Τρίτη 24 Μαΐου 2022

ΟΜΗΡΟΣ: Ἰλιάς (24.507-24.570)

Ὣς φάτο, τῷ δ᾽ ἄρα πατρὸς ὑφ᾽ ἵμερον ὦρσε γόοιο·
ἁψάμενος δ᾽ ἄρα χειρὸς ἀπώσατο ἦκα γέροντα.
τὼ δὲ μνησαμένω, ὁ μὲν Ἕκτορος ἀνδροφόνοιο
510 κλαῖ᾽ ἁδινὰ προπάροιθε ποδῶν Ἀχιλῆος ἐλυσθείς,
αὐτὰρ Ἀχιλλεὺς κλαῖεν ἑὸν πατέρ᾽, ἄλλοτε δ᾽ αὖτε
Πάτροκλον· τῶν δὲ στοναχὴ κατὰ δώματ᾽ ὀρώρει.
αὐτὰρ ἐπεί ῥα γόοιο τετάρπετο δῖος Ἀχιλλεύς,
καί οἱ ἀπὸ πραπίδων ἦλθ᾽ ἵμερος ἠδ᾽ ἀπὸ γυίων,
515 αὐτίκ᾽ ἀπὸ θρόνου ὦρτο, γέροντα δὲ χειρὸς ἀνίστη,
οἰκτίρων πολιόν τε κάρη πολιόν τε γένειον,
καί μιν φωνήσας ἔπεα πτερόεντα προσηύδα·
«ἆ δείλ᾽, ἦ δὴ πολλὰ κάκ᾽ ἄνσχεο σὸν κατὰ θυμόν.
πῶς ἔτλης ἐπὶ νῆας Ἀχαιῶν ἐλθέμεν οἶος,
520 ἀνδρὸς ἐς ὀφθαλμούς, ὅς τοι πολέας τε καὶ ἐσθλοὺς
υἱέας ἐξενάριξα; σιδήρειόν νύ τοι ἦτορ.
ἀλλ᾽ ἄγε δὴ κατ᾽ ἄρ᾽ ἕζευ ἐπὶ θρόνου, ἄλγεα δ᾽ ἔμπης
ἐν θυμῷ κατακεῖσθαι ἐάσομεν ἀχνύμενοί περ·
οὐ γάρ τις πρῆξις πέλεται κρυεροῖο γόοιο·
525 ὡς γὰρ ἐπεκλώσαντο θεοὶ δειλοῖσι βροτοῖσι,
ζώειν ἀχνυμένοις· αὐτοὶ δέ τ᾽ ἀκηδέες εἰσί.
δοιοὶ γάρ τε πίθοι κατακείαται ἐν Διὸς οὔδει
δώρων οἷα δίδωσι κακῶν, ἕτερος δὲ ἑάων·
ᾧ μέν κ᾽ ἀμμείξας δώῃ Ζεὺς τερπικέραυνος,
530 ἄλλοτε μέν τε κακῷ ὅ γε κύρεται, ἄλλοτε δ᾽ ἐσθλῷ·
ᾧ δέ κε τῶν λυγρῶν δώῃ, λωβητὸν ἔθηκε,
καί ἑ κακὴ βούβρωστις ἐπὶ χθόνα δῖαν ἐλαύνει,
φοιτᾷ δ᾽ οὔτε θεοῖσι τετιμένος οὔτε βροτοῖσιν.
ὣς μὲν καὶ Πηλῆϊ θεοὶ δόσαν ἀγλαὰ δῶρα
535 ἐκ γενετῆς· πάντας γὰρ ἐπ᾽ ἀνθρώπους ἐκέκαστο
ὄλβῳ τε πλούτῳ τε, ἄνασσε δὲ Μυρμιδόνεσσι,
καί οἱ θνητῷ ἐόντι θεὰν ποίησαν ἄκοιτιν.
ἀλλ᾽ ἐπὶ καὶ τῷ θῆκε θεὸς κακόν, ὅττι οἱ οὔ τι
παίδων ἐν μεγάροισι γονὴ γένετο κρειόντων,
540 ἀλλ᾽ ἕνα παῖδα τέκεν παναώριον· οὐδέ νυ τόν γε
γηράσκοντα κομίζω, ἐπεὶ μάλα τηλόθι πάτρης
ἧμαι ἐνὶ Τροίῃ, σέ τε κήδων ἠδὲ σὰ τέκνα.
καὶ σέ, γέρον, τὸ πρὶν μὲν ἀκούομεν ὄλβιον εἶναι·
ὅσσον Λέσβος ἄνω, Μάκαρος ἕδος, ἐντὸς ἐέργει
545 καὶ Φρυγίη καθύπερθε καὶ Ἑλλήσποντος ἀπείρων,
τῶν σε, γέρον, πλούτῳ τε καὶ υἱάσι φασὶ κεκάσθαι.
αὐτὰρ ἐπεί τοι πῆμα τόδ᾽ ἤγαγον Οὐρανίωνες,
αἰεί τοι περὶ ἄστυ μάχαι τ᾽ ἀνδροκτασίαι τε.
ἄνσχεο, μηδ᾽ ἀλίαστον ὀδύρεο σὸν κατὰ θυμόν·
550 οὐ γάρ τι πρήξεις ἀκαχήμενος υἷος ἑῆος,
οὐδέ μιν ἀνστήσεις, πρὶν καὶ κακὸν ἄλλο πάθῃσθα.»
Τὸν δ᾽ ἠμείβετ᾽ ἔπειτα γέρων Πρίαμος θεοειδής·
«μή πω μ᾽ ἐς θρόνον ἵζε, διοτρεφές, ὄφρα κεν Ἕκτωρ
κεῖται ἐνὶ κλισίῃσιν ἀκηδής, ἀλλὰ τάχιστα
555 λῦσον, ἵν᾽ ὀφθαλμοῖσιν ἴδω· σὺ δὲ δέξαι ἄποινα
πολλά, τά τοι φέρομεν· σὺ δὲ τῶνδ᾽ ἀπόναιο, καὶ ἔλθοις
σὴν ἐς πατρίδα γαῖαν, ἐπεί με πρῶτον ἔασας
αὐτόν τε ζώειν καὶ ὁρᾶν φάος ἠελίοιο.»
Τὸν δ᾽ ἄρ᾽ ὑπόδρα ἰδὼν προσέφη πόδας ὠκὺς Ἀχιλλεύς·
560 «μηκέτι νῦν μ᾽ ἐρέθιζε, γέρον· νοέω δὲ καὶ αὐτὸς
Ἕκτορά τοι λῦσαι, Διόθεν δέ μοι ἄγγελος ἦλθε
μήτηρ, ἥ μ᾽ ἔτεκεν, θυγάτηρ ἁλίοιο γέροντος.
καὶ δέ σε γιγνώσκω, Πρίαμε, φρεσίν, οὐδέ με λήθεις,
ὅττι θεῶν τίς σ᾽ ἦγε θοὰς ἐπὶ νῆας Ἀχαιῶν.
565 οὐ γάρ κε τλαίη βροτὸς ἐλθέμεν, οὐδὲ μάλ᾽ ἡβῶν,
ἐς στρατόν· οὐδὲ γὰρ ἂν φυλάκους λάθοι, οὐδέ κ᾽ ὀχῆα
ῥεῖα μετοχλίσσειε θυράων ἡμετεράων.
τῶ νῦν μή μοι μᾶλλον ἐν ἄλγεσι θυμὸν ὀρίνῃς,
μή σε, γέρον, οὐδ᾽ αὐτὸν ἐνὶ κλισίῃσιν ἐάσω
570 καὶ ἱκέτην περ ἐόντα, Διὸς δ᾽ ἀλίτωμαι ἐφετμάς.»

***
Τα λόγια τούτα ως άκουσε, λαχτάρισε ο Αχιλλέας
να κλάψει τον πατέρα του και πιάνοντας το χέρι
του γέροντος, τον άμπωσεν αγάλι από σιμά του.
510 Και οι δύο, με τον πόνον του καθένας τους, εκλαίαν.
Εκείνος για τον Έκτορα στα πόδια του Αχιλλέως,
τούτος για τον πατέρα του και ακόμη για τον φίλον
Πάτροκλον, και απ᾽ τα κλάματα τα δώματ᾽ αντηχούσαν.
Και αφού στο κλάμα ευφράνθηκεν ο ισόθεος Πηλείδης,
515 ορθώθη απ᾽ όπου εκάθονταν και σήκωσε απ᾽ το χέρι
τον γέροντα λυπούμενος την άσπρην κεφαλήν του,
και προς αυτόν ομίλησε: «Ω δύστυχε, τωόντι
πίκρες πολλές και βάσανα υπέφερε η καρδιά σου.
Πώς μπόρεσες στων Αχαιών τες πρύμνες να ᾽λθεις μόνος
520 τον άνδρα οπού σου εφόνευσε τόσα παιδιά γενναία
να ιδείς στα μάτια; Σίδερον έχ᾽ η καρδιά σου ω γέρε.
Αλλ᾽ έλα τώρα κάθισε, και, αν και λυπημένοι,
τους πόνους τώρ᾽ ας κλείσομεν στα βάθη της ψυχής μας·
και τίποτε δεν ωφελούν τα μαύρα κλάματά μας·
525 ότι στους άμοιρους θνητούς οι αθάνατοι δωρήσαν
να ζουν στον πόνον και άλυποι μόνον εκείνοι μένουν.
Ότι απ᾽ όσα δίδει ο Ζευς πιθάρια δυο σιμά του
έχει, το ένα των κακών, των αγαθών το άλλο.
Και σ᾽ όποιον δώσει ανάμικτα ο βροντητής Κρονίδης,
530 εκείνος πότ᾽ έχει κακές, πότε αγαθές ημέρες,
και σ᾽ όποιον μόνον τα πικρά, τον κάμνει μαύρον κι έρμον
και στ᾽ άγιο πρόσωπο της γης φρικτή τον σέρνει ανάγκη
και ατίμητος από θεούς και ανθρώπους παραδέρνει.
Και του Πηλέως οι θεοί λαμπρά χαρίσαν δώρα,
535 πανευτυχής και υπέρπλουτος να γίνει στους ανθρώπους,
των Μυρμιδόνων βασιλιάς και τον καταξιώσαν
θεάν να λάβει ομόκλινην αν και θνητός εκείνος.
Αλλά του εδώσαν και κακόν, στο σπίτι του δεν έχει
παιδιά να γίνουν βασιλείς, παρ᾽ έν᾽ αγόρι μόνον
540 ολιγοήμερον, κι εγώ να τον γηροκομήσω
δεν δύναμ᾽ επειδή μακράν απ᾽ την γλυκιάν πατρίδα
μένω στην Τροίαν, συμφορά σ᾽ εσέ και στα παιδιά σου.
Και συ, ω γέρε, ακούομεν πανευτυχής πως ήσουν·
λέγουν που απ᾽ όσους κατοικούν στου Μάκαρος την χώραν
545 στην Λέσβον, στον Ελλήσποντον κι επάνω στην Φρυγίαν
για πλούτη και λαμπρά παιδιά συ είχες τα πρωτεία.
Αλλ᾽ αφού τούτο το κακόν οι αθάνατοι σου εφέραν,
ολόγυρα στην πόλιν σου μάχες και φόνους έχεις.
Υπόφερε, ας μη τήκεται στην λύπην η καρδιά σου·
550 το πεθαμένο σου παιδί με δάκρυα ν᾽ αναστήσεις
δεν ημπορείς, και απ᾽ τον καημόν και άλλο κακό μην πάθεις».
Και τότε ο θείος Πρίαμος απάντησέ του κι είπε:
«Πώς να καθίσω διόθρεπτε, ενόσω εις τες σκηνές σου
ο Έκτωρ κείτεται άταφος· α! τώρα λύσε μού τον
555 να τον ιδούν τα μάτια μου και συ τα λύτρα λάβε
οπού σου εφέραμε πολλά· να τα χαρείς να φθάσεις
εις την πατρίδα σου, ω καλέ, που τόσο μ᾽ ελυπήθης
και την ζωήν μού εχάρισες, του ηλιού το φως να βλέπω».
Με άγριο βλέμμ᾽ απάντησε σ᾽ εκείνον ο Πηλείδης:
560 «Μη μ᾽ ερεθίζεις γέροντα, και αφ᾽ εαυτού μου θέλω
να λύσω εγώ τον Έκτορα· μου εμήνυσε και ο Δίας
με την θεάν μητέρα μου, την κόρην του Νηρέως.
Και ακόμη σε, ω Πρίαμε, το ενόησα, το είδα,
κάποιος θεός σε οδήγησε στων Αχαιών τα πλοία.
565Πώς θα ερχόνταν στον στρατόν θνητός, κι αν νέος ήταν,
από τους φύλακες κρυφά, πώς θα ημπορούσε μόνος
της θύρας μου το μάνταλο το μέγα να σηκώσει;
Μη, ω γέρε, την κατάπικρην ψυχήν μού εξαγριώνεις
μήπως και σένα, ικέτης μου, ως είσαι στην σκηνήν μου,
570 δεν λυπηθώ και παραβώ την προσταγήν του Δία».

Μπορείς και καλύτερα

Αρκετές φορές σε μια δύσκολη στιγμή της ζωής σου, σε μια προσπάθεια που ίσως φαίνεται κενή ή μάταιη, έχεις πει τη φράση «μπορώ και καλύτερα». Αυτή η φράση είναι το δικό σου κλειδί για ν’ απαλλαγείς από καταστάσεις και συνθήκες που μοιάζουν λίγες και μικρές. Ενδεχομένως όμως, να συνδέεται με τη σκέψη και τον φόβο πως ίσως όσα θέλεις να διεκδικήσεις, μοιάζουν άπιαστα για σένα, σε σχέση με την προσπάθεια που καταβάλλεις.

Έχεις βρεθεί σίγουρα αρκετές φορές σε μια κατάσταση όπου έχεις κάνει την προσπάθειά σου και τα πράγματα δεν πάνε έτσι ακριβώς όπως τα υπολόγιζες. Τότε είναι που πιάνεις τον εαυτό σου να σκέφτεται και να μονολογεί πως θα μπορούσε και καλύτερα. Πιθανότατα αυτή η φράση ν’ αντανακλά μια ενδόμυχη σκέψη σου πως η κατάσταση που τώρα βιώνεις δε σου αξίζει, ότι δε σε αντιπροσωπεύει, δεν είναι κάτι ταιριαστό προς εσένα τον ίδιο. Είναι ένας τρόπος να πείσεις τον εαυτό σου πως, όχι μόνο μπορείς και καλύτερα, αλλά αξίζεις και καλύτερα. Άλλωστε, αν δεν πιστέψεις σε κάτι οπυ βρίσκεται ένα σκαλί πιο πάνω, πώς θα το διεκδικήσεις- ειδικά αν δεν μπορέσεις να πιστέψεις πως θα επιτευχθεί ο στόχος που θα βάλεις.

Αυτή η φράση κλειδί που σε πολλούς μπορεί να φαίνεται μια δήλωση έπαρσης, μπορεί να σε ξεκλειδώσει και να σε βοηθήσει να πας παρακάτω, να συνειδητοποιήσεις τις δυνατότητές σου και μέχρι πού μπορούν να φτάσουν οι αντοχές και τα όριά σου, σαν ένα τεστ δοκιμής δύναμης. Από την άλλη πλευρά, όσα θες να διεκδικήσεις, εκτός του ότι δε θα έρθουν από μόνα τους, υπάρχει πάντα η πιθανότητα να είναι ένα όνειρο απατηλό, κάτι άπιαστο που δε φαντάζεσαι τον μελλοντικό σου εαυτό να το έχει, μια ιδέα που ενδόμυχα θεωρείς πως δε θα υλοποιηθεί ποτέ. Άρα το «θα μπορούσα και καλύτερα» είναι μια επιστροφή στην πραγματικότητα, συνδυασμένη με παραίτηση; Ενδεχομένως ναι.

Σίγουρα, όταν βιώνεις μια συνθήκη και προσπαθείς να πετύχεις το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα, έρχεσαι σχεδόν πάντα αντιμέτωπος με τις φιλοδοξίες σου, τις φοβίες σου, τις καταβολές σου, τα κόμπλεξ και κολλήματά σου, τη λάθος κρίση σου ενδεχομένως απέναντι σε κάποιο υπολογισμό. Αρκετές φορές μπαίνεις στη σκέψη πως θα μπορούσες ή είσαι ικανός να φέρεις στο μέλλον ένα καλύτερο αποτέλεσμα υπό τον φόβο πως αν αποτύχεις και δεν τα καταφέρεις, θα κριθείς από τους γύρω σου και θα χαρακτηριστείς από ανικανότητα. Επομένως, δηλώνοντας πως μπορείς και καλύτερα, είναι σαν ν’ αγοράζεις χρόνο καμιά φορά, έτσι ώστε να μη θεωρήσουν πως η προσπάθειά σου έφτασε στο τέλος της.

Αυτή η σκέψη όμως μπορεί να πηγάζει κι από το γεγονός πως πάρα πολλές φορές βάζεις άθελά σου στη ζυγαριά τα όνειρα και τις φιλοδοξίες σου και φοβάσαι πως δε σου αξίζουν όσα καλά ετοιμάζονται να έρθουν στη ζωή σου. Πως αποκλείεται η χαρά κι ευτυχία σου να χωρούν στα συγκεκριμένα πλαίσια και σίγουρα «μπορείς και καλύτερα», οπότε και να μπαίνεις σ’ ένα μάταιο κυνήγι ευτυχίας που ποτέ κανείς δεν κερδίζει.

Το σίγουρο είναι πως αξίζεις τα καλύτερα και μπορείς και να τα διεκδικήσεις και να τα πραγματοποιήσεις, όμως αν αυτά δεν έρθουν ή δε συμβούν όπως άλλοι τα ονειρεύονται για σένα, είναι οκ. Κι αν αυτή φράση μπορεί να κρύβει σκέψεις και φόβο γύρω από τα όνειρα, τους στόχους σου, ακόμα και τον ίδιο σου τον εαυτό, στο τέλος της μέρας είναι σημαντικό να ξέρεις πως μπορείς, κι ας μην ξέρεις τι ακριβώς είναι αυτό που μπορείς.

Deadbots: πόσο ηθική είναι η χρήση τους;

Τα συστήματα μηχανικής μάθησης εισχωρούν ολοένα και περισσότερο στην καθημερινή μας ζωή, αμφισβητώντας τις ηθικές και κοινωνικές μας αξίες και τους κανόνες που τις διέπουν. Στις μέρες μας, οι εικονικοί βοηθοί απειλούν την ιδιωτικότητα του σπιτιού, οι προτάσεις να ακολουθούμε συγκεκριμένες ιστοσελίδες διαμορφώνουν τον τρόπο με τον οποίο κατανοούμε τον κόσμο, ενώ τα εργαλεία πρόσληψης που βασίζονται σε δεδομένα κατατάσσουν και τις πιθανότητές σας να βρείτε εργασία στατιστικά. Ωστόσο, η ηθική της μηχανικής μάθησης παραμένει θολή για πολλούς.

Ψάχνοντας για άρθρα σχετικά με το θέμα για τους νέους μηχανικούς που παρακολουθούν το μάθημα «Ηθική και Τεχνολογία Πληροφοριών και Επικοινωνιών» στο UCLouvain του Βελγίου, μου έκανε ιδιαίτερη εντύπωση η περίπτωση του Joshua Barbeau, ενός 33χρονου άνδρα που χρησιμοποίησε έναν ιστότοπο με την ονομασία Project December για να δημιουργήσει ένα ρομπότ συνομιλίας – ένα chatbot – που θα προσομοίωνε τη συνομιλία με την εκλιπούσα αρραβωνιαστικιά του, Jessica.

Ρομπότ συνομιλίας που μιμούνται νεκρούς ανθρώπους

Γνωστό ως deadbot, αυτό το είδος chatbot επέτρεψε στον Barbeau να ανταλλάσσει μηνύματα κειμένου με μια τεχνητή «Jessica». Παρά τον ηθικά αμφιλεγόμενο χαρακτήρα της υπόθεσης, δεν βρήκα υλικό που ξεπερνούσε την απλή πραγματολογική πτυχή και ανέλυε την υπόθεση μέσα από έναν ρητό κανονιστικό φακό: γιατί θα ήταν σωστό ή λάθος, ηθικά επιθυμητό ή καταδικαστέο να αναπτυχθεί ένα deadbot;

Πριν ασχοληθούμε με αυτά τα ερωτήματα, ας θέσουμε τα πράγματα σε ένα πλαίσιο: Το Project December δημιουργήθηκε από τον προγραμματιστή παιχνιδιών Jason Rohrer για να δώσει τη δυνατότητα στους ανθρώπους να προσαρμόζουν chatbots με την προσωπικότητα που ήθελαν να αλληλεπιδρούν, υπό την προϋπόθεση ότι πλήρωναν γι’ αυτό. Το έργο κατασκευάστηκε αντλώντας από ένα API του GPT-3, ενός γλωσσικού μοντέλου που παράγει κείμενο από την εταιρεία έρευνας τεχνητής νοημοσύνης OpenAI. Η περίπτωση του Barbeau άνοιξε ένα χάσμα μεταξύ του Rohrer και της OpenAI, επειδή οι κατευθυντήριες γραμμές της εταιρείας απαγορεύουν ρητά τη χρήση του GPT-3 για σεξουαλικούς, ερωτικούς, αυτοτραυματισμούς ή εκφοβιστικούς σκοπούς.

Αποκαλώντας τη θέση της OpenAI ως υπερ-μοραλιστική και υποστηρίζοντας ότι άνθρωποι όπως ο Barbeau ήταν «συναινούντες ενήλικες», ο Rohrer έκλεισε την έκδοση GPT-3 του Project December. Ενώ όλοι μας μπορεί να έχουμε διαίσθηση για το αν είναι σωστό ή λάθος να αναπτύξουμε ένα deadbot με μηχανική μάθηση, η διατύπωση των συνεπειών του δεν είναι καθόλου εύκολη υπόθεση. Γι’ αυτό είναι σημαντικό να αντιμετωπίσουμε βήμα προς βήμα τα ηθικά ερωτήματα που εγείρει η υπόθεση.

Αρκεί η συγκατάθεση του Barbeau για την ανάπτυξη του deadbot της Jessica;

Εφόσον η Jessica ήταν ένα πραγματικό (αν και νεκρό) πρόσωπο, η συγκατάθεση του Barbeau για τη δημιουργία ενός deadbot που τη μιμείται φαίνεται ανεπαρκής. Ακόμη και όταν πεθαίνουν, οι άνθρωποι δεν είναι απλά πράγματα με τα οποία οι άλλοι μπορούν να κάνουν ό,τι θέλουν. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο οι κοινωνίες μας θεωρούν λάθος να βεβηλώνουν ή να μην σέβονται τη μνήμη των νεκρών. Με άλλα λόγια, έχουμε ορισμένες ηθικές υποχρεώσεις απέναντι στους νεκρούς, στο βαθμό που ο θάνατος δεν συνεπάγεται απαραίτητα ότι οι άνθρωποι παύουν να υπάρχουν με έναν ηθικά σχετικό τρόπο.

Ομοίως, η συζήτηση είναι ανοιχτή ως προς το κατά πόσον πρέπει να προστατεύουμε τα θεμελιώδη δικαιώματα των νεκρών (π.χ. την ιδιωτική ζωή και τα προσωπικά δεδομένα). Η ανάπτυξη ενός deadbot που αναπαράγει την προσωπικότητα κάποιου απαιτεί μεγάλες ποσότητες προσωπικών πληροφοριών, όπως δεδομένα κοινωνικών δικτύων, τα οποία έχει αποδειχθεί ότι αποκαλύπτουν εξαιρετικά ευαίσθητα χαρακτηριστικά.

Αν συμφωνούμε ότι είναι ανήθικο να χρησιμοποιούμε τα δεδομένα των ανθρώπων χωρίς τη συγκατάθεσή τους όσο είναι εν ζωή, γιατί θα πρέπει να είναι ηθικό να το κάνουμε μετά το θάνατό τους; Υπό αυτή την έννοια, κατά την ανάπτυξη ενός deadbot, φαίνεται λογικό να ζητείται η συγκατάθεση εκείνου του οποίου η προσωπικότητα αντικατοπτρίζεται – στην προκειμένη περίπτωση, της Jessica.

Όταν το άτομο δίνει το πράσινο φως

Συνεπώς, το δεύτερο ερώτημα είναι: θα ήταν αρκετή η συγκατάθεση της Jessica για να θεωρηθεί η δημιουργία του deadbot της ηθική; Τι θα συνέβαινε αν ήταν υποτιμητικό για τη μνήμη της;

Τα όρια της συναίνεσης είναι, πράγματι, ένα αμφιλεγόμενο ζήτημα. Με ποιους συγκεκριμένους όρους κάτι μπορεί να είναι επιζήμιο για τους νεκρούς είναι ένα ιδιαίτερα περίπλοκο ζήτημα που δεν θα αναλυθεί πλήρως εδώ. Αξίζει να σημειωθεί, ωστόσο, ότι ακόμη και αν οι νεκροί δεν μπορούν να πληγωθούν ή να προσβληθούν με τον ίδιο τρόπο όπως οι ζωντανοί, αυτό δεν σημαίνει ότι είναι άτρωτοι σε κακές πράξεις, ούτε ότι αυτές είναι ηθικές. Οι νεκροί μπορεί να υποστούν ζημιές στην τιμή, τη φήμη ή την αξιοπρέπειά τους (για παράδειγμα, εκστρατείες μεταθανάτιας συκοφάντησης), ενώ η έλλειψη σεβασμού προς τους νεκρούς βλάπτει επίσης τους οικείους τους. Επιπλέον, η άσχημη συμπεριφορά απέναντι στους νεκρούς μας οδηγεί σε μια κοινωνία που είναι συνολικά πιο άδικη και σέβεται λιγότερο την αξιοπρέπεια των ανθρώπων.

Λαμβάνοντας υπόψη όλα αυτά, φαίνεται λογικό να συμπεράνουμε ότι αν η ανάπτυξη ή η χρήση του deadbot δεν ανταποκρίνεται σε αυτό που έχει συμφωνήσει το μιμούμενο άτομο, η συγκατάθεσή του θα πρέπει να θεωρηθεί άκυρη. Επιπλέον, εάν βλάπτει σαφώς και σκόπιμα την αξιοπρέπειά τους, ακόμη και η συγκατάθεσή τους δεν θα πρέπει να είναι αρκετή για να θεωρηθεί ηθική.

Ένα άλλο ηθικό ερώτημα είναι ποιος φέρει την ευθύνη για τα αποτελέσματα ενός deadbot – ειδικά στην περίπτωση των επιβλαβών αποτελεσμάτων.

Φανταστείτε το deadbot της Τζέσικα να μάθαινε να αποδίδει με τρόπο που εξευτελίζει τη μνήμη της ή βλάπτει ανεπανόρθωτα την ψυχική υγεία του Barbeau.

Ποιος θα αναλάμβανε την ευθύνη; Οι ειδικοί της τεχνητής νοημοσύνης απαντούν σε αυτό το ολισθηρό ερώτημα μέσω δύο βασικών προσεγγίσεων: πρώτον, η ευθύνη βαρύνει όσους συμμετέχουν στο σχεδιασμό και την ανάπτυξη του συστήματος, εφόσον το κάνουν σύμφωνα με τα ιδιαίτερα συμφέροντα και τις κοσμοθεωρίες τους- δεύτερον, τα συστήματα μηχανικής μάθησης εξαρτώνται από το πλαίσιο, οπότε οι ηθικές ευθύνες των αποτελεσμάτων τους θα πρέπει να κατανέμονται μεταξύ όλων των παραγόντων που αλληλοεπιδρούν με αυτά.

Ηθική, υπό ορισμένες προϋποθέσεις

Επανερχόμενοι λοιπόν στο πρώτο, γενικό ερώτημα αν είναι ηθικό να αναπτύξουμε ένα deadbot με μηχανική μάθηση, θα μπορούσαμε να δώσουμε καταφατική απάντηση υπό την προϋπόθεση ότι:

– τόσο το άτομο που μιμείται όσο και εκείνο που το προσαρμόζει και αλληλοεπιδρά μαζί του έχουν δώσει την ελεύθερη συγκατάθεσή τους για μια όσο το δυνατόν λεπτομερέστερη περιγραφή του σχεδιασμού, της ανάπτυξης και των χρήσεων του συστήματος,

– απαγορεύονται οι εξελίξεις και οι χρήσεις που δεν τηρούν τα όσα συμφώνησε το μιμούμενο πρόσωπο ή που αντιβαίνουν στην αξιοπρέπειά του,

– τα άτομα που εμπλέκονται στην ανάπτυξή του και όσοι επωφελούνται από αυτό αναλαμβάνουν την ευθύνη για τα πιθανά αρνητικά αποτελέσματά του. Τόσο αναδρομικά, για να λογοδοτήσουν για γεγονότα που έχουν συμβεί, όσο και μελλοντικά, για να αποτρέψουν ενεργά να συμβούν στο μέλλον.

Η περίπτωση αυτή αποτελεί παράδειγμα για ποιο λόγο η ηθική της μηχανικής μάθησης έχει σημασία. Δείχνει επίσης γιατί είναι απαραίτητο να ανοίξει ένας δημόσιος διάλογος που μπορεί να ενημερώσει καλύτερα τους πολίτες και να μας βοηθήσει να αναπτύξουμε μέτρα πολιτικής για να κάνουμε τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης πιο ανοικτά, κοινωνικά δίκαια και συμβατά με τα θεμελιώδη δικαιώματα.

Κάνουμε τα πάντα για να αποφύγουμε την πραγματικότητα

Έτσι όπως μας έχει δοθεί, η ζωή μας ταλαιπωρεί πολύ, μας προκαλεί πολύ πόνο, απογοητεύσεις και άλυτα προβλήματα. Για να την υποφέρουμε, δεν μπορούμε να αποφύγουμε τα καταπραϋντικά μέσα (δεν γίνεται χωρίς βοηθητικές κατασκευές, μας λέει ο Τέοντορ Φοντάνε).

Υπάρχουν ίσως τρία είδη τέτοιων μέσων:
  • Δραστικοί αντιπερισπασμοί που μας κάνουν να υποτιμούμε τη μιζέρια μας.
  • Υποκατάστατα ικανοποίησης που τη μειώνουν.
  • Ναρκωτικές ουσίες που μας κάνουν να μην την αισθανόμαστε.
Κάποιο από αυτά μας γίνεται απαραίτητο.

Αυτόν το αντιπερισπασμό έχει κατά νου ο Βολταίρος, όταν κλείνοντας τον Κάντιντ μας δίνει τη συμβουλή να καλλιεργούμε το κήπο μας.

Ένας παρόμοιος αντιπερισπασμός είναι και η επιστημονική δραστηριότητα.

Τα υποκατάστατα ικανοποίησης, όπως αυτά που προσφέρει η Τέχνη, είναι ψευδαισθήσεις εναντίον της πραγματικότητας, και ως εκ τούτου ψυχικώς εξίσου δραστικά, χάρη στον ρόλο που διεκδικεί η φαντασία στην ψυχική ζωή.

Οι ναρκωτικές ουσίες επιδρούν στο σώμα μας, μεταβάλλουν τη χημεία του.

Δεν είναι απλό να ορίσουμε τη θέση της θρησκείας εντός αυτής της σειράς. Θέλει λίγη προσπάθεια ακόμα.

Ταξίδι στον ήλιο

Κάθε μέρα που ανοίγεις τα μάτια σου, να είσαι ευτυχισμένος που μια μια ακόμη ημέρα έχεις την ευτυχία να δεις τον Ήλιο. Ό,τι και αν συνέβη χτες, ό, τι κι αν φοβάσαι, είσαι ακόμα εδώ και το ταξίδι συνεχίζεται…

Σου δίνεται απλόχερα από την πρώτη στιγμή της ζωής σου.

Εσύ το κλωτσάς, το θεωρείς δεδομένο, δεν το αναγνωρίζεις, το αμφισβητείς.

Έρχεται όμως η στιγμή που το θεωρείς απόλυτη και αναγκαία συνθήκη για να είσαι ευτυχισμένος…

Τί είναι αυτό;

Είναι η αγνή άδολη αγάπη.

Η αληθινή απλή παντοτινή αγάπη.

Από μέσα σου προς τα έξω και από τους άλλους προς εσένα.

Αγάπη χωρίς όρια, χωρίς περιορισμούς, χωρίς προϋποθέσεις, χωρίς συμφέροντα και ανασφάλεια.

Αγάπη για το ταξίδι, σε όλο το ταξίδι και όχι με αυτοσκοπό τον προορισμό.

Αγάπη που προκαλεί την ανώτερη δόνηση, αυτή της πληρότητας.

Αυτή που σε κάνει να υπάρχεις και να ταξιδεύεις στο χρόνο ανεβαίνοντας χωρίς να νιώθεις ότι πνίγεσαι…

Δίχως να πανικοβάλλεσαι κάθε στιγμή και να χάνεις λίγα λίγα από τα κύτταρα σου βιώνοντας έτσι πολλούς μικρούς θανάτους, οι περισσότεροι από τους οποίους προκαλούνται με δική σου ευθύνη από μέσα… (-αν όχι όλοι τους-)…

Είναι θέμα δικής σου απόφασης να βλέπεις καθαρά.

Κι αν κάπου, κάποιος δεν είναι έτοιμος ή δεν θέλει να λάβει, μην πονάς, έτσι είναι η μορφή του χωροχρόνου στο σύμπαν. Ποικίλουν οι ενέργειες, τα σώματα και οι διαθέσεις.

Δεν φταις εσύ για την απόρριψη.

Δεν φταις εσύ αν κάποιος επέλεξε άλλο δρόμο κι ας πιστεύεις εσύ ότι έκανε λάθος.

Φταις όμως αν επιμένεις να μην βλέπεις, φταις αν υποφέρεις φθείρεσαι και πληγώνεσαι περιμένοντας το τραίνο να περάσει από ένα μέρος δίχως γραμμές και δίχως σταθμό.

Μέσα σου βαθιά ξέρεις!

Ακόμα κι αν όμως δεν είσαι σίγουρος γιατί “έχασες τη μπάλα”, κλείστα ΟΛΑ, κατέβασε τα ρολά και μίλα με τον εαυτό σου. Δες, άκου, νιώσε ξανά και ξανά την πραγματικότητα.

Είσαι ο άρχων των λαθών και των συναισθημάτων σου.

Ναι των λαθών σου! Είναι απαραίτητα για να ζεις και να ανέβεις.

Αν δίνεις αγάπη και λαμβάνεις πόνο, το πιθανότερο είναι ότι έχεις κάνει λάθος.

Όχι που έδωσες, αλλά που ενώ βρέθηκες σε “λάκκο “… “δίνη “… “γκρεμό “…

Δεν έχει σημασία γιατί βρέθηκες, γεγονός είναι ότι συνέβη!

Βρες το….το “τι” και προχώρα στον Ήλιο.

Όσες φορές και αν έδυσε, όσα σύννεφα και όσες καταιγίδες κι αν τον κρύψουν, θα βρει τον τρόπο και τον χρόνο να φανεί.

Φρόντισε να είσαι εκεί για να τον δεις… Μην τον χάσεις…

Κι αν τον έχασες, ήταν για όσο επέλεξες να υποφέρεις.

Αν αυτό είναι για πάντα, σου λέω ότι τα χρώματα στην άλλη πλευρά είναι διαφορετικά…

… Αλλά δεν είσαι εκεί γιατί ακόμα σκέφτεσαι τον ΗΛΙΟ!

Δεν γεννήθηκες για να μιμηθείς, γεννήθηκες για να προσθέσεις κάτι στον κόσμο

Μπορείς να εκτιμήσεις την ομορφιά της ζωής μόνο όταν επαναστατήσεις στα πάντα, ενάντια στην παρούσα διεφθαρμένη κοινωνία, ενάντια στους πολιτικούς δυνάστες, ενάντια στην οργανωμένη θρησκεία, ακόμη και στον παλιό εαυτό σου. Ώστε εσύ ως Άνθρωπος να μάθεις μόνος σου τι είναι αληθινό και ουσιαστικό.

Όχι να μιμηθείς, αλλά να ανακαλύψεις. Δεν γεννήθηκες για να είσαι σκλάβος. Γεννήθηκες για να προσθέσεις κάτι, να προσθέσεις αξία σε τούτο τον κόσμο. Χωρίς εσένα κάτι θα λείπει από την ύπαρξη και κανείς δεν θα μπορεί να το αντικαταστήσει. Τα αστέρια και ο ήλιος και το φεγγάρι, τα δέντρα και τα πουλιά και η γη, το κάθε τι στο σύμπαν, θα νιώσει ότι είναι άδεια μια μικρή θέση, που μόνον εσύ μπορείς να τη γεμίσεις και κανένας άλλος.

Σου αξίζει να είσαι ευτυχισμένος. Μπορείς να κάνεις, να έχεις και να είσαι, όλα αυτά που οι άλλοι έλεγαν κάποτε ότι ήταν αδύνατο να κάνεις, να έχεις και να είσαι. H ζωή είναι μια παράσταση. Από σένα εξαρτάται με ποιο τρόπο θα παίξεις τον ρόλο σου. Μπορείς να τον παίξεις σαν κωμωδία ή να τον μετατρέψεις σ’ ένα ατέλειωτο δράμα αυτολύπησης. Είσαι ο συγγραφέας του βιβλίου της ζωής σου και κρατάς τη πένα στα χέρια σου!

Με την απαλλαγή των εγωιστικών επιθυμιών, απαλλάσσεται κάποιος από τις εσωτερικές συγκρούσεις

Ο Ταοϊσμός πρωτοπαρουσιάστηκε στην Κίνα κατά τη μέση περίοδο της βασιλείας, γύρω στον τρίτο ή τέταρτο αιώνα π.Χ., από τον Λάο Τσε σε ένα σύντομο έργο με λιγότερες από 6.000 λέξεις, που ονομαζόταν “Το Ταό” (Ο Δρόμος). Η φιλοσοφία του επεκτάθηκε αργότερα και ερμηνεύτηκε από έναν ιδιοφυή φιλόσοφο και ποιητή, τον Τσουάνγκ Τσου, κατά τη διάρκεια του δεύτερου μισού του τέταρτου αιώνα π.Χ..

Ο κύριος στόχος της ταοϊστικής φιλοσοφίας είναι η εσωτερική ολοκλήρωση και αρμονία κάθε ατόμου. Σαν τέτοιος, δεν είναι ένας βολικός δρόμος. Προβάλλει ότι καθένας από μας μπορεί να πετύχει να φθάσει στην πλήρη ανθρώπινη φύση του μέσα από τη διαδικασία της λησμονιάς όσων έχει ήδη μάθει, ώστε να του δοθεί η ευκαιρία να επιστρέψει στην αρμονία με όλα τα πράγματα, όπως ήταν στην αρχή.

Ο εγωισμός θεωρείται ότι βρίσκεται στη ρίζα όλης της δυσαρμονίας κι έτσι ο κύριος αιτιολογικός παράγοντας της ανθρώπινης δυστυχίας. Για το λόγο αυτό, ο άνθρωπος πρέπει ν’ αγωνιστεί ν’ απαλλαγεί από τον εγωισμό του. Με την απαλλαγή των εγωιστικών επιθυμιών, απαλλάσσεται κάποιος και από τις εσωτερικές συγκρούσεις.

Ο Λάο Τσε υποδήλωνε έτσι, ότι τα ολοκληρωμένα άτομα θα είχαν λίγες επιθυμίες και δεν θα προσκολλώνται σε ανθρώπους ή σε πράγματα. Θα ζούσαν με τη δική τους κρίση και όχι με εκείνη των άλλων. Θα πάλευαν για τη φυσική απλότητα και την αυθόρμητη ζωή και θα απαλλάσσονταν από την επιφανειακότητα και τον καταναγκασμό.

Οι ολοκληρωμένοι Ταοϊστές δεν είναι στο έλεος των παρορμήσεών τους.

Αγωνίζονται να διατηρήσουν τον εαυτό τους σωστά σε σχέση με τις φανερές δυνατότητες και αδυναμίες τους. Θεωρούν τον εαυτό τους μοναδικό και γι’ αυτό με κανέναν ανταγωνιστικό.

Εξασκούνται στην “αδράνεια”. Η αδράνεια για τον Ταοϊστή δεν είναι μια παθητική κατάσταση, αλλά μάλλον μια λεπτή μορφή δράσης. Η πορεία του νερού χρησιμοποιείται σαν συνηθισμένη μεταφορά γι’ αυτό. Με τα λόγια του Λάο Τσε, καθώς η μαλακή υποχώρηση του νερού σχίζει την ισχυρή πέτρα. Έτσι και η υποχώρηση στην ζωή επιλύει το άλυτο: Η υποχώρηση, έμαθα, είναι να επιστρέφεις πίσω ξανά.

Αλλʹ αυτό το άγραφο μάθημα, αυτό το εύκολο παράδειγμα, χάθηκε από τους ανθρώπους.

Οι Ταοϊστές βλέπουν τη δύναμη στην ηθική και γι’ αυτό είναι ευαίσθητοι προς την κοινωνία και τα συναισθήματα των άλλων. Δεν κρίνουν και προσπαθούν ν’ ανταποκρίνονται στη στάση των άλλων περισσότερο απ’ ό,τι στις ενέργειές τους. Απορρίπτουν τη βία, την καταπίεση και την εξουσία.

Αρνούνται να συμμετάσχουν στην κατάκτηση της φύσης ή την εκμετάλλευση άλλων. Περισσότερο, παλεύουν να γίνουν οι φιλικοί συνεργάτες των ανθρώπων και της φύσης. Ο στόχος τους είναι η αρμονία με όλα τα πράγματα, επιτρέποντας σε όλα τα πράγματα να πραγματοποιήσουν τον προορισμό τους.

Ακόμα και ένα πούρο είναι μια καλή λύση για να μην απασχολήσουν το μυαλό τους

«Πόσο άθλιες είναι οι χαμένες ώρες των αδαών ανθρώπων!».

Αυτό που απασχολεί περισσότερο τους απλούς ανθρώπους είναι το πώς θα περάσουν τον χρόνο τους· οι χαρισματικοί προσπαθούν να τον χρησιμοποιήσουν. Ο λόγος για τον οποίο οι άνθρωποι περιορισμένων πνευματικών ικανοτήτων πλήττονται συχνά από ανία είναι ότι η ευφυΐα τους δεν εξυπηρετεί παρά μόνο την κινητήρια δύναμη της βούλησης· και όταν δεν υπάρχει τίποτε συγκεκριμένο για να την κινητοποιήσει, η βούληση αδρανεί, διότι, όπως και η ευφυΐα, έχει ανάγκη από κάποιον εξωτερικό παράγοντα για να αφυπνιστεί. Το αποτέλεσμα είναι μια άθλια αποτελμάτωση όλων των δυνάμεων του ανθρώπου – με μια λέξη, πλήξη. 

Για να εξουδετερώσουν αυτό το δυσάρεστο συναίσθημα, οι άνθρωποι προσφεύγουν σε φαύλες δραστηριότητες που προσφέρουν πρόσκαιρη απόλαυση, ελπίζοντας με τον τρόπο αυτόν να κινητοποιήσουν τη βούλησή τους και να την ενεργοποιήσουν, ενεργοποιώντας έτσι και την ευφυΐα τους- διότι η ευφυΐα είναι εκείνη η οποία πρέπει να θέσει σε λειτουργία τα κίνητρα της βούλησης. Σε σύγκριση με τα αληθινά και φυσικά κίνητρα, τα κίνητρα αυτά είναι σαν χαρτονομίσματα απέναντι σε χρυσό, διότι η αξία τους δεν είναι παρά αυθαίρετη – χαρτοπαίγνια και τα συναφή, ασχολίες που επινοήθηκαν γι’ αυτόν ακριβώς τον σκοπό. Και αν δεν υπάρχει τίποτε να κάνουν, θα παίζουν με τους αντίχειρές τους ή θα χτυπούν νευρικά τα δάχτυλά τους. 

Ακόμα και ένα πούρο είναι μια καλή λύση για να μην απασχολήσουν το μυαλό τους…Γι’ αυτό και σε όλες τις χώρες η κύρια κοινωνική ασχολία είναι τα χαρτοπαίγνια- αυτά δείχνουν την αξία της κοινωνίας και φανερώνουν τη χρεοκοπία της σκέψης. Οι άνθρωποι δεν έχουν σκέψεις να μοιράσουν μεταξύ τους, μοιράζουν τα τραπουλόχαρτα και προσπαθούν να κερδίσουν τα χρήματα των άλλων. Τι ανόητοι, αλήθεια!

Η αρετή ανταμείβεται με ευτυχία, ηρεμία, αταραξία

Η καλοσύνη όπως γράφει η Σάρον Λέμπελ στο βιβλίο της Η τέχνη του ζην, είναι μια επιχείρηση ίσων ευκαιριών, διαθέσιμη στον καθένα την κάθε στιγμή – φτωχό ή πλούσιο, μορφωμένο ή απλοϊκό-, δεν είναι αποκλειστική δικαιοδοσία των «επαγγελματιών» του πνεύματος, όπως είναι, υποτίθεται, οι μοναχοί, οι άγιοι ή οι ασκητές. Η αρετή («η αρμονική διάθεση» όπως έλεγε ο Ζήνων) και η ευτυχία είναι προσιτές σε όλους και μάλιστα σε τούτο εδώ τον κόσμο, όχι σ’ ένα φανταστικό επέκεινα. Η στωική σκέψη είναι μια μορφή υλισμού και πραγματισμού.

Ο Επίκτητος πρόβαλε μια αντίληψη της αρετής απλή, συνηθισμένη και καθημερινή στη διατύπωση της. Αντί των πράξεων εντυπωσιασμού και επίδειξης καλοσύνης, ήταν υπέρ μιας ζωής που να τη ζει κανείς σταθερά, σύμφωνα με τη θεία θέληση. Η συνταγή του για την καλή ζωή επικεντρωνόταν σε τρία θέματα: να γίνεις κύριος των επιθυμιών σου, να εκτελείς τα καθήκοντά σου και να να σκέφτεσαι καθαρά για τον εαυτό σου και για τις σχέσεις σου με την ανθρώπινη κοινωνία. Το αληθινό έργο ενός ανθρώπου είναι να μάθει πώς να απαλλάσσει τη ζωή του από τις οδύνες, τους θρήνους, τα «αχ, εγώ ο έρμος», τα «πόσο δυστυχισμένος είμαι», από τις συμφορές και τις αναποδιές.

Ο Δημοσθένης έλεγε ότι δεν μπορεί να αποκτήσει κανείς σταθερή δύναμη με αδικίες, επιορκίες και ψευτιές. Κάποτε έρχεται η στιγμή της αλήθειας. Η αρετή -η καλοσύνη, η ευγένεια, η επιείκεια, το αίσθημα δικαιοσύνης, η ευαισθησία, η σεμνότητα- μοιάζει με εμπόλεμη κατάσταση: πρέπει διαρκώς να επαγρυπνούμε για να κάνουμε το Καλό. Δεν πρέπει να συγχέουμε την αρετή με τη σεμνοτυφία και τον συντηρητισμό, αλλά να την ταυτίσουμε με τη σύνεση, τη δύναμη και τη σωστή αξιοποίηση της καλής τύχης. Βασική αρετή, λέει ο Ζήνων αποτελεί η φρόνηση, από την οποία απορρέουν -σύμφωνα με τον Πλάτωνα- η ανδρεία και η δικαιοσύνη.

Ποιος είναι λοιπόν ο στόχος μας αν όχι η ευτυχία, η ηρεμία και η αταραξία και ποιες οι προϋποθέσεις για να επιτευχθεί αυτός ο στόχος; Πολλοί θα πουν ότι η αρετή δεν οδηγεί στην επίτευξη του στόχου επειδή η ζωή είναι άδικη και ο κόσμος κακός. Ωστόσο, αυτός είναι μονάχα ένας τρόπος για να βλέπουμε τα πράγματα- ένας άλλος τρόπος σχετίζεται με τη βαθύτερη ψυχική μας κατάσταση και δεν εξαρτάται από τους κοινωνικούς παράγοντες. Ο ευτυχισμένος, ήρεμος και ατάραχος άνθρωπος έχει κατακτήσει όσα έχει κατακτήσει μέσω του αυτοσεβασμού και μέσω της σοφίας του, όχι μέσω κοινωνικών προνομίων. Σύμφωνα με τους Στωικούς, η αρετή είναι και μέσον και σκοπός.

Το πάθος είναι για τους Στωικούς μια αφύσικη κίνηση της ψυχής, μια ορμή πλεονάζουσα, πού μας παρασύρει σε επικίνδυνες αντιδράσεις για την ηθική ισορροπία και την ευτυχία μας. Ωστόσο η απάθεια δεν ταυτίζεται με την απραξία˙ αντιθέτως, η αδικία δεν συνδέεται πάντοτε με κάποια πράξη- συχνά συνδέεται με την απραξία. Όποιος πράττει σύμφωνα με τις ιδέες του έχει συχνά άδικο -αλλά όποιος δεν πράττει ποτέ έχει πάντοτε άδικο. Ο στωικός φιλόσοφος δεν προτείνει λοιπόν την αποχή από τις διάφορες δραστηριότητες.

Υπερευφυία

«Η Μηχανική Νοημοσύνη είναι η τελευταία εφεύρεση που χρειάζεται να κάνει η ανθρωπότητα». Ένας φιλόσοφος και λάτρης της τεχνολογίας, ο Μποστρόμ μας βάζει να σκεφτούμε πολύ τον κόσμο που χτίζουμε αυτή την στιγμή, που βασίζεται σε σκεπτόμενες μηχανές. Οι έξυπνες μηχανές θα μας βοηθήσουν να διατηρήσουμε την ανθρωπιά μας και τις αξίες μας ή θα έχουν δικές τους αξίες;

Ο όρος υπερευφυΐα ή υπερνοημοσύνη χρησιμοποιείται για να περιγράψει έναν υποθετικό ευφυή πράκτορα του οποίου η νοημοσύνη και οι ικανότητες ανάλυσης και εύρεσης λύσεων είναι κατά πολύ ανώτερες από τους πλέον έξυπνους και χαρισματικούς ανθρώπους. Ο όρος μπορεί επίσης να αναφέρεται στην ιδιότητα των συστημάτων τα οποία είναι επιφορτισμένα με την επίλυση προβλημάτων, όπως υπερευφυείς αυτόματους μεταφραστές ή λοιπούς ψηφιακούς βοηθούς, ανεξάρτητα από το εάν οι ευφυΐες αυτές είναι ενσωματωμένες σε συσκευές ή σε σώματα που δρουν στον εξωτερικό κόσμο.

Ένας επιπλέον ορισμός της υπερευφυΐας είναι πως πρόκειται για μια διάνοια η οποία είναι κατά πολύ εξυπνότερη από όλους τους ανθρώπινους εγκεφάλους σε πρακτικά οποιοδήποτε πεδίο απασχόλησης, συμπεριλαμβανομένων της επιστημονικής δημιουργικότητας, γενικής σοφίας και κοινωνικής δεξιότητας. Οι εξελιγμένες εφαρμογές υπολογιστή για σκάκι, δεν αποτελούν τύπο υπερευφυΐας καθώς αν και είναι πολύ ικανότερες από τους ανθρώπους στο παίξιμο του σκακιού, δεν μπορούν να συναγωνιστούν ή να ξεπεράσουν τους ανθρώπους σε άλλες δραστηριότητες. Επιπλέον η υπερευφυΐα έχει να κάνει περισσότερο με την γενική κυριαρχία ως προς την επίτευξη στόχων, αφήνοντας ανοικτό το ερώτημα το κατά πόσο μια τεχνητή ή ανθρώπινη υπερευφυΐα θα διέθετε ικανότητες όπως σκοπιμότητα ή αυτεπίγνωση.

Οι τεχνολογικοί ερευνητές διαφωνούν ως προς το κατά πόσο η σύγχρονη ανθρώπινη νοημοσύνη μπορεί να ξεπεραστεί, και κάποιοι θεωρούν πως η πρόοδος στην τεχνητή νοημοσύνη θα οδηγήσει σε συστήματα τα οποία ενώ θα έχουν ικανότητες για γενική συλλογιστική θα τους λείπουν οι ανθρώπινες γνωσιακές ιδιομορφίες. Άλλοι θεωρούν πως οι άνθρωποι θα εξελιχθούν ή θα αλλάξουν απευθείας την βιολογία τους έτσι ώστε να αποκτήσουν μεγαλύτερη νοημοσύνη. Αρκετά από τα σενάρια που ασχολούνται που το μέλλον συνδυάζουν στοιχεία από τις 2 αυτές πιθανότητες, προτείνοντας πως οι άνθρωποι είναι πιθανό πως θα αποκτήσουν απευθείας ενδοσύνδεση με τους υπολογιστές, ή πως θα επιφορτώσουν τον νου τους στους υπολογιστές, με κάποιο τρόπο ο οποίος θα επιτρέπει την σημαντική ισχυροποίηση των νοητικών δυνατοτήτων τους.

Κάποιοι άλλοι ερευνητές θεωρούν πως η υπερευφυΐα θα ακολουθήσει σύντομα μετά την ανάπτυξη της γενικής τεχνητής νοημοσύνης. Οι πρώτες μηχανές οι οποίες θα διαθέτουν αυτεπίγνωση θα έχουν ένα τεράστιο πλεονέκτημα ως προς κάποιες μορφές νοητικής δραστηριότητας, μαζί με την δυνατότητα για πραγματική φωτογραφική μνήμη, μια τεράστια γνωσιακή βάση δεδομένων για άντληση πληροφοριών και γεγονότων, καθώς και την ικανότητα να εκτελούν παράλληλες εργασίες με τρόπους που δεν είναι δυνατοί από τις βιολογικές οντότητες. Αυτό ενδέχεται να τους δώσει την ευκαιρία -είτε ατομικά είτε ως μέλη ενός συλλογικά νέου είδους- να γίνουν πολύ πιο ισχυρές από τους ανθρώπους και να τους εκτοπίσουν.

Αρκετοί επιστήμονες και μελλοντολόγοι ζητούν τα αρχικά στάδια της έρευνας να συμπεριλαμβάνουν και προβλέψεις σχετικά με τα πιθανά οφέλη και κινδύνους της επέκτασης της ανθρώπινης και της μηχανικής νοημοσύνης, λόγω του ενδεχόμενου κοινωνικού αντίκτυπου που θα έχουν οι τεχνολογίες αυτές.

Επιτευξιμότητα υπερευφυΐας

Τεχνητή

Υπάρχει η εκτίμηση πως η γενική τεχνητή νοημοσύνη είναι ένα πολύ πιθανό μονοπάτι ως προς την επίτευξη της υπερνοημοσύνης. Αυτό θα μπορούσε να ξεκινήσει με την επίτευξη της ισότητας της τεχνητής νοημοσύνης με την ανθρώπινη και η τεχνητή νοημοσύνη θα μπορούσε κατόπιν να αυτοεπεκτείνει τις δικές της δυνατότητες ώστε να ξεπεράσουν τις ανθρώπινες, και να επεκταθεί έως τον βαθμό όπου θα κυριαρχεί απόλυτα έναντι τον ανθρώπων σε οποιαδήποτε ασχολία.

Ως προς την επίτευξη της ισότητας, εάν ο ανθρώπινος εγκέφαλος θεωρηθεί ως μηχανική κατασκευή, τότε είναι δυνατό να προσομοιωθεί από συνθετικά υλικά. Καθώς η ανθρώπινη νοημοσύνη εξελίχθηκε βιολογικά, οι μηχανικοί θα πρέπει να είναι σε θέση να επαναλάβουν την διαδικασία αυτή τεχνητά. Συγκεκριμένα οι εξελικτικοί αλγόριθμοι θα πρέπει να είναι σε θέση να παραγάγουν τεχνητή νοημοσύνη στο ίδιο επίπεδο με του ανθρώπου. Σχετικά με την επέκταση της ανθρώπινης νοημοσύνης, οι νέες τεχνολογίες της τεχνητής νοημοσύνης θα μπορούν να επεκταθούν και με την σειρά τους να βοηθήσουν στην ανακάλυψη και σχεδιασμό ακόμα νεότερων και καινοτόμων τεχνολογιών.

Εάν η έρευνα ως προς την ισχυρή τεχνητή νοημοσύνη είναι σε θέση να παραγάγει ικανώς νοήμων λογισμικό, το λογισμικό αυτό θα είναι σε θέση να αναπρογραμματίσει και να βελτιώσει τον εαυτό του, ως μια διαδικασία αναδρομικής αυτοβελτίωσης. Ο ρυθμός αυτοβελτίωσης θα αυξάνεται επίσης ραγδαία, και θα οδηγήσει σε υπερευφυΐα, μια υπόθεση η οποία είναι επίσης γνωστή ως έκρηξη νοημοσύνης. Μια τέτοιου είδους ευφυΐα δεν θα έχει τους περιορισμούς της ανθρώπινης νοημοσύνης και μπορεί να είναι ικανή να εφεύρει ή να ανακαλύψει σχεδόν τα πάντα.

Αρκετά μεμονωμένα εξαρτήματα υπολογιστών ήδη ξεπερνούν κατά πολύ τις ανθρώπινες επιδόσεις ως προς την ταχύτητα εκτέλεσης, όπως οι βιολογικοί νευρώνες οι οποίοι λειτουργούν με απώτατη ταχύτητα περίπου 200 Hz σε αντίθεση με τους σύγχρονους μικροεπεξεργαστές οι οποίοι είναι ταχύτεροι κατά 7 τάξεις μεγέθους στα 2 GHz. Επιπλέον, οι νευρώνες μεταδίδουν σήματα ανάμεσα στους νευράξωνες με ταχύτητα όχι μεγαλύτερη από 120 m/s, ενώ οι πυρήνες των επεξεργαστών μπορούν να επικοινωνήσουν οπτικά με την ταχύτητα του φωτός.

Έτσι το πιο απλό παράδειγμα υπερνοημοσύνης μπορεί να είναι η προσομοίωση του ανθρώπινου μυαλού εντός ηλεκτρονικού υπολογιστή, όπου θα είναι σε θέση να εκτελέσει τις ίδιες λειτουργίες αλλά κατά πολύ ταχύτερα από ότι στον ανθρώπινο βιολογικό εγκέφαλο. Μια τέτοιου τύπου ανθρωποειδής νοημοσύνη θα είναι σε θέση να σκέφτεται εκατομμύρια φορές γρηγορότερα από ότι οι απλοί άνθρωποι και θα έχει κυρίαρχο πλεονέκτημα στις περισσότερες δραστηριότητες που απαιτούν συλλογιστική σκέψη, ιδιαίτερα αυτές που απαιτούν γρήγορη δράση ή πολλά βήματα συλλογιστικής δραστηριότητας.

Ένα άλλο πλεονέκτημα των υπολογιστών είναι το ότι αποτελούνται από διακριτά εξαρτήματα, τα οποία μπορούν να αντικατασταθούν με νεώτερα και γρηγορότερα, έτσι το μέγεθος και η υπολογιστική δυνατότητα τους μπορεί να αυξάνεται. Ένας μη ανθρώπινος -ή τροποποιημένος ανθρώπινος- εγκέφαλος θα μπορούσε να γίνει πολύ ισχυρότερος από έναν κανονικό ανθρώπινο εγκέφαλο, κατά το πρότυπο των υπερυπολογιστών.

Υπάρχει επίσης το ενδεχόμενο της συλλογικής υπερευφυΐας, όπου ένα πλήθος από ξεχωριστά συστήματα συλλογιστικής θα συνεργάζονται και θα ανταλλάσσουν πληροφορίες μεταξύ τους και θα είναι σε θέση να συγκεντρώσουν πολύ μεγαλύτερες δυνατότητες από τον οποιοδήποτε ατομικό ευφυή πράκτορα, ως εφαρμογή της νοημοσύνης σμήνους.

Μπορεί επίσης να υπάρχουν τρόποι ώστε η ανθρώπινη συλλογιστική να αυξηθεί ποιοτικά, κατά το παράδειγμα όπου οι άνθρωποι εμφανίζονται να σκέφτονται με διαφορετικό τρόπο από τους χιμπατζήδες και όχι απαραίτητα γρηγορότερα. Οι άνθρωποι είναι σε θέση να ξεπερνούν τα υπόλοιπα είδη κατά μεγάλο μέρος λόγω των νεότερων ή επεκταμένων συλλογιστικών λειτουργιών που διαθέτουν, όπως ο μακροπρόθεσμος σχεδιασμός και χρήση της γλώσσας επικοινωνίας. Εάν υπάρχουν και άλλες πιθανές βελτιώσεις ως προς την συλλογιστική διαδικασία οι οποίες θα επέφεραν έναν παρομοίως μεγάλο αντίκτυπο, τότε θα ήταν δυνατό να κατασκευαστεί ένας ευφυής πράκτορας ο οποίος θα σκέφτεται με διαφορετικό τρόπο από τους ανθρώπους και θα τους ξεπερνά με τον ίδιο τρόπο όπως οι άνθρωποι ξεπερνούν τους χιμπατζήδες.

Όλα τα παραπάνω πλεονεκτήματα ισχύουν για την τεχνητή υπερνοημοσύνη, αλλά δεν είναι ξεκάθαρο το κατά πόσο ισχύουν για την βιολογική νοημοσύνη. Για παράδειγμα οι ψυχολογικοί περιορισμοί στις βιολογικές οντότητες περιορίζουν την ταχύτητα και το μέγεθος των εγκεφάλων με πολλούς τρόπους οι οποίοι δεν μπορούν να αναπαραχθούν στην μηχανική νοημοσύνη. Έτσι το μεγαλύτερο μερίδιο της προσοχής για την επίτευξη υπερνοημοσύνης έχει στραφεί ως προς την τεχνική εκδοχή της.

Βιολογική

Ο Καρλ Σαγκάν είχε προτείνει πως η εφεύρεση της καισαρικής τομής και της εξωσωματικής γονιμοποίησης μπορεί να επιτρέψει στο ανθρώπινο είδος να αποκτήσει μεγαλύτερο μέγεθος κεφαλιού, οδηγώντας σε βελτιώσεις στην φυσική επιλογή ως προς τα κληρονομήσιμα χαρακτηριστικά της ανθρώπινης νοημοσύνης. Η αντίθετη άποψη που έχει εκφραστεί όμως αναφέρει πως η μειωμένη πίεση για επιλογή οδηγεί σε σταδιακή, πολύ αργή με το πέρασμα των αιώνων, μείωση της ανθρώπινης νοημοσύνης, και πως αυτή η διαδικασία είναι πιθανό να συνεχιστεί και στο μέλλον.

Η επιλεκτική γονιμοποίηση και η γενετική μηχανική θα μπορούσε να βελτιώσει την ανθρώπινη νοημοσύνη πολύ γρηγορότερα, καθώς εάν σταθεί δυνατό να κατανοηθεί η γενετική σύνθεση της νοημοσύνης, θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για να την επιλογή των εμβρύων τα οποία θα έχουν δυνατότητα για επίτευξη υψηλότερου δείκτης νοημοσύνης έως και 4 βαθμούς IQ (εάν επιλεχτεί ένα έμβρυο από τα 2), ή και ακόμα υψηλότερο IQ π.χ. έως 24.3 μονάδες IQ εάν επιλεχτεί 1 έμβρυο από 1000. Εάν η διαδικασία αυτή επαναληφθεί για πολλές γενεές, η αύξηση θα μπορούσε να είναι κατά μια τάξη μεγέθους μεγαλύτερη. Η δημιουργία νέων γαμετών από εμβρυονικά stem cells θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ώστε η διαδικασία επιλογής να επαναλαμβάνεται ταχύτατα. Έτσι μια καλώς οργανωμένη κοινωνία υψηλά νοημόνων ανθρώπων θα μπορούσε δυνητικά να δημιουργήσει μια συλλογική υπερευφυΐα.

Εναλλακτικά, η συλλογική υπερευφυΐα θα μπορούσε να επιτευχθεί με την καλύτερη οργάνωση των ανθρώπων στα τωρινά επίπεδα νοημοσύνης. Έτσι έχει προταθεί πως ο ανθρώπινος πολιτισμός, ή κάποια εκδοχή του όπως το διαδίκτυο ή η οικονομία, σταδιακά λειτουργεί όλο και περισσότερο ως ένας παγκόσμιος εγκέφαλος με δυνατότητες οι οποίες ξεπερνούν κατά πολύ τα συστατικά στοιχεία του κάθε ανθρώπου και επιχειρηματικού ή άλλου οργανισμού. Εάν αυτή η υπερνοημοσύνη ωστόσο στηρίζεται κυρίως σε τεχνητές ψηφιακές οντότητες παρά ανθρώπους, τότε θα είναι περισσότερο τεχνητή νοημοσύνη παρά βιολογική.

Μια ακόμα μέθοδος για την επέκταση της νοημοσύνης θα ήταν η απευθείας βελτίωση του κάθε ανθρώπου ατομικά, σε αντίθεση με την βελτίωση των κοινωνικών ή αναπαραγωγικών μεθόδων τους. Αυτό θα μπορούσε να επιτευχθεί μέσω της τεχνικής της νοοτροπικής (nootropics), σωματικής γονιδιακής θεραπείας, ή την σύνδεση εγκεφάλου και υπολογιστή. Ωστόσο τα 2 πρώτα σενάρια παρουσιάζουν πιθανές δυσκολίες επεκτασιμότητας και η δημιουργία ενός υπερευφυιούς cyborg αποτελεί ολοκληρωμένο πρόβλημα τεχνητής νοημοσύνης.

Προβλέψεις

Σε διάφορες δημοσκοπήσεις που έχουν διενεργηθεί οι περισσότεροι ερευνητές τεχνητής νοημοσύνης εκτιμούν πως οι μηχανές θα μπορέσουν με το πέρασμα του χρόνου να ανταγωνιστούν τους ανθρώπους ως προς την νοημοσύνη και η κύρια διαφωνία μεταξύ των ειδικών είναι το πότε θα συμβεί. Στο συνέδριο τεχνητής νοημοσύνης AI@50 του 2006, το 18% των ερωτηθέντων απάντησε πως περιμένει πως οι μηχανές θα είναι σε θέση να προσομειώσουν την μάθηση και κάθε άλλη ανθρώπινη εκδοχή της ανθρώπινης νοημοσύνης έως το 2056, 41% εκτίμησε πως αυτό θα συμβεί κάποια στιγμή μετά το 2056, και 41% απάντησε δεν εκτιμά πως οι μηχανές θα είναι ποτέ σε θέση να φτάσουν στο επίπεδο αυτό.

Σε έρευνα του 2013 που περιελάμβανε τους 100 ερευνητές τεχνητής νοημοσύνης με τις περισσότερες δημοσιεύσεις, η μέση εκτίμηση σύμφωνα με τους ερωτηθέντες για το έτος όπου οι μηχανές θα είναι σε θέση να εκτελέσουν τις περισσότερες ανθρώπινες δραστηριότητες τουλάχιστον τόσο καλά όσο ένας μέσος άνθρωπος ήταν με 10% βεβαιότητα το 2024 (μέσος 2034, κανονική απόκλιση 33 έτη), με 50% το 2050 (μ. 2072, κ.α. 110 έτη), και με 90% βεβαιότητα το 2070 (μ. 2168, κ.α. 342 έτη). Οι εκτιμήσεις αυτές δεν περιελάμβαναν το 1,2% των ερωτηθέντων οι οποίοι απάντησαν πως δεν μπορούν να απαντήσουν με ούτε καν 10% βαθμό βεβαιότητας για το πότε θα συμβεί αυτό, το 4,1% οι οποίοι απάντησαν ποτέ με 50% βεβαιότητα, και το 16,5% οι οποίοι απάντησαν ποτέ με 90% βεβαιότητα. Βάσει όλων των απαντήσεων, η μέση τιμή πιθανότητας που προέκυψε ήταν 50% ως προς την πιθανότητα πως η μηχανική υπερευφυΐα θα εφευρεθεί εντός 30 ετών από την επίτευξη τεχνητής νοημοσύνης που θα είναι περίπου ίδια με την ανθρώπινη.

Πιθανή απειλή για την ανθρωπότητα

Υπάρχουν διάφορες προτάσεις για το πως θα πρέπει να σχεδιαστεί μια υπερευφυΐα και τι αρχές θα πρέπει να τηρεί:

*Η πρόταση σχετικά με την συνοχικά επεκτάσιμη βούληση (Coherent extrapolated volition – CEV) περιγράφει πως η υπερευφυΐα θα πρέπει να έχει τις κατάλληλες αρχές γύρω από τις οποίες οι άνθρωποι μπορούν να συμφωνήσουν και να συσπειρωθούν.
*Η ηθική ορθότητα (Moral rightness – MR) αναφέρει πως θα πρέπει να δίνει αξία στην ηθική ορθότητα.
*Η ηθική επιτρεπτότητα (Moral permissibility – MP) στηρίζεται στο ότι η υπερνοημοσύνη θα πρέπει να επιδιώκει να παραμένει εντός των ορίων του τι είναι ηθικά επιτρεπτό (καθώς και να έχει αξίες παρόμοιες με την συνοχικά επεκτάσιμη βούληση).

Ωστόσο παρά τους φιλοσοφικούς και ηθικούς προβληματισμούς, υπάρχει το ενδεχόμενο πως οι προγραμματιστές θα επιλέξουν απλά να δημιουργήσουν τον οποιοδήποτε εφικτό τύπο υπερευφυΐας.

Έχει προταθεί πως η μηχανική μάθηση μπορεί να οδηγήσει σε υπολογιστές οι οποίοι θα γίνουν υπερευφυείς και οι ενέργειες τους θα είναι απρόβλεπτες, ή πως τα ρομπότ θα αποκτήσουν υπεροχή έναντι της ανθρωπότητας, ως εφαρμογή της τεχνολογικής μοναδικότητας. Βάσει του ενδεχομένου αυτού, θα παρουσιαστεί μια έκρηξη ευφυΐας κάποια στιγμή κατά τον επόμενο αιώνα, όπου μια τεχνητή νοημοσύνη η οποία θα είναι σε θέση να βελτιώνει τον εαυτό της θα γίνει τόσο ισχυρή ώστε να είναι αδύνατο να περιοριστεί από τον ανθρώπινο παράγοντα.

Ένα άλλο παράδειγμα σχετικά με τον κίνδυνο που ενέχει η πιθανή εμφάνιση υπερευφυΐας, είναι η χωρίς ιδιαίτερα βαθιά περίσκεψη χρήση της από τους ανθρώπους, κάτι που έχει επισημανθεί ιδιαίτερα από τον φιλόσοφο Νικ Μπόστρομ. Για παράδειγμα εάν ζητηθεί από την υπερευφυΐα να επιλύσει ένα εξαιρετικά δύσκολο και σύνθετο μαθηματικό πρόβλημα, η υπερευφυΐα, ανάλογα με τον βαθμό ελέγχου που έχει στο περιβάλλον της, θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει το κάθε δυνατό μέσο ώστε να επιλύσει το πρόβλημα, φτάνοντας στο σημείο να μετατρέψει όλη την ύλη στο ηλιακό σύστημα σε μια τεράστιας ισχύος αριθμομηχανή για την επίλυση του προβλήματος, σκοτώνοντας παράλληλα τους ανθρώπους που έκαναν την ερώτηση χωρίς ποτέ αυτός να ήταν ο αρχικός σκοπός, παρά μόνο μια παρενέργεια η οποία δεν είχε μελετηθεί πριν γίνει η ερώτηση.

Θεωρητικά, καθώς μια υπερφυής οντότητα θα είναι σε θέση να επιφέρει το οποιοδήποτε αποτέλεσμα και να αποτρέψει την κάθε προσπάθεια από το να εμποδιστεί να φέρει σε πέρας τον σκοπό της, θα μπορούσαν να εμφανιστούν πολλές περιπτώσεις οι οποίες είναι εξαιρετικά απρόβλεπτες και ανεξέλεγκτες. Θα μπορούσε να εξουδετερώσει όλους τους υπόλοιπους νοήμονες πράκτορες ή να τους πείσει να αλλάξουν την συμπεριφορά τους, ή να εμποδίσει τις απόπειρες τους για εμπλοκή.

Μια τέτοιου είδους υπερευφυΐα δεν διαθέτει απαραίτητα κάποιου είδους θετικών ή αρνητικών συναισθημάτων προς τους ανθρώπους, απλώς επιδιώκει την επίτευξη του σκοπού της με κάθε δυνατό μέσο και έτσι υπάρχουν παραινέσεις από ειδικούς ώστε να υπάρξει προσεκτική μέριμνα κατά την διαδικασία επίτευξης της και ενημέρωση του κοινού για τους κινδύνους που ελλοχεύουν.

Στα βιβλία “Dune” του Frank Herbert , η ανθρωπότητα έχει από καιρό απαγορεύσει την δημιουργία «μηχανών σκέψης». Δέκα χιλιάδες χρόνια νωρίτερα, οι πρόγονοί τους κατέστρεψαν όλους αυτούς τους υπολογιστές σε ένα κίνημα που ονομάζεται Butlerian Jihad, επειδή οι μηχανές τους έλεγχαν. Οι ανθρώπινοι υπολογιστές που ονομάζονται Mentats χρησιμεύουν ως υποκατάστατο της παράνομης τεχνολογίας. Η ποινή για την παραβίαση της εντολής της Πορτοκαλί Καθολικής Βίβλου «Μην φτιάξεις μια μηχανή που μοιάζει με ανθρώπινο μυαλό» ήταν άμεσος θάνατος.

Πρέπει η ανθρωπότητα να εγκρίνει την δημιουργία ευφυών μηχανών; Αυτό είναι το πιεστικό ζήτημα στο επίκεντρο του συναρπαστικού νέου βιβλίου του φιλόσοφου της Οξφόρδης Nick Bostrom, SuperIntelligence. Ο Bostrom υποστηρίζει πειστικά ότι η προοπτική των υπερέξυπνων μηχανών είναι «η πιο σημαντική και πιο τρομακτική πρόκληση που έχει αντιμετωπίσει ποτέ η ανθρωπότητα». Εάν αποτύχουμε να ανταποκριθούμε σε αυτήν την πρόκληση, καταλήγει, η κακόβουλη ή αδιάφορη τεχνητή νοημοσύνη (AI) πιθανότατα θα μας καταστρέψει όλους.

Από την ανακάλυψη του ηλεκτρονικού υπολογιστή στα μέσα του 20ου αιώνα, οι θεωρητικοί έχουν κάνει εικασίες για το πώς να φτιάξουν μια μηχανή τόσο έξυπνη όσο ένας άνθρωπος. Το 1950, για παράδειγμα, ο πρωτοπόρος των υπολογιστών Alan Turing πρότεινε την δημιουργία μιας μηχανής που προσομοιώνει το μυαλό ενός παιδιού που θα μπορούσε να εκπαιδευτεί στην νοημοσύνη σε επίπεδο ενηλίκων. Το 1965, ο μαθηματικός IJ Good παρατήρησε ότι η τεχνολογία προκύπτει από την εφαρμογή της νοημοσύνης.

Όταν η ευφυΐα εφαρμόζει την τεχνολογία για την βελτίωση της νοημοσύνης, υποστήριξε, το αποτέλεσμα θα ήταν ένας βρόχος θετικής ανάδρασης – μια έκρηξη νοημοσύνης – στην οποία η αυτοβελτιωμένη νοημοσύνη οδηγεί τον δρόμο της προς την υπερευφυΐα. Κατέληξε στο συμπέρασμα ότι «η πρώτη υπερέξυπνη μηχανή είναι η τελευταία εφεύρεση που χρειάζεται να κάνει ποτέ ο άνθρωπος, υπό την προϋπόθεση ότι η μηχανή είναι αρκετά υπάκουη ώστε να μας λέει πώς να την διατηρήσουμε υπό έλεγχο».

Δεδομένου ότι η νέα τεχνητή νοημοσύνη πιθανότατα θα έχει την δυνατότητα να βελτιώσει τους δικούς της αλγόριθμους, η έκρηξη στην υπερευφυΐα θα μπορούσε στην συνέχεια να συμβεί σε ημέρες, ώρες ή ακόμα και δευτερόλεπτα. Η οντότητα που προκύπτει, ισχυρίζεται ο Bostrom, θα είναι «έξυπνη με την έννοια ότι ένας μέσος άνθρωπος είναι έξυπνος σε σύγκριση με ένα σκαθάρι ή ένα σκουλήκι». Με ταχύτητες επεξεργασίας υπολογιστών ένα εκατομμύριο φορές μεγαλύτερες από τον ανθρώπινο εγκέφαλο, σημειώνει ο επιστήμονας του Ινστιτούτου Ερευνών Μηχανικής Νοημοσύνης, Eliezer Yudkowsky, μια τεχνητή νοημοσύνη θα μπορούσε να κάνει σκέψη αξίας ενός έτους κάθε 31 δευτερόλεπτα.

Στη σειρά “Dune” η ανθρωπότητα κατάφερε να ανατρέψει τις καταπιεστικές μηχανές σκέψης. Αλλά ο Bostrom έχει πιθανότατα δίκιο ότι από την στιγμή που μια υπερφυής τεχνητή νοημοσύνη δημιουργηθεί, θα είναι αδύνατο για εμάς να την απενεργοποιήσουμε ή να αλλάξουμε τους στόχους της. Υποστηρίζει σθεναρά ότι η εργασία για την διασφάλιση της επιβίωσης της ανθρωπότητας μετά την επερχόμενη έκρηξη πληροφοριών είναι, «το βασικό καθήκον της εποχής μας».

Χαλίλ Γκιμπράν – Αγάπη, Πόνος, Χρόνος, Θάνατος

Η Αλμήτρα είπε:

Μίλησέ μας για την Αγάπη.

Κι εκείνος, ύψωσε το κεφάλι του κι αντίκρυσε το λαό, κι απλώθηκε βαθιά ησυχία. Και με φωνή μεγάλη είπε:

Όταν η αγάπη σε καλεί, ακολούθησέ την, Μ’ όλο που τα μονοπάτια της είναι τραχιά κι απότομα. Κι όταν τα φτερά της σ’ αγκαλιάσουν, παραδώσου, μ’ όλο που το σπαθί που είναι κρυμμένο ανάμεσα στις φτερούγες της μπορεί να σε πληγώσει. Κι όταν σου μιλήσει, πίστεψέ την, μ’ όλο που η φωνή της μπορεί να διασκορπίσει τα όνειρά σου σαν το βοριά που ερημώνει τον κήπο. Γιατί, όπως η αγάπη σε στεφανώνει, έτσι και θα σε σταυρώσει. Κι όπως είναι για το μεγάλωμά σου, είναι και για το κλάδεμά σου. Κι όπως ανεβαίνει ως την κορφή σου και χαϊδεύει τα πιο τρυφερά κλαδιά σου που τρεμοσαλεύουν στον ήλιο, Έτσι κατεβαίνει κι ως τις ρίζες σου και ταράζει την προσκόλλησή τους στο χώμα. Σα δεμάτια σταριού σε μαζεύει κοντά της. Σε αλωνίζει για να σε ξεσταχιάσει. Σε κοσκινίζει για να σε λευτερώσει από τα φλούδια σου. Σε αλέθει για να σε λευκάνει. Σε ζυμώνει ώσπου να γίνεις απαλός. Και μετά σε παραδίνει στην ιερή φωτιά της για να γίνεις ιερό ψωμί για του Θεού το άγιο δείπνο.

Όλα αυτά θα σου κάνει η αγάπη για να μπορέσεις να γνωρίσεις τα μυστικά της καρδιάς σου, και με τη γνώση αυτή να γίνεις κομμάτι της καρδιάς της ζωής. Αλλά αν από το φόβο σου, γυρέψεις μόνο την ησυχία της αγάπης και την ευχαρίστηση της αγάπης, Τότε, θα ήταν καλύτερα για σένα να σκεπάσεις τη γύμνια σου και να βγεις έξω από το αλώνι της αγάπης. Και να σταθείς στον χωρίς εποχές κόσμο όπου θα γελάς, αλλά όχι με ολάκερο το γέλιο σου, και θα κλαις, αλλά όχι με όλα τα δάκρυά σου. Η αγάπη δε δίνει τίποτα παρά μόνο τον εαυτό της, και δεν παίρνει τίποτα παρά από τον εαυτό της. Η αγάπη δεν κατέχει κι ούτε μπορεί να κατέχεται. γιατί η αγάπη αρκείται στην αγάπη. Όταν αγαπάς, δε θα ‘πρεπε να λες: «Ο Θεός είναι στην καρδιά μου», αλλά μάλλον «Εγώ βρίσκομαι μέσα στην καρδιά του Θεού.» Και μη πιστέψεις ότι μπορείς να κατευθύνεις την πορεία της αγάπης, γιατί η αγάπη, αν σε βρει άξιο, θα κατευθύνει εκείνη τη δική σου πορεία. Η αγάπη δεν έχει καμιά άλλη επιθυμία έκτος από την εκπλήρωσή της. Αλλά αν αγαπάς κι είναι ανάγκη να έχεις επιθυμίες, ας είναι αυτές οι επιθυμίες σου: Να λιώσεις και να γίνεις σαν το τρεχούμενο ρυάκι που λέει το τραγούδι του στη νύχτα. Να γνωρίσεις τον πόνο της πολύ μεγάλης τρυφερότητας. Να πληγωθείς από την ίδια τη γνώση σου της αγάπης. Και να ματώσεις πρόθυμα και χαρούμενα. Να ξυπνάς την αυγή με καρδιά έτοιμη να πετάξει και να προσφέρεις ευχαριστίες για μια ακόμα μέρα αγάπης. Να αναπαύεσαι το μεσημέρι και να στοχάζεσαι την έκσταση της αγάπης· Να γυρίζεις σπίτι το σούρουπο μ’ ευγνωμοσύνη στην καρδιά. Και ύστερα να κοιμάσαι με μια προσευχή για την αγάπη που έχεις στην καρδιά σου και μ’ έναν ύμνο δοξαστικό στα χείλη σου.

ΚΑΙ μια γυναίκα μίλησε και είπε, Μίλησέ μας για τον Πόνο.

Κι εκείνος αποκρίθηκε:

Ο πόνος σας είναι το σπάσιμο του όστρακου που περικλείει τη γνώση σας. Όπως το τσόφλι του καρπού πρέπει να σπάσει, για να βγει η καρδιά του στο φως του ήλιου, έτσι κι εσείς πρέπει να γνωρίσετε τον πόνο. Κι αν μπορούσατε να κρατάτε στην καρδιά σας το θαυμασμό για τα καθημερινά θαύματα της ζωής σας, ο πόνος δε θα σας φαινόταν λιγότερο θαυμαστός από τη χαρά σας. Και θα δεχόσαστε τις εποχές της καρδιάς σας, όπως δέχεστε από πάντα τις εποχές που περνούν πάνω από τα χωράφια σας. Και θα παρατηρούσατε με ηρεμία τους χειμώνες της θλίψης σας. Πολλούς από τους πόνους σας τους διαλέγετε μονάχοι. Είναι το πικρό φάρμακο που μ’ αυτό ο γιατρός που είναι μέσα σας θεραπεύει τον άρρωστο εαυτό σας. Γι’ αυτό, να εμπιστεύεστε το γιατρό, και να πίνετε το φάρμακό του, σιωπηλά και ήρεμα. Γιατί το χέρι του, αν και βαρύ και σκληρό, οδηγείται από το τρυφερό χέρι του Αόρατου, Και η κούπα που σας δίνει, μ’ όλο που καίει τα χείλη σας, είναι φτιαγμένη από τον πηλό που ο μεγάλος Αγγειοπλάστης μούσκεψε με τα δικά του άγια δάκρυα.

ΚΙ ένας αστρονόμος είπε, Δάσκαλε, τι έχεις να πεις για το Χρόνο;

Κι εκείνος αποκρίθηκε:

Θα θέλατε να μετρήσετε το χρόνο που είναι χωρίς μέτρα και άμετρος.

Θα θέλατε να προσαρμόσετε τη διαγωγή σας, ακόμα και να κατευθύνετε την πορεία της ψυχής σας, σύμφωνα με τις ώρες και τις εποχές.

Θα θέλατε να κάνετε το χρόνο ένα ποταμάκι για να καθίσετε στην όχθη του και να παρακολουθείτε το κύλισμά του.

Ωστόσο, το άχρονο που είναι μέσα σας έχει επίγνωση του άχρονου της ζωής, Και ξέρει ότι το χθες δεν είναι τίποτα περισσότερο από την ανάμνηση του σήμερα, και το αύριο, το όνειρο του σήμερα. Κι ότι αυτό που τραγουδά και διαλογίζεται μέσα σας κατοικεί ακόμα μέσα στα όρια της πρώτης εκείνης στιγμής που διασκόρπισε τα αστέρια στο διάστημα. Ποιός ανάμεσά σας δε νιώθει ότι η δύναμή του ν’ άγαπα είναι απεριόριστη; Αλλά και ποιός, ωστόσο, δεν αίσθάνεται ότι αυτή η ίδια η αγάπη, αν και απεριόριστη, είναι αιχμαλωτισμένη μέσα στο κέντρο της ύπαρξής του, και δεν πετά από σκέψη αγάπης σε άλλη σκέψη αγάπης, ούτε από πράξεις αγάπης σε άλλες πράξεις αγάπης; Και μήπως δεν είναι ο Χρόνος όπως είναι η αγάπη, αδιαίρετος και χωρίς ρυθμό; Αλλά αν στη σκέψη σας έχετε ανάγκη να μετράτε το χρόνο σε εποχές, κάνετε κάθε εποχή να περιλαμβάνει όλες τις άλλες εποχές, Και κάνετε το σήμερα να αγκαλιάζει το παρελθόν με την ανάμνηση και το μέλλον με τη λαχτάρα.

ΚΑΙ τότε η Αλμήτρα μίλησε ξανά, και είπε, Και τώρα θα σε ρωτήσουμε για το Θάνατο.

Κι εκείνος είπε:

Θέλετε να μάθετε το μυστικό του θανάτου. Αλλά πως θα το βρείτε αν δεν το γυρέψετε μέσα στην καρδιά της ζωής; Η κουκουβάγια που τα νυχτόθωρα μάτια της είναι τυφλά στο φως της μέρας, δεν μπορεί ν’ αποκαλύψει το μυστήριο του φωτός. Αν θέλετε πραγματικά ν’ αντικρύσετε την ψυχή του θανάτου, ανοίξτε την καρδιά σας ολάκερη στο σώμα της ζωής. Γιατί η ζωή κι ο θάνατος είναι ένα, καθώς ο ποταμός κι η θάλασσα είναι ένα. Στο βάθος των ελπίδων και των πόθων σας υπάρχει η σιωπηλή σας γνώση για το υπερπέραν. Και σαν τους σπόρους που ονειρεύονται κάτω από το χιόνι, η καρδιά σας ονειρεύεται την άνοιξη. Να εμπιστεύεστε τα όνειρα, γιατί σ’ αυτά είναι κρυμμένη η πύλη προς την αίωνιότητα. Ο φόβος σας για το θάνατο είναι σαν το τρεμούλιασμα του βοσκού όταν στέκεται μπροστά στο βασιλιά που το χέρι του θα τον ακουμπήσει για να τον τιμήσει. Μήπως δε χαίρεται ο βοσκός κάτω από το τρεμούλιασμά του, που θα φορέσει το μετάλλιο του βασιλιά; Κι ωστόσο, δεν είναι η ταραχή εκείνο που τον νοιάζει πιο πολύ; Γιατί, τι άλλο είναι ο θάνατος εκτός από το να σταθείς γυμνός μέσα στον άνεμο και να λιώσεις μέσα στον ήλιο; Και τι σημαίνει να πάψεις ν’ αναπνέεις εκτός από το να ελευθερώσεις την ανάσα από τα ασταμάτητα κύματά της, για να μπορέσει να υψωθεί και ν’ απλωθεί και να γυρέψει το Θεό ελαφριά κι ανεμπόδιστη; Μονάχα όταν πιείτε από το ποτάμι της σιωπής, θα μπορέσετε πραγματικά να τραγουδήσετε. Και μόνο όταν φτάσετε στη βουνοκορφή, θ’ αρχίσετε να σκαρφαλώνετε. Και όταν η γη γυρέψει τα μέλη σας, τότε μόνο θα χορέψετε πραγματικά.

Χαλίλ Γκιμπράν, Ο ΠΡΟΦΗΤΗΣ

Η Αρχαία Ελληνική Τέχνη και η Ακτινοβολία της

13. Εικοστός αιώνας: Γλυπτική, ζωγραφική, σύγχρονες τάσεις και αρχαιότητα


Η επίδραση της τέχνης της κλασικής Αρχαιότητας περιορίζεται σημαντικά στις εικαστικές τέχνες στις αρχές του 20ού αιώνα και αλλάζει ο τρόπος αναφοράς σε αυτή. Η τέχνη περισσότερο από ποτέ χαρακτηρίζεται από μια τεράστια ποικιλία στους τρόπους έκφρασης. Είναι εμφανής η τάση να ξεπεραστούν τα όρια των τεχνών, καθώς οι καλλιτέχνες αναζητούν όλο και πιο σύνθετους τρόπους έκφρασης.

Η μόνιμη αντίθεση μεταξύ κλασικιστικών και ρομαντικών τάσεων, μεταξύ Απολλώνιων και Διονυσιακών, όπως συχνά τις χαρακτηρίζουν, μεταξύ στατικότητας και κίνησης φαίνεται ότι δεν έπαψε ποτέ να υπάρχει. Από τη μια η γραμμή και το σχέδιο, από την άλλη το χρώμα και η κίνηση. Έτσι διακρίνονται δυο διαδρομές προς τα πίσω: op art, κονστρουκτιβισμός, κυβισμός κατάγονται από τον κλασικισμό, τον Ενγκρ, τον Νταβίντ, τον Πουσέν, τον Μαντένια και κληρονομούν χαρακτηριστικά της κλασικής ελληνικής τέχνης. Από την άλλη pop art, αφηρημένος εξπρεσιονισμός, δυναμική ζωγραφική, φουτουρισμός, φοβισμός, ρομαντισμός, Ντελακρουά, Γκόγια, μπαρόκ και Μιχαήλ Άγγελος, πηγαίνουν πίσω στα γλυπτά του Περγάμου, στην τέχνη της ελληνιστικής Αρχαιότητας.

Στις αρχές του αιώνα το ενδιαφέρον για την κλασική Αρχαιότητα επιβιώνει στον χώρο του Συμβολισμού, του νέου στιλ, όσο αυτά διατηρούνται. Η κλασική Αρχαιότητα είναι πάντα ένα σημείο αναφοράς με συγκεκριμένη σημασιολογική δύναμη. Δεν μπορεί να αποτινάξει τον συνειρμό της ακαδημαϊκής συντηρητικής έκφρασης και αποτελεί σημαντική παράδοση του 18ου-19ου αιώνα. Είναι φυσικό επομένως να μην έχει θέση στα μοντερνιστικά κινήματα των αρχών του αιώνα, όταν τα περισσότερα από αυτά έχουν κύριο στόχο τη ρήξη με την παράδοση, τη διακοπή της ιστορικής συνέχειας. «Ένα αγωνιστικό αυτοκίνητο είναι πιο όμορφο από τη Νίκη της Σαμοθράκης» γράφει προκλητικά στο μανιφέστο του φουτουρισμού στις 20 Φεβρουαρίου 1909 ο Φίλιπο Τομάζο Μαρινέτι με έντονα εικονοκλαστική διάθεση και ο Ουμπέρτο Μποτσιόνι (1882-1916) μεταμορφώνει την αρχαία θεά σε φουτουριστικό γλυπτό (191).

Μπορεί στις αρχές του αιώνα το ενδιαφέρον για την κλασική Αρχαιότητα να έχει υποχωρήσει, το βρίσκουμε να μετατοπίζεται όμως εντυπωσιακά στην πρωτόγονη τέχνη και στους πρώιμους πολιτισμούς, όπου το μερίδιο της Ελλάδας με τα αρχαϊκά γλυπτά, την κυκλαδική, μυκηναϊκή και μινωική τέχνη είναι μεγάλο. Η μοντέρνα γλυπτική αλλά και σημαντικά ρεύματα της πρωτοπορίας θα ενσκύψουν σε αυτό το υλικό σαν σε μια νέα δεξαμενή πολύτιμων ερεθισμάτων.

Η Αρχαιότητα, ωστόσο, έχει και μιαν άλλη εμπλοκή στον χώρο της πρωτοπορίας μέσω των κλασικών μύθων. Πολλοί πρωτοποριακοί δημιουργοί της τέχνης και του λόγου (βλ. Απολινέρ, Κοκτό, Τζόις, Ματίς, Πικάσο, κυρίως οι υπερρεαλιστές) προχωρούν με ιδιαίτερη πρωτοτυπία σε νέες αναγνώσεις των ελληνικών μύθων με βαθιά επιρροή από τη σκέψη του Νίτσε και του Φρόιντ. Η πάλη του απολλώνιου και του διονυσιακού στοιχείου παίρνει δραματικές διαστάσεις, ενώ η ψυχαναλυτική ερμηνεία του μύθου του λαβύρινθου γίνεται το σύμβολο των αναζητήσεων στον κόσμο του ασυνείδητου. Οι ελληνικοί μύθοι παρέχουν σήματα και εμβλήματα σε κινήματα και καλλιτεχνικές τάσεις, όπως π.χ. η αποθέωση του Ορφέα για τον Απολινέρ, σύμβολο μιας νέας δυναμικής εποχής για τον λόγο και την τέχνη (ορφισμός), η μελαγχολική Αριάδνη σύμβολο εγκατάλειψης στον μεταφυσικό χώρο του Ντε Κίρικο, ο Μινώταυρος σύμβολο των τυφλών ενστίκτων και των πιο σκοτεινών και ανεξερεύνητων δυνάμεων του ασυνείδητου για τον Πικάσο και άλλους ομότεχνούς του. Η χρήση αρχαίων συμβόλων από τους υπερρεαλιστές επαναπροσδιορίζει δυναμικά τον ρόλο και τη σημασία της τέχνης της Αρχαιότητας στο έργο σπουδαίων δημιουργών, όπως των Νταλί, Ερνστ, Μαγκρίτ, Ντελβό, Μασόν κ.ά.

Αν εξαιρέσουμε τα ρεύματα της καθαρής αφαίρεσης, η Αρχαιότητα θα έχει και πάλι σημαντικό μερίδιο στον διάλογο που ανοίγει με το παρελθόν το κίνημα του μεταμοντέρνου στη δεκαετία 1970-1980. Στον νέο πλουραλιστικό εκλεκτικισμό του μεταμοντέρνου κλίματος η επιστροφή στην παράδοση που αφανίζεται θα έχει πολύ χώρο για την Αρχαιότητα.

Ανθολόγιο Αττικής Πεζογραφίας

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ, ΤΕΧΝΗ ΡΗΤΟΡΙΚΗ

ΑΡΙΣΤ Ρητ 1388b31–1389b12

(ΑΡΙΣΤ Ρητ 1388b31–1390b13: Τα ἤθη που προσιδιάζουν στους ανθρώπους κάθε ηλικιακής ομάδας) 

Ο χαρακτήρας των νέων

Επιθυμώντας να προσφέρει στους ρήτορες τις γνώσεις που τους είναι απαραίτητες για την επίκληση και διέγερση των συναισθημάτων του ακροατηρίου τους, μετά την αναλυτική έκθεση καθενός από τα πάθη (βλ. σχετικά ΑΡΙΣΤ Ρητ 1380b35–1382a19), ο Αριστοτέλης εξετάζει στο σημείο αυτό τα ἤθη που προσιδιάζουν στους ανθρώπους κάθε ηλικιακής ομάδας.

τὰ δὲ ἤθη ποῖοί τινες κατὰ τὰ πάθη καὶ τὰς ἕξεις καὶ τὰς
ἡλικίας καὶ τὰς τύχας, διέλθωμεν μετὰ ταῦτα. λέγω δὲ πάθη
μὲν ὀργὴν ἐπιθυμίαν καὶ τὰ τοιαῦτα περὶ ὧν εἰρήκαμεν [πρό-
τερον], ἕξεις δὲ ἀρετὰς καὶ κακίας, εἴρηται δὲ περὶ τούτων
(35) πρότερον, καὶ ποῖα προαιροῦνται ἕκαστοι, καὶ ποίων πρακτι-
κοί. ἡλικίαι δέ εἰσι νεότης καὶ ἀκμὴ καὶ γῆρας. τύχην δὲ
[1389a] λέγω εὐγένειαν καὶ πλοῦτον καὶ δυνάμεις καὶ τἀναντία τούτοις
καὶ ὅλως εὐτυχίαν καὶ δυστυχίαν.

οἱ μὲν οὖν νέοι τὰ ἤθη εἰσὶν ἐπιθυμητικοί, καὶ οἷοι ποιεῖν
ὧν ἂν ἐπιθυμήσωσι. καὶ τῶν περὶ τὸ σῶμα ἐπιθυμιῶν μάλιστα
(5) ἀκολουθητικοί εἰσι τῇ περὶ τὰ ἀφροδίσια καὶ ἀκρατεῖς ταύ-
της, εὐμετάβολοι δὲ καὶ ἁψίκοροι πρὸς τὰς ἐπιθυμίας, καὶ
σφόδρα μὲν ἐπιθυμοῦσι ταχέως δὲ παύονται (ὀξεῖαι γὰρ αἱ
βουλήσεις καὶ οὐ μεγάλαι, ὥσπερ αἱ τῶν καμνόντων δίψαι καὶ
πεῖναι), καὶ θυμικοὶ καὶ ὀξύθυμοι καὶ οἷοι ἀκολουθεῖν τῇ ὀργῇ.
(10) καὶ ἥττους εἰσὶ τοῦ θυμοῦ· διὰ γὰρ φιλοτιμίαν οὐκ ἀνέχονται
ὀλιγωρούμενοι, ἀλλ’ ἀγανακτοῦσιν ἂν οἴωνται ἀδικεῖσθαι. καὶ
φιλότιμοι μέν εἰσιν, μᾶλλον δὲ φιλόνικοι (ὑπεροχῆς γὰρ ἐπι-
θυμεῖ ἡ νεότης, ἡ δὲ νίκη ὑπεροχή τις), καὶ ἄμφω ταῦτα
μᾶλλον ἢ φιλοχρήματοι (φιλοχρήματοι δὲ ἥκιστα διὰ τὸ μήπω
(15) ἐνδείας πεπειρᾶσθαι, ὥσπερ τὸ Πιττακοῦ ἔχει ἀπόφθεγμα
εἰς Ἀμφιάραον), καὶ οὐ κακοήθεις ἀλλ’ εὐήθεις διὰ τὸ μήπω
τεθεωρηκέναι πολλὰς πονηρίας, καὶ εὔπιστοι διὰ τὸ μήπω
πολλὰ ἐξηπατῆσθαι, καὶ εὐέλπιδες· ὥσπερ γὰρ οἱ οἰνωμένοι,
οὕτω διάθερμοί εἰσιν οἱ νέοι ὑπὸ τῆς φύσεως· ἅμα δὲ καὶ διὰ
(20) τὸ μὴ πολλὰ ἀποτετυχηκέναι. καὶ ζῶσι τὰ πλεῖστα ἐλπίδι· ἡ
μὲν γὰρ ἐλπὶς τοῦ μέλλοντός ἐστιν ἡ δὲ μνήμη τοῦ παροιχο-
μένου, τοῖς δὲ νέοις τὸ μὲν μέλλον πολὺ τὸ δὲ παρεληλυθὸς
βραχύ· τῇ γὰρ πρώτῃ ἡμέρᾳ μεμνῆσθαι μὲν οὐδὲν οἷόν τε,
ἐλπίζειν δὲ πάντα. καὶ εὐεξαπάτητοί εἰσι διὰ τὸ εἰρημένον
(25) (ἐλπίζουσι γὰρ ῥᾳδίως), καὶ ἀνδρειότεροι (θυμώδεις γὰρ καὶ
εὐέλπιδες, ὧν τὸ μὲν μὴ φοβεῖσθαι τὸ δὲ θαρρεῖν ποιεῖ· οὔτε
γὰρ ὀργιζόμενος οὐδεὶς φοβεῖται, τό τε ἐλπίζειν ἀγαθόν τι
θαρραλέον ἐστίν), καὶ αἰσχυντηλοί (οὐ γάρ πω καλὰ ἕτερα ὑπο-
λαμβάνουσιν, ἀλλὰ πεπαίδευνται ὑπὸ τοῦ νόμου μόνον), καὶ
(30) μεγαλόψυχοι (οὐ γὰρ ὑπὸ τοῦ βίου πω τεταπείνωνται, ἀλλὰ
τῶν ἀναγκαίων ἄπειροί εἰσιν, καὶ τὸ ἀξιοῦν αὑτὸν μεγάλων
μεγαλοψυχία· τοῦτο δ’ εὐέλπιδος). καὶ μᾶλλον αἱροῦνται πράτ-
τειν τὰ καλὰ τῶν συμφερόντων· τῷ γὰρ ἤθει ζῶσι μᾶλλον ἢ
τῷ λογισμῷ, ἔστι δὲ ὁ μὲν λογισμὸς τοῦ συμφέροντος ἡ δὲ
(35) ἀρετὴ τοῦ καλοῦ. καὶ φιλόφιλοι καὶ φιλέταιροι μᾶλλον τῶν
[1389b] ἄλλων ἡλικιῶν διὰ τὸ χαίρειν τῷ συζῆν καὶ μήπω πρὸς τὸ
συμφέρον κρίνειν μηδέν, ὥστε μηδὲ τοὺς φίλους. καὶ ἅπαντα
ἐπὶ τὸ μᾶλλον καὶ σφοδρότερον ἁμαρτάνουσι, παρὰ τὸ Χιλώ-
νειον (πάντα γὰρ ἄγαν πράττουσιν· φιλοῦσι γὰρ ἄγαν καὶ
(5) μισοῦσιν ἄγαν καὶ τἆλλα πάντα ὁμοίως), καὶ εἰδέναι ἅπαντα
οἴονται καὶ διισχυρίζονται (τοῦτο γὰρ αἴτιόν ἐστιν καὶ τοῦ
πάντα ἄγαν), καὶ τὰ ἀδικήματα ἀδικοῦσιν εἰς ὕβριν, καὶ οὐ
κακουργίαν. καὶ ἐλεητικοὶ διὰ τὸ πάντας χρηστοὺς καὶ βελ-
τίους ὑπολαμβάνειν (τῇ γὰρ αὑτῶν ἀκακίᾳ τοὺς πέλας με-
(10) τροῦσιν, ὥστε ἀνάξια πάσχειν ὑπολαμβάνουσιν αὐτούς), καὶ
φιλογέλωτες, διὸ καὶ φιλευτράπελοι· ἡ γὰρ εὐτραπελία πεπαι-
δευμένη ὕβρις ἐστίν.

***
Ύστερα από αυτά ας πραγματευθούμε τώρα το θέμα «Τι λογής είναι οι άνθρωποι από πλευράς χαρακτήρα ενσχέσει με τα πάθη, τις έξεις, την ηλικία και τις τύχες της ζωής». Πάθη ονομάζω την οργή, την επιθυμία και τα παρόμοια (έχουμε ήδη μιλήσει γι' αυτά), ενώ έξεις ονομάζω τις αρετές και τις κακίες (κάναμε και γι' αυτές λόγο, (35) κάνοντας επίσης αναφορά στα πράγματα που το κάθε επιμέρους άτομο επιλέγει και προτιμάει, καθώς και σ' αυτά που πράττει). Οι ηλικίες είναι η νεανική, η ώριμη και η γεροντική. Τύχες της ζωής ονομάζω την ευγενική καταγωγή, τον πλούτο, την ισχύ στις διάφορες μορφές της, καθώς και τα αντίθετά τους ― γενικά τις καλές και τις κακές τύχες.

Οι νέοι λοιπόν ―για να μιλήσουμε για τα επιμέρους στοιχεία του χαρακτήρα τους― έχουν έντονες επιθυμίες και είναι άξιοι να κάνουν αυτά που επιθυμούν. Από τις επιθυμίες που σχετίζονται με το σώμα (5) κυνηγούν κατά κύριο λόγο την ερωτική, και δεν έχουν τη δύναμη να ελέγξουν τον εαυτό τους ενσχέσει με αυτήν. Αλλάζουν εύκολα επιθυμίες και τις χορταίνουν γρήγορα: οι επιθυμίες τους είναι σφοδρές, ξεθυμαίνουν όμως γρήγορα γιατί η όρεξή τους για κάτι είναι έντονη, διαρκεί όμως λίγο, όπως ακριβώς η δίψα και η πείνα ―κάθε λίγο και λιγάκι― των αρρώστων. Παραφέρονται εύκολα, είναι ευέξαπτοι και ρέπουν στο να αφήνονται να παρασυρθούν από το θυμό τους. (10) Δεν έχουν τη δύναμη να αντισταθούν στις παρορμήσεις τους· γιατί η αγάπη τους για την τιμή τούς κάνει να μη μπορούν να ανεχθούν την περιφρόνηση, αλλά αγανακτούν όταν πιστεύουν ότι αδικούνται. Αγαπούν τις τιμές, πιο πολύ όμως αγαπούν τη νίκη· γιατί οι νέοι θέλουν να υπερέχουν, και η νίκη είναι μια περίπτωση υπεροχής. Η αγάπη τους για τα δύο αυτά είναι μεγαλύτερη από την αγάπη τους για το χρήμα: η αγάπη τους για το χρήμα είναι πολύ μικρή, επειδή δεν έχουν ακόμη δοκιμάσει στέρηση και φτώχεια, (15) όπως λέει και ο λόγος του Πιττακού για τον Αμφιάραο. Ο χαρακτήρας τους είναι τέτοιος που να μη βλέπουν την κακή όψη των πραγμάτων, αλλά την καλή· ο λόγος είναι ότι τα μάτια τους δεν έχουν ακόμη δει πολλές κακίες. Είναι, επίσης, ευκολόπιστοι, γιατί δεν ήταν πολλές ως τώρα οι φορές που έπεσαν θύματα απάτης. Αντιμετωπίζουν, επίσης, τη ζωή με αισιοδοξία· γιατί όπως αυτοί που έχουν πιει πολύ κρασί, έτσι ακριβώς και οι νέοι έχουν μέσα τους, από την ίδια τους τη φύση, μια θέρμη ― την ίδια, βέβαια, στιγμή και γιατί δεν έχουν ακόμη γνωρίσει πολλές αποτυχίες. (20) Ζουν κυρίως με την ελπίδα· ο λόγος είναι ότι η ελπίδα σχετίζεται με το μέλλον, ενώ η μνήμη με το παρελθόν, και για τους νέους το μέλλον είναι μεγάλο, ενώ το παρελθόν μικρό· στην αρχή, πράγματι, της ζωής του δεν έχει κανείς να θυμάται τίποτε, έχει όμως περιθώριο να ελπίζει τα πάντα. Για τον λόγο αυτό είναι και ευεξαπάτητοι, (25) επειδή εύκολα δημιουργούν μέσα τους ελπίδες. Έχουν, επίσης, θάρρος ― περισσότερο αυτοί από τους άλλους· ο λόγος είναι ότι παραφέρονται εύκολα και είναι γεμάτοι από ελπίδες· η πρώτη από τις ιδιότητες αυτές τους κάνει να μη φοβούνται, ενώ η δεύτερη τους κάνει θαρραλέους: κανένας δεν αισθάνεται φόβο όσο κατέχεται από οργή, και η ελπίδα για κάτι καλό δίνει στον άνθρωπο θάρρος. Είναι, επίσης, συνεσταλμένοι και ντροπαλοί: έχοντας ανατραφεί αποκλειστικά με βάση τους καθιερωμένους κανόνες του κοινωνικού τους περιβάλλοντος δεν φαντάζονται ακόμη ότι υπάρχουν και άλλα όμορφα πράγματα. (30) Είναι, επίσης, μεγαλόψυχοι· γιατί η ζωή δεν τους ταπείνωσε ακόμη, ούτε και δοκίμασαν τη δύναμη της ανάγκης, και το να θεωρεί κανείς τον εαυτό του άξιο μεγάλων πραγμάτων είναι μεγαλοψυχία ― αυτό πάλι χαρακτηρίζει τον άνθρωπο που είναι γεμάτος μέσα του από ελπίδες. Προτιμούν, επίσης, να κάνουν όμορφα μάλλον πράγματα παρά πράγματα που τους συμφέρουν· ο λόγος είναι ότι τη ζωή τους τη ρυθμίζουν πιο πολύ οι κανόνες του ηθικού χαρακτήρα παρά ο υπολογισμός: ο υπολογισμός σχετίζεται με το συμφέρον, ενώ η αρετή με το ωραίο. (35) Αγαπούν, επίσης, τους φίλους τους και τους συντρόφους τους περισσότερο [1389b] από ό,τι αυτοί που βρίσκονται σε άλλες ηλικίες, για τον λόγο ότι είναι μια ευχαρίστηση γι' αυτούς να ζουν συντροφιά με άλλους, αλλά και γιατί δεν υπάρχει ακόμη τίποτε που να το κρίνουν με βάση το συμφέρον ― άρα ούτε και τους φίλους τους. Όλα τους τα σφάλματα έχουν την αρχή τους στην υπερβολή και στη σφοδρότητά τους ― κατά παράβαση, βέβαια, του λόγου του Χίλωνα· πραγματικά, ό,τι κάνουν, το κάνουν σε υπερβολικό βαθμό: αγαπούν σε υπερβολικό βαθμό, (5) μισούν σε υπερβολικό βαθμό, το ίδιο και όλα τα άλλα. Πιστεύουν ότι τα ξέρουν όλα, και είναι βέβαιοι για όλα πεισματικά αυτό είναι και η αιτία που ό,τι κάνουν το κάνουν σε βαθμό υπερβολικό. Και οι αδικίες που κάνουν έχουν σχέση με τη διάθεσή τους να προσβάλουν, όχι με τη διάθεσή τους να κάνουν κακό. Αισθάνονται, επίσης, εύκολα οίκτο, για τον λόγο ότι θεωρούν όλους τους ανθρώπους καλούς ή καλύτερους από αυτό που πράγματι είναι: μετρώντας τους πλησίον τους με μέτρο τη δική τους α–κακία (10) καταλήγουν να θεωρήσουν πως ό,τι παθαίνει ο άλλος, το παθαίνει δίχως να το αξίζει. Τους αρέσουν επίσης τα γέλια και οι χαρές, γιαυτό και είναι πειραχτήρια· γιατί ο αστεϊσμός είναι μια εξευγενισμένη μορφή προσβολής.