Τρίτη 15 Σεπτεμβρίου 2020

ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ - Ἰφιγένεια ἡ ἐν Αὐλίδι (115-163)

115 ΑΓΑ. πέμπω σοι πρὸς ταῖς πρόσθεν
δέλτους, ὦ Λήδας ἔρνος …
ΠΡ. λέγε καὶ σήμαιν᾽, ἵνα καὶ γλώσσῃ
σύντονα τοῖς σοῖς γράμμασιν αὐδῶ.
μὴ στέλλειν τὰν σὰν ἶνιν πρὸς
120 τὰν κολπώδη πτέρυγ᾽ Εὐβοίας
Αὖλιν ἀκλύσταν.
εἰς ἄλλας ὥρας γὰρ δὴ
παιδὸς δαίσομεν ὑμεναίους.
ΠΡ. καὶ πῶς Ἀχιλεὺς λέκτρων ἀπλακὼν
125 οὐ μέγα φυσῶν θυμὸν ἐπαρεῖ
σοὶ σῇ τ᾽ ἀλόχῳ;
τόδε καὶ δεινόν· σήμαιν᾽ ὅ τι φής.
ΑΓΑ. ὄνομ᾽, οὐκ ἔργον παρέχων Ἀχιλεὺς
οὐκ οἶδε γάμους, οὐδ᾽ ὅ τι πράσσομεν,
130 οὐδ᾽ ὅτι κείνῳ παῖδ᾽ ἐπεφήμισα
νυμφείους εἰς ἀγκώνων
εὐνὰς ἐκδώσειν λέκτροις.
ΠΡ. δεινά γ᾽ ἐτόλμας, Ἀγάμεμνον ἄναξ,
ὃς τῷ τῆς θεᾶς σὴν παῖδ᾽ ἄλοχον
135 φατίσας ἦγες σφάγιον Δαναοῖς.
ΑΓΑ. οἴμοι, γνώμας ἐξέσταν,
αἰαῖ, πίπτω δ᾽ εἰς ἄταν.
ἀλλ᾽ ἴθ᾽ ἐρέσσων σὸν πόδα, γήρᾳ
140 μηδὲν ὑπείκων. ΠΡ. σπεύδω, βασιλεῦ.
ΑΓΑ. μή νυν μήτ᾽ ἀλσώδεις ἵζου
κρήνας, μήθ᾽ ὕπνῳ θελχθῇς.
ΠΡ. εὔφημα θρόει.
ΑΓΑ. πάντῃ δὲ πόρον σχιστὸν ἀμείβων
145 λεῦσσε, φυλάσσων μή τίς σε λάθῃ
τροχαλοῖσιν ὄχοις παραμειψαμένη
παῖδα κομίζουσ᾽ ἐνθάδ᾽ ἀπήνη
Δαναῶν πρὸς ναῦς.
ΠΡ. ἔσται τάδε. ΑΓΑ. κλῄθρων δ᾽ ἐξόρμοις.
150 ἢν νιν πομπαῖς ἀντήσῃς,
πάλιν εἰσόρμα, σεῖε χαλινούς,
ἐπὶ Κυκλώπων ἱεὶς θυμέλας.
ΠΡ. πιστὸς δὲ φράσας τάδε πῶς ἔσομαι,
λέγε, παιδὶ σέθεν τῇ σῇ τ᾽ ἀλόχῳ;
155 ΑΓΑ. σφραγῖδα φύλασσ᾽ ἣν ἐπὶ δέλτῳ
τήνδε κομίζεις. ἴθι. λευκαίνει
τόδε φῶς ἤδη λάμπουσ᾽ ἠὼς
πῦρ τε τεθρίππων τῶν Ἀελίου·
160 σύλλαβε μόχθων.
θνητῶν δ᾽ ὄλβιος ἐς τέλος οὐδεὶς
οὐδ᾽ εὐδαίμων·
οὔπω γὰρ ἔφυ τις ἄλυπος.

***
ΑΓΑ., διαβάζοντας.
115 «Με άλλο γράμμα, κοντά στο παλιό,
παραγγέλνω σ᾽ εσένα, της Λήδας βλαστέ, …
ΓΕΡ., βλέποντας τον Αγαμέμνονα να σταματά συγκινημένος.
Λέγε, εξήγα μου· αυτά που θα πω
να ᾽ναι σύμφωνα με όσα έχεις γράψει.
ΑΓΑ. «να μην στείλεις την κόρη
120 στη γαλήνια βαθύκολπη Αυλίδα, σ᾽ αυτή
τη φτερούγα της Εύβοιας· αργότερα
της κοπέλας ο γάμος θα γίνει.»
ΓΕΡ. Κι ο Αχιλλέας, σα θα χάσει τη νύφη,
δε θ᾽ ανάψει και δε θα κορώσει μ᾽ εσέ και μ᾽ εκείνη,
τη γυναίκα σου; Αυτό
πρέπει, λέω, να φοβάται κανείς.
ΑΓΑ. Του Αχιλλέα μόνο τ᾽ όνομα πήραμε· εκείνος δεν ξέρει
130 ούτε γάμο ούτε τί μελετούμε
ούτε ακόμα ότι τάχα σ᾽ αυτόν έχω τάξει
το κορίτσι να δώσω.
ΓΕΡ. Φοβερή αποκοτιά, βασιλιά μου Αγαμέμνονα, αυτή·
την κοπέλα ονομάτισες νύφη του γιου της θεάς,
και της μήνυσες νά ᾽ρθει, σφαχτό
Δαναών για να γένει.
ΑΓΑ. Παραστράτησε, αλίμονο, ο νους μου
και σε τύφλωσης όλεθρο πέφτω.
Αλλά κίνησε, κάμε γοργά,
τα γεράματα ας μη σε δαμάσουν.
140 ΓΕΡ. Τρέχω ευθύς, βασιλιά.
ΑΓΑ. Σε ισκιωμένες μην κάθεσαι βρύσες,
ύπνου γλύκα να μη σε μαγέψει.
ΓΕΡ. Θεός φυλάξει.
ΑΓΑ. Κι όπου τρίστρατο, πρόσεξε μήπως κανένα
προσπεράσει σε αμάξι γοργά και χωρίς να το νιώσεις
που να φέρνει την κόρη μου εδώ
στων Αργείων τα καράβια.
ΓΕΡ. Θα προσέχω. ΑΓΑ. Αν τη βρεις
150 να ᾽χει πια ξεκινήσει απ᾽ το σπίτι,
πιάσ᾽ τα γκέμια και πες
να γυρίσουν αμέσως στο κάστρο
το ιερό των Κυκλώπων.
ΓΕΡ. Αλλά πώς στην κυρά και στην κόρη σου εγώ
θα γινώ πιστευτός,
σα θα φέρω το μήνυμ᾽ αυτό;
ΑΓΑ. Στη γραφή που κρατάς
κοίτα απείραχτη πάνω να μείνει η σφραγίδα
Έλα σύρε. Η αυγή, λαμπερή,
και του ήλιου το πύρινο τέθριππο φως.
κοίτα, απλώνουνε τώρα λευκό·
160 βόηθησέ με στα βάσανα τούτα.
Ο γέρος φεύγει.
Πέρα ως πέρα μακάριο θνητό
και καλότυχο ο κόσμος δεν έχει·
δε γεννήθηκε ως τώρα κανείς
δίχως λύπες.

Η Αρχαία Ελληνική Τέχνη και η Ακτινοβολία της, Η τέχνη του 4ου αιώνα π.Χ.: Η τέχνη της ελληνιστικής εποχής

8.1.2. Η Αντιόχεια

Ο Σέλευκος, ένας από τους στρατηγούς και διαδόχους του Μεγάλου Αλεξάνδρου, έγινε βασιλιάς της Συρίας και δημιούργησε ένα αχανές κράτος που περιελάμβανε όλες σχεδόν τις ασιατικές χώρες που είχε κατακτήσει ο Αλέξανδρος. Πρωτεύουσα αυτού του κράτους έγινε μια νέα πόλη, η Αντιόχεια, που ίδρυσε ο Σέλευκος γύρω στο 300 π.Χ. στη βόρεια Συρία, δίπλα στον ποταμό Ορόντη (σήμερα στη νότια Τουρκία). Η πόλη ήταν μεγάλη, με φαρδείς δρόμους και επιβλητικά κτήρια, δεν έχουμε όμως για αυτήν πολλές πληροφορίες όπως για την Αλεξάνδρεια. Οι ανασκαφές έφεραν στο φως κυρίως μνημεία της όψιμης Αρχαιότητας, γιατί στην εποχή αυτή η πόλη γνώρισε μεγάλη άνθηση. Έτσι η ελληνιστική Αντιόχεια παραμένει ως σήμερα ουσιαστικά άγνωστη. Μαθαίνουμε ότι είχε έναν τουλάχιστον σημαντικό ναό του Δία καθώς και ένα κατάφυτο προάστιο, τη Δάφνη, όπου υπήρχε ένα περίφημο ιερό του Απόλλωνα.
 
Το πιο γνωστό έργο τέχνης στην Αντιόχεια ήταν το άγαλμα της Τύχης της πόλης, έργο του γλύπτη Ευτυχίδη, μαθητή του Λυσίππου. Το άγαλμα αυτό ήταν χάλκινο και εικόνιζε μια ώριμη γυναίκα, ντυμένη με χιτώνα και ιμάτιο, που φορούσε στο κεφάλι ένα πυργόμορφο στέμμα και καθόταν επάνω σε έναν βράχο. Κάτω από τα πόδια του αγάλματος έβγαινε ο κορμός και το κεφάλι μιας γυμνής νεανικής ανδρικής μορφής, που ήταν η προσωποποίηση του ποταμού Ορόντη. Το άγαλμα ήταν χάλκινο και το γνωρίζουμε από μια μεγάλη σειρά αντιγράφων διαφόρων μεγεθών· τα μεγάλα είναι από μάρμαρο, ενώ τα μικρά συχνά από χαλκό. Εντύπωση προκαλεί η έντονη συστροφή της μορφής, που δεν έχει μια κύρια όψη, αλλά αναπτύσσεται ελεύθερα μέσα στον χώρο. Η ιδιομορφία αυτή είναι χαρακτηριστική για την τέχνη της ελληνιστικής εποχής και η Τύχη της Αντιοχείας, που χρονολογείται στις αρχές του 3ου αιώνα π.Χ., μοιάζει να είναι ένα από τα πρωιμότερα παραδείγματα της νέας τάσης που εγκαταλείπει τα παραδοσιακά μοτίβα στήριξης και δημιουργεί αγάλματα κινημένα σαν ζωντανούς οργανισμούς.

Hermann Hesse: Ωριμάζοντας γινόμαστε όλο και νεότεροι

Οι άνθρωποι που όταν είναι νέοι μπορεί κανείς να τους φανταστεί απίστευτα γέρους, αυτοί ακριβώς κάνουν και τους καλύτερους γέρους.

Το ότι στους νέους ανθρώπους αρέσει να επιδεικνύονται λιγάκι και ταυτόχρονα μπορεί να τολμούν κάποια πράγματα, κάτι που οι γέροι δεν μπορούν πια να κάνουν, τελικά δεν είναι ανυπόφορο.

Τα πράγματα όμως γίνονται άσχημα εκείνη την ολέθρια στιγμή που ο γέρος, ο αδύναμος, ο συντηρητικός, ο φαλακρός, ο οπαδός της παλιάς μόδας το παίρνει προσωπικά και μονολογεί: το κάνουν σίγουρα για να με πειράξουν! Από τη στιγμή αυτή τα πράγματα γίνονται ανυπόφορα κι αυτός που σκέφτεται έτσι είναι χαμένος.

Το να τονίζουμε ή να οργανώνουμε τα νιάτα δεν το συμπαθούσα ποτέ. Νέοι και γέροι υπάρχουν τελικά μόνο μεταξύ των μέτριων ανθρώπων.

Όλοι οι προικισμένοι και πιο ξεχωριστοί άνθρωποι είναι πότε γέροι και πότε νέοι, έτσι όπως είναι πότε χαρούμενοι και πότε λυπημένοι. Δουλειά των μεγαλύτερων είναι να χειρίζονται την ικανότητά τους ν' αγαπούν πιο ελεύθερα, πιο παιχνιδιάρικα, πιο έμπειρα, πιο καλοσυνάτα απ' ό,τι τα νιάτα μπορούν.

Τα γηρατειά κρίνουν πάντα με ευκολία τους νέους ως μικρομέγαλους. Όμως τα γηρατειά είναι αυτά που πάντα μιμούνται τη συμπεριφορά και τους τρόπους της νιότης, είναι τα ίδια φανατικά, είναι τα ίδια άδικα, μακαρίζουν τα ίδια τον εαυτό τους και είναι ελαφρώς προσβεβλημένα.

Τα γηρατειά δεν είναι χειρότερα από τα νιάτα, ο Λάο Τσε δεν είναι χειρότερος από τον Βούδα, το μπλε δεν είναι χειρότερο από το κόκκινο. Τα γηρατειά υποτιμούνται μόνο όταν θέλουν να παραστήσουν τα νιάτα.

Αυτό που εδώ και δεκαετίες με αηδιάζει είναι πρώτον η ανόητη λατρεία της νεότητας και της νεανικότητας, όπως αυτή ανθεί, για παράδειγμα, στην Αμερική, κι έπειτα ακόμα περισσότερο το να επιβάλλεται η νεότητα αυτή ως κοινωνικό στρώμα, ως κοινωνική τάξη, ως «κίνημα».

Είμαι ένας παλιωμένος και συμπαθώ τα νιάτα, θα ήταν όμως ψέματα αν έλεγα ότι με ενδιαφέρουν ιδιαίτερα. Για τους ηλικιωμένος, τουλάχιστον σε εποχές τέτοιας μεγάλης δοκιμασίας όπως τώρα, υπάρχει μόνο ένα ενδιαφέρον ζήτημα: το ζήτημα του πνεύματος, της πίστης, του είδους της σκέψης και της ευλάβειας που δοκιμάζεται, που μπορεί να αντιμετωπίζει τον πόνο και το θάνατο.

Η αντιμετώπιση του πόνου και του θανάτου είναι καθήκον των γηρατειών. Το να είναι κανείς ενθουσιασμένος, να συμπαρασύρεται, να είναι ζωηρός, είναι ψυχική διάθεση της νεότητας. Μπορούν να είναι φίλοι, μιλούν όμως δύο γλώσσες.

Η ιστορία γράφεται κυρίως από τους πρωτόγονους και από τους νέους, αυτοί φροντίζουν για την πρόοδο και την επιτάχυνση με την έννοια της κάπως θεατρικής φράσης του Νίτσε «Αυτό που θέλει να πέσει πρέπει και να το σπρώξουμε». (Εκείνος, ο υπερευαίσθητος, δεν θα μπορούσε ποτέ να δώσει αυτή τη σπρωξιά σ' ένα γέρο ή άρρωστο άνθρωπο ή ζώο.)

Χρειάζονται όμως πάντα, για να διατηρεί η ιστορία και νησίδες ειρήνης και να παραμένει ανεκτή, και οι αναστολές και ο συντηρητισμός ως αντίρροπες δυνάμεις - αυτό το καθήκον πέφτει στους καλλιεργημένους και στους ηλικιωμένους.

Αν λοιπόν ο άνθρωπος που σκεφτόμαστε κι επιθυμούμε ακολουθήσει άλλους δρόμους από τους δικούς μας και εξελιχθεί σε κτήνος ή μυρμήγκι, τότε παραμένει υποχρέωσή μας να βοηθήσουμε να επιβραδυνθεί όσο το δυνατό περισσότερο αυτή η διαδικασία. Ασυνείδητα αφήνουν μάλιστα οι μαχητικές δυνάμεις να υπάρχει στον κόσμο αυτή η αντίρροπη τάση, φροντίζοντας εκτός από τους εξοπλισμούς και τα προπαγανδιστικά μεγάφωνα -αν και αρκετά αδέξια- και τις πολιτιστικές επιχειρήσεις τους.
 
Έρμαν Έσσε, Ωριμάζοντας γινόμαστε όλο και νεότεροι

Μέτατρον: Ο Καμπαλιστικός Αρχάγγελος

Το πολυπόθητο Ουράνιο Βιβλίο του Λόγου, τη βίβλο των πεπρωμένων όπως την ονόμαζαν οι Βαβυλώνιοι, ας δούμε μια Καμπαλιστική Παράδοση σχετική με τον “Γραφέα του Θεού” Μέτατρον αλλά και τη σύνδεση του με τον Ενώχ της Ενωχιανής Παράδοσης…

Μία Καμπαλιστική εκδοχή για την ιστορία και τον ρόλο του Μεταθρόνιου

Mέτατρον, ο μυστηριώδης μεταθρόνιος άγγελος που απασχόλησε γενιές και γενιές ερευνητών, ποιος κρύβεται πίσω από αυτό το όνομα; Τι ακριβώς εξυπηρέτησε η ύπαρξη μιας τέτοιας οντότητας την μερκάμπεια και την αποκαλυπτική παράδοση; Το όνομα Mέτατρον αναφέρεται ως το όνομα αρχαγγέλου στον Ιουδαϊσμό, σε κάποιες χριστιανικές γνωστικίζουσες ομάδες αλλά και στο Ισλάμ. Στην Ραβινική παράδοση, είναι ο υψηλότερος των αγγέλων και υπηρετεί ως ο Ουράνιος γραφέας, αν και υπάρχει ομοφωνία ως προς την γέννηση του, δεν υπάρχει ομοφωνία ως προς την θέση του στην ιεραρχία των αγγέλων.

Πιο ειδικά αναφορές σε αυτόν, βρίσκουμε και σε πολλές πηγές της ιουδαϊκής αποκαλυπτικής γραμματείας απόκρυφης και μη. Στο βαβυλωνιακό Ταλμούδ αναφέρεται σε τρία μέρη, σε μια άλλη Έκδοση του Ταλμούδ ταυτίζεται με το μικρό τετραγράμματον. Η αιτία αυτής της ταύτισης φαίνεται να βρίσκεται στο βιβλίο της εξόδου, εκεί, μιλώντας ο Θεός για κάποιον άγγελο αποκαλύπτει ότι το Ιερό του Όνομα βρίσκεται σε εκείνον. Πολλοί λοιπόν εξηγητές- ερμηνευτές των ιερών κειμένων, είδαν τον Mέτατρον πίσω από αυτήν την φευγαλέα και μυστηριώδη αναφορά.

Όμως οι αναφορές για τον Αρχάγγελο των Αρχαγγέλων, δεν σταματούν εδώ, καθώς τον βρίσκουμε και στην αποκαλυπτική γραμματεία που αποδίδεται στον Πατριάρχη Ενώχ. Σε αυτά τα απόκρυφα-ψευδεπίγραφα κείμενα της παλαιάς διαθήκης, όπως θα δούμε παρακάτω, αρχίζει η ταύτιση του Mέτατρον με τον αρχαίο προφήτη, εγκαινιάζοντας έτσι μια παράδοση που φτάνει στον Μεσαιωνικό Ιουδαϊσμό, εμφανιζόμενη σε κείμενα μεγάλου κύρους σε ότι αφορά την Καμπαλιστική Παράδοση όπως το Ζοχάρ.

Οφείλουμε να πούμε ότι ο Μεσαιωνικός Ιουδαϊκός Μυστικισμός βρίθει ερμηνειών περί της φύσης της θέσης και της υπόστασης του Μεταθρόνιου, ο οποίος ήδη στην Προφορική Παράδοση είχε εντυπωθεί ως ο Ουράνιος Γραφέας. Στο κείμενο που ακολουθεί δεν δίδεται κάποια ακαδημαϊκή ερμηνεία της παρουσίας του Mέτατρον στην ιερή Βιβλική αλλά και Ραβινική Γραμματεία αλλά περισσότερο δίνεται η προφορική γραμμή της αποκαλυπτικής γραμματείας, όπως αυτή εντυπώθηκε στην συνείδηση των παραδοσιακών καμπαλιστών και όχι μόνο.

Μέτατρον: Η Ετυμολογία του Ονόματος

Το όνομα Μέτατρον, κατά πολλούς (και κατά πάσα πιθανότητα είναι έτσι, καθώς δεν μπορείς να αγνοήσεις μια αλήθεια όταν στέκεται θεόγυμνη μπροστά σου περιμένοντας τις ….γραπτές πηγές) σημαίνει μεταθρόνιος “αυτός που στέκεται μετά τον Υπερουράνιο Θρόνο του Αγίου Ευλογημένου Ενός (Του Θεού). Ο Hugo Odeberg έφερε στο φως την ερμηνεία του Ναχμανίδη η οποία ξεκίνησε από τον Eleazarben Judah of Wormeς σύμφωνα με αυτή λοιπόν ο όρος Mέτατρον προέρχεται από την λέξη «Metatar» ή «Metator» και σήμαινε στα Ελληνικά αγγελιοφόρος ή πράκτορας! Όμως ο μεγάλος ακαδημαϊκός και σύγχρονος εξηγητής της Καμπάλα, Gershom Scholem, απορρίπτει αυτήν την ερμηνεία καθώς όπως αναφέρει δεν υπάρχουν επαρκή στοιχεία για να στηρίξουν αυτήν την ερμηνεία. Ο δε Rabbenu Bachaya αποδίδει την ετυμολογία του ονόματος «Μέτατρον» στην λέξη “Matron” στην Μήτρα ή και την λέξη Μητέρα. Όπως και να έχει λοιπόν η ουσία είναι πως οι γνώμες συγκλίνουν στην άποψη της ελληνιστικής γλωσσικής προέλευσης της ονομασίας του Μέτατρον.

Αυτό που ίσως εδώ προκαλεί απορία είναι πως ένας άγγελος της Ιουδαϊκής μυστικιστικής παράδοσης να έχει ελληνική ετυμολογία και να μην συντίθεται από εβραϊκές αντίστοιχες λέξεις. Αυτή θα ήταν μία εύλογη απορία, αν, και μόνο αν, δεν παρέβλεπε κάτι πολύ σημαντικό. Την περίοδο της ονοματοδοσίας του «Αγγέλου» εκείνου, που μόνο υπονοούνταν στα ιερά κείμενα κανονικά και απόκρυφα έξω-κανονικά, η περίοδος αυτή είναι η γνωστή σε όλους μας Ελληνιστική.

Αναφορά λοιπόν σε αυτόν με το συγκεκριμένο όνομα, έχουμε σε ένα βιβλίο, της ύστερης φιλολογίας της Μέρκαμπα, το λεγόμενο 3 Ενώχ του οποίου η συγγραφή χρονολογείται μεταξύ του 2ου και 5ου αιώνα μ.Χ. Έτσι ο ακαδημαϊκός Philip Alexander, (ο οποίος δέχεται μάλλον και την καταγωγή της λέξης Μέτατρον από την λέξη «Μetator», η οποία περιέγραφε έναν Ρωμαίο αξιωματικό ο οποίος λειτουργούσε ως αγγελιοφόρος και καθοδηγητής) φθάνει στην υπόθεση της τεχνητής κατασκευής του ονόματος παρουσιάζοντας ως παραδείγματα τις λέξεις Αντίριον και Νταπνάπιρον, πολλές τέτοιες «εξωτικές» άλλωστε ονομασίες έχουν φτάσει να περιγράφουν οντότητες του αόρατου κόσμου στα μεσαιωνικά γρημόρα. Είναι λογικό, απολύτως λογικό, ο συντάκτης του κειμένου να ονομάτισε μια οντότητα της προφορικής έως τότε παράδοσης, με ένα όνομα παρμένο από την κοινή διεθνή γλώσσα εκείνης της εποχής, προκειμένου να κατανοήσει την φύση του το ευρύτερο κοινό. Άλλωστε το “Μέτατρον” δεν πρέπει να το εκλαμβάνουμε ως όνομα αλλά έως επίθετο χαρακτηριστικό του υποκειμένου, ως ιδιότητα δηλαδή που περιγράφει το υποκείμενο.

Κάποιοι μελετητές, όπως ο Όβεργ, ταυτίζουν την οντότητα αυτή με τον Περσικό Μίθρα, τεκμηριώνοντας αυτή την υπόθεση του στην θέση και τα καθήκοντα και των δύο στα ουράνια βασίλεια, τα οποία πραγματικά είναι αρκετά κοινά. Κάτι τέτοιο δεν είναι τόσο απίθανο, αναλογιζόμενος κάποιος το κλίμα του θρησκευτικού συγκρητισμού στον οποίο είχε εισέλθει η ανθρωπότητα ήδη από τον 2ο π.Χ αιώνα. Αν και στην πραγματικότητα ο Μέτατρον πριν από όλα είναι πιο κοντά σε μια άλλη αρχαίο οντότητα, μια θεότητα του Ενουμά Ενλίς γνωστή ως Μαρντούκ. Η συνύπαρξη του Ιουδαϊκού λαού με τους Βαβυλώνιους κατά την περίοδο της βαβυλωνιακής αιχμαλωσίας ή εξορίας, εντύπωσε στον πνευματικό του υπόβαθρο μερικά στοιχεία από την Βαβυλωνιακή Θρησκεία. Ένα από αυτά όπως θα δούμε πιο κάτω είναι η ύπαρξη ενός Ουράνιου Γραφέα, ενός Κυρίου των Πινάκων του Πεπρωμένου, ίσως ότι είδε η κοινωνία της Βαβυλώνας στο πρόσωπο του μυθικού νικητή της Τιαμάτ, του κοσμικού δράκοντα, είδε ο ισραηλίτης στο πρόσωπο του Μέτατρον. Περισσότερα όμως για αυτό θα δούμε παρακάτω.

Ο Άγγελος της Ισορροπίας

Φαίνεται πάντως ότι ο Μέτατρον είναι η αρχετυπική μορφή όλων τα αρχαγγέλων του δέντρου της ζωής της Καμπαλιστικής Κοσμοθέασης, η διύληση των ιδιοτήτων του Υπέρτατου των Αρχαγγέλων, δίνει με μαθηματική ακρίβεια τους υπόλοιπους αγγέλους και τις ιεραρχίες τους. Για αυτό σύμφωνα με την καμπαλιστική παράδοση οι Αγγελικές Ιεραρχίες αρχίζουν από τον Μέτατρον και καταλήγουν στη Σάνταλφον, τον μοναδικός φερόμενο, έστω και κατ΄ υπόνοια, θηλυκό Αρχάγγελο, που θεωρείται δίδυμος του (Ο Θηλυκός δίδυμός του!). Εκεί βρίσκεται και απόληξη του Ιερού ανεκλάλητου ονόματος, η Χε- τελικό, η χαμένη πριγκίπισσα, η νύμφη του θεού, η οποία βρίσκεται στην εξορία της Γης (Μαλκούτ- Βασίλειο) μέχρι μέσω της ιερογαμίας της μες τον πρίγκιπα Βαβ (Τιφερέτ- Λόγος), να ξαναφορέσει το Στέμμα (Κέτερ) και όλα να ξαναγυρίσουν στην πηγή των όλων, (Η Ιερογαμία είναι άλλη μια επιρροή από το Βαβυλωνιακό Θεογνωστικό Πλέγμα).

Μέσα από αυτήν την καμπαλιστική διδαχή, καταλαβαίνουμε ότι ο Μέτατρον είναι μια εξωτερική μορφή του Συμπαντικού Θεού, όπως τον φαντάζονταν τότε οι άνθρωποι, η οποία είναι πιο κοντά στον άνθρωπο, απ΄ ότι η «απώτατη» Θεϊκή αρχή. Έτσι συνδυάζει μαζί, μέχρι να φτάσει στην Σάνταλφον, Αρσενικά, θηλυκά και ενδιάμεσα ερμαφρόδιτα στοιχεία, για αυτό ο Μωυσής της Λεών, τον ονομάζει, το πρώτο παιδί του Θεού ως απόλυτη ένωση των θηλυκών και αρσενικών στοιχείων του. Πολλά θα μπορούσαμε να πούμε εδώ, μια και η ιστορία με τον Μέτατρον είναι ένα σχοινί πλεγμένο από πολλά νήματα, τα όποια αν τα ακολουθήσεις ένα – ένα σε οδηγούν κάπου, αλλά θα το αποφύγουμε προς το παρόν υποσχόμενοι ένα δεύτερο και ένα τρίτο ίσως κείμενο στο μέλλον.

Το Ζοχάρ, η βίβλος της λαμπρότητας, θέλοντας να δώσει έμφαση στην Μεταθρόνια Εξουσία πάνω στην διπολικότητα, τον ταυτίζει με την Ράβδο του Μωυσή, που από την μία μεριά χορηγούσε ζωή και από την άλλη έσπερνε τον θάνατο. Πολλοί σήμερα, ιδιαίτερα οι ερμητιστές, σχετίζουν αυτή την ράβδο (και τον ίδιο) με το ερμητικό κηρύκειο που αποτελεί σύμβολο της ισορροπίας. Ο Μέτατρον, είναι καμπαλιστικά η τέλεια ενσάρκωση του Ερμητικού ρητού «όπως επάνω, έτσι και κάτω», γιατί ακριβώς είναι τόσο υψηλός όσο και χαμηλός και σαν ουροβόρος αρχίζει εκεί που τελειώνει. Το τέλος του είναι η αρχή με αποτέλεσμα να μην έχει ούτε αρχή ούτε τέλος, παρόλο που οι παραδοσιακοί ερμηνευτές της παράδοσης θα θεωρούσουν αυτήν μου την φράση βλάσφημη, εντούτοις δεν μπορώ να παραγνωρίσω τα περιγραφόμενα χαρακτηριστικά του Μέτατρον για το καπρίτσιο μιας μονοθεϊστικής μονομανίας.

Κάποιοι οπαδοί της χριστιανικής εκδοχής της καμπαλιστικής κοσμοθέασης, επεκτείνοντας αυτή την αρχή, αναφέρουν ότι ο Μέτατρον είναι ο κύριος της Μεσαίας Στήλης της ωραιότητας και της ευσπλαχνίας, ο οποίος εμφανίζεται ως Μέτατρον στην σφαίρα της Κέτερ, ως Χριστός στην Τιφερέτ, ως προφήτης Ενώχ αλλά και ως θηλυκός Σάνταλφον στην Γεσόντ, την αστρική σφαίρα των ονείρων και της προφητείας, και στην Μαλκούτ ως Μελχισεδέκ και Ιησούς. Σωστό από μια άποψη απλά να συμπληρώσουμε εδώ ότι στην ουσία είναι Κύριος και των Τριών Πυλώνων- Στηλών του Δένδρου της Ζωής.

Το Σκοτεινό Alter Ego του Ιησού;

Προχωρώντας ακόμα παραπέρα, κάποιοι γνωστικοί καμπαλιστές λένε ότι εκτός από σεφιρωθικά, αυτή η υπεροντότητα, στην Μεσαία Στήλη αναλύεται και κλιφωθικά… (Κλιφώθ, σημαίνει κέλυφος και το κέλυφος είναι το αντίθετο της Σεφίρα (σφαίρας) αφού ενώ Τα Σεφιρώθ σημαίνουν ισορροπία, τα Κλιφώθ είναι το βασίλειο της ανισσοροπίας, η Dion Fortune τα ονόμαζε «το Βασίλειο της ανισσόροπης δύναμης»)

Σύμφωνα με τα αρχαία κείμενα, ο Εωσφόρος (ο «φέρων το Φως») ήταν εκείνος που ήταν μετά το Θεό και μετέφερε την Θεία Φλόγα, όμως το «κοσμικό κακό» τον διέφθειρε και έγινε έκπτωτος της θείας χάριτος. (βέβαια σε αυτήν την επεξήγηση κανείς δεν μας λέει ποια είναι η ρίζα του Κοσμικού Κακού, αλλά ευτυχώς η προφορική παράδοση είναι πάντα αλληλοσυμπληρωματική και η ρίζα του κακού επεξηγείται από άλλους μύθους). Υποστηρίζουν λοιπόν, ότι ο Εωσφόρος, ως πτωτική οντότητα είναι η άλλη πλευρά του Μεταθρονίου αφού και τα δύο πρόσωπα εμφανίζονται με τις ίδιες ιδιότητες!

Έπειτα στην Τιφερέτ, η αντίστοιχη κλιφωθική πλευρά του φωτός του Μεταθρόνιου άρχων είναι το μέγα θηρίο, ο Αντίχριστος ή αντι-ακτίνα. Εφόσον, το ιερό όνομα της συγκεκριμένης σφαίρας αποδόθηκε ως Ελοάχ Βε Νταάτ, που σημαίνει ο «Κύριος της Γνώσης της Ντάατ, της οιωνεί σεφιρά του Δέντρου της Ζωής» και αναφέρεται στον Μέτατρον-Χριστό, τοποθετείται εδώ η αντίστοιχη κλιφωθική πλευρά του πτωτικού όφη του δέντρου της γνώσης.

Αν τώρα θέλουμε να προεκτείνουμε τους συλλογισμούς μας, θα μπορούσαμε να τοποθετήσουμε εδώ και το δίπολο Όσιρις (σωτήρας) – Σεθ (καταστροφέας). Ιστάρ- Ερεσιγκάλ κτλ

Που βασίζεται όμως αυτή η πρωτοφανής διδασκαλία περί σκοτεινής πλευράς του Χριστού;

Στα Ευαγγέλια υπάρχει μια περίεργη διήγηση, που τιτλοφορείται ως «οι πειρασμοί του Ιησού στην Έρημο» όπου ο Ιησούς πήγε για να ατσαλώσει την θέληση του και να δοκιμαστεί με νηστεία και προσευχή (Εσσαϊκές παρεμβολές; Ίσως). Εκεί λοιπόν εμφανίζεται ο Σαϊτάν και μεταξύ άλλων προσφέρει στον Ιησού τις εκτάσεις και τα βασίλεια της Γης, αρκεί να τον προσκυνήσει! Στην ουσία όμως εκεί φέρεται να απαντάει ο Ιησούς σε μια εσωτερική φωνή, την οποία ονομάζει άρχοντα του κόσμο τούτου (Διαφαίνεται καθαρά ο δυαλιστικός γνωστικός χαρακτήρας της συγκεκριμένης διήγησης) Οι γνωστικοί καμπαλιστές υποστηρίζουν πως εδώ ο Σατανάς, ο Πειρασμός είναι η εξωτερικευμένη σκοτεινή πλευρά του Ιησού, διότι πως είναι δυνατόν ένα κατώτερο πλάσμα να προσφέρει αυτό που ήδη ανήκει στον Υιό του Θεού; (η σημερινή θεολογική αιτίαση περί του ότι αναφέρεται στην ανθρώπινη φύση του Χριστού είναι ασχολίαστη καθώς και ο τελευταίος θεολόγος στην ουσία γνωρίζει την υφή και την φύση αυτού του κειμένου, αλλά και αυτό θέλει μεγάλη συζήτηση, δηλαδή για το πώς κάποιος ονομάζεται θεολόγος ή όχι)

Αξίζει σε αυτό το σημείο επίσης να αναφέρουμε πως στην σεφίρα Γεσόντ, το θεϊκό όνομα που ενσαρκώνει ο Μεταθρόνιος, ως χαμηλό τετραγράμματον, είναι Σαντάι ελ Χαί, που σημαίνει «συντηρητής της ζωής», κάποιοι λοιπόν, όχι τυχαία ή άδικα, τοποθετούν εδώ ως κέλυφος τον Σαιτάν, την κατώτερη μορφή του Εωσφόρου, ως καταστροφέα της ζωής και σπορέα του θανάτου!

Ο Μεταθρόνιος λοιπόν εδραιώνει την εξουσία του τόσο στο καλό όσο και στο κακό, στο πάνω και στο κάτω, στο δεξιά και στο αριστερά, στο άπαν σύμπαν, δημιουργώντας έτσι μια « κυβική» επέκταση του είναι του στον κόσμο του καθρέπτη, στο κόσμο μας.

Δεν είναι λοιπόν άξιο απορίας λοιπόν ότι ταυτίζεται ο Μεταθρόνιος με τον Ερμή τον Τρισμέγιστο, το μυθικό εκείνο διδάσκαλο που έδωσε σαν προμηθέας το φως της θεουργίας και τον χάρτη της θέωσης στην ανθρωπότητα (άλλη μια προμηθεϊκή αρχετυπική μορφή) Αυτή την σύνδεση, υποστηρίζει και ο ελευθεροτέκτονας συγγραφέας, Manly P. Ηall στο βιβλίο του The Secret Teachings of All Ages (1928). Αυτή, ωστόσο, η σύνδεση φέρνει στο προσκήνιο και ένα άλλο θέμα… Την σύνδεση Μέτατρον και Ενώχ, μια σύνδεση που περιγράφεται στα απόκρυφα κείμενα της Μερκάμπειας Λογοτεχνίας.

Ενώχ, ένας Άγγελος Πατριάρχης

Με τον Τρισμέγιστο Ερμή, τον Θωθ της Αιγυπτιακής παράδοσης έχει συνδεθεί και ένα άλλο πρόσωπο, ο Πατριάρχης και Προφήτης Ενώχ. Με ποιο τρόπο; Προσέξτε:

Ο Ενώχ ήταν πρωτότοκος του Ιαρέδ και έβδομος πατριάρχης του ιουδαϊκού λαού. Έζησε, κατά τον θρύλο 365 έτη, όσες δηλαδή και οι ημέρες του ημερολογιακού έτους που κατά μία παράδοση καθιέρωσε ο σοφός Ερμής. Επίσης, το Κοράνι τον αναφέρει ως Άιντρις και τον θεωρεί πατέρα των επιστημών της αστρονομίας και της αριθμητικής, όπως ήταν και ποιος άλλος; Ο Τρισμέγιστος Ερμής! (Δεν λαμβάνουμε υπόψη την χρονολογική σειρά της εμφάνισης των παραδόσεων, σε αυτό το σημείο μας ενδιαφέρει η εννοιολογική ταύτιση και όχι η ύπαρξη η μη αυτών των μυθολογικών μορφών). Μια διαφορετική τώρα πνευματική παράδοση ταυτίζει τον Ενώχ με τον Μέτατρον η παράδοση προέρχεται μέσα από τα κείμενα της λεγόμενης αποκαλυπτικής λογοτεχνίας μέσα στην οποία αναφέρεται ένας που θέλει τον Ενώχ κατασκευαστή ενός περίεργου υπόγειου ναού με εννέα θαλάμους. Εκεί υποτίθεται ότι έκρυψε το ανεκλάλητο όνομα, και δημιούργησε δυο χρυσούς δέλτους – ο ένας τοποθετήθηκε σε έναν κυβικό βωμό ενώ ο άλλος o μικρότερος δόθηκε στον γιο του, τον Μαθουσάλα. Ιδιότητα κατασκευαστή και φορέα του δημιουργικού λόγου έχει ο ίδιος ο Μέτατρον. Αν τώρα συνδέσουμε τα λόγια του Θεού από το βιβλίο της Εξόδου, που αναφέρει πως «το όνομα μου ευρίσκεται εντός αυτού» του αγγέλλου προφανώς, τότε εύκολα αναγνωρίζουμε την εμφανή αναφορά της κρυμμένης μέσα στον Μέτατρον προφοράς του ανεκλάλητου ονόματος, καθώς και την διαδοχή ιεροσύνης που έφτιαξε ο Ενώχ μεταδίδοντας στον γιο του «το μυστικό των μυστικών», την χρήση του ιερού ονόματος.

Η Ύψωση του Μελχισεδέκ, ο Βασιλιάς της Ειρήνης

Στο σημείο αυτό, αξίζει να μνημονεύσουμε το δεύτερο απόκρυφο βιβλίο του Ενώχ γραμμένο τον 1ο ή τον 2ο αι. μ. Χ. (Ναι υπάρχει και δέυτερο και τρίτο), που εξιστορεί στο τελευταίο του κεφάλαιο μία περίεργη ιστορία υπό τον τίτλο «ύψωσις Μελχισεδέκ». Εκεί ο Ενώχ, δίνει προσωρινή ιερατική εξουσία στον Μαθουσάλα το γιο του, όπως προσωρινό θα είναι και το ιερατείο του Νιρ, του εγγονού του τελευταίου και αδελφού του Νώε, διότι έπειτα η σύζυγος του, Σωπανίμα, συλλαμβάνει παρθενικά παιδί (τον Μελχισεδέκ) και το γεννά ενώ πεθαίνει! (κλασσική απόκρυφη διήγηση που κρύβει από πίσω προφορική παράδοση, μιας ομάδας, μιας φυλής, ενός τόπου κτλ)

Παρόλα σύμφωνα με τον μύθο που περιγράφεται στο κείμενο ο παρθενογέννητος υιος είχε πλήρη ανάπτυξη, μιλούσε και δίδασκε ευλογώντας τον Θεό και είχε μάλιστα πάνω του το σημάδι της Ιερωσύνης. Ο ίδιος ο Μελχισεδεκ, θεωρείται προτύπωση του θεϊκού μεσσία ενσαρκώνοντας τις τρεις αρχές του κεχρισμένου, δηλαδή του βασιλέα, του ιερέα και του προφήτη, εκείνου που προβλέπει τα μέλλοντα και διδάσκει νουθετώντας τον λαό.

Από την πλευρά του, ο Mέτατρον ενσαρκώνει πλήρως αυτό το τριπλό αξίωμα. Επίσης, είναι αυτός που ονομάζεται «ιερέας των ουρανών», και επομένως είναι δόκιμο να ταυτιστεί με τον ενσαρκωμένο ιερέα Μελχισεδέκ όπως και με τον ίδιο τον Ενώχ.

Ο Mελχισεδέκ είναι ο μυστηριώδης εκείνος Ιερέας-Βασιλιάς της Σαλήμ, που αναφέρεται στην Πλα που κατά πολλούς, σημαίνει γη της ειρήνης και γι’ αυτο ταυτίζεται με την Ιερουσαλήμ, ο οποίος κοινώνησε με οίνο και άρτο τον Αβραάμ, πράξη που θεωρείται προτύπωση της θείας κοινωνίας της θεοφαγίας και της αναζήτησης του ιερού Γκράαλ. Έτσι ο Μελχισεδέκ ιδρύει μια νέα ιερατική τάξη ίσως και πέραν της πολιτικής- ποιμενικής τάξης Ααρών, την Ιερατική Τάξη Μελχισεδέκ, κάτι που αναφέρεται και στο δεύτερο απόκρυφο βιβλίο του Ενώχ, στο τρίτο κεφάλαιο, όπου μιλάει για την εξύψωση του Μελχισεδέκ και την διαδοχική ιεροσύνη του Ενώχ. Μια ακόμα πηγή, που ενισχύει τον σύνδεσμο Ενώχ, Mέτατρον Μελχισεδέκ, με τον Μεσσία Ιησού της Καινής Διαθήκης είναι ο ψαλμός 110, ο οποίος στον 4ο στίχο του αναφέρει για τον Μεσσία “Συ ιερεύς εις τον αιώνα κατά την τάξη Μελχισεδέκ”. Το συγκεκριμένο χωρίο αναφέρει ο απόστολος Παύλος αποδίδοντας στον Ιησού την αρχιεροσύνη, την κατά του Μελχισεδέκ τάξη, στην προς εβραίους επιστολή. Εδώ φυσικά αν δει κανείς πίσω από το γράμμα των κειμένων θα δει την επιθυμία κάποιων πιο εξευγενισμένων πνευματικών ομάδων θρησκευτικής διανόησης για μια πιο αγνή, υπεργήινη και θεϊκή Ιερωσύνη, όλες αυτές οι διηγήσεις, εξιστορήσεις των βαθυτέρων επιθυμιών κάποιων ελίτ ομάδων και γόνιμο χωράφι της Ελληνιστικής μεσογείου γέννησαν αργότερα το Κίνημα της Γνώσης, το γνωστό σήμερα με την ονομασία Γνωστικισμός. (Μαζί βέβαια με άλλες συγκυρίες όπως η Βαβυλώνια Αιχμαλωσία, η συνύπαρξη των Ιουδαίων της διασποράς με άλλα πνευματικά συστήματα ιδιαίτερα της Ελληνιστικής συγκριτιστικής εποχής)

Η Βίβλος των Ουράνιων Παλατιών

Μέχρι και την Ελληνιστική εποχή, η σχέση του ουράνιου γραφέα Mέτατρον με τον βιβλικό πατριάρχη, μόνο υπονοούνταν ή διδάσκονταν (μάλλον προφορικά) μέσα σε μυστικούς κύκλους ραβινικούς και μη. Η πλήρης ταύτιση των δύο προσώπων όμως γίνεται επιτέλους ξεκάθαρη στο Σεφέρ Χεκαλότ, την Βίβλο των Ουρανίων Παλατιών, γνωστό και ως 3 Ενώχ, ένα κείμενο που η συγγραφή του εντάσσεται μεταξύ δευτέρου και πέμπτου αιώνα μ.Χ. Η συγγραφή του ψευδεπίγραφου αυτού βιβλίου αποδίδεται στον Ραβίνο Ισμαήλ τον Αρχιερέα, συνεργάτη του διάσημου Ραβίνου Ακίβα και συχνά κεντρικό πρόσωπο της λογοτεχνίας της Μέρκαμπα και της Αποκαλυπτικής Παράδοσης, στην φιλολογία της οποίας εντάσσεται και η συγκεκριμένη βίβλος.

Εκεί, ο Ισμαήλ υφαρπάζεται στους ουρανούς και εκεί που καταφέρνει να φθάσει έως τον έκτο ουρανό, τον αντιλήφθηκε ένας Ζηλιάρης άγγελος (!) Καφσιέλ και άλλοι ζηλόφθονοι άγγελοι που προσπάθησαν να τον γκρεμίσουν. Και τότε ξαφνικά, ένα φλεγόμενο χέρι σαν φτερό που αγαλλίαζε όλο το σύμπαν τον έσωσε. Ο αρχιερέας θέλησε φυσικά να μάθει την ταυτότητα του σωτήρα του και τότε εκείνος συστήθηκε ως ο Μεταθρόνιος Άγγελος της Θεϊκής Παρουσίας και ως άνθρωπος που περπάτησε στην γη ως Ενώχ, υιός του Ιάρεδ! Και επειδή λοιπόν δεν υπάρχει παρθενογένεση, οφείλουμε να παραδεχτούμε ότι η συγκεκριμένη γραπτή πηγή δεν κάνει τίποτα άλλο παρά να εξιστορεί ένα κομμάτι μιας ευρύτερης προφορικής παράδοσης, ψήγματα της οποίας βρίσκουμε σε όλα αυτά τα « ρομαντικά» θεοφιλοσοφικά κείμενα της Αποκαλυπτικής Λογοτεχνίας.

Λέγεται ότι ο Μέταθρόνιος πήρε τον προσδιορισμό «Νεαρός», επίθετο, το οποίο του δίνει και η Βίβλος της Λαμπρότητας, το γνωστό Ζοχάρ. Εκεί, ωστόσο, σημαίνει υπηρέτης του Θεού και δεν έχει να κάνει τόσο με την νεότητα του Αγγέλου. Οι καμπαλιστές πάντως, θα μιλήσουν για «δύο» Mέτατρον ή πιο σωστά για ένα διπλό ον. Ο ένας γράφεται με έξι γράμματα και είναι ο αναγεννημένος Ενώχ, ο πρίγκιπας της συντήρησης στο Θεϊκό Παλάτι, ενώ στη γραφή του ονόματος του άλλου εισάγεται το εβραϊκό γράμμα Γιοντ, που θεωρείται πως δείχνει θεϊκή γονιμοποίηση και γράφεται με επτά γράμματα ( Όλα αυτά χρησιμοποιώντας μια ξεχασμένη σήμερα καμπαλιστική τέχνη, την Γεμάτρια). Αυτός λένε είναι η εκπόρευση της αιτίας των αιτιών, η δέκατη εκπόρευση που τον καθιστά Θεϊκή Παρουσία στην Γη. Σε αυτόν, το «Νεαρός» αποδίδεται υπονοώντας το μικρό τετραγράμματον.

Και κάπως έτσι λύνεται ένα βασικό ερώτημα περί της προΰπαρξης Mέτατρον ή της επιλογής του Ενώχ, ως αρχαγγέλου πάντως και στις δύο ερμηνείες – απαντήσεις και λύσεις του ερωτήματος υπάρχουν τρομερά κενά. Εντωμεταξύ τόσο θεολογικά όσο ανθρωπολογικά η διαφορά ανάμεσα στις δύο προσεγγίσεις είναι τεράστια. Καθώς στην πρώτη επαναλαμβάνεται το μοτίβο της ενσάρκωσης ενός θεϊκού όντος, το οποίο προμηθεϊκά μεταφέρει φως στην τάλαινα ανθρωπότητα, ενώ στην δεύτερη ο άνθρωπος φαίρεται ως δυνάμενος να καταλάβει ουράνια αξιώματα και να φθάσει πάνω από κάθε ιεραρχία και τα δύο έχουν κοινή εννοιολογική βάση (ότι ο άνθρωπος ΔΕΝ είναι θεός αλλά έχει θεϊκή καταγωγή την οποία μπορεί να κατακτήσει πάντα με την βοήθεια του θεού και των υπηρετών του) αλλά πολύ διαφορετική προσέγγιση, τα συμπεράσματα λοιπόν δικά σας. Προσωπικά δεν δέχομαι ούτε το ένα ούτε το άλλο αλλά φαντάζομαι δεν είναι της παρούσης να γράψω γιατί…

Μαρντούκ Και Mέτατρον, η Σκιά της Βαβυλώνας…

Σύμφωνα με την παράδοση και την σχετική έρευνα, μετά τον θάνατο του Σολομώντα δέκα από τις δώδεκα φυλές του Ισραήλ, δημιούργησαν το βόρειο βασίλειο του Ισραήλ, ενώ οι δύο εναπομείνασες, το Νότιο βασίλειο του Ιούδα, με πρωτεύουσα την γνωστή Ιερουσαλήμ. Οι Ασσύριοι το 722 π.Χ κατέλυσαν το Βασίλειο του Ισραήλ , ενώ το 586 π.Χ., το Νότιο Βασίλειο του Ιούδα υποτάσσεται στην Βαβυλώνα, επί κυριαρχίας του γνωστού Ναβουχοδονόσορα, ο δε Ναός του Σολομώντα καταλύθηκε και καταστράφηκε ολοσχερώς. Έτσι έπεσε η Ιερουσαλήμ, από αυτήν που ονομάστηκε αργότερα πόρνη των εθνών και ο συγγραφέας της αποκάλυψης αναφωνεί «Έπεσε, έπεσε η Βαβυλών, η πόρνη η μεγάλη». Η περίοδος αυτή ονομάστηκε «Βαβυλωνιακή αιχμαλωσία ή Βαβυλώνια Εξορία» και κράτησε 48 ολόκληρα χρόνια, έως δηλαδή και το 538 π.Χ. Σε αυτό το διάστημα οι αιχμάλωτοι ιουδαίοι εκτοπίστηκαν, για αυτό και επικράτησε ο όρος Βαβυλώνια εξορία, σε διάφορες περιοχές της Βαβυλώνας, οι οποίες ήταν φυσικά οριοθετημένες.

Σε αυτές οι εκτοπισμένοι ιουδαίοι δεν βρίσκονταν υπό καθεστώς απόλυτης καταστολής, αντίθετα είχαν σχετική ελευθερία, η οποία έφτασε μέχρι και το δικαίωμα της ιδιοκτησίας και της ήπιας συνύπαρξης με τα ήθη και τα έθιμα του Βαβυλωνιακού Πολιτισμού, κάτι το οποίο όμως δεν έφτανε στο εξόριστο έθνος το οποίο μέσω του βιβλίου των ψαλμών αναφωνεί «πως άσωμεν την ωδήν Κυρίου επί γης Αλλοτρίας; Εάν επιλάθωμαι σου Ιερουσαλήμ επιλησθείη η δεξιά μου» (ψάλμ. 136,4-5) και με οργή καταράται « Θύγατηρ Βαβυλώνος η ταλαίπωρος, μακάριος ος ανταποδώσει σοι το ανταπόδομα σου, ο ανταπέδωκας ημίν, μακάριος ός κρατήσει και εδαφιοί τα νήπια σου προς την πέτραν» (ψάλμ. 136. 8-9). Αυτό κράτησε λίγο πολύ περίπου μισό και πλέον αιώνα μέχρι δηλαδή την εποχή, που η Περσία κατέλαβε την Βαβυλώνa και ο Κύρος ο ηγεμόνας των περσών, ελευθέρωσε τους ισραηλίτες, οι οποίοι με αρχηγό τον Ζοροβάβελ και τον Ιησού, πήραν τον δρόμο της επιστροφής ελεύθεροι. Τόσο μεγάλη δε ήταν η χαρά τους που έδωσαν στον Κύρο, τον τίτλο του Κεχρισμένου (Χριστός). Χαρακτηριστικό είναι ότι δεν επέστρεψαν όλοι οι Ιουδαίοι πίσω, πολλοί που ονομάστηκαν Ιουδαίοι της διασποράς, προτίμησαν να μείνουν σε διάφορα μέρη, όπως η Αίγυπτος, η Περσική Επικράτεια αλλά και σε άλλους τόπους της λεκάνης της μεσογείου, διατηρώντας όμως τα έθιμα και την θρησκείας τους και του πολιτισμού τους.

Η συνύπαρξη των Ιουδαίων με την τοπική Βαβυλωνιακή πολιτισμική και θρησκευτική κουλτούρα είχε δύο άμεσα αποτελέσματα στην θεοφιλοσοφική τους κουλτούρα. Η μία έχει να κάνει με την αναζωπύρωση του προφητικού κινήματος, αφού η Βαβυλώνια αιχμαλωσία και η συνακόλουθη τραγωδία της εξορίας, θεωρήθηκε ως θεία τιμωρία για τα πεπραγμένα των ισραηλιτών. Οι Προφητικές αποκαλύψεις εμπλουτίστηκαν με εικόνες που προσελήφθησαν από την συμβίωση με τους γηγενείς και τους πολίτες της Βαβυλώνας (Λεβιάθαν, δράκοντες κτλ).

Εδώ ερχόμαστε στο δεύτερο αποτέλεσμα αυτό της ενίσχυσης της ίδιας της ισραηλινής θρησκείας και της πνευματικής παράδοσης των ισραηλινών, με νέες έννοιες, ιδέες και σύμβολα. Όλα αυτά φυσικά προσαρμόστηκαν στο αυστηρό μονοθεϊστικό πλαίσιο της ισραηλινής θρησκείας. Όμως αληθινό παραμένει το γεγονός ότι τα συστατικά της πνευματικότητας των Βαβυλωνίων ανανέωσαν τόσο την αντίληψη της, όσο και την εσώτερη πνευματική παράδοση των ίδιων των ιουδαίων, η οποία αναζωπυρώθηκε και μαζί με την άνθιση του προφητικού κινήματος οδήγησε στην άνθιση του πνευματικού ρεύματος της Μέρκαμπα (=Μέρκαμπα σημαίνει όχημα, η ονομασία δόθηκε από το όραμα του ουράνιου οχήματος όπως περιγράφεται στον Ιεζεκιήλ στην Π.Δ.) και της αποκαλυπτικής λογοτεχνίας, αυτής που εδώ και δυόμιση χιλιάδες χρόνια δίνει υλικό στην Δυτική Απόκρυφη Παράδοση και μέρος της οποίας είναι τα «απόκρυφα» βιβλία του Ενώχ, τα οποία περιγράψαμε στις προηγούμενες παραγράφους.

Όμως πως δένει ο Mέτατρον ως έννοια και ως πνευματική οντότητα με όλα αυτά;

Στην Βαβυλώνα κάθε πρωτοχρονιά, η οποία συνέπιπτε με την αρχή αυτού που λέμε σήμερα Ζωδιακού Κύκλου, με την ανατολή του ζώδιου του Κριού και την Εαρινή Ισημερία, στήνονταν μια λαμπρή γιορτή, το Ακκίτου. Το Ακκίτου, οι ρίζες του οποίου χάνονται στα βάθη των αιώνων είναι εμπνευσμένο από το Ενουμά Ενλίς, μια κοσμογονική διήγηση στην οποία περιγράφεται η Νίκη του θεού Μαρντούκ (Merudach) πάνω στην Τιαμάτ, τον χαοτικό ουράνιο δράκοντα. Σε ανάμνηση αυτού του γεγονότος και προσευχόμενοι να εισέλθει ο Μαρντούκ στους Ναούς της Βαβυλώνας, Οι Ιερείς και ο Βασιλιάς συμμετείχαν σε ένα τελετουργικό, το οποίο θυμίζει το δικό μας Πάσχα, στου οποίου το τέλος γίνονταν η λεγόμενη τελετουργική εξιλέωση του Βασιλιά, ο οποίος μαζί με την βασιλική οικογένεια, περνούσαν συμβολικά «μαρτύρια», μέσω μιας τελετουργικής αναπαράστασης. Με σκοπό φυσικά την ευημερία του λαού τους και προκειμένου Ο Μαρντούκ, ο οποίος μετά την νίκη του επί της Τιαμάτ έγινε ο Κύριος των Πινάκων του Πεπρωμένου, να εισέλθει στους Ναούς της Βαβυλώνας. Αυτός ο Κύριος των Βαβυλωνίων, η μορφή και ο ήρωας του Ενουμά Ενλίς, σε συνδυασμό με τις ιδέες που προσέλαβαν και ενσωμάτωσαν στην Ιουδαϊκή Παράδοση οι ιουδαίοι της διασποράς, ενδέχεται να αποτελεί την αρχή της του Μεταθρόνιου Αγγέλου. Περισσότερα για αυτό τι θέμα στο επόμενο μάθημα που έχει ως θέμα την καταγωγή του Mέτατρον και τίτλο «Ο Mέτατρον και ο Κύριος του Πεπρωμένου, από τον Μαρντούκ στον Μέτατρον».

Ο Άγγελος της Αποκάλυψης

Τελειώνοντας την περιήγηση μας στα Ενωχιανά Μυστήρια, θα ήθελα να αναφέρω μία ακόμα παράδοση από τον χώρο της Καμπάλα. Σε πρώιμα καβαλιστικά κείμενα, ο Mέτατρον δημιουργεί τον κύβο από την ψυχή του, ενώ όπως είδαμε και πιο πριν, παρουσιάζεται ως ράβδος αλλά και καταμετρητής – στα λατινικά η ονομασία του είναι Μέτατορ που σημαίνει μετρητής.

Στην Αποκάλυψη του Ιωάννη, το τελευταίο κατά την γνώμη μου κείμενο της Μερκάμπειας Λογοτεχνίας της έκστασης, υπάρχει ένας άγγελος που έχει την εξουσία της μέτρησης και δίνει στον προφήτη μια ράβδο ώστε να μετρήσει τον Ναό του Θεού, ενώ στην συνέχεια, ο ίδιος άγγελος μετράει την Νέα Ιερουσαλήμ, την όποια περιγράφει έως τετράγωνη ίση σε μήκος, πλάτος, ύψος, με άλλα λόγια κυβική. Αναφέρουν κάποιοι ότι ο άγγελος αυτός είναι ο Mέτατρον.

Επίσης ο Μεταθρόνιος ονομάστηκε και «αρχάγγελος των γωνιών». Και είναι μέσα από γωνίες που κινείτε ανάμεσα στις διαστάσεις του κόσμου.

Αυτό, ίσως προβληματίσει τον παραδοσιακό αποκρυφιστή, που έχει στο μυαλό του μία κυκλική συμπαντική δομή αλλά εδώ απαντάει η παραδοσιακή αλχημεία θεωρώντας τον κύβο περιστολή ή δημιουργία του κύκλου!

Αλλά ας επιστρέψουμε στην Αποκάλυψη, και ποιο συγκεκριμένα στο σημείο όπου εμφανίζονται οι δυο προφήτες του Θεού. Ο ένας είναι ο Ηλίας, ο άλλος όμως δεν ονοματίζεται. Κάποιοι δογματικοί βέβαια τοποθετούν εδώ τον Μωυσή! Όμως κρίνοντας από το γεγονός πως αποκαλούνται μάρτυρες (δηλαδή αυτοί που αντίκρισαν τα ουράνια μυστήρια) εξάγεται το συμπέρασμα πως ο έτερος είναι ο Ενώχ–Mέτατρον, γιατί αυτός είναι στην Παλαιά Διαθήκη, πέραν του Ηλία που αναλήφθηκε και είδε τις ουράνιες κατοικίες. Και οι δύο δεν πέθαναν και οι δύο έχουν μια υποτιθέμενη αποστολή να ολοκληρώσουν.

Άλλωστε στην Αποκάλυψη πάλι αναφέρεται ο μεταμορφωμένος σε Mέτατρον Ενώχ (βλ 3 Ενώχ), «ως πύρινος και ισχυρός άγγελος περιβεβλημένος με το ουράνιο τόξο», σύμβολο του θεϊκού θρόνου όπως αυτός περιγράφεται στα πρώτα κιόλας κεφάλαια του τελευταίου βιβλίου του κανόνα της Καινής Διαθήκης.

Ένας Άγγελος με Πολλά Πρόσωπα

Όπως θα καταλάβατε ήδη, τα σύμβολα οι έννοιες και οι ενσαρκώσεις του Mέτατρον δεν έχουν τέλος! Γιατί συμβαίνει αυτό; Γιατί, και σχεδόν κεκαλυμμένα, η φιγούρα του εμφανίζεται από την Γένεση έως και την Αποκάλυψη πάντα με διαφορετικά πρόσωπα;

Ίσως γιατί ο μονοθεϊσμός των Ιουδαίων να μην επέτρεπε ένα πλουραλιστικό θεολογικό σύμπαν, αλλά πλουραλιστικές ιδιότητες στους αγγέλους που το κατοικούν. (Το θέμα της εξέλιξης των θρησκειών είναι άλλο ένα μεγάλο θέμα, για βιβλίο και όχι για άρθρο!)

Συμπερασματικά λοιπόν ο Μεταθρόνιος, δεν είναι τίποτε άλλο από την εξωτερική μορφή του Θεού της ιουδαιοχριστιανικής απόκρυφης παράδοσης. Είναι μια στολή που ενδύεται ώστε να παρέμβει δραστικά στα ανθρώπινα δρώμενα του κόσμου και γι’ αυτό είναι παντού. Σε όλες τις μορφές, σε όλες τις συμπαντικές διαστάσεις, σε όλες τις σφαίρες του Δένδρου της Ζωής βαδίζοντας πραγματικά με το Θεό.

Φυσικά δεν δέχονται όλοι αυτή την ερμηνεία. Από την μια υπάρχουν εκείνοι που ζητάνε την απάλειψη της ύψωσης Μελχισεδέκ με ότι και αν αυτό συνεπάγεται, και από την άλλη στέκουν οι ένθερμοι οπαδοί, όπως ήταν οι Μελχισεδεκίτες.

Ίσως τελικά η αλήθεια να βρίσκεται κάπου στην μέση, αρκεί να έχει κάνεις καθαρό μυαλό και μάτια ώστε να την δει μέσα στο χαοτικό σύμπαν που ζούμε και πεθαίνουμε, αν τελικά ζούμε και αν τελικά πεθαίνουμε.

Όσο φοράμε προσωπείο τόσο το θηρίο μέσα μας είναι αυτό που κυριαρχεί

Σήμερα στον απόηχο της κρίσης, σ’ ένα γενικότερο κλίμα κρίσης αξιών, υπερκαταναλωτικών τάσεων, στρεβλωμένων και νέων, «μη εύπεπτων» προτύπων, δεν γίνεται να μείνουν ανεπηρέαστες οι ανθρώπινες σχέσεις.

Ο αγώνας για την επιβίωση εν έτει 2020 είναι επιτακτικός και συνεχώς δυσκολεύει μέσα σε ένα πλαίσιο αυξανόμενων, επίπλαστων αναγκών. Μέσα σε ένα τόσο θολό τοπίο, όπου η κούραση, η ένταση, η σύγχυση, το άγχος αλλοιώνουν τη κρίση μας, το νόημα και ο βαθύτερος σκοπός της ζωής μας φαίνεται να απομακρύνονται. Χωρίς να το έχουμε καταλάβει βρισκόμαστε να παλεύουμε με μικρά και ανούσια γεγονότα.

Όπως αναφέρει και ο Άλαν Γουάτς, «Το νόημα της ζωής είναι απλώς να είσαι ζωντανός. Είναι τόσο ξεκάθαρο και τόσο αυτονόητο και τόσο απλό. Αλλά παρόλα αυτά, όλοι τρέχουν τριγύρω μέσα στον πανικό, λες και χρειάζεται να επιτύχουν κάτι πέρα από αυτό που είναι».

Η «μοντέρνα» πραγματικότητα, είναι αυτή που θέλει τους ανθρώπους της εξαθλιωμένους όχι μόνο σωματικά αλλά και ψυχολογικά. «Νους υγιής σώματι υγιεί» μια φράση τόσο απλή που μέσα της κρύβει την αλήθεια του ισορροπημένου ανθρώπου. Πόσο μακριά είμαστε τελικά από αυτό; Ζούμε σε μια εποχή αφθονίας και πολλών επιλογών που μας καθιστούν μπερδεμένους και καταθλιπτικούς παρά ευτυχισμένους.

Ανατρέχοντας στα παραπάνω, μπορεί εύκολα κάποιος να διαπιστώσει πως μεγάλο πλήγμα έχουν δεχθεί οι ανθρώπινες σχέσεις. Υπάρχει άραγε υπομονή για να υπάρχει καλή επικοινωνία μεταξύ των ανθρώπων; Υπάρχει χρόνος να σκεφτούμε και τις ανάγκες του ανθρώπου που έχουμε δίπλα μας; Αντέχουμε επιπλέον ευθύνες; Πότε πάψαμε τελικά να επικοινωνούμε; Χρειάζεται προσπάθεια να αντισταθείς, να φροντίσεις μέσα σου τις ανθρώπινες ευαισθησίες που ζεσταίνουν τον κόσμο αυτό. Θέλει κόπο να αναμετρηθείς με τους «δαίμονες σου» και να κοιτάξεις τον εαυτό σου καθώς αντικατοπτρίζεται στα μάτια ενός άλλου. Έχει πολύ ενδιαφέρον το τι βλέπεις.

Σ’ ένα τοίχο Λυκείου, κάποιοι μαθητές έχουν γράψει «Είμαστε εκείνοι με τους οποίους μας έλεγαν οι γονείς μας να μην κάνουμε παρέα». Καλό είναι να γνωρίζουμε πως οι δαίμονες που αγνοούμε δεν εξαφανίζονται αλλά θεριεύουν, ενώ τα θηρία που κοιτάμε κατάματα μπορεί να εξημερωθούν τόσο, ώστε να γίνουν κατοικίδια ζώα και αντί να μας κατασπαράζουν να μας εξυπηρετούν.

Το αγριεμένο σκυλί που μας κυνηγάει αγριεύει πιο πολύ όσο τρέχουμε να το αποφύγουμε, ενώ ένας θηριοδαμαστής μπορεί να μεταβάλει σε υποζύγιο ακόμη κι ένα λιοντάρι, αλλά με μια εξαιρετικά χρονοβόρα και εξαντλητική διαδικασία. Έτσι χρονοβόρα και εξαντλητική προσπάθεια χρειάζεται προκειμένου να εξημερώσει και να αξιοποιήσει ο κάθε άνθρωπος τα θηρία που έχει μέσα του, όπως η οργή και ο έρωτας.

Όμως οι αξίες της άνεσης και της ευκολίας, που είναι οι κυρίαρχες αξίες του πολιτισμού μας, μας έχουν εκμαυλίσει τόσο, ώστε προτιμούμε να αφήσουμε τα θηρία μέσα μας να μας κατασπαράξουν παρά να αποδυναμωθούμε στην περιπέτεια της εξημέρωσής τους. Η οργή είναι ενέργεια και η ενέργεια αγαθό. Δεν είναι καταδικασμένη να γίνει ατομική βόμβα, αλλά μπορεί να γίνει θερμότητα, τροφοδοσία, δράση. Ούτε ο έρωτας είναι καταδικασμένος να γίνει λαγνεία και ο έρωτας βιάζεται και όταν εξιδανικεύεται, γιατί ο έρωτας είναι φλογερή παρόρμηση για κοινωνία με τον άλλο, στόχος του είναι οι ανθρώπινες σχέσεις που είναι το υπέρτατο κριτήριο πολιτισμού.

Η ανθρωπιά, η καλοσύνη, η ευαισθησία και η συμπόνια για τον άλλον, η κοινωνία με τον άλλον, η προσφορά και η ανιδιοτέλεια κάνουν έναν άνθρωπο πολιτισμένο και τον κόσμο μας καλύτερο. Άλλωστε, χωρίς αυτήν η ομορφιά της τέχνης, η εφευρετικότητα της επιστήμης, η βιβλιογραφική σοφία, και οι βαθυστόχαστοι λόγοι των φιλοσόφων όχι μόνο δεν βελτιώνουν την κατάσταση του κόσμου αλλά συχνά στηρίζουν και τη κτηνωδία του.

Αλλά για να υπάρχει ανθρωπιά, καλοσύνη, ανιδιοτέλεια, ευαισθησία και συμπόνια για τον άλλον, χρειάζεται ο άνθρωπος να αποδεχθεί και να συμπονέσει τόσο τον ίδιο του τον εαυτό όσο και τον άλλον και να ξέρει πως μέσα του κρύβεται τόσο το φως όσο και το σκοτάδι. Και τα 2 συνυπάρχουν μέσα μας όσο κι αν θέλουμε να το κρύψουμε. Σιωπηρά συμβαδίζουν. Όσο φοράμε προσωπείο τόσο το θηρίο μέσα μας είναι αυτό που κυριαρχεί. Όσο πιο γρήγορα αποδεχτούμε την ύπαρξη του τόσο πιο εύκολο θα είναι να κοιτάξουμε κατάματα το σκοτάδι μέσα μας. Αν το αρνηθείς πώς θα το αλλάξεις; Τουλάχιστον γνωρίζοντας το έχεις την ευκαιρία να παλέψεις. Οι καλύτερες σχέσεις θέλουν σύμμαχο τον βελτιωμένο εαυτό σου.

Πρώτα απ' όλα εσύ ο ίδιος πρέπει να «αντιπαθήσεις» τον εαυτό σε αυτή του την εκδοχή για να θελήσεις να αλλάξεις. Να πεις πως κουράστηκες να ζεις έτσι. Μα να θυμάσαι πως και σ εσένα και στον άλλον συνυπάρχει πάντα θηριωδία και σκοτάδι. Μη φοβηθείς. Αυτό που αρνούμαστε δεν μπορούμε ούτε να το θεραπεύσουμε, ούτε να το ελέγξουμε, ούτε φυσικά και να το αξιοποιήσουμε.

Μπορούμε να μιλήσουμε για πλήθος τεχνικών επικοινωνίας που θα μπορούσαν να βοηθήσουν. Όμως το πιο σημαντικό είναι να αφιερώσουμε λίγο χρόνο να σκεφτούμε τα θέλω μας, τι είναι αυτό που πραγματικά έχει νόημα για μας, γιατί ζούμε, χωρίς τι δεν θα μπορούσαμε να ζήσουμε και γιατί. Ποιους ανθρώπους αγαπάμε και εκτιμάμε; Ποιοι μας στήριζαν και θα συνεχίζουν να μας στηρίζουν;

Τίποτα δεν είναι δεδομένο, μόνο η αβεβαιότητα, η αλλαγή και ο θάνατος. Η σταθερότητα είναι μια ψευδαίσθηση και εμείς περαστικοί. Παλεύουμε να ελέγξουμε τα πάντα γύρω μας από την πιο μικρή υποχρέωση μέχρι το πιο έντονο συναίσθημα και την ίδια τη ζωή, τη δική μας και του άλλου, ξεχνώντας πως δεν μπορούμε να προβλέψουμε καν το πότε το δικό μας ταξίδι στη ζωή θα λάβει τέλος.

Η αυτοσυμπόνια και η επίγνωση του εαυτού σου σε οπλίζει με ανοχή στη διαφορετικότητα του άλλου και σε τροφοδοτεί με ενσυναίσθηση και υπομονή να παλεύεις για τους ανθρώπους που αγαπάς, επικοινωνώντας μαζί τους με αυθεντικότητα και ειλικρινές ενδιαφέρον. Η αποδοχή, η αυθεντικότητα και η ενσυναίσθηση, ίσως αποτελούν το τρίπτυχο της ενεργητικής ακρόασης και ουσία κάθε πετυχημένης σχέσης.

Αυτού του είδους η ειλικρινής επικοινωνία δημιουργεί ισχυρούς δεσμούς και καλύτερες σχέσεις. Ας μην ξεχνάμε τα λόγια του Νίτσε «Δεν είναι η έλλειψη αγάπης αλλά η έλλειψη φιλίας που κάνει τους γάμους αποτυχημένους». Η φιλία είναι αυτή που δίνει χώρο στο σεβασμό, στην ουσιώδη επικοινωνία, την βαθιά κατανόηση και τη ειλικρινή επαφή επιτρέποντας σ έναν έρωτα να ανθίσει μετατρέποντας τον σε μια ουσιαστική αγάπη.

Σε συγχωρώ, σ΄ευχαριστώ, σε απελευθερώνω

Τρεις μαγικές λέξεις που κρύβουν μέσα τους απέραντη αγάπη, απέραντη αποδοχή, τεράστιο σεβασμό και απελευθέρωση.

Σου έχει τύχει να είσαι «εγκλωβισμένος» σε ένα παρελθόν που στοιχειώνει τις σκέψεις, τις πράξεις, που δείχνει να μονοπωλεί αρνητικά όλο σου το είναι. Σου έχει τύχει ναι. Γιατί κι εσύ αγάπησες κι εσύ έκανες λάθη, βεβιασμένες κινήσεις, πράξεις που δεν θύμιζαν κάτι από εσένα. Πράξεις που σε απομάκρυναν από αυτά που ονόμασες ιδανικά, όμορφα, σπουδαία.

Πράξεις οι οποίες σε έκαναν να απορήσεις με τον εαυτό σου. Είναι ψυχοφθόρο, είναι καταστροφικό να σε βασανίζει το παρελθόν. Να κατακτά τόσο πολύ από το παρών σου.

Σου παίρνει ενέργεια, σου κλέβει στιγμές, σε κρατά πίσω. Και η κάθε μέρα είναι καινούρια, η κάθε στιγμή σου ανήκει. Μα οι σκέψεις σου είναι τόσο μπλοκαρισμένες, που δεν μπορείς να συνεχίσεις, δεν αφήνεις τις νέες ευκαιρίες να σε πάρουν μπροστά, σε όλα αυτά που σου αξίζει να τα ζήσεις. Ανθρώπους που εξιδανίκευσες δύσκολα τους «αποχωρίζεσαι».

Όσο όμως δύσκολα κόβεται αυτός ο ομφάλιος λώρος με κάποιες καταστάσεις και ανθρώπους, είναι το κλειδί και το μεγάλο βήμα για την ευτυχία σου. Η τελεία στο μυαλό που του επέτρεψες να στήνει περίεργα παιχνίδια. Ένας κύκλος που δεν κλείνει σε κρατά στο παρελθόν. Γυροφέρνει στις σκέψεις σου, σε κουράζει, σε ζαλίσει, σε αποσυντονίζει. Όμως πάντα υπάρχει ελπίδα. Πάντα και σε όλα.

Σκόρπισε αγάπη. Ακόμη και σε αυτούς που τόσο σε πλήγωσαν. Που σε άφησαν να βασανίζεσαι μόνο. Προχώρησαν. Προχώρησες.

Συγχώρεσε τους για όλα όσα έκαναν, για όλα όσα δεν έκαναν για τους δικούς τους λόγους, γιατί ίσως να τρόμαξαν.

Ευχαρίστησε τους. Για όλα όσα ζήσατε, για την εμπειρία, για την γνωριμία.

Απελευθέρωσε τους. Και νιώσε όλο σου το είναι να γεμίζει και πάλι με χαρά, με χαμόγελα, με αισιοδοξία, με καινούριους ανθρώπους, νέες εμπειρίες. Το αξίζεις. Όλοι το αξίζουμε. Σε συγχωρώ, σ΄ ευχαριστώ, σε απελευθερώνω.

Η σκιά της προσκόλλησης

Οι άνθρωποι συνήθως περνάμε ένα μεγάλο μέρος του χρόνου μας προσπαθώντας να συσσωρεύσουμε χρήματα, αγαθά, επαίνους, εξουσία… και, μερικές φορές, ακόμη και ανθρώπους. Τρέχουμε εδώ κι εκεί, κάνουμε αλχημείες ή ταχυδακτυλουργίες και φαινόμαστε ικανοί να πληρώσουμε οποιοδήποτε τίμημα αρκεί να κερδίσουμε: επιτυχία, χρήματα, κάποιον ή κάποια. Το ν’ αποκτήσουμε κάτι μας γίνεται έμμονη ιδέα, μας απασχολεί διαρκώς και μας αγχώνει: «Τι να κάνω για ν’ αποκτήσω αυτό το πράγμα;», «είναι αρκετά αυτά που έχω;», «πρέπει ν’ αποκτήσω κι άλλα», «κι αν χάσω κι όσα έχω;»… Όχι μόνο θέλουμε να έχουμε πράγματα, αλλά θεωρούμε ότι όσο περισσότερα, τόσο το καλύτερο.

Όλη αυτή η αναζήτηση οδηγεί σε δύο ολέθριες καταστάσεις. Καταρχάς, ο τόσος χρόνος που σπαταλάμε τρέχοντας πίσω τους δεν μας αφήνει περιθώρια να ζήσουμε (ούτε καν για να τα χαρούμε) και δεύτερον, ακόμη κι αν τους αφιερώναμε λίγο χρόνο, θα τον περνούσαμε ανήσυχοι και φοβισμένοι μήπως χάσουμε κάτι απ’ όλα αυτά που πετύχαμε.

Μερικές φορές ασχολούμαστε τόσο πολύ με τα πράγματα που μας ανήκουν, που θα ‘λεγε κανείς πως είμαστε εμείς που ανήκουμε σ’ αυτά. Ο αργεντινός συγγραφέας Χούλιο Κορτάσαρ γράφει στο διήγημά του: «Προοίμιο στις οδηγίες για το κούρδισμα του ρολογιού» ότι, όταν σου χαρίζουν ένα ρολόι δεν σου δίνουν μόνο το ρολόι: σου δίνουν μαζί και την ανάγκη να το κουρδίζεις κάθε μέρα, την ανησυχία μήπως το χάσεις και την τάση να το συγκρίνεις με άλλα ρολόγια. Ο Κορτάσαρ καταλήγει λέγοντας ότι, τελικά, το δώρο είσαι εσύ. Εσένα χάρισαν στο ρολόι για τα γενέθλιά του. Ζούμε με την ιδέα ότι όσο περισσότερα έχουμε τόσο περισσότερες δυνατότητες μας δίνονται, αλλά αν δεν προσέξουμε μπορεί να καταλήξουμε δέσμιοι των πραγμάτων που έχουμε αποκτήσει.

Όταν ποθούμε να αποκτήσουμε κάτι που δεν έχουμε, -είτε υλικό, είτε πνευματικό είτε συναισθηματικό-, διακατεχόμαστε από ένα λίγο-πολύ συγκεκριμένο συναίσθημα δυσαρέσκειας και στέρησης. Ξυπνά μέσα μας μια φυσική τάση να προμηθευτούμε αυτό που μας λείπει και οδηγούμε τα πράγματα προς αυτήν την κατεύθυνση χωρίς να συνειδητοποιούμε πως υπάρχει καλύτερος τρόπος για να ελέγξουμε το ανικανοποίητο: προσπαθώντας να προσαρμόσουμε την επιθυμία μας στην πραγματικότητα (αντί για το αντίθετο).

Μήπως αυτό σημαίνει, άραγε, ότι θα πρέπει να πάψουμε να έχουμε επιθυμίες; Πολλοί ανατολικοί φιλόσοφοι θα έλεγαν πως «ναι», ενώ κάποιοι ψυχαναλυτές θα υποστήριζαν πως αυτό είναι σκέτη καταστροφή. Λαμβάνοντας υπόψη μας και τις δύο απόψεις, θα μπορούσαμε να πούμε πως δεν είναι κακό να επιθυμούμε αν ξέρουμε να μην τα ζητάμε όλα εδώ και τώρα, κι αν μπορούμε να ελέγχουμε την απαίτησή μας να είναι όπως ακριβώς τα φανταζόμαστε. Η επιθυμία μας κινητοποιεί και μας βάζει σ’ έναν δρόμο, αλλά αν τα ζητάμε όλα αμέσως, τότε μάλλον το άγχος υπερισχύει της υγιούς επιθυμίας.

Υπάρχουν φορές που προσπαθούμε να «κατέχουμε», επειδή η ιδέα και μόνο μας προσφέρει κάποια ασφάλεια. Μπροστά στο τρωτό της ζωής και στο απροσδόκητο των γεγονότων, η σκέψη πως η περιουσία μας μπορεί να ανακόψει οποιοδήποτε απρόοπτο μας προσφέρει ηρεμία. Το σίγουρο είναι, όμως, ότι τίποτα δεν μπορεί να μας διαβεβαιώσει πως δεν θα προκύψουν προβλήματα. Όταν αυτά παρουσιάζονται, σπανίως είναι τόσο απλά ώστε να επιλυθούν «αντλώντας από τα αποθέματα» (χρημάτων, αγάπης ή υπερηφάνειας).

Σε όσους τη νύχτα ονειρεύονται

Άνθρωποι που στον ύπνο τους τη νύχτα ονειρεύονται γνωρίζουν ένα ξεχωριστό είδος ευτυχίας που δεν περικλείεται στον κόσμο της ημέρας, μια γαλήνια έκσταση και άνεση στην καρδιά που είναι σαν μέλι στη γλώσσα. Γνωρίζουν επίσης ότι η πραγματική δόξα των ονείρων ενυπάρχει στην ατμόσφαιρα της απεριόριστης ελευθερίας τους. Δεν είναι η ελευθερία του δικτάτορα που επιβάλλει τη βούλησή του στον κόσμο, αλλά η ελευθερία του καλλιτέχνη που δεν έχει βούληση, που είναι ελεύθερος από βούληση.

Η απόλαυση του αληθινού ονειροπόλου δεν έγκειται στην ουσία του ονείρου, αλλά στο ότι εκεί συμβαίνουν πράγματα στα οποία ο ίδιος δεν έχει την παραμικρή ανάμειξη, και βρίσκονται εντελώς έξω από τον δικό του έλεγχο. Μεγάλα τοπία αυτοδημιουργούνται, μεγάλες εξαίσιες εικόνες, πλούσια και φίνα χρώματα, δρόμοι, σπίτια που ποτέ δεν έχει δει, ούτε ακούσει για αυτά. Ξένοι εμφανίζονται και είναι φίλοι ή εχθροί, παρότι το πρόσωπο που ονειρεύεται δεν έχει ποτέ κάνει τίποτα για αυτά. Οι ιδέες φυγής και αναζήτησης επανέρχονται στα όνειρα εξίσου γοητευτικές. Κι όλοι λένε υπέροχα πνευματώδη σχόλια.

Είναι αλήθεια ότι, αν τα φέρει στον νου του την ημέρα, ξεθωριάζουν και χάνουν το νόημά τους γιατί ανήκουν σ’ ένα άλλο πεδίο, αλλά, μόλις αυτός που ονειρεύεται ξαπλώνει τη νύχτα, η ροή κλείνει και πάλι, κι εκείνος θυμάται πόσο υπέροχα ήταν. Περιβάλλεται διαρκώς από ένα αίσθημα απέραντης ελευθερίας που τον διατρέχει σαν αέρας, σαν φως – μια υπερκόσμια ευδαιμονία. Είναι ένα άτομο προνομιούχο όποιος δεν έχει τίποτα να κάνει, αλλά για την ανάπτυξη και την ευχαρίστησή του συμπράττουν όλα.

Οι βασιλιάδες της Ταρσίδος θα του προσφέρουν δώρα. Λαμβάνει μέρος σε μια μεγάλη μάχη ή γιορτή και αναρωτιέται αν πρέπει, εν μέσω αυτών των γεγονότων, να είναι τόσο προνομιούχος, ώστε να μένει ξαπλωμένος. Όταν αρχίζεις να χάνεις τη συνείδηση της ελευθερίας και όταν η ιδέα της αναγκαιότητας εισβάλλει στον κόσμο, όταν υπάρχει κάτι βιαστικό και επείγον, όταν έχεις να γράψεις ένα γράμμα, να προφτάσεις το τρένο, όταν πρέπει να δουλέψεις για να μπορούν τα άλογα του ονείρου να καλπάσουν και τα τουφέκια να ρίξουν, τότε είναι που το όνειρο εξασθενεί και μετατρέπεται σε εφιάλτη – το χειρότερο και κατώτερο είδος ονείρου.

Μην πιστεύεις κανέναν, αλλά άκουγε

Μην πιστεύεις κανέναν. Αυτό δεν σημαίνει να κλείσεις τον νου ή την καρδιά σου. Άκουσε τους άλλους ανθρώπους να διηγούνται το παραμύθι τους. Γνωρίζεις ότι είναι απλώς ένα παραμύθι και ότι είναι αλήθεια μόνο γι’ αυτούς. Όταν ακούς το παραμύθι τους μπορείς και να το καταλάβεις μπορείς να δεις τις ρίζες αυτών των ανθρώπων και η επικοινωνία μαζί τους να είναι υπέροχη. Έχουν ανάγκη να εκφράσουν το παραμύθι τους, να προβάλουν αυτό που πιστεύουν, αλλά δεν είναι ανάγκη να συμφωνείτε με αυτά που λένε. Μην πιστεύεις, αλλά μάθε να ακούς, Ακόμα κι αν είναι απλώς ένα παραμύθι, μερικές φορές οι λέξεις που έρχονται από άλλους παραμυθάδες κατευθύνονται από την ατομικότητά τους. Όταν συμβαίνει αυτό, η δική σου ατομικότητα θα το αναγνωρίσει αμέσως και θα συμφωνήσεις με αυτό που ακούς. Η φωνή τους πηγαίνει κατευθείαν στο πνεύμα σου και νιώθεις ότι ήδη ξέρεις πως αυτό που σου λένε είναι η αλήθεια.

Μην πιστεύεις κανέναν άλλο, αλλά άκουγε, επειδή μερικές φορές μπορεί να έρθει μέσα από τη φωνή των άλλων μια στιγμή έμπνευσης ή μια ευκαιρία. Ο τρόπος που δημιουργούν το παραμύθι τους οι άλλοι άνθρωποι, μπορεί να αντανακλά τον τρόπο που εσύ δημιουργείς το δικό σου και, όταν αποκαλύπτεται, μπορείς να δεις με ποιον τρόπο επενδύουν την πίστη τους σε ψέματα. Μπορεί να δεις τα ψέματα αμέσως, ενώ δεν μπορούσες να τα διακρίνεις στον εαυτό σου. Ακούγοντας το παραμύθι τους, μπορείς να αναγνωρίσεις την αλήθεια για κάτι που συνηθίζεις να κάνεις και αυτή η αλήθεια μπορεί να αλλάξει το δικό σου παραμύθι. Άκουγε το παραμύθι τους, αλλά μην το πιστεύεις. Αυτό είναι το κλειδί.

Αν σου πουν: «Κοίτα πώς είσαι ντυμένος!», αυτό το σχόλιο δεν θα χαλάσει τη μέρα σου. Ακούς το παραμύθι τους, αλλά δεν το πιστεύεις. Μπορείς να αποφασίσεις αν είναι αλήθεια ή όχι, α ανάλογα με το δικό σου παραμύθι, αλλά δεν έχεις πια καμιά συναισθηματική αντίδραση. Αν αποφασίσεις ότι είναι αλήθεια, μπορείς να αλλάξεις αυτά που φοράς και δεν θα υπάρχει πια πρόβλημα. Αυτό είναι κάτι απλό που συμβαίνει συνέχεια. Οι άνθρωποι εκφράζουν συνέχεια την άποψή τους και μπορείς ακόμα και να ζητήσεις την άποψή τους, αλλά μην τους πιστεύεις! Τώρα πια, όταν οι άνθρωποι μιλούν για εμάς, θα ξέρουμε ότι στην πραγματικότητα μιλούν για έναν δευτερεύοντα χαρακτήρα στο παραμύθι τους, που απλώς αντιπροσωπεύει εμάς. Μιλούν για μια εικόνα που δημιουργούν για εμάς. Γνωρίζουμε ότι δεν έχει καμία σχέση με εμάς. Αν όμως συμφωνούμε, αν πιστεύουμε αυτό που λένε, τότε το παραμύθι τους γίνεται μέρος του παραμυθιού μας. Αν το πάρουμε προσωπικά, τότε τροποποιείται το παραμύθι μας. Εάν δεν το πάρουμε προσωπικά, τότε οι απόψεις των άλλων δεν θα μας επηρεάζουν με τον τρόπο που μας επηρέαζαν μέχρι τώρα και θα έχουμε περισσότερη υπομονή με τους ανθρώπους. Αυτό θα μας βοηθήσει να απο φεύγουμε ένα μεγάλο μέρος των συγκρούσεων.

Το να είμαστε σκεπτικιστές δεν σημαίνει να είμαστε επικριτικοί δεν σημαίνει να πιστεύουμε ότι είμαστε πιο έξυπνοι από τους άλλους. Απλώς δεν πιστεύουμε, κι αυτό που είναι αληθινό θα γίνει κάποια στιγμή και φανερό. Αυτό είναι πολύ ενδιαφέρον, επειδή η αλήθεια αντέχει τη δοκιμασία του σκεπτικισμού μας ακόμα και αν δεν την πιστεύουμε. Εκεί ακριβώς βρίσκεται η ομορφιά της. Η αλήθεια δεν έχει ανάγκη να την πιστέψει κανένας. Θα παραμείνει αλήθεια είτε την πιστέψουμε είτε όχι. Μπορούμε να πούμε το ίδιο για τα ψέματα; Όχι, τα ψέματα υπάρχουν μόνο επειδή εμείς τα πιστεύουμε. Αν δεν πιστεύουμε στα ψέματα, τότε απλώς θα εξαφανιστούν.

Πιθανά σημάδια εξωγήινης ζωής στον πλανήτη Αφροδίτη;

Την ύπαρξη φωσφίνης στην ατμόσφαιρα του πλανήτη «Αφροδίτη» ανακάλυψαν ερευνητές, κάτι που όπως αναφέρουν ενδέχεται να αποτελεί ένδειξη για εξωγήινη ζωή. 

Το άγνωστο αυτό αέριο με την ονομασία (PH3), πρόκειται για μια ουσία που στην Γη την συναντούμε στα αναερόβια βακτήρια.
 
Οι επιστήμονες ωστόσο δεν μπορούν να εξηγήσουν πως βρέθηκε στον πλανήτη Αφροδίτη. Κι αυτό γιατί καμία γνωστή χημική διαδικασία δεν θα μπορούσε να το δημιουργήσει στον συγκεκριμένο πλανήτη.

Και επίσης, προκαλεί ακόμα μεγαλύτερη εντύπωση το γεγονός ότι για να δημιουργηθεί, αυτό μπορεί να γίνει μόνο από ζώντες οργανισμούς.

Αυτή η ανακάλυψη δημοσιεύθηκε σήμερα στο περιοδικό Nature Astronomy, και έχει προκαλέσει έκπληξη σε όσους ειδικούς το διάβασαν αλλά περισσότερο στην ομάδα των αστρονόμων που το ανακάλυψαν.

Το βαρυτικό κύμα GW170817 – από τη συγχώνευση των άστρων νετρονίων – και οι πολλαπλές του επιδράσεις σε φυσική, αστρονομία και αστροφυσική

Είναι ιστορικές οι στιγμές που ζούμε στην πορεία μας να καταλάβουμε και να γνωρίσουμε το σύμπαν που μας περιβάλει. Μετά την πρώτη άμεση ανίχνευση των βαρυτικών κυμάτων με το LIGO από ένα σύστημα δύο μελανών οπών (GW150914) μόλις δύο χρόνια πριν, πρόσφατα τα βαρυτικά κύματα μας έφεραν (το ονομάσαμε GW170817 από την ημερομηνία ανακάλυψής του: 17 Αυγούστου 2017) μια ακόμη ανεπανάληπτη ανίχνευση ενός συστήματος δύο αστέρων νετρονίων τα οποία αφού κινήθηκαν σε σπειροειδή τροχιά γύρω από το κοινό κέντρο μάζας συγκρούστηκαν και συγχωνεύθηκαν για να δημιουργήσουν μια μελανή οπή. Το σύστημα βρίσκονταν σε απόσταση περίπου 130 εκατομμυρίων ετών φωτός από τη Γη.

Η ανίχνευση αυτή ξεχωρίζει επειδή συνοδεύθηκε από ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία η οποία παρατηρήθηκε σε πραγματικό χρόνο («ζωντανά») από πάνω από 70 τηλεσκόπια σε όλο τον πλανήτη Γη και από πολλαπλούς δορυφόρους παρατήρησης. Ένα από τα πιο εντυπωσιακά γεγονότα του σύμπαντος που παρατηρούμε εδώ και σχεδόν 50 χρόνια είναι οι ριπές ακτίνων γάμμα (GRBs – Gamma-Ray Bursts, «φως» υψίστης ενέργειας). Μολονότι γνωρίζουμε αρκετά καλά τι δημιουργεί μια κατηγορία αυτών (που έχουν διάρκεια άνω των 2 δευτερολέπτων), το μυστήριο για το τι δημιουργεί αυτές με σύντομη διάρκεια (μικρότερη των 2 δευτερολέπτων) παρέμενε μέχρι σήμερα.

Εντελώς απρόσμενα, η παρατήρηση μέσω των βαρυτικών κυμάτων στις 17 Αυγούστου από το διπλό σύστημα αστέρων νετρονίων ακολουθήθηκε από μια τέτοια ριπή ακτίνων γάμμα, όπως καταγράφηκε από τους δορυφόρους Fermi (της NASA) και INTEGRAL (της ESA) αποδεικνύοντας καταληκτικά το τι τις δημιουργεί! Ένα από τα πιο σημαντικά μυστήρια της Αστροφυσικής λύθηκε! Το σμίξιμο αυτών των δυο αστέρων νετρονίων, ο τελευταίος χορός ο οποίος καταγράφηκε για περίπου 100 δευτερόλεπτα από τα LIGO και Virgo, οδήγησε σε ένα πραγματικό «παρανάλωμα πυρός» στον αστέρα που έδωσε αυτήν την ισχυρή δέσμη φωτονίων γάμμα για μερικά ακόμη δευτερόλεπτα, αφήνοντας πίσω «κάρβουνα» που εξακολουθούσαν και φώτιζαν σε όλα τα μήκη κύματος φωτός (από ραδιοφωνικές συχνότητες μέχρι και ακτίνες Χ) για ώρες, μέρες, εβδομάδες.

Αυτή η «θράκα» ήταν μοναδική και μολονότι έχουμε δει πάρα πολλές από αυτές σε άλλα βίαια αστροφυσικά φαινόμενα, αυτή ξεχώρισε! Ξεχώρισε επειδή προήλθε από μια ξεχωριστή λειτουργία σύνθεσης βαρέων στοιχείων από ελαφρότερα (r-διαδικασία νουκλεοσύνθεσης). Το φαινόμενο αυτό πυρηνικής-αστροφυσικής είχε προβλεφθεί δεκαετίες πριν, αλλά ποτέ πριν δεν είχε παρατηρηθεί. Αυτό είναι το «kilonova», το οποίο είμαι σίγουρος ότι οι επόμενες γενιές θα το γνωρίζουν όσο καλά εμείς γνωρίζουμε σήμερα το supernova!

Η πρακτική σημασία του kilonova είναι απίστευτη: είναι εκεί όπου έχουν δημιουργηθεί στοιχεία όπως ο χρυσός και η πλατίνα! Μέχρι σήμερα δεν μπορούσαμε να κάνουμε καλό απολογισμό από που προέρχονται αυτά βαρέα στοιχεία (του χρυσού και της πλατίνας συμπεριλαμβανομένων), ενώ γνωρίζουμε πολύ καλά για τα στοιχεία μέχρι περίπου το σίδηρο. Τώρα μπορούμε να πούμε πως γνωρίζουμε ακόμη ένα ρυπαντή του σύμπαντος (kilonova) και πως έχουμε, σε κάθε χρυσαφικό επάνω μας, ένα κομμάτι της αστρικής εξέλιξης και της «ρύπανσης» που προκαλούν στο σύμπαν!

Το τι θα μας επιτρέψει να κάνουμε αυτή η ανακάλυψη, αλλά και οι πολλές άλλες που αναμένονται με τα LIGO και Virgo, είναι φανταστικό: από τη μελέτη της δομής και της φυσικής των αστέρων νετρονίων, το πώς ακριβώς σχετίζονται η μάζα (της τάξης του Ηλίου) και το μέγεθος (της τάξης των 20 km), μέχρι το πώς δημιουργούνται, εξελίσσονται και σμίγουν, αλλά και τη μελέτη της επέκτασης του σύμπαντος και της σταθεράς του Hubble.

Η πρωτιά αυτή του GW170817 θα περάσει στην ιστορία σαν η πρώτη παρατήρηση βαρυτικών και ηλεκτρομαγνητικών κυμάτων από την ίδια αστροφυσική πηγή. Είναι το ξεκίνημα ενός νέου τρόπου παρατήρησης του σύμπαντος, αυτής της αστρονομίας πολλαπλών μέσων (φως, βαρυτικά κύματα, νετρίνα). Το μόνο που λείπει να συμπληρώσει την ομάδα των αγγελιοφόρων του σύμπαντος είναι τα νετρίνα. Ελπίζω ο επόμενος υπερκαινοφανής (supernova) στον Γαλαξία μας να μην είναι πολύ μακριά και η πρώτη παρατήρηση βαρυτικών κυμάτων, νετρίνων και ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας να δώσει την μοναδική ευκαιρία να γνωρίσουμε ακόμη καλύτερα τον κόσμο μας.

Χωρίς τη Σκοτεινή Ενέργεια – Μαθηματικοί προτείνουν εναλλακτική ερμηνεία της κοσμικής επιτάχυνσης

Τρεις μαθηματικοί έχουν μια διαφορετική εξήγηση για την επιταχυνόμενη διαστολή του σύμπαντος η οποία γίνεται χωρίς τις θεωρίες της «Σκοτεινής Ενέργειας». Οι αρχικές εξισώσεις της Γενικής Σχετικότητας του Einstein στην πραγματικότητα προβλέπουν κοσμική επιτάχυνση λόγω μιας «αστάθειας», υποστηρίζουν σε μελέτη που δημοσιεύεται στο πρόσφατο Proceedings of the Royal Society A.

Πριν από περίπου 20 χρόνια, αστρονόμοι έκαναν μια εντυπωσιακή ανακάλυψη: Όχι μόνο το σύμπαν επεκτείνεται – όπως ήταν για δεκαετίες γνωστό – αλλά η επέκταση είναι επιταχυνόμενη. Για να το εξηγήσουν, οι κοσμολόγοι επικαλέστηκαν μια μυστηριώδη δύναμη που αποκαλείται «σκοτεινή ενέργεια», που εξυπηρετεί να σπρώχνει το διάστημα μακριά.

Λίγο μετά από τότε που ο Einstein έγραψε τις εξισώσεις του για τη Γενική Σχετικότητα, η οποία περιγράφει τη βαρύτητα, συμπεριέλαβε ένα παράγοντα «αντιβαρύτητας» αποκαλούμενο «κοσμολογική σταθερά», για να εξισορροπήσει τη βαρυτική έλξη και να παραγάγει ένα σταθερό σύμπαν. Όμως, αργότερα ο ίδιος ο Einstein αποκάλεσε την κοσμολογική σταθερά το μεγαλύτερο λάθος του.

Όταν οι σύγχρονοι κοσμολόγοι άρχισαν να αντιμετωπίζουν την κοσμική επιτάχυνση και τη σκοτεινή ενέργεια, επανέφεραν την κοσμολογική σταθερά του Einstein ως ανταλλάξιμη με την σκοτεινή ενέργεια, δεδομένης της νέας γνώσης σχετικά με την κοσμική επιτάχυνση. Η ερμηνεία αυτή δεν ικανοποιεί τους μαθηματικούς Blake Temple και Zeke Vogler στο Πανεπιστήμιο της California (στο Davis) και Joel Smoller στο Πανεπιστήμιο στο Ann Arbor του Michigan. Με τα λόγια του Temple: «Στοχεύουμε να βρούμε την καλύτερη ερμηνεία που μπορούμε να επινοήσουμε για την ανώμαλη επιτάχυνση των γαλαξιών στο πλαίσιο της αρχικής θεωρίας του Einstein χωρίς τη σκοτεινή ενέργεια».

Η αρχική θεωρία της Γενικής Σχετικότητας έχει δώσει σωστές προβλέψεις σε κάθε άλλη συνθήκη, είπε ο Temple, και δεν υπάρχει άμεση απόδειξη της σκοτεινής ενέργειας. Λοιπόν, γιατί προστίθεται ένας «παράγοντας μαγειρέματος» (σκοτεινή ενέργεια ή κοσμολογική σταθερά) στις εξισώσεις που εμφανίζονται ήδη σωστές; Αντί για τις ατελείς εξισώσεις που χρειάζεται να διορθωθούν για να βρεθεί η σωστή λύση, ο μαθηματικοί ισχυρίζονται ότι οι εξισώσεις είναι σωστές, αλλά είναι λάθος η υπόθεση του ομοιόμορφα επεκτεινόμενου σύμπαντος των γαλαξιών, με ή χωρίς τη σκοτεινή ενέργεια, επειδή η διαμόρφωση αυτή είναι ασταθής.

Τα κοσμολογικά μοντέλα αρχίζουν από ένα «σύμπαν του Friedmann», το οποίο υποθέτει ότι όλη η ύλη επεκτείνεται, όμως ομοιόμορφα κατανέμεται στο διάστημα κάθε στιγμή, αναφέρει ο Temple. Οι Temple, Smoller και Vogler επεξεργάστηκαν λύσεις της Γενικής Σχετικότητας χωρίς να εμπλέξουν τη σκοτεινή ενέργεια. Υποστηρίζουν ότι οι εξισώσεις δείχνουν ότι ο χωρόχρονος Friedmann είναι στην πραγματικότητα ασταθής: Κάθε διαταραχή – για παράδειγμα αν η πυκνότητα της ύλης είναι λίγο μικρότερη από ότι ο μέσος όρος – ωθεί σε ένα επιταχυνόμενο σύμπαν.

Ο Temple το συγκρίνει αυτό με ένα αντεστραμμένο εκκρεμές. Όταν ένα άκαμπτο εκκρεμές είναι κρεμασμένο προς τα κάτω είναι σταθερό στο χαμηλότερο σημείο του. Αν γυρίσουμε ένα στερεό εκκρεμές ανάποδα και μπορέσει να ισορροπήσει αν είναι ακριβώς κεντραρισμένο – αλλά οποιοδήποτε μικρό φύσημα θα το ανατρέψει. Αυτό μας λέει ότι δεν θα πρέπει να αναμένουμε να μετρήσουμε ένα σύμπαν Friedmann, επειδή είναι ασταθές, είπε ο Temple. Αντί αυτού, αυτό που θα αναμέναμε να μετρήσουμε είναι τους τοπικούς χωρόχρονους που επιταχύνονται γρηγορότερα. Είναι αξιοσημείωτο, συμπλήρωσε, ότι οι τοπικοί χωρόχρονοι που δημιουργούνται από την αστάθεια, παρουσιάζουν ακριβώς το ίδιο εύρος κοσμικών επιταχύνσεων όπως παίρνεις στις θεωρίες της σκοτεινής ενέργειας.

Αυτό που δείχνει, είπε ο Temple, είναι ότι η επιτάχυνση των γαλαξιών θα μπορούσε να έχει προβλεφθεί από την αρχική θεωρία της Γενικής Σχετικότητας χωρίς καθόλου την επίκληση της κοσμολογικής σταθεράς ή της σκοτεινής ενέργειας. «Τα μαθηματικά δεν είναι αμφιλεγόμενα, η αστάθεια δεν είναι αμφιλεγόμενη», είπε. «Αυτό που δεν γνωρίζουμε είναι, βρίσκεται ο Γαλαξίας μας κοντά στο κέντρο μιας μεγάλης υπο-πυκνότητα ύλης στο σύμπαν». Όπως ανέφερε ο Temple, η μελέτη περικλείει ελέγξιμες προβλέψεις που διακρίνουν το μοντέλο τους από τα μοντέλα της σκοτεινής ενέργειας.

Heidegger: Sein und Zeit (6)

Μάρτιν Χάιντεγκερ: 1889–1976

Πέραν του εκτός ύπαρξης υποκειμένου

§1

Ο κόσμος, ήτοι η κοσμικότητα, ως υπαρκτικά στοιχεία, δεν μπορούν να κατανοηθούν επαρκώς, ενόσω δεν έχει απαντηθεί το ερώτημα: ποιος είναι το Dasein [=εδωνά-Είναι] στην καθημερινότητα; Στο τέταρτο κεφάλαιο (§§ 25-27) του Είναι και Χρόνος, ο Χάιντεγκερ επιχειρεί να προσδιορίσει την ταυτότητα του Dasein, μέσα από μια αλλαγή προοπτικής: προχωρεί από την ερμηνεία των πρόχειρων ενδοκοσμικών όντων στην ερμηνευτική του εαυτού. Ο εν λόγω εαυτός είναι ο εαυτός μου, που, ως το ποιος του Dasein, δεν παραπέμπει σε έναν τρόπο του Είναι, ας πούμε σε ένα υποκείμενο, αλλά σε ποικίλους, οι οποίοι μελετώνται από τον γερμανό φιλόσοφο ως αρχέγονες δομές του Dasein. Τέτοιες λοιπόν είναι το Συνείναι (Mitsein), Συν-εδωνά-είναι (Mitdasein), εαυτότητα (Selbstsein), πολλοί ή καθένας (Man). Τι μας λένε όλα ετούτα; Πως το Dasein, μέσα στον κόσμο, δεν είναι κάτι που υπάρχει εντελώς-παντελώς μόνο του, αλλά συν-υπάρχει με άλλους. Αυτοί οι άλλοι δεν ανήκουν στα πρόχειρα (zuhanden) ή στα παρευρισκόμενα (vorhanden) όντα, αλλά συν-είναι εδώ, δηλαδή συν-υπάρχουν, αλλά όχι με το καθιερωμένο νόημα των συν-ευρισκομένων υποκειμένων, με το νόημα δηλαδή της δι-υποκειμενικότητας, παρά με το φαινομενολογικό νόημα του Συνείναι με άλλους ή του Συν-εδωνά-είναι των άλλων.

§2

Στην § 25 του Είναι και Χρόνος, ο Χάιντεγκερ επιχειρεί μια ερμηνεία του εαυτού πέρα από το cogito, από το εγώ σκέπτομαι. Ετούτο το σκέπτεσθαι δεν απορρίπτεται· η σημασία του δεν αμφισβητείται. Ωστόσο δεν μπορεί να αποτελέσει το υπό-βαθρο, το θεμέλιο έρεισμα του μες-στον-κόσμο-Είναι. Και τούτο γιατί «ο ποιος του καθημερινού Dasein θα μπορούσε ίσα-ίσα να μην είμαι εκάστοτε εγώ ο ίδιος». Στην περίπτωση του καθημερινού Dasein που κυριαρχείται από ένα περιβάλλον της βιομέριμνας, αυτό το Dasein συνηθίζει να λέει, όταν αναφέρεται στο εαυτό του: «είμαι αυτό το ον». Κι όμως: αυτό-εδώ το φωνάζει δυνατά τότε, όταν δεν είναι ό,τι αναφέρει για τον εαυτό του, όταν δεν είμαι το ον εδωνά. Τι συμβαίνει εδώ; Όταν έρχομαι σε συνείδηση του εαυτού, εξ αντικειμένου δεν είμαι μόνο εδώ. Επομένως, η αυτοσυνείδηση τούτη, ήτοι το εαυτός-Είναι ή η εαυτότητα (Selbstsein), μπορεί να συνιστά μια υπαρκτική δυνατότητα του Dasein, αλλά σε καμιά περίπτωση δεν είναι δομικό γνώρισμα του καθημερινού Dasein. Από οντική άποψη, δηλαδή ως ον, μπορεί να νομιμοποιείται το Εγώ να λέει ότι είναι αυτό το ον. Από τη σκοπιά όμως της οντολογικής αναλυτικής, της καθοδόν αναζήτησης του νοήματος του Είναι, το Εγώ δεν μπορεί παρά να δηλώνει ένα φαινόμενο, που αποκαλύπτεται ως το αντίθετο αυτού του φαινομενικού Είναι.

§3

Πότε αποκαλύπτεται ως ένα τέτοιο αντίθετο; Όταν μελετάται το Είναι του φαινομένου, που δηλώνει το Εγώ. Τότε όμως ποιο είναι το Είναι τούτου του Εγώ; Με άλλα λόγια πώς μπορεί να υπάρχει το Εγώ; Μπορεί να είναι και το μη-Εγώ: να υπάρχει και ως μη-Εγώ. Το τελευταίο τούτο, μας λέει ο Χάιντεγκερ (§ 25), μπορεί κάλλιστα να «είναι ένα ορισμένο είδος του Είναι αυτού τούτου του Εγώ, π.χ. η απώλεια του εαυτού». Εάν το Εγώ πάψει να συλλαμβάνεται με τον τρόπο της παραδοσιακής μεταφυσικής ως ένα res cogitans, ως υποστασιακό, δηλαδή να προσδιορίζεται ως Παρευρισκόμενο (Vorhandenes), κάτι που όμως από τη φύση του δεν είναι, τότε μπορεί αυτό να είναι εξίσου ένα Εγώ όπως και ένα μη-Εγώ. Εξ αυτού προκύπτει πως η εαυτότητα και η μη-εαυτότητα, το εαυτός-Είναι και το μη-εαυτός-Είναι λογίζονται ως δυο θεμελιακές δυνατότητες του Dasein. Τούτο υποδηλώνει περαιτέρω πως το Dasein, στο μέτρο που διεκδικεί την ύπαρξή του ως εαυτός, υπάρχει μόνο με τους άλλους, μόνο μέσα στον κόσμο: «η διαλεύκανση του μες-στον-κόσμο-Είναι φανέρωσε πως αρχικά δεν “είναι” κι ούτε ποτέ υπήρξε ένα σκέτο υποκείμενο χωρίς κόσμο» (§25). Ακόμη και το πιο μοναχικό Dasein συν-υπάρχει μέσα στον κόσμο: ως μες-στον-κόσμο-Είναι, το Dasein αναφέρεται πάντοτε στους άλλους. Αυτοί-εδώ συν-προσδιορίζουν εν τέλει το «ποιος είναι» του Dasein. Κατ’ αυτό το πνεύμα, η αναζήτηση του νοήματος του Είναι εξορίζει οριστικά το εξ-ουσιαστικό υποκείμενο από τον κόσμο, όσο κι αν κάποιοι καθεστωτικοί «διανοούμενοι» ολοφύρονται ως άλλη Εκάβη για τούτη την εξορία.

ΠΛΑΤΩΝ: Πολιτεία (397a-398b)

[397a] Οὐκοῦν, ἦν δ᾽ ἐγώ, ὁ μὴ τοιοῦτος αὖ, ὅσῳ ἂν φαυλότερος ᾖ, πάντα τε μᾶλλον διηγήσεται καὶ οὐδὲν ἑαυτοῦ ἀνάξιον οἰήσεται εἶναι, ὥστε πάντα ἐπιχειρήσει μιμεῖσθαι σπουδῇ τε καὶ ἐναντίον πολλῶν, καὶ ἃ νυνδὴ ἐλέγομεν, βροντάς τε καὶ ψόφους ἀνέμων τε καὶ χαλαζῶν καὶ ἀξόνων τε καὶ τροχιλιῶν, καὶ σαλπίγγων καὶ αὐλῶν καὶ συρίγγων καὶ πάντων ὀργάνων φωνάς, καὶ ἔτι κυνῶν καὶ προβάτων καὶ ὀρνέων φθόγγους· [397b] καὶ ἔσται δὴ ἡ τούτου λέξις ἅπασα διὰ μιμήσεως φωναῖς τε καὶ σχήμασιν, ἢ σμικρόν τι διηγήσεως ἔχουσα;
Ἀνάγκη, ἔφη, καὶ τοῦτο.
Ταῦτα τοίνυν, ἦν δ᾽ ἐγώ, ἔλεγον τὰ δύο εἴδη τῆς λέξεως.
Καὶ γὰρ ἔστιν, ἔφη.
Οὐκοῦν αὐτοῖν τὸ μὲν σμικρὰς τὰς μεταβολὰς ἔχει, καὶ ἐάν τις ἀποδιδῷ πρέπουσαν ἁρμονίαν καὶ ῥυθμὸν τῇ λέξει, ὀλίγου πρὸς τὴν αὐτὴν γίγνεται λέγειν τῷ ὀρθῶς λέγοντι καὶ ἐν μιᾷ ἁρμονίᾳ —σμικραὶ γὰρ αἱ μεταβολαί— καὶ δὴ καὶ ἐν [397c] ῥυθμῷ ὡσαύτως παραπλησίῳ τινί;
Κομιδῇ μὲν οὖν, ἔφη, οὕτως ἔχει.
Τί δὲ τὸ τοῦ ἑτέρου εἶδος; οὐ τῶν ἐναντίων δεῖται, πασῶν μὲν ἁρμονιῶν, πάντων δὲ ῥυθμῶν, εἰ μέλλει αὖ οἰκείως λέγεσθαι, διὰ τὸ παντοδαπὰς μορφὰς τῶν μεταβολῶν ἔχειν;
Καὶ σφόδρα γε οὕτως ἔχει.
Ἆρ᾽ οὖν πάντες οἱ ποιηταὶ καὶ οἵ τι λέγοντες ἢ τῷ ἑτέρῳ τούτων ἐπιτυγχάνουσιν τύπῳ τῆς λέξεως ἢ τῷ ἑτέρῳ ἢ ἐξ ἀμφοτέρων τινὶ συγκεραννύντες;
Ἀνάγκη, ἔφη.
[397d] Τί οὖν ποιήσομεν; ἦν δ᾽ ἐγώ· πότερον εἰς τὴν πόλιν πάντας τούτους παραδεξόμεθα ἢ τῶν ἀκράτων τὸν ἕτερον ἢ τὸν κεκραμένον;
Ἐὰν ἡ ἐμή, ἔφη, νικᾷ, τὸν τοῦ ἐπιεικοῦς μιμητὴν ἄκρατον.
Ἀλλὰ μήν, ὦ Ἀδείμαντε, ἡδύς γε καὶ ὁ κεκραμένος, πολὺ δὲ ἥδιστος παισί τε καὶ παιδαγωγοῖς ὁ ἐναντίος οὗ σὺ αἱρῇ καὶ τῷ πλείστῳ ὄχλῳ.
Ἥδιστος γάρ.
Ἀλλ᾽ ἴσως, ἦν δ᾽ ἐγώ, οὐκ ἂν αὐτὸν ἁρμόττειν φαίης τῇ [397e] ἡμετέρᾳ πολιτείᾳ, ὅτι οὐκ ἔστιν διπλοῦς ἀνὴρ παρ᾽ ἡμῖν οὐδὲ πολλαπλοῦς, ἐπειδὴ ἕκαστος ἓν πράττει.
Οὐ γὰρ οὖν ἁρμόττει.
Οὐκοῦν διὰ ταῦτα ἐν μόνῃ τῇ τοιαύτῃ πόλει τόν τε σκυτοτόμον σκυτοτόμον εὑρήσομεν καὶ οὐ κυβερνήτην πρὸς τῇ σκυτοτομίᾳ, καὶ τὸν γεωργὸν γεωργὸν καὶ οὐ δικαστὴν πρὸς τῇ γεωργίᾳ, καὶ τὸν πολεμικὸν πολεμικὸν καὶ οὐ χρηματιστὴν πρὸς τῇ πολεμικῇ, καὶ πάντας οὕτω;
Ἀληθῆ, ἔφη.
[398a] Ἄνδρα δή, ὡς ἔοικε, δυνάμενον ὑπὸ σοφίας παντοδαπὸν γίγνεσθαι καὶ μιμεῖσθαι πάντα χρήματα, εἰ ἡμῖν ἀφίκοιτο εἰς τὴν πόλιν αὐτός τε καὶ τὰ ποιήματα βουλόμενος ἐπιδείξασθαι, προσκυνοῖμεν ἂν αὐτὸν ὡς ἱερὸν καὶ θαυμαστὸν καὶ ἡδύν, εἴποιμεν δ᾽ ἂν ὅτι οὐκ ἔστιν τοιοῦτος ἀνὴρ ἐν τῇ πόλει παρ᾽ ἡμῖν οὔτε θέμις ἐγγενέσθαι, ἀποπέμποιμέν τε εἰς ἄλλην πόλιν μύρον κατὰ τῆς κεφαλῆς καταχέαντες καὶ ἐρίῳ στέψαντες, αὐτοὶ δ᾽ ἂν τῷ αὐστηροτέρῳ καὶ ἀηδεστέρῳ ποιητῇ [398b] χρῴμεθα καὶ μυθολόγῳ ὠφελίας ἕνεκα, ὃς ἡμῖν τὴν τοῦ ἐπιεικοῦς λέξιν μιμοῖτο καὶ τὰ λεγόμενα λέγοι ἐν ἐκείνοις τοῖς τύποις οἷς κατ᾽ ἀρχὰς ἐνομοθετησάμεθα, ὅτε τοὺς στρατιώτας ἐπεχειροῦμεν παιδεύειν.
Καὶ μάλ᾽, ἔφη, οὕτως ἂν ποιοῖμεν, εἰ ἐφ᾽ ἡμῖν εἴη.
Νῦν δή, εἶπον ἐγώ, ὦ φίλε, κινδυνεύει ἡμῖν τῆς μουσικῆς τὸ περὶ λόγους τε καὶ μύθους παντελῶς διαπεπεράνθαι· ἅ τε γὰρ λεκτέον καὶ ὡς λεκτέον εἴρηται.
Καὶ αὐτῷ μοι δοκεῖ, ἔφη.

***
[397a] Εκείνος λοιπόν πάλι που δεν έχει τον ίδιο χαρακτήρα, όσο χειρότερος είναι τόσο περισσότερο δεν θα θέλει να μιμείται τα πάντα και δεν θα θεωρεί τίποτα ανάξιό του, κι έτσι δεν θα το κάμει δουλειά του και μπροστά σ᾽ όλο τον κόσμο να μιμείται κι όσα λέγαμε πριν, τις βροντές και το σφύριγμα των ανέμων και του χαλαζιού και το τρίξιμο των αξονιών και των τροχών, τον ήχο της σάλπιγγας και του αυλού, κι ακόμα τις φωνές των σκυλιών, των προβάτων και των πουλιών; [397b] και δε θα είναι όλα όσα θα λέει μίμηση με φωνές και με σχήματα και μικρό μονάχα μέρος διήγηση;
Αυτό πραγματικώς θα γίνεται.
Αυτά λοιπόν είναι τα δυο είδη της διήγησης που έλεγα.
Αυτά πραγματικώς.
Δεν έχει λοιπόν το πρώτο απ᾽ αυτά λίγες μόνο μεταβολές, και αν βρει κανείς και του ταιριάσει την αρμονία και το ρυθμό που του χρειάζεται, δε θα υπάρχει λίγη ανάγκη πια να μεταχειρίζεται άλλες εκείνος που ξέρει να μεταχειρίζεται σωστά τη μια την αρμονία —αφού λίγες είναι κι οι μεταβολές— και [397c] τον ίδιο πάντα εκείνο το ρυθμό;
Ορισμένως είναι έτσι.
Ενώ ο άλλος τρόπος; δε χρειάζεται απεναντίας εκείνος όλες τις αρμονίες και όλους τους ρυθμούς, αν πρόκειται να είναι σύμφωνος με τη φύση του, αφού έχει όλες τις μεταβολές σ᾽ όλες τις παντοειδείς μορφές των;
Μα έτσι είναι, βεβαιότατα.
Αλλά όλοι οι ποιηταί και γενικά όσοι έχουν κάτι να διηγηθούν, δεν μεταχειρίζονται ή τον ένα τρόπο, ή τον άλλο, ή ακόμη και κάποιον ανάμιχτο από τους δυο;
Αναγκαστικά.
[397d] Τί λοιπόν θα κάμομε εμείς; θα παραδεχτούμε στην πολιτεία μας όλους αυτούς, ή τον ένα από τους δυο καθαρούς ή τον ανάμιχτο;
Αν έχει σημασία η δική μου ψήφος, πρέπει να προτιμήσομε τον καθαρό εκείνο που μιμείται το σωστό τον άνθρωπο.
Ναι, μα και ο ανάμιχτος, φίλε Αδείμαντε, είναι ευχάριστος, και πολύ μάλιστα πιο ευχάριστος στα παιδιά και στους παιδαγωγούς ο αντίθετος εκείνου που διαλέγεις εσύ, καθώς και στον πολύ τον όχλο.
Είναι πραγματικώς πιο ευχάριστος.
Μα ίσως θα ᾽λεγες πως δεν ταιριάζει αυτός [397e] στη δική μας την πολιτεία, γιατί δεν υπάρχει σε μας κανείς που να έχει δυο ή περισσότερα επαγγέλματα, επειδή ο καθένας κάνει μια μονάχα δουλειά.
Αλήθεια και δεν ταιριάζει.
Γι᾽ αυτό λοιπόν δε θα βρούμε σε μια τέτοια μονάχα πολιτεία ο υποδηματοποιός να είναι μόνο υποδηματοποιός, κι όχι να είναι μαζί και καραβοκύρης, και ο γεωργός να είναι γεωργός και όχι και δικαστής εκτός από γεωργός, και ο πολεμιστής πολεμιστής μόνο, και όχι χρηματιστής εκτός από πολεμιστής, και έτσι για όλους τους άλλους;
Αλήθεια.
[398a] Αν λοιπόν ένας από κείνους που μπορούν με την τέχνη τους να γίνονται ό,τι λογής θες και να μιμούνται τα πάντα ερχότουν στην πόλη μας για να επιδειχτεί και ο ίδιος και τα έργα του να επιδείξει, θα τον ταπεινοπροσκυνούσαμε βέβαια σαν άνθρωπο θεϊκό και αξιοθαύμαστο και ευχάριστο, θα του λέγαμε όμως συγχρόνως πως δεν έχει θέση τέτοιος άνθρωπος στην πόλη μας και ούτε μας είναι συχωρεμένο να μένει κοντά μας, και θα τον ξαποστέλλαμε σε άλλη πόλη, αφού θα του ραίναμε το κεφάλι με μύρα και τον στεφανώναμε με ταινίες· κι εμείς πια θα αρκεστούμε με τον σοβαρότερο κι όχι και τόσο ευχάριστο ποιητή μας, [398b] μα που θα μας είναι πιο ωφέλιμος, γιατί θα μιμείται σε κείνα που θα λέει τον τρόπο του χρηστού ανθρώπου και θα μεταχειρίζεται εκείνους τους τύπους που ενομοθετήσαμε, όταν καταρτίζαμε το πρόγραμμα της ανατροφής των στρατιωτών μας.
Κι έτσι βέβαια θα κάναμε, αν θα ᾽τανε στο χέρι μας.
Τώρα λοιπόν, καλέ μου φίλε, σα να μου φαίνεται πως έχομε τελειώσει ολότελα το μέρος της μουσικής που αναφέρεται στους λόγους και τους μύθους· γιατί έχομε πει και τί πρέπει να λέμε και πώς να τα λέμε.
Έτσι νομίζω κι εγώ.