Σάββατο 8 Δεκεμβρίου 2018

ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗΣ - Βάτραχοι (1-37)

ΞΑΝΘΙΑΣ
Εἴπω τι τῶν εἰωθότων, ὦ δέσποτα,
ἐφ᾽ οἷς ἀεὶ γελῶσιν οἱ θεώμενοι;
ΔΙΟΝΥΣΟΣ
νὴ τὸν Δί᾽ ὅ τι βούλει γε, πλὴν «πιέζομαι.»
τοῦτο δὲ φύλαξαι· πάνυ γάρ ἐστ᾽ ἤδη χολή.
5 ΞΑ. μηδ᾽ ἕτερον ἀστεῖόν τι; ΔΙ. πλήν γ᾽ «ὡς θλίβομαι.»
ΞΑ. τί δαί; τὸ πάνυ γέλοιον εἴπω; ΔΙ. νὴ Δία
θαρρῶν γε· μόνον ἐκεῖν᾽ ὅπως μὴ ᾽ρεῖς— ΞΑ. τὸ τί;
ΔΙ. μεταβαλλόμενος τἀνάφορον ὅτι χεζητιᾷς.
ΞΑ. μηδ᾽ ὅτι τοσοῦτον ἄχθος ἐπ᾽ ἐμαυτῷ φέρων,
10 εἰ μὴ καθαιρήσει τις, ἀποπαρδήσομαι;
ΔΙ. μὴ δῆθ᾽, ἱκετεύω, πλήν γ᾽ ὅταν μέλλω ᾽ξεμεῖν.
ΞΑ. τί δῆτ᾽ ἔδει με ταῦτα τὰ σκεύη φέρειν,
εἴπερ ποήσω μηδὲν ὧνπερ Φρυνίχοις
εἴωθε ποιεῖν καὶ Λύκισι κἀμειψίαις
15 σκεύη φέρουσ᾽ ἑκάστοτ᾽ ἐν κωμῳδίᾳ;
ΔΙ. μή νυν ποήσῃς· ὡς ἐγὼ θεώμενος,
ὅταν τι τούτων τῶν σοφισμάτων ἴδω,
πλεῖν ἢ ᾽νιαυτῷ πρεσβύτερος ἀπέρχομαι.
ΞΑ. ὦ τρισκακοδαίμων ἄρ᾽ ὁ τράχηλος οὑτοσί,
20 ὅτι θλίβεται μέν, τὸ δὲ γέλοιον οὐκ ἐρεῖ.
ΔΙ. εἶτ᾽ οὐχ ὕβρις ταῦτ᾽ ἐστὶ καὶ πολλὴ τρυφή,
ὅτ᾽ ἐγὼ μὲν ὢν Διόνυσος, υἱὸς Σταμνίου,
αὐτὸς βαδίζω καὶ πονῶ, τοῦτον δ᾽ ὀχῶ,
ἵνα μὴ ταλαιπωροῖτο μηδ᾽ ἄχθος φέροι;
25 ΞΑ. οὐ γὰρ φέρω ᾽γώ; ΔΙ. πῶς φέρεις γὰρ ὅς γ᾽ ὀχεῖ;
ΞΑ. φέρων γε ταυτί. ΔΙ. τίνα τρόπον; ΞΑ. βαρέως πάνυ.
ΔΙ. οὔκουν τὸ βάρος τοῦθ᾽ ὃ σὺ φέρεις ὄνος φέρει;
ΞΑ. οὐ δῆθ᾽ ὅ γ᾽ ἔχω ᾽γὼ καὶ φέρω, μὰ τὸν Δί᾽ οὔ.
ΔΙ. πῶς γὰρ φέρεις, ὅς γ᾽ αὐτὸς ὑφ᾽ ἑτέρου φέρει;
30 ΞΑ. οὐκ οἶδ᾽· ὁ δ᾽ ὦμος οὑτοσὶ πιέζεται.
ΔΙ. σὺ δ᾽ οὖν ἐπειδὴ τὸν ὄνον οὐ φῄς σ᾽ ὠφελεῖν,
ἐν τῷ μέρει σὺ τὸν ὄνον ἀράμενος φέρε.
ΞΑ. οἴμοι κακοδαίμων· τί γὰρ ἐγὼ οὐκ ἐναυμάχουν;
ἦ τἄν σε κωκύειν ἂν ἐκέλευον μακρά.
35 ΔΙ. κατάβα, πανοῦργε. καὶ γὰρ ἐγγὺς τῆς θύρας
ἤδη βαδίζων εἰμὶ τῆσδ᾽, οἷ πρῶτά με
ἔδει τραπέσθαι. παιδίον, παῖ, ἠμί, παῖ.

***
ΣΚΗΝΗ: Το σπίτι του Ηρακλή· δρόμος προς τον Άδη· το σπίτι του Πλούτωνα στον Άδη.

Ο Διόνυσος και ο δούλος του ο Ξανθίας έρχονται μπροστά στο σπίτι του Ηρακλή. Ο Διόνυσος φορεί γυναικείο κροκωτό φόρεμα με δέρμα λιονταριού ριγμένο πάνω σ᾽ αυτό και κοθόρνους· κρατά ρόπαλο. Ο Ξανθίας καβάλα σε γάιδαρο· από ένα διχαλωτό ραβδί που κρατά στον ώμο του κρέμεται ένας μπόγος.


ΞΑΝΘΙΑΣ
Αφεντικό, να πω κανέν᾽ αστείο
απ᾽ τα συνηθισμέν᾽ αυτά, που μόλις
τ᾽ ακούσουν οι θεατές, ξεσπούν στα γέλια;
ΔΙΟΝΥΣΟΣ
Ό,τι αγαπάς· μόνο μην πεις «τί βάρος!»
Αυτό μ᾽ αναγουλιάζει και να λείψει.
ΞΑΝ. Άλλη ξυπνάδα; ΔΙΟ. Εξόν «αχ δεν αντέχω».
ΞΑΝ. Και το μεγάλο χωρατό; ΔΙΟ. Μπρος, λέγε·
κουράγιο· μα όχι εκείνο… ΞΑΝ. Ποιό; ΔΙΟ. να πάρεις
τη μανιβέλ᾽ αυτή στον άλλο σου ώμο
και να φωνάξεις «μου ᾽ρθαν, θα τα κάμω».
ΞΑΝ. Ούτε πως το φορτιό μου με βαραίνει
10 και θ᾽ αμολήσω μια, αν δε μ᾽ αλαφρώσουν;
ΔΙΟ. Αν είναι να ξεράσω· αλλιώς, να ζήσεις…
ΞΑΝ. Αλλ᾽ αν δεν πω τ᾽ αστεία που συνηθίζουν
ο Φρύνιχος, ο Λύκης κι ο Αμειψίας,
σα βγάζουν φορτωμένους στη σκηνή,
ποιός τότε ο λόγος να κρατάω τον μπόγο;
ΔΙΟ. Να μην τα πεις· όταν στο θέατρο βλέπω
τέτοιας λογής εγώ ξυπνάδες, βγαίνω
πιο γέρος από πριν κατά ένα χρόνο.
ΞΑΝ. Δύστυχος που ᾽ναι ο σβέρκος μου· απ᾽ το βάρος
20 να λυγάει κι έν᾽ αστείο να μην πετάει.
ΔΙΟ. Τί μεγαλεία κι αυθάδεια που έχει τούτος!
Ο Διόνυσος εγώ, ένας γιος του… Τσότρα,
μοχθώ, πεζός· κι αυτόν τον πάω καβάλα,
για να μη σκώνει βάρος και υποφέρει.
ΞΑΝ. Δε σκώνω; ΔΙΟ. Φυσικά, αφού πας καβάλα.
ΞΑΝ. Μα φορτωμένος. ΔΙΟ. Πώς; ΞΑΝ. Βαριά, με κόπο.
ΔΙΟ. Ο γάιδαρος δε σκώνει το φορτιό σου;
ΞΑΝ. Καθόλου· το δικό μου εγώ το σκώνω.
ΔΙΟ. Αφού άλλος σκώνει εσένα, πώς το σκώνεις;
30 ΞΑΝ. Δεν ξέρω· ο ώμος μου όμως πίεση νιώθει.
ΔΙΟ. Ε, αφού καλό απ᾽ το γάιδαρο δεν έχεις,
παρ᾽ τον εσύ στην πλάτη σου και τράβα.
ΞΑΝ. Γιατί, αχ, στη ναυμαχία δεν πήρα μέρος;
Τότε θα σου ᾽λεγα «άντε, βρε, τσακίσου».
ΔΙΟ. Κατέβα, κατεργάρη. Η πρώτη στάση
που ᾽χα να κάμω είναι κοντά· νά, τούτη
η πόρτα. Εε, μικρέ! Μικρέ! Φωνάζω.

Μορφές και Θέματα της Αρχαίας Ελληνικής Μυθολογίας: ΜΕΙΖΟΝΕΣ ΘΕΟΙ - ΑΡΗΣ και Ηρακλής

Από τα παιδιά του Άρη ο Ηρακλής σκότωσε συνολικά τρία στον βορειοελλαδικό χώρο της καταγωγής του θεού: τον βασιλιά της Θράκης Διομήδη, τον βασιλιά των Κρηστωναίων Λυκάονα, τον γιο της Πελοπίας Κύκνο. Και με τον άλλο Κύκνο, τον γιο του θεού από την Πυρήνη, ήρθε στα χέρια ο Ηρακλής· και καθώς ο Άρης προστάτευε τον γιο του και μπήκε στον αγώνα, έπεσε κεραυνός ανάμεσά τους και διέλυσε τη μάχη.
 
Για τον πρώτο Κύκνο που φόνευσε ο Ηρακλής παραδίδονται τα εξής: Πηγαίνοντας κάποτε ο Ηρακλής και ο Ιόλαος στον Κύηκα, τον βασιλιά της Τραχίνας, συνάντησε στο τέμενος του Παγασαίου Απόλλωνος τον Κύκνο με τον πατέρα του Άρη. Ο Κύκνος ήταν σύζυγος της κόρης του Κύηκα κι έκοβε τα κεφάλια όσων περνούσαν από εκεί επειδή ήθελε να χτίσει με τα κρανία ναό στον πατέρα του. Ο Ηρακλής μονομάχησε μαζί του και εναντίον του πατέρα του που έσπευσε να βοηθήσει τον γιο του. Η Αθηνά προσπάθησε να κάνει τον Άρη να σκεφτεί λογικά και να αποτρέψει τη μονομαχία υπακούοντας στις επιταγές της Μοίρας που ήθελε τον Κύκνο να σκοτώνεται από τον Ηρακλή, ενώ τον ήρωα δεν μπορούσε να τον σκοτώσει κανένας. Ο θεός ρίχτηκε στη μάχη αλλά για μια ακόμη φορά η Αθηνά έκανε το δόρυ του να παρεκκλίνει, ο Ηρακλής εκμεταλλεύτηκε ένα λάθος του θεού στην άμυνα και τον πλήγωσε στον μηρό. Και πάλι ο Άρης φεύγει ντροπιασμένος στον Όλυμπο, όπως όταν τον έπιασε ο Ήφαιστος με την Αφροδίτη. Εξάλλου, ήταν η δεύτερη φορά που ο Ηρακλής τον πλήγωνε, η πρώτη ήταν στην Πύλο, όταν μάλιστα του αφαίρεσε και τον οπλισμό.
 
Τελικά, ο Ηρακλής σκότωσε τον Κύκνο, ο Κύηκας και οι περίοικοι τον έθαψαν, αλλά ο τάφος του παρασύρθηκε από τα νερά του ποταμού Άναυρου, που εκβάλλει στον Παγασητικό Κόλπο. Άλλοι συγγραφείς αναφέρουν ως τόπο της μονομαχίας τον Πηνειό (Παυσανίας) ή τον Ίτωνο και τις Παγασές (Απολλόδωρος) ή τον Εχέδωρο της Μακεδονίας.
 
Η αναμέτρηση Ηρακλή-Κύκνου απετέλεσε ένα από τα προσφιλέστερα θέματα της αρχαϊκής τέχνης, ενώ από τον μύθο του αγώνα δημιουργήθηκε η παράδοση της ψευδοησιόδειας «Ασπίδας του Ηρακλή». Σύμφωνα με αυτήν, ο Κύκνος ήταν γιος του Άρη και της Πελοπίας, μιας κόρης του Πελία. Αιμοβόρος και βίαιος, λήστευε τους ταξιδιώτες που έπιανε και στη συνέχεια τους σκότωνε. Επειδή δρούσε κοντά στο μαντείο των Δελφών και ενοχλούσε τους προσκυνητές, ο Απόλλωνας παρακίνησε εναντίον του τον Ηρακλή. Μετά τον θάνατο του Κύκνου, ο Άρης προσπάθησε να εκδικηθεί, αλλά η Αθηνά έκανε το ακόντιό του να αστοχήσει, δίνοντας την ευκαιρία στον Ηρακλή να τραυματίσει τον Άρη στο μηρό και αναγκάζοντάς τον να επιστρέψει στον Όλυμπο.
 
Και ακόμη, ο Ευρυσθέας ζήτησε από τον Ηρακλή να του φέρει τη ζώνη του Άρη που είχε στην κατοχή της η κόρη του θεού Αμαζόνα Ιππολύτη, σύμβολο ότι ήταν αρχηγός σε όλες. Τη ζώνη επιθύμησε να την έχει η κόρη του Ευρυσθέα Αδμήτη.

Όταν ανοίγουν οι πύλες της κολάσεως...

…ταυτόχρονα ανοίγουν και οι ουρανοί!

Συνήθως βλέπουμε το μισό από το όλον, προσκολλημένοι απόλυτα στο φόβο μας και στις φοβίες που δεν θέλουμε να εξετάσουμε, να αλλάξουμε αλλά ούτε και να απαλλαγούμε από αυτές.

Χρειάζεται εκπαίδευση... μια νέα εκπαίδευση για να συνειδητοποιήσουμε πρακτικά και μαγικά τη νέα πραγματικότητα που αποκαλύπτεται όταν αφηνόμαστε, όταν εμπιστευόμαστε και όταν διαθέτουμε σφαιρική αντίληψη. Η εκπαίδευση δεν περιορίζεται φυσικά στη σχολική ή στη φοιτητική μας πραγματικότητα… μάλλον εκεί χαρακώνεται καθώς φτάνουμε πιο γρήγορα σε τέλμα και αρτηριοσκλήρωση.

Όσοι καταφέρνουν να ξεφύγουν από αυτό το πάγιο μοτίβο, ανακαλύπτουν ότι η μάθηση, οι αποκαλύψεις, η γνώση, είναι ανεξάντλητα και ο γραμμικός χρόνος καθώς και ο φόβος, αδυνατούν να τους αγγίξουν πραγματικά.

Η διαδικασία αυτής της μαγικής στάσης ζωής δύσκολα περιγράφεται με πεζότητα και αναλυτική επεξήγηση, όπως έχουμε μάθει να αντιλαμβανόμαστε τα πρακτικά θέματα της ζωής μας. Για τα επιμέρους αυτά θέματα έχω γράψει πολλές φορές, για πολλά χρόνια. Η σύνθεσή τους είναι μια πρόκληση που παραμένει ανοιχτή για όλους μας…

Πρώτα σε «χτυπάει» το αναπάντεχο, ακριβώς όταν δεν το περιμένεις και εκεί που έχεις χαλαρώσει, πιστεύοντας ότι έχεις πετύχει έναν τουλάχιστον ορατό έλεγχο στη ζωή σου. Έρχεται «από το πουθενά» και ανατρέπει τα πάντα. Συνήθως έρχεται με αλληλουχία γκρεμίσματος (ντόμινο), που δεν προλαβαίνεις καλά καλά ν’ αντιληφθείς, πόσο μάλλον να σταματήσεις. Είναι η ώρα να αποδείξεις στη ζωή, τι έχεις καταφέρει ψυχικά, νοητικά και φυσικά, όλο το προηγούμενο διάστημα της «ομαλότητας», της χαλαρότητας. Σε αυτό το στάδιο οι περισσότεροι αποτυγχάνουν ήδη, με τις γνωστές συνέπειες σε όλα τα επίπεδα.

Αν όμως έχουμε πετύχει τη σφαιρική αντίληψη, την αποκόλληση από την ταυτότητά μας και αν έχουμε διευρύνει αρκετά τη συνειδητότητά μας, τότε παραμένουμε ήρεμοι, αντικειμενικοί παρατηρητές αλλά όχι άπραγοι, θεωρητικοί στοχαστές, όπως πιστεύουν και πράττουν πολλοί.

Γνωρίζουμε ότι έπονται κι άλλα, ότι χρειάζεται η καθαρότητα στο νου για να μπορέσουμε να διατηρήσουμε την καθαρότητα της διάκρισής μας. Η δράση παράλληλα με την καθαρή όραση είναι ταυτόχρονες αναγκαιότητες.

Μαζί με το γκρέμισμα (αν και το αντιλαμβανόμαστε ως «πρώτα» και «ύστερα» με την κατώτερη, γραμμική διάνοιά μας) συμβαίνει παράλληλα και το χτίσιμο μιας νέας πραγματικότητας που δημιουργείται «από τις στάχτες» της προηγούμενης. Η γέννηση και η δημιουργία δεν γίνεται συνήθως αντιληπτή από όσους θέλουν να προσκολλούνται στο δράμα, στην έλλειψη και στην καταστροφή.

Όταν «ολοκληρώνεται» η διπολική διαδικασία και καταφέρνουμε να αντιληφθούμε το μεγαλείο της σοφίας των πάντων, παραμένουμε «αναγκαστικά» ευγνώμων, με δέος και ταπεινότητα, μπροστά σε όλα όσα δεν ελέγχουμε νοητικά και φυσικά αλλά όμως συμβάλλουμε ουσιαστικά και πρακτικά.

Τίποτα δεν είναι τυχαίο. Δεν ελέγχουμε τίποτα και ταυτόχρονα τα πάντα έχουν σημασία. Κάθε κόκκος στην άμμο σχηματίζει τις όμορφες παραλίες που ακόμα δεν εκτιμούμε πραγματικά.

Ο λεκτικός λόγος αδυνατεί να περιγράψει όμως ο αληθινός Λόγος (πρόθεση) δημιουργεί, κάθε φευγαλέα στιγμή.

Μετά την «αποκάλυψη» του βιώματος της ταυτόχρονης κόλασης και παραδείσου, συνεχίζουμε ταπεινά να ξυπνάμε το πρωί, να «μαζεύουμε ξύλα» και να φροντίζουμε αυτά που έχουμε ακριβώς μπροστά μας. Έχουμε περάσει ακόμα ένα «τεστ» στην ολιστική μας πορεία προς μια ουσιαστική ζωή, όπου τα πάντα έχουν σημασία αλλά και τα πάντα που γνωρίζουμε είναι σχετικά.

Για άλλη μια φορά, έχω αποτύχει να περιγράψω, όσα δεν περιγράφονται, αλλά μαθαίνονται και βιώνονται!

Υπάρχει ο εαυτός που κρύβεις, που δείχνεις και που είσαι

Έχεις αναρωτηθεί ποτέ το πόσο διαφορετικός άνθρωπος είσαι ανάλογα με την περίσταση; Το πόσο εύκολα μπορείς να κάνεις τους φίλους να γελάνε με τα πιο καμένα ανέκδοτα, ενώ μερικές ώρες πριν, στη δουλειά, το προφίλ σου ήταν απόλυτα σοβαρό; Το πόσο εύκολα σκορπίζεται το μυαλό σου καθώς βυθίζεσαι στις σκέψεις σου, ενώ μόλις μια ώρα πριν κυριαρχούσε η απόλυτη συγκέντρωση σε κάθε κύτταρό σου; Πραγματικός χαμαιλέοντας. Απίστευτη η προσαρμοστικότητα του ανθρώπου.

Οι περισσότεροι από εμάς, μάλιστα, ζούμε τριπλές ζωές χωρίς καν να το αντιλαμβανόμαστε. Όχι, δεν αναφέρομαι σε μυστικούς πράκτορες και λοιπά χολιγουντιανά σενάρια. Ας πούμε ότι ζούμε σε ένα τρίπτυχο μιας δημόσιας, μιας ιδιωτικής και μιας προσωπικής εικόνας. Η δημόσια εικόνα μας είναι και η «επίσημη». Είναι το ατσαλάκωτο προφίλ ενός συνειδητοποιημένου ατόμου που ακολουθεί όσο πιο πιστά μπορεί τους κανόνες της κοινωνίας στην οποία είναι ενταγμένο. Είναι ένα άτομο με καθορισμένη ηθική κι αρχές, στέρεες κοινωνικοπολιτικές αντιλήψεις και δομημένα όνειρα. Είναι ο τέλειος εαυτός που επιδιώκουμε να προβάλλουμε όταν συστηνόμαστε σε αγνώστους. Είναι εκείνος ο τύπος με το σιδερωμένο κοστούμι και τη γραβάτα που θα σφίξει με σιγουριά το χέρι κάθε ενδεχόμενου εργοδότη, όσο επιστρατεύει κάθε επιχείρημα για να τον πείσει να τον προσλάβει.

Ο ιδιωτικός εαυτός μας, από την άλλη, είναι η πιο χαλαρή εκδοχή μας. Είναι οι αφιλτράριστες σκέψεις που πετάμε στις συζητήσεις με κοντινά πρόσωπα, είναι τα ασταμάτητα γέλια στη μέση μιας νύχτας με την παρέα, είναι οι εξομολογήσεις συναισθημάτων και τα αυθεντικά χαμόγελα. Η ιδιωτική εικόνα μας είναι ίσως ο πιο αγνός τρόπος να διαβάσει κανείς το χαρακτήρα μας. Γιατί μέσω των στενών μας σχέσεων αποκαλύπτεται ο τρόπος που σκεφτόμαστε και πράττουμε σε συνάρτηση με το κοινωνικό μας περιβάλλον. Η ιδιωτική ζωή περιλαμβάνει κάθε μικρή λεπτομέρεια, κάθε ανάμνηση του εαυτού μας σε καταστάσεις που τα συναισθήματα δεν τιθασεύονται και δεν καμουφλάρονται, όπως στη δημόσια εικόνα, αλλά ξετυλίγονται σε όλο τους το μεγαλείο. Είτε αυτό λέγεται οικογένεια, είτε φιλία, είτε έρωτας.

Την τριπλέτα των διαφορετικών εκδοχών μας ολοκληρώνει ο πιο σκοτεινός κρίκος: η μυστική μας ζωή. Πρόκειται για το σύνολο όλων των σκέψεων που παραμένουν παγιδευμένες στο μυαλό μας, ανίκανες να ξεφύγουν και να ειπωθούν σ’ άλλα πρόσωπα. Περικλείει την παραμικρή ιδέα, εικόνα, ανάμνηση, οτιδήποτε συνθέτει εμάς σαν οντότητα. Είναι ο εαυτός μας παρέα με τη μοναξιά, όταν κανείς δεν κοιτάζει και τίποτα δεν επιβάλλει κανόνες. Άλλωστε οι σκέψεις είναι ελεύθερες, κανείς δεν μπορεί να τις υποκλέψει.

Η μυστική εκδοχή του εαυτού μας είναι εκείνες οι ανομολόγητες αστραπές σκέψεων, που ήρθαν για να κρυφτούν απλά σ’ ένα σεντούκι στο βάθος του μυαλού, μουγκές κι αδύναμες να αποκτήσουν υπόσταση. Είναι όλα όσα ξέρεις για σένα κι όλα όσα ξέρω για μένα, αλλά ταυτόχρονα όλα όσα δε θα μάθει ποτέ ο ένας για τον άλλον. Δεν είναι τυχαίο που ο εαυτός μας είναι ο καλύτερος κριτής μας, άλλωστε. Μας ξέρει τόσο καλά που δεν μπορεί ποτέ να κάνει τα στραβά μάτια.

Το σίγουρο είναι πως ο άνθρωπος ξέρει να ελίσσεται, να προσαρμόζεται και να αλλάζει χρώματα σαν σωστός χαμαιλέοντας, ανάλογα με την περίσταση. Κι αυτό είναι ένα τεράστιο προτέρημα για τον καθένα μας, ειδικά όταν οι δυνατότητες που παρέχει αξιοποιούνται στο μέγιστο. Στην τελική, αν ο καθένας μας είναι τρεις διαφορετικοί άνθρωποι, δε θα βαρεθούμε ποτέ ο ένας τον άλλο.

Να συγχωρούμε: Η ζωή προχωρά και τα καλύτερα έρχονται

Πόσες φορές έχουμε νιώσει να μας πνίγει το δίκιο και να είμαστε θυμωμένοι με άτομα που μας έχουν συμπεριφερθεί με τρόπο που να μην μας αξίζει; Δηλαδή δεν μας σεβάστηκαν, και στο τέλος μας πλήγωσαν. Συνήθως η πρώτη μας σκέψη είναι να τους εκδικηθούμε για να «δικαιωθούμε».
 
Σύντομα όμως, αντιλαμβανόμαστε πως το μίσος και ο θυμός που νιώθουμε γι’ αυτά τα άτομα και η εκδίκηση που θέλουμε να πάρουμε δεν οδηγεί πουθενά. Το πιο πιθανό, να μας χαλάσει και άλλο τη ψυχολογική μας διάθεση καθώς δεν μας βοηθάει να ξεχάσουμε.
 
Η συγχώρεση όμως, θα μας βοηθήσει να ξεχάσουμε το άτομο που μας πλήγωσε ακόμη και αν μας έβλαψε σε υπερβολικό βαθμό. Γνωρίζω πως η συγχώρεση είναι δύσκολη υπόθεση. Θα πρέπει να ανατρέξουμε στο παρελθόν μας και να ανασύρουμε από την μνήμη μας τα δυσάρεστα συναισθήματα που μας προκλήθηκαν και να τα επεξεργαστούμε.
 
Πως μπορούμε να συγχωρέσουμε κάποιον που μας έκανε μεγάλο κακό;
 
Σίγουρα η συγχώρεση δεν είναι εύκολη, ιδιαίτερα όταν ξέρουμε ότι είχαμε ‘’απόλυτο’’ δίκιο. Αυτό που θα μας βοηθήσει είναι να αποδεχτούμε την πραγματικότητα, δηλαδή πως το κακό έχει γίνει και ο χρόνος δεν γυρίζει πίσω για να αλλάξουμε κάποια συνθήκη. Η ζωή προχωρά και τα καλύτερα έρχονται, το να έχουμε αρνητικά συναισθήματα στο άτομο που μας έβλαψε δεν έχει καμία σημασία πια. Το μέλλον μας πρέπει να είναι γεμάτο με ευγένεια και χαρά και όχι με μίσος και πικρία.
 
Επίσης, είναι σημαντικό να γνωρίζουμε πως η συγχώρεση θα ανακουφίσει πρώτα εμάς. Η συγχώρεση είναι προσωπική, δεν αφορά αυτόν που μας έβλαψε. Δεν χρειάζεται να του κοινοποιήσουμε ότι τον συγχωρέσαμε. Ούτε χρειάζεται να επαναφέρουμε στη ζωή μας κάποιον που μας πλήγωσε. Αποβάλουμε το βάρος του μίσους και του θυμού για να οδηγηθούμε στην προσωπική μας ευτυχία.
 
Από την άλλη μεριά, καλό είναι να δεχόμαστε ότι όλοι κάνουμε λάθη είτε λιγότερο είτε περισσότερο σοβαρά. Έτσι είναι η ζωή, μπορεί να πληγωθούμε αλλά μπορεί και να πληγώσουμε. Σίγουρα κάποια στιγμή στη ζωή σας θα σφάλατε και εσείς κάπου και θα θέλατε να σας συγχωρέσουν, οπότε οφείλουμε να δίνουμε συγχώρεση και εμείς. –Ότι δίνεις, παίρνεις -.
 
Ένας άνθρωπος που μας πλήγωσε ίσως μας βοηθήσει να μάθουμε και τον εαυτό μας καλύτερα. Μάλλον κάναμε λάθος επιλογή και εμπιστευτήκαμε ένα άτομο που δεν μας άξιζε, αλλά μέσα από αυτή την επιλογή μάθαμε πολλά. Και ας πληγωθήκαμε! Πήραμε ένα μάθημα, ώστε στο μέλλον να διαλέγουμε πιο προσεκτικά ποιους ανθρώπους θα έχουμε δίπλα μας.
 
Είναι δείγμα μεγαλοψυχίας να συγχωρούμε κάποιον που μας πρόδωσε, μας πλήγωσε με τον χειρότερο τρόπο. Για να συμβεί αυτό σημαίνει πως τα έχουμε καλά με τον εαυτό μας, έχουμε τη δύναμη να αποβάλλουμε το θυμό μας και να καταλάβουμε τα βαθύτερα κίνητρα του ατόμου που μας πλήγωσε. Με το να συγχωρέσουμε κάποιον δείχνουμε σοφότεροι και εμπειρότεροι.
 
Μην διστάζουμε... Η συγχώρεση είναι αρετή!

Όταν εμπόδιο στην ευτυχία μας είναι ο ίδιος μας ο εαυτός

Η αλήθεια είναι ότι τις τελευταίες μέρες σκεφτόμουν πολύ τη λέξη ευτυχία. Ίσως γιατί οι άνθρωποι δυσκολευόμαστε να είμαστε ευτυχισμένοι. Ίσως γιατί εστιάζουμε περισσότερο στις αρνητικές μας στιγμές και λιγότερο στις καλές.

Ίσως γιατί μας καταδιώκει ένα αίσθημα ανικανοποίητου. Ίσως γιατί σκεφτόμαστε μόνιμα τις προσδοκίες μας και δεν απολαμβάνουμε τη στιγμή. Ίσως γιατί εστιάζουμε στο ιδεατό και σε μία τελειοθηρική στάση ζωής και όλα τα υπόλοιπα μας φαίνονται ως αποτυχία.

Τι μας κάνει άραγε ευτυχισμένους; Η ευτυχία είναι στιγμές. Μικρές, όμορφες στιγμές, οι οποίες μας γεμίζουν με ένα αίσθημα ευγνωμοσύνης γι’ αυτό που ζούμε. Η ευτυχία είναι η συνειδητοποίηση αυτών που έχουμε και η απόλαυσή τους.

Μην φοβάσαι να διεκδικήσεις την ευτυχία. Μην αφήνεις τον εαυτό σου να επιλέγει μόνο τις αρνητικές στιγμές για να σκεφτεί. Μην αφήνεις τον εαυτό σου να καταστρέφει τη μαγεία των όμορφων στιγμών. Κι αν έχεις μάθει να λειτουργείς με αυτό τον τρόπο, μην φοβάσαι. Μην φοβάσαι να αλλάξεις ή να ζητήσεις βοήθεια. Γιατί ήδη θα έχεις κάνει το πρώτο βήμα.

Ζούμε περισσότερο άθλια ζωή λόγω της τύχης ή του ίδιου του εαυτού μας

ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΠΟΤΕΡΟΝ ΤΑ ΨΥΧΗΣ
Ή ΤΑ ΣΩΜΑΤΟΣ ΠΑΘΗ ΧΕΙΡΟΝΑ

Ο Όμηρος, αφού παρατήρησε τα θνητά γένη των ζωντανών πλασμάτων και τα συνέκρινε μεταξύ τους ως προς τη ζωή και τις συνήθειές τους, διακήρυξε πως τίποτα δεν είναι το πιο αξιολύπητο από τον άνθρωπο απ’ όλα όσα ανασαίνουν και κινούνται πάνω στη γη, αποδίδοντας στον άνθρωπο το ατυχές πρωτείο στην υπεροχή των κακών.

Εμείς όμως, σαν ν’ αναγνωρίζουμε ότι ο άνθρωπος είναι ο νικητής ως προς την κακοδαιμονία και έχει αναγορευτεί το πιο αξιολύπητο απ’ όλα τα ζωντανά πλάσματα, ας τον συγκρίνουμε με τον εαυτό του, χωρίζοντας το σώμα και την ψυχή, στον αγώνα των ξεχωριστών τους κακοδαιμονιών, έργο όχι ανώφελο αλλά κατ’ εξοχήν αναγκαίο, για να μάθουμε αν ζούμε περισσότερο άθλια ζωή λόγω της τύχης ή του ίδιου του εαυτού μας.

Ενώ, δηλαδή, η αρρώστια αναπτύσσεται στο σώμα από τύχη, η κακία και η φαυλότητα στην ψυχή είναι πρώτα έργο της ίδιας της ψυχής και μετά πάθος της. Δεν έχουμε μικρό όφελος όσο αφορά την ψυχική ηρεμία, αν το χειρότερο είναι ιάσιμο, όντας και ελαφρότερο και λιγότερο έντονο.

Η αλεπού του Αισώπου, όταν μαζί με τη λεοπάρδαλη κρινόταν δικαστικά σχετικά με το ποια από τις δύο ήταν περισσότερο πολύχρωμη, αφού η λεοπάρδαλη είχε δείξει το σώμα της με τη γυαλιστερή επιφάνεια γεμάτη βούλες και ενώ το ξανθό χρώμα της αλεπούς ήταν τραχύ και όχι ευχάριστο στην όψη, “Αν κοιτάξεις μέσα μου δικαστή”, είπε, “θα δεις πως είμαι πιο πολύχρωμη από αυτήν”, δηλώνοντας το ποικιλόμορφο του χαρακτήρα της που αλλάζει πολλές όψεις ανάλογα με την ανάγκη. Ας πούμε λοιπόν και στη δική μας περίπτωση ότι πολλά από τα νοσήματά σου και τα πάθη σου, άνθρωπε, δημιουργεί κατά φυσικό τρόπο το σώμα σου μόνο του, ενώ άλλα προκαλούνται σ’ αυτό απ’ έξω. Αν ανοίξεις τον εαυτό σου από μέσα, θα βρεις, όπως λέει ο Δημόκριτος, “αποθήκευση και συγκέντρωση κάθε λογής και μορφής κακών”, τα οποία δεν εισρέουν απ’ έξω αλλά είναι σαν να έχουν υπόγειες τις πηγές τους και σαν να βγαίνουν από τη γη, τις οποίες κάνει να ξεπηδούν η κακία, που βρίθει και αφθονεί σε πάθη. Αν, ωστόσο, οι αρρώστιες στη σάρκα γίνονται αντιληπτές με το σφυγμό και την ωχρότητα και η παρουσία τους επιβεβαιώνεται με πυρετούς και ξαφνικούς πόνους ενώ τα κακά στην ψυχή ξεφεύγουν από την προσοχή των περισσότερων ανθρώπων, για το λόγο τούτο ακριβώς είναι χειρότερα κακά, αφού στερούν την αντίληψη του πάσχοντος.

Παρ’ ότι ο λογισμός, αν είναι υγιής, αντιλαμβάνεται τις ασθένειες που προσβάλλουν το σώμα, ωστόσο, πάσχοντας και ο ίδιος από αυτά που πάσχει η ψυχή, δεν μπορεί να διαμορφώσει κρίση για τις δικές του παθήσεις, γιατί πάσχει στο μέρος με το οποίο κρίνει· από τις αρρώστιες της ψυχής, επίσης, πρέπει κάποιος να λογαριάζει πρώτη και μεγαλύτερη την άγνοια, που κάνει την ανίατη κακία να συγκατοικεί με τους περισσότερους ανθρώπους, να παραμένει μαζί τους για όλη τους τη ζωή και να πεθαίνει μαζί τους.

Αρχή της απαλλαγής από την αρρώστια είναι η συναίσθηση που οδηγεί το πάσχον μέρος στη χρήση αυτού που θα το βοηθήσει· ο άνθρωπος όμως που, επειδή δεν πιστεύει ότι πάσχει, δεν ξέρει τι χρειάζεται, αρνείται το φάρμακο που θα τον θεραπεύσει, ακόμα κι αν το έχει μαζί του.

Και για τις αρρώστιες του σώματος, δηλαδή, ισχύει ότι χειρότερες είναι κείνες που συνοδεύονται από ανικανότητα ν’ αντιληφθούμε την κατάσταση του σώματος, όπως οι λήθαργοι, οι κεφαλαλγίες, οι επιληψίες και κείνοι ακριβώς οι πυρετοί που, ανεβάζοντας τη φλεγμονή μέχρι παραληρήματος και διαταράσσοντας την αίσθηση, σαν σε μουσικό όργανο, κινούν τις ίσαμε τότε ακίνητες χορδές της καρδιάς.

Για τούτο οι γιατροί επιθυμούν, κατ’ αρχάς, να μην αρρωσταίνει ο άνθρωπος και στη συνέχεια, αν αρρωστήσει, να μην αγνοεί ότι νοσεί, πράγμα που συμβαίνει με όλα τα ψυχικά πάθη. Όταν οι άνθρωποι ενεργούν ανόητα ή ασελγούν ή αδικοπραγούν, δεν πιστεύουν πως σφάλλουν και μερικοί μάλιστα πιστεύουν πως ενεργούν σωστά.

Παρ’ ότι, δηλαδή, κανείς δεν έχει ονομάσει ποτέ τον πυρετό υγεία ούτε τη φθίση ευεξία ούτε την ποδάγρα ταχυποδία ούτε την ωχρότητα κοκκινάδα, ωστόσο πολλοί ονομάζουν την οξυθυμία ανδρεία και τον έρωτα φιλία και τον φθόνο άμιλλα και τη δειλία ασφάλεια.

Ακόμα, ενώ οι άρρωστοι στο σώμα φωνάζουν γιατρό (αφού αντιλαμβάνονται ποιον χρειάζονται για τις παθήσεις τους), ωστόσο, εκείνοι που είναι άρρωστοι στην ψυχή αποφεύγουν τους φιλοσόφους, γιατί πιστεύουν πως πράττουν σωστά σε κείνα ακριβώς τα ζητήματα που σφάλλουν.

Γεγονός είναι πως, αν ακολουθήσουμε την παραπάνω συλλογιστική, υποστηρίζουμε πως η ελαττωματική όραση είναι ελαφρότερη από τη μανία και η ποδάγρα από τη φρενίτιδα.

Ο άνθρωπος, δηλαδή, που είναι άρρωστος στο σώμα το καταλαβαίνει και φωνάζει να του φέρουν το γιατρό, και, όταν έρθει, τον αφήνει να του αλείψει τα μάτια ή να του ανοίξει τις φλέβες.

Πράγματι, αυτός που είναι άρρωστος στο σώμα υποχωρεί αμέσως και πηγαίνει στο κρεβάτι και μένει ήσυχος όσο κρατάει η θεραπεία του, ενώ, αν τύχει, όταν του ανεβαίνει ο πυρετός, να τινάζεται λίγο και να κουνιέται εδώ κι εκεί, κάποιος από αυτούς που κάθονται κοντά του του λέει μαλακά:

Μείνε, δύστυχε, ακίνητος στο στρώμα σου, (ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ)

κι έτσι τον σταματάει και τον εμποδίζει· εκείνοι όμως που πάσχουν από αρρώστιες της ψυχής τότε είναι πιο δραστήριοι, τότε ησυχάζουν λιγότερο.

Οι παρορμήσεις, δηλαδή, είναι η αρχή των πράξεων, και οι ανώμαλες καταστάσεις της ψυχής είναι σφοδρές παρορμήσεις. Για τούτο δεν αφήνουν την ψυχή να ησυχάσει, αλλά ακριβώς την ώρα που ο άνθρωπος χρειάζεται περισσότερο από ποτέ ανάπαυση, σιωπή και χαλάρωση, τότε οι κρίσεις του θυμού, της φιλονικίας, του έρωτα και της λύπης τον τραβούν στο ύπαιθρο και τον γυμνώνουν, και εξαναγκάζεται να κάνει πολλές ανομίες και να λέει πράγματα ανάρμοστα για την περίσταση.

Όπως, λοιπόν, η καταιγίδα που εμποδίζει τον ναυτικό να μπει στο λιμάνι είναι πιο επικίνδυνη από κείνη που δεν του επιτρέπει να αποπλεύσει, έτσι πιο επικίνδυνες είναι οι καταιγίδες της ψυχής που δεν επιτρέπουν στον άνθρωπο να καταστείλει ή να γαληνέψει τον ταραγμένο του λογισμό· αντίθετα, ακυβέρνητος και ανερμάτιστος, σε ταραχή και άσκοπη περιπλάνηση, λοξοδρομώντας και χάνοντας την πορεία του μέσα στη παραφορά του, πέφτει σε φοβερό ναυάγιο και καταστρέφει τη ζωή του. Επομένως, και για τον λόγο τούτο επίσης είναι χειρότερο να νοσούν οι άνθρωποι στην ψυχή παρά στο σώμα· οι δεύτεροι μόνο πάσχουν, ενώ οι πρώτοι και πάσχουν και κάνουν κακό.

Τι χρειάζεται όμως να μιλάω για το πλήθος των παθών της ψυχής; Η παρούσα κατάσταση το θυμίζει από μόνη της.

Βλέπετε το τεράστιο αυτό και ανόμοιο πλήθος που σπρώχνεται και πάει και έρχεται μέσα σε σύγχυση γύρω από το βήμα και την αγορά;

Οι άνθρωποι αυτοί συγκεντρώθηκαν όχι για να θυσιάσουν στους θεούς της πατρίδας τους ούτε για να πάρουν μέρος ο ένας στις οικογενειακές τελετές του άλλου ούτε να φέρουν στον Ασκραίο Δία τους πρώτους καρπούς από τις Λυδικές σοδειές ούτε να τελέσουν προς τιμήν του Διόνυσου τη μυστική γιορτή του σε ιερές νύχτες με κοινά όργια, αλλά είναι σαν να καταλαμβάνεται η Ασία από ετήσια επιδημία που τους κάνει να συγκεντρώνονται εδώ σε καθορισμένους χρόνους για μηνύσεις και δίκες, ενώ το πλήθος, σαν ποτάμια που συρρέουν, κατακλύζει αυτήν εδώ την αγορά και κοχλάζει από μανία και φτιάχνει την αγριεμένη δίνη “εκείνων που παθαίνουν και κείνων που σκοτώνουν”.

Ποιοι πυρετοί ή ποιες θέρμες προκάλεσαν τούτο;

Ποιες αποφράξεις ή βίαιες εισβολές αίματος ή δυσκρασία θερμότητας ή ξεχείλισμα υγρών;

Αν εξετάσεις κάθε δικαστική υπόθεση σαν να ήταν άνθρωπος, για ν’ ανακαλύψεις τι τη γέννησε και από που προήλθε, θα βρεις πως πεισματική οργή γέννησε τη μια, έξαλλη φιλοδοξία την άλλη, την τρίτη άδικη επιθυμία…

ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ, ΗΘΙΚΑ

Πώς θα δεις τώρα τι ομορφιά έχει μια καλή ψυχή;

Αποσύρσου στον εαυτό σου και κοίτα – και αν δεις τον εαυτό σου να μην είναι ακόμη ωραίος, όπως ο δημιουργός του αγάλματος που πρέπει να γίνει ωραίο αφαιρεί, λαξεύει, λειαίνει και καθαρίζει μέχρις ότου φανεί πάνω στο άγαλμα ένα ωραίο πρόσωπο, έτσι κι εσύ αφαίρεσε τα περιττά και ίσιωσε τα στραβά, και όσα είναι σκοτεινά κάνε τα να γίνουν λαμπρά καθαρίζοντας τα, και μην πάψεις να σμιλεύεις το άγαλμά σου, έως ότου λάμψει πάνω του η θεόμορφη λαμπρότητα της αρετής…

[Αγαθό είναι] εκείνο από το οποίο εξαρτώνται τα πάντα και στο οποίο όλα τα όντα αποβλέπουν, έχοντας το ως αρχή και έχοντάς το ανάγκη- ενώ δεν έχει ανάγκη τίποτα, είναι αύταρκες, χωρίς τίποτα να χρειάζεται, μέτρο και όριο των πάντων, παρέχοντας από τον εαυτό του νου και ουσία και ψυχή και ζωή και νοητική ενέργεια.

Ποιος είναι λοιπόν ο δρόμος της φυγής και πώς θα τον ακολουθήσουμε;

Θα ξανοιχτούμε όπως- καθώς, αλληγορικά μου φαίνεται, λέει ο ποιητής- ο Οδυσσέας από τη μάγισσα Κίρκη ή την Καλυψώ, ο οποίος δεν αρκέστηκε να παραμείνει εκεί, παρόλο που είχε ηδονές των ματιών και βρισκόταν ανάμεσα σε πολύ αισθητή ομορφιά. Η πατρίδα μας, απ’ όπου ήρθαμε, κι ο πατέρας μας είναι Εκεί. ” Κλείνοντας τα μάτια” άλλαξε την όρασή σου και ξύπνα μιαν άλλη, που ενώ την έχουν όλοι, λίγοι τη χρησιμοποιούν.

Πλωτίνος, Εννεάδες

Σκυρμιόνια: Ένα παλιό μοντέλο για τον ατομικό πυρήνα αναθεωρείται και επαναφέρεται με ενθαρρυντικές προβλέψεις

Ένα φημισμένο αλλά προβληματικό μοντέλο στην πυρηνική φυσική δέχεται μια επανεκκίνηση. Το μοντέλο, που προτάθηκε από τον Tony Skyrme το 1961, περιγράφει τον πυρήνα με συστροφές, ή «σκυρμιόνια» (skyrmions), σε ένα κβαντικό πεδίο. Η περιγραφή αυτή είναι ελκυστική επειδή είναι μια από τις λίγες που μπορούν να συνδεθούν άμεσα με την κβαντική χρωμοδυναμική, τη θεμελιώδη θεωρία των κουάρκ και των γλοιονίων. Όμως ενώ η ιδέα του σκυρμιονίου προβλέπει ορθά ορισμένες ιδιότητες του πυρήνα, είναι γνωστό ότι χάνει άλλες. Τώρα, οι Carlos Naya και Paul Sutcliffe του Πανεπιστημίου του Durham στο Ηνωμένο Βασίλειο έχουν διασκευάσει το μοντέλο του σκυρμιονίου και δείχνουν ότι, αντίθετα με την παραδοσιακή έκδοση, προβλέπει ορθά τις μορφές διάφορων ελαφρών πυρήνων.

Η αρχική ιδέα του Skyrme περιγράφει τον πυρήνα με όρους ζευγών κουάρκ-αντικουάρκ γνωστών ως πιονίων. Τα πιόνια αυτά δημιουργούν ένα κβαντικό πεδίο και ο αριθμός των συστροφών σε αυτό το πεδίο ισοδυναμεί με τον αριθμό των πρωτονίων και των νετρονίων (των νουκλεονίων) στον πυρήνα. Το μοντέλο προβλέπει ορθά ορισμένες πυρηνικές ιδιότητες , όπως ορισμένες επιτρεπόμενες κβαντικές καταστάσεις. Όμως υπερεκτιμά τις πυρηνικές ενέργειες σύνδεσης και αποτυγχάνει να προβλέψει τη ομαδοποίηση των νουκλεονίων που συμβαίνει σε ορισμένους πυρήνες.

Η επέκταση του μοντέλου από τους Naya και Sutcliffe περιλαμβάνει ρο (rho) μεσόνια, τα οποία είναι βαρύτερα από ότι τα πιόνια. Με αυτή την επέκταση, υπολογίζουν την πυρηνική πυκνότητα μέσα σε πυρήνες που συνίστανται από ένα μέχρι οκτώ νουκλεόνια. Το νέο τους μοντέλο όχι μόνο προβλέπει φαινόμενα ομαδοποίησης νουκλεονίων που χάνει το αρχικό μοντέλο, αλλά προβλέπει επίσης τις ενέργειες σύνδεσης που είναι τρεις φορές πλησιέστερα στις πειραματικές τιμές. Οι ερευνητές λένε ότι το αναθεωρημένο μοντέλο τους δεν παρέχει μια «τέλεια αντιστοίχιση» με τα πειράματα, όμως θα πρέπει να γίνει προοδευτικά καλύτερο καθώς θα ενσωματώνονται βαρύτερα μεσόνια.

Μοντέλο περιγράφει πως μια μαύρη τρύπα καταπίνει ένα άστρο

Οι ερευνητές πάντοτε ήθελαν να μετρήσουν τις ασαφείς ιδιότητες μιας μαύρης τρύπας. Τώρα ένα νέο ενοποιημένο μοντέλο που εξηγεί πώς μια μαύρη τρύπα καταναλώνει αστρικό υλικό μπορεί να τους βοηθήσει να κάνουν ακριβώς αυτό. Το φαινόμενο που ονομάζεται παλιρροιακή αναστάτωση (TDE), είναι ένα σπάνιο, κατακλυσμιαίο κοσμικό συμβάν που συμβαίνει μόνο μία φορά στα 10.000 χρόνια, αν και η νέα έρευνα μπορεί να αμφισβητήσει αυτή τη θεωρία.
 
Τι είναι τα γεγονότα της παλιρροιακής αναστάτωσης; 
 
Στη μέση κάθε γαλαξία βρίσκεται μια γιγαντιαία μαύρη τρύπα που είναι έτοιμη να καταβροχθίσει ό, τι έρχεται στο δρόμο της. Ωστόσο, στους περισσότερους γαλαξίες, οι μαύρες τρύπες είναι κατά το μεγαλύτερο μέρος ανενεργές. Δραστηριοποιούνται μόνο όταν συμβεί κάποια δραστηριότητα παρατηρήσιμη στους παρατηρητές στη Γη, όταν δηλαδή ένα άλλο αντικείμενο πλησιάζει και έλκεται προς τη μαύρη τρύπα.
 
Αυτό συμβαίνει κάθε 10.000 χρόνια ή κάπου τόσο, όταν δηλαδή ένα ατυχές άστρο περιπλανιέται λίγο κοντά σε μια μαύρη τρύπα και τότε πάει προς το άγνωστο. Μόνο 24 από αυτά τα γεγονότα έχουν καταγραφεί στο παρελθόν στην ανθρώπινη ιστορία, καθιστώντας έτσι μια μεγάλη πρόκληση για τους αστρονόμους να παρατηρούν TDEs και να μετράνε τις ιδιότητες μιας μαύρης τρύπας.
 
Καθώς το αστέρι πέφτει στη μαύρη τρύπα, διαλύεται από τις ισχυρές δυνάμεις που ασκούνται. Τα αέρια εγκλωβίζονται σε ένα δίσκο που περιστρέφεται γύρω από τη μαύρη τρύπα και αναπτύσσονται τεράστιες θερμοκρασίες. Τα αέρια που βρίσκονται στους εσωτερικούς δακτυλίους του σπιράλ κοντά στο κέντρο της μαύρη τρύπας σε συνδυασμό με τις μαγνητικές δυνάμεις και τις ταχύτητες που αναπτύσσονται, δημιουργούν ένα διπλό “τούνελ”. Από αυτό μερικά σωματίδια μπορούν να ξεφύγουν. Τα σωματίδια αυτά κινούνται με ταχύτητες 80 με 90% από αυτήν του φωτός.
 
Ωστόσο, το μοντέλο που εφευρέθηκε από την αστροφυσικό Jane Lixin Dai και την ομάδα της θα προσφέρει στους επιστήμονες ένα νέο πλαίσιο που θα τους βοηθήσει να καταλάβουν τις μαύρες τρύπες και τον τρόπο με τον οποίο καταπίνουν αντικείμενα στο διάστημα.
 
Θάνατος από μια μαύρη τρύπα
 
Όταν ένα αστέρι καταπίνεται από μια μαύρη τρύπα, είναι πάρα πολύ πυκνό για να “φαγωθεί” αμέσως, εξ ολοκλήρου. Αντίθετα, μετασχηματίζεται σε ένα δίσκο γύρω από τη μαύρη τρύπα και εκπέμπονται από εκεί τεράστιες ποσότητες φωτός και ακτινοβολίας. Είναι δε αυτή η ακτινοβολία που μπορεί να παρατηρηθεί από τους επιστήμονες.
 
“Με αυτό το ενδιαφέρον φαινόμενο μπορούμε να πιάνουμε τα γεγονότα παλιρροϊκής αναστάτωσης», λέει η Dai.
 
Ωστόσο, οι ερευνητές αντιμετώπισαν τεράστιες διαφορές μεταξύ των 24 καταγεγραμμένων παρατηρήσεων TDE. Για παράδειγμα, μια μαύρη τρύπα εκπέμπει ακτίνες Χ, ενώ άλλες εκπέμπουν υπεριώδεις ακτίνες ή ορατό φως. Αυτές οι παραλλαγές δημιουργούν μια δυσκολία για τους επιστήμονες που προσπαθούν να μελετήσουν τις μαύρες τρύπες.
 
Νέο μοντέλο για ενοποίηση της γνώσης των μαύρων οπών
 
Τι σημαίνουν λοιπόν αυτές οι παραλλαγές; Η Dai και η ομάδα της πιστεύουν ότι η γωνία θέασης αυτών των γεγονότων από τους παρατηρητές, δίνει  τις διαφορές στις παρατηρήσεις. Οι γαλαξίες ευθυγραμμίζονται διαφορετικά στο διάστημα, ανάλογα με τον τόπο στον οποίο βρίσκεται ο παρατηρητής στη Γη. Οι επιστήμονες λοιπόν βλέπουν διάφορες πτυχές ενός γεγονότος ανάλογα με την ευθυγράμμιση του γαλαξία στο διάστημα.
 
«Είναι σαν να υπάρχει ένα πέπλο που καλύπτει μέρος ενός θηρίου», εξηγεί ο Enrico Ramirez-Ruiz, συνάδελφος και πρόεδρος του προγράμματος αστροφυσικής στο Ινστιτούτο Niels Bohr. «Από κάποιες γωνίες βλέπουμε ένα εκτεθειμένο θηρίο, αλλά από άλλες οπτικές γωνίες βλέπουμε ένα καλυμμένο θηρίο. Το θηρίο είναι το ίδιο, αλλά οι αντιλήψεις μας είναι διαφορετικές.
 
Το νέο μοντέλο δείχνει τι θα δουν οι ερευνητές από διάφορες οπτικές γωνίες. Αυτό θα τους βοηθήσει να τοποθετήσουν πολλά διαφορετικά γεγονότα σε ένα ενιαίο πλαίσιο και να ενοποιήσουν τις γνώσεις που διατίθενται σήμερα σε μαύρες τρύπες.
 
Ο δορυφόρος της NASA SWIFT βλέπει πως μια μαύρη τρύπα καταβροχθίζει ένα αστέρι:
 

Η θεωρία του "σκοτεινού υγρού" θα μπορούσε τελικά να εξηγήσει το 95% του κόσμου που λείπει

Επιστήμονες του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης μπορεί να έχουν λύσει ένα από τα μεγαλύτερα ερωτήματα στη σύγχρονη φυσική, με μια νέα θεωρία που ενώνει τη σκοτεινή ύλη και τη σκοτεινή ενέργεια σε ένα ενιαίο φαινόμενο: ένα υγρό που έχει αρνητική μάζα. Εάν επρόκειτο να πιέσετε μια τέτοια αρνητική μάζα, θα επιταχυνθεί προς το μέρος σας. Αυτή η εκπληκτική νέα θεωρία μπορεί επίσης να αποδειχθεί σωστή μια πρόβλεψη που ο Αϊνστάιν έκανε πριν από 100 χρόνια.
 
Το καλύτερο θεωρητικό μας μοντέλο εξηγεί μόνο το 5% του σύμπαντος. Το υπόλοιπο 95% είναι περίφημα κατασκευασμένο σχεδόν εξ ολοκλήρου από αόρατο, άγνωστο υλικό που ονομάζεται σκοτεινή ενέργεια και σκοτεινή ύλη. Στην εικόνα ένας χάρτης σκοτεινής ύλης
 
Το σημερινό, ευρέως αναγνωρισμένο μοντέλο του Σύμπαντος, που ονομάζεται ΛCDM (μία παραμετροποίηση του κοσμολογικού μοντέλου της Μεγάλης Έκρηξης στο οποίο το σύμπαν περιέχει μία κοσμολογική σταθερά, που δηλώνεται ως Λ, καθώς επίσης και ψυχρή σκοτεινή ύλη), δεν μας λέει όμως τίποτα για το τι είναι η σκοτεινή ύλη και η σκοτεινή ενέργεια. Γνωρίζουμε μόνο γι ‘αυτά εξαιτίας των βαρυτικών επιδράσεων που έχουν στην άλλη, παρατηρήσιμη ορατή ύλη.
 
Αυτό το νέο μοντέλο  από τον  Jamie Farnes προσφέρει μια νέα εξήγηση. Ο Farnes λέει: «Πιστεύουμε τώρα ότι τόσο η σκοτεινή ύλη όσο και η σκοτεινή ενέργεια μπορούν να ενοποιηθούν σε ένα υγρό που έχει ένα είδος« αρνητικής βαρύτητας», απωθώντας όλο το υλικό γύρω από αυτά. Ο. Κόσμος μας φαίνεται να είναι συμμετρικός τόσο στις θετικές όσο και στις αρνητικές ιδιότητες».
 
Η ύπαρξη αρνητικής ύλης είχε προηγουμένως αποκλειστεί καθώς θεωρήθηκε ότι το υλικό αυτό θα γίνει λιγότερο πυκνό καθώς το Σύμπαν συνεχώς επεκτείνεται, πράγμα που αντιβαίνει στις παρατηρήσεις μας, που δείχνουν ότι η σκοτεινή ενέργεια δεν εξανεμίζεται με την πάροδο του χρόνου. Ωστόσο, η έρευνα του Farnes εφαρμόζει έναν «δημιουργό τανυστή», ο οποίος επιτρέπει τη συνεχή δημιουργία αρνητικών μαζών. Επιδεικνύει ότι όταν όλο και περισσότερες αρνητικές μάζες συνεχώς γεννιούνται, αυτό το υγρό με αρνητικό μάζα δεν αραιώνεται κατά τη διάρκεια της διαστολής του Κόσμου. Στην πραγματικότητα, το υγρό φαίνεται να είναι πανομοιότυπο με τη σκοτεινή ενέργεια.
 
Η θεωρία του Farnes παρέχει επίσης τις πρώτες σωστές προβλέψεις για τη συμπεριφορά του φωτοστεφάνου (άλως) της σκοτεινής ύλης. Οι περισσότεροι γαλαξίες περιστρέφονται τόσο γρήγορα που κανονικά πρέπει να διαλυθούν, πράγμα που υποδηλώνει ότι ένα αόρατο «φωτοστέφανο» σκοτεινής ύλης πρέπει να τους συγκρατεί. Η νέα έρευνα που δημοσιεύθηκε παρουσιάζει μια προσομοίωση των ιδιοτήτων της αρνητικής μάζας, η οποία προβλέπει τον σχηματισμό φωτοστεφάνου ή άλω της σκοτεινής ύλης, όπως και εκείνες που συνάγονται από τις παρατηρήσεις χρησιμοποιώντας σύγχρονα ραδιοτηλεσκόπια.
 
Ο Albert Einstein παρείχε την πρώτη ένδειξη του “σκοτεινού” σύμπαντος ακριβώς πριν από 100 χρόνια, όταν ανακάλυψε μια παράμετρο στις εξισώσεις του γνωστή ως «κοσμολογική σταθερά», την οποία τώρα γνωρίζουμε ότι είναι συνώνυμη με τη σκοτεινή ενέργεια. Ο Αϊνστάιν αποκαλούσε την κοσμολογική σταθερά λ το «μεγαλύτερο σφάλμα» του, αν και οι σύγχρονες αστροφυσικές παρατηρήσεις αποδεικνύουν ότι είναι ένα πραγματικό φαινόμενο. Στις σημειώσεις που χρονολογούνται από το 1918, ο Αϊνστάιν περιέγραψε την κοσμολογική σταθερά του, γράφοντας ότι «απαιτείται μια τροποποίηση της θεωρίας έτσι ώστε ο «κενός χώρος» να παίρνει το ρόλο της βαρύτητας των αρνητικών μαζών που κατανέμονται σε όλο τον διαστρικό χώρο». Είναι επομένως πιθανό ο ίδιος ο Αϊνστάιν να πρόβλεψε ένα σύμπαν με αρνητική μάζα.
 
Γι αυτό το θέμα ο Δρ Farnes λέει: «Οι προηγούμενες προσεγγίσεις για το συνδυασμό της σκοτεινής ενέργειας και της σκοτεινής ύλης έχουν επιχειρήσει να τροποποιήσουν τη θεωρία της γενικής σχετικότητας του Αϊνστάιν, η οποία έχει αποδειχθεί εξαιρετικά δύσκολο: αυτή η νέα προσέγγιση παίρνει δύο παλιές ιδέες που είναι γνωστές ότι είναι συμβατές με τη θεωρία του Αϊνστάιν – τις αρνητικές μάζες και τη δημιουργία ύλης – και τις συνδυάζει.
 
«Το αποτέλεσμα φαίνεται μάλλον όμορφο: η σκοτεινή ενέργεια και η σκοτεινή ύλη μπορούν να ενοποιηθούν σε μια ενιαία ουσία, με αμφότερες τις επιδράσεις να εξηγούνται απλά ως θετική μάζα που σερφάρει μέσα σε μια θάλασσα αρνητικών μαζών».
 
Η απόδειξη της θεωρίας του Δρ Farnes θα προέλθει από δοκιμές που θα διεξαχθούν με ένα ραδιοτηλεσκόπιο τεχνολογικής αιχμής γνωστό ως Square Kilometre  Array (SKA), μια διεθνής προσπάθεια να κατασκευαστεί το μεγαλύτερο ραδιοτηλεσκόπιο στον κόσμο στο οποίο συνεργάζεται και το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.
 
Τέλος ο Farnes προσθέτει: «Υπάρχουν ακόμα πολλά θεωρητικά ζητήματα και υπολογιστικές προσομοιώσεις για να δουλέψετε, ενώ το ΛCDM έχει σχεδόν 30ετή διάρκεια, αλλά ανυπομονώ να δω αν αυτή η νέα εκτεταμένη έκδοση της θεωρίας  ΛCDM μπορεί να ταιριάζει με ακρίβεια με άλλα παραστατικά στοιχεία. Αν είναι αληθινό αυτό θα μας έλεγε ότι το 95% του κόσμου που λείπει είχε μια αισθητική λύση: είχαμε ξεχάσει να συμπεριλάβουμε ένα απλό αρνητικό σημάδι, την αρνητική μάζα».

Το Κενό του Βοώτη ή Μεγάλο Κενό θα μπορούσε να φιλοξενεί ένα μεγάλο πολιτισμό;

Το Κενό του Βοώτη ή Μεγάλο Κενό είναι ένα κοσμικό κενό, μία τεράστια και προσεγγιστικά σφαιρική περιοχή του χώρου του Σύμπαντος, που περιέχει πολύ λιγότερους γαλαξίες από τον μέσο όρο. Το Κενό του Βοώτη βρίσκεται στον αστερισμό Βοώτη, από τον οποίο πήρε και την ονομασία του. Το κενό είναι τουλάχιστον δέκα φορές μεγαλύτερο από ό, τι λένε οι κανόνες της σύγχρονης φυσικής ότι είναι πιθανό. Ως δομή, αυτό το κενό φαίνεται να είναι αδύνατο να συμβεί.
 
Ωστόσο, αυτός ο ενοχλητικός σχηματισμός είναι σύμφωνος με τη θεωρία του Nikolai Kardashev του 1962 για τους εξωγήινους πολιτισμούς και τη συμπεριφορά τους. Θα μπορούσε άραγε να είναι το σπίτι ενός υπερφυσικού εξωγήινου είδους;
 
Η θεωρία του Big Bang δηλώνει ότι το σύμπαν είναι ηλικίας 14 δισεκατομμυρίων ετών και ότι έχει επεκταθεί εκθετικά από τη γέννησή του. Δεδομένης της ηλικίας του σύμπαντος, υπάρχει αρκετός χρόνος για να σχηματιστούν κενά τα οποία είναι διαμέτρου δεκάδες εκατομμύρια έτη φωτός, κι όχι εκατοντάδες όπως αυτό το κενό. Κάτι που είναι πολύ περίεργο ακόμα.
 
Το 1964 ο Nikolai Kardashev – τώρα αναπληρωτής διευθυντής του διαστημικού κέντρου Astro της Ρωσίας – δημοσίευσε τη θεωρία του για την εξωγήινη ανάπτυξη, υποστηρίζοντας ότι οι πολιτισμοί αναπτύσσονται σε 4 στάδια. Ένας πολιτισμός φτάνει στην τρίτη φάση όταν γίνεται τόσο τεχνολογικά προηγμένος ώστε να είναι σε θέση να μετατρέψει το αστρικό φως σε χρησιμοποιήσιμη ενέργεια. Σε αυτό το σημείο, το είδος μπορεί να αναπαραχθεί με εκπληκτικά ποσοστά, ενώ εξαπλώνεται σε όλο το σύμπαν και αποικίζει γαλαξίες. Πολλοί θεωρούν ότι αυτό είναι ένα απαραίτητο βήμα για να αποφύγει την εξαφάνιση ο κάθε πολιτισμός. Θα μπορούσε άραγε αυτό να εξηγήσει την ψευδαίσθηση της έλλειψης των αστεριών;
 
Το 1960 ο θεωρητικός φυσικός Freeman Dyson δημοσίευσε την έρευνα του για τις τεχνητές αστρικές πηγές της υπέρυθρης ακτινοβολίας. Αυτή η εργασία υποδηλώνει ότι για να αξιοποιήσουν την ενέργεια από τα αστέρια, οι πολιτισμοί πρέπει να κατασκευάσουν τεράστιες τεχνητές δομές γύρω τους, καλύπτοντας τους κυρίως από το εξωτερικό. Είναι πιθανό ότι τα δίκτυα των διασυνδεδεμένων κελύφων του Dyson, να στρεβλώνουν την εμφάνιση του Κενού και ό,τι βρίσκεται μέσα σε αυτό. Ένα ακόμα μυστήριο είναι το σχεδόν τέλεια σφαιρικό σχήμα του κενού. Το έχουν ονομάσει «το πιο τέλεια διαμορφωμένο κενό στο διάστημα». Θα μπορούσε αυτό να είναι το αποτέλεσμα μιας εξαιρετικής διαγαλαξιακής μηχανικής;
 
Το 2015 οι αστρονόμοι του πανεπιστημίου της Χαβάης εντόπισαν άλλο ένα «υπερ-κενό», το οποίο έχει διάμετρο 18 δισεκατομμύρια έτη φωτός, ενώ ο επιστήμονας István Szapudi το περιγράφει ως «τη μεγαλύτερη δομή που έχει εντοπιστεί ποτέ από την ανθρωπότητα», υποδηλώνοντας ότι είναι πολύ μεγάλο για να υπάρχει. Η μελέτη αυτή διαπίστωσε επίσης ότι τα υπερκενά αποστραγγίζουν την ενέργεια που ταξιδεύει μέσα από αυτά. Ο αντίκτυπος είναι τόσο έντονος που οι γύρω περιοχές του χώρου γίνονται ασυνήθιστα ψυχρές. Ενώ μερικοί προτείνουν ότι αυτό μπορεί να προκληθεί από τις σφαίρες Dyson, μπορεί να υπάρχει μια απλούστερη λύση. Ο επιστήμονας Greg Aldering επισημαίνει ότι οι γαλαξίες μέσα στο Κενό του Βοότη είναι σε ένα πολύ καθαρό σχηματισμό σαν σωλήνα. Υποστηρίζει ότι δεδομένου του πόσο απίθανη είναι αυτή η ευθυγράμμιση, είναι πολύ πιθανό ότι το κενό σχηματίστηκε από μικρότερα κενά που συγκρούονται και συγχωνεύονται μεταξύ τους.
 
Τα δεδομένα του Κενού του Βοώτη
Με διάμετρο σχεδόν 250 εκατομμύρια έτη φωτός (περίπου το 0,27% της διαμέτρου του ορατού Σύμπαντος) και όγκο σχεδόν 10 επτάκις εκατομμύρια κυβικά έτη φωτός, το Κενό του Βοώτη είναι ένα από τα μεγαλύτερα γνωστά κενά στο Σύμπαν, αναφερόμενο και ως «υπερκενό». Η ανακάλυψή του δημοσιοποιήθηκε το 1981, ως μέρος μιας επισκόπησης της μετατόπισης προς το ερυθρό των γαλαξιών. Το κέντρο του Κενού του Βοώτη απέχει περίπου 700 εκατομμύρια έτη φωτός από τη Γη.
 
Το 1987 ανακαλύφθηκε από άλλους αστρονόμους ότι το Κενό περιείχε λίγους γαλαξίες. Μέχρι το 1997 στο Κενό του Βοώτη είχαν ανακαλυφθεί συνολικά 60 γαλαξίες.
 
Σύμφωνα με αστρονόμους η κλίμακα του Κενού είναι τέτοια, ώστε «αν ο Γαλαξίας μας βρισκόταν στο κέντρο του, δεν θα γνωρίζαμε ότι υπάρχουν άλλοι γαλαξίες μέχρι τη δεκαετία του 1960».
 
Δεν υπάρχει ασυμφωνία της υπάρξεως του Κενού του Βοώτη και του «καθιερωμένου» κοσμολογικού προτύπου Λ-CDM. Θεωρητικά έχει προταθεί ότι το Κενό αυτό δημιουργήθηκε από τη συγχώνευση μικρότερων κενών, παρόμοια με τη συγχώνευση φυσαλίδων αφρού σε μεγαλύτερες. Αυτή η διαδικασία θα ερμήνευε την ύπαρξη των λίγων γαλαξιών στο εσωτερικό του και την κατανομή τους κατά προσέγγιση σε μία σωληνοειδή περιοχή που διέρχεται από το κέντρο του Κενού..

Φιλόδημος περί θανάτου

Όλες οι ελληνιστικές σχολές, ως γνωστό, θεωρούσαν ότι τα συναισθήματα, οι συγκινήσεις (τα πάθη) οι επιθυμίες, οφείλονται στις πεποιθήσεις. Ότι τα ψυχολογικά προβλήματα (όχι οι ασθένειες όπως η μανιοκατάθλιψη ή η σχιζοφρένεια ή οι ψυχώσεις, δηλαδή βλάβες που τις θεωρούσαν σωματικές – αλλά ό,τι παράγει και αναπαράγει την καθημερινή ανθρώπινη μιζέρια, ό,τι στέκεται εμπόδιο στην ευδαιμονία, αυτά δηλαδή από τα οποία πάσχει η πλειονότητα των ανθρώπων) οφείλονται σε πεποιθήσεις ή τουλάχιστον δεν είναι ανεξάρτητα από τις πεποιθήσεις.

Ένα πολύ απλό παράδειγμα: αν σου κλέψουν κάτι το οποίο δεν έχει για σένα καμία αξία, δεν θα στεναχωρηθείς – ενώ αν το θεωρείς πολύτιμο θα βυθιστείς στο πένθος ή θα εξοργιστείς, θα μισήσεις τον κλέφτη κλπ. Το θέμα λοιπόν είναι πώς αξιολογείς τα πράγματα· τα αξιολογείς με βάση τις ιδέες σου, άρα τα προβλήματά σου επιδέχονται φιλοσοφική θεραπεία. Αυτά σε χοντρές γραμμές.

[Ανοίγω μια παρένθεση για να επισημάνω πως συχνά χρησιμοποιείται καθ’ υπερβολή η έκφραση «φόβος του θανάτου». Ο φόβος του θανάτου δεν είναι πάντα ο κατάλληλος όρος. Τον χρησιμοποιούμε συμβατικά, αλλά και καταχρηστικά. Δεν πρόκειται απλώς και μόνο για «φόβο», ότι δηλαδή φοβάται κανείς την ώρα εκείνη που θα έρθει ο θάνατος να τον βρει ή φοβάται για το τι μπορεί να επακολουθεί.

Ένα αρχαίο ρήμα, που το χρησιμοποιεί και ο Επίκουρος, είναι το δείδω, δέδια, δεδιέναι – εξ ου και το δέος. Το δέος είναι πιο ευρεία έννοια από τον φόβο. Άλλο είναι να λέμε «σε πιάνει δέος με κάτι» και άλλο ότι απλώς το φοβάσαι. Σε κάποιο σημείο λέει ο Επίκουρος, «Ό,τι δεν σε στενοχωρεί όταν είναι παρόν, δεν υπάρχει λόγος να θλίβεσαι όταν το περιμένεις να έρθει» (προσδοκώμενον κενῶς λυπεῖ). Χρησιμοποιεί τη λέξη λυπῶ.

Ή ας πούμε, μια άλλη επικούρεια έκφραση: ἀνύποπτον ο θάνατος. Το ὕποπτον, είναι αυτό το οποίο (όπως λέει το Λεξικό Liddel-Scott) βλέπουμε κατεβάζοντας τα φρύδια ή πλαγίως: ὅν βλέπει τις καταβιβάζων τὰς ὀφρῦς ἢ πλαγίως – το ρήμα είναι ὑφοράω: στραβοκοιτάω θα λέγαμε σήμερα.

Ο Φιλόδημος στην πραγματεία του Περί Θανάτου χρησιμοποιεί πάρα πολύ συχνά τη λέξη δηγμός (πόνος οξύς, δαγκωματιά – σήμερα λέμε, αυτός κάνει δηκτικά σχόλια), καθώς και το ρήμα νύττεσθαι (τρυπώ με αιχμηρό όργανο) – δεν χρησιμοποιεί τον όρο «φόβος του θανάτου».]

Η ιδέα του θανάτου μπορεί να φοβίζει τα μικρά παιδιά και τους θρησκευόμενους που φαντάζονται τιμωρίες μετά θάνατο· στον ενήλικα όμως, εκτός από φόβο προκαλεί απελπισία, λύπη για το ότι ο ίδιος θα αφανιστεί και θα ’ναι ανύπαρκτος για πάντα, άγχος, πόθο για αθανασία και πάει λέγοντας.

Όλοι ξέρουμε τι διαδρομές, τι μονοπάτια μπορούν να ακολουθήσουν μες στο νου μας, τι διαστάσεις μπορούν να αποκτήσουν, τι εμμονές μπορούν να προκαλέσουν –που συχνά δεν βρίσκονται και λόγια να τις περιγράψουν– και πόσο δύσκολο είναι να συμφιλιωθεί κανείς με την ιδέα ότι θα τελειώσει και θα λείψει για πάντα. Και βέβαια, όλοι ξέρουμε πώς δένουν όλα αυτά με τη θρησκευτικότητα και με την ανάγκη για μεταφυσική παρηγοριά. Σε μεγάλο βαθμό οφείλονται σε ένα υπερτροφικό εγώ.

Και υπερτροφικό εγώ δεν έχουν μόνο οι αλαζόνες, οι μεγαλοσχήμονες και οι φαφλατάδες. Θα το βρεις και σε ανθρώπους σεμνούς και χαμηλών τόνων, που αδυνατούν να συμφιλιωθούν με την ιδέα ότι ο θάνατος είναι η ώρα όπου θα πρέπει να καλύψεις μια επιταγή που υπογράφηκε τη στιγμή που γεννήθηκες. Ή με την ιδέα πως δεν είσαι παρά ένα μόριο σκόνης μέσα στο σύμπαν, ένα βιολογικό συμβάν μέσα στη φύση ανάμεσα σε τρισεκατομμύρια άλλα βιολογικά συμβάντα που έχουν υπάρξει και υπάρχουν μέσα στη φύση. Ή απλά να πεις, όπως είπε ο Ιουλιανός ο αυτοκράτορας την ώρα που πέθαινε στα 31 του χρόνια,

«Ήρθε τελικά για μένα η στιγμή, φίλοι μου, ν’ αφήσω αυτή τη ζωή, την οποία επιστρέφω χαρούμενος στη Φύση, σαν τίμιος οφειλέτης».

Ο Ιουλιανός είχε μια –νεοπλατωνικού τύπου– μεταφυσική παρηγοριά. Αντίθετα οι Στωικοί και οι Επικούρειοι δεν είχαν να προσφέρουν μεταφυσική παραμυθία. Η θεραπεία έπρεπε να βασίζεται σε φιλοσοφική/ορθολογική επιχειρηματολογία. Και όφειλε να απαλλάξει το νου από όλα τα παραπάνω εμπόδια που ορθώνονται στο δρόμο για την ευδαιμονία.

Εν πάση περιπτώσει, οι Επικούρειοι αναγνωρίζοντάς τα, όλα τα παραπάνω, ως τα πιο καταστροφικά από τα αρνητικά πάθη, πάσχιζαν απ’ όλες τις μπάντες να τα εξουδετερώσουν. «Σου έχω φράξει όλες τις διόδους», λέει ο επικούρειος Μητρόδωρος. «Πᾶσαν σὴν παρείσδυσιν ἐνέφραξα … (Δηλαδή: δεν τα έχω αφήσει στην τύχη όλα αυτά, και δεν θα μπορέσουν να μπουν μέσα μου να μου φάνε την ψυχή. Δεν είμαι έρμαιο της Τύχης).

«Και σαν έρθει η ώρα να φύγω, θα φτύσω τη ζωή και όσους με ματαιοδοξία προσκολλώνται σ’ αυτήν, θα φύγω απ’ τη ζωή μ’ ένα ωραίο τραγούδι λέγοντας πόσο καλά την έζησα.»

Αυτό προσπαθεί ο Φιλόδημος στην πραγματεία του Περί Θανάτου, αυτό προσπαθεί και ο Λουκρήτιος στο ποίημά του Για τη φύση των πραγμάτων: να «φράξουν όλες τις διόδους».

Η πρωτοτυπία του Λουκρήτιου –αν και το πιο σωστό είναι να πούμε: η εντελώς πρωτοποριακή αντιμετώπιση– του θανάτου, είναι ότι δεν καταγίνεται μόνο με τις συνειδητές έγνοιες μας για το θάνατο, τις θλιβερές σκέψεις που κάνουμε, τις συνειδητές πεποιθήσεις και τις ιδέες που μας διακατέχουν. Αλλά, σε «παγκόσμια πρώτη» θα λέγαμε, άπτονται του υποσυνείδητου. Επιχειρούν να ερμηνεύσουν το «μυστικό κεντρί που κρύβεται μες στην καρδιά» (Λουκρήτιος, Για την φύση των πραγμάτων ΙΙΙ 870).

Ότι οφείλεται στο ότι, ακόμη κι αν πιστεύει κανείς πως ο θάνατος είναι ένα φυσικό γεγονός που ούτως ή άλλως θα συμβεί, και πάλι δε μπορεί να συμφιλιωθεί με την ιδέα. Σίγουρα μπορούμε να μιλάμε για «παγκόσμια πρώτη», μόνο που δεν ξέρουμε αν αυτή είναι του Επίκουρου, που έζησε 250 χρόνια πριν τον Λουκρήτιο, ή του ίδιου του Λουκρήτιου, ο οποίος ωστόσο στο ποίημά του, όπως λέει και ο ίδιος, ακολουθεί κατά πόδας τον Επίκουρο. Λέει τα εξής:

«η πλεονεξία κι η τυφλή φιλοδοξία που εξωθούν τους δύστυχους ανθρώπους να καταπατούν το νόμο, και να πασχίζουν μέρα-νύχτα ν’ αναρριχηθούν στην κορυφή της εξουσίας – τούτες τις πληγές της ζωής, όχι λίγες φορές, τις τρέφει ο φόβος του θανάτου».

Ή πάλι:

«Σπρωγμένοι απ’ αυτόν τον αβάσιμο φόβο, αυγατίζουν το βιός τους με το αίμα των συμπολιτών τους και άπληστοι διπλασιάζουν τα πλούτη τους» (Λουκρ. ΙΙΙ 75)

Κι αυτό γιατί, όπως ακριβώς λέει ο Λουκρήτιος, η συσσώρευση πλούτου κάνει τον κάτοχό του να νιώθει πως παίρνει κάποια απόσταση από το θάνατο ενώ «η μαύρη φτώχεια, αταίριαστη με τη σίγουρη ζωή, μοιάζει να βρίσκεται πιο σιμά στο θάνατο» (ΙΙΙ.59-67). Όλα αυτά είναι ψυχολογικές ερμηνείες που αφορούν στον τρόπο που δρα το υποσυνείδητο. Ένα άλλο, πιο γνωστό απόσπασμα:

«Κάποιον που σκυλοβαριέται να μένει μες στο σπίτι τον βλέπεις να βγαίνει έξω συχνά· και ξαφνικά κάτι τον πιάνει και ξαναγυρνάει σπίτι, γιατί έξω δε νιώθει καθόλου καλύτερα. Ξεκινάει μετά για την εξοχική του βίλα, οδηγώντας ξέφρενα την άμαξα με τ’ άλογά του, θαρρείς κι έχει πιάσει φωτιά η έπαυλη και τρέχει να προλάβει». [Συχνά κι εμείς τα καλοκαίρια καθ’ οδόν βλέπουμε τον άλλο να γκαζώνει στα 130 χλμ την ώρα για να φτάσει στο εξοχικό του, ενώ θα μπορούσε να πηγαίνει με 80]. Και συνεχίζει ο Λ. «Με το που φτάνει στο κατώφλι, αρχίζει να βαριέται και να χασμουριέται ή πέφτει βαρύς να κοιμηθεί ζητώντας λησμονιά στον ύπνο ή πάλι ξεκινά να φύγει γιατί βιάζεται να επιστρέψει στην πόλη.

»Αν μπορούσαν οι άνθρωποι, εκεί που νιώθουν ένα βάρος να τους πλακώνει την ψυχή και να τους εξουθενώνει, να συλλάβουν τα αί­τιά του και να μάθουν από τι προέρχεται τούτος ο όγκος του κακού που τους έχει κάτσει στο στήθος, τότε δεν θα έκαναν τη ζωή που τόσο συχνά τους βλέπουμε να κάνουν τώρα, όπου δεν ξέρουν τι θέ­λουν, και διαρκώς ζητούν ν’ αλλάξουν τόπο, θαρρείς και μπορούν έ­τσι να ρίξουν χάμω το φορτίο τους.

»Έτσι προσπαθεί ο καθένας να ξεφύγει από τον εαυτό του· μα πα­ρά τις προσπάθειες, ξέρουμε ότι δεν κατορθώνει ποτέ να δραπετεύ­σει, μένει δεμένος με τον εαυτό του και τον μισεί· κι αυτό γιατί εί­ναι ένας άρρωστος που δεν ξέρει την αιτία της αρρώστιας του· γιατί αν την έβλεπε, θα παρατούσε όλα τ’ άλλα και θα φρόντιζε πάνω απ’ όλα να κατανοήσει τη φύση των πραγμάτων».

Με τέτοιες λεπτές ψυχολογικές ερμηνείες και διαγνώσεις που συσχετίζουν με την ιδέα του θανάτου ένα μεγάλο αριθμό δραστηριοτήτων, o μαθητής αποκτά μια επίγνωση, κι αυτό είναι ήδη ένα βήμα προόδου προς τη θεραπεία.

Για τη θεραπεία, οι Επικούρειοι επιστρατεύουν μια μεγάλη γκάμα επιχειρημάτων (άλλοτε η επιχειρηματολογία έχει αυστηρώς ορθολογικό χαρακτήρα, άλλοτε πάλι χρησιμοποιεί ρητορικά και λογοτεχνικά σχήματα). Δεν επιτρέπει η οικονομία αυτής της ομιλίας να τα παραθέσουμε, πόσο μάλλον να τα αναπτύξουμε.

Ενδεικτικά μόνο να αναφέρω ένα από αυτά, το λεγόμενο «επιχείρημα της συμμετρίας»:

Αιώνες, άπειρο χρόνο προτού γεννηθούμε, δεν υπήρχαμε, και δεν μας πείραζε καθόλου αυτό, ακριβώς επειδή δεν υπήρχαμε. Το ίδιο, και μετά το θάνατό μας, δεν θα υπάρχουμε και δεν θα μας πειράζει καθόλου αυτό, ακριβώς επειδή πάλι δεν θα υπάρχουμε.

Ή πάλι, μια ρητορικού χαρακτήρα επιχειρηματολογία που μας προτρέπει να αναλογιστούμε το θάνατο τόσων και τόσων σπουδαίων ανθρώπων συγκρίνοντας τον εαυτό μας με τους ανθρώπους αυτούς. Λέει για παράδειγμα ο Λουκρήτιος:

«Ακόμη κι ο Επίκουρος, σαν έφτασε το φως της ζήσης του στο τέρμα, πέθανε κι αυτός – αυτός που με το πνεύμα του ξεπέρασε τους πάντες κι έσβησε όλους τους σοφούς, σαν ήλιος που ανατέλλει και σβήνει τ’ αστέρια. Ποιος είσαι εσύ που θ’ απορήσεις και θ’ αγα­νακτήσεις για το θάνατό σου, εσύ, ένας ζωντανός νεκρός σχεδόν, που το μεγαλύτερο κομμάτι της ζωής σου το χαράμισες στον ύπνο και ροχαλίζεις ξυπνητός και βλέπεις όνειρα διαρκώς με το νου τα­ραγμένο από αναίτιους φόβους, ανίκανος να βρεις την αιτία του κα­κού όταν οι έγνοιες σε συνθλίβουν από παντού κι εσύ παραδέρνεις μέσα στις πλάνες του μυαλού σου;»

Ο Φιλόδημος στο Περί θανάτου καταπιάνεται με λογιών-λογιών περιπτώσεις, εύκολες και δύσκολες, π.χ. την περίπτωση όπου θλίβεται κάποιος γιατί καταδικάστηκε άδικα σε θάνατο, ή τον πονάει η σκέψη ότι δεν θα τον θυμάται κανείς, ή ότι θα πεθάνει μακριά από την πατρίδα και τους αγαπημένους του, ή ότι θα πεθάνει άσημος, και πάει λέγοντας.

Λέει ακόμη, μεταξύ αστείου και σοβαρού, για την περίπτωση που κάποιος στεναχωριέται που θα πεθάνει χωρίς ν’ αφήσει απογόνους, και έτσι θα χαθεί το όνομά του (22.10).

«Κοιμήσου ήσυχος, το όνομά σου θα το έχουνε μυριάδες, για να μη πω αμέτρητοι συνονόματοί σου» (καθεύδειν ἔξεστιν ἐπ’ ἀμφότερα. μυρίων, μᾶλλον δ’ ἀπείρων τοῖς αὐτοῖς ὀνόμασιν προσαγορευθησομένων).

Ή για κάποιον που στεναχωριέται γιατί δεν έχει δικά του παιδιά να αφήσει την περιουσία του, και οι κόποι μιας ζωής θα πάνε σε κάποιους άλλους που θα την κληρονομήσουν (24.1):

«Μα τόσες και τόσες φορές, δεν συμβαίνει να είναι πιο ευχάριστο να αφήνει κάποιος την περιουσία του οπουδήποτε αλλού παρά σε συγκεκριμένα τέκνα!». (Λέει δηλαδή, πού ξέρεις ότι τα παιδιά που θα είχες θα ήταν τόσο εντάξει ώστε να τους αξίζει να σε κληρονομήσουν;). Χώρια που αυτοί οι άλλοι που θα σε κληρονομήσουν μπορεί να μην είναι ούτε φαύλοι ούτε ανάξιοι. (χωρὶς τοῦ μηδὲ φαύλους εἶναι μηδὲ ἀναξίους ἐνίοτε τοὺς κληρονομήσοντας). Αν πάλι είναι παλιάνθρωποι, μπορείς να πάρεις προφυλάξεις και να τα αφήσεις σε καλούς ανθρώπους και σε φίλους. Αν πάλι δεν έχεις τέτοιους, τότε, και μόνο γι’ αυτό το λόγο, είσαι αξιολύπητος, κι όχι επειδή…»– εδώ κόβεται το απόσπασμα, ο πάπυρος είναι κατεστραμμένος.

Μόνο σε δύο περιπτώσεις αναγνωρίζει ότι είναι φυσικό να θλίβεται κανείς που θα πεθάνει. Εδώ μάλιστα έχουμε να κάνουμε με μια εξέλιξη και εκλέπτυνση της θέσης του Επίκουρου ότι ο θάνατος δεν μας αφορά.

Αναγνωρίζει ότι το να αφήνεις πίσω σου γονείς ή παιδιά ή σύζυγο ή άλλους δικούς σου ανθρώπους που θα βρεθούν σε πολύ δύσκολη θέση (ἐν συμφοραῖς ἐσομένους) ύστερα από τον θάνατό σου ή ότι θα τους λείψουν τα αναγκαία, είναι φυσικότατο (ακριβώς αυτή τη λέξη χρησιμοποιεί, φυσικώτατον) σε κάθε λογικό άνθρωπο, περισσότερο από καθετί άλλο να φέρνει πόνο και δάκρυα. (Θέματα όπως αυτό, οι Στωικοί τα αντιμετώπιζαν διαφορετικά· η θέση τους συνοψιζόταν στο εξής: Αυτά που σου συμβαίνουν δεν εξαρτώνται από τη βούλησή σου, είναι «ἀπροαίρετα», άρα δεν φέρεις ευθύνη, επομένως δεν σε αφορούν· εφ’ όσον δεν περνάει από το χέρι σου να αλλάξεις την κατάσταση και δεν σου παρέχεται πεδίο ώστε να ασκήσεις την αρετή, δεν έχεις κανένα λόγο να θλίβεσαι…).

Η δεύτερη περίπτωση είναι το να πεθαίνει κάποιος πρόωρα, προτού προλάβει να αφομοιώσει και να ενστερνιστεί την επικούρεια φιλοσοφία. Ο Φιλόδημος παραδέχεται ότι είναι φυσικό να νιώσει κάποιος πόνο αν πρέπει να πεθάνει προτού κατακτήσει την τέλεια ευδαιμονία μέσω της φιλοσοφίας. Αλλά και αφού το πετύχει αυτό, πάλι χρειάζεται κάποιο, μικρό έστω, χρονικό διάστημα: ποσὸν χρόνον ἐπιζήσαντι.

Δεν προσδιορίζει πόσος χρόνος είναι αυτό. Κάποιοι μελετητές πάντως έχουν την άποψη ότι εδώ ο Φ. κάνει ένα είδος παραχώρησης. Φυσικά δεν παρεκκλίνει από την κύρια γραμμή. Κλείνει την πραγματεία του ως εξής:

Φιλόδημος Περί θανάτου (37.18): Το να καταλαβάνεσαι εξ απίνης και να συγκλονίζεσαι όταν ζυγώνει ο θάνατος, θαρρείς και συμβαίνει κάτι απροσδόκητο και παράδοξο, είναι ηλιθιότητα, συμβαίνει όμως έτσι με τον περισσότερο κόσμο, που δεν ξέρει πως ο καθένας άνθρωπος, ακόμα κι αν είναι πιο δυνατός κι από τους Γίγαντες, ἐφήμερός ἐστιν ως προς τη ζωή και το θάνατο, και του είναι άδηλο, όχι μόνο το αύριο αλλά και η αμέσως επόμενη στιγμή.

Γιατί σε ό,τι αφορά στο θάνατο όλοι μας ἀτείχιστον πόλιν οἰκοῦμεν και τα πάντα είναι γεμάτα από αιτίες που τον προκαλούν – τόσο επειδή τέτοια είναι η φυσική μας σύσταση έτσι αδύναμοι που είμαστε και η ψυχή εύκολα μπορεί να εκπνεύσει, όσο και επειδή το περιβάλλον μας σε συνδυασμό με την τύχη παράγει αναρίθμητα αίτια της διάλυσής μας, και μάλιστα πολύ συχνά σε χρόνο dt (differential of time). Με την ταχύτητα της σκέψης (ἅμα νοήματι).

Βάλε ακόμη και την κακία των ανθρώπων που επιφέρει ακόμη περισσότερα αίτια θανάτου, ένα σωρό, που δυσκολεύεσαι και να τα φανταστείς. Οπότε, εκτός κι αν είσαι κανένας τιποτένιος (εὐτελέστατος), θα σου φανεί παράδοξο όχι το ότι πεθαίνει κάποιος αλλά το ότι μένει ζωντανός για κάποιο χρονικό διάστημα, κι αν μάλιστα φτάσει ως τα γεράματα, θα σου φανεί και αφύσικο. Όμως υπάρχουν κάποιοι τόσο άσχετοι με την ανθρώπινη ζωή (ο Φ. τους λέει πάροικους της ζωής, δηλ. ξένους), κι όχι μόνο απλοί άνθρωποι του λαού αλλά και μεταξύ των λεγομένων φιλοσόφων.

Ο άλλος προγραμματίζει να ζήσει τόσα χρόνια στην Αθήνα για να ικανοποιήσει τη φιλομάθειά του, κι άλλα τόσα για να επισκεφτεί διάφορα μέρη της Ελλάδας και άλλων βαρβαρικών χωρών –όποια μέρη μπορεί να επισκεφθεί τελοσπάντων–, κι άλλα τόσα για διαλέξεις στην πόλη του κλπ. και για τις συναναστροφές του και πάει λέγοντας — και ξαφνικά, αόρατη, κρυμμένη η αναγκαιότητα έρχεται και του αφαιρεί τις μεγάλες ελπίδες.

Όποιος έχει μυαλό όμως, έχοντας ήδη αποκτήσει ό,τι αρκεί για να εξασφαλίζει με αυτάρκεια τον ευδαίμονα βίο, ευθύς αμέσως μετά, στην υπόλοιπη ζωή του περπατάει ἐντεταφιασμένος (ενν. προετοιμασμένος για τον τάφο) κι η κάθε μία μέρα είναι γι’ αυτόν κέρδος ίσο με μια ολόκληρη ζωή· κι όταν τούτη η ημέρα πάει να του αφαιρεθεί, αυτός ούτε εντυπωσιάζεται με τα όσα του συμβαίνουν ούτε τα ακολουθεί σαν κάποιος που υστερεί ως προς τον άριστο βίο, μόνο τραβά μπροστά, έχοντας δεχτεί τον επιπλέον χρόνο που του χαρίστηκε σαν κάποιος που του έλαχε μια σπάνια καλοτυχία και ευχαριστεί –ή ευγνωμονεί– τις περιστάσεις. [Εδώ μπορούμε να παραβάλουμε τον Επίκουρο, την Κύρια Δόξα 20: η διάνοιά μας, έχοντας εκτιμήσει σωστά τον σκοπό και τα όρια του σώματός μας και έχοντας διαλύσει τις ανησυχίες μας περί αιωνιότητας, ετοίμασε την τέλεια ζωή και δεν έχει πια ανάγκη τον άπειρο χρόνο. Δεν αποφεύγει την ηδονή αλλά ούτε, όταν οι περιστάσεις οδηγούν στην έξοδο από τη ζωή και όταν φτάνει στο τέλος της, δεν είναι λειψή ως προς τον άριστο βίο.]

Αντίθετα –συνεχίζει ο Φ.– ο κάθε κηφηνώδης (νωθρός πνευματικά) τύπος, ακόμη κι όταν γεράσει ούτε που αναλογίζεται ότι η ιδιοσυστασία μας είναι φθαρτή και θνητή και το θεωρεί εύλογο να λέμε πως είναι παράδοξο να βλέπουμε ένα γέρο καπετάνιο στα καράβια ή ένα γέροντα τύραννο αλλά όχι παράδοξο γενικά το να βλέπουμε γέρους ζωντανούς. Κι ακόμη κι όταν έχει πέσει επιδημία κι αρρωστήσει, αυτός δεν προσμένει το θάνατο αλλά μες στην γενικότερη σύγχυσή του δεν χάνει την ελπίδα της αθανασίας – και τον βλέπουμε να σκάει απ’ το κακό του για δυο χάλκινα νομίσματα, και να ρίχνει τα θεμέλια κτιρίων που δεν γίνεται να χτιστούν ούτε σε χίλια χρόνια.

Κανείς δεν θα ’λεγε πως τα πάθη αυτά διαφέρουν από το να νομίζουμε πως γυάλινα και κεραμικά σκεύη που τσουγκρίζονται συνεχώς με άλλα από σκληρό μέταλλο θα παραμένουν άθραυστα. Αλλά τέτοιοι άνθρωποι είναι φανερό πως απωθούν την ιδέα του θανάτου και πως είναι κολλημένοι στη ζωή επειδή τους πιάνει φρίκη με τον θάνατο κι όχι επειδή η ζωή τους είναι γλυκιά.

Κι όταν πια είναι ξεκάθαρη η όψη του θανάτου, τους φαίνεται σαν κάτι παράδοξο, και για το λόγο αυτό δεν αντέχουν ούτε τη διαθήκη τους να γράψουν, νιώθουν περικυκλωμένοι και πως τους βρήκε διπλή συμφορά για να χρησιμοποιήσουμε την έκφραση του Δημόκριτου. Αντίθετα, όσοι έχουν σώας τας φρένας, ακόμη κι αν για κάποια αιτία δεν βάζουν με το νου τους πως σύντομα θα φτάσουν στο τέρμα της ζωής τους, όταν τελικά βλέπουν καθαρά να ζυγώνει το τέλος, τότε αυτοί, μ’ ένα τρόπο που δεν μπορεί να περιγραφτεί στους αδαείς (ἀρρήτως τοῖς ἀγνοοῦσιν) διέρχονται –κάνουν μια βαθιά επισκόπηση (περιοδεύσαντες ὀξύτατα, ίσως μπορούμε να το μεταφράσουμε “αναλογίζονται έντονα”) το γεγονός ότι έχουν απολαύσει τα πάντα, όσο και το ότι θα έχουν πλήρη απώλεια αίσθησης με το θάνατο, κι έτσι ξεψυχούν ατρόμητοι…

Αρχαϊκή Επική Ποίηση: Ύμνος στη Δήμητρα

Γραμματολογικά στοιχεία

Από τα πολλά και αμφισβητούμενα γραμματολογικά ζητούμενα του «Ύμνου στη Δήμητρα» σημειώνονται μόνον ελάχιστα, τα σχεδόν βέβαια:
 
Αδιάγνωστο παραμένει το όνομα του ποιητή του, είναι όμως πιθανή η καταγωγή του από την Ελευσίνα και σίγουρη η προσωπική του σχέση με τα Ελευσίνια Μυστήρια. Πάντως, ενώ το ποίημα αφορμάται από τα Ελευσίνια Μυστήρια και προϋποθέτει τις τελετές τους, ο βασικός του τρόπος παραμένει "κοσμικός" - ο ύμνος είναι συνθεμένος όχι τόσο για τους μυημένους όσο για το ευρύ κοινό της αρχαϊκής εποχής, το οποίο γνώριζε καλά την επική ποίηση (ηρωική, θεογονική και υμνολογική).
 
Όσο κι αν αμφισβητήθηκε παλαιότερα η ενότητα του ποιήματος (θεωρήθηκε κι αυτό συμπίλημα περισσότερων ποιημάτων), σήμερα θεωρείται πλέον δεδομένη. Και, μολονότι η χειρόγραφη παράδοση του κειμένου δεν είναι πλούσια ούτε και άψογη (υπάρχουν κάποια χάσματα στα λίγα χειρόγραφα), μας επιτρέπει εντούτοις να παρακολουθήσουμε απρόσκοπτα τον εξελισσόμενο μύθο.
 
Τέλος, ο «Ύμνος στη Δήμητρα» θεωρείται ότι βρίσκεται πιο κοντά στην ποίηση του Ησιόδου από όλα τα άλλα ποιήματα της συλλογής. Επίσης, έχει αρκετά κοινά γνωρίσματα με τον «Ύμνο στην Αφροδίτη», γεγονός που υποδεικνύει μια χρονολογική συγγένεια ανάμεσα στα δύο έργα. Με βάση αυτή τη συσχέτιση και με βάση τα γλωσσικά, λογοτυπικά και πραγματολογικά στοιχεία του ύμνου, ευνοείται η χρονολόγησή του προς το τέλος του 7ου αι. π.Χ., λίγο πριν από το 610 π.Χ., ή στις αρχές του 6ου αι. π.Χ.
 
Δομή και θέματα
 
Από παραδειγματική και συνταγματική άποψη ο Ύμνος στη Δήμητρα δεν παρουσιάζει μεγάλες εκπλήξεις: υπακούει στο τριαδικό σχήμα της "επίκλησης", της "διήγησης" και της "παράκλησης". Η αφήγηση αρθρώνεται σε τρία κεφάλαια: το πρώτο αφιερώνεται στην αρπαγή της Περσεφόνης (στ. 4-32), το δεύτερο στην αναζήτησή της από τη Δήμητρα (στ. 33-437), το τρίτο στην υπό όρους επιστροφή Κόρης και Μητέρας στον Όλυμπο (στ. 438-489). Η ροή της διήγησης παρακολουθεί τον τύπο της επικής οἴμης, δηλαδή του δρόμου, είναι, επομένως, καταρχήν ευθύγραμμη, δίχως χρονολογικές ανακολουθίες. Ωστόσο δεν λείπουν κάποιες προβολές στο μέλλον, που διαταράσσουν προσώρας τη συνέχεια της διήγησης - και, κυρίως, προς την έξοδο του ύμνου, η διηγηματική ευθεία καμπυλώνεται, τείνει να γίνει κύκλος, καθώς πρόσωπα, θέματα και χώροι της αρχής του ποιήματος επανέρχονται στο τέλος του.
 
Από τα μορφολογικά στοιχεία του ύμνου που τον χαρακτηρίζουν και τον καθιστούν αξιέπαινο ξεχωρίζουν οι διηγητικές περιγραφές, όπου κυριαρχεί η λυρική περιπάθεια. Μάλιστα τα λυρικά στοιχεία διεισδύουν και στην αφήγηση της δράσης, "νοθεύοντας" έτσι το γνωστό μας επικό ύφος. Στατιστική, εξάλλου, έξαρση (πάντα σε σχέση με το έπος) παρουσιάζουν και οι κάθε λογής λόγοι του ύμνου: μονόλογοι και διάλογοι, πλάγιοι και ευθείς. Αν η δράση αντιστοιχεί στην κίνηση και οι περιγραφές στη στάση ή στην ανακοπή της δραστικής αφήγησης, τότε οι λόγοι ορίζουν, μέσα στη σύνταξη του ποιήματος, την "κατάσταση", στον βαθμό που ανοίγουν τον ορίζοντα προς τον εσωτερικό κόσμο των υποκειμένων της διήγησης: στα συναισθήματά τους και στις θυμικές τους αντιδράσεις. "Κίνηση - στάση - κατάσταση", αυτό το τριαδικό σχήμα προβάλλει ήδη καθαρά στον ύμνο και καθιερώνεται.
 
Καθώς το ποίημα εξελίσσεται, διασταυρώνονται μεταξύ τους δύο άξονες χώρου και χρόνου: ο ένας είναι κάθετος, ο άλλος οριζόντιος. Ο κάθετος άξονας συνδέει τον ουρανό ή τον Όλυμπο με τον Άδη, ανήκει στους θεούς και αγνοεί τη διαίρεση του χρόνου σε παρελθόν, παρόν και μέλλον. Αντίθετα, ο οριζόντιος άξονας ορίζει για λίγο την επίγεια αποπλάνηση της Περσεφόνης, και κυρίως την επίγεια περιπλάνηση της Δήμητρας, όπου η θεά σμίγει με τους ανθρώπους. Στον ανθρωπολογικό αυτόν άξονα ο χρόνος μερίζεται σε παρελθόν, παρόν και μέλλον, ευνοώντας έτσι την ανάπτυξη της διήγησης. Ασφαλώς δεν είναι τυχαίο ότι η διήγηση περατώνεται όταν η έκπτωση της Δήμητρας από τον κάθετο, θεολογικό άξονα στον ανθρωπολογικό και οριζόντιο διορθώνεται· όταν η θεά επιστρέφει στον Όλυμπο, όπου κυριαρχεί το αδιαίρετο παρόν, μέσα στο οποίο τίποτε δεν μπορεί πια να συμβεί, εκτός από την αιώνια ευτυχία.
 
Κατά μία άποψη, οι «Ομηρικοί ύμνοι» καλύπτουν το κενό μεταξύ θεογονικής ποίησης και ηρωικού έπους. Ειδικότερα, η πλοκή του «Ύμνου στη Δήμητρα» μπορεί να θεωρηθεί ως επέκταση των τριών στίχων που ο Ησίοδος αφιερώνει στη θεά (Θεογ. 912-914): η συναίνεση του Δία στην αρπαγή της Περσεφόνης από τον Άδη (στ. 3) θέτει την πλοκή σε κίνηση, που οδηγεί στην ενσωμάτωση του Κάτω Κόσμου στο πεδίο κυριαρχίας του Δία· επιπλέον, η σύμφωνη γνώμη του για την εναλλασσόμενη παραμονή της κόρης στον κάτω και πάνω κόσμο (στ. 460-469) παρέχει τη συμβιβαστική λύση που επαναφέρει τη Δήμητρα στην Ολύμπια τάξη. Ο «Ύμνος στη Δήμητρα», αν και προβάλλει το θεμελιώδες χάσμα μεταξύ θεών και θνητών, μοιάζει να μετριάζει την απολυτότητα της ανθρώπινης φθαρτότητας με τη σύσταση από τη θεά της Ελευσίνιας λατρείας της, που προσφέρει στους μυημένους της την ελπίδα για μια καλύτερη ζωή μετά θάνατον (στ. 480-482).

Κείμενα

 
(α) Η αρπαγή της Περσεφόνης, στ. 1-87
 
Τη Δήμητρα -θεά καλλίκομη, σεμνή- θα υμνήσω,
την ίδια και την κόρη της με τα λεπτά σφυρά·
ο Αϊδωνεύς την άρπαξε, ο Ζευς τού την εχάρισε,
βαρύχτυπος, βροντόφωνος· κι από τη Δήμητρα, οπού κρατεί
χρυσό σπαθί κι ωραίους καρπούς,
τη χώρισε, την ώρα που έπαιζε με τις βαθύκολπες Ωκεανίδες.
Μαζεύοντας λουλούδια, ρόδα και κρόκο,
όμορφους μενεξέδες σε μαλακό λιβάδι,
κρίνα, υάκινθο και νάρκισσο - η Γη τον έσπειρε τον νάρκισσο,
δόλο της Κόρης με το πρόσωπο ανθισμένο,
γιατί ο Δίας το θέλησε, κάνοντας χάρη στον Πολυδέκτη.
Έλαμπε ο νάρκισσος, θαύμα και θέαμα σε όλους όσοι τον είδαν,
αθάνατοι θεοί και άνθρωποι θνητοί·
από την ίδια ρίζα φύτρωναν μοσχομυρίζοντας άνθη εκατό -
γέλασε τότε ο ουρανός απέραντος από ψηλά,
η γη ολάκερη και τ' αλμυρό το κύμα της θαλάσσης.
Θαμπώθηκεν κι η Κόρη κι έσκυψε, απλώνοντας τα δυο της χέρια,
να πιάσει του κόσμου αυτό το χάρμα.
Ξάφνου ανοίγει η γη, στο Νύσιο πεδίο,
από βαθιά έγινε πλατιά, κι ανέβηκε ο βασιλιάς του κάτω κόσμου
με τα άλογά του αθάνατα, ο πολυώνυμος του Κρόνου γιος.
Βίαια την άρπαξε, την έσυρε επάνω στο χρυσό του άρμα, ολοφυρόμενη,
ενώ η φωνή της κατακόρυφη αντηχούσε,
καλώντας τον πατέρα της Κρονίδη, μέγα και πρώτον.
Κι όμως κανείς δεν βρέθηκε, αθάνατος ή και θνητός,
ν' ακούσει την κραυγή της,
μήτε λαμπρόκαρπες οι Ελιές.
Μόνον η θυγατέρα του Περσαίου -φίλη καλή, φίλη πιστή- αυτή
την άκουσε μες στη σπηλιά της, η Εκάτη με το μαγνάδι της πυκνό.
Κι ο Ήλιος βασιλεύοντας, ο γιος του Υπερίονα λαμπρός,
συνάκουσε κι αυτός της Κόρης την επίκληση,
καθώς παρακαλούσε τον πατέρα της Κρονίδη -
απόμακρος απ' τους λοιπούς θεούς, καθόταν
σε κατάμεστο ναό και τις καλές θυσίες των πιστών χαιρόταν.
Όμως εκείνην, με του Διός τη συγκατάθεση, την έσερνε άθελά της,
πολυσημάντορας και πολυδέκτης, μ' άλογα αθάνατα,
ο πολυώνυμος του Κρόνου γιος.
Όσο θωρούσε η Κόρη έναστρο τον ουρανό και το βαθύ ψαρίσιο πέλαγος,
όσο τη λάμψη έβλεπε του ήλιου· ελπίζοντας
να ξαναδεί τη σεβαστή της μάνα, το γένος των αθάνατων θεών·
η ελπίδα ζέσταινε τον σκοτισμένο μεγαλόψυχό της νου,
κι αντήχησαν βουνοκορφές και βάθη της θαλάσσης
απ' την αθάνατη φωνή της.
Ώσπου την άκουσε η σεμνή μητέρα της -σφάζει
την άμοιρη καρδιά της πόνος,
τον κεφαλόδεσμο, που τα θεσπέσια στόλιζε μαλλιά της,
τον σχίζει με τα χέρια της,
ρίχνει στους ώμους της τον μαύρο πέπλο, σαν το πουλί
ορμά γυρεύοντας, στεριά και θάλασσα, την Κόρη.
Όμως κανείς δεν ήθελε να της προδώσει την αλήθεια,
ούτε θεός ούτε θνητός,
κανείς δεν φανερώθηκε οιωνός,
για να της φέρει αληθινό μαντάτο.
Μέρες εννιά, νύχτες εννιά περιπλανήθηκε στη γη η σεβαστή Δηώ,
στα χέρια της βαστώντας αναμμένες δάδες·
την αμβροσία δεν γεύτηκε, το νέκταρ το γλυκό δεν το δοκίμασε,
δεν έλουσε το σώμα της, στη θλίψη βουτηγμένη.
Κι έφεξε η μέρα η δέκατη, προβάλλοντας λαμπρή η Αυγή·
τότε την συναπάντησε, κρατώντας το δικό της φως
στα χέρια της η Εκάτη,
έτοιμη να της πει την είδηση,
και την προσφώνησε μιλώντας·
«Δήμητρα σεβαστή, που φέρνεις και χαρίζεις στου κύκλου τα γυρίσματα
τους ώριμους καρπούς,
ποιός τάχα ουράνιος θεός, ποιός άνθρωπος θνητός
την Περσεφόνη σου άρπαξε, μαυρίζοντας τον νου σου;
Αν τη φωνή της άκουσα, όμως τα μάτια μου τον ένοχο ποιός ήταν δεν τον είδαν.
Βιάστηκα να σου πω την πάσα αλήθεια».
Έτσι της μίλησε η Εκάτη, εκείνη δεν της αποκρίθηκε,
καλλίκομη της Ρέας η θυγατέρα·
μόνον μαζί της χίμηξε, κρατώντας με τα χέρια της δαδιά αναμμένα,
ώσπου πλησίασαν τον Ήλιο, επόπτη ανθρώπων και θεών,
σταμάτησαν αντίκρυ στ' άλογά του,
και τότε ρώτησε η σεμνή θεά:
«Ήλιε σεβάσου με, εσύ τουλάχιστον, μια θεά·
αν κάποτε, με λόγο ή έργο, γιάτρεψα την καρδιά και την ψυχή σου·
έχω μια κόρη σπλάχνο μου, γλυκό λουλούδι, ομορφιά αξεπέραστη·
την άκουσα, φωνή σπαρακτική να σχίζει τον λαμπρό αιθέρα,
σαν να τη βίαζαν, μόνον που δεν την είδα με τα μάτια μου·
ωστόσο εσύ, που όλη τη γη και τα βαθιά πελάγη
με τις ακτίνες σου τα πάντα βλέπεις πεντακάθαρα,
μίλα και πες μου ειλικρινά,
ποιός, αν ίσως είδες, το κορίτσι μου το χώρισε
από μένα; ποιός, δίχως να τον θέλει,
το πήρε με τη βία,
κι έγινε αμέσως άφαντος,
θεός ή άνθρωπος θνητός;».
Έτσι τού μίλησε, κι εκείνος την προσφώνησε μιλώντας,
ο γιος του Υπερίονα·
«Δήμητρα Άνασσα, θυγατέρα της καλλίκομης Ρέας,
ό,τι ζητάς θα μάθεις·
γιατί πολύ σε σέβομαι και σε λυπάμαι,
καθώς βαριά η θλίψη σε σκοτίζει
για την καλλίσφυρή σου κόρη.
Άλλος κανείς δεν είναι ο ένοχος, εξόν ο Δίας που τα νέφη συννεφιάζει,
αυτός την έδωσε γυναίκα στον αυτάδελφό του,
να την κοιμάται και να τον ζεσταίνει·
εκείνος την κατέβασε στο ζοφερό σκοτάδι,
την άρπαξε με τ' άρμα του, την έσυρε με τ' άλογά του,
κι ας έβγαλε κραυγή μεγάλη εκείνη.
Όμως θεά, τον γοερό σου θρήνο τώρα πάψε,
δεν ωφελεί σε τίποτε να δίνεσαι έτσι στην άμετρή σου οργή.
Δεν είναι εξάλλου αταίριαστος γαμπρός
ένας αθάνατος πολυσημάντορας ο Αϊδωνεύς, ο αδελφός σου,
φύτρα της ίδιας μάνας, σπόρος του πατέρα σου.
Το ξέρεις, όταν ο κόσμος στην αρχή στα τρία μοιράστηκε,
εκείνου του 'πρεπε αυτή η τιμή, του έλαχε
ο κάτω κόσμος, νά 'ναι ο ένοικος κι ο άρχοντάς του».
 
(β) Η ίδρυση των Ελευσινίων μυστηρίων, στ. 459-495
 
Κι η Ρέα με το λαμπρό πέπλο αυτά της είπε:
Έλα, παιδί μου. Σε καλεί ο Ζευς, που βαριά χτυπάει
και το βλέμμα του πέρα για πέρα απλώνει,
στη συντροφιά των θεών να 'ρθείς, και τιμές υποσχέθηκε
να σου δώσει ανάμεσα στους αθάνατους θεούς όποιες θα 'θελες
και με ένα νεύμα του δέχτηκε, για χάρη σου,
η κόρη κάθε χρόνο, στο γύρισμά του,
το τρίτο μέρος να περνάει στο θολό σκοτάδι,
τα δυο όμως κοντά σε σένα και τους άλλους αθανάτους.
… Και συμφώνησε με του κεφαλιού του ένα νεύμα.
Αλλ' εμπρός, παιδί μου, κοίτα να υπακούσεις και μην πολύ
το τραβάς στο θυμό σου με τον μαυροσύννεφο γιο του Κρόνου.
Και γρήγορα κάνε να ξεπεταχτεί καρπός
που ζωή δίνει στους ανθρώπους. Αυτά είπε
και δεν παράκουσε η καλλιστέφανη Δήμητρα, αλλά γρήγορα
τον καρπό έκανε να ξεπροβάλει απ' τα παχιά χωράφια.
Και όλη η πλατιά γη από φύλλα και άνθη ξεχείλισε.
Κι αυτή στους βασιλιάδες πήγε που με το νόμο κυβερνάνε,
και στον Τριπτόλεμο έδειξε και στον Διοκλή τον αλογατάρη
και στον Εύμολπο
και στο παλικάρι τον Κελεό, του λαού τον ηγέτη,
πώς σωστά τις ιερουργίες να κάνουν
και τους δίδαξε λατρείες εξευμενιστικές, όργια καλά, σεβαστά.
Και το πώς είναι αυτά, θα το προσπεράσουμε.
Ούτε θα το μάθουμε ούτε θα το διαλαλήσουμε.
Φραγμό βάζει στη λαλιά το μέγα προς τους θεούς σέβας.
Μακάριος από τους γήινους ανθρώπους όποιος τά 'χει αυτά δει.
Και όποιος με τις ιερουργίες σχέση δεν έχει,
αυτός που αμέτοχος είναι, ποτέ με εκείνους όμοια
τύχη δεν θά 'χει, όταν θα χάνεται στων σκοταδιών τη σαπίλα.
Αφού λοιπόν όλ' αυτά ταχτοποίησε η μεγάλη θεά, κίνησε
κι έφτασε στον Όλυμπο, στη συντροφιά των άλλων θεών.
Και κατοικούνε εκεί, κοντά στο Δία που χαίρεται τον κεραυνό,
επιβλητικές και σεβαστές. Και ευτυχισμένος είναι
από τους γήινους ανθρώπους,
όποιος τη χάρη εκείνες τού κάνουν να τον αγαπάνε,
και γρήγορα στο τζάκι πλάι να κάθεται, στο μεγάλο σπίτι,
του στέλνουν τον Πλούτο,
που στους ανθρώπους τούς θνητούς την αφθονία δίνει.
Αλλά σεις τώρα,
της μυρωμένης Ελευσίνας που ορίζετε τη χώρα
και την Πάρο την περίβρεχτη και τον Άντρωνα με τα βράχια,
δέσποινα σεπτή, που λαμπρά δώρα και τις εποχές του χρόνου
φέρνεις, Δηώ, βασίλισσα,
κι εσύ η κόρη, η πανέμορφη Περσεφόνη,
γι' αυτή μου την ωδή, αξιώστε με ζωή νά 'χω
όπως η καρδιά μου την επιθυμεί.
Κι εγώ και σ' άλλο πάλι για σας τις δυο θα μιλήσω τραγούδι.