Πέμπτη 14 Μαΐου 2020

ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ - Ἡλέκτρα (364-400)

ΟΡ. πρὸς θεῶν, ὅδ᾽ ἁνὴρ ὃς συνεκκλέπτει γάμους
365 τοὺς σούς, Ὀρέστην οὐ καταισχύνειν θέλων;
ΗΛ. οὗτος κέκληται πόσις ἐμὸς τῆς ἀθλίας.
ΟΡ. φεῦ·
οὐκ ἔστ᾽ ἀκριβὲς οὐδὲν εἰς εὐανδρίαν·
ἔχουσι γὰρ ταραγμὸν αἱ φύσεις βροτῶν.
ἤδη γὰρ εἶδον ἄνδρα γενναίου πατρὸς
370 τὸ μηδὲν ὄντα, χρηστὰ δ᾽ ἐκ κακῶν τέκνα,
λιμόν τ᾽ ἐν ἀνδρὸς πλουσίου φρονήματι,
γνώμην δὲ μεγάλην ἐν πένητι σώματι.
[πῶς οὖν τις αὐτὰ διαλαβὼν ὀρθῶς κρινεῖ;
πλούτωι; πονηρῶι τἄρα χρήσεται κριτῆι.
375 ἢ τοῖς ἔχουσι μηδέν; ἀλλ᾽ ἔχει νόσον
πενία, διδάσκει δ᾽ ἄνδρα τῆι χρείαι κακόν.
ἀλλ᾽ εἰς ὅπλ᾽ ἐλθών; τίς δὲ πρὸς λόγχην βλέπων
μάρτυς γένοιτ᾽ ἂν ὅστις ἐστὶν ἁγαθός;
κράτιστον εἰκῆι ταῦτ᾽ ἐᾶν ἀφειμένα.]
380 οὗτος γὰρ ἁνὴρ οὔτ᾽ ἐν Ἀργείοις μέγας
οὔτ᾽ αὖ δοκήσει δωμάτων ὠγκωμένος,
ἐν τοῖς δὲ πολλοῖς ὤν, ἄριστος ηὑρέθη.
οὐ μὴ ἀφρονήσεθ᾽, οἳ κενῶν δοξασμάτων
πλήρεις πλανᾶσθε, τῆι δ᾽ ὁμιλίαι βροτῶν
385 κρινεῖτε καὶ τοῖς ἤθεσιν τοὺς εὐγενεῖς;
[οἱ γὰρ τοιοῦτοι τὰς πόλεις οἰκοῦσιν εὖ
καὶ δώμαθ᾽· αἱ δὲ σάρκες αἱ κεναὶ φρενῶν
ἀγάλματ᾽ ἀγορᾶς εἰσιν. οὐδὲ γὰρ δόρυ
μᾶλλον βραχίων σθεναρὸς ἀσθενοῦς μένει·
390 ἐν τῆι φύσει δὲ τοῦτο κἀν εὐψυχίαι.]
ἀλλ᾽ ἄξιος γὰρ ὅ τε παρὼν ὅ τ᾽ οὐ παρὼν
Ἀγαμέμνονος παῖς, οὗπερ οὕνεχ᾽ ἥκομεν,
δεξώμεθ᾽ οἴκων καταλύσεις. χωρεῖν χρεών,
δμῶες, δόμων τῶνδ᾽ ἐντός. ὡς ἐμοὶ πένης
395 εἴη πρόθυμος πλουσίου μᾶλλον ξένος.
αἰνῶ μὲν οὖν τοῦδ᾽ ἀνδρὸς ἐσδοχὰς δόμων,
ἐβουλόμην δ᾽ ἂν εἰ κασίγνητός με σὸς
ἐς εὐτυχοῦντας ἦγεν εὐτυχῶν δόμους.
ἴσως δ᾽ ἂν ἔλθοι· Λοξίου γὰρ ἔμπεδοι
400 χρησμοί, βροτῶν δὲ μαντικὴν χαίρειν ἐῶ.

***
ΟΡΕ. Για τους θεούς! Ετούτος είναι ο άντρας
που μυστικό τον γάμο σου κρατάει,
γιατί δεν θέλει να ντροπιάσει τον Ορέστη;
ΗΛΕ. Αυτός άντρας μου λέγεται, της έρμης.
ΟΡΕ. Αχ! Δίχως λάθη δεν μπορείς καθόλου
την αρετή στους άντρες να ξεκρίνεις·
πάντοτε υπάρχει σύγχυση μεγάλη
στη φύση των ανθρώπων. Είδα ως τώρα
ανάξιο τέκνο από γενναίο πατέρα,
370 από κακούς γονιούς λαμπρά βλαστάρια,
μικρό, φτωχό μυαλό σε πλούσιον άντρα
και στον φτωχό ψυχή μεγάλη. Πώς λοιπόν
κανείς αναμετρώντας όλα ετούτα,
σωστά μπορεί να κρίνει; Με τον πλούτο;
Κακό κριτή θα πάρει. Με τη φτώχεια;
Μα η φτώχεια φέρνει δυστυχία και στρέφει
τον άντρα στο κακό από την ανάγκη.
Να ᾽ρθω στα όπλα; Ποιός ένα κοντάρι
βλέποντας, θα μπορούσε να πιστέψει
αντρειωμένο αυτόν που το βαστάει;
Κάλλιο κανείς ετούτα να τ᾽ αφήνει
έτσι όπως τα ᾽χει η τύχη κανονίσει.
380 Ο άντρας τούτος μέσα στους Αργείους
δεν είναι μέγας κι ούτε για τη δόξα
κομπάζει της γενιάς του, μα τον βρίσκεις
ξεχωριστό μέσ᾽ απ᾽ το πλήθος. Όμως
εσείς, που με τις άμυαλές σας γνώμες
σε πλάνες πέφτετε, δεν θα σκεφτείτε
ποτέ σας γνωστικά και τους ανθρώπους
να τους ζυγιάζετε απ᾽ το φέρσιμό τους
και τους καλούς από τον χαρακτήρα;
Ετούτοι κυβερνούν σωστά τις πόλεις
και τα δικά τους σπίτια· τα ωραία
κορμιά που η φρόνηση τους λείπει, μόνο
της αγοράς αγάλματα είναι. Κι ούτε
μπορεί ένα χέρι δυνατό στη λόγχη
ν᾽ αντισταθεί καλύτερα από κάποιο
αδύναμο· σε τούτο έχει να κάνει
390 το φυσικό του ανθρώπου και το θάρρος.
Ναι, τη φιλοξενία στο σπιτικό σας
θα τη δεχτούμε — αξίζουνε τα τέκνα
του Αγαμέμνονα, κι αυτή, κι εκείνος
που λείπει μακριά κι ήρθαμε τώρα
για χάρη του. Εμπρός, σκλάβοι, μπείτε μέσα.
Για μένα πιο καλά να με φιλέψει
ο πρόθυμος φτωχός, παρά ένας πλούσιος.
Χαίρομαι που πατάω στο φτωχικό του·
θα προτιμούσα ωστόσο στα δικά του
τα ευτυχισμένα σπίτια ο αδερφός σου
χαρούμενος να με δεχόταν· όμως
μπορεί να ᾽ρθει. Γιατί ᾽ναι του Λοξία
οι προφητείες σωστές· δεν λογαριάζω
400 τη μαντική καθόλου των ανθρώπων.
(Ο Ορέστης με τον Πυλάδη και οι ακόλουθοί τους μπαίνουν στο καλύβι.)

Μελέτες για την Αρχαία Μακεδονία, Νέα Φιλαδέλφεια: οικιστικά κατάλοιπα και νεκροταφείο της εποχής σιδήρου - Νεκροταφείο

Σχεδόν σύγχρονο με τη γεωμετρική εγκατάσταση, που αναφέραμε παραπάνω, είναι και το νεκροταφείο της εποχής σιδήρου, το οποίο βρέθηκε στην πεδιάδα ανάμεσα σ' αυτήν και στη μεγάλη «τράπεζα Ναρές». Θα πρέπει κατ' αρχήν να επισημανθεί ότι, όπως συνάγεται από τη χωροταξική διάταξη του νεκροταφείου, τουλάχιστον από τον 9ο αι. π.Χ. και εξής, ο ταφικός χώρος είναι απόλυτα διαχωρισμένος από τον σύγχρονό του οικιστικό, ο οποίος υποθέτουμε ότι βρίσκεται στην «τράπεζα Ναρές». Δεν αποκλείεται ωστόσο ο ίδιος χώρος να χρησιμοποιούνταν για ταφές και από τους κατοίκους της γύρω αγροτικής περιοχής και ίσως και από αυτούς που κατοικούσαν στη μικρή γεωμετρική εγκατάσταση που ανασκάψαμε.
 
Με τον όρο «νεκροταφείο εποχής σιδήρου» ορίσαμε ένα αυστηρά οριοθετημένο νεκροταφείο, το οποίο χρησιμοποιήθηκε συστηματικά για ταφές την περίοδο από τον 9ο μέχρι τον 7ο αι. η το πρώτο τέταρτο του 6ου αι. π.Χ. και μόνο περιπτωσιακά στους επόμενους αιώνες. Η χρονολόγηση των τάφων της εποχής σιδήρου δεν είναι απόλυτα ακριβής, επειδή στηρίζεται κυρίως στην εγχώρια άβαφη κεραμική, που επικρατεί σχεδόν κατ' αποκλειστικότητα και που είναι δύσκολο να χρονολογηθεί επακριβώς, καθώς και στα κοσμήματα, που επίσης δεν αποτελούν ακριβή χρονολογικά τεκμήρια.
 
Από το νεκροταφείο αυτό έχουν ερευνηθεί 2.228 τάφοι σε έκταση 12 στρεμμάτων. Τα όρια του, από τα οποία έχουν αποκαλυφθεί τμήματα του βόρειου, του ανατολικού και του δυτικού, φαίνεται ότι ήταν με σαφήνεια καθορισμένα. Στη βορειοανατολική περιοχή διαπιστώθηκε τοποθέτηση των ακριανών τάφων σε σειρά, μια τοποθέτηση που θα μπορούσε να δηλώνει και την ύπαρξη δυο δρόμων, ενός με κατεύθυνση Β-Ν και ενός άλλου Α-Δ. Το δυτικό όριο, από το οποίο έχει αποκαλυφθεί ένα τμήμα, παραβιάζεται ορισμένες φορές με την τοποθέτηση, έξω από το όριο, τάφων, ίσως μεταγενέστερων της οριοθέτησης. Εντύπωση προκαλεί το μέγεθος του νεκροταφείου σε συνάρτηση με την πυκνότητα των τάφων. Αν αναλογισθούμε ότι ένα μεγάλο τμήμα του επεκτείνεται και στα διπλανά χωράφια, θα πρέπει να υποθέσουμε ότι η συνολική έκτασή του θα ήταν σχεδόν διπλάσια.
 
Οι ταφές ανήκουν και σε ενήλικες και σε παιδιά, κάτι που γίνεται εύκολα αντιληπτό από το μέγεθος των τάφων. Ορισμένοι ιδιαίτερα μικροί τάφοι, σε μερικούς από τους οποίους διατηρούνταν και λίγα σκελετικά κατάλοιπα, δείχνουν ότι στο νεκροταφείο θάβονταν ακόμη νήπια και βρέφη. Μολονότι επικρατεί ο ενταφιασμός, χρησιμοποιείται σε μικρή κλίμακα και η καύση. Αρκετά τεφροδόχα αγγεία βρέθηκαν διάσπαρτα σ' όλη την έκταση του νεκροταφείου.
 
Το μεγαλύτερο τμήμα του νεκροταφείου αναπτύσσεται οριζόντια, οι τάφοι είναι τοποθετημένοι πυκνά ο ένας κοντά στον άλλον, αλλά δεν έχουν ένα σταθερό προσανατολισμό. Ωστόσο, σε πολύ λίγες περιπτώσεις νεότερες ταφές καταστρέφουν παλιότερες. Οι τάφοι είναι λακκοειδείς η κιβωτιόσχημοι. Στους τελευταίους το υποτυπώδες κιβώτιο είναι κατασκευασμένο με κάθετα τοποθετημένες πλακαρές πέτρες. Τέλος τα τεφροδόχα αγγεία με τα καμένα οστά των νεκρών βρίσκονται ανάμεσα στους τάφους ή πάνω σε καλυπτήριες.
 
Στο νοτιότερο τμήμα του νεκροταφείου οι τάφοι είναι επίσης είτε λακκοειδείς είτε κιβωτιόσχημοι, οι περισσότεροι όμως από τους τελευταίους παρουσιάζουν μια πιο εξελιγμένη μορφή, όπου το κιβώτιο είναι πιο καλοσχηματισμένο. Ακόμη, παρατηρούνται λίγοι κτιστοί με αργούς λίθους τάφοι, ελεύθερες ταφές, ταφές σε πιθάρια και επίσης τεφροδόχα αγγεία. Αξίζει να επισημανθεί ότι στο τμήμα αυτό έχουν εντοπισθεί και μικροί ταφικοί περίβολοι, που ίσως στήριζαν τυμβίσκους, οι οποίοι δεν βρέθηκαν, επειδή, αν υπήρχαν, θα είχαν ισοπεδωθεί από την καλλιέργεια.
 
Συνήθως κάθε τάφος χρησιμοποιήθηκε για τον ενταφιασμό ενός νεκρού. Σπάνια απαντούν λάκκοι με δυο ή τρεις νεκρούς. Οι νεκροί τοποθετούνται ανάσκελα με τα χέρια ανάμεσα στους μηρούς και συχνά τους αστραγάλους δεμένους.
 
Οι τάφοι είναι μερικές φορές πλούσια κτερισμένοι, αλλά συχνότερα είναι φτωχοί. Στις περιπτώσεις αυτές μόνο ένα ή δυο κτερίσματα προσφέρονταν στους νεκρούς, ή το ένδυμα του νεκρού έφερε κάποιο διακοσμητικό κόσμημα (π.χ. επιχρυσωμένο ομφάλιο). Συνολικά πάντως το 40% έως 50% αυτών περιέχουν εκτός από τον σκελετό του νεκρού και κάποια αντικείμενα. Πρόκειται για αγγεία, κοσμήματα και εργαλεία. Τα πήλινα αγγεία έχουν περιορισμένο σχηματολόγιο. Επικρατούν οι πρόχοι, τα κανθαρόσχημα και φιαλόσχημα μόνωτα κύπελα, οι αμφορίσκοι. Στους νηπιακούς τάφους βρέθηκαν και θήλαστρα. Τα κοσμήματα είναι κυρίως χάλκινα και σιδερένια. Έχουμε, ως επί το πλείστον, ψέλια πολύσπειρα και απλά, συχνά διακοσμημένα με χαρακτά σχέδια, δακτυλίδια, είτε με οκτώσχημη ή ρομβοειδή σφενδόνη, είτε ταινιωτά, πόρπες, περόνες, περιλαίμια στριφτά, σπειροειδείς σωληνίσκους, ενώτια. Βρέθηκαν επιπλέον και λιγοστά χρυσά κοσμήματα, όπως ένα ζεύγος ενωτίων και μερικά χρυσά επιστόμια. Δεν λείπουν ακόμη και γυάλινες ψήφοι. Τα ρούχα διακοσμούνται επίσης με χάλκινα κομβία και επιχρυσωμένα χάλκινα ομφάλια που θα έδιναν την εντύπωση των χρυσοποίκιλτων ενδυμάτων. Ραμμένα πάνω στο ύφασμα διακοσμούσαν, το στήθος, τη μέση, το κεφάλι των νεκρών.
 
Τα εργαλεία είναι κυρίως σιδερένια μαχαιρίδια. Ένα από αυτά, που διατηρείται σε άριστη κατάσταση, διασώζει την οστέινη λαβή του που είναι διακοσμημένη με χαρακτούς κύκλους. Χαρακτηριστική είναι και η ανεύρεση σε πολλούς γυναικείους τάφους ενός πήλινου σφονδυλιού. Αποτελούσε εξάρτημα για το αδράχτι, το οποίο δεν έχει διασωθεί λόγω του φθαρτού υλικού του, και έδειχνε την κύρια απασχόληση της νεκρής, όταν βρισκόταν στη ζωή. Κυρίως έγνεθε το μαλλί. Θα πρέπει πάντως να παρατηρήσουμε ότι βρισκόταν συνήθως σε φτωχικούς τάφους, πολλές φορές ήταν το μοναδικό κτέρισμα, ένδειξη ότι η ειδίκευση αυτή αφορούσε τις φτωχότερες τάξεις. O διαχωρισμός των φύλων από τα κτερίσματα των νεκρών δεν είναι συνήθως εφικτός. Μερικές μόνο ταφές ορίζονται με σχετική βεβαιότητα ως γυναικείες από την ποικιλία και πολυμορφία των κοσμημάτων που εμπεριείχαν ή σε άλλες περιπτώσεις από την παρουσία του σφονδυλιού. Τα μαχαιρίδια, όπως και τα υπόλοιπα κτερίσματα, βρέθηκαν σε τάφους και των δυο φύλων και επομένως δεν βοηθούν στη διάκριση των τάφων σε γυναικείους και ανδρικούς. Αξίζει επίσης να τονισθεί η σχεδόν παντελής απουσία όπλων από τους ανδρικούς τάφους της εποχής σιδήρου, ένα έθιμο που έχει διαπιστωθεί ότι επικρατεί στη Νέα Φιλαδέλφεια, στο παρακείμενο νεκροταφείο των αρχαϊκών και κλασικών χρόνων, από τον προχωρημένο 6ο π.Χ. και εξής και είναι γνωστό και από άλλες περιοχές της Μακεδονίας στην ίδια εποχή.
 
Οι πλουσιότεροι τάφοι είναι οι γυναικείοι. Στον τάφο αριθ. 514 το ένδυμα της νεκρής από τον ώμο μέχρι την κοιλιά διακοσμούνταν με 40 επιχρυσωμένα ομφάλια. Στα χέρια φορούσε χάλκινα βραχιόλια και δακτυλίδια, ενώ πάνω στον αριστερό ώμο της βρέθηκαν δυο χάλκινοι διπλοί πελέκεις. Στον τάφο αριθ. 948 βρέθηκαν 32 αντικείμενα. Πρόκειται για έναν απέριττο κιβωτιόσχημο τάφο μιας νεαρής γυναίκας του 7ου αι. π.Χ., στον οποίο τα περισσότερα κτερίσματα της νεκρής βρέθηκαν στοιβαγμένα στη μια γωνία του. Ανάμεσα στα κοσμήματα που της προσφέρθηκαν, ξεχωρίζουν δυο βαριά πολύσπειρα βραχιόλια, τα οποία φορεμένα θα κάλυπταν το κάθε χέρι της γυναίκας από τον καρπό μέχρι τον αγκώνα. Για τη διακόσμηση της κεφαλής της χρησιμοποιήθηκαν οι σπειροειδείς σωληνίσκοι, γνωστοί με τον όρο σύριγγες, οι οποίοι κρέμονταν ανάμεσα στα μαλλιά στερεωμένοι πιθανόν σε μια δερμάτινη στεφάνη, ενώ τέσσερα περιλαίμια και ένα περιδέραιο με αμφικωνικές χάντρες προορίζονταν για την κόσμηση του λαιμού και του στήθους της. Τέλος τη στερέωση και διακόσμηση των ενδυμάτων εξυπηρετούσαν μια-δυο λεπτές περόνες, δυο διαφορετικού τύπου πόρπες, καθώς και μερικά ακόμη δισκοειδή κοσμήματα.
 
Τα κοσμήματα αυτά έχουν ιδιαίτερες ομοιότητες με αυτά που βρέθηκαν π.χ. στη Βεργίνα ή στην Τσαουσίτσα και δείχνουν ότι οι λαοί που κατοικούσαν στη Μακεδονία είχαν όμοιο πολιτιστικό υπόβαθρο.
 
Στο νότιο τμήμα του νεκροταφείου εμφανίζονται νέα κοσμήματα, ενώ μειώνονται τα παλιά. Εμφανίζονται οι μεγάλες χάλκινες αμφικωνικές χάντρες και τα περίαπτα σε σχήμα πουλιού. Τώρα πλέον στη μεταλλοτεχνία χρησιμοποιείται περισσότερο το χύσιμο σε καλούπι αντί της σφυρηλάτησης του μετάλλου, ενώ η ευαισθησία των τεχνιτών τούς οδηγεί σε κατασκευή πλαστικότερων μορφών. Η τεχνική βρίσκεται σε πιο εξελιγμένο στάδιο. Τα νέα αυτά στοιχεία χρονολογούνται στο τέλος του 8ου και στον 7ο αι. π.Χ. Στον 7ο αι. π.Χ. ή στις αρχές του 6ου αι. π.Χ. ανήκουν και τα χρυσά επιστόμια που χρησιμοποιούνται για το κλείσιμο του στόματος του νεκρού. Τα χρυσά επιστόμια είναι πολύ συχνό εύρημα σε τάφους μεταγενέστερους, των μέσων και ύστερων αρχαϊκών χρόνων που έχουν βρεθεί στη Νέα Φιλαδέλφεια αλλά και σε άλλες περιοχές της Μακεδονίας στα ίδια χρόνια, εντούτοις η αρχή τους ανάγεται στην εποχή σιδήρου. Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζει και το σιδερένιο ξίφος του τάφου αριθ. 1543, το οποίο διασώζει και τα χάλκινα δεσίματα της δερμάτινης πιθανόν θήκης του. Το ξίφος αυτό μαζί με ένα ακόμα που βρέθηκε στον γειτονικό τάφο αριθ. 1544 είναι τα μοναδικά τέτοιου είδους αντικείμενα που αποκαλύφθηκαν στο νεκροταφείο της εποχής σιδήρου. Η κεραμική που συνοδεύει τα ευρήματα αυτά είναι η γνωστή άβαφη εγχώρια της εποχής σιδήρου. Η παρουσία των ξιφών εδώ προαναγγέλλει την επικράτηση του εθίμου της ταφής των ανδρών με τον οπλισμό τους, έθιμο που παγιώνεται στη Νέα Φιλαδέλφεια την περίοδο μετά τα μέσα του 6ου αι.
 
Το νοτιοδυτικό τμήμα του νεκροταφείου της εποχής σιδήρου επαναχρησιμοποιήθηκε σε πολύ περιορισμένη κλίμακα τον προχωρημένο 6ο αι. π.Χ., τον 4ο αι. και τον 3ο αι. π.Χ. Άλλοτε κατασκευάσθηκαν νέοι τάφοι, άλλοτε επαναχρησιμοποιήθηκαν οι παλιότεροι. Χαρακτηριστικό ιδιαίτερα των τάφων του 6ου έως 4ου αι. π.Χ. το οποίο διαπιστώθηκε κυρίως στις ταφές του νεκροταφείου των αρχαϊκών και κλασικών χρόνων που βρέθηκε σε μεγάλη έκταση ανατολικά αυτού της εποχής σιδήρου, είναι ότι υπάρχει σταθερός προσανατολισμός της κεφαλής του νεκρού ανάλογα με το φύλο, κάτι που επίσης δεν φαίνεται να ακολουθείται με συνέπεια στους προγενέστερους τάφους. Οι άνδρες έχουν το κεφάλι στα βόρεια ή στα δυτικά, οι γυναίκες στα νότια ή στα ανατολικά. Επιπλέον κυρίως στον 6ο αι. και στον 5ο αι. παρατηρείται, όπως αναφέραμε και προηγουμένως, η συνήθεια οι άνδρες να θάβονται με τον οπλισμό τους και οι γυναίκες, όπως και στην εποχή σιδήρου, με τα κοσμήματά τους. Τον οπλισμό των νεκρών ανδρών απαρτίζουν το χάλκινο κράνος, το σιδερένιο ξίφος και τα δυο σιδερένια δόρατα. Οι τάφοι επίσης από τη μέση αρχαϊκή περίοδο και εξής, διακρίνονται για την αφθονία αγγείων εισαγμένων από την Αττική, Κόρινθο, Ιωνία. Οι ταφές του 4ου αι. π.Χ. ξεχωρίζουν από τα γνωστά κτερίσματα της εποχής αυτής (αγγεία, κοσμήματα, χάλκινα νομίσματα).
 
Η τελευταία φάση της χρήσης του νεκροταφείου της εποχής σιδήρου τοποθετείται στα ρωμαϊκά χρόνια. Λίγοι τάφοι αυτής της εποχής εντοπίσθηκαν στο κεντρικό τμήμα του χώρου που ερευνήθηκε. Διακρίνονται κυρίως από την κατασκευή τους με κεραμίδες στέγης και από τα κτερίσματά τους, ανάμεσα στα οποία επικρατούν τα βολβόσχημα μυροδοχεία και τα χάλκινα νομίσματα των πρώτων μεταχριστιανικών αιώνων. Οι τελευταίοι φαίνεται ότι σχετίζονται με μια παρακείμενη εγκατάσταση ρωμαϊκών χρόνων, τμήμα της οποίας είχαμε ανασκάψει το 1995.
 
Η περιοχή της Νέας Φιλαδέλφειας ανήκει στην αρχαία Μυγδονία, η οποία είχε τα όρια που καταλαμβάνει περίπου ο σημερινός νομός Θεσσαλονίκης. Σύμφωνα με τις αρχαίες πηγές, που συχνά είναι ασαφείς ή ακόμα παρουσιάζουν αντικρουόμενες απόψεις, στη Μυγδονία, πριν από την ενσωμάτωσή της στο Μακεδονικό κράτος, ζούσαν οι Μύγδονες, στους οποίους αποδίδονταν δέκα πόλεις. Κατά τον Θουκυδίδη οι Μακεδόνες κατέλαβαν την περιοχή αυτή διώχνοντας από εκεί τους Ηδωνούς. Όπως είχε διαπιστωθεί με την επιφανειακή αλλά και ανασκαφική αρχαιολογική έρευνα σε άλλες περιοχές, οι πληθυσμοί αυτοί κατοικούσαν κυρίως σε μεγάλους οικισμούς που τους εγκαθίδρυαν πάνω σε χαμηλά φυσικά υψώματα (τράπεζες). Στον κάτω ρου του Γαλλικού δεσπόζουν σήμερα πέντε τέτοιοι παρόμοιοι με της Νέας Φιλαδέλφειας οικισμοί πάνω σε «τράπεζες».
Η ανασκαφή στη Νέα Φιλαδέλφεια μας έδωσε και νέα στοιχεία για την οργάνωση των οικιστικών εγκαταστάσεων στην περιοχή αυτή.
 
Η εγκατάσταση πάνω στο τραπεζιόσχημο ύψωμα, που αναφέραμε προηγουμένως, αποτελεί ένα νεοαποκαλυπτόμενο εύρημα στον μακεδονικό χώρο, το οποίο προκαλεί ερωτηματικά σχετικά με τον χαρακτήρα του. Το γεγονός ότι είναι μια ολιγομελής κοινότητα γίνεται αμέσως αντιληπτό από τον μικρό αριθμό των κτηρίων που περιλαμβάνει. Το τετράχωρο κτήριο του άνω πλατώματος δεν υπάρχει αμφιβολία ότι χρησιμοποιήθηκε για κατοικία, όπως άλλωστε και το συγκρότημα των δωματίων στο νότιο φρύδι του λόφου. Εντούτοις το εξαιρετικά μεγάλο μέγεθος του πρώτου για τα μέτρα της εποχής σιδήρου -εμβαδόν σχεδόν 200 τ.μ.- η θέση του σε κεντρικό σημείο του λόφου και το περιβάλλον του, που είναι ανοιχτός χώρος χωρίς άλλες οικοδομές σε αρκετή απόσταση, δείχνουν ότι δεν πρόκειται για κατοικία μιας απλής αγροτικής οικογένειας. Η οικονομική ισχύς και η χρησιμοποίηση άφθονου εργατικού δυναμικού, προϋποθέσεις αναγκαίες για έργα μεγάλου μεγέθους, όπως π.χ. μεταφορά χωμάτων για δημιουργία ταρατσών, η πλήρης αυτάρκεια των αγροτικών προϊόντων και η αρμοδιότητα ανακατανομής της παραγωγής, που φαίνεται από τα πολυάριθμα αποθηκευτικά αγγεία, δείχνουν ότι πρόκειται ίσως για έδρα ή για έργο κάποιου τοπάρχη της περιοχής. Εξάλλου η θέση της εγκατάστασης στον λόφο δίπλα στο ποτάμι υποδηλώνει ότι ίσως σχετίζεται με την εκμετάλλευση των πόρων του ποταμού. Δεν μπορεί όμως να αποκλεισθεί και η περίπτωση να εξυπηρετούνταν και αμυντικοί στόχοι, καθόσον από τη θέση αυτή μπορούσε να ελεγχθεί και η πρόσβαση προς την παραλιακή Μακεδονία και συγχρόνως υπήρχε και άμεση οπτική επαφή προς τον κυρίως οικισμό, που βρισκόταν στην «τράπεζα», η οποία ήταν σε αρκετή απόσταση από το ποτάμι. Τι σημαίνει ο διαχωρισμός της εγκατάστασης αυτής από τον κεντρικό οικισμό της «τράπεζας», στον οποίο εύλογα μπορεί να υποθέσει κανείς ότι βρίσκεται το κέντρο της διοίκησης, δεν είναι εύκολο να απαντηθεί. Θα μπορούσε ίσως να σκεφτεί κανείς ότι η εξουσία δεν ήταν απόλυτα συγκεντρωτική σε ένα άτομο (βασιλιά) αλλά διαμοιραζόταν ανάμεσα σε περισσότερα μέλη μιας αγροτικής αριστοκρατίας.
 
Συνεπώς, η εγκατάσταση στον λόφο δημιουργεί προϋποθέσεις για την κατανόηση της οργάνωσης, των κοινωνικών δομών και των θεσμών των λαών του μακεδονικού χώρου κατά τη γεωμετρική και πρώιμη αρχαϊκή εποχή. Άλλωστε, ο εντοπισμός των πρόχειρων εγκαταστάσεων στην πεδιάδα δείχνει ότι οι οικιστικές περιοχές δεν περιορίζονταν μόνο στους λόφους. Μπορούμε να υποθέσουμε ότι κατά την εποχή σιδήρου ήταν διαδεδομένη στην πεδιάδα εποχική κατοίκηση ή μια μονιμότερη εγκατάσταση φτωχών ανθρώπων άμεσα συνδεδεμένων με την αγροτική εργασία.
 
Τα στοιχεία που προαναφέραμε μπορούν να συσχετισθούν με αυτά που μας δίνει η ανασκαφή του νεκροταφείου, στο οποίο αποτυπώνεται και μια αρκετά αντιπροσωπευτική εικόνα της κοινωνίας της εποχής εκείνης. Ιδιαίτερα πολυπληθής κοινότητα που παρουσιάζει μεν κοινωνική διαστρωμάτωση, αν ερμηνεύεται σωστά η διαφορά στην ποσότητα των ευρημάτων ανάμεσα στους τάφους, αλλά στηρίζεται στις αρχές της ισότητας τουλάχιστον απέναντι στο θάνατο. Πλούσιοι και φτωχοί καταλαμβάνουν ίδιο χώρο ταφικής γης και κατανέμονται τυχαία σ' όλη την έκταση του νεκροταφείου. Ακόμη, η αυστηρή οριοθέτηση του νεκροταφείου προϋποθέτει μια μορφή πρωτοαστικής οργάνωσης του οικισμού, ο οποίος μεριμνά για την προγραμματισμένη χρήση της διαθέσιμης αγροτικής γης, όπως τουλάχιστον φαίνεται από το μεγαλύτερο τμήμα του νεκροταφείου.
Συμπερασματικά μπορούμε να υποστηρίξουμε ότι κατά το τέλος του 9ου αι. π.Χ. οι κάτοικοι της Νέας Φιλαδέλφειας, εγκατεστημένοι στην «τράπεζα Ναρές», έχουν αποκτήσει μια ακμαία οικονομία που επιτρέπει την κατανομή της εργασίας και απολαμβάνουν τουλάχιστον μέσα στα όρια του κεντρικού οικισμού ένα είδος πρωτοαστικής οργάνωσης. Στον οικισμό αυτό υπάγονται πιθανότατα και άλλες μικρές εγκαταστάσεις, σε λόφους ή στην πεδιάδα, που είναι πολύ πιθανόν να μοιράζονται την ίδια ταφική γη. Η κοινότητα αυτή βρίσκεται σε επικοινωνία με την υπόλοιπη Μακεδονία αλλά και τον ευρύτερο βαλκανικό χώρο. Αξίζει να επισημάνουμε τη μεγάλη ομοιότητα των χάλκινων κοσμημάτων της Νέας Φιλαδέλφειας με αυτά του νεκροταφείου των τύμβων της Βεργίνας, ένδειξη του κοινού πολιτιστικού υπόβαθρου όλων αυτών των συγγενών κατά μια έννοια φύλων της εποχής σιδήρου.
 
Οι έρευνες στη Νέα Φιλαδέλφεια, αλλά και σε πολλές άλλες περιοχές του μυχού του Θερμαϊκού κόλπου, όπως στην Αγχίαλο, στην Τούμπα Θεσσαλονίκης, στο Καραμπουρνάκι, στη Σταυρούπολη, καθώς και στην υπόλοιπη Μακεδονία έδειξαν ομοιότητες στην κεραμική, άβαφη και γραπτή, όλων αυτών των οικισμών. Οι στενές εμπορικές επαφές με τον νοτιότερο χώρο διαπιστώθηκαν από την ανεύρεση γεωμετρικών αγγείων εισαγμένων κατευθείαν από την Εύβοια. Μάλιστα η γεωμετρική διακόσμηση υπάρχει όχι μόνο στα αγγεία που εισήχθηκαν από τη νότια Ελλάδα, αλλά και σ' αυτά που κατασκευάζονταν στη Μακεδονία. Είναι ευρέως γνωστό ότι οι Ευβοείς πήραν μέρος στον αποικισμό του βορειοελλαδικού χώρου. Πιθανόν οι αποικίες τους απετέλεσαν και τα κύτταρα για την ανάπτυξη της γνήσιας γεωμετρικής τέχνης στη Μακεδονία.
 
Χαρακτηριστική είναι η άνθιση και της μεταλλοτεχνίας. Η αφθονία των χάλκινων και σιδερένιων αντικειμένων, οι συχνά επαναλαμβανόμενοι όμοιοι τύποι κοσμημάτων συνηγορούν για την ύπαρξη μεγάλων εργαστηριακών μονάδων που κάλυπταν τις ανάγκες μιας ιδιαίτερα αυξημένης ζήτησης. Τα εργαστήρια αυτά τροφοδοτούσαν και τον βορειότερο βαλκανικό χώρο, αφού η ανεύρεση αντίστοιχων τύπων και εκεί βεβαιώνουν την ύπαρξη αξιόλογων πολιτιστικών επαφών και ανταλλαγών.
 
Τον 6ο αι. παρατηρείται μια σημαντική αλλαγή στα ταφικά έθιμα. Επικρατεί η ταφή των ανδρών με τα όπλα τους και επιβάλλεται ο διαφορετικός προσανατολισμός των νεκρών ανάλογα με το φύλο τους. Οι γυναίκες, όπως και στην εποχή σιδήρου, θάβονται με τα κοσμήματά τους. Με την ανασκαφή του αρχαϊκού νεκροταφείου στη Νέα Φιλαδέλφεια διευρύνονται τα όρια των περιοχών, όπου απαντούν τα παραπάνω έθιμα. Η εκπληκτική ομοιότητα τους με αυτά από το νεκροταφείο της Θέρμης, της Αγ. Παρασκευής, του Αγ. Αθανασίου στον νομό Θεσσαλονίκης μέχρι αυτών του νεκροταφείου της Βεργίνας και της Αιανής στην Κοζάνη δείχνει και πάλι την πολιτιστική ομοιογένεια των θρακικών και μακεδονικών φύλων. Το φαινόμενο της επικράτησης αυτών των ταφικών εθίμων μπορεί να εξηγηθεί από το γεγονός ότι όμοιο πολιτειακό καθεστώς, δηλαδή η βασιλεία, υπήρχε σε όλα τα επιμέρους φύλα, ένα συντηρητικό σύστημα διακυβέρνησης που ευνοεί την επίδειξη ισχύος των ατόμων της άρχουσας τάξης και την προβολή πολεμικών προτύπων. Υπαινίσσεται ακόμη την ύπαρξη μιας ισχυρής συντηρητικής αριστοκρατίας που επιβιώνει από την εποχή σιδήρου και που τον 6ο αι. π.Χ. αυτοπροσδιορίζεται υιοθετώντας το πρότυπο του πολεμιστή ως σημείο αναφοράς στην ηρωική εποχή. Η τάξη αυτή καθιερώνει έθιμα που απηχούν ομηρικές ταφικές πρακτικές και τα οποία υιοθετούνται τελικά από ευρύτερες κοινωνικές ομάδες. Ανάλογα έθιμα επικρατούν στη νότια Ελλάδα στη γεωμετρική εποχή, όπου υπάρχουν αντίστοιχες κοινωνικές συνθήκες, ενώ η εξαφάνισή τους στην αρχαϊκή έχει συνδεθεί με την επικράτηση της δημοκρατίας.
Ο 4ος αι. π.Χ. είναι περίοδος πολιτικής αστάθειας και μεγαλύτερης φτώχειας. Η συρρίκνωση των εισοδημάτων αντικατοπτρίζεται στα ταφικά έθιμα της Νέας Φιλαδέλφειας με τη μείωση των κτερισμάτων ή τη χρησιμοποίηση φθηνότερων αντικειμένων. Στα μέσα του αιώνα οι συνθήκες αρχίζουν να αλλάζουν. Ο Φίλιππος ο Β' ενοποιεί τη Μακεδονία και επιβάλλει ολοκληρωτικά την εξουσία των Μακεδόνων. Στη συνέχεια οργανώνεται η εκστρατεία του Μ. Αλεξάνδρου στην Ασία, άφθονο χρήμα εισρέει στη Μακεδονία, δημιουργούνται τα μεγάλα αστικά κέντρα, ενώ οι περιφερειακοί οικισμοί όπως αυτός της Νέας Φιλαδέλφειας συρρικνώνονται. Ας μην ξεχνάμε ότι το 315 π.Χ. ιδρύεται η Θεσσαλονίκη, η οποία αποκτά πληθυσμό από τις γειτονικές περιοχές.

Η Εξωσωματική Εμπειρία

Η Εξωσωματική Εμπειρία είναι κάτι που μπορεί να επιτευχθεί με πολλαπλούς τρόπους μα τις περισσότερες μας συμβαίνει χωρίς να το καταλάβουμε. Είναι πιθανότατα η υπέρτατη εμπειρία που μπορεί να βιώσει ο άνθρωπος στην διάρκεια της ζωής του. Μας κάνει να αισθανθούμε για μία σύντομη χρονική διάρκεια την πραγματική έννοια του ποιοί είμαστε, να διαπιστώσουμε την ύπαρξη του απογυμνωμένου εαυτού από το φυσικό μας σώμα.

Η Εξωσωματική Εμπειρία

Την στιγμή που αποχωριζόμαστε το σώμα μας αποκτούμε την αυθεντική συνειδητότητα με έναν απαρεμπόδιστο τρόπο. Αισθανόμαστε πως δεν υπάρχει κανένα βάρος η ύλη σε αυτό που ορίζουμε εκείνη την στιγμή ως σώμα, κι όμως γνωρίζουμε πως ενυπάρχουμε σε αυτή την νέα μορφή. Είσαι ακόμα εσύ. Είσαι σε πλήρη συνείδηση, και κυρίως περισσότερο από κάθε άλλη φορά. Υπάρχουμε ενισχυμένοι με την εγρήγορση να βρίσκεται παρούσα και μία διαύγεια που είναι δύσκολο να περιγραφεί. Μπορούμε να δούμε πολύ πέρα από αυτό που βρίσκεται στο πεδίο της όρασής μας μα είναι μία πολυ-επίπεδη και πολυδιάστατη αίσθηση. Ακούμε με διαύγεια ήχους που νιώθουμε σε όλο το εύρος της ύπαρξής μας. Για την ακρίβεια κάθε αίσθηση είναι διευρυμένη πέρα από κάθε κατανόηση και σίγουρα θα ήταν υπερβολικό για τον Φυσικό Νου και το φυσικό σώμα να διαχειριστεί.

Η επικοινωνία είναι τηλεπαθητική και ακαριαία. Την στιγμή που θα κάνουμε μία ερώτηση στο μυαλό μας η απάντηση μας δίνεται. Γνωρίζουμε την απάντηση την στιγμή που διατυπώνουμε την ερώτηση. Διότι η γνώση του παρελθόντος και του μέλλοντος βρίσκεται εκεί, σε σημείο που δεν είχαμε φανταστεί.

Πως αποκαλύπτεται στον μέσο άνθρωπο αυτή η μοναδική εμπειρία; Ο συνηθέστερος αβίαστος τρόπος για να παραχθεί η εμπειρία είναι μέσω της Επιθανάτιας εμπειρίας (N.D.E), και αυτό συμβαίνει διότι όταν το φυσικό σώμα “πεθαίνει” για ένα σύντομο χρονικό διάστημα επέρχεται η απελευθέρωση της Ζωτικής ενέργειας. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα μιας γυναίκας που χτυπήθηκε από κεραυνό δύο φορές μέσα σε μία ώρα, και το αστρικό σώμα της απελευθερώθηκε από το φυσικό και στις δύο περιπτώσεις.

Υπάρχουν βέβαια και άλλες πιθανότητες να επιτευχθεί η Εξωσωματική Εμπειρία δίχως την οποιαδήποτε πνευματική γνώση ή πρακτική εξάσκηση. Όμως δεν έχει μεγάλη σημασία πως θα πραγματοποιηθεί η διαδικασία. Για κάποιους ανθρώπους είναι αυτή η εμπειρία της μίας φοράς, που όμως καθίσταται καθοριστική για την αλλαγή όλης της ζωής τους. Άλλοι βιώνουν την εμπειρία συχνότερα μέσω μεθόδων εξάσκησης.

Κατά την διάρκεια της αυθόρμητης εμπειρίας φαίνεται πως παίζουν ρόλο μερικοί σημαντικοί παράγοντες στην αλλαγή της ίδιας της θεώρησης για τη ζωή. Πρώτον είναι πιο ζωντανή η αίσθηση από οτιδήποτε μπορεί να βιώσει το φυσικό σώμα. Όταν απελευθερώνεται το αστρικό σώμα από το φυσικό επιτρέπει στις αισθήσεις να διευρυνθούν και να αναπτυχθούν πέρα από τις πέντε φυσικές του σώματός μας. Δευτερευόντως αυτή η εμπειρία παραμένει αξέχαστη όσος καιρός και αν περάσει. Μπορεί να επιστρέφουμε στον φυσικό κόσμο όπως τον γνωρίζουμε, όμως το μυστικό μας έχει ήδη αποκαλυφθεί και δεν μπορεί να διαγραφεί από την μνήμη. Τρίτον αυτή η διαδικασία δεν είναι μία διανοητική αναζήτηση που μπορεί να γίνει με το μυαλό. Είναι ένα ταξίδι, το ταξίδι προς τα αστρικά πεδία που βρίσκονται πέρα από την σφαίρα της φυσικής ύπαρξης.

Η οδός που οδηγεί στον αυτοέλεγχο και την αληθινή συγκέντρωση της σκέψης

Εκείνοι που δεν έχουν κανέναν βασικό σκοπό στη ζωή τους είναι εύκολα θύματα των ασήμαντων ανησυχιών, των φόβων, των προβλημάτων και της αυτολύπησης, που είναι όλα τους σημάδια αδυναμίας και που οδηγούν, εξίσου βέβαια με τις σκόπιμα σχεδιασμένες αμαρτίες (αν και από διαφορετική οδό), στην αποτυχία, τη δυστυχία και την απώλεια, αφού η αδυναμία δεν συντηρείται σε ένα σύμπαν που εξελίσσεται με βάση την ισχύ.

Ο άνθρωπος θα πρέπει να θέσει έναν έννομο σκοπό στην καρδιά του και να αρχίσει να τον υλοποιεί. Αυτός ο σκοπός πρέπει να γίνει το κεντρικό σημείο των σκέψεών του. Μπορεί να πάρει τη μορφή ενός πνευματικού ιδεώδους ή μπορεί να είναι ένα υλικό αντικείμενο, σύμφωνα με το χαρακτήρα του τη συγκεκριμένη στιγμή.

Ό,τι κι αν είναι όμως, εκείνος θα πρέπει να επικεντρώσει τις δυνάμεις της σκέψης του στο αντικείμενο που έχει θέσει μπροστά του. Πρέπει να μετατρέψει αυτόν τον σκοπό σε απόλυτο καθήκον του και θα πρέπει να αφοσιωθεί στην κατάκτησή του, χωρίς να αφήνει το μυαλό του να χάνεται σε εφήμερες απολαύσεις, επιθυμίες και φαντασιώσεις.

Αυτή είναι η βασιλική οδός που οδηγεί στον αυτοέλεγχο και την αληθινή συγκέντρωση της σκέψης.

Ακόμη κι αν αποτύχει επανειλημμένως να επιτύχει τον σκοπό του (γεγονός που σίγουρα θα συμβεί, μέχρι να καταφέρει να υπερνικήσει τις αδυναμίες του), η δύναμη του χαρακτήρα που θα κερδίσει θα είναι το μέτρο της αληθινής του επιτυχίας και θα αποτελέσει μια καινούρια αφετηρία για τη μελλοντική δύναμη και τον μελλοντικό θρίαμβο.

Εκείνοι που δεν είναι έτοιμοι για την απόπειρα ενός ανώτερου σκοπού θα πρέπει να επικεντρώσουν τη σκέψη τους στην άψογη επιτέλεση των καθηκόντων τους, όσο ασήμαντα κι αν φαίνονται. Μόνο έτσι μπορεί να μαζέψει και να συγκεντρώσει κανείς τη σκέψη του, να αναπτύξει την ενέργεια και την αποφασιστικότητα, και τότε δεν θα υπάρχει τίποτα που να μην μπορεί να επιτευχθεί.

Όπως ο σωματικά αδύναμος άνθρωπος μπορεί με την προσεκτική και υπομονετική προπόνηση να δυναμώσει, έτσι και ο άνθρωπος με αδύναμη σκέψη μπορεί να την ενδυναμώσει ασκώντας τον εαυτό του στον σωστό τρόπο σκέψης.

Το να απαλλαγεί κανείς από την έλλειψη σκοπού και από την αδυναμία και να ξεκινήσει να σκέφτεται με βάση κάποιο σκοπό, σημαίνει ότι θα μπει στις τάξεις εκείνων των ισχυρών ανθρώπων που αναγνωρίζουν την αποτυχία απλώς ως ένα από τα μονοπάτια που οδηγούν στην επιτυχία· στις τάξεις εκείνων που διαμορφώνουν τις συνθήκες προς όφελός τους και που σκέπτονται σωστά, προσπαθούν άφοβα και πετυχαίνουν με αριστοτεχνικό τρόπο

Η ειρήνη δεν έρχεται απλώς επειδή τη ζητάμε, πρέπει να χτίζεται τούβλο-τούβλο

Πώς μπορεί να επιτευχθεί η ειρήνη στον κόσμο;

Ας αναρωτηθούμε τι εννοούμε όταν λέμε Ειρήνη και πώς μοιάζει η Ειρήνη; Μπορούμε να πούμε ότι ένα κράτος ζει ειρηνικά επειδή δεν βρίσκεται σε πόλεμο με κανέναν;

Ναι, έχουν λήξει πόλεμοι και έχουμε πετύχει μια μορφή ειρήνης σε διάφορες στιγμές στην Ιστορία. Οι περισσότεροι τονίζουν την ειρήνη μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, αλλά ας μην ξεχνάμε ότι ενώ ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος ήταν αυτός που θα έληγε όλους τους πολέμους, ο κόσμος ή μέρη του κόσμου ενεπλάκησαν και ακόμα εμπλέκονται σε πάνω από 300 πολέμους.

Στην προσπάθειά μας να φέρουμε ειρήνη έχουμε στρέψει όλη την προσοχή μας στη «Σωματική Βία» και όχι αρκετή στην «Παθητική Βία», που όλοι μας ασκούμε καθημερινά, συνειδητά ή υποσυνείδητα.

Στην πραγματικότητα, η «παθητική βία» δεν υπάρχει στο λεξιλόγιό μας, πόσο μάλλον στον ψυχισμό μας.

Σωματική βία είναι οι μάχες, οι σκοτωμοί, οι φόνοι, οι ξυλοδαρμοί, ο βιασμός και όλες οι άλλες πράξεις βίας όπου ασκείται σωματική δύναμη, ενώ παθητική βία είναι το είδος των βίαιων πράξεων όπου δεν ασκείται δύναμη κι ωστόσο αυτό που κάνουμε ή δεν κάνουμε κάνει τους άλλους να υποφέρουν άμεσα ή έμμεσα.

Μερικά παραδείγματα παθητικής βίας είναι οι διακρίσεις, η καταπίεση, ο εκφοβισμός, η απληστία, η κατασπατάληση πηγών, η φτώχεια, η αναισθησία, η ψυχολογική κακοποίηση και εκατομμύρια άλλοι τρόποι με τους οποίους πληγώνουμε τους άλλους καθημερινά.

Η παθητική βία έχει διαποτίσει τόσο πολύ τους ανθρώπους, που δεν το θεωρούμε πλέον βία. Ωστόσο, αυτή η εξαπλωμένη άσκηση παθητικής βίας οδηγεί τους ανθρώπους που νιώθουν θύματα στην εκδίκηση.

Δεν είναι το δικαστικό μας σύστημα, ακόμα και στις πιο πολιτισμένες χώρες του κόσμου, βασισμένο στην εκδίκηση, στο οφθαλμόν αντί οφθαλμού, στο να πληρώνει κάποιος γι’ αυτό που μας έκανε;

Έτσι είναι η «παθητική» βία, αυτή που πυροδοτεί τη φωτιά της «σωματικής» βίας, οπότε πώς μπορούμε να σβήσουμε τη φωτιά της σωματικής βίας όταν συνεχίζουμε να τροφοδοτούμε και να σκαλίζουμε τις στάχτες της;

Επειδή όλοι διαπράττουμε «παθητική» βία, πρέπει να αναγνωρίσουμε τις αδυναμίες μας και την κακή συμπεριφορά μας και «να γίνουμε η αλλαγή που θέλουμε να δούμε στον κόσμο» για να φέρουμε την ειρήνη.

Η ειρήνη δεν έρχεται απλώς επειδή τη ζητάμε, πρέπει να χτίζεται τούβλο-τούβλο, εντοπίζοντας τα ελαττώματά μας και αλλάζοντάς τα.

Πνευματική Φυγή: Όταν η πνευματικότητα μας αποσυνδέει από την πραγματικότητα

Δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία ότι η ενασχόληση με την πνευματικότητα μπορεί να προσφέρει μεγάλη δύναμη και ανακούφιση στον άνθρωπο. Ωστόσο, μπορεί κάτω από συνθήκες να αποτελέσει τροχοπέδη από το να έρθει κάποιος σε επαφή με τα πραγματικά του αισθήματα και να τα εκφράσει. Στην βιβλιογραφία αυτή η πρακτική είναι γνωστή ως Πνευματική Φυγή (Spiritual Bypassing).

Πρώτα απ’ όλα να δούμε τι εννοούμε με την έννοια πνευματικότητα. Συνήθως με την έννοια πνευματικότητα περιγράφουμε την συνειδητή προσπάθεια του ανθρώπου να συνδεθεί με μια ιδέα, πίστη ή μια υψηλότερη δύναμη σίγουρα μεγαλύτερη απ’ αυτόν ή ακόμα και με την φύση. Ο Pargament (2007) ορίζει την πνευματικότητα ως την αναζήτηση του ιερού. Ο William James (1902-1936) ορίζει την πνευματικότητα με σχεσιακούς όρους ως “τα συναισθήματα, τις πράξεις και τις εμπειρίες των ανθρώπων, στο βαθμό που αυτοί αντιλαμβάνονται τον εαυτό τους σε σχέση με αυτό που κατανοούν ως θεϊκό”.
  
Ο Τζον Ουέλγουντ ήταν ο πρώτος που εισήγαγε τον όρο «Πνευματική Φυγή» (Spiritual Bypassing) στο βιβλίο του «Τoward a Psychology of Αwakening (2000)». Ο ίδιος όρισε την πνευματική φυγή ως «τη χρήση πνευματικών ιδεών και πρακτικών, ως μέσο παράκαμψης των προσωπικών και συναισθηματικών προβλημάτων, προκειμένου να προωθηθεί μια επισφαλή αίσθηση του εαυτού ή να υποτιμήσει τις βασικές ανάγκες του, τα συναισθήματα και τις αναπτυξιακές του υποχρεώσεις». Ο στόχος τέτοιων πρακτικών, ισχυρίστηκε, ήταν η «φώτιση». Υπάρχουν κάποιοι μάλιστα που ισχυρίζονται ότι η Πνευματική Φυγή δεν είναι τίποτα άλλο παρά ένας αμυντικός μηχανισμός ενάντια στα προβλήματα που αν και φαίνεται διαφορετικός από άλλους, εξυπηρετεί τον ίδιο σκοπό (Clayton, 2011). Με άλλα λόγια μας «προστατεύει» από την αλήθεια, μας αποσυνδέει από τα συναισθήματά μας και μας βοηθά να αποφύγουμε να δούμε το πραγματικό πρόβλημα. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει η Clayton «πρόκειται περισσότερο για το αποχωρώ (checking out) από το κοιτάζω μέσα μου (check in).

Πολλοί από εμάς λοιπόν που δεν αισθανόμαστε πολύ άνετα με τα συναισθήματά μας, ιδιαίτερα με τα αρνητικά, προσπαθούμε να τα αγνοήσουμε ή να τα καταστήσουμε καταστροφικά. Έτσι λοιπόν για να αποφύγουμε να έρθουμε σε επαφή μ’ αυτά τα συναισθήματα και στην προσπάθεια να τα διαχειριστούμε με έναν «διαφορετικό τρόπο» καταφεύγουμε σε διαφόρων ειδών πνευματικές πρακτικές. Αυτές οι πρακτικές φαίνεται να έχουν μεγάλη επίδραση στις μέρες μας, μέρες μεγάλης αναταραχής και αβεβαιότητας, τόσο στον εσωτερικό μας κόσμο όσο και στον εξωτερικό. Το θεμέλιο της Πνευματικής Φυγής είναι βασικά η αποφυγή και η καταστολή, και για μερικούς από μας, χρησιμεύει ως ένας τρόπος να αναδυθούμε, να πετάξουμε, να απομακρυνθούμε από ένα μάλλον τρεμάμενο έδαφος.

Σημάδια Πνευματικής Φυγής (Raab, 2019)

– Δεν υπάρχει εστίαση στο εδώ και τώρα. Συνήθως ζουν σε έναν πνευματικό κόσμο.

– Υπερβολική έμφαση στο θετικό και αποφυγή οτιδήποτε αρνητικού

– Απολυτότητα σε θέματα που δύσκολα αποδεικνύονται, και άπτονται στην φώτιση (enlightenment)

– Υπερβολικά αποκομμένοι

– Ιδεαλιστές σε υπερβολικό βαθμό

– Έχουν την πεποίθηση ότι είναι ανώτεροι

– Παρουσιάζουν συχνά θυμό

– Παρουσιάζουν στοιχεία Γνωστικής Ασυμφωνίας

– Είναι υπερβολικά συμπονετικοί

– Προσποιούνται ότι είναι όλα καλά, ακόμα και όταν δεν είναι

Τα συναισθήματά μας υπάρχουν για κάποιο λόγο. Ο θυμός, η θλίψη, ο φόβος και άλλα αρνητικά συναισθήματα είναι αυτά που μας δείχνουν ότι κάτι δεν πηγαίνει καλά. Δείχνουν ότι έχουμε ένα πρόβλημα στις σχέσεις μας, σε μια κατάσταση στη ζωή μας ή σε ένα συγκεκριμένο θέμα που αντιμετωπίζουμε. Το αρνητικό συναίσθημα το οποίο έρχεται σαν πόνος, μας χρησιμεύει ως προειδοποίηση ότι κάτι δεν πάει καλά, κάτι πρέπει να αντιμετωπιστεί. Το συναίσθημα δεν είναι ηθικό ζήτημα (αν και η διαχείριση αυτού μπορεί να αποτελέσει και ηθικό ζήτημα), ούτε είναι κάτι που μας δείχνει ότι είμαστε κακοί ή πνευματικά ακατάλληλοι άνθρωποι. Για παράδειγμα, κάποιος μπορεί να αισθάνεται ένοχος εάν είναι θυμωμένος με έναν γονέα αλλά ο θυμός αυτός είναι που του δείχνει ότι κάτι δεν πάει καλά με αυτήν την σχέση, κάτι πρέπει να «φτιαχτεί».

Τα συναισθήματά μας είναι φυσικό, αναπόσπαστο κομμάτι μας. Έχουν ρίζες στη φυσιολογία μας και παίζουν έναν συγκεκριμένο ρόλο. Τι συμβαίνει όταν αγνοούμε τα συναισθήματά μας; Πρώτον, δημιουργείται ένταση. Συσσωρεύουμε το άγχος που τελικά μπορεί κάποια στιγμή να οδηγήσει σε μια έκρηξη, ή απλός μπορεί να μας φθείρει σταδιακά. Η προσπάθεια να καταπιέσουμε τα συναισθήματά μας είναι εξαντλητική και καταναλώνουμε μεγάλη ποσότητα ενέργειας. Εν τέλει, θα κουραστούμε θα κατακλυστούμε από αυτά, προκαλώντας προβλήματα στις σχέσεις μας. Επίσης, αποφεύγοντας τα αρνητικά μας συναισθήματα ταυτόχρονα σημαίνει ότι δεν αντιμετωπίζουμε και την κατάσταση που τα προκαλεί. Την αφήνουμε απλώς να υπάρχει και προσποιούμαστε ότι όλα είναι καλά.

Τι μπορεί κάποιος να κάνει; Αρχικά, σκεφτείτε τα συναισθήματά σας με έναν ουδέτερο τρόπο. Δεν είναι καλά ή κακά, αυτό που έχει σημασία είναι πώς τα χρησιμοποιείτε. Δεύτερον, βρείτε υγιείς τρόπους για να εκφράσετε τα συναισθήματά σας. Δεν υπάρχει λόγος να εκραγείτε: απλά πρέπει να βρείτε στρατηγικές που λειτουργούν για σας. Ζητήστε βοήθεια από έναν ειδικό. Αυτό που είναι το πιο σημαντικό, είναι να μάθουμε να αναγνωρίζουμε τα συναισθήματά μας. Τέλος, προσπαθήστε να δείτε γιατί αισθάνεστε έτσι. Ποια είναι τα συναισθήματά σας και τι προσπαθούν να σας πουν; Απαντήστε σε αυτήν την ερώτηση και δείτε τι μπορείτε να κάνετε για να βελτιώσετε την κατάσταση.

Υπάρχουν τόσες πολλές υποσχέσεις για «πρακτικές» που θα μας επιτρέψουν να ζήσουμε σε μια κατάσταση απόλυτης ευδαιμονίας, επιτυγχάνοντας ταυτόχρονα όλους τους στόχους μας. Και ποιος δεν το θέλει αυτό; Και ναι, πολλές από αυτές τις πρακτικές μπορούν πραγματικά να αποβούν ωφέλιμες για τον άνθρωπο. Κάποιες από αυτές μπορούν να βοηθήσουν αυτογνωστικά. Άλλες, να μας φέρουν σε επαφή με έναν εναλλακτικό τρόπο ζωής, πιο βιώσιμο. Να μας φέρουν σε επαφή με τη φύση που τόσο έχει απομακρυνθεί ο άνθρωπος. Να δούμε τα πράγματα με μια πιο θετική ματιά, να αγαπήσουμε τον συνάνθρωπο και άλλα άπειρα θετικά που μπορούν να έρθουν από την ενασχόλησή μας με την πνευματικότητα. Τίποτα όμως από όλα αυτά δεν θα λειτουργήσει πραγματικά εάν εμείς δεν αποφασίσουμε να έρθουμε πρώτα σε επαφή με τα πραγματικά μας συναισθήματα.

Ο φόβος της αποτυχίας είναι σίγουρη επιτυχία

Αν τα όνειρα σου δεν σε τρομάζουν δεν είναι μεγάλα.

Μην αφήνεις το φόβο να σε εμποδίζει να βάλεις μπροστά.

Γιατί φοβάσαι;

Το ρίσκο είναι μεγάλη υπόθεση και θεωρητικά πολλοί άνθρωποι δεν τολμούν να βγουν “έξω από τα νερά τους”.

Όταν ζεις σε μια ρουτίνα και κάνεις πράγματα μηχανικά σταματάς να σκέφτεσαι καθαρά.

Φοβάσαι πως αν βγεις από τη “ζώνη ασφαλείας” σου θα αποτύχεις.

Η πραγματική αποτυχία είναι να μην μπορείς να βγάλεις τη “ζώνη” από πάνω σου.

Είναι το να μετανιώσεις για πράγματα που ήθελες να κάνεις πολύ και δεν τα έκανες..

Ο φόβος της αποτυχίας είναι σίγουρη επιτυχία. Αν θες κάτι πολύ θα το κάνεις. Αν πετύχεις θα νιώθεις περήφανος που νίκησες τον εαυτό σου και τους φόβους σου. Αν όμως αποτύχεις να θυμάσαι πως έχεις πετύχει και με το παραπάνω και θα βάλεις πλώρη για ακόμα μεγαλύτερα πράγματα. Γιατί θα μάθεις. Θα δεις πως ο φόβος ήταν απλά μια ψευδαίσθηση του μυαλού. Κάτι που εσύ ο ίδιο είχες δημιουργήσει. Θα το θες περισσότερο. Πέσε κάτω εφτά φορές λένε και σήκω οχτώ. Όσο νικάς το φόβο θα είναι επιτυχία. Την επόμενη φορά που θα πεις “Θέλω να το κάνω αλλά φοβάμαι” σκέψου πόσο πολύ το θες. Σκέψου πόσα θα χάσεις αν δεν το κάνεις. Και κάντο. Και κάτι που διάβασα και με άγγιξε πραγματικά:

-What if i fall?

-Oh but darling, what if you fly?

Δύο πράγματα μπορούν να αλλάξουν έναν άνθρωπο. Η ομορφιά και ο πόνος

Δύο πράγματα μπορούν να αλλάξουν έναν άνθρωπο!

Η ομορφιά και ο πόνος.

Το ένα σας αγγίζει ακόμα και τούτη τη στιγμή και το άλλο ίσως και να το έχετε ξεχάσει…

Τον πόνο όλοι τον έχουμε γνωρίσει. Μας έχει σημαδέψει, μας έχει καθορίσει και στον κάθε ένα έχει αφήσει κάτι διαφορετικό.

Την αληθινή ομορφιά όμως την έχουμε ξεχάσει… και είναι τόσο σημαντική…

Ακόμα και σαν λέξη μοιάζει να δείχνει την ολοκληρωμένη μορφή (ο-μορφή). Σαν να σε οδηγεί στον κύκλο που είναι ένα τέλειο γεωμετρικό σχήμα. Τόσο τέλειος που μοιάζει άσπιλος και αμόλυντος. Άλλωστε οι αρχαίοι Έλληνες το ήξεραν καλά γι’ αυτό και την προσφωνούσαν ως ευμορφία και κάλλος.

Όταν ήμασταν μικροί ακούγαμε συχνά ότι είμαστε όμορφοι, μεγαλώνοντας το ξεχάσαμε γιατί δεν μας έμαθαν να το αναγνωρίζουμε και να το λέμε εμείς οι ίδιοι στον εαυτό μας. Ίσως επειδή δεν μας έμαθαν πώς να αναγνωρίσουμε, πώς να ψάχνουμε και πώς να ανακαλύπτουμε την ομορφιά στην ουσία της.

Φυσικά η ομορφιά δεν είναι μόνο ότι φαίνεται. Είναι ένα σύνολο γεμάτο από δυναμικά στοιχεία που στην ένωσή τους δημιουργούν αρμονία. Μια αρμονία που όταν τη συναντάς, ανεξαρτήτως της εξωτερικής αντικειμενικής Βιτρούβιας ομορφιάς, προκαλεί θαυμασμό, έμπνευση και μια υπόσχεση ότι στις μέρες μας τίποτε δεν έχει χαθεί αν κάποιος βρεθεί στον κύκλο της όμορφης αρμονίας. Σκέψου… ακόμα και η ποίηση είναι η ρυθμική δημιουργία της ομορφιάς.

Όμως ο άνθρωπος κάπου ξεχάστηκε και έβαλαν πολλοί το χέρι τους σε αυτό.

Και κάπως έτσι και εμείς ως μέρη της ανθρωπότητας χάνοντας την αρμονία που μας χαρακτηρίζει όντας όμορφοι… ξεχαστήκαμε… και ξεχάσαμε την ομορφιά της ύπαρξης μας!

Την ομορφιά που πηγάζει από την μοναδικότητα της εσωτερικής σύνθεσης του καθενός!

Έτσι για να διατηρηθούμε σε αυτή την λήθη της ύπαρξης μας, αλλά και για να γεμίσουμε το κενό που εκείνη προκαλεί εφηύραμε την μόδα. Την μόδα που μας έβαλε σε εξωτερικά καλούπια εικόνας και συμπεριφοράς φτιάχνοντας μια βιτρίνα που κρύβει τόσο την εξωτερική μας ομορφιά, όσο και την εσωτερική, δημιουργώντας έναν κόσμο αντιγράφων χωρίς ουσία, χωρίς περιεχόμενο.

Εξαφανίστηκε η μοναδικότητα και τελικά φτάσαμε στο σημείο να νοσταλγούμε και να μας λείπει και το πιο απλό. Το να νιώθουμε όμορφοι για αυτό που είμαστε σήμερα και για αυτό που θα γίνουμε αύριο.

Πλέον η ομορφιά έχει χαθεί πίσω από τις σκιές της αδιαφορίας, των συμφερόντων, των προβλημάτων, των αδιεξόδων. Ακόμα και η εξωτερική ομορφιά, η βιτρίνα μας, εκπέμπει θαμπά αυτές τις σκιές. Και αν βρεις κάτι που να μοιάζει όμορφο στο τέλος διαπιστώνεις ότι δεν ήταν όμορφο αλλά ωραίο, δηλαδή πρόσκαιρο… της στιγμής.

Μόνο η ομορφιά είναι ανεξίτηλη, μόνο εκείνη νικάει ακόμα και το χρόνο, γιατί όποιος μπορεί να κοιτά την ομορφιά κατάματα δεν γερνάει ποτέ! Γιατί η ομορφιά είναι δύναμη και έχει για ξίφος την αρετή που ακτινοβολεί μέσα από τα βάθη της ψυχής και τα ύψη του πνεύματος.

Γι’ αυτό αν θες να την βρεις ψάξε στις όμορφες σκέψεις, στα όμορφα συναισθήματα που ντύνουν την εικόνα με χίλιες λέξεις που δεν θα χρειαστεί ποτέ να ειπωθούν.

Γίνε καλόγουστος γιατί το καλό γούστο είναι η συνείδηση του όμορφου!

Γίνε καλλιτέχνης και δημιούργησε ομορφιά!

Γιατί το να δημιουργήσεις ομορφιά είναι τέχνη!

Τι πιο ύψιστο να μεταμορφωθεί ο κάθε ένας σε καλλιτέχνη του εαυτού του, να δημιουργήσει και έπειτα να απλώσει την ομορφιά του! Αυτή είναι η αποστολή της αληθινής ομορφιάς… το να υπηρετήσει τη ζωή!

Όσες λέξεις και αν γράψουμε για την ομορφιά πάντα θα μοιάζουν φτωχές και λίγες γιατί τα όμορφα δεν περιγράφονται, αλλά θαυμάζονται!

Έτσι είσαι και εσύ όταν ακτινοβολείς την αληθινή ομορφιά σου… άξιος θαυμασμού!

Είσαι το ζωντανό χρώμα μέσα στο γκρι!

Μην κρύβεις την ομορφιά σου, μην αφήνεις την ντροπή να την επισκιάζει…

Είσαι η άνθιση στο άγονο τοπίο!

Είσαι το δυναμικό στοιχείο που θα μεταμορφώσει την ασχήμια του κόσμου σε ομορφιά ηθικής, ελευθερίας, δικαιοσύνης, αγάπης!

Δεν χρειάζεται να κλείσεις τα μάτια για να δεις την ομορφιά σου!

Άνοιξέ τα και κοίτα μέσα σου!

HERMANN HESSE: Πολλοί δεν γίνονται ποτέ άνθρωποι, παραμένοντας βατράχια, σαύρες, μυρμήγκια

Σήμερα, λιγότερο από κάθε άλλη φορά ξέρουμε τι είναι πραγματικά ένας ζωντανός άνθρωπος. Έτσι, φτάνουμε στο σημείο να εξοντώνουμε μαζικά τους ανθρώπους, που ο καθένας τους αποτελεί μια πολύτιμη και μοναδική προσπάθεια της φύσης. Αν δεν ήμασταν άνθρωποι, με ανεπανάληπτη προσωπικότητα, τότε θα αρκούσε μια σφαίρα να μας εξαφανίσει από τη γη, χωρίς να υπάρχει κανένα νόημα να διηγείται κανείς ιστορίες. Κάθε άνθρωπος δεν είναι απλώς ένα άτομο, αλλά κάτι το ανεπανάληπτο, το ιδιαίτερο πέρα για πέρα, το πάντοτε σπουδαίο και αξιοσημείωτο κέντρο, όπου διασταυρώνονται τα φαινόμενα του κόσμου, με έναν μοναδικό και ανεπανάληπτο χαρακτήρα. Γι’ αυτό ακριβώς η ιστορία του κάθε ανθρώπου είναι σπουδαία, αιώνια, θεία- γι’ αυτό ο κάθε άνθρωπος, όσο ζει και εκπληρώνει τη θέληση της φύσης, είναι άξιος θαυμασμού και προσοχής. Στον καθένα μορφοποιείται το πνεύμα, στον καθένα πάσχει η δημιουργία, στον καθένα σταυρώνεται κι ένας λυτρωτής.

Λίγοι ξέρουν σήμερα τι είναι ο άνθρωπος. Πολλοί όμως το νιώθουν και πεθαίνουν πιο εύκολα, όπως κι εγώ πιο εύκολα θα πεθάνω, στην ώρα μου, αφού τελειώσω την ιστορία αυτή.

Δεν μπορώ να ονομάσω τον εαυτό μου πολύξερο. Ήμουν ερευνητής και εξακολουθώ να είμαι, αλλά δεν ψάχνω την αλήθεια στα αστέρια και τα βιβλία- αρχίζω να αφουγκράζομαι το αίμα που κυλά μουρμουριστά μέσα στο σώμα μου. Η δική μου ιστορία δεν είναι ευχάριστη ούτε γλυκιά και αρμονική, όπως είναι οι κατασκευασμένες ιστορίες· φαίνεται να γεύεται το άλογο στοιχείο και τη σύγχυση, την τρέλα και το όνειρο, όπως είναι η ζωή όλων των ανθρώπων που δε θέλουν να πουν ψέματα.

Η ζωή του κάθε ανθρώπου είναι ένας δικός του δρόμος, η προσπάθεια για την εύρεση ενός δρόμου, η διαίσθηση πως κάπου υπάρχει ένα μονοπάτι. Κανένας άνθρωπος δεν μπόρεσε να γίνει αυτό που ήθελε ο ίδιος- όλοι προσπαθούν να γίνουν κάτι, άλλος στα τυφλά, άλλος στα φανερά, ο καθένας όπως μπορεί. Ο καθένας φέρει μαζί του ως το τέλος τα υπολείμματα από τη γέννησή του, τις μεμβράνες και το κέλυφος του αυγού ενός αρχέτυπου κόσμου. Πολλοί δε γίνονται ποτέ άνθρωποι, παραμένοντας βατράχια, σαύρες, μυρμήγκια. Άλλοι πάλι στο πάνω μέρος είναι άνθρωποι και στο κάτω είναι ψάρια. Αλλά ο καθένας είναι η πορεία της φύσης για τη μορφοποίηση του ανθρώπου. Σε όλους μας είναι κοινές οι ρίζες και οι μάνες- προερχόμαστε από την ίδια άβυσσο. Αλλά ο καθένας επιδιώκει τον δικό του σκοπό, βγαίνοντας μέσ’ από τα βάθη της με προσπάθεια και ορμή. Μπορούμε να καταλαβαίνουμε ο ένας τον άλλον, αλλά ο καθένας ξέρει μόνος του να εξηγήσει τον εαυτό του.

ΕΡΜΑΝ ΕΣΣΕ, ΝΤΕΜΙΑΝ

ΒΑΘΙΑ ΚΟΙΜΟΥΝΤΑΙ ΑΚΟΜΑ ΚΑΙ ΣΤΟΝ ΞΥΠΝΙΟ ΤΟΥΣ

Ο Ηράκλειτος θίγει το βαθύτερο πρόβλημα του ανθρώπου: ότι κοιμάται ύπνο βαθύ ακόμα κι όταν είναι ξυπνητός. Κοιμάστε όταν κοιμάστε, αλλά κι όταν είστε ξύπνιοι πάλι κοιμάστε. Τι σημαίνει αυτό; Αυτό που λέει ο Ηράκλειτος. Φαίνεσαι τελείως ξύπνιος, όμως αυτό φαίνεται εξωτερικά. Βαθιά μέσα σου ο ύπνος συνεχίζεται.

Ακόμα κι αυτή τη στιγμή ονειρεύεσαι. Χίλιες δυο σκέψεις σου συνεχίζονται κι εσύ δεν έχεις συνείδηση του τι συμβαίνει, δεν ξέρεις τι κάνεις, αγνοείς ποιος είσαι. Κινείσαι όπως ο υπνοβάτης. Θα έχεις ίσως γνωρίσει ανθρώπους που κινούνται, κάνουν τούτο ή το άλλο στον ύπνο τους και μετά γυρίζουν στο κρεβάτι τους για να κοιμηθούν ξανά — υπνοβασία. Πολλοί άνθρωποι σηκώνονται μες στη νύχτα από τα κρεβάτια τους, με τα μάτια τους ανοιχτά. Μπορούν να κινηθούν, να βρουν την πόρτα! Πηγαίνουν στην κουζίνα, τρώνε κάτι κι επιστρέφουν στο κρεβάτι τους για ύπνο. Αν τους ρωτήσεις το πρωί, δεν θυμούνται τίποτα. Το πολύ-πολύ, αν προσπαθήσουν, να θυμηθούν ότι είδαν όνειρο, πως σηκώθηκαν και πήγαν στην κουζίνα. Ήταν όνειρο όμως· το πολύ-πολύ ήταν όνειρο, που κι αυτό ακόμα με δυσκολία το θυμούνται.

Ο ύπνος αυτός είναι βαθύτερος από τον συνηθισμένο ύπνο. Ο ύπνος αυτός μοιάζει με μεθύσι. Μπορείς να κινηθείς λίγο, να κάνεις κάτι, να είσαι λίγο ξύπνιος, αλλά πάντα μεθυσμένος. Δεν ξέρεις τι ακριβώς συμβαίνει. Τι έκανες στο παρελθόν; Μπορείς να θυμηθείς ακριβώς; Γιατί έκανες ό,τι έκανες; Τι σου συνέβη; Ήσουν ξύπνιος όταν συνέβαινε;

Ερωτεύεσαι χωρίς να ξέρεις γιατί. Κι αυτό σε κάνει να θυμώνεις. Θυμώνεις, χωρίς να ξέρεις γιατί. Και βρίσκεις δικαιολογίες. Εκλογικεύεις οτιδήποτε κάνεις, όμως η εκλογίκευση δεν είναι συνειδητότητα.

Συνειδητότητα σημαίνει πως ό,τι σου συμβαίνει κάθε στιγμή, σου συμβαίνει με πλήρη επίγνωση. Είσαι παρών στο συμβάν.

Αν είσαι παρών όταν ξεσπάει ο θυμός, τότε δεν μπορεί να ξεσπάσει. Μπορεί να ξεσπάσει μόνον όταν είσαι βαθιά κοιμισμένος.

Όταν είσαι παρών, αρχίζει στην ύπαρξή σου μια άμεση μεταμόρφωση, γιατί όταν είσαι παρών, όταν έχεις συνείδηση του πράγματος, πολλά είναι αδύνατο να συμβούν. Αυτό που ονομάζουν αμαρτία είναι απραγματοποίητο όταν έχεις συνείδηση του τι συμβαίνει.

Έτσι, ουσιαστικά, μια μόνο αμαρτία υπάρχει: η άγνοια. Στην αρχική της σημασία η λέξη αμαρτία σημαίνει απώλεια, απουσία μαρτυρίας. Δεν σημαίνει τη διάπραξη σφάλματος. Σημαίνει απουσία, απώλεια. Και αυτή η απουσία είναι η μόνη αμαρτία. Η μόνη αρετή είναι το να είσαι εντελώς ξύπνιος σε ό,τι κάνεις. Να είσαι παρών! Αυτό αρκεί, τίποτα περισσότερο. Τίποτα δεν χρειάζεται ν’ αλλάξεις. Ακόμα κι αν δοκιμάσεις ν’ αλλάξεις, δεν μπορείς.

Πολλά έχεις προσπαθήσει ν’ αλλάξεις μέσα σου. Πέτυχες; Πόσες φορές έχεις αποφασίσει πως δεν θα ξαναθυμώσεις; Πού πήγε η απόφασή σου; Όταν έρθει η στιγμή, ξαναπέφτεις στην ίδια παγίδα:

Θυμώνεις. Κι όταν ο θυμός σου περάσει, μετανιώνεις ξανά.

Και γίνεται ένας φαύλος κύκλος:

Θυμώνεις και μετανιώνεις γι’ αυτό κι ύστερα είσαι πάλι έτοιμος να θυμώσεις.

Θυμήσου, ακόμα κι όταν μετανιώνεις, είσαι απών. Η μετάνοιά σου αυτή είναι μέρος του αμαρτήματος. Γι’ αυτό δεν γίνεται τίποτα. Προσπαθείς ξανά και ξανά και μετανιώνεις και παίρνεις όρκους, μα τίποτα δεν γίνεται.

Μένεις ο ίδιος, είσαι όπως όταν γεννήθηκες. Ούτε η παραμικρότερη αλλαγή δεν έχει γίνει μέσα σου. Δεν είναι ότι δεν προσπάθησες, ότι δεν προσπάθησες αρκετά. Προσπάθησες ξανά και ξανά, αλλά απέτυχες, γιατί δεν είναι θέμα προσπάθειας. Η περισσότερη προσπάθεια δεν θα ωφελούσε. Είναι θέμα ετοιμότητας, όχι προσπάθειας.

Όταν αγρυπνάς, πολλά πράγματα απλώς φεύγουν. Δεν χρειάζεται να τα διώξεις εσύ. Όταν έχεις συνείδηση των πραγμάτων, πολλά από τα πράγματα αυτά δεν μπορούν να συμβούν. Κι αυτός είναι ο δικός μου ορισμός για την αμαρτία.

Th. Adorno: Πώς η μαζική δημοκρατία εξοντώνει το άτομο;

Τέοντορ Αντόρνο: 1903-1969

MINIMA MORALIA

Πολιτικό σύστημα: Ο παραλογισμός και τα παράσιτά του

§1. Στο έργο του Minima Moralia [=Μικρά Ηθικά], που έγραψε στο τέλος του Β΄ παγκοσμίου πολέμου, ο Αντόρνο συμπυκνώνει στοχασμούς του για την εποχή του και την εποχή μας με τη μορφή Αφορισμών. Το φιλοσοφικό πνεύμα των εν λόγω Αφορισμών απηχεί τη φθαρμένη ζωή, που ξεδιπλώνεται από το αδύναμο προς ριζοσπαστική δράση υποκείμενο, από την πανταχού παρούσα πολιτιστική βιομηχανία του καπιταλιστικού κόσμου, από μια ολοκληρωτικά δομημένη κοινωνία, από τις αυταπάτες της μαζικής δημοκρατίας, από τις ηθικολογικές θεωρίες ή ιδεολογίες των φαινομενικά διαφοροποιημένων πολιτικών στρατοπέδων. Μέσα σε τούτη την κοινωνία, ο ατομικισμός έχει λεηλατήσει κάθε δυνατότητα ή διάθεση του ατόμου για κριτική αντιπαράθεση με τον παραλογισμό του συστήματος εξουσίας και για μια αληθινή απελευθέρωση της ύπαρξής του· η δυσαρμονία ανάμεσα στο επί μέρους, το ατομικό, και το καθολικό, το οικουμενικό, έχει παραλύσει κάθε είδους συμπαντική δραστηριότητα· ο απόλυτος φετιχισμός της οικονομικής, πολιτικής και κοινωνικής πραγματικότητας απονεκρώνει, χωρίς την παραμικρή αντί-σταση, κάθε ζωντανό κύτταρο των ενεργών ακόμα μορφών ζωής. Δεσπόζουσα είναι σε όλες τις πτυχές της ανθρώπινης δράσης η αρνητική ολότητα.

§2. Πώς μπορεί να διαπεραστεί, έστω και κατ’ ελάχιστο, μια τέτοια ολότητα; Με τον αλληγορικό ερμηνευτικό λόγο. Εάν λάβουμε υπόψη πως την εποχή, που ο Αντόρνο έγραφε το συγκεκριμένο φιλοσοφικό κείμενο, η σκέψη του Μαρξ ‒ό,τι αυθεντικό περιείχε‒ είχε υπονομευθεί, κυρίως εκ των έσω, από έναν στείρο οικονομισμό και από τον πιο βάναυσο, γραφειοκρατικό και χυδαίο υλισμό, με ορισμένες εξαιρέσεις βέβαια τον Λούκατς και άλλους διανοητές, όπως ο Ε. Μπλοχ, τότε ο ως άνω αλληγορικός ερμηνευτικός λόγος αποτελούσε μια εφικτή δυνατότητα, για να αποτυπώσει ο φιλόσοφος τις τραυματικές εμπειρίες του ατόμου της μαζικής δημοκρατίας· και τούτο σε σχέση πάντα με την ως άνω αρνητική ολότητα. Μια εικόνα της συντριβής της ελεύθερης ατομικότητας από την ανεξέλεγκτη δράση της πολιτικής και κοινωνικής βαρβαρότητας μας δίνει ο τρίτος Στοχασμός-Αφορισμός από τα Minima Moralia που μεταφράζεται και σχολιάζεται κατά τμηματική υπο-ενότητα στη συνέχεια.     

§3. Minima Moralia 3: Ψάρι στο νερό

[Ι]. «–Αφότου ο εκτεταμένος μηχανισμός διανομής της πάρα πολύ συγκεντρωμένης βιομηχανίας έχει αντικαταστήσει τη σφαίρα της κυκλοφορίας, η τελευταία τούτη αρχίζει μια πολύ περίεργη μετα-ύπαρξη. Ενώ η οικονομική βάση για τα μεσιτικά επαγγέλματα εξαφανίζεται, η ιδιωτική ζωή αναρίθμητων ανθρώπων μεταποιείται σε εκείνη των πρακτόρων και των μεσιτών, η σφαίρα του ιδιωτικού μάλιστα καταβροχθίζεται εξ ολοκλήρου από μια αινιγματώδη πολυπραγμοσύνη, που φέρει όλα τα γνωρίσματα του εμπορικού είδους, χωρίς στην πραγματικότητα να υπάρχει κάποια εμπορική κατάσταση».

Σχόλιο: Η σφαίρα της κυκλοφορίας από καθαρά οικονομική σφαίρα γίνεται μια σφαίρα πολυπράγμονος δραστηριότητας, όπου κυριαρχούν οι μηχανισμοί των πρακτόρων, μεταπρατών και μεσιτών. Εδώ μέσα συνθλίβεται κάθε ίχνος ιδιωτικής, προσωπικής ζωής, καθώς η τελευταία μαζοποιείται και φετιχοποιείται σε εμπόρευμα.

[ΙΙ]. «Οι καταπτοημένοι, από τον άνεργο ως τη διασημότητα, που ανά πάσα στιγμή μπορεί να επισύρει την οργή εκείνων, την επένδυση των οποίων αντιπροσωπεύει, πιστεύουν ότι μπορούν να κερδίσουν την εμπιστοσύνη της εκτελεστικής εξουσίας που φαντάζει ως πανταχού παρούσα μόνο με ευαισθησία, με ζήλο/αφοσίωση, με εκδούλευση, με πονηριές και κατεργαριές, δηλαδή με ιδιότητες των εμπόρων· και σε λίγο δεν θα υπάρχει καμιά σχέση πλέον, που δεν θα απέβλεπε σε σχέσεις, καμιά παρόρμηση που δεν θα βρισκόταν υπό την εξουσία προληπτικής λογοκρισίας, προκειμένου να μην παρεκκλίνει από το αποδεκτό/ το αρεστό [στην εκτελεστική εξουσία]. Η έννοια των σχέσεων, μια κατηγορία της μεσίτευσης και της κυκλοφορίας, ποτέ δεν ευδοκίμησε στην πραγματική σφαίρα της κυκλοφορίας, στην αγορά, αλλά σε κλειστές ιεραρχίες μονοπωλιακού είδους».

Σχόλιο: Τα άτομα, με την αντίστοιχη κοινωνική τους μοίρα [=άνεργοι] ή τον αντίστοιχο ρόλο [=διασημότητες] μετατρέπονται σε φοβισμένες, κατατρομαγμένες υπάρξεις, καθότι καθορίζονται από αδιόρατους και διεφθαρμένους μηχανισμούς, πρόθυμες πλέον να γίνουν φιλήσυχοι υπηρέτες αυτών των εξουσιαστικών μηχανισμών. Η διανθρώπινη σχέση τώρα έχει χάσει κάθε πρωταρχική της ζωτικότητα και εκφυλίζεται σε υπολογιστική σχέση. Στη βάση αυτών των υπολογιστικών σχέσεων οικοδομείται το κλειστό σύστημα των ιεραρχιών, ενισχυμένο και με ένα απροσπέλαστο ηθικό ψεύδος, που μονοπωλεί κάθε άλλη σχέση και δραστηριότητα.

[ΙΙΙ]. «Τώρα που ολόκληρη η κοινωνία γίνεται ιεραρχική, οι αδιαφανείς σχέσεις κολλούν παντού, ακόμη κι εκεί που εννοούσε να υπάρχει η επίφαση της ελευθερίας. Ο παραλογισμός του συστήματος δεν εκφράζεται λιγότερο στην παρασιτική ψυχολογία των επί μέρους ατόμων απ’ ό,τι στην οικονομική τους μοίρα. Παλιότερα, όταν εξακολουθούσε να υπάρχει κάτι σαν εκείνο τον δυσφημισμένο αστικό διαχωρισμό ανάμεσα στο επάγγελμα και την ιδιωτική ζωή, που διακαώς σχεδόν θα επιθυμούσε κανείς τώρα να αναπολήσει, όποιος επιδίωκε συγκεκριμένους σκοπούς στην ιδιωτική σφαίρα, τον περιεργάζονταν με καχυποψία σαν ένα άξεστο παρείσακτο. Σήμερα, όποιος ασχολείται με κάτι ιδιωτικό, χωρίς έναν ευδιάκριτο σκοπό, περνάει για αλαζόνας, ξένος και ανοίκειος. Όποιος δεν «θέλει» τίποτε, δηλ. δεν θέλει, δεν επιθυμεί να κάνει κάτι, είναι σχεδόν ύποπτος: κανένας δεν εμπιστεύεται κάποιον άλλο, πως θα μπορούσε να του παρασταθεί για να τα βγάλει πέρα, χωρίς να νομιμοποιείται με ανταπαιτήσεις».

Σχόλιο: Τα πάντα –συναισθήματα, ευαισθησίες, ελευθερία βούλησης και σκέψης, σχέσεις κ.λπ.– υποτάσσονται στο κλειστό και απρόσωπο σύστημα υπό το άγρυπνο βλέμμα της αδιαφάνειας και της μαζικής εθελοδουλείας. Ο παραλογισμός του δεν εντοπίζεται μόνο στο ότι επιφέρει οικονομικές ανισότητες με αντίστοιχες εξαθλιώσεις στα άτομα, αλλά και στο γεγονός ότι έχει μετατρέψει μυριάδες από αυτά σε παρασιτικά όντα, τα οποία με τη σειρά τους αναπαράγουν τον φαύλο κύκλο, ως λειτουργικά-πειθήνια όργανα μιας μυστικοποιημένης εξουσίας. Οι σχέσεις έχουν πια μεταποιηθεί σε ανταλλακτικές: ο καθένας σκέπτεται το ίδιον όφελος· κάθε μορφή συμπαράστασης, ενσυναίσθησης, αλληλεγγύης απαιτεί τα ανταλλάγματά της.

[ΙV]. «Αναρίθμητοι κάνουν επάγγελμά τους, [δηλαδή ρυθμίζουν τη διαβίωσή τους με βάση], μια κατάσταση, που προκύπτει από την κατάλυση του επαγγέλματος. Αυτοί είναι οι ευγενείς άνθρωποι, οι αρεστοί, που είναι φίλοι με όλους, οι δίκαιοι, που συγχωρούν κάθε είδους προστυχιά ως ανθρώπινη και αδέκαστα αποκλείουν από την κοινωνία, ως συναισθηματική, κάθε μη συμμορφωμένη προς τα πρότυπά της παρόρμηση. Είναι απαραίτητοι, χάρη στο ότι γνωρίζουν όλα τα κανάλια και τους μηχανισμούς της εξουσίας, μαντεύουν τις πιο μυστικές ετυμηγορίες της και ζουν από την επιδέξια διάδοσή τους».

Σχόλιο: Ο μαζικός χαρακτήρας της αστικής κοινωνίας, η μαζική δημοκρατία, δεν επιφυλάσσει κάποια σχετική αφύπνιση των μαζών. Απεναντίας φέρνει στο προσκήνιο, καθιστά κυριολεκτικά κυρίαρχες, ευρείες μάζες επιτήδειων ανθρώπων, που επανδρώνουν τους πολυπλόκαμους μηχανισμούς και φροντίζουν, με ένα κατ’ επίφαση ήθος και με κίβδηλους κώδικες ηθικής, για την αντι-ανθρώπινη λειτουργία των εν λόγω μηχανισμών. Δεν γνωρίζουν τίποτε άλλο πέρα από έναν, ταιριαστό στην κοινωνικο-πολιτική τους αυτο-υποδούλωση, βάναυσο καθωσπρεπισμό, που συνεπάγεται ευθέως την κατάπνιξη κάθε ατομικής αυτενέργειας. Έτσι εξελίσσονται σε αναπόσπαστο τμήμα κυρίαρχης τάξης πραγμάτων και μάλιστα πολύ «ικανό» για τη διάδοση της μαζικής κουλτούρας· για την εδραίωση επομένως της πιο απίστευτης βαρβαρότητας, που επιτίθεται με βίαιο μένος σε καθετί το πνευματικό, εξολοθρεύει τις δημιουργικές τάσεις των ενικών ατόμων και δεν τους αφήνει περιθώρια για αυτοστοχασμό και αυτενέργεια, ώστε να μην μπορέσει να αμφισβητηθεί ο φαύλος κόσμος της ως άνω κυρίαρχης πολιτικής και κοινωνικής τάξης. 

[V]. «Αυτούς τους συναντάμε σε όλα τα πολιτικά στρατόπεδα, ακόμη κι εκεί, όπου η απόρριψη του συστήματος λογίζεται αυτονόητη και γι’ αυτό έχει αναπτύξει έναν χαλαρό και πανούργο κομφορμισμό που τις ταιριάζει. Συχνά κερδίζουν τη συμπάθεια των ανθρώπων χάρη σε μια ορισμένη «καλοκαγαθία», μια συμπάσχουσα συμπαράσταση στη ζωή των άλλων: η ανιδιοτέλεια ως κερδοσκοπία. Είναι έξυπνοι, πνευματώδεις, ευαίσθητοι και ευέλικτοι: έχουν ξαναγυαλίσει το παλιό εμπορικό πνεύμα με τα επιτεύγματα της κάθε φορά προχθεσινής ψυχολογίας. Είναι ικανοί για όλα, ακόμη και για αγάπη, αλλά πάντοτε άπιστοι. Δεν απατούν από ενστικτώδη ορμή, αλλά από μια αρχή: ακόμη και την αξία του ίδιου του εαυτού τους την μετρούν ως κέρδος, το οποίο δεν επιθυμούν να μοιραστούν με κανέναν άλλο. Με το πνεύμα τούς συνδέει εκλεκτική συγγένεια και μίσος: για αυτούς που σκέπτονται είναι ένας πειρασμός, αλλά και οι χειρότεροι εχθροί τους. Γιατί είναι αυτοί που έξυπνα σφετερίζονται και ατιμάζουν και τις τελευταίες ακόμα εστίες της αντίστασης, τις ώρες που μένουν ακόμα ελεύθερες από τις αξιώσεις του μηχανισμού. Ο καθυστερημένος ατομικισμός τους δηλητηριάζει ό,τι ίσως ακόμα απομένει από το άτομο».

Σχόλιο: Διερωτάται ο Αντόρνο: σε ποιους πολιτικούς χώρους «ευδοκιμούν» τέτοια παρασιτικά όντα; Και απαντά: σε όλους, μηδέ εξαιρουμένων και εκείνων των πολιτικών χώρων που λεκτικά στρέφονται ενάντια στο σύστημα· ας πούμε των «δημοκρατικο-σοσιαλιστικών», των πιο ύπουλων και τυραννικών, ακόμη κι από τα καθαυτά αντιδημοκρατικά καθεστώτα. Σε τέτοιους χώρους συνήθως επωάζεται ο πιο δόλιος και μη αντιμετωπίσιμος δηλητηριασμός της μαζικής συνείδησης: αντικαθιστούν την αυθεντικά ριζοσπαστική δράση με αντικαπιταλιστική ρητορεία, ενώ στην πράξη εργάζονται με ζήλο για τη διατήρηση των ιεραρχικών δομών της καπιταλιστικής εξουσίας, αλλά υπό τη δική τους διαχείριση. Ο Αντόρνο εδώ έχει υπόψη του και τις ένοχες πολιτικές όλων των πολιτικών παρατάξεων της Γερμανίας, που με την ανοχή τους, αλλά και με μια έμμεση σύμπραξη, διευκόλυναν αντικειμενικά την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία, χωρίς βέβαια να φείδονται αντιφασιστικής και αντικαπιταλιστικής ρητορείας. Εν τέλει τα άτομα με την παρασιτική ψυχολογία δεν έχουν καμιά πατρίδα ιδεών και αρχών: προσφέρουν αναίσχυντα τις εκδουλεύσεις τους σε κάθε πολιτικό χώρο. Τέτοιες εμπειρίες που μας περιγράφει ο Αντόρνο αποτελούν το σήμα κατατεθέν στα πολιτικά στρατόπεδα της Ελλάδας· και μάλιστα σε εκείνα τα καθεστωτικο-αριστερά, που ανέξοδα ρητορεύουν αντικαπιταλιστικά, αλλά στην πράξη καθιστούν την αναρρίχησή τους στην εξουσία στιλπνό αντικείμενο αγοραπωλησίας: μόνο τους μέλημα η κατάληψη της εξουσίας για βόλεμα συγγενών και ερωμένων, κι η κοινωνία , όπως και η πολιτεία, ας καίγεται.

ΘΕΟΦΡΑΣΤΟΣ: Χαρακτῆρες (24.1-24.13) - ΥΠΕΡΗΦΑΝΙΑΣ

ΚΔ'. ΥΠΕΡΗΦΑΝΙΑΣ


[24.1] [Ἔστι δὲ ἡ ὑπερηφανία καταφρόνησίς τις πλὴν αὑτοῦ τῶν ἄλλων,]
[24.2] ὁ δὲ ὑπερήφανος τοιόσδε τις, οἷος τῷ σπεύδοντι ἀπὸ δείπνου ἐντεύξεσθαι φάσκειν ἐν τῷ περιπατεῖν.
[24.3] καὶ εὖ ποιήσας μεμνῆσθαι φάσκειν.
[24.4] καὶ βαδίζων ἐν ταῖς ὁδοῖς τὰς διαίτας κρίνειν [ἐν] τοῖς ἐπιτρέψασι.
[24.5] καὶ χειροτονούμενος ἐξόμνυσθαι τὰς ἀρχάς, οὐ φάσκων σχολάζειν.
[24.6] καὶ προσελθεῖν πρότερος οὐδενὶ θελῆσαι.
[24.7] καὶ τοὺς πωλοῦντάς τι ἢ μισθουμένους δεινὸς κελεῦσαι ἥκειν πρὸς αὑτὸν ἅμ᾽ ἡμέρᾳ.
[24.8] καὶ ἐν ταῖς ὁδοῖς πορευόμενος μὴ λαλεῖν τοῖς ἐντυγχάνουσι, κάτω κεκυφώς, ὅταν δὲ αὐτῷ δόξῃ, ἄνω πάλιν.
[24.9] καὶ ἑστιῶν τοὺς φίλους αὐτὸς μὴ συνδειπνεῖν, ἀλλὰ τῶν ὑφ᾽ αὑτόν τινι συντάξαι αὐτῶν ἐπιμελεῖσθαι.
[24.10] καὶ προαποστέλλειν δέ, ἐπὰν πορεύηται, τὸν ἐροῦντα ὅτι προσέρχεται.
[24.11] καὶ οὔτε ἐπ᾽ ἀλειφόμενον αὑτὸν οὔτε λούμενον οὔτε ἐσθίοντα ἐᾶσαι ἂν εἰσελθεῖν.
[24.12] ἀμέλει δὲ καὶ λογιζόμενος πρός τινα τῷ παιδὶ συντάξαι τὰς ψήφους διαθεῖναι καὶ κεφάλαιον ποιήσαντι γράψαι αὐτὸ εἰς λόγον.
[24.13] καὶ ἐπιστέλλων μὴ γράφειν ὅτι «Χαρίζοιο ἄν μοι», ἀλλ᾽ ὅτι «Βούλομαι γενέσθαι», καὶ «Ἀπέσταλκα πρὸς σὲ ληψομένους», καὶ «Ὅπως ἄλλως μὴ ἔσται», καὶ «Τὴν ταχίστην».

***

24. Ο ΑΛΑΖΩΝ


[24.1] [Αλαζονεία είναι να περιφρονεί κανείς όλους τους άλλους εκτός από τον εαυτό του,]
[24.2] ενώ ο αλαζόνας το είδος του ανθρώπου που λέει σε κάποιον, ο οποίος επείγεται, ότι θα τον δει μετά το δείπνο, την ώρα του περιπάτου.
[24.3] Αν έχει κάνει κάποια ευεργεσία, λέει ότι την θυμάται.
[24.4] Σ᾽ αυτούς που τον όρισαν διαιτητή ανακοινώνει την απόφασή του περπατώντας στο δρόμο. [24.5] Όταν τον έχουν εκλέξει σε κάποιο αξίωμα, αρνείται ένορκα να το αναλάβει, με τον ισχυρισμό ότι δεν έχει χρόνο.
[24.6] Ποτέ δεν θέλει να κάνει το πρώτο βήμα για να προσεγγίσει κάποιον.
[24.7] Όσους προσπαθούν να (του) πουλήσουν ή να νοικιάσουν κάτι είναι ικανός να τους διατάξει να έρθουν στο σπίτι του με την αυγή.
[24.8] Όταν περπατά στο δρόμο, δεν χαιρετά όσους συναντά, αλλά σκύβει το κεφάλι· το σηκώνει πάλι, μόνο όταν τον βολεύει.
[24.9] Όταν κάνει τραπέζι στους φίλους του, ο ίδιος δεν δειπνεί μαζί τους, αλλά δίνει οδηγίες για την περιποίησή τους σε κάποιον από τους υπηρέτες του.
[24.10] Όταν πηγαίνει επίσκεψη, στέλνει κάποιον μπροστά του, για να αναγγείλει ότι έρχεται. [24.11] Δεν αφήνει κανέναν να μπει στο σπίτι του, όταν ο ίδιος αλείφεται με λάδι ή λούζεται ή τρώει.
[24.12] Χωρίς αμφιβολία, όταν κάνει λογαριασμούς με κάποιον, βάζει το δούλο του να τακτοποιήσει τις ψηφίδες της αρίθμησης, να εξαγάγει το άθροισμα και να το γράψει σε λογαριασμό.
[24.13] Όταν στέλνει εντολές με επιστολή, δεν γράφει «Θα μου έκανες χάρη», αλλά «Θέλω να γίνει» και «Σου στέλνω ανθρώπους μου, για να πάρουν» και «Να μη γίνει με άλλο τρόπο» και «Το γρηγορότερο».