ότι ο μετανάστης της αρχαιότητας είχε να αντιμετωπίσει εξαρχής ένα δομημένο σύστημα συμπεριφοράς και πολιτικής το οποίο είτε αποδεχόταν είτε όχι.
 
Τα θρησκευτικά κριτήρια για την αποδοχή της εικόνας του μετανάστη εμφανίζουν δυνατότητες αναλογικής σύγκρισης, ιδιαίτερα μετά τις ομαδικές βαπτίσεις αλβανών μεταναστών που είχαν ως στόχο την αλλαγή της εικόνας τους στην κοινή γνώμη, τη διευκόλυνση της ενσωμάτωσής τους στην ελληνική κοινωνία και τη διεκδίκηση της πολιτικής νομιμότητας. Όσον αφορά τώρα στην προσφορά τους, οι σύγχρονοι μετανάστες –τουλάχιστον εκείνοι της πρώτης γενεάς- αναλαμβάνουν τη διαχείριση επαγγελμάτων που θεωρούνται κατώτερα ή υποτιμητικά για την ελληνική κοινή γνώμη και αναλογικά θυμίζουν τους χειρώνακτες του Αριστοτέλη, τους μέτοικους και τους περίοικους που αναλάμβαναν την εκτέλεση βαρέων επαγγελμάτων στην αρχαιότητα. Η συμβολή των μεταναστών, στην αύξηση του ακαθάριστου εθνικού εισοδήματος είναι σημαντική, ιδιαίτερα μάλιστα μετά τη σχετική νομιμοποίηση και την ένταξή τους στο φορολογικό σύστημα.
 
Τα στρατιωτικά κριτήρια δεν παρουσιάζουν προς το παρόν αναλογίες, εκτός και αν υπάρξουν σχετικές νομοθετικές ρυθμίσεις στο δίκαιο της ευρωπαϊκής ένωσης για την παροχή διπλής ιθαγένειας οι οποίες θα περιέχουν και τη διάταξη της υποχρεωτικής στράτευσης. Μια τέτοια διάταξη ευνοεί ιδιαίτερα χώρες με υψηλούς αριθμούς μεταναστών όπως η Ελλάδα, η Γερμανία και η Αγγλία, αλλά είναι εξαιρετικά αμφίβολη έως αδύνατη η εφαρμογή της προς το παρόν, παρόλο που το συγκεκριμένο μοντέλο εφαρμόζεται στις Η.Π.Α.
 
Βάσει των παραπάνω, η γενική εικόνα που διαμορφώνεται από την ανάλυση της έννοιας μη πολίτης αναδεικνύει τη δυναμική και τη ρευστότητα των πληθυσμιακών μοντέλων τόσο κατά την αρχαιότητα όσο και στη σύγχρονη εποχή. Σήμερα, σε μια εποχή παγκόσμιων πληθυσμιακών αλλαγών και ανακατατάξεων, το μάθημα που αντλείται από τη σχέση περιοίκων ή μετοίκων και πολιτών είναι επίκαιρο και υποδεικνύει το δεν πρέπει να γίνει, προκειμένου να αποφευχθούν ιδιαίτερα οδυνηρές τριβές για την ανθρωπότητα στο εγγύς μέλλον.
 ---------------------------------
Σημειώσεις - Παραπομπές
 
[1] Ιστορικά, οι πολίτες διάφορων πόλεων-κρατών μετακίνησαν απλά ολόκληρο το κράτος τους σε μια νέα θέση. Είναι κλασικό το παράδειγμα των Ίωνων της Φώκαιας και της Τέω, που μετέφεραν τις πόλεις τους στην Ιταλία (Ελέα) ή τη Θράκη (Άβδηρα) αντίστοιχα, για να αποφύγουν τον πέρση βασιλέα Κύρο. Βλ. επίσης, Manville Ph. B., The Origins of Citizenship in Ancient Athens, (Princeton NJ, 1990): 39
[2] Η άρνηση εν γένει του Αριστοτέλη να αποδώσει την ιδιότητα του πολίτη στον χειρώνακτα, αντανάκλαση της γενικότερης ιδεολογίας της εποχής του, αφήνει ένα παραγωγικό κενό που ευνοεί κατά την άποψή μας την αθρόα συρροή μετοίκων. Περισσότερα για το θέμα βλ. P. Borgeaud κ. ά, Ο έλληνας άνθρωπος4, μτφρ. Χ. Τασάκος, (Αθήνα 1996): 67
[3] Polignac F. de, Η γέννηση της αρχαίας ελληνικής πόλης, μτφρ.Ν. Κυριαζόπουλος, Μ.Ι.Ε.Τ., (Αθήνα 2000): 113.
[4] Βλ. Λεξικό Σουϊδα, Β. Κατασαρός, (εισαγ), (Αθήνα 2002): 414, λήμμα Εξαράσασθαι. «το εκτελέσαι τα αράς, τουτέστι τας ευχάς ας επί ταις ιδρύσεσι των ναών ειώθασι ποιείσαι».
[5] Σακελαρίου Μ.Β., Η αθηναϊκή δημοκρατία2, ( Ηράκλειο 2000): 129, σημ. 2.
[6] Finley M.I. Ancient History, Evidence and Models, (London 1985):92
[7] ό.π. Σακελλαρίου, σ. 132.
[8] ό.π. Σακελλαρίου σ. 138
[9] Οι τραπεζίτες Πασίων ή ο Φορμίων που απέκτησαν πλήρη πολιτικά δικαιώματα είναι σπάνιες εξαιρέσεις που επιβεβαιώνουν μάλλον τον κανόνα. Βλ. Σακελαρίου σ 36-37.
[10] Το ίδιο σ. 140.
[11] Andrewes Αρχαία Ελληνική Κοινωνία2, μτφρ. Α. Παναγόπουλος, (Αθήνα, 1987): 104 «Όχι βέβαια ότι στην Αθήνα παρακολουθούσαν ταχτικά τις συνεδρίες της εκκλησίας του δήμου περισσότεροι από ένα μικρό ποσοστό (σε εποχή που μπορεί να υπήρχαν ακόμη και 45 χιλιάδες πολίτες με δικαίωμα ψήφου), ...».
[12] ό.π. Σακελλαρίου σ. 140.
[13] Το ίδιο σ. 139.
[14] ό.π. Andrewes σ. 206-208.
[15] Το ίδιο σ.177
[16] ό.π. Σακελαρίου σ. 139
[17] ό.π. Andrewes σ. 98.
[18] Μήλιος Α. κ. ά., Δημόσιος και ιδιωτικός βίος στην Ελλάδα Ι: Από την αρχαιότητα έως και τα μεταβυζαντινά χρόνια, (Πάτρα 2000): 49
[19] το ίδιο σ. 94. Βλ. Επίσης Andrewes σ. 98.
[20] το ίδιο σ. 37.
[21] το ίδιο σ. 18.
[22] ό.π. Μήλιος σ. 185. Βλ., επίσης, Andrewes σ. 242.
[23] ό.π. Andrewes σ. 98.
[24]ό.π., Borgeaud σ. 153.
[25] Μαρβάκης Αθ. και άλλοι (Επιμ.), Μετανάστες στην Ελλάδα, (Αθήνα 2001):109
[26] Το ίδιο σ. 21
[27] Από στοιχεία του Ο.Α.Ε.Δ. και του Εθνικού Ινστιτούτου Εργασίας ο αριθμός των σύννομων μεταναστών ανέρχεται στο 1.000.000. Το 50% διαμένει στην Αθήνα.
[28] Νιτσιάκος Β. Μαρτυρίες αλβανών μεταναστών, (Αθήνα 2003): 15
[29] ό.π. Σακελαρίου, σελ 140

Πώς ακουγόταν στην αρχαιότητα οι απαγγελίες των Ομηρικών επών;

Τα Ομηρικά έπη γράφτηκαν πιθανών στα τέλη του 8ου αιώνα π.Χ. και καταγράφτηκαν με εντολή του Πεισίστρατου τον 6ο. Κατά την προφορική παράδοση, οι ποιητές τα απάγγειλαν στο κοινό σε γιορτές και στις αυλές επιφανών αρχόντων.

Ο Georg Danek του Πανεπιστημίου της Βιέννης και ο Stefan Hagel της Αυστριακής Ακαδημίας των Επιστημών παρουσιάζουν μια εκδοχή του πώς ακούγονταν τα ποιήματα αυτά όταν τα τραγουδούσαν στα αρχαία Ελληνικά.

Το παρακάτω απόσπασμα αποτελείται από τους στίχους 267-299 της 8ης Ραψωδίας της Οδύσσειας, όπου ο Δημόδοκος τραγουδάει για τον έρωτα του Άρη για την Αφροδίτη.

Η μελωδία που θα ακούσετε δεν είναι φυσικά ακριβής, αλλά χρησιμοποιήθηκαν μουσικολογικές θεωρίες για την κατά προσέγγιση αναπαραγωγή της, έχοντας και ως δεδομένο πως οι ποιητές έπαιζαν μουσικά όργανα όπως η φόρμιγξ, μία λύρα τεσσάρων χορδών, στην οποία αυτοσχεδίαζαν όπως αυτοσχεδίαζαν και στους στίχους.


 
Το απόσπασμα από τη Ραψωδία Θπου ακούγεται:
 
ἀμφἌρεος φιλότητος ἐϋστεφάνου τἈφροδίτης,
ὡς τὰ πρῶτἐμίγησαν ἐν Ἡφαίστοιο δόμοισι
λάθρῃ· πολλὰ δὲ δῶκε, λέχος δᾔσχυνε καὶ εὐνὴν
Ἡφαίστοιο ἄνακτος. ἄφαρ δέ οἱ ἄγγελος ἦλθεν
Ἥλιος, ὅ σφἐνόησε μιγαζομένους φιλότητι.
Ἥφαιστος δὡς οὖν θυμαλγέα μῦθον ἄκουσε,
βῆ ῥἴμεν ἐς χαλκεῶνα, κακὰ φρεσὶ βυσσοδομεύων·
ἐν δἔθετἀκμοθέτῳ μέγαν ἄκμονα, κόπτε δὲ δεσμοὺς
ἀῤῥήκτους ἀλύτους, ὄφρἔμπεδον αὖθι μένοιεν.
αὐτὰρ ἐπεὶ δὴ τεῦξε δόλον κεχολωμένος Ἄρει,
βῆ ῥἴμεν ἐς θάλαμον, ὅθι οἱ φίλα δέμνια κεῖτο·
ἀμφὶ δἄρἑρμῖσιν χέε δέσματα κύκλῳ ἁπάντῃ,
πολλὰ δὲ καὶ καθύπερθε μελαθρόφιν ἐξεκέχυντο,
ἠΰτἀράχνια λεπτά· τά γοὔ κέ τις οὐδὲ ἴδοιτο,
οὐδὲ θεῶν μακάρων· περὶ γὰρ δολόεντα τέτυκτο.
αὐτὰρ ἐπεὶ δὴ πάντα δόλον περὶ δέμνια χεῦεν,
εἴσατἴμεν ἐς Λῆμνον, ἐϋκτίμενον πτολίεθρον,
ἥ οἱ γαιάων πολὺ φιλτάτη ἐστὶν ἁπασέων.
οὐδἀλαὸς σκοπιὴν εἶχε χρυσήνιος Ἄρης,
ὡς ἴδεν Ἥφαιστον κλυτοτέχνην νόσφι κιόντα·
βῆ δἴμεναι πρὸς δῶμα περικλυτοῦ Ἡφαίστοιο,
ἰχανόων φιλότητος ἐϋστεφάνου Κυθερείης.
ἡ δὲ νέον παρὰ πατρὸς ἐρισθενέος Κρονίωνος
ἐρχομένη κατἄρἕζεθ· ὁ δεἴσω δώματος ᾔει
ἔν τἄρα οἱ φῦ χειρὶ ἔπος τἔφατἔκ τὀνόμαζε·
«δεῦρο, φίλη, λέκτρονδε, τραπείομεν εὐνηθέντε·
οὐ γὰρ ἔθἭφαιστος μεταδήμιος, ἀλλά που ἤδη
οἴχεται ἐς Λῆμνον μετὰ Σίντιας ἀγριοφώνους.»
ὣς φάτο, τῇ δἀσπαστὸν ἐείσατο κοιμηθῆναι.
τὼ δἐς δέμνια βάντε κατέδραθον· ἀμφὶ δὲ δεσμοὶ
τεχνήεντες ἔχυντο πολύφρονος Ἡφαίστοιο,
οὐδέ τι κινῆσαι μελέων ἦν οὐδἀναεῖραι.
καὶ τότε δὴ γίνωσκον, ὅ τοὐκέτι φυκτὰ πέλοντο.

Μια απάντηση στη κρίση

Μια απάντηση στη κρίση
Τα τελευταία χρόνια πορευόμαστε στη ζωή μας με τη Δαμόκλειο σπάθη της κρίσης.

Μια κρίση που έχει ανατρέψει πολλές ισορροπίες στην καθημερινότητά μας. Μια κρίση που απλώνεται σε πολλούς τομείς της ζωή μας και μοιάζει με ένα μαύρο σύννεφο το οποίο καλύπτει στο διάβα του κάθε αχτίδα φωτός. Εμείς λοιπόν που βρισκόμαστε εντός αυτής της κρίσης; Μήπως είμαστε βαθιά καλυμμένοι κάτω από το μαύρο σύννεφο ή μήπως προσπαθούμε να αγγίξουμε την αχτίδα φωτός;

Αν είμαστε καλυμμένοι κάτω από το μαύρο σύννεφο, μοιάζει να είμαστε εγκλωβισμένοι σε μαύρες σκέψεις όπου τα πράγματα οδηγούν σε αδιέξοδο. Η ύπαρξη μας μοιάζει με μια σκιά που ανά διαστήματα παρασύρουν τα φώτα της νύχτας δίχως προορισμό. Νιώθουμε ένα κενό, μια διάχυτη θλίψη η οποία μας καταβάλλει βουλιάζοντας όλο και περισσότερο στα έγκατα της βαθιάς μελαγχολίας. Έχουμε την αίσθηση ότι τίποτα δεν έχει νόημα καθώς το παρόν μας κατευθύνει πίσω στο ένδοξο παρελθόν. Μήπως όμως θα μπορούσαμε να δημιουργήσουμε και τώρα ένα ένδοξο παρόν;

Η κρίση γεννά δυσκολίες αλλά και ευκαιρίες για ανασυγκρότηση δυνάμεων, αναγέννηση προς ένα νέο διαφωτισμό του πνεύματος και της ψυχής. Ένα διαφωτισμός που θα μας φέρει κοντά στο φως της ψυχής μας καθώς είχαμε ξεχάσει να την τρέφουμε με πολύτιμα συστατικά όπως η ανιδιοτελή αγάπη, η άνευ όρων αποδοχή των αδύναμων κομματιών μας, η φροντίδα “των θέλω μας”, η ευγένεια.

Τώρα μπορούμε να κυνηγήσουμε τα όνειρα της ψυχής μας κόντρα στο ρεύμα της σήψης και να διώξουμε μακριά καθετί οπισθοδρομικό. Μπορούμε να σταθούμε με ρώμη στην ελπίδα, στην αισιοδοξία έχοντας ως όπλα μας την ενσυναίσθηση, την ευγνωμοσύνη, την πλήρη ανάληψη ευθυνών των πράξεων μας. Κοιτώντας αρχικά μέσα μας μπορούμε έπειτα να κοιτάξουμε τον συνάνθρωπο μας. Και αν καλλιεργήσουμε τα ψυχικά μας αποθέματα τότε μπορούμε να προσφέρουμε στο διπλανό μας. Έτσι μόνον θα καταφέρουμε να γίνουμε αληθινά συλλογικά όντα σε μια κοινωνία που χρειάζεται καθάριο φως, σε μια κοινωνία που θα εξοστρακίσει την κρίση.

Διατηρήστε άσβεστη την εσωτερική σας φλόγα. Αδράξτε την κάθε μέρα με ταπεινότητα και ευγνωμοσύνη δίχως επάρσεις και προσωπεία.

Όνειρα: Πότε βλέπουμε εφιάλτες και τι σημαίνουν;

ΟΝΕΙΡΑ ΚΑΙ ΕΦΙΑΛΤΕΣ

Όλοι οι άνθρωποι βλέπουμε όνειρα κατά την διάρκεια της νύχτας, κάποια τα θυμόμαστε και αλλά τα ξεχνάμε, κάποια μας χαροποιούν και άλλα μας δημιουργούν δυσάρεστα συναισθήματα. Σύμφωνα με τον Γιούνγκ τα όνειρα είναι μια μικρή κρυμμένη πόρτα στις εσωτερικές και μυστικές κοιλότητες της ψυχής. Ανά τους αιώνες τα όνειρα και η ερμηνεία τους απασχολούσε ιδιαίτερα τους ανθρώπους και συνεχίζει να είναι ένα θέμα προς συζήτηση και διερεύνηση. Τι είναι λοιπόν το όνειρο; Είναι η βίωση μιας σειράς εικόνων, ήχων, συναισθημάτων, ιδεών που εμφανίζονται κατά την διάρκεια του ύπνου και πιο συγκεκριμένα κατά την διάρκεια της φάσης REM. Το περιεχόμενο των ονείρων είναι συχνά αδύνατον ή απίθανο να συμβεί στην φυσική πραγματικότητα και είναι πέρα από τον έλεγχο αυτού που το βιώνει. Θα μπορούσαμε λοιπόν να πούμε ότι το όνειρο άλλοτε είναι ένας χαρούμενος αγγελιοφόρος και άλλοτε ένας εφιάλτης.

Ο εφιάλτης εμφανίζεται όταν τα πιο συνηθισμένα όνειρα δεν επιτρέπουν την έκφραση των συναισθημάτων που βιώνει το άτομο. Χαρακτηρίζονται από σύνθετο περιεχόμενο και προκαλούν ανησυχία, φόβο, άγχος, λύπη και ενοχές. Σε ορισμένες περιπτώσεις οι εφιάλτες μπορεί να συνοδεύονται από σωματικά συμπτώματα όπως εφίδρωση, ταχυπαλμία, αίσθημα πνιγμού κλπ. Εμφανίζονται συνήθως τις πρώτες πρωινές ώρες όπου οι περίοδοι ύπνου REM (Rapid Eye Movement) είναι μεγαλύτερες. Έχει υπολογιστεί ότι κάθε βράδυ ο ύπνος ενός ανθρώπου περιλαμβάνει από 3 εώς 5 περιόδους REM.

Όσον αφορά το περιεχόμενο που μπορεί να έχουν οι εφιάλτες συνήθως αφορά απειλητικές καταστάσεις για το ίδιο το άτομο (π.χ. καταδίωξης, απειλής, κινδύνου, αρρώστιας, επερχόμενο θανάτου κλπ.) . Σε άλλες περιπτώσεις το περιεχόμενο τους μπορεί να σχετίζεται με πραγματικά γεγονότα του παρελθόντος τα οποία κάνουν την επανεμφάνιση τους με την μορφή εφιαλτών κατά την διάρκεια του ύπνου και αυτό θεωρείται ένα από τα χαρακτηριστικά συμπτώματα της Διαταραχής Μετατραυματικού Στρες. Τα άτομα που πάσχουν από αυτή την διαταραχή είχαν βιώσει ή είχαν γίνει μάρτυρες ενός τραυματικού, σωματικά απειλητικού γεγονότος ή είχαν μάθει ότι είχε συμβεί ένα τραυματικό γεγονός σε ένα συγγενικό τους πρόσωπο.

Το 50% των ενηλίκων εμφανίζουν περιστασιακά εφιάλτες με μεγαλύτερη συχνότητα στις γυναίκες. Ενώ το 5%-10% έχει εφιάλτες από μια ή περισσότερες φορές τον μήνα.

Τα αίτια για τα οποία ένας άνθρωπος μπορεί να ευθύνονται για τους εφιάλτες είναι:

Φυσική ή συναισθηματική απώλεια αγαπημένου προσώπου.

Άγχος, ψυχολογική εξουθένωση που απορρέει από την επαγγελματική ή κοινωνική ζωή (π.χ. αλλαγή εργασίας, οικονομικά προβλήματα).

Σωματικές ασθένειες που συνοδεύονται από πυρετό, χειρουργικές επεμβάσεις, σύνδρομο της άπνοιας και άλλες διαταραχές του ύπνου.

Τραυματικά γεγονότα όπως σωματική ή σεξουαλική κακοποίηση, ατυχήματα, καταστροφικά γεγονότα ή φυσικές καταστροφές π.χ. τζουνάμι, σεισμός, είτε από ανθρώπινες ενέργειες π.χ. τρομοκρατικές επιθέσεις, πόλεμος κλπ.

Υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ, στερητικό σύνδρομο κατά την προσπάθεια απεξάρτησης από τοξικές ουσίες.

Λήψη ερεθισμάτων τρόμου από ταινίες ή βιβλία που έχουν το ανάλογο περιεχόμενο.

Κατανάλωση μεγάλης ποσότητας τροφής πριν από τον νυχτερινό ύπνο.

Ένας πιο λειτουρικός τρόπος επικοινωνίας με το παιδί

Ένα παιδί μεγαλώνει νιώθοντας ασφάλεια με τους γονείς του όταν εκείνοι του μιλούν με τρυφερότητα. Πολλές φορές οι γονείς μπαίνουν στη διαδικασία να κατηγορούν ή να διατάζουν το παιδί τους, χωρίς συχνά να το αντιλαμβάνονται και κυρίως χωρίς να συνειδητοποιούν οι ίδιοι τα αρνητικά συναισθήματα που προκαλούνται με αυτόν τον τρόπο στο παιδί, όπως άγχος, φόβο ή ενοχές.

Τέτοιου είδους συμπεριφορές μπορεί να μην είναι λειτουργικές για την ψυχική υγεία του παιδιού, ωστόσο δεν ευθύνονται και οι ίδιοι οι γονείς καθώς βγαίνουν αυτόματα. Ο κάθε άνθρωπος έχει μάθει μέσα απο το περιβάλλον και τα βιώματα του, κυρίως από την παιδική του ηλικία, να επικοινωνεί με συγκεκριμένους τρόπους με τους άλλους.

Οφείλουμε να αντιληφθούμε ότι όταν διατάζουμε ή κατηγορούμε το παιδί δε βοηθάμε την επικοινωνία μας μαζί του, άλλα ούτε και το αίσθημα ασφάλειας που θέλουμε να λαμβάνει εκείνο από εμάς. Συγκεκριμένα, όταν του δίνουμε διαταγές όπως για παράδειγμα ''Διάβασε!'' ή ''Άλλαξε τα ρούχα σου!'' χωρίς να το αντιλαμβανόμαστε σε συνειδητό επίπεδο, αγχώνουμε το παιδί, το οποίο προσπαθεί να μας ικανοποιήσει. Το αποτέλεσμα είναι, όταν εκείνο δεν εκτελεί τις διαταγές μας να αισθάνεται ότι είναι ανίκανο να μας ικανοποιήσει.

Όμως, αν προβληματιστούμε περισσότερο, θα κατανοήσουμε πως οι διαταγές δεν χρειάζονται, καθώς το παιδί γνωρίζει καλά τι πρέπει να κάνει. Γνωρίζει ότι πρέπει να διαβάσει ή να μαζέψει τα παιχνίδια του. Το ίδιο μπορεί να αισθάνεται και στις περιπτώσεις όπου το κατηγορούμε. Όταν για παράδειγμα του λέμε ''είσαι τεμπέλης και δεν διαβάζεις'', ή ''είδες ο Γιωργάκης που έγραψε καλύτερα από σένα στο διαγώνισμα''; αυτομάτως το παιδί νιώθει ενοχές και άγχος. Είναι σημαντικό, βέβαια, να τονιστεί ότι ενώ η πρόθεση του γονέα ειναι θετική σε αυτές τις περιπτώσεις μιας και θεωρούμε αυτονόητο πως έχει έγνοια για το παιδί του και επιδιώκει το καλύτερο γι΄αυτό. Ωστόσο ο τρόπος δεν βοηθά την επικοινωνία μαζί του με αποτέλεσμα το παιδί να εκπαιδεύεται σε συμπεριφορές που θα εγκαταστήσει αργότερα και εκείνο στη ζωή του.

Ένα σημαντικό στοιχείο που βοηθάει στην εκπαίδευση του παιδιού είναι οι γονείς να έχουν ορίσει σαφή όρια. Να τονίσουμε όμως πως τα όρια δεν τα βαζουμε στο παιδί αλλά σε εμάς. Πιο συγκεκριμένα, δε λέω στο παιδί μου ''κλείσε τον υπολογιστή'', αλλά όταν για παράδειγμα το έχουμε ενημερώσει για την ώρα που πρέπει να τον κλείσει και εκείνο δεν τηρεί τον κανόνα, πηγαίνουμε και κλείνουμε εμείς τον υπολογιστή. Αυτό γίνεται όμως με απόλυτη τρυφερότητα και όχι με παρατηρήσεις, ώστε το παιδί να μπορέσει να λάβει το μήνυμα, να το κατανοήσει και να εκπαιδευτεί. Έτσι του λέμε για παράδειγμα, ''αν δεν είναι κλειστός ο υπολογιστής σε 5 λεπτά, τότε θα έρθω εγώ να τον κλείσω'. Ακόμη κι αν το παιδί δεν κρατήσει τα επιθυμητά όρια, εμείς θα το εκπαιδεύσουμε σε αυτό, με τη συμπεριφορά μας!

Και αν εκείνο συνεχίζει να φωνάζει και να γκρινιάζει του δίνουμε δίκιο! Είναι τόσο φυσικό το παιδί να επιδιώκει να συνεχίσει μια συμπεριφορά που του δίνει χαρά και ευχαρίστηση!

Δεν αθετούμε όμως σε καμια περίπτωση και τα όρια που εμείς έχουμε ορίσει. Έτσι, όταν εκείνο συνεχίζει και γκρινιάζει εμείς μπορούμε να του πούμε:
''έχεις δίκιο να φωνάζεις μάτια μου. Και γω τα ίδιο θα έκανα στη θέση σου''.

Με αυτόν τον τρόπο το παιδί νιώθει οτι δεν κατηγορείται, δεν αυτο-ενοχοποιείται για τα συναισθήματα του, μαθαίνει σιγά-σιγά πως δεν αποκομίζει κάποιο όφελος από την γκρίνια του και νιώθει ασφάλεια και αποδοχή από τους γονείς του.

Με διαφορετικά λόγια, θέτοντας ο ίδιος ο γονιός όρια και τηρώντας τα με τρυφερό τρόπο βοηθάει στην καλύτερη εκπαίδευση και στην εξασφάλιση ενός περιβάλλοντος ασφάλειας και ψυχικής ηρεμίας για το παιδί.

Τα παιδιά έχουν ανάγκη να εκπαιδευτούν από τους γονείς τους με ενθάρρυνση. Φράσεις όπως ''Μπράβο, υπέροχο αυτό που έκανες'' ενδυναμώνουν την αυτοπεποίθηση του παιδιού. Επίσης, όταν ο γονιός αναφέρει πόσο περήφανος είναι για εκείνο, βελτιώνει την αυτοεικόνα του παιδιού και έτσι αισθάνεται ότι οι γονείς του, που είναι οι πιο σημαντικοί άνθρωποι στη ζωή του, το αποδέχονται, αρκεί βέβαια να είμαστε και ειλικρινείς! ώστε να μην δίνουμε διπλά μηνύματα!

Πολλές φορές όμως ο τρόπος που έχουμε μάθει να επικοινωνούμε, προκύπτει αυτόματα από τα δικά μας βιώματα ή από δικές μας καθημερινές εντάσεις και προβλήματα, με συνέπεια να απευθυνόμαστε στο παιδί με φωνές ή κατηγόριες. Η ενοχή για τους γονείς, δεν είναι καλός σύμβουλος σε αυτές τις περιπτώσεις. Πάντοτε υπάρχει χώρος για διορθωτικές συμπεριφορές!

Όταν το παιδί μας μιλάει άσχημα ή γίνεται επιθετικό με λόγια ή με άσχημες χειρονομίες ο γονιός δεν πρέπει να απαντάει σε αυτά που λέει το παιδί. Αντιδρώντας στις άσχημες συμπεριφορές του παιδιού είναι σα να μπαίνουμε σε μία διαδικασία να συγκρουστούμε μαζί του. Αρκετές φορές οι γονείς απορούν πως γίνεται ενώ οι ίδιοι για παράδειγμα, ποτέ δεν έκαναν άσχημες χειρονομίες, το παιδί να κάνει όταν θυμώνει. Είναι αλήθεια, πως οι γονείς είναι τα κύρια πρότυπα των παιδιών, όμως τα παιδιά έχουν επιρροές και απο αλλού, όπως για παράδειγμα από το διαδίκτυο ή τους συμμαθητές τους. Τα παιδιά κάποιες φορές έχουν την αναγκη να υιθετήσουν μια μη-επιθυμητή συμπεριφορά για να εναντιωθούν στους γονείς τους. Αυτό συμβαίνει καθώς, εκτός από την ανάγκη τους να είναι αποδεκτά, έχουν και μια εσώτερη ανάγκη που αφορά τη διαφοροποίηση τους από τους γονείς και την εξέλιξη τους. Σε τέτοιες αρνητικές συμπεριφορές, όταν δίνουμε βαρύτητα και προσοχή, το παιδί αντιλαμβάνεται το όφελος της συμπεριφοράς του και επαναλαμβάνει την συμπεριφορά. Είναι βοηθητικό, να μην απαντούμε σε τέτοιες περιπτώσεις και να αποφεύγουμε να μπούμε σε διαμάχη μαζί του.

Συνοψίζοντας λοιπόν, τα παιδιά έχουν ανάγκη από ένα είδος επικοινωνίας που θα διασφαλίζει το αίσθημα της ασφάλειας και της αποδοχής μέσα από την ενθάρρυνση και την απόλυτη τρυφερότητα.

Αρνητικά συναισθήματα: Ποιες είναι οι σωματικές τους επιπτώσεις;

Μια ματιά στο πώς όλα τα αρνητικά μας συναισθήματα μπορούν να εκφραστούν σωματικά, καταστρέφοντας την υγεία μας.

Έχουμε μιλήσει αρκετές φορές για το πώς η σωματική και η ψυχική μας υγεία συνδέονται και μάλιστα πολύ περισσότερο από όσο είχαμε φανταστεί. Γνωρίζουμε, για παράδειγμα, ότι το χρόνιο στρες μπορεί να έχει καταστροφικές συνέπειες για το σώμα μας, από μυϊκούς πόνους μέχρι αύξηση του κινδύνου για διαβήτη και πολλές ακόμα σοβαρές επιπλοκές.

Το στρες ίσως να είναι μονάχα η κορυφή του παγόβουνου, όταν μιλάμε για αρνητικά συναισθήματα. Ο φόβος, ο θυμός, η καταπίεση και ο κοινωνικός αποκλεισμός προκαλούν εξίσου μεγάλα προβλήματα για όλους μας σε καθημερινή βάση, δημιουργώντας έναν φαύλο κύκλο προβλημάτων για την υγεία μας. Κι αυτός είναι ακόμα ένας λόγος που πρέπει να μάθουμε να διαχειριζόμαστε τα αρνητικά αυτά συναισθήματα καλύτερα. Και αυτοί είναι μερικοί μόνο από τους πιο εύκολους τρόπους να αποκτήσουμε περισσότερο έλεγχο πάνω στην ψυχική μας υγεία.

Εκφραζόμαστε συχνά
Το να εσωτερικεύουμε αυτά που νιώθουμε - είτε είναι καλά, είτε άσχημα συναισθήματα - ποτέ δεν πρόκειται να έχει καλή κατάληξη. Πόσο μάλλον, μια έρευνα του 2016 από το Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ απέδειξε πως το να μην εκφράζουμε τα συναισθήματά μας μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο θανάτου από καρδιακή προσβολή ή ορισμένα είδη καρκίνων. Συνεπώς, δεν αρνούμαστε πλέον στον εαυτό μας την ανάγκη της έκφρασης.

Ψάχνουμε την ισορροπία
Το πανάρχαιο ρητό λέει “Παν μέτρον άριστον”, και έχει απόλυτο δίκιο. Φαίνεται να εφαρμόζεται σε κάθε πιθανή πτυχή της υγείας μας, από τις τροφές που πρέπει να καταναλώνουμε, μέχρι και τον τρόπο ζωής μας, τις καθημερινές μας συνήθειες και τον τρόπο που επεξεργαζόμαστε τα συναισθήματά μας. Όταν αφήνουμε την ενέργεια του στρες, του φόβου, και κάθε άλλου αρνητικά φορτισμένου αισθήματος να βγει εκτός ελέγχου, οι επιπτώσεις σύντομα γίνονται ορατές—αϋπνία, ροπή προς την υπερφαγία, μυϊκοί πόνοι και σπασμοί, υπερκόπωση… Για αυτόν ακριβώς τον λόγο είναι σημαντικό να αποκτήσουμε ως συμμάχους διάφορες τεχνικές χαλάρωσης, είτε μιλάμε για yoga, για ασκήσεις αναπνοής, ή για κάποιο χόμπι που μπορεί αποδεδειγμένα να μας βοηθήσει (όπως η δημιουργική απασχόληση με την τέχνη, το διάβασμα, κ.α.).

Φροντίζουμε το σώμα μας
Νους υγιής εν σώματι υγιεί. Υπάρχουν αναρίθμητες πλέον μελέτες που αποδεικνύουν ότι η σωματική άσκηση μπορεί να βοηθήσει και την ψυχική μας υγεία, καταπολεμώντας το στρες και διατηρώντας το μυαλό μας δυνατό. Μάλιστα, δεν είναι λίγοι οι ειδικοί που στηρίζουν την άποψη ότι η γυμναστική πλέον μπορεί να… συνταγογραφείται σε ασθενείς με προβλήματα ψυχικής υγείας ως εξίσου αποτελεσματική μέθοδος θεραπείας με τα διάφορα φάρμακα που αντιμετωπίζουν κατάθλιψη ή αγχώδεις διαταραχές.

Ζητάμε βοήθεια
Στο τέλος, δεν πρέπει να ξεχνάμε ποτέ ότι δεν υπάρχει καμία ντροπή στο να ζητήσουμε βοήθεια. Δυστυχώς, ζούμε σε μια χώρα που το στίγμα των ψυχικών νοσημάτων εξακολουθεί να είναι ισχυρό, και η επιλογή να κατεδαφίσουμε αυτό το τείχος βρίσκεται στο χέρι μας. Από το να μιλήσουμε σε ένα αγαπημένο μας πρόσωπο, μέχρι να ζητήσουμε βοήθεια από έναν ειδικό για να διαχειριστούμε καλύτερα την κατάστασή μας, κανένα απαρχαιωμένο στερεότυπο δεν πρέπει να μας σταματάει από το να φροντίζουμε την υγεία και την ζωή μας.

Τέλος, οφείλουμε να γνωρίζουμε ότι αυτές οι τεχνικές, όσο βοηθητικές κι αν μπορούν να είναι, δεν μπορούν να υποκαταστήσουν την διάγνωση ενός ειδικού, ή την ανάγκη χορήγησης φαρμακευτικής αγωγής, αν κριθεί αναγκαία.

Πόσες θερμίδες καίει το σεξ;

Όλοι το έχουμε αναρωτηθεί, ή το έχουμε πει ως αστείο. Ποια είναι όμως η αλήθεια;

Όταν μιλάμε για γυμναστική και κάψιμο θερμίδων, το μυαλό μας πάει αμέσως στο τρέξιμο, ή στις ασκήσεις με βάρη. Πηγαίνει όμως στο σεξ; Σίγουρα το έχουμε ακούσει κάποια φορά - ίσως και σαν αστείο - ότι το σεξ είναι πολύ καλή γυμναστική. Είναι όμως αλήθεια αυτό;

Όχι. Μας στεναχωρεί που το λέμε, αλλά όχι. Οι θερμίδες που καίμε κατά την διάρκεια του σεξ δεν μπορούν να συγκριθούν με αυτές που θα καίγαμε κάνοντας κανονική γυμναστική. Κι όμως, οι θερμίδες δεν είναι το παν. Το σεξ είναι όντως μια δραστηριότητα που αυξάνει τους παλμούς της καρδιάς.

Συγκεκριμένα, μέσα από μία (από τις πολλές) μελέτες που έχουν γίνει πάνω στο ζήτημα, είχε αποκαλυφθεί πως οι θερμίδες που καίγονται κατά το σεξ είναι περίπου οι μισές σε σχέση με 30 λεπτά τρέξιμο στον διάδρομο. Άλλες μελέτες τοποθετούν αυτό το νούμερο ακόμα πιο χαμηλά. Υπάρχουν όμως τρόποι να… εκμεταλλευθείτε το σεξ για να χάσετε περισσότερες θερμίδες; Ναι, με αυτό μπορούμε να βοηθήσουμε.

Περισσότερη ώρα
Όπως είναι απόλυτα λογικό, όσο περισσότερη ώρα κάνετε σεξ, τόσες περισσότερες θερμίδες θα κάψετε—υπολογίζοντας, πάντα, και το ζήτημα της κούρασης.

Κάντε το πιο… καυτό
Όσο πιο θερμός είναι ο χώρος που κάνετε σεξ, τόσο περισσότερο θα ιδρώσετε, με αποτέλεσμα να κάψετε περισσότερες θερμίδες.

Δοκιμάστε διαφορετικές στάσεις
Ξανά, είναι πολύ λογικό ότι κάθε διαφορετική στάση θα ασκεί περισσότερη πίεση σε διαφορετικές μυϊκές ομάδες και μπορεί να μας “κουράσει” με εντελώς άλλους τρόπους.

Βέβαια, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι, εκτός από το ζήτημα της γυμναστικής και των θερμίδων, το σεξ έχει πολλά ακόμη επιστημονικά αποδεδειγμένα οφέλη για την υγεία μας. Ας ρίξουμε μια ματιά στα πιο σημαντικά.

Βοηθάει την καρδιά
Οι άνδρες που κάνουν σεξ τουλάχιστον δύο φορές την εβδομάδα έχουν λιγότερες πιθανότητες να πάσχουν από καρδιοπάθεια, όπως έδειξε μια μελέτη που δημοσιεύθηκε στο American Journal of Cardiology.

Χαλαρώνει το στρες και προσφέρει καλύτερο ύπνο
Μετά από έναν οργασμό, οι ορμόνες οξυτοκίνη και προλακτίνη απελευθερώνονται στον οργανισμό, οι οποίες σχετίζονται με θετικά, χαλαρωτικά συναισθήματα και υπνηλία.

Πιο δυνατοί μύες του πυελικού εδάφους
Οι μύες του πυελικού εδάφους στηρίζουν την ουροδόχο κύστη, τα έντερα και την μήτρα. Όταν συσφίγγονται και χαλαρώνουν - όπως κατά την διάρκεια του σεξ - γίνονται πιο δυνατοί.

Ποιο είναι το μεγάλο μυστικό του βλάκα;

“Ποιο είναι το μεγάλο μυστικό του βλάκα;” ρώτησαν κάποτε τον κ. Κόινερ“Αυτό που τον κάνει ακατανίκητο, ανυπέρβλητα κακό και πάντα νικητή;

– Το μεγάλο μυστικό του βλάκα, χμ, για να σκεφτώ λίγο… Ε… μάλλον ότι δεν του περνά καν από το μυαλό, δεν διανοείται ότι μπορεί για μια στιγμή να ‘χει άδικο. Κι αν του περάσει μια στάλα υποψίας από το μυαλό, γρήγορα τη διώχνει. Αυτός βλαξ; Ποτέ των ποτών. Οι άλλοι είναι πάντα. Έτσι γίνεται αδίσταχτα θρασύς, υπέροχα επικίνδυνος, ανυπέρβλητα αλαζονικός. Και πείθει. Γιατί πάντα υπάρχουν αρκετοί βλάκες για να σχηματίσουν μια πλειοψηφία. Αυτό είναι το μυστικό όπλο του βλάκα. Μα γι αυτό ακριβώς πρέπει να εξολοθρεύουμε τη βλακεία, γιατί κάνει βλάκες αυτούς που τη συναντούν.

“Άραγε η βλακεία οδηγεί στην κακία ή η κακία οδηγεί στην βλακεία; Τον Ρώτησαν
-Ούτε το ένα ούτε το άλλο .. Απάντησε ο κ Κόινερ . Και τα δυο δεν είναι παρά συμπτώματα . Η βαθύτερη αιτία είναι η δυσανεξία απέναντι σε ένα Απύθμενο εσωτερικό κενό… Ο Βλάξ το Υποψιάζεται, αλλά καθώς αδυνατεί να το παραδεχτεί, το Απωθεί. Το παραγεμίζει είτε σωματικά -λαιμαργία-είτε στρεφόμενος προς τον εξωτερικό κόσμο: Με κακία. Προσπαθώντας να Επιβάλλει την εξουσία του ελπίζει να ξεχάσει την εσωτερική του κενότητα ..αλλά εκείνη επιστρέφει τα βραδιά καθώς ετοιμάζεται να κοιμηθεί… ή τα πρωινά λίγα δευτερόλεπτα πριν ανοίξει τα ματιά του. Φαύλος κύκλος.

“Ποιες δραστηριότητες επιλέγει συνήθως ο Βλάκας ;”
-Επειδή είναι ανασφαλής επιλεγεί δραστηριότητες που του δίνουν μια Ψευδαίσθηση παντοδυναμίας . Καθώς είναι περιορισμένος στην Βλακεία του διαθέτει και ορισμένα πλεονεκτήματα: Οργανωτικότητα , επιμονή και υπομονή, Τα καταφέρνει συνήθως να οικειοποιείται δουλειές άλλων. Εξάλλου διαθέτει και ένα σπάνιο χάρισμα: δεν έχει καθόλου την αίσθηση της Ευγνωμοσύνης… Καθώς επίσης είναι και βλάκας δεν μπορεί να διανοηθεί ότι κάνει κάτι το κακό, καρπουμενος τον πνευματικό ή μη μόχθο, άλλων. Αυτό αποτελεί επισυνεπεια του ΜΥΣΤΙΚΟΥ ΟΠΛΟΥ ΤΟΥ ΒΛΑΚΑ.

“Ποια Ύπαρξη ενοχλεί περισσότερο τον Βλάκα;”
-Η αλογόμυγα … Γιατί τον βάζει σε υποψίες αυτογνωσίας.

“Ναι κύριε Κόινερ… Αλλά γιατί από την άλλη η αλογόμυγα πάει και κολάι στα μούτρα του Βλάκα;”
– Διότι δεν μπορεί να ανεχτεί την Βλακεία… Αυτή είναι η μοίρα της αλογόμυγας .
“Και γιατί ο Βλάκας παρόλο που είναι πιο δυνατός δεν εξοντώνει την Αλογόμυγα;”

-Γιατί είναι βλάκας και υπερβολικός. Προσπαθεί να την εξοντώσει με κανονιές… Μονό ένας βλάκας θα προσπαθούσε να εξοντώσει μια Αλογόμυγα με κανόνι…-
“Και ποια θα ήταν η λύση;”

Η λύση θα ήταν να έπαυε να είναι Βλάκας. Αλλά καθώς αυτό είναι αδύνατον δυστυχώς δεν υπάρχει λύση: Ούτε για τον βλάκα αλλά και ούτε για την Αλογόμυγα…

“Και δεν είναι Τραγικό για τον Βλάκα να πρέπει να υποφέρει διαρκώς την ενοχλητική του Αλογόμυγα;”
-Ε όχι και τόσο. Tι να πούνε και όσοι θα πρέπει να υποφέρουνε τον βλάκα;

“Πως είναι δυνατόν ο Βλάξ να μην έχει ΚΑΘΟΛΟΥ την αίσθηση του χιούμορ;”

– Στην ουσία η έκλειψη Χιούμορ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΕΙ ΤΟΝ ΒΛΑΚΑ. Διότι , αν είχε στοιχειώδη αίσθηση του Χιούμορ δεν θα έπαιρνε και τον εαυτό του τόσο σοβαρά, οπότε θα έπαυε νάναι και βλάκας .

“Και ποια είναι τα πιο σημαντικά Χαρακτηριστικά της Βλακείας ;” Ρώτησαν κάποτε τον κ Κόινερ.
-”Ας τα πάρουμε ένα ενα” απαντησε ο κ Κοινερ.

– Πρώτα απ όλα ο Βλάξ δεν έχει καμιά ικανότητα μεταφορικής σκέψης. Τα παίρνει όλα Κ Υ Ρ Ι Ο Λ Ε Κ Τ Ι Κ Α…Έτσι αδυνατεί να καταλάβει πότε ο συνομιλητής του μεταφέρει μια άποψη άλλων από την άποψη του ιδίου του συνομιλητή του. Δεν μπορεί να αντιληφθεί την εντός εισαγωγικών φράση…

 Εκείνο για το οποίο είμαι Βέβαιος είναι ότι η Ανθρώπινη Βλακεία είναι Ακατανίκητη, Κ Υ Ρ Ι Ο Λ Ε Κ Τ Ι Κ Α!!

Διαφοροποίηση: το κλειδί για την αυτογνωσία και την ψυχική μας υγεία

Η Διαφοροποίηση είναι μια σπουδαία έννοια και, όπως θα περιγράψω παρακάτω, ο διαφοροποιημένος άνθρωπος μοιάζει να είναι ο «τέλειος» άνθρωπος, μολονότι το τέλειο δεν υφίσταται στη ζωή. Για να ακριβολογούμε πρόκειται για έναν αυθεντικό, ισορροπημένο και ψυχικά υγιή άνθρωπο.

Δεν είναι τυχαίο ότι η διαφοροποίηση αποτελεί το σημαντικότερο ίσως μακροπρόθεσμο στόχο στην ψυχοθεραπεία – ένα στόχο που κατακτούμε βήμα-βήμα. Όταν μιλάμε για διαφοροποίηση, ουσιαστικά αναφερόμαστε σε ένα πράγμα, που έχει όμως πολλές προεκτάσεις στο ποιοι είμαστε γενικότερα: στη διαφοροποίηση από την οικογένεια καταγωγής μας.

Η Διαφοροποίηση και το αντίθετό της, η συγχώνευση, έχει να κάνει με το πόσο μπορούμε να έχουμε διαφορετικά συναισθήματα, να σκεφτόμαστε διαφορετικά, να έχουμε διαφορετικές απόψεις και να κάνουμε ουσιαστικά, κι όχι επιφανειακά ή αντιδραστικά, διαφορετικές επιλογές από την οικογένεια που μας έφερε στον κόσμο ή από το γονιό με τον οποίο είμαστε πιο κοντά. Έχει να κάνει με το πόσο έχουμε αποβάλει επιβαρυντικά – και τελικά αταίριαστα προς εμάς – συναισθήματα και σκέψεις (π.χ. περιττά άγχη και φόβους) που έχουμε κληρονομήσει από την οικογένειά μας, δυσλειτουργικά πρότυπα και τρόπους αλληλεπίδρασης και μία συναισθηματική υπερεμπλοκή με τους δικούς μας ανθρώπους, που καταλήγει να μας βασανίζει, χωρίς πολλές φορές να το συνειδητοποιούμε.

Τι είναι η Διαφοροποίηση
Διαφοροποίηση είναι η ικανότητα να είμαι ο εαυτός μου, με τη μικρότερη δυνατή επιρροή από τις απόψεις ή τις αντιδράσεις των άλλων. Πρόκειται περισσότερο για μια συνεχή προσπάθεια για ισορροπία, παρά για ένα στόχο ο οποίος μπορεί ποτέ να επιτευχθεί στο 100%. Ο στόχος αυτός καθίσταται εξαιρετικά δύσκολος στην ελληνική οικογένεια, καθώς το «διαφορετικό» ή η υγιής συναισθηματική απόσταση συνοδεύεται συχνά από μεγάλες ενοχές εκ μέρους του παιδιού - και του μετέπειτα ενήλικα - προς το γονιό. Η ενοχοποίηση βέβαια αυτή χτίζεται από το γονιό προς το παιδί συνειδητά ή ασυνείδητα με διάφορους τρόπους.

Όταν ο γονιός είναι αρκετά απαιτητικός ή ελεγκτικός και ζητάει, με τον τρόπο του, τη συμμόρφωση του παιδιού με όσα ο ίδιος θέλει για αυτό ή όταν παίρνει το παιδί με το μέρος του, καθιστώντας το συμμέτοχο όλων των προβλημάτων που έχει με το σύντροφό του (και έτερου γονέα του παιδιού) ή όταν το παιδί αισθάνεται το γονιό του αρκετά αδύναμο ή όταν ο γονιός τονίζει διαρκώς στο παιδί το πόσο θυσιάστηκε για αυτό, όλα τα παραπάνω οδηγούν αρκετά εύκολα στην ενοχοποίηση του παιδιού και στη συγχώνευσή του με το γονέα.

Αποτέλεσμα των παραπάνω, είναι ένας μη διαφοροποιημένος άνθρωπος, ή αλλιώς ψευδο-εαυτός, ο οποίος έχει χαμηλή αυτογνωσία. Μολονότι μπορεί να πιστεύουμε ότι γνωρίζουμε ξεκάθαρα ποιοι είμαστε, έχουμε τελικά πολλά τυφλά σημεία, εσωτερικές συγκρούσεις κι αντιφάσεις που πολλές φορές δεν αντιλαμβανόμαστε. Συχνά αυτό που σκεφτόμαστε ή αισθανόμαστε (αν και εφόσον το συνειδητοποιούμε ξεκάθαρα) διαφέρει πολύ από αυτό που εκφράζουμε ή πράττουμε. Μπορεί επίσης είτε να υποτιμούμε είτε να υπερεκτιμούμε τον εαυτό μας και να λειτουργούμε με πολλούς κανόνες και μεγάλες προσδοκίες από τους άλλους.

Ένας μη διαφοροποιημένος άνθρωπος συνήθως απλά αντιδρά στο περιβάλλον του και μπορεί να θυσιάζει την ατομικότητά του για χάρη της ενότητας, της συναισθηματικής εγγύτητας, της αποδοχής και της έγκρισης από τους άλλους. Σε αυτές τις περιπτώσεις, η ανάγκη για εγγύτητα και η ανάγκη για ατομικότητα βιώνονται με ένα συγκρουσιακό τρόπο που δεν επιτρέπει τη συνύπαρξη και των δύο. Έτσι είτε συγχωνεύομαι με τον άλλον, είτε αποφεύγω τις στενές σχέσεις γιατί τις βιώνω απειλητικά – ότι θα με «ρουφήξουν», θα με καταδυναστεύσουν και θα χάσω την ατομικότητά μου.

Επιπλέον, όταν υπάρχει έλλειψη διαφοροποίησης, η αλήθεια δεν είναι τα γεγονότα καθαυτά αλλά η εσωτερική συναισθηματική μας κατάσταση, δηλαδή το άγχος ή οι φόβοι μας για το παρόν και το μέλλον. Το άγχος είναι η συναισθηματική μας αντίδραση απέναντι σε έναν υπαρκτό ή φανταστικό κίνδυνο. Η αντίδρασή μας μπορεί να είναι στιγμιαία ή χρόνια. Το χρόνιο άγχος σχετίζεται κυρίως με φανταστικούς ή προσδοκώμενους κινδύνους κι αυξάνεται όταν ο βαθμός διαφοροποίησης είναι χαμηλός. Οι χρόνιοι φόβοι επομένως είναι πάντα κληροδοτημένοι από την οικογένειά μας, είτε το συνειδητοποιούμε εκ πρώτης είτε όχι, και μεταβιβάζονται στην οικογένεια που εμείς δημιουργούμε. Οι άνθρωποι εκδηλώνουμε συνήθως δυσάρεστα συμπτώματα όταν ο βαθμός διαφοροποίησης είναι χαμηλός.

Αντίθετα, ο διαφοροποιημένος άνθρωπος, ή αλλιώς ακέραιος εαυτός, διαθέτει σημαντική αυτογνωσία και, για αυτό ακριβώς το λόγο, είναι σε θέση να αξιολογήσει πιο ρεαλιστικά τον εαυτό του. Αν είμαι σε θέση να με αξιολογήσω πιο ρεαλιστικά, έχω, κατ’επέκταση, πιο ρεαλιστικές προσδοκίες από τον εαυτό μου, αλλά και από τους άλλους, χωρίς να παίρνω ακραίες θέσεις. Ο διαφοροποιημένος είναι ένας ψύχραιμος και υπεύθυνος για τη ζωή του άνθρωπος. Είναι εκείνος που γνωρίζει τις ευθύνες του απέναντι στους άλλους, χωρίς όμως να είναι υπερβολικά υπεύθυνος για αυτούς. Το τελευταίο είναι ένα μεγάλο θέμα, το οποίο συνήθως δεν συνειδητοποιούμε, όταν εμπλεκόμαστε σε στενές σχέσεις. Συχνά αναλαμβάνουμε για τους δικούς μας ανθρώπους πολύ μεγαλύτερη ευθύνη για τη ζωή τους από εκείνη που μας αναλογεί.

Τι σημαίνει Υψηλή Διαφοροποίηση
Υψηλή διαφοροποίηση σημαίνει να είμαι αυθεντικός με τον εαυτό μου, να γνωρίζω ξεκάθαρα τι θέλω και τι χρειάζομαι και να μπορώ να βάζω όρια στον εαυτό μου και στους άλλους. Ο διαφοροποιημένος άνθρωπος συνδυάζει την ικανότητα να σκέφτεται λογικά με την ικανότητα να παραμένει σε επαφή με τα συναισθήματά του και να τα εκφράζει. Όσο πιο διαφοροποιημένος είμαι, τόσο - παραδόξως - είμαι σε θέση να εμπλακώ στενά με τους άλλους, χωρίς όμως να συγχωνεύομαι μαζί τους και να απαρνιέμαι το ποιος είμαι. Επίσης οι διαφοροποιημένοι άνθρωποι ανταποκρίνονται καλύτερα στις στρεσογόνες καταστάσεις της ζωής.

Τι γίνεται λοιπόν με τις περιπτώσεις των ανθρώπων που δεν είναι ιδιαίτερα διαφοροποιημένοι; Η μοναδική λύση είναι η δουλειά με τον εαυτό μας. Η ψυχοθεραπεία μειώνει το χρόνιο άγχος και τους κληροδοτημένους φόβους, που προκαλούν διάφορα συμπτώματα και μας ωθούν να επαναλαμβάνουμε τραυματικές καταστάσεις. Προτού συμβεί βέβαια αυτό, θα βιώσουμε, κατά τη διάρκεια της θεραπείας, στιγμιαίο άγχος το οποίο είναι αναπόφευκτο στην προσπάθειά μας να ορίσουμε τον εαυτό μας, σε σχέση με τους σημαντικούς άλλους. Το στιγμιαίο άγχος έχει πολύ λιγότερο επιβλαβείς συνέπειες στον οργανισμό μας, απ’ότι το χρόνιο. Από την άλλη, η ψυχοθεραπεία κατευθύνει ή προκαλεί την ανάδυση του πραγματικού μας εαυτού και διακόπτει τη μεταβίβαση δυσλειτουργικών χαρακτηριστικών, μοτίβων και συμπεριφορών από τη μία γενιά στην άλλη.
---------
Πηγές:
1. Bowen, M. (1976). Theory in the practice of psychotherapy. In P. J. Guerin. (Ed.).
Family therapy. New York: Gardner.
2. Bowen, M. (1998). Τρίγωνα στην Οικογένεια: Ανώνυμου για τη διαφοροποίηση του εαυτού. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα
3. Friedman, E.H. (1991). Bowen Theory and Therapy. In A.S. Gurman & D.P.
4. Kniskern (Ads). Handbook of Family Therapy vol.2. New York: Brunner/Mazel
5. Horne, K.B.& Hicks, M.W. (2002). All in the Family: A Belated Response to Knudson-Martin’s Feminist Revision of Bowen Theory. Journal of Marital and Family Therapy, vol. 28, no 1, 103-113
6. Kerr, M.E. (1985). Obstacles to Differentiation of Self. In A.S. Gurman (Ed.). Casebook of Marital Therapy. New York: Guilford Press
7. Kerr, M.E. & Bowen, M. (1988). Family Evaluation. New York: Norton
8. Lieberman, S. (1987). Going Back to Your Own Family. In A. Bentovim, G. G. Barnes & A. Cooklin (Eds.). Family Therapy: Complementary Frameworks of Theory and Practice. London, The Institute of Family Therapy: Academic Press

Όταν απλά έχετε κουραστεί και πρέπει να ξεκινήσετε από την αρχή

Αποτέλεσμα εικόνας για Όταν απλά έχετε κουραστεί και πρέπει να ξεκινήσετε από την αρχή Έρχεται κάποια στιγμή όπου έχετε κουραστεί από όλα και τίποτα δεν σας παρακινεί. Τολμήστε να αλλάξετε την πραγματικότητά σας ακόμη και αν αυτό σημαίνει ότι πρέπει να ξεκινήσετε από το μηδέν.

Μερικές φορές απλά έχετε κουραστεί και συνειδητοποιείτε ότι υπάρχει μόνο μια επιλογή: πρέπει να ξεκινήσετε από την αρχή.

Έχουμε κουραστεί από τους ψιθύρους που μας περιβάλλουν. Κουραζόμαστε από τα ανειλικρινή λόγια, τα παρασκήνια και τους ανθρώπους που δεν μας υποστηρίζουν.

Μερικές φορές κουραζόμαστε από τον ίδιο μας τον εαυτό. Μας κουράζει ο τρόπος με τον οποίο είμαστε αναποτελεσματικοί, χωρίς κανένα ενδιαφέρον και φυσικά όταν άλλοι δεν μας σέβονται. Σταματάμε να αναγνωρίζουμε το πρόσωπο που βλέπουμε στον καθρέφτη.

Στην πραγματικότητα, οι άνθρωποι χρειάζονται πολύ λίγα πράγματα για να είναι ευτυχισμένοι. Η «ψυχολογία του απλού» μας υπενθυμίζει ότι η ευτυχία βρίσκεται κρυμμένη στις πιο σημαντικές ανάγκες μας, στις πιο αγνές και βασικές διαστάσεις.

Αυτές είναι η αγάπη, ο σεβασμός, η ελευθερία ή η συντροφιά των ανθρώπων που παίζουν βασικό ρόλο στη ζωή μας.

Ωστόσο, σε ορισμένες περιπτώσεις, όλοι μας μπορεί να βιώσουμε αυτή την υπαρξιακή εξάντληση που δεν είναι τίποτα περισσότερο από τη δυστυχία και το βάρος των προβλημάτων μας. Ένας τρόπος για να την αποβάλλουμε είναι να ξεκινήσουμε από την αρχή.

Είναι κάτι που όλοι γνωρίζουμε ότι δεν είναι εύκολο.

Όταν έχετε κουραστεί και όλα γύρω σας καταρρέουν
Η συναισθηματική και ψυχολογική κόπωση είναι που συμβαίνει συχνά στους ανθρώπους. Φτάνουμε σε ένα σημείο όπου αισθανόμαστε συντετριμμένοι λόγω της πληθώρας των υποχρεώσεων και των ευθυνών.

Αυτό το συναίσθημα που μας κατακλύζει ή μας πνίγει εμφανίζεται σε πολλούς. Εμφανίζεται όταν είστε πνευματικά και συναισθηματικά κουρασμένοι.

Αυτό οφείλεται στην έλλειψη αμοιβαιότητας. Επενδύετε πράγματα αλλά δεν παίρνετε τίποτα πίσω σαν αντάλλαγμα. Θρέφετε τα όνειρά σας αλλά εκείνα δεν πραγματοποιούνται.
Ας τα δούμε πιο αναλυτικά

Συναισθηματικό ναυάγιο
Το συναισθηματικό ναυάγιο είναι μια προσωπική εκτροπή κατά την οποία αισθανόμαστε χαμένοι.

Έχουμε επενδύσει χρόνο και προσπάθειες σε ορισμένους ανθρώπους, στις σχέσεις μας, στους φίλους μας ή στη δουλειά μας απλά και μόνο για να ανακαλύψουμε στο τέλος ότι δεν άξιζε. Ή κατά συνέπεια ότι τίποτα δεν πήγε όπως περιμέναμε.

Αισθανόμαστε όλο και περισσότερο κουρασμένοι, μέρα με τη μέρα. Συνειδητοποιούμε πόση ενέργεια μας λείπει. Επίσης καταλαβαίνουμε ότι αυτό το αίσθημα αλλάζει το χαρακτήρα μας σε σημείο όπου αισθανόμαστε άσχημα σε μόνιμη βάση. Όλα αυτά είναι ενδείξεις ότι κάτι δεν πηγαίνει καλά.

Όταν έχετε κουραστεί από τα πάντα και τίποτα δεν σας ενδιαφέρει ή σας εμπνέει τότε αυτός είναι ένας άμεσος τρόπος για να πείτε ότι έχετε αγγίξει σχεδόν τον πάτο.

Αυτό το προσωπικό ναυάγιο μπορεί να διαρκέσει εβδομάδες. Ωστόσο, να προσέχετε καθώς δεν πρέπει να διαρκέσει περισσότερο από δυο εβδομάδες. Αν διαρκέσει περισσότερο τότε μπορεί να μιλάμε για κατάθλιψη.

Μπορεί να αισθανόμαστε «πεσμένοι» για μερικές εβδομάδες. Έχουμε κάθε δικαίωμα να αισθανόμαστε εξαπατημένοι, απογοητευμένοι όπως και αυτή τη συναισθηματική κούραση. Έπειτα αυτό μας επιτρέπει να ξανακολλήσουμε κάθε κομμάτι. Παρόλα αυτά δεν πρέπει να αφήσετε αυτή την κατάσταση να γίνει χρόνια.

Για να καταπολεμήσετε τη συναισθηματική κόπωση… Αλλάξτε, μετακινείστε, ενθαρρύνετε τις παραλλαγές

Αν δεν αντέχετε άλλο, αντιδράστε. Αν δεν σας ενδιαφέρει τίποτα, αλλάξτε. Αν όλα μοιάζουν μαύρα και γκρι, ψάξτε για πινέλα.

Αν το μόνο που βλέπετε είναι ψεύτικα χαμόγελα και ψυχρές αλληλεπιδράσεις, τότε ψάξτε για πιο ζεστούς ανθρώπους αλλά ποτέ μην παραμένετε στο ίδιο μέρος.

Μερικές φορές, οι ψυχολόγοι μας λένε ότι η πραγματικότητα «δεν υπάρχει». Αυτό συμβαίνει επειδή όλα όσα βλέπουμε μπροστά μας είναι μια απλή ερμηνεία του μυαλού μας. Εκεί όπου η σκέψη και το συναίσθημα αποτελούν βασικά στοιχεία.

Επομένως, όλοι γνωρίζουμε ότι μερικές φορές η πραγματικότητα είναι αυτή που είναι. Μπορεί να είναι σκληρή, περίπλοκη ή ακόμη και οδυνηρή.

Για να ενθαρρύνουμε την αλλαγή, θα πρέπει να γνωρίζουμε κάτι. Θα πρέπει να έχουμε πλήρη επίγνωση της κατάστασης που μας περιβάλλει. Με αυτό τον τρόπο θα μπορέσουμε να κατανοήσουμε σε βάθος την πραγματικότητά μας.

Αν στην πραγματικότητά σας, έχετε κάποιον στο πλευρό σας που δεν σας κάνει ευτυχισμένους τότε πρέπει να βρείτε μια λύση. Ορισμένες φορές δεν χρειάζεται να βρούμε ποιος είναι ο υπαίτιος. Η αγάπη φεύγει, η προσκόλληση εξαφανίζεται και δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτα άλλο παρά να το αποδεχτούμε και να βρούμε μια λύση.

Αν αρχίσετε να κουράζεστε με αυτό που είστε τώρα, δώστε προσοχή. Από τη στιγμή που θα παρατηρήσετε ότι η δουλειά σας και τα πράγματα που σας περιβάλλουν δεν σας κάνουν να αισθάνεστε καλά τότε σταματήστε.

Αν δεν είστε ευτυχισμένοι με ό,τι κάνετε ή λέτε, σκεφτείτε. Αυτή είναι η στιγμή που πρέπει να «ξαναφτιάξετε τον εαυτό σας από μέσα προς τα έξω».

Παρόλο που πολλοί μπορεί να διαφωνήσουν, οι άνθρωποι μπορούν να αλλάξουν με το χρόνο. Αυτό ονομάζεται εμπειρία.

Αν παρατηρήσω ότι «το να λέω ναι» σε όλους μου φέρνει περισσότερα προβλήματα, τότε έχει έρθει η στιγμή να γίνω πιο διεκδικητικός/ή. Τότε πρέπει να φροντίσω περισσότερο την προσωπικότητά μου και την αυτοπεποίθησή μου. Και επιπλέον, όποτε χρειάζεται θα πρέπει να τολμάμε και να λέμε «όχι».

Μερικές φορές, πρέπει να ξεκινήσουμε από την αρχή. Αυτό μας επιτρέπει να βελτιώσουμε τον εαυτό μας προσωπικά και συναισθηματικά. Μόνο τότε θα μπορέσουμε να δοκιμάσουμε τον εαυτό μας. Αυτό θα μας επιτρέψει να δούμε τις δυνάμεις μας. Και να το εφαρμόζουμε σε άλλες περιπτώσεις και νέες καταστάσεις στις οποίες μας αρέσει περισσότερο ο εαυτός μας. Επιπλέον, θα μπορούμε να αισθανόμαστε περήφανοι για τον εαυτό μας.

Αν σήμερα παρατηρήσατε ότι αισθάνεστε κουρασμένοι, αφιερώστε λίγο χρόνο για να σκεφτείτε. Μπορεί να αισθάνεστε απογοητευμένοι από όλα όσα σας περιβάλλουν ή βρίσκονται μέσα σας.

Ίσως ήρθε η στιγμή να βάλετε το κλειδί στην κλειδαριά που κρατά τους φόβους σας για να μπορέσετε να τους ξεπεράσετε.

Τολμήστε να κάνετε αυτό το βήμα. Μερικές φορές, μόνο μια μικρή αλλαγή αρκεί για να δημιουργήσετε μια νέα πραγματικότητα. Μια πραγματικότητα στην οποία θα μπορείτε να είστε ευτυχισμένοι.

Θέστε το σε εφαρμογή. Σας αξίζει.

ΝΑΝΝΑ ΚΑΙ ΝΙΝΓΚΑΛ - ΟΙ ΠΡΟΣΩΠΟΠΟΙΗΣΕΙΣ ΤΗΣ ΣΕΛΗΝΗΣ

ΤΟ ΠΑΝΘΕΟΝ ΤΩΝ ΣΟΥΜΕΡΙΩΝ

 Όπως είναι γνωστό η επίδραση της σελήνης υπήρξε καταλυτική στους αρχαίους λαούς και επηρέασε σε βάθος τις μυθολογικές και λατρευτικές τους παραδόσεις όπου σε κάθε μια από αυτές η σελήνη εμφανίζεται με μυστηριακές δυνάμεις και διαφορετικές υποστάσεις. Στην αρχαία ελληνική μυθολογία η σελήνη παρουσιαζόταν με γυναικεία μορφή και συνδεόταν με τη μυστηριακή δύναμη της Εκάτης. Στο μύθο των Σουμερίων η σελήνη διατηρούσε παρόμοιες ιδιότητες όμως ήταν δυσυπόστατη.

Αντιπροσωπευόταν δηλαδή από μια ανδρική και μια γυναικεία θεότητα. Την ανδρική πλευρά της αποτελούσε ο θεός Νάννα ενώ τη θηλυκή η θεά Νινγκάλ που στα ελληνικά σημαίνει τη «Μεγάλη Κυρά».

Ο Νάννα θεωρούνταν ο γιος του θεού των ανέμων, Ενλίλ και της θεάς της δημιουργίας και προστάτιδας των αδικημένων, Νινλίλ. Το όνομά του σήμαινε «εκείνον που σκορπά το φως» και στα ελάχιστα ανάγλυφα στα οποία αναφέρεται η μορφή του παρουσιάζεται ως γενειοφόρος θεός που ιππεύει ιερό φτερωτό ταύρο. Σύμβολά του ήταν η ημισέληνος, ο ταύρος και ο τρίποδας.

Σύμφωνα με το μύθο ο Νάννα ήταν το ταίρι της θεάς Νινγκάλ και η ένωσή τους συντελέστηκε μέσω του «ιερού γάμου», τελετής που αναφέρεται σε όλες τις αρχαίες λατρείες και που διατηρήθηκε μέχρι το τέλος της αρχαιότητας. Η τελετουργία του "ιερού γάμου" ήταν μυστική. Ακολουθούνταν κυρίως από βασιλείς και περιλάμβανε την ένωσή τους με κάποια ιέρεια μέσα στο άβατο του ναού του θεού τον οποίο αυτή υπηρετούσε. Από την ένωση του Νάννα και της Νιγκάλ γεννήθηκαν η θεά της γονιμότητας και του πολέμου, Ινάννα και ο θεός του ήλιου, Ούτου.

Λατρευτικά κέντρα του θεϊκού ζεύγους αποτελούσαν οι αρχαίες πόλεις Ουρ, που ήταν χτισμένη στα νότια του σουμεριακού βασιλείου στις εκβολές του Ευφράτη, και Χαρράν που βρισκόταν στα βόρεια. Ως Αρχιέρεια του Νάννα στην πόλη της Ουρ αναφέρεται η Ενχεντουάννα που θεωρείται η αρχαιότερη ποιήτρια του κόσμου για την οποία αξίζει να κάνουμε μια παρέκκλιση από το θέμα μας και να αναφερθούμε σε αυτήν την επόμενη φορά.

Οι ναοί του Νάννα ήταν χτισμένοι πάνω σε Ziggurat. Τα ziggurat ήταν τεράστιες πολυεπίπεδες πλατφόρμες κατασκευασμένες από πλίθινα τούβλα. Στη φωτογραφία 1 βλέπουμε το μεγάλο Ziggurat της Ουρ, (φωτ. 2 η αρχική μορφή του σε τρισδιάστατη απεικόνιση), που χτίστηκε πριν από 4000 χρόνια στην απόληξή του οποίου ήταν χτισμένος ο ναός του Νάννα που δεν έχει διασωθεί όπως και κανένας άλλος ναός του.

Η σημασία και ο σκοπός των Ziggurat δεν έχει επιβεβαιωθεί. Μοναδική πηγή πληροφόρησης είναι ο Ηρόδοτος ο οποίος αναφέρει πως επρόκειτο για λατρευτικά οικοδομήματα που το κάθε ένα από αυτά θεωρούνταν η κατοικία του θεού προστάτη κάθε πόλης και στην κορυφή του φιλοξενούσε τον αντίστοιχο ναό.

ΗΒΗ

Η Ήβη με το όνομά της παρουσιάζεται ως η προσωποποίηση της νεότητας. Είναι κόρη του Δία και της Ήρας και κατά συνέπεια αδελφή του Άρη και της Ειλείθυιας. Μέσα στη «θεϊκή οικογένεια» παίζει το ρόλο της υπηρέτριας ή το ρόλο που έχει το «κορίτσι του σπιτιού». Είναι αυτή η οποία, πριν από την αρπαγή του Γανυμήδη, σερβίρει το νέκταρ. Ετοιμάζει το λουτρό του Άρη, βοηθά την Ήρα να ζέψει το άρμα της. Χορεύει μαζί με τις Μούσες και τις Ώρες στον ήχο της λύρας του Απόλλωνα. Όταν έγινε η αποθέωση του Ηρακλή και η συμφιλίωση του ήρωα με την Ήρα, οι θεοί γιόρτασαν το γάμο του με την Ήβη ως σύμβολο της ανόδου του στην αιώνια νεότητα των θεών.

Βασικό χαρακτηριστικό της είναι το κάλλος και γι' αυτό καλείται χρυσόθρονος, χρυσοστέφανος και χρυσοπέδιλος, λάμποντας μεταξύ των Θεαινών του Ολύμπου, όπως λάμπει ο χρυσός.

Η λατρεία της Ήβης ήταν συνδεδεμένη με αυτή της μητέρας της Ήρας, στους ναούς της οποίας φιλοξενούνταν και δικά της αγάλματα, αλλά προπάντων μαζί με το σύζυγό της Ηρακλή. Στην Αττική είχε δύο βωμούς, έναν στο Ηράκλειον του Κυνοσάργους και έναν σε άλλο δήμο της Αττικής (δίπλα στην Καλλιρρόη της Δομείας ή σ' αυτόν των Αιξωνέων, που μνημονεύεται και ψήφισμα στο οποίο γίνεται λόγος για κοινή ιέρεια και κοινό άρχοντα της Ήβης και της Αλκμήνης), δίπλα στο βωμό των Ηρακλειδών και σ' αυτόν της Αλκμήνης, της μητέρας του Ηρακλέους. Σε κάποιες πόλεις της Ελλάδος λατρευόταν ως κύρια θεότητα, όπως στη Σικυώνα και στη Φλιούντα. Στη Σικυώνα λατρευόταν με το όνομα Δία, το οποίο συνδέεται με την Αφροδίτη, ως θυγατέρα του Διός και της Διώνης και με την Πανδία, θυγατέρα του Διός και της Σελήνης. Σ' αυτή την περίπτωση είναι η Θεά της άνοιξης, όπως είναι η Αφροδίτη και η Κόρη. Επίσης, την προσφωνούσαν και με το επίθετο Βασίλεια. Στη Φλιούντα το ιερό της βρισκόταν στην ακρόπολη της πόλης, μέσα σε δάσος από κυπαρίσσια. Εκεί, την τιμούσαν οι παλαιότεροι με το όνομα Γανυμήδα και οι νεότεροι με το όνομα Ήβη.

Επίσης, στην ακρόπολη υπήρχε ιερός περίβολος της Δήμητρας και μέσα σ' αυτόν ναός και άγαλμα της Δήμητρας και της Κόρης και στην κάτω πόλη υπήρχε Ιερό της Δήμητρας και καθισμένα αρχαϊκά αγάλματα . Στο Ιερό της κατέφευγαν οι αιχμάλωτοι και δούλοι των Συκυωνίων που απελευθερώνονταν και κρεμούσαν στα κυπαρίσσια τα δεσμά τους. Προς τιμήν της Ήβης, ως απελευθερώτριας Θεάς, τελούνταν και ετήσια γιορτή από τους απελεύθερους, που λέγονταν "κισσοτόμοι", κατά την οποία έκοβαν κισσό και ανανέωναν το στεφάνι της Θεάς. Ο κισσός, ιερό φυτό του Διονύσου και η έλλειψη εικόνας της Θεάς, αλλά προπάντων ο μυστηριώδης χαρακτήρας της λατρείας της, γέννησε την υπόνοια ότι αυτή ήταν μία Θεά της διονυσιακής λατρείας, την οποία συνέδεαν με την Αριάδνη, εξαιτίας των κοινών συμβόλων αυτής με αυτά της Ήβης. Τα νομίσματα της Φλιούντας έφεραν την απεικόνιση της κεφαλής της Γανυμήδας - Ήβης, επίσης κατά πάσα πιθανότητα σ' αυτήν ανήκει ένα πήλινο ειδώλιο γυμνής φτερωτής θεάς, που κρατά στο ένα χέρι πρόχουν και στο άλλο φιάλη και στο κεφάλι φοράει στεφάνι από φύλλα κισσού. Ακόμα, η Ήβη απεικονίζονταν και στο ανατολικό αέτωμα του Παρθενώνος.

Η Ήβη θεωρούνταν αφοσιωμένη στη μητέρα της Ήρα, γι' αυτό δίπλα στο άγαλμα της μεγάλης Θεάς του Ολύμπου βρισκόταν συνήθως και το άγαλμα της ωραίας κόρης της, όπως στο Ηραίο του Άργους, όπου εκεί υπήρχε το χρυσελεφάντινο άγαλμά της, έργο του Ναυκύδους , δίπλα σ' εκείνο της μητέρας της. Επίσης, στη Μαντίνεια της Αρκαδίας δίπλα στο άγαλμα της μητέρας της εγείρονταν το δικό της, έργο του Πραξιτέλους. Σε ένα αγγείο, το οποίο έχει διακοσμηθεί με την αναπαράσταση του Πάριδος, ο οποίος κρίνει τις τρεις Θεές, η Ήβη βρίσκεται όρθια πίσω από τη μητέρα της που κάθεται και στηρίζεται οικεία πάνω στους ώμους της. Ο γάμος της Ήβης και του Ηρακλέους υμνήθηκε από τους ποιητές και αναπαραστάθηκε πολλές φορές από τους καλλιτέχνες. Από αυτές τις αναπαραστάσεις μία από τις καλύτερες ήταν αυτή που αναφέρει ο Παυσανίας και βρισκόταν πάνω σε ένα βωμό από άργυρο, στο Ηραίο των Μυκηνών. Από αυτές τις αναπαραστάσεις διασώζονται δύο πάνω σε κάτοπτρα. Στη μία η Αθηνά παρουσιάζει τον Ηρακλή στην Ήβη ενώπιον του Δαφνηφόρου Απόλλωνος που κάθεται και της Αρτέμιδας που στέκεται όρθια και κρατά στα δύο δάκτυλά της δακτυλίδι. Η Ήβη, γυμνή, φοράει διάδημα και περιδέραιο. Στην άλλη, η Ήβη, γυμνή, προχωρεί προς τον Ηρακλή, ο οποίος κρατά το δεξί της χέρι. Σε ένα αγγείο απεικονίζεται να προπορεύεται μαζί με την Ήρα και την Αθηνά μπροστά από το άρμα του Ηρακλέους που εισερχόταν στον Όλυμπο θριαμβευτικά και στο κύπελλο του Όλτου και του Ευξιθέου, στη συνέλευση των Θεών στον Όλυμπο, η Ήβη απεικονίζεται καθισμένη κοντά στον Ερμή κρατώντας άνθος στο ένα χέρι και μήλο στο άλλο, σύμβολο της γονιμότητας του γάμου.

Σύγχρονες αναπαραστάσεις της Ήβης είναι το άγαλμά της φτιαγμένο από τον Ρόμπερτ Τόμας (1966), που βρίσκεται στο κέντρο της πόλης Birmingham της Αγγλίας. Επίσης, ο Antonio Canova σμίλεψε 4 διαφορετικά αγάλματα της Ήβης, ένα από αυτά βρίσκεται στο Μουσείο του Forli στην Ιταλία.
Στη Ρωμαϊκή μυθολογία, η «Γιουβέντας (Juventas - νεότητα), που ταυτίζεται με την Ήβη, δεχόταν ένα νόμισμα ως προσφορά από τα αγόρια όταν αυτά φορούσαν για πρώτη φορά την τήβεννο των ενήλικων ανδρών.

Η σημασία της πόλης-κράτους της Αρχαίας Κορίνθου μέσα από τους αιώνες

Η αρχαία Κόρινθος ήταν σημαντική πόλη-κράτος της αρχαίας Ελλάδας. Η θέση της αυτή προκαθόρισε σε μεγάλο βαθμό και την ιστορία της. Η αρχαία κορινθιακή χώρα, κομμάτι της αργολικής, όπως επισημαίνει ο Παυσανίας στα «Κορινθιακά», συμπίπτει με το σημερινό νομό Κορινθίας, μόνο ως προς τα ανατολικά όρια της, ενώ διαφέρει σημαντικά κατά τα υπόλοιπα.

Έλεγχε μία περιοχή που αντιστοιχούσε στα ανατολικά του σημερινού νομού Κορινθίας και στα ΒΑ του νομού Αργολίδας. Συνόρευε με τη Σικυώνα στα δυτικά, με τους Μεγαρείς στα ανατολικά, με τους Αργείους στα ΝΔ και με τους Επιδαύριους στα νότια. Η αρχαία Κόρινθος, πόλη δωρική, βρισκόταν στη νευραλγική θέση του Ισθμού, πάνω στο κομβικό σημείο που ένωνε την Πελοπόννησο με την υπόλοιπη Ελλάδα, ενώ διατηρούσε λιμάνι τόσο στο Σαρωνικό όσο και στον Κορινθιακό κόλπο. Αποτελούσε το πιο σημαντικό εμπορικό κόμβο του αρχαίου κόσμου, μέχρι να απειληθεί από την Αθήνα. Αποτινάσσοντας νωρίς τις δωρικές τους καταβολές, οι Κορίνθιοι έκαναν την πόλη τους γρήγορα κέντρο εμπορίου και κεραμικής βιομηχανίας, ενώ δραστηριοποιήθηκαν και στη δημιουργία αποικιών στην Κέρκυρα και τις Συρακούσες. Η Κόρινθος θεωρείτο η πλουσιότερη πόλη του αρχαίου κόσμου.
ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΑ ΧΡΟΝΙΑ
Η σημαντική θέση της αρχαίας Κορίνθου κατοικήθηκε ήδη από τα νεολιθικά χρόνια (5000-3000 π.Χ.). Τα πρώτα σημάδια οίκησης κατά την προϊστορική εποχή από Πελασγούς, σύμφωνα με τις παραδόσεις τα βρίσκουμε στις περιοχές του Φενεού, της Στυμφαλίας, της Νεμέας, της λίμνης Βουλιαγμένης του Λουτρακίου, αλλά κυρίως στον οικισμό του Κοράκου, στη δυτική έξοδο της σημερινής πόλης της Κορίνθου. Οι ανασκαφές απέδειξαν ότι κατοικείτο ήδη από την 5η π.Χ. χιλιετία και γνώρισε μεγάλη άνθιση μέχρι τις αρχές της 2ης π.Χ. χιλιετίας, όταν διαπιστώνεται καταστροφή του. Η λατρεία του Μελικάρτου στον Ισθμό της Κορίνθου έχει προφανή σχέση με τη λατρεία του φοινικικού Μελκάρθ. Το όνομά του, που διασώθηκε αναπλάθοντάς το στα ελληνικά, αποδεικνύει την εγκατάσταση Φοινίκων στην Κόρινθο. Το 1900 π.Χ. η παραλιακή Κορινθία εποικίζεται από Ίωνες, ενώ η νότια (Φενεός, Στύμφηλος) από Αρκάδες. Το 1500 π.Χ. εμφανίζονται, σε όλη την Κορινθία, Αχαιοί και δημιουργούνται μυκηναϊκά κέντρα, τα οποία μνημονεύονται στον Κατάλογο των Νηών της Ιλιάδας: Κόρινθος, Κλεωναί, Σικυών, Γονόεσσα (σημ. Πύργος;) Πελλήνη, Φενεός και Στύμφηλος. Ο Όμηρος αναφέρει την Κόρινθο να συμμετέχει στην Τρωική εκστρατεία υπό την ηγεσία του Αγαμέμνονα, βασιλιά των Μυκηνών.[1] Το 1200 π.Χ., μετά την κάθοδο των Δωριέων, οι Δωριείς εισβάλλουν στην Πελοπόννησο και εγκαθίστανται στην Κόρινθο εκτοπίζοντας τους παλαιότερους πληθυσμούς, κυρίως ιωνικής καταγωγής, ανατολικότερα. Ένα από τα τέσσερα τμήματα στα οποία χωρίστηκαν κατέλαβε το Σολύγειο λόφο και στη συνεχεία κυρίευσε όλη την Κορινθία, πλην των Αρκαδικών πόλεων, Φενεού και Στύμφηλου. Με την εγκατάσταση των Δωριέων καθιερώθηκε και το πολίτευμα της Ολιγαρχίας στην Κόρινθο, όπου κυβερνούσε πλέον μία αριστοκρατική οικογένεια Δωριέων, οι Βακχιάδες.

ΜΥΘΟΙ
Όπως συμβαίνει και με άλλες αρχαίες Ελληνικές πόλεις, δεν έχουμε πληροφορίες για τα ιστορικά γεγονότα της αρχαίας Κορίνθου. Ό,τι γνωρίζουμε είναι από μύθους και αυτοί ακόμη διαφέρουν. Την εποχή του χαλκού η πόλη αναφέρεται σε πολλούς αρχαίους μύθους, όπως στο μύθο του Σίσυφου, στο μύθο του Βελλεροφόντη, στο μύθο του Ιάσονα και της Μήδειας κ.α. Στην πραγματικότητα η Κόρινθος οικειοποιήθηκε τους μύθους της κοντινής της πόλης Εφύρας, για την οποία ο Όμηρος αναφέρει ότι βρισκόταν στο εσωτερικό της πεδιάδας του Άργους. Από τον Όμηρο γνωρίζουμε επίσης ότι ο Σίσυφος ήταν βασιλιάς της Εφύρας και μαθαίνουμε για τον εγγονό του τον Βελλεροφόντη, που είχε στενές σχέσεις με τον βασιλιά της Τίρυνθας Προίτο. Όλες αυτές οι ιστορίες έγιναν τοπικές, όταν η περιοχή γύρω από τη Νεμέα καταλήφθηκε από την Κόρινθο. Σ’ αυτό συνέβαλε και ο αρχαίος Κορίνθιος ποιητής Εύμηλος, που ανήκε στη δωρική οικογένεια των Βακχιάδων.

Η τραγωδία του Ευριπίδη Μήδεια, αναφέρεται σε μία ξένη γυναίκα, που την έφερε ο Ιάσονας στην Κόρινθο, και η οποία δολοφονεί τη Γλαύκα, την κόρη του βασιλιά, που ο Ιάσων επρόκειτο να παντρευτεί, και αργότερα σκοτώνει τα δύο παιδιά της που είχε κάνει με τον Ιάσονα για να τον εκδικηθεί. Αυτή είναι τελείως διαφορετική ιστορία από τον κορινθιακό μύθο, ο δε τάφος της υπήρχε και τον επισκέπτονταν οι ξένοι μέχρι τον 2ο αιώνα μ.Χ.
Ίδια είναι και η περίπτωση για τον φημισμένο Σίσυφο, που γνωρίζουμε από την Οδύσσεια του Ομήρου ότι είχε καταδικασθεί στον Άδη να ανεβάζει μία μεγάλη πέτρα στην κορυφή ενός βουνού και να ξεκινάει από την αρχή, όταν η πέτρα έπεφτε κάτω. Ο κορινθιακός μύθος διέφερε ξανά, επειδή για τους Κορινθίους ο Σίσυφος ήταν ένας φημισμένος και πανούργος βασιλιάς, που στη βασιλεία του, η Κόρινθος ευημερούσε. Οι Έλληνες αποδέχθηκαν την ιστορία της Οδύσσειας.
Ο φημισμένος μύθος της Κορίνθου, ήταν αυτός του Βελλεροφόντη, του εγγονού του Σίσυφου, του μεγάλου ήρωα που σκότωσε τη Χίμαιρα. Σύμφωνα με τον μύθο, ο Βελλεροφόντης κοιμόταν στο Ναό της Αθηνάς και είδε ένα όνειρο, όπου η Αθηνά του έδωσε ένα καπίστρι και ένα χαλινάρι για να πιάσει το φτερωτό άλογο Πήγασος. Ο Βελλεροφόντης το έπιασε την στιγμή που ο Πήγασος έπινε νερό στην πηγή της Πειρήνης, κάτω από την Ακροκόρινθο.

Το πρώτο όνομα του ήταν Ιππόνους και όταν σκότωσε ένα τέρας, ή όπως οι Κορίνθιοι έλεγαν, έναν άνδρα με το όνομα Βελλέρος, εξορίστηκε στην Τίρυνθα (ο Όμηρος αναφέρει στην Κόρινθο) και επήρε το όνομα Βελλεροφόντης. Εκεί η Άντεια (Στενοβεία), η γυναίκα του Προίτου, τον ερωτεύθηκε και επειδή αυτός την απεδίωξε, τον κατηγόρησε στον άνδρα της, ο οποίος επειδή φοβήθηκε να κάνει κακό σε φιλοξενούμενο, τον έστειλε στον πεθερό του Ιοβάτη στη Λυκία, με μία γραφή που ανέφερε, να δολοφονηθεί ο αποστολέας. Ο Ιοβάτης, που δεν διάβασε αμέσως τη γραφή και τον δέχθηκε σαν φιλοξενούμενο, δεν μπορούσε να εκτελέσει τα γραφόμενα και γι’ αυτό τον έστειλε να σκοτώσει το τέρας Χίμαιρα, σίγουρος ότι δεν θα επιζήσει, αλλά ο Βελλεροφόντης με τη βοήθεια του Πήγασου κατόρθωσε να φέρει σε πέρας την αποστολή του.
 
ΑΡΧΑΪΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ
Από τα μέσα του 9ου π.Χ. αιώνα, οι Κορίνθιοι αρχίζουν τις εξαγωγές αγγείων στη Δυτική Ελλάδα και στη συνεχεία ιδρύουν αποικίες στην Ιθάκη και την Κέρκυρα. Η μεγάλη ακμή της πόλης αρχίζει όταν αναδείχθηκε σε ηγέτιδα δύναμη του ελληνικού κόσμου, πρωτοστατώντας στην ίδρυση ελληνικών αποικιών στη δυτική Μεσόγειο: Το 734 π.Χ. Τενεάτες με αρχηγό τον Αρχία ιδρύουν την πόλη των Συρακουσών στη Σικελία. Από τον 9ο μέχρι τον 7ο π.Χ. αιώνα, η ονομαστή δωρική οικογένεια των Βακχιάδων αναλαμβάνει την ηγεμονία της πόλης και εγκαθιδρύει αρχικά το βασιλικό πολίτευμα και στη συνέχεια κυβερνά με Ολιγαρχικό πολίτευμα μέχρι το 657 π.Χ., εκλέγοντας κάθε χρόνο έναν Πρύτανη, το Συμβούλιο και τον Πολέμαρχο. Το 704 π.Χ. ο Αμεινοκλής, κατά διαταγή των Κορινθίων, κατασκευάζει τις πρώτες τριήρεις, ανοίγοντας νέους δρόμους στην ναυπηγική ιστορία του τόπου μας. Την ίδια εποχή, τα κορινθιακά κεραμικά εργαστήρια παρουσιάζουν μεγάλη άνθιση και υιοθετούν μια νέα τεχνική διακόσμησης των αγγείων, που ονομάζεται μελανόμορφη και φέρνει επανάσταση στην ελληνική τέχνη. Ήδη από τον 7ο αιώνα π.Χ. η πόλη κυριαρχούσε στις θάλασσες και τις αγορές. Πλούτος και δόξα συνέρευσαν στην πόλη, που κατά τους επόμενους αιώνες ήταν το συνώνυμο της πολυτέλειας και της χλιδής. Δείγμα της κορινθιακής πρωτοπορίας, ιδίως στα αρχαϊκά χρόνια, αποτελεί ο δωρικός ναός του Απόλλωνα. Το 660 π.Χ. η Κόρινθος εμπλέκεται με τους Κερκυραίους, στην αρχαιότερη, σύμφωνα με το Θουκυδίδη, ναυμαχία μεταξύ ελληνικών πόλεων. Το 657 π.Χ., η ηγεμονία των Βακχιάδων τελείωσε.

ΚΥΨΕΛΟΣ (657-627 π.Χ.)
Ο Πολέμαρχος Κύψελος, βοηθούμενος από ένα χρησμό των Δελφών, ανέλαβε την ηγεμονία και κυβέρνησε την πόλη επί τριάντα χρόνια. Ήταν ο πρώτος Τύραννος της Κορίνθου και κυβέρνησε την πόλη ευνοώντας τις κατώτερες τάξεις και φερόμενος σκληρά προς τους αριστοκράτες. Οι εξόριστοι Βακχιάδες έφυγαν άλλοι στην Κέρκυρα και άλλοι στην Σπάρτη και Ετρουρία. Ως φόρο τιμής προς στους Δελφούς, έκτισε ένα θησαυροφυλάκιο εκεί. Στη διάρκεια της ηγεμονίας του, η πόλη ανέπτυξε το εμπόριο και ίδρυσε νέες αποικίες.
 
Ο Κύψελος ήταν γιος της Λάβδα και του Αιτίωνα από τη Γονούσα, μία κωμόπολη της Σικυώνας Η μητέρα του ανήκε στη οικογένεια των Βακχιάδων, αλλά επειδή ήταν κουτσή από το ένα πόδι, κανένας από αυτούς δεν την ήθελε. Τελικά παντρεύτηκε έναν απλό πολίτη, αν και αυτό απαγορευόταν στους Βακχιάδες.
 
Όταν το γεγονός έγινε γνωστό, το μαντείο των Δελφών με αρκετούς χρησμούς προειδοποίησε την πτώση των Βακχιάδων και την εξορία τους από τα παιδιά της Λάβδας. Αργότερα οι Βακχιάδες φοβούμενοι τους χρησμούς προσπάθησαν να σκοτώσουν το νεογέννητο παιδί της, αλλά η μητέρα του το έκρυψε σε μία κυψέλη (σεντούκι). Από αυτό το γεγονός πήρε το όνομα, Κύψελος.
Οι απόγονοι του έκαναν δωρεά στην Ολυμπία, μία κυψέλη από ξύλο βελανιδιάς, διακοσμημένη με εικόνες και παραστάσεις μυθολογικές και σκαλισμένες με χρυσό και ελεφαντόδοντο.
 
ΠΕΡΙΑΝΔΡΟΣ (627-585 π.Χ.)
Τον Κύψελο τον διαδέχτηκε ο γιος του, ο Περίανδρος, που αύξησε ακόμη πιο πολύ τη δύναμη της Κορίνθου. Κυβέρνησε αυταρχικά, περισσότερο από σαράντα χρόνια. Επινόησε τρόπους (μείωσε τον αριθμό των δούλων, κλπ.) έτσι ώστε οι κάτοικοι να είναι πάντα απασχολημένοι, όπως ο Αριστοτέλης αναφέρει, ώστε να μη τους μένει χρόνος για να συνωμοτούν εναντίον του. Ταυτόχρονα υποστήριξε τις τέχνες, κατασκεύασε διάφορα κτίρια και προσκάλεσε ποιητές, και γνωστούς συγγραφείς όπως ο Αρίων, Αίσωπος και πολλούς από τους ονομαζόμενους σοφούς άνδρες. Για όλα αυτά και για τα λεγόμενα του, τον ονόμασαν έναν από τους Επτά Σοφούς της Αρχαϊκής περιόδου.

Ο Περίανδρος ήταν ο πρώτος που προσπάθησε να ανοίξει το κανάλι του Ισθμού, αλλά το μαντείο των Δελφών με χρησμό του τον ειδοποίησε να μην προχωρήσει. Η πραγματική αιτία όμως ίσως ήταν ότι εκείνη την εποχή δεν είχαν τις τεχνικές δυνατότητες για ένα τέτοιο έργο. Αντί αυτού, ο Περίανδρος κατασκεύασε την Δίολκο, ένα πλακόστρωτο δρόμο, στον οποίο τα πλοία έλκονταν με τροχοφόρο όχημα από το ανατολικό λιμάνι των Κεχρεών του Σαρωνικού κόλπου, στο δυτικό λιμάνι Λέχαιο, του Κορινθιακού κόλπου.

Ο Περίανδρος σκότωσε τη γυναίκα του Μελίσσα, κόρη του τυράννου της Επιδαύρου Πρόκλη, ακούγοντας τις συκοφαντίες των παλλακίδων του, τις οποίες αργότερα έκαψε ζωντανές όταν ανακάλυψε την αλήθεια. Είχε δύο γιους από την γυναίκα του και ο θάνατος της έκανε τον νεώτερο γιο του, Λυκόφρονα, να απομακρυνθεί από τον πατέρα του, και έφυγε για την Κέρκυρα.

Προς το τέλος της ζωής του ο Περίανδρος προσπάθησε να φέρει πίσω τον γιο του, αλλά δεν τα κατάφερε. Ο Λυκόφρων δέχθηκε να επιστρέψει στην Κόρινθο, μόνον όταν ο πατέρας του υποσχέθηκε ότι θα έπαιρνε την θέση του στην Κέρκυρα. Όταν όμως αυτό έγινε γνωστό, οι Κερκυραίοι σκότωσαν τον Λυκόφρονα. Ο Περίανδρος για να εκδικηθεί τον θάνατο του γιου του, θανάτωσε 50 Κερκυραίους και έστειλε 300 νέους στην Λυδία για να γίνουν ευνούχοι, αλλά στο νησί της Σάμου οι κάτοικοι τους έδωσαν άσυλο στο ναό της Αρτέμιδος. Θανάτωσε επίσης πολλούς εξέχοντες πολίτες όταν δεν συμφώνησαν μαζί του στο πόλεμο εναντίον της Σικυώνας, στον οποίο είχε ως σύμμαχο τον Θρασύβουλο της Μιλήτου. Από όλα αυτά βλέπουμε ότι αν και ο Περίανδρος ήταν πολύ ευφυής, δεν ήταν καθόλου σοφός και ο Πλάτων πολύ σωστά δεν το συμπεριλάμβανε ανάμεσα τους.
Ο Περίανδρος διηύθυνε τις υποθέσεις της Κορίνθου πολύ καλά και ίδρυσε νέες αποικίες ανάμεσα στις οποίες την Ναυκράτιδα της Αιγύπτου. Ο επιθετικός του χαρακτήρας έφερε οικονομική άνθηση στην Κόρινθο και οι τέχνες αναπτύχθηκαν.

Την ίδια εποχή, τόσο στην Κόρινθο όσο και στη Σικυώνα συναντούμε τα πρώτα σπέρματα του θεάτρου και της τραγωδίας. Έτσι, στην αυλή του Περίανδρου ο Λέσβιος Αρίων εξελίσσει τον διθύραμβο σε αυτόνομο ποιητικό μουσικό είδος, μεταμφιέζοντας παράλληλα τους χορευτές του κι αυτό κάνει το Σόλωνα να χαρακτηρίσει αυτές τις συνθέσεις ως «δράμα τραγωδίας». Τον Περίανδρο τον διαδέχτηκε ο ανιψιός του Ψαμμήτιχος (όνομα που δόθηκε προς τιμή του δεύτερου Φαραώ της Αιγύπτου με το ίδιο όνομα), που δολοφονήθηκε από τους αριστοκράτες τρία χρόνια αργότερα, με τη βοήθεια της Σπάρτης και επανήλθε το καθεστώς της αριστοκρατίας. Στα λίγα χρόνια της ηγεμονίας του, ακολουθώντας την πολιτική του πατέρα του Κύψελου που είχε ιδρύσει αποικίες στην Λευκάδα, το Ανακτόριο και την Αμβρακία, έχτισε και την Ποτίδαια στη Χαλκιδική και την Επίδαμνο και την Απολλωνία στην Ιλλυρία (βόρεια της Κέρκυρας).

Η Κόρινθος, μετά την τυραννία κυβερνήθηκε από αριστοκράτες που εξέλεγαν Συμβούλιο αποτελούμενο από ογδόντα μέλη. Ανέπτυξαν δε καλές σχέσεις με όλες τις άλλες πόλεις και έγιναν μέλος της Πελοποννησιακής συμμαχίας. Επί εκατό χρόνια η Κόρινθος ευημερούσε και είχε φιλικές σχέσεις με την ανταγωνίστρια της Αθήνα.

ΠΕΡΣΙΚΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ
Το 481 π.Χ., στο ιερό του Ποσειδώνα στα Ίσθμια, οι Έλληνες για πρώτη φορά μετά τα Τρωικά ενώνονται, για να αντιμετωπίσουν τον περσικό κίνδυνο. Από τότε το Ιερό του Ποσειδώνα απετέλεσε το κέντρο του ενωμένου ελληνισμού, όπου συγκαλούνταν κατ’ εξοχήν τα Πανελλήνια Συνέδρια. Στη διάρκεια της Περσικής εισβολής στην Ελλάδα, η Κόρινθος εξελέγη ως το κέντρο της Ελληνικής Συμμαχίας και ήταν από τις ηγετικές δυνάμεις της συμμαχίας εναντίον των Περσών. Πήρε μέρος στη ναυμαχία της Σαλαμίνας (480 π.Χ.) με 40 πλοία, υπό την αρχηγία του Αδείμαντου. Έλαβε επίσης μέρος στην μάχη των Πλαταιών (479 π.Χ.) με 5.000 βαριά οπλισμένους άνδρες (Ηροδότου Ιστορία, βιβλίο Θ), καθώς και στη ναυμαχία της Μυκάλης, όπου πολέμησαν γενναία και ήλθαν δεύτερη στο βραβείο τιμής μετά τους Αθηναίους.
 
 
ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΙΑΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ
Μετά τους Περσικούς πολέμους η Κόρινθος ευημερούσε πιο πολύ από κάθε άλλη πόλη και ανέπτυξε έντονο εμπορικό ανταγωνισμό με την Αθήνα. Αλλά η επέκταση της Αθήνας υπό την αρχηγία του Περικλή, διέκοψε τις καλές σχέσεις μεταξύ τους. Τα πράγματα έγιναν χειρότερα όταν οι Αθηναίοι απαίτησαν από την αποικία της Κορίνθου Ποτίδαια να διαλύσει τα οχυρά της και να διώξει τους Κορίνθιους κυβερνήτες. Η Κόρινθος έστειλε εσπευσμένα 2.000 στρατό υπό την αρχηγία του Αρισταίου, ο οποίος συνελήφθη από τους Αθηναίους, εστάλη στην Αθήνα και εκτελέσθηκε. Αυτό το γεγονός ήταν η αρχή του Πελοποννησιακού πολέμου, στον οποίο η Κόρινθος δεν είχε και μεγάλη επιτυχία.

Το 460 π.Χ., με αφορμή προσχώρηση των Μεγαρέων στην Αθήνα, αναπτύσσεται σφοδρό μίσος μεταξύ Κορινθίων και Αθηναίων, που οδηγεί στον πρώτο Πελοποννησιακό πόλεμο, στον οποίο κανείς δεν βρέθηκε νικητής, όταν έληξε μετά την επέμβαση των Σπαρτιατών. Η Κόρινθος συγκρότησε συμμαχία με τη Σπάρτη και άλλες χώρες της αρχαίας Ελλάδας, εναντίον της Αθήνας, προσφέροντας στη συμμαχία τον ισχυρό της στόλο, το μοναδικό στην αρχαία Ελλάδα που μπορούσε να αντιμετωπίσει τον Αθηναϊκό.
 
Όταν οι Κορίνθιοι και οι σύμμαχοι τους εισέβαλλαν στα Μέγαρα το 458 π.Χ., ξέροντας ότι οι Αθηναϊκές δυνάμεις βρισκόταν στην Αίγινα, ο έξοχος Αθηναίος στρατηγός, Μυρωνίδης, συγκέντρωσε ένα στρατό από παιδιά και ηλικιωμένους άνδρες και ξεκίνησε να βοηθήσει τους Μεγαρείς. Στην αναποφάσιστη μάχη εναντίον των Κορινθίων, οι οποίοι αργότερα έφυγαν, οι Αθηναίοι έστησαν τρόπαιο. Αποδοκιμασμένος, από τον λαό της Κορίνθου, ο Κορινθιακός στρατός επέστρεψε στα Μέγαρα μετά από δώδεκα μέρες και άρχισαν να στήνουν ένα τρόπαιο. Όταν οι Αθηναίοι τους αντιλήφθηκαν, βγήκαν έξω από τα τείχη των Μεγάρων και τους σκότωσαν, καθώς και άλλες δυνάμεις που ήλθαν να τους βοηθήσουν.

Το 433 π.Χ., όμως, το υποβόσκον μίσος μεταξύ των δύο ελληνικών πόλεων και μια σειρά συγκρούσεων και αντεκδικήσεων μεταξύ των αποικιών τους, οδήγησε στον Β’ Πελοποννησιακό Πόλεμο, ο οποίος εξάντλησε οικονομικά τις ελληνικές πόλεις. Έτσι το 429 π.Χ. ο κορινθιακός στόλος απέτυχε να νικήσει τον αθηναϊκό σε ναυμαχία ΒΔ της Πάτρας. Ο ναύαρχος Φόρμιος των Αθηνών με ανώτερη στρατηγική και με 20 μόνο πλοία, κατέστρεψε 47 Κορινθιακά πλοία. Το 425 π.Χ. μεγάλη απόβαση του αθηναϊκού στρατού στην περιοχή της Σολυγείας οδήγησε σε ήττα των Κορινθίων, οι οποίοι όμως το επόμενο έτος κατάφεραν να αποσπάσουν τα Μέγαρα από τους Αθηναίους.

Το 421 π.Χ., η Σπάρτη και η Αθήνα υπέγραψαν συμφωνία, αλλά η Κόρινθος εναντιώθηκε στην Ειρήνη του Νικία, γιατί δεν υπήρχε αναφορά για την επιστροφή των αποικιών της Ανακτορίου και Σόλλιου, οι οποίες είχαν καταληφθεί από τους Αθηναίους. Γι’ αυτό προχώρησαν σε αντισπαρτιατική συμμαχία με το Άργος, η οποία σύντομα διαλύθηκε, αφού κατάφεραν να πείσουν τελικώς τους Σπαρτιάτες να αναμειχθούν και πάλι στον πόλεμο.

Το 415 π.Χ., οι Αθηναίοι έστειλαν μεγάλη δύναμη εναντίον της Κορινθιακής αποικίας των Συρακουσών. Η Κόρινθος έστειλε σχεδόν όλη την ναυτική και στρατιωτική δύναμη για να τους βοηθήσουν. Ο Αρίστων, ένας Κορίνθιος ναυτικός, ο καλύτερος καπετάνιος μεταξύ τους, πρότεινε το τέχνασμα που έπεισε τους Αθηναίους ότι η μάχη τελείωσε και έτσι έδωσε την ευκαιρία στον Συρακούσιο στόλο να επιτεθεί και να νικήσουν. Εν συνεχεία, ο πόλεμος μεταφέρθηκε στην ανατολική όχθη του Αιγαίου, όπου ο κορινθιακός στόλος ακολούθησε τους Σπαρτιάτες, καταφέρνοντας, τελικά, μεγάλη νίκη εναντίον των Αθηναίων το 404 π.Χ., στη μάχη στους Αιγός ποταμούς, μάχη η οποία σήμανε και το τέλος του πολέμου.


ΚΟΡΙΝΘΙΑΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ
Μετά το τέλος του Πελοποννησιακού πολέμου, στην Κόρινθο ξέσπασε εμφύλιος μεταξύ ολιγαρχικών και δημοκρατικών. Η επικράτηση των δημοκρατικών έστρεψε την Κόρινθο σε συμμαχία με τη Θήβα, το Άργος και με τον πρώην εχθρό τους την Αθήνα. Οι ολιγαρχικοί προσπάθησαν να ανατρέψουν τους δημοκρατικούς, αλλά η συνωμοσία αποκαλύφθηκε. Οι δημοκρατικοί αποφάσισαν έτσι να σκοτώσουν τους ολιγαρχικούς σε μία πανήγυρη η οποία λάμβανε μέρος τον μήνα Φεβρουάριο, πιθανόν προς τιμήν της Αρτέμιδος, το έτος 393 π.Χ. Όταν η Αγορά ήταν ασφυκτικά γεμάτη, δολοφόνησαν τα καθορισμένα άτομα. Οι γιοι των ολιγαρχικών σώθηκαν επειδή βρίσκονταν έξω από τα τείχη της πόλης. Οι ολιγαρχικοί ζήτησαν τη βοήθεια του Σπαρτιατικού στρατού, που ήταν στη Σικυώνα, μια πόλη 15 χλμ. ΒΔ της Κορίνθου. Η νέα συμμαχία συγκρούστηκε με τη Σπάρτη και ο πόλεμος αυτός έγινε γνωστός ως Κορινθιακός πόλεμος. Οι Σπαρτιάτες και οι Σικυώνιοι μπήκαν μέσα στα μακρά τείχη του λιμανιού στο Λέχαιο και έσκαψαν χαρακώματα. Η μάχη εναντίον των δημοκρατικών Κορινθίων, Αργείων και Αθηναίων υπό την αρχηγία του Ιφικράτη ακολούθησε και τελείωσε με τη σφαγή των δημοκρατικών, αν και οι Σπαρτιάτες δεν μπόρεσαν να καταλάβουν την πόλη. Ο πόλεμος αυτός τελείωσε το 386 π.Χ. με την Ανταλκίδειο ειρήνη. Αργότερα οι Κορίνθιοι συμμάχησαν και πάλι με τους Σπαρτιάτες, κάτω από ολιγαρχική εξουσία και ευημέρησαν.

 
Μερικά χρόνια αργότερα, η κουρασμένη κι εξαντλημένη Κόρινθος αντιστάθηκε στην Σπαρτιατική ηγεμονία, συμμάχησε με τους Αθηναίους, αλλά, τελικώς, σε μάχη στο Νέμεο ποταμό (σημ. Ζαπάντης) υπέστη συντριπτική ήττα από τους Λακεδαιμονίους.
 
ΤΑ ΕΠΟΜΕΝΑ ΧΡΟΝΙΑ
Το 370 π.Χ. ιδρύθηκε το Αρκαδικό Κοινό, που περιλάμβανε τις πόλεις Φενεό και Στύμφηλο, ενώ ένα χρόνο αργότερα οι Βοιωτοί, που στο μεταξύ είχαν ιδρύσει το Βοιωτικό Κοινό, εκστράτευσαν κατά της Κορινθίας κι όλης της Πελοποννήσου.

Σε δεινή θέση περιήλθαν η Κόρινθος, η Σικυώνα, αλλά και ο Φλειούντας. Το 366 π.Χ. οι Κορίνθιοι και οι Φλειάσιοι υπέγραψαν ειρήνη με τους Θηβαίους κι εγκατέλειψαν την πολεμική προσπάθεια.

Το 365 π.Χ. κατέλαβε την εξουσία ο στρατηγός Τιμολέων. Εν τω μέσω οξύτατων οικονομικών και κοινωνικών προβλημάτων, αποτόκων του πολέμου, το 345 π.Χ. η Κόρινθος ενεπλάκη σε νέα πολεμική επιχείρηση, στη Σικελία αυτή τη φορά, βοηθώντας τις Συρακούσες να αντιμετωπίσουν τον καρχηδονιακό κίνδυνο. Στη διάρκεια αυτής της εκστρατείας αναδείχθηκε ως άνδρας εξαίρετου ήθους και υψηλού φρονήματος, ο Τιμολέων, που ήταν ο επικεφαλής του εκστρατευτικού σώματος. Κατάφερε να ελευθερώσει όλες τις πόλεις της Σικελίας και να εγκαθιδρύσει δημοκρατικά πολιτεύματα, έγινε έτσι ιδιαίτερα αγαπητός στο λαό και θάφτηκε με μεγάλες τιμές στη γη των Συρακουσών (Πλουτάρχου, Βίοι Παράλληλοι – Τιμολέων).

ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΕΠΟΧΗ
Η Κόρινθος δεν έλαβε μέρος στον πόλεμο εναντίον του Φιλίππου της Μακεδονίας. Ήταν εδώ όπου ο Μ. Αλέξανδρος συνάντησε τον κυνικό φιλόσοφο Διογένη. Το 337 π.Χ. μετά τη μάχη της Χαιρώνειας, στο ιερό του Ποσειδώνα στα Ίσθμια, συνεκλήθη υπό το Φίλιππο τον Β’, το 2ο Πανελλήνιο Συνέδριο, όπου συστάθηκε το «Κοινό των Ελλήνων» και αποφασίστηκε η εκστρατεία στην Περσία. Ένα, μόλις, χρόνο αργότερα (336 π.Χ.) και μετά τη δολοφονία του Φιλίππου και την ανακήρυξη του Αλεξάνδρου, ως βασιλιά της Μακεδονίας, το συνέδριο επαναλήφθηκε πλην Λακεδαιμονίων κι ο νεαρός βασιλιάς αναγορεύτηκε «στρατηγός αυτοκράτωρ». Ο Αλέξανδρος συγκρότησε στην Κόρινθο τη συμμαχία των ελληνικών πόλεων εναντίον των Περσών.

Μετά το θάνατο του Μ. Αλεξάνδρου, η Κόρινθος και η Σικυώνα περιήλθαν στην κατοχή του Αλεξάνδρου γιου του Πολυπέρχοντος, ενώ η Στύμφηλος και οι Κεχρεές βρέθηκαν υπό τον Κάσσανδρο, με τον οποίο, όμως, συμμάχησε ο Αλέξανδρος, στη συνέχεια. Ωστόσο, η γυναίκα του Αλεξάνδρου, που τον διαδέχτηκε μετά τη δολοφονία του, παρέδωσε το 308 π.Χ. τις δύο πόλεις στον Πτολεμαίο, που δεν κατάφερε να τις διατηρήσει, αφού δύο χρόνια αργότερα η Κόρινθος πέρασε στην κυριαρχία του Κασσάνδρου και η Σικυώνα τρία χρόνια αργότερα «ελευθερώθηκε» από τον Δημήτριο τον Πολιορκητή, που τον δέχτηκαν στη συνέχεια κι οι Κορίνθιοι, ως ελευθερωτή. Το 302 π.Χ. ο Δημήτριος συνεκάλεσε στην Κόρινθο συνέδριο και επανίδρυσε τη «Συμμαχία της Κορίνθου».

Το 251 π.Χ. κι ενώ η Σικυώνα έχει περάσει στα χέρια διαφόρων τυράννων, κάνει την εμφάνισή του στην πολιτική και στρατιωτική σκηνή της εποχής ένας νέος άντρας, ο Άρατος, που καταφέρνει να εκδιώξει τον τύραννο Νικοκλή, να εγκαθιδρύσει δημοκρατία και να εντάξει την πόλη στην Αχαϊκή Συμπολιτεία, όπου εκλέγεται στρατηγός λίγο αργότερα. Το 243 π.Χ. κυριεύει για λογαριασμό της Συμπολιτείας την Κόρινθο και το Λέχαιο, όμως το 225 π.Χ. αναγκάζεται, προκειμένου να αντιμετωπίσει τον σπαρτιατικό κίνδυνο, να συμμαχήσει με τους Μακεδόνες και να παραδώσει σ’ αυτούς την Κόρινθο, καταστέλλοντας ταυτόχρονα εξέγερση στη Σικυώνα. Ο λαμπρός Σικυώνιος στρατηγός πέθανε το χειμώνα του 214/3 π.Χ., σε ηλικία 57 χρονών. Τα επόμενα χρόνια η δύναμη της Κορίνθου περιορίστηκε και σταδιακά επισκιάστηκε από τη νεοσύστατη Αχαϊκή Συμπολιτεία.


Το 197 π.Χ., οι Μακεδόνες νικήθηκαν στο Κυνοκέφαλο της Θεσσαλίας από τους Ρωμαίους. Την άνοιξη του 196 π.Χ., οι Ρωμαίοι συγκαλούν στην Κόρινθο συνέδριο για την τύχη των ελληνικών πόλεων, όπου αποφασίζουν, αφενός μεν την εγκαθίδρυση ρωμαϊκής φρουράς στον Ακροκόρινθο, αφετέρου δε το αφρούρητο και αφορολόγητο των ελληνικών πόλεων, ενώ δύο χρόνια αργότερα αποχωρεί και η φρουρά από την ακρόπολη της Κορίνθου και η πόλη γίνεται έδρα της Αχαϊκής Συμπολιτείας, γεγονός που πλήρωσε πολύ ακριβά 50 χρόνια αργότερα.

ΡΩΜΑΪΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ
Η ιστορία της διακόπτεται απότομα το 146 π.Χ., όταν από ατυχείς πολιτικούς χειρισμούς, θα προκαλέσει την υπερδύναμη της εποχής, κραταιά Ρώμη. Το Μάιο του 146 π.Χ. η τακτική συνέλευση της Αχαϊκής συμπολιτείας στην Κόρινθο αποφασίζει την κήρυξη του πολέμου τυπικά εναντίον των Σπαρτιατών, ουσιαστικά, όμως, εναντίον των Ρωμαίων. Η Κόρινθος συμμάχησε με την Αχαϊκή συμπολιτεία σε μία τελευταία προσπάθεια των Ελλήνων να αντιμετωπίσουν το Ρωμαίο στρατηγό Λεύκιο Μόμμιο που βάδιζε προς την Πελοπόννησο. Ο ύπατος Λεύκιος Μόμμιος αποστέλλεται από τη Σύγκλητο να αντιμετωπίσει την κατάσταση με σαφείς οδηγίες: Η τιμωρία των Αχαιών να είναι παραδειγματική, ώστε να καταπτοηθούν όλοι οι Έλληνες. Μετά από μία σειρά λάθος χειρισμούς, από πλευράς των στρατηγών της Αχαϊκής Συμπολιτείας, οι Έλληνες ηττήθηκαν στον Ισθμό και ακολούθησε καταστροφή της Κορίνθου. Οι Ρωμαίοι κυρίευσαν την πόλη κι επιδόθηκαν στην υλοποίηση της απόφασης της Συγκλήτου, με υπερβολικό ζήλο. Έτσι, έσφαξαν όλους τους άνδρες, πούλησαν ως δούλους τις γυναίκες, τα παιδιά και τους απελεύθερους δούλους, κατέστρεψαν εκ βάθρων την πόλη, λεηλάτησαν τους θησαυρούς της και τέλος την πυρπόλησαν. Η Κόρινθος ερημώθηκε κυριολεκτικά. Ένα τμήμα της χώρας δημεύτηκε από τη Ρώμη ως δημόσια γη, ενώ το υπόλοιπο υπήχθη στη Σικυώνα, η οποία ανέλαβε και την οργάνωση των Ισθμίων. Για τα επόμενα 100 χρόνια η Κόρινθος έχει σβήσει από το χάρτη.

Ο Ιούλιος Καίσαρας και στη συνέχεια ο Αύγουστος, αποφασίζουν τον επανοικισμό και την ανοικοδόμηση της πόλης. Το 44 π.Χ. ο Ιούλιος Καίσαρ επαναποίκισε την Κόρινθο με απελεύθερους και βετεράνους Ρωμαίους, που εξελληνίστηκαν πολύ γρήγορα και την ονόμασε Laus Iulia Corinthus. Είναι εντυπωσιακό το πόσο γρήγορα η νέα Κόρινθος αναπτύσσεται και πάλι, παρουσιάζει πολύ μεγάλη άνθιση και επανακτά τον παλαιό της πλούτο και τη φήμη. Έτσι σύντομα γίνεται η πλουσιότερη και σημαντικότερη πόλη της Πελοποννήσου, επισκιάζοντας ακόμη και την Αθήνα. Η οικονομική της ευημερία διήρκεσε σε όλη την πρώιμη αυτοκρατορική περίοδο.

ΠΑΛΑΙΟΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ
Έτσι, κατά τη δεύτερη περιοδεία του, το 51 μ.Χ., ο Απόστολος Παύλος βρίσκει στην Κόρινθο μια ανθηρή οικονομικά κοινωνία και παραμένει ενάμισι χρόνο στην πόλη κοντά στους Ακύλα και Πρίσκιλλα, οι οποίοι ίδρυσαν την πρώτη χριστιανική κοινότητα στην περιοχή, που ακμάζει εκεί λίγο αργότερα. Ο Παύλος διατήρησε θερμές σχέσεις με την Εκκλησία της Κορίνθου, μάλιστα επισκέφτηκε άλλες δύο φορές την πόλη. Το κέντρο της οργανώνεται νότια του ναού του Απόλλωνα και περιλαμβάνει καταστήματα, μικρούς ναούς, κρήνες, λουτρό και άλλα δημόσια κτίρια.

Κατά τον 3ο μ.Χ. αιώνα, η οικονομική και εμπορική ευημερία της Κορίνθου κλονίστηκε βαθύτατα από την επιδρομή των Ερούλων, την πρώτη μεγάλη γοτθική επιδρομή. Είναι γνωστό ότι μετά το 267 μ.Χ. ορδές Ερούλων κατέλαβαν και κατέστρεψαν τόσο την Κόρινθο όσο και τη Σικυώνα, αλλά και όλες τις πόλεις της Πελοποννήσου.

Τέλος, το 346 μ.Χ. κατά την επιδρομή του Βησιγότθου Αλάριχου και των ορδών του, η Κόρινθος, όπως και όλες οι αρχαίες πόλεις της σημερινής Κορινθίας, εγκαταλελειμμένες από το νεοσύστατο ανατολικό ρωμαϊκό κράτος, υπέστησαν τις σοβαρότερες καταστροφές, λεηλατήθηκαν οικτρά, ενώ πολλοί κάτοικοί τους εξανδραποδίστηκαν. Μετά την επιδρομή αυτή σβήνει η αίγλη των αρχαίων χρόνων και αρχίζει οριστικά η βυζαντινή περίοδος. Η πόλη όμως επιζεί παρά τις επανειλημμένες καταστροφές και εισβολές, μέχρι την απελευθέρωσή της από τους Τούρκους το 1822.
 
ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ
Οι 7 όρθιοι μονολιθικοί κίονες μ’ ένα μέρος του επιστυλίου ενός δωρικού ναού, ήταν για αιώνες τα μόνα ορατά λείψανα της αρχαίας Κορίνθου. Για τις σχετικά ισχνές ιστορικές αναφορές που σώθηκαν για την τοπογραφία της αρχαίας Κορίνθου, μας αποζημιώνει για μία ακόμα φορά η περιγραφή του Παυσανία. Ο αρχαίος περιηγητής επισκέφτηκε την Κόρινθο τον 2ο αιώνα μ.Χ. και μας δίνει μία πλήρη περιγραφή του κέντρου της πόλης. Φυσικά αυτό που μας περιγράφει είναι η νεότερη πόλη, η επανοικισμένη ρωμαϊκή colonia. Περιορισμένη σε έκταση και αποτελέσματα έρευνα έγινε κατά τα έτη 1892 και 1906 από τον Α. Σκιά με δαπάνες της Αρχαιολογικής Εταιρείας. Συστηματικές ανασκαφές στην περιοχή που συνεχίζονται ακατάπαυστα μέχρι σήμερα, άρχισαν το 1896, από την Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών, που έφεραν στο φως την αγορά, ναούς, κρήνες, καταστήματα, στοές, λουτρά. Έχει αποκαλυφθεί ένα σημαντικό τμήμα της αρχαίας πόλης, με επίκεντρο την αγορά και το θρησκευτικό κέντρο. Επίσης, ερευνήθηκαν ο Ακροκόρινθος, προϊστορικοί οικισμοί, το Θέατρο, το Ωδείο, το Ασκληπιείο, νεκροταφεία, η συνοικία των κεραμέων και άλλα κτίρια.

ΜΟΥΣΕΙΟ ΚΟΡΙΝΘΟΥ
Τα ευρήματα φυλάσσονται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Αρχαίας Κορίνθου. Το Μουσείο οικοδομήθηκε το 1931-32 με αρχιτέκτονα τον W. Stuart Thompson. Το 1950 έγινε προσθήκη της ανατολικής πτέρυγας από τον ίδιο αρχιτέκτονα. Η δωρεά της δαπάνης έγινε από την Αμερικανίδα κα William H. Moore.


ΚΟΡΙΝΘΙΑΚΕΣ ΠΟΛΕΙΣ
Η αρχαία Κόρινθος ήταν χτισμένη στους πρόποδες του Ακροκορίνθου, του βραχώδους λόφου που βρίσκεται ΝΔ της σύγχρονης πόλης. Η πόλη διέθετε δύο επίνεια, το Λέχαιο στα βόρεια, στις ακτές του Κορινθιακού κόλπου και τις Κεχρεές στα ανατολικά, στις ακτές του Σαρωνικού. Στη νότια πλευρά του Ισθμού, στο σημείο περίπου που ξεκινούσε η δίολκος ήταν χτισμένη η παραλιακή πόλη Σχοινούντας. Πολύ κοντά στο Σχοινούντα βρισκόταν ο σημαντικός λατρευτικός χώρος των Ισθμίων, αφιερωμένος στον Ποσειδώνα και προς τιμή του διεξάγονταν κάθε δύο χρόνια αθλητικοί αγώνες. Στη βόρεια πλευρά του Ισθμού βρίσκονταν οι Θέρμες, κοντά στο σημερινό Λουτράκι, γνωστές από την αρχαιότητα για τις ιαματικές πηγές τους. Πιο βόρεια βρισκόταν ο λατρευτικός χώρος του Ηραίου, χτισμένος στη θέση του ομώνυμου ακρωτηρίου. Στη θέση της σημερινής Περαχώρας βρισκόταν η πόλη Πείρεον. Άλλες αρχαίες Κορινθιακές πόλεις ήταν η Κρομμυώνα, χτισμένη στις νότιες πλαγιές των Γερανείων, κοντά στις ακτές του Σαρωνικού (στην περιοχή που βρίσκονται σήμερα οι Άγιοι Θεόδωροι), η Οινόη στις βόρειες πλαγιές των Γερανείων, κοντά στις ακτές του Κορινθιακού κόλπου, οι Ασές στα ΒΔ της Κορίνθου, κοντά στο σημερινό χωριό Βραχάτι, η Μαυσός, ΝΔ της Κορίνθου, στη διαδρομή Κορίνθου-Νεμέας. Στα νότια της αρχαίας πόλης βρίσκονταν η Σολυγεία και η Τενέα. Η Σολυγεία ήταν χτισμένη στην περιοχή που σήμερα βρίσκεται το χωριό Σοφικό, ενώ η Τενέα στην περιοχή που σήμερα βρίσκεται το χωριό Χιλιομόδι (Παυσανίας, Ελλάδος περιήγησις/Κορινθιακά).


ΑΠΟΙΚΙΕΣ
Οι Κορίνθιοι ως σημαντική εμπορική δύναμη είχαν δημιουργήσει ένα δίκτυο αποικιών κυρίως στη δύση που τους βοηθούσαν να ελέγχουν το εμπόριο στις περιοχές αυτές. Στα νησιά του Ιονίου είχαν αποικίσει τη Λευκάδα και την Κέρκυρα, ενώ στις ηπειρωτικές ακτές του Ιονίου είχαν ιδρύσει τις αποικίες Άκτιο και Αμβρακία (Υπουργείο πολιτισμού, η αρχαία Αμβρακία). Βορειότερα στην Αδριατική ίδρυσαν τις αποικίες Επίδαμνος και Απολλωνία. Και οι δύο βρίσκονταν στα παράλια της σημερινής Αλβανίας. Η Επίδαμνος κατά τη Ρωμαϊκή περίοδο μετατράπηκε σε πολύ σημαντικό Ρωμαϊκό λιμάνι και μετονομάστηκε από τους Ρωμαίους σε Δυρράχιο. Στη Σικελία οι Κορίνθιοι ίδρυσαν τις Συρακούσες, που εξελίχθηκαν αργότερα στην ισχυρότερη πόλη του νησιού. Οι σχέσεις Κορίνθου-Συρακουσών παρέμεναν καλές και συχνά οι Κορίνθιοι πρόσφεραν βοήθεια στους Συρακούσιους, όταν απειλούνταν από εξωτερικούς εχθρούς. Με αυτές τις αποικίες η Κόρινθος κυριαρχούσε στο εμπόριο της δυτικής Μεσογείου. Στην ανατολική πλευρά της Ελλάδας οι Κορίνθιοι δεν ίδρυσαν πολλές αποικίες. Η σημαντικότερη αποικία τους εκεί ήταν η Ποτίδαια. Η Ποτίδαια χτίστηκε στη Χαλκιδική σε ιδιαίτερα στρατηγική θέση, πάνω στο στενό ισθμό στην αρχή της χερσονήσου της Κασσάνδρας. Μετά τους Περσικούς πολέμους η Ποτίδαια πέρασε στον έλεγχο των Αθηναίων. Η αντιπαράθεση Κορινθίων-Αθηναίων για τον έλεγχο της Ποτίδαιας αποτέλεσε μία από τις βασικές αφορμές για το ξέσπασμα του Πελοποννησιακού πολέμου (Θουκυδίδης, Βιβλίο Α).

ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΑ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΑ ΕΥΡΗΜΑΤΑ
Ο αρχαιολογικός χώρος της Αρχαίας Κορίνθου βρίσκεται στους βόρειους πρόποδες του λόφου του Ακροκορίνθου, γύρω από τον Ναό του Απόλλωνα. Εκτεταμένες ανασκαφές έχουν φέρει στο φως τη Ρωμαϊκή Αγορά της πόλης, ναούς, κρήνες, καταστήματα, στοές, λουτρά και ποικίλα άλλα μνημεία. Οι έρευνες επεκτάθηκαν ως το φρούριο του Ακροκορίνθου, σε προϊστορικούς οικισμούς στην κορινθιακή πεδιάδα στον βορρά, όπως ο λόφος του Κοράκου, το Θέατρο, το Ωδείο, το Ασκληπιείο, τα νεκροταφεία, ο Κεραμεικός, καθώς και άλλα κτήρια εκτός του κύριου αρχαιολογικού χώρου.

ΝΑΟΣ ΑΠΟΛΛΩΝΑ
O αρχαϊκός ναός του Απόλλωνα αποτελεί ακόμα και σήμερα το ορόσημο του αρχαιολογικού χώρου. Ο επιβλητικός ναός, με τους μονολιθικούς δωρικούς κίονες, από τους οποίους 7 παραμένουν όρθιοι σε περίοπτη θέση πάνω από τα ερείπια της ασγοράς, χτίστηκε περί το 530 π.Χ. Είναι από τα λίγα δημόσια κτίσματα που ανοικοδομήθηκαν μετά την καταστροφή της πόλης, από το ίδιο παλαιό τους υλικό. Φαίνεται ότι η ανοικοδόμηση αυτή ακολούθησε το ίδιο αρχαϊκό σχέδιο, χωρίς σημαντικές τροποποιήσεις. Οι δωρικοί κίονες του πτερού ήταν 6 στις στενές πλευρές και 15 στις μακρές. Για τη στήριξη της οροφής υπήρχαν και εσωτερικές κιονοστοιχίες κατά μήκος του αρκετά επιμήκους σηκού, που ήταν χωρισμένος σε δύο δωμάτια και επιπλέον σε πρόναο και οπισθόδομο που είχαν στην πρόσοψή τους ανά δυο κίονες ανάμεσα σε παραστάδες.
 
Η ΑΓΟΡΑ
Νότια του ναού και σε χαμηλότερο επίπεδο απλωνόταν η αρχαία αγορά της Κορίνθου, που είχε μορφή ορθογωνίου και διαστάσεις 160 μέτρα μήκος και 70 πλάτος. Οι ανασκαφές αποκάλυψαν και τη μία από τις δύο κύριες οδούς πρόσβασης, έναν ευρύ πλακοστρωμένο δρόμο, πλαισιωμένο από στοές που συμβατικά έχει ονομαστεί οδός Λεχαίου, καθώς ερχόταν από το λιμάνι. Ο δρόμος αυτός οδηγούσε κατευθείαν στο κέντρο της πόλης, όπου περνώντας ένα μνημειακό πρόπυλο, ο επισκέπτης βρισκόταν στην αγορά. Όπως σε κάθε αρχαία ελληνική πόλη, η αγορά ήταν ένας χώρος ανοικτός, αφιερωμένος στη δημόσια και εμπορική ζωή της πόλης. Η αγορά πλαισιωνόταν από σειρές καταστημάτων και από στοές. Τα κυριότερα κτίσματα που την περιβάλλουν είναι:
Η νότια στοά, που σχηματίζεται από σειρά ομοιόμορφων καταστημάτων, που το καθένα τους ήταν χωρισμένο σε δύο δωμάτια. Μπροστά στα καταστήματα υπάρχει διπλή σειρά κιονοστοιχίας. Η εξωτερική ήταν δωρική, ενώ η εσωτερική ιωνική. Ανάμεσα σ’ αυτή τη στοά παρεμβάλλεται το βουλευτήριο.

 
Άλλη σειρά καταστημάτων της αγοράς είναι τα κεντρικά καταστήματα και το βήμα ανάμεσά τους, από όπου ο Ρωμαίος ανθύπατος απευθυνόταν στους πολίτες που συγκεντρώνονταν στην αγορά. Το 52 μ.Χ. από τη θέση αυτή ο ανθύπατος Γαλλίων απασχολήθηκε με τον παρόντα στην αγορά, απόστολο Παύλο (Πράξεις 18:12-17). Στα Μεσαιωνικά χρόνια στη θέση του βήματος είχε κτιστεί μικρή εκκλησία, της οποίας τα θεμέλια διατηρήθηκαν. Μία άλλη σειρά είναι τα ΒΔ καταστήματα, που περιλαμβάνουν το χαρακτηριστικό τοξωτό οικοδόμημα ανάμεσά τους.

Στον δυτικό τομέα υπήρχαν τα μικρότερα ιερά της πόλης. Η τοποθέτηση αυτή επιλέχτηκε καθώς οι ναΐσκοι με τα λατρευτικά αγάλματα, έπρεπε υποχρεωτικά να βλέπουν προς την ανατολή. Σώζονται θεμέλια 6 συνολικά ναΐσκων που μας είναι γνωστοί από τους ανασκαφείς με λατινικά γράμματα (D, F, G, H, J, K), καθώς οι ταυτίσεις τους δεν είναι ασφαλείς. Ο ένας από αυτούς (F) πιθανολογείται ότι ήταν αφιερωμένος στη λατρεία της θεάς Τύχης, ο ναός G πιθανότατα σε όλους τους θεούς και ο ναός D στη λατρεία του Ερμή.


Πίσω από τους ναΐσκους αυτούς υπήρχαν οι περίβολοι δύο μεγαλύτερων ναών, του ναού C, που ίσως ταυτίζεται με το ναό της Ήρας Ακραίας και του μνημειώδους ναού Ε, του δεύτερου σε μέγεθος μετά το ναό του Απόλλωνα, που τον καιρό του Παυσανία ήταν αφιερωμένος στην Οκταβία, την αδελφή του Αυγούστου.

 
Η ανατολική πτέρυγα της αγοράς καταλαμβανόταν από εξίσου εντυπωσιακά οικοδομήματα. Το χώρο αμέσως δεξιά των προπυλαίων της «οδού Λεχαίου», κατελάμβανε ένα επιβλητικό οικοδόμημα, του οποίου η διώροφη πρόσοψη ήταν στολισμένη με κορινθιακούς κίονες, ενώ στο δεύτερο όροφο, το θριγκό υποβάσταζαν τέσσερις κολοσσικοί ανδριάντες βαρβάρων, ως «άτλαντες».

 
Η ανατολική πτέρυγα έκλεινε με την «Ιουλία Βασιλική», ένα ορθογώνιο οικοδόμημα, όπου ήταν στημένες γλυπτικές εικόνες της Ιουλίας οικογένειας (Ιουλίου Καίσαρος και Αυγούστου). Κάτω από την κτιστή σκάλα της εισόδου σώζεται λίθινη αφετηρία για αγωνίσματα δρόμου από ένα στάδιο που κατελάμβανε τον κεντρικό χώρο της αγοράς, πριν από τα ρωμαϊκά χρόνια και καταστράφηκε το 146 π.Χ. Μία ακριβώς όμοια βασιλική σε κάτοψη και διαστάσεις, βρίσκεται πίσω από τη νότια στοά της αγοράς.
 
Φαίνεται ότι κατά την ίδρυση της δεύτερης πόλης από τους Ρωμαίους, υπήρξε πρόνοια για αποσυμφόρηση της αγοράς και μεταφορά των εμπορικών δραστηριοτήτων σε άλλο παρακείμενο χώρο, ώστε η αρχαία παραδοσιακή αγορά να αποδοθεί αποκλειστικά σε πολιτική και θρησκευτική χρήση. Η δεύτερη αυτή αγορά βρέθηκε από τους ανασκαφείς βόρεια του ναού του Απόλλωνα και αποτελεί, όπως και η αντίστοιχη ρωμαϊκή αγορά των Αθηνών, ένα τυποποιημένο δημιούργημα. Είναι ένας τετράπλευρος ανοικτός χώρος που πλαισιώνεται από στοές και σειρές όμοιων καταστημάτων. Πιθανόν να στέγαζε την αγορά νωπών τροφίμων.
 

Η ΠΕΙΡΗΝΗ ΚΡΗΝΗ
Αφήνοντας την αγορά και κατεβαίνοντας τα μνημειακά σκαλοπάτια των προπυλαίων, προσεγγίζουμε την οδό Λεχαίου. Στην αριστερή πλευρά των προπυλαίων βρίσκεται η κρήνη Πειρήνη με τα 6 ανοίγματα (τους χώρους που μοιάζουν σαν σπηλιές), όπως μας λέει ο Παυσανίας. Η φυσική αυτή πηγή, ίσως αποτελούσε και το λόγο για τον οποίο οι Κορίνθιοι επέλεξαν τον τόπο αυτό για να χωροθετήσουν την αγορά τους. Μία πρώτη αρχιτεκτονική διευθέτηση του χώρου χρονολογείται ήδη από τον 7ο αιώνα π.Χ., τα εντυπωσιακά ωστόσο λείψανα που βλέπουμε σήμερα, οφείλονται στις δωρεές του Ηρώδη του Αττικού, που τον 2ο αιώνα μ.Χ. χρηματοδότησε την αρχιτεκτονική διαμόρφωση που βλέπουμε σήμερα. Το νερό το αντλούσαν από δεξαμενές στο βάθος των έξι καμαροσκέπαστων θυρών. Ας σημειωθεί ότι η Πειρήνη δεν ήταν η μοναδική κρήνη της αγοράς. Ενδιαφέρουσα είναι και μία δεύτερη κρήνη η κρήνη Γλαύκη, σκαλισμένη σε βράχο, με παρόμοια διαμόρφωση. Βρισκόταν λίγο έξω από τη δυτική πτέρυγα της αγοράς, πίσω από το ναό της Ήρας (C).
 

ΩΔΕΙΟ
Έξω από τον κυρίως αρχαιολογικό χώρο επισκέψιμα είναι τα εξής μνημεία: Το Ωδείο, το οποίο κατασκευάστηκε στο τέλος του 1ου αιώνα μ.Χ., ανακαινίστηκε από τον Ηρώδη τον Αττικό και δημιουργήθηκε τότε η αυλή του με στοές γύρω, η οποία έφερε το ωδείο πλησιέστερα στο θέατρο.

 
ΘΕΑΤΡΟ
Κάθε πόλη της αρχαίας Ελλάδας, που ήθελε άξια να φέρει το όνομά της, διέθετε και το δικό της θέατρο. Η Κόρινθος φυσικά δεν αποτελούσε εξαίρεση και κατά το πρότυπο των Αθηνών, διέθετε θέατρο και ωδείο στην ίδια περιοχή, 150 μ δυτικά του ναού του Απόλλωνα, σε μικρή δηλαδή απόσταση από την αγορά. Το θέατρο της Κορίνθου είχε μακραίωνη ιστορία και υπήρξε τόπος διεξαγωγής ιδιαίτερα δραματικών γεγονότων. Το πρώτο θέατρο της Κορίνθου με ξύλινη σκηνή, του οποίου σώζονται ίχνη, κτίστηκε στο σημείο αυτό στα τέλη του 5ου αιώνα π.Χ. και θα πρέπει να είναι αυτό που αναφέρεται από τον Ξενοφώντα κατά τις σφαγές των φιλολακώνων κορινθίων το 393 π.Χ. από τους Αθηναίους, Αργείους και Βοιωτούς, που ήθελαν να κρατήσουν την Κόρινθο μακριά από την επιρροή της Σπάρτης.
 
 
Υπάρχουν επίσης λείψανα ενός άλλου θεάτρου με κτιστή σκηνή του 3ου αιώνα π.Χ., του οποίου οι κερκίδες (κοίλο) υπολογίζεται πως μπορούσαν να περιλάβουν 18.000 θεατές. Σ’ αυτό το θέατρο είχε εμφανιστεί ενώπιον των Κορινθίων ο Άρατος μετά την επιτυχή επίθεσή του κατά της μακεδονικής φρουράς της Ακροκορίνθου, απελευθερώνοντας την Κόρινθο και δεχόμενος την προσχώρησή της στην Αχαϊκή Συμπολιτεία. Το θέατρο αυτό ανακατασκευάστηκε τον 1ο αιώνα μ.Χ. και απέκτησε επιβλητική σκηνή. Στην αρχή του 3ου μ.Χ. αιώνα η ορχήστρα του θεάτρου, που είχε φιλοξενήσει τις τραγωδίες του Σοφοκλή και του Ευριπίδη, μετατράπηκε σε ρωμαϊκή αρένα για θηριομαχίες. Τότε τα χαμηλότερα καθίσματα αφαιρέθηκαν και το ύψος των πρώτων εδωλίων έγινε μεγαλύτερο, για την ασφάλεια των θεατών. Τέλος, ειδικά συστήματα υδροδότησης, μπορούσαν να γεμίζουν την αρένα με νερό, για τη διενέργεια πλασματικών ναυμαχιών μεταξύ των μονομάχων. Βόρεια του θεάτρου εντοπίζονται λείψανα του γυμνασίου.
 
 
ΑΣΚΛΗΠΙΕΙΟ
Τέλος, το Ασκληπιείο κοντά στην πηγή Λέρνα. Η ανασκαφή έδειξε πως το Ασκληπιείο είναι σκαλισμένο κατά το μέγα μέρος στο βράχο. Ο ναός είχε διαστάσεις 14,93Χ8,32 μέτρα με σηκό και πρόναο με τέσσερις δωρικούς κίονες μπροστά.


ΑΚΡΟΚΟΡΙΝΘΟΣ
Στον Ακροκόρινθο, το κάστρο της Κορίνθου, οι ανασκαφές ξεκίνησαν το 1961 από την Αμερικανική Αρχαιολογική Σχολή. Τα σημαντικότερα κτίσματα που ήρθαν στο φως είναι τα εξής: Ο ναΐσκος της Αφροδίτης, οι μικροί ναοί που ήταν αφιερωμένοι στη Δήμητρα και την Κόρη, βωμοί του Ήλιου και η κρήνη της «επάνω Πειρήνης». Επειδή το κάστρο ήταν σε διαρκή χρήση από την πρώιμη αρχαιότητα μέχρι και πρόσφατα, τα κατά καιρούς κτίσματα έχουν αποδομηθεί κι αναδομηθεί διαφορετικά πολλές φορές, ενώ το οικοδομικό υλικό έχει χρησιμοποιηθεί πολλάκις για να καλύψει τις ανάγκες των εποχών. Έτσι, τα ευρήματα της αρχαιότητας είναι πραγματικά πενιχρά, παρά το γεγονός ότι το οικοδομικό υλικό αυτής της εποχής είναι διάσπαρτο στο χώρο και ξαναχρησιμοποιημένο σε νεότερα κτίρια.