Πέμπτη 23 Μαΐου 2019

ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗΣ - Λυσιστράτη (319-349)

ΧΟΡΟΣ ΓΥΝΑΙΚΩΝ
λιγνὺν δοκῶ μοι καθορᾶν καὶ καπνόν, ὦ γυναῖκες,
320 ὥσπερ πυρὸς καομένου· σπευστέον ἐστὶ θᾶττον.

πέτου πέτου, Νικοδίκη, [στρ.]
πρὶν ἐμπεπρῆσθαι Καλύκην
τε καὶ Κρίτυλλαν περιφυσήτω
ὑπό τ᾽ ἀνέμων ἀργαλέων
325 ὑπό τε γερόντων ὀλέθρων.
ἀλλὰ φοβοῦμαι τόδε· μῶν ὑστερόπους βοηθῶ;
νυνδὴ γὰρ ἐμπλησαμένη τὴν ὑδρίαν κνεφαία
μόλις ἀπὸ κρήνης ὑπ᾽ ὄχλου καὶ θορύβου καὶ πατάγου χυτρείου,
330 δούλαισιν ὠστιζομένη
στιγματίαις θ᾽, ἁρπαλέως
ἀραμένη, ταῖσιν ἐμαῖς
δημότισιν καομέναις
φέρουσ᾽ ὕδωρ βοηθῶ.

335 ἤκουσα γὰρ τυφογέρον- [ἀντ.]
τας ἄνδρας ἔρρειν, στελέχη
φέροντας ὥσπερ βαλανεύσοντας
εἰς πόλιν ὡς τριτάλαντα βάρος,
δεινότατ᾽ ἀπειλοῦντας ἐπῶν
340 ὡς πυρὶ χρὴ τὰς μυσαρὰς γυναῖκας ἀνθρακεύειν.
ἅς, ὦ θεά, μή ποτ᾽ ἐγὼ πιμπραμένας ἴδοιμι,
ἀλλὰ πολέμου καὶ μανιῶν ῥυσαμένας Ἑλλάδα καὶ πολίτας·
ἐφ᾽ οἷσπερ, ὦ χρυσολόφα
345 πολιοῦχε, σὰς ἔσχον ἕδρας.
καί σε καλῶ ξύμμαχον, ὦ
Τριτογένει᾽, ἤν τις ἐκεί-
νας ὑποπιμπρῇσιν ἀνήρ,
φέρειν ὕδωρ μεθ᾽ ἡμῶν.

***
(Ανάβουνε φωτιές με τα δαδιά τους. Από τα δεξιά μπαίνει ο Χορός των γυναικών. Κρατάνε στα χέρια τους στάμνες με νερό)

ΚΟΡΥΦΑΙΑ
Ντουμάνι βλέπω και καπνό. Μου φαίνεται, κυράδες,
320 πως έχει ανάψει εδώ κοντά πολλή φωτιά. Βιαστείτε!

Α’ ΗΜΙ. Πέτα, πέτα, Νικοδίκη, [στρ.]
πριν καγούνε κυκλωμένες
απ᾽ τις φλόγες η Καλλιόπη
κι η Κριτύλλα. Πώς φυσούνε
γέροι κι άνεμοι με λύσσα!

Β’ ΗΜΙ. Το φοβούμαι μην άργησα! Πήγα
με τη στάμνα στη βρύση αξημέρωτα!
Τί λεφούσι και βρόντο οι κανάτες μας!
330 Δώθε κείθε με σκουντούσαν
βουλωμένες σκλάβες κι όσο
να γεμίσω σακατεύτηκα.
Εβιαζόμουν να βοηθήσω
τις καλές πατριώτισσές μου.

Είχ᾽ ακούσει πως γερόντοι [αντ.]
χούφταλα, με ξύλα τρέχαν
(τρία καντάρια βάρος!) τάχα
πηαίνανε λουτρό ν᾽ ανάψουν,
με βλαστήμιες και φοβέρες,
340 τις γυναίκες να κάνουνε στάχτη!
Αθηνά, μπόδισέ τους και σώσε μας,
την Ελλάδα κι εμάς, απ᾽ τον πόλεμο!
Και για τούτ᾽, ω χρυσολόφα
και πολιούχα μας, το κάστρο
πήραμε και τώρα βοήθα μας
σύμμαχός μας, Τριτογένεια,
και μ᾽ εμάς νερό κουβάλα!

Μορφές και Θέματα της Αρχαίας Ελληνικής Μυθολογίας: ΜΑΝΤΕΙΣ - ΕΛΕΝΟΣ

Πριάμοιο φίλος παῖς,
(Πλούτ., Περί του Σωκράτους δαιμονίου593.C)
 
Καταγωγή - Μαντική ικανότητα
 
Γιος του Πρίαμου και της Εκάβης, δίδυμος αδελφός της Κασσάνδρας. Όταν γεννήθηκαν, οι γονείς τέλεσαν γιορτή στον ναό του Θυμβραίου Απόλλωνα, λίγο έξω από τα τείχη της πόλης*. Το βράδυ οι γονείς, κουρασμένοι και μάλλον μεθυσμένοι, αποχώρησαν λησμονώντας τα παιδιά στον ναό που αποκοιμήθηκαν κουρασμένα από το παιχνίδι. Την άλλη μέρα τα αναζήτησαν και τα βρήκαν να κοιμούνται, ενώ δίπλα τους δύο φίδια τους έγλειφαν τα αυτιά καθαρίζοντάς τα. Ο Πρίαμος και η Εκάβη άρχισαν να φωνάζουν και τα φίδια κρύφτηκαν στις ιερές δάφνες του ναού, όμως ήδη είχαν πετύχει να τους δώσουν το χάρισμα της μαντικής. Για την Κασσάνδρα λεγόταν ότι προέλεγε το μέλλον μετά από θεϊκή έμπνευση, όπως η Σίβυλλα και η Πυθία, σε κατάσταση παραληρήματος, ενώ ο Έλενος ερμήνευε τις κινήσεις και τις κραυγές των πουλιών (οιωνοσκοπία). Οι μετά τον Όμηρο επικοί ποιητές αναφέρουν ότι είχε προείπει στους Τρώες, όπως και η Κασσάνδρα, την καταστροφή της πόλης τους και στον ίδιο τον Πάρι, όταν εκείνος έφευγε για το ταξίδι του στην Ελλάδα, οπότε απήγαγε την Ελένη.
 
Πριν τον θάνατο του Πάρι

Εκτός από σπουδαίος μάντης, ο Έλενος υπήρξε και γενναίος πολεμιστής. Πήρε μέρος στους νεκρικούς αγώνες που έγιναν μπροστά στο κενοτάφιο του αδελφού του Πάρι, όταν ακόμη τον θεωρούσαν νεκρό ή χαμένο, πολύ πριν τα Τρωικά, και στη διάρκεια σχεδόν όλου του Τρωικού Πολέμου πολέμησε θαρραλέα κοντά στον Έκτορα, ενώ, απευθυνόμενος στον Έκτορα και τον Αινεία, τους συμβούλευσε τι πρέπει να κάνουν, ώστε οι Τρώες να αντιμετωπίσουν τις ορμητικές επιθέσεις του Διομήδη (Ζ 76-101). Συμβουλεύει, επίσης, τον Έκτορα να μονομαχήσει με κάποιον Αχαιό, γιατί ήξερε από την τέχνη του ότι δεν είχε έρθει η ώρα του αδελφού του να πεθάνει (Η 44-53). Όταν αργότερα ο Έκτορας σκοτώθηκε, ο Έλενος τον αντικατέστησε επάξια και πληγώθηκε από τον Μενέλαο. Στην αξιοσύνη του στον πόλεμο βοήθησε και ο Απόλλων που του δώρισε ένα τόξο από ελεφαντόδοντο, με το οποίο ο ήρωας πλήγωσε τον Αχιλλέα στο χέρι.
 
Μετά τον θάνατο του Πάρι
 
Η στάση του Έλενου άλλαξε και έγινε σχεδόν εχθρική προς την πατρίδα του μετά τον θάνατο του Πάρι, οπότε ο Πρίαμος όρισε την Ελένη ως έπαθλο για τον γενναιότερο. Παρουσιάστηκαν ως επίδοξοι μνηστήρες ο Δηίφοβος, ο Έλενος και ο Ιδομενέας. Νεότερος ο πρώτος, υπερίσχυσε και ο Έλενος, θυμωμένος, αποσύρθηκε στο όρος Ίδη δίνοντας βαρύ όρκο να μην πολεμήσει ξανά για την Τροία.
 
Όταν ο μάντης Κάλχας χρησμοδότησε στους Αχαιούς ότι μόνο ο Έλενος μπορούσε να τους πει πώς θα κυρίευαν την Τροία, ο Οδυσσέας παραμόνεψε** πότε ο Έλενος θα βρισκόταν εκτός των τειχών της Τροίας, τον αιχμαλώτισε, δεμένο τον οδήγησε στους Αχαιούς και τον ανάγκασε, με τη βία και δωροδοκώντας τον, να αποκαλύψει αυτά που γνώριζε. Τότε ο Έλενος χρησμοδότησε ότι η Τροία θα έπεφτε με τις εξής προϋποθέσεις:
 
1) να λάβει μέρος στον πόλεμο ο Νεοπτόλεμος·
 
2) να πάρουν οι Αχαιοί στην κατοχή τους τα οστά του Πέλοπα·
 
3) να κλέψουν από τους Τρώες το θαυματουργό ουρανόσταλτο «Παλλάδιο»·
 
4) να επανέλθει στον πόλεμο ο Φιλοκτήτης, καθώς είχε το τόξο και τα βέλη του Ηρακλή. Λέγεται μάλιστα ότι τότε έριξε και την ιδέα για τον Δούρειο Ίππο, εκείνος και όχι ο Οδυσσέας, και ότι οι Έλληνες την υιοθέτησαν.
 
Τη νύχτα της άλωσης, ύστερα από συμφωνία με τον Οδυσσέα, από την ακρόπολη έκανε σινιάλο στον ελληνικό στόλο που παρέμενε κρυμμένος στην Τένεδο, για να επιστρέψει. Επιπλέον, άδειασε το σπίτι του Δηίφοβου από τα όπλα, οπότε ο Μενέλαος, σκότωσε εύκολα τον Δηίφοβο, όταν οι Αχαιοί μπήκαν στην Τροία.
 
Μετά τα Τρωικά
 
Για τις υπηρεσίες του προς τους πολιορκητές της Τροίας, καθώς και για το ότι είχε προσπαθήσει να αποτρέψει τον Πάρι από το να απαγάγει την Ελένη και είχε εμποδίσει τους Τρώες να αφήσουν το πτώμα του Αχιλλέα να το φάνε τα κοράκια, οι Αχαιοί εγγυήθηκαν για τη ζωή του.
 
Για την τύχη του μετά την πτώση της Τροίας λέγονταν τα εξής:
 
1. Μαζί με τη μητέρα του Εκάβη, την Ανδρομάχη, την Κασσάνδρα και μερικούς άλλους Τρώες πήγε στη θρακική Χερσόνησο και εγκαταστάθηκε εκεί. Αργότερα, στο μέρος αυτό η Εκάβη μεταμορφώθηκε σε σκύλα και πέθανε. Ο Έλενος έθαψε τη μητέρα του σε τάφο που ονομάστηκε κυνός σῆμα (ο τάφος της σκύλας).
 
2. Έπεσε στον κλήρο του Νεοπτόλεμου μαζί με την Ανδρομάχη. Με τη μαντική του ικανότητα, συμβούλευσε τον Νεοπτόλεμο να μη γυρίσει στην Ελλάδα από τη θάλασσα, αλλά από τη στεριά. Έτσι σώθηκε ο Νεοπτόλεμος από την καταστροφή που έπαθε ο ελληνικός στόλος στον Καφηρέα.
 
Μετά τη δολοφονία του Νεοπτόλεμου από τον Ορέστη στους Δελφούς το βασίλειο έμεινε στην Ανδρομάχη και σ' εκείνον. Και όταν ο Αινείας πέρασε από την Ήπειρο, κατευθυνόμενος στη Δύση, τους βρήκε να βασιλεύουν ειρηνικά. Το ζευγάρι έχτισε εκεί τη νέα Τροία, το Ίλιον (Αινειάδα, 3.294 κ.ε.), και λεγόταν πως απέκτησαν ένα γιο, τον Κεστρίνο (Παυσ. 2.23.6). Ως νόμιμη σύζυγος του Έλενου αναφέρεται και η Κεστρία.
 
Στην Ήπειρο ο Έλενος ίδρυσε και την πόλη Βουθρωτό, ενώ ονόμασε τμήμα του βασιλείου του Χαονία από τον Χάονα που σκοτώθηκε τυχαία στο κυνήγι ή γιατί στη διάρκεια μιας επιδημίας ο Χάονας θυσιάστηκε για τους συμπατριώτες του προσφέροντας τον εαυτό του εκούσιο θύμα στους θεούς. Διάδοχό του στη βασιλεία ο Έλενος όρισε όχι τον γιο του αλλά τον γιο του Νεοπτόλεμου Μολοσσό.
 
3. Μία τρίτη παράδοση, πολύ μεταγενέστερα τεκμηριωμένη, αναφέρει ότι ο Έλενος, όταν απέτυχε στη διεκδίκηση της Ωραίας Ελένης, ζήτησε από τον πατέρα του την άδεια να φύγει και να πάει στην Ελλάδα, όπου ηγεμόνευσε στη χώρα των Μολοσσών. Ο μύθος αυτός πλάσθηκε για να απαλλάξει τον Έλενο από το βάρος του προδότη και συνεργού των Αχαιών που του αποδίνει ο άλλος μύθος.
--------------------------
*Θύμβρη λεγόταν μια μικρή πόλη κοντά στον Σκάμανδρο. Στον ναό αυτό διαδραματίστηκαν και άλλα γεγονότα, ο θάνατος του Τρωίλου και ο θάνατος του Αχιλλέα, όπως αυτοί παραδίδονται από διάφορες πηγές.

** Έλενος
Μάντις ἦν τις εὐγενής,
Πριάμου μὲν υἱός, ὄνομα δ᾽ ὠνομάζετο
Ἕλενος, ὃν οὗτος νυκτὸς ἐξελθὼν μόνος,
ὁ πάντ᾽ ἀκούων αἰσχρὰ καὶ λωβήτ᾽ ἔπη
δόλιος Ὀδυσσεὺς εἷλε, δέσμιόν τ᾽ ἄγων
ἔδειξ᾽ Ἀχαιοῖς ἐς μέσον, θήραν καλήν·
(Σοφ., Φιλοκτ. 604-609)

Μην στηρίζεις την γνώμη σου στη χολή και το κόμπλεξ των τρίτων

Περιτριγυρίζεσαι καθημερινά από δεκάδες ανθρώπους που δεν γνωρίζεις τι σκέφτονται, τι προθέσεις έχουν, τι έχουν ζήσει ή ζουν και σε ποιες μάχες ματώνουν.

Ακούς λόγια από τρίτους που στοχοποιούν πρόσωπα χωρίς τη παρουσία τους, λέξεις εύκολες, αφιλτράριστες, που κρύβουν θυμό και ζήλεια, μικρότητα και απρέπεια, κουτσομπολιό και δηλητήριο.

Κρίσεις άστοχες από στοχαστές της πεντάρας, τέλειους και αξιοκράτες που σταυρώνουν ανθρώπους απερίσκεπτα και για λόγους που ούτε οι ίδιοι δεν έχουν κατανοήσει πλήρως.

Ενίοτε συμβαίνει και για τον χαβαλέ της στιγμής! Περιγελούμε ανθρώπους απλώς για να γελάσουμε, για να νιώσουμε υποσυνείδητα ανώτεροι στο ηλίθιο μυαλό μας ώρες ώρες. Κρίνεις και διαμορφώνεις άποψη για άτομα από λόγια που άκουσες, από ανθρώπους πιθανόν κακόβουλους, απαίδευτους, ηλίθιους ή και πληγωμένους.

Ενστερνίζεσαι απόψεις για ανθρώπους με βάση τη συμπεριφορά τους και τις πράξεις τους απέναντι σου. Συμφωνείς και επαυξάνεις σε κάθε κομμάτι χολής που θα σου σερβίρουν για εκείνους. Ίσως έρθει και στη θύμηση σου μια κουβέντα που σου είπαν κάποτε πάνω σε μία άτυχη στιγμή τους και που ποτέ δεν ξέρεις σε τι ψυχική κατάσταση βρισκόντουσαν.

Αλλά εσύ απρόσκοπτα θα την συσχετίσεις με την εκάστοτε κακιασμένη άποψη που με πειθώ θα σου σερβίρουν! Λες και κρίση εσύ δεν έχεις, λες και εσύ δεν έχεις προσωπική άποψη για εκείνον, λες και σου πετάνε το τυράκι και εσύ το αρπάζεις μονομιάς..

Αν την επόμενη φορά βρεθείς σε ναρκοπέδιο που θα στήνεται με περίσσια ελαφρότητα από ανθρώπους τέτοιους, κάνε ένα βήμα πίσω, ράψε το στόμα, κούρδισε το μυαλό σου και ενεργοποίησε το θυμικό σου.

Διαμόρφωσε άποψη μόνος σου επιτέλους και πάντα να την κρατάς για σένα, χωρίς τη βοήθεια δήθεν διδασκάλων και αναμάρτητων κομπλεξικών!

Κι αν κάπου διαπιστώσεις πως οι απόψεις σας ίσως και να ταυτίζονται, έστω και ελάχιστα ρε φίλε.. κράτα το στόμα σου κλειστό. Μην ταΐσεις κι άλλο τα φτυάρια τους με χώμα.

Μπορεί στο επόμενο φτυάρισμα τους να λερώσουν και εσένα..

Μετά από κάθε τέλος λίγο πιο σοφοί, πιο δυνατοί

Χωρισμοί∙ ποιος τους θέλει; Κανένας, όμως και κανένας δεν κατάφερε να τους αποφύγει. Έγιναν οι επιλογές μας, η εξέλιξή μας που μας άλλαξε τις επιθυμίες και καταστάλαξε τις ανάγκες μας, η συνειδητοποίηση για τις όχι και τόσο σωστές συμπεριφορές μας και τους ακατάλληλους για μας ανθρώπους που αφήσαμε να μπουν στη ζωή μας, ποιος ξέρει τι απ’ αυτά και πόσα άλλα ακόμα.

Κάθε χωρισμός δύσκολος, ίσως αβάσταχτος, οδυνηρή εμπειρία. Μπερδεμένα συναισθήματα, θλίψη, θυμός, αδιέξοδο, μια επώδυνη διαδικασία, όμως οι περισσότεροι βγήκαμε απ’ αυτό κι όσοι τελικά δε βγήκαμε, επιλέξαμε να μη βγούμε για τους λόγους μας, τους δικούς μας λόγους. Άλλες φορές στη θέση του θύματος, άλλες φορές στη θέση του θύτη. Όμως κάθε φορά και λίγο πιο σοφοί, πιο δυνατοί.

Δυνατοί, γιατί όλη αυτή η δυσάρεστη κατάσταση μας έμαθε να πατάμε στα πόδια μας. Εκεί που βλέπαμε αδιέξοδο, καταφέραμε να βρούμε έξοδο και χαμογελάσαμε ξανά. Πόσοι χωρίσαμε γιατί μέσα στη σχέση βγάλαμε όλον τον εγωισμό μας, θέλοντας το δικό μας! Κι όταν, τελικά, ο άνθρωπος που είχαμε δίπλα μας δεν άντεξε να ζει με τα «πρέπει» μας κι έφυγε, τότε συνειδητοποιήσαμε ότι σχέση σημαίνει «μοιράζομαι», σταματάει το «εγώ» και παίρνει τη θέση του το «εμείς». Πόσα μας έμαθαν οι πρώην, που οι επόμενοι ευγνωμονούν!

Ζήσαμε έρωτες που ξεχάσαμε τους πάντες, χάσαμε τον εαυτό μας στην προσπάθεια να γίνουμε αρεστοί. Κατηγορήσαμε πολλούς, μέχρι να μάθουμε ότι τα όρια τα βάζουμε εμείς κι αυτοί οι άλλοι δεν είναι υπεύθυνοι, αν εμείς φτάσαμε ν’ αλλάξουμε χαρακτήρα. Κι όταν χωρίσαμε, γιατί πνιγήκαμε ή καταπιεστήκαμε, στην επόμενη σχέση μάθαμε ότι ο χρόνος μοιράζεται και δε χάνεις κανέναν αν δεις και τους φίλους σου, αν αφιερώσεις χρόνο και στον εαυτό σου. Το μάθαμε αυτό για εμάς και συνειδητοποιήσαμε –ίσως αργότερα– ότι κι ο άνθρωπος δίπλα μας θέλει χώρο και χρόνο δικό του, και το ισορροπήσαμε.

Αυτοί οι άνθρωποι που πέρασαν απ’ τη ζωή μας, μας έκαναν να ξεφύγουμε απ’ τα παραμύθια που μας διάβαζαν στα παιδικά μας χρόνια. Όμορφοι οι πρίγκιπες κι οι νεράιδες, αλλά το τέλειο που απαιτούσαμε στην πρώτη μας σχέση, έγινε πιο ελαστικό στη δεύτερη και πιο ρεαλιστικό σήμερα. Βγάλαμε την τεράστια λίστα που χτίσαμε με τη μαμά, τον μπαμπά και τους φίλους και κρατήσαμε όσα για μας είναι σημαντικά να ‘χει ένας άνθρωπος για να θέλουμε να ‘μαστε εκεί. Πόσο πιο αξιόλογη έγινε αυτή η λίστα μέσα από τις εμπειρίες με τους πρώην μας!

Μάθαμε να ξεχωρίζουμε ακατάλληλους ανθρώπους και να μη δίνουμε σημασία μόνο στην εξωτερική εμφάνιση. Σημαντική η ομορφιά αλλά ακόμα πιο σημαντική η ομορφιά της ψυχής. Σίγουρα, όλοι κάποια στιγμή φάγαμε τα μούτρα μας, δίνοντας απανωτές ευκαιρίες σε ανθρώπους που δεν εκτίμησαν ούτε την πρώτη. Αυτοί οι περαστικοί άνθρωποι, πόσα πολλά μας έμαθαν. Βγήκαμε από ‘κει και μάθαμε τον εαυτό μας, τα όριά μας, τι είμαστε, τελικά, διατεθειμένοι να ανεχτούμε και τι να δώσουμε. Αν δεν υπήρχαν στη ζωή μας, μπορεί ακόμα να μην ξέραμε τι πραγματικά θέλουμε απ’ τις σχέσεις μας.

Μάθαμε τι σημαίνει ωμό σεξ, χωρίς συναισθήματα, και τι σημαίνει πραγματικός έρωτας. Γνωρίσαμε το σώμα μας, τις αισθήσεις μας, τον άλλο μας εαυτό, αυτόν που μεταμορφώνεται στο κρεβάτι χωρίς ταμπού, χωρίς όρια αλλά με σεβασμό στον εαυτό του και στο ταίρι του.

Κι αυτοί οι άνθρωποι που μας αγάπησαν κι εμείς δεν τους δώσαμε τίποτα, μας έμαθαν ίσως ακόμα περισσότερα. Μας άδειασαν ή έφυγαν σιωπηλοί απ’ τη ζωή μας, όμως μας δίδαξαν πολλά. Αγαπήσαμε κάποια στιγμή κι οι ρόλοι αντιστράφηκαν. Νιώσαμε τι σημαίνει να δίνεις και να μην παίρνεις, οπότε μάθαμε τι είναι αγάπη, τι είναι μοίρασμα, τι είναι σεβασμός, τι είναι αυτοεκτίμηση.

Τώρα που βγήκαμε απ’ τη φρίκη του χωρισμού, ας σηκώσουμε το βλέμμα κι ας το παραδεχτούμε, πέρασαν απ’ τη ζωή μας και μας έμαθαν να μη συμβιβαζόμαστε και να ξεκινάμε απ’ το μηδέν ψάχνοντας την ευτυχία, μας έκαναν καλύτερους ανθρώπους, καλύτερους εραστές, καλύτερους συντρόφους.

Υγρά όνειρα

Σεξ κι όνειρα. Ή, για να ακριβολογούμε, σεξ στα όνειρα. Όπως λέει και το τραγούδι «μόνο στα όνειρα μπορώ να σε αγγίζω». Τα όνειρα γενικά είναι μια αρκετά πολύπλοκη διαδικασία, αν θελήσεις να κάνεις τον κόπο να την αποκωδικοποιήσεις.

Σκέψεις εγκλωβισμένες στο υποσυνείδητο, εικόνες που καταγράφονται εκεί χωρίς ή με κάποιο λόγο και περιμένουν να βγουν στην επιφάνεια όταν τους επιτραπεί, απωθημένα ή καταπιεσμένα «πιστεύω» κι αισθήματα που κάνουν ένα είδος επανάστασης την ώρα που όλες οι άμυνες είναι μηδαμινές και το μυαλό υπολειτουργεί.

Οι λόγοι που μπορεί κάποιος να δει ένα σεξουαλικό όνειρο, άπειροι. Το θέμα είναι η αίσθηση που σου προκαλούν όταν τα βλέπεις κι η αίσθηση που έχεις όταν ξυπνάς μετά από ένα τέτοιο όνειρο. Γιατί μπορεί να μη θυμάσαι τι όνειρο είδες εχθές ή προχθές το βράδυ, αλλά πάντα θυμάσαι ένα όνειρο που περιελάμβανε ερωτικές περιπτύξεις με κάποιον γνωστό ή άγνωστο παρτενέρ. Πάντα τα όνειρα αυτά είναι τόσο έντονα που είναι ικανά να σου προκαλέσουν από μια απλή αναστάτωση μέχρι και τον πιο έντονο οργασμό, επιστημονικά γνωστό φαινόμενο που ακούει στον όρο «ονείρωξη», χωρίς να κάνει καμία απολύτως διάκριση στο φύλο.

Πολλές φορές αυτά τα όνειρα μπορεί να υποδηλώνουν μια καταπιεσμένη σεξουαλική φύση ή ζωή, μπορεί να φέρουν στην επιφάνεια μερικά καταπιεσμένα συναισθήματα προς ένα πρόσωπο που ακόμα συνειδητά αποφεύγεις αλλά υποσυνείδητα δεν έχεις αυτήν την επιλογή. Μπορεί να είναι απλά όνειρα που δεν έχουν καμία απολύτως σημασία. Η αίσθηση που σου δημιουργούν είναι συνήθως τόσο έντονη, γιατί τις περισσότερες φορές η σεξουαλική ορμή που καταπιέζεις στην καθημερινότητά σου απλά βρίσκει μια διέξοδο για να εκτονωθεί. Κι είναι ακόμα πιο έντονη, γιατί συνήθως ο παρτενέρ που το υποσυνείδητό μας επιλέγει, είναι κι η καλύτερη δυνατή επιλογή για να σε φτάσει στο σημείο της κορύφωσης. Ακόμα κι ο παρτενέρ να υστερεί σε κάτι, σίγουρα η όλη διαδικασία θα έχει πάρα πολλά παραπάνω να σου δώσει στον βαθμό της ικανοποίησης.

Αν σε απασχολεί η εξήγηση, σίγουρα κάποιος, κάπου, κάποτε, αν το ψάξεις διεξοδικά ή με τη βοήθεια κάποιου ειδικού, θα έχει να σου δώσει μια απάντηση. Το γιατί πρέπει να σε απασχολεί, είναι ένα άλλο θέμα. Για ‘μένα, απ’ ό,τι κι αν υπεραναλύεις –ειδικά όταν έχει σχέση με όνειρα– τα οφέλη που θα αποκομίσεις θα ‘ναι ελάχιστα σε σύγκριση με τους προβληματισμούς που θα φορτωθείς.

Ένα όνειρο, είτε σημαίνει κάτι είτε όχι, δεν μπορείς να το αποφύγεις, μπορείς μόνο να αποφασίσεις τον τρόπο που θα διαχειριστείς το μετά. Αν είναι καλό, απόλαυσέ το. Αν είναι κακό, απλά ξεκίνα τη μέρα σου κάνοντας μια παραπάνω προσπάθεια στο να το αποβάλεις απ’ τη σκέψη σου. Αν επαναλαμβάνεται, ίσως προσπαθεί κάτι να σου πει, όποτε θα πρέπει απλά να ακούσεις τις ανάγκες σου.

Πάντα να θυμάσαι, όμως, ότι κανένας φόβος δεν είναι ικανός από μόνος του να επιβιώσει, αν δε τον τρέφεις εσύ, και κανένας κίνδυνος δεν παραμονεύει, αν βρεις τον τρόπο να τον καταπολεμήσεις. Ο ίδιος σου ο εαυτός είναι πάντα ο καλύτερός σου φίλος κι ο μεγαλύτερος εχθρός σου και στα χέρια σου βρίσκεται η λύση που αναζητάς.

Προσωπικοί κανόνες: Οι εσωτερικοί δικαστές που αποφασίζουν αν θα νιώσουμε πόνο ή ευχαρίστηση

Όλοι μας έχουμε διαφορετικούς κανόνες και διαφορετικά στάνταρ που ρυθμίζουν όχι μόνο πώς αισθανόμαστε για όσα συμβαίνουν στη ζωή μας, αλλά και πώς συμπεριφερόμαστε και αντιδρούμε σε μια συγκεκριμένη κατάσταση. Τελικά, οι αξίες μας είναι αυτές που μας υπαγορεύουν τι θα κάνουμε και ποιοι θα γίνουμε. Όμως, εξίσου ή ακόμη πιο καθοριστικές για τα συναισθήματα και τη συμπεριφορά μας είναι οι πεποιθήσεις μας για το τι είναι καλό και κακό και τι οφείλουμε να κάνουμε. Αυτά ακριβώς τα στάνταρ και τα κριτήρια ονομάζω «κανόνες».

Οι κανόνες αποτελούν την αιτία για τον πόνο ή την ευχαρίστηση που αισθανόμαστε ανά πάσα στιγμή. Είναι σαν να έχουμε στο μυαλό μας ένα δικαστήριο. Οι προσωπικοί κανόνες μας έχουν το ρόλο του δικαστή και των ενόρκων. Καθορίζουν αν μια αξία έχει πραγματωθεί, αν θα νιώσουμε ωραία ή άσχημα, αν θα προκαλέσουμε στον εαυτό μας πόνο ή ευχαρίστηση.

Αν για παράδειγμα, σας ρωτούσα «Έχετε ωραίο σώμα;», τι θα μου απαντούσατε; Εξαρτάται από τις πεποιθήσεις σας. Αν πιστεύετε ότι πληρείτε κάποια συγκεκριμένα κριτήρια που θεωρείται ότι σχετίζονται με το ωραίο σώμα, θα μου απαντήσετε θετικά.

Άλλη ερώτηση: «Είστε καλοί εραστές;» Η απάντησή σας θα βασιστεί στους κανόνες που έχετε σχετικά με τα κριτήρια του καλού εραστή, στα στάνταρ που αποδέχεστε. Αν μου απαντούσατε «Ναι, είμαι καλός εραστής», θα ανακάλυπτα τους κανόνες σας με την εξής ερώτηση-κλειδί: «Πώς το ξέρεις; Τι σου έχει συμβεί που σε κάνει να θεωρείς ότι είσαι καλός εραστής;»

Μπορεί να απαντήσετε: «Το ξέρω, γιατί όταν κάνω έρωτα με κάποια, συνήθως μου λέει ότι της άρεσε πολύ». Άλλοι μπορούν να πουν: «Το ξέρω, γιατί μού το λέει η σύντροφός μου». Ή «Το καταλαβαίνω από τις αντιδράσεις της συντρόφου μου». Άλλοι, πάλι, μπορεί να απαντήσουν: «Το ξέρω, γιατί νιώθω υπέροχα όταν κάνω έρωτα!» (Το τι νιώθει η σύντροφός τους δεν έχει καμία σημασία. Χμ..) Ή μπορεί να μου απαντήσουν: «Ρώτησε όποιον θέλεις!».

Άλλοι, πάλι, δεν πιστεύουν ότι είναι καλοί εραστές. Αυτό σημαίνει πως πράγματι δεν είναι; Ή μήπως έχουν ακατάλληλους κανόνες; Αυτή είναι μια σημαντική ερώτηση που χρήζει απάντησης. Σε πολλές περιπτώσεις, μπορεί να μη νιώθουν ότι είναι καλοί εραστές γιατί η σύντροφός τους δεν τους το λέει. Μπορεί η σύντροφός τους να ανταποκρίνεται με πάθος, αλλά επειδή δεν πληροί τον συγκεκριμένο κανόνα τους, είναι βέβαιοι ότι δεν είναι καλοί εραστές.

Το συμπέρασμα είναι απλό. Οι κανόνες μας ελέγχουν τις αντιδράσεις μας κάθε στιγμή της ζωής μας. Και, φυσικά, όπως έχετε ήδη μαντέψει, έχουν δημιουργηθεί με εντελώς αυθαίρετο τρόπο. Όπως και τόσα άλλα στοιχεία του Κεντρικού Συστήματος που κατευθύνει τη ζωή μας, οι κανόνες μας είναι το αποτέλεσμα ενός πολύπλοκου κολάζ επιρροών στις οποίες έχουμε εκτεθεί. Το ίδιο σύστημα τιμωρίας και ανταμοιβής που διαμορφώνει τις αξίες μας, διαμορφώνει και τους κανόνες μας.

Οι κανόνες είναι ένας συντομότερος δρόμος που μπορεί να χρησιμοποιεί ο εγκέφαλός μας. Μας βοηθούν να διατηρούμε μια αίσθηση βεβαιότητας για τις συνέπειες των πράξεών μας. Έτσι, μας επιτρέπουν να παίρνουμε αστραπιαίες αποφάσεις σχετικά με το τι σημαίνει κάτι και τι πρέπει να κάνουμε.

Αν κάποιος σας χαμογελούσε και εσείς έπρεπε να κάνετε κοπιαστικούς υπολογισμούς για να καταλάβετε τι σημαίνει αυτό, η ζωή σας θα ήταν απελπιστική. Έτσι, έχετε έναν κανόνα που λέει πως αν κάποιος σας χαμογελάσει, τότε αυτό σημαίνει ότι χαρούμενος ή φιλικός ή ότι σας συμπαθεί. Αν κάποιος σας αγριοκοιτάξει, τότε ενεργοποιείται ένα άλλο σύνολο κανόνων για το τι σημαίνει η συμπεριφορά του και τι πρέπει να κάνετε.

Μερικοί πιστεύουν, σύμφωνα με τον κανόνα τους, ότι αν κάποιος τους αγριοκοιτάξει, τότε έχει κακή διάθεση και πρέπει να τον αποφύγουν. Μπορεί όμως, ο κανόνας κάποιων άλλων να είναι ο εξής: «Αν κάποιος έχει κακή διάθεση, τότε πρέπει να τον βοηθήσω να βελτιώσει τη διάθεσή του».

Εάν δεν διεκδικήσεις τη θέση σου σε αυτή τη ζωή, μην περιμένεις κανείς να το κάνει για εσένα

Υπάρχουν αρκετοί άνθρωποι εκεί έξω που δεν ζουν. Απλώς επιβιώνουν. Δεν έχουν μάθει να σέβονται και να εκτιμούν ό,τι έχουν. Έχουν μάθει να είναι αχάριστοι, να θέλουν πολλά περισσότερα από αυτά που ήδη έχουν. Χωρίς να υπολογίζουν την ύπαρξη άλλων ανθρώπων, καταπατώντας τα δικαιώματά τους, υπολογίζοντας μόνο την εδραίωση και ικανοποίηση του εγωισμού τους.

Δεν είναι για όλους η ειλικρίνεια και η εκτίμηση. Δεν είναι για όλους ο σεβασμός, η αλληλεγγύη, η εμπιστοσύνη. Είναι μόνο για εκείνους που ξέρουν πώς να κερδίζουν τις αξίες αυτές.

Και τις κερδίζουν διότι ξέρουν το υλικό ύπαρξής τους. Ξέρουν πως υφίστανται, πως υπάρχουν, πως μπορούν να διατηρηθούν και να εξελιχθούν, σεβόμενοι τη διαφορετικότητα που έχουν. Κατανοούν τις απαιτήσεις που έχουν και της πληρούν πλήρως, εάν χρειαστεί.

Το μυστικό βρίσκεται σε αυτό ακριβώς το σημείο. Οι απαιτήσεις πληρούνται από αυτούς που ξέρουν να αντέχουν τις προκλήσεις και τις άγνωστες συνέπειες. Από αυτούς που ξέρουν να αντιμετωπίζουν τον εαυτό τους με αυστηρότητα, με αυτοπειθαρχία, με καλοπροαίρετη κριτική, κοιτάζοντάς τον στα μάτια.

Δεν φοβούνται και δεν νοιάζονται για το εάν θα κερδίσουν ή εάν θα χάσουν. Ξέρουν να σέβονται ταπεινά το κέρδος τους. Ξέρουν να κερδίζουν από την ήττα τους.

Έχουν απαιτήσεις από τον εαυτό τους σε μεγαλύτερο βαθμό, σε σχέση με τους άλλους. Η μόνη απαίτηση που έχουν από τους άλλους είναι να φτάσουν μέχρι εκεί που μπορούν, θέλουν, αντέχουν. Όποιο σημείο είναι αυτό, όπου και εάν βρίσκεται.

Ακολουθούν τη φωνή που τους επαναλαμβάνει αντικειμενικούς στόχους: “Ό,τι κάνεις, θα το πάθεις”, “Ό,τι σπέρνεις, το θερίζεις”, “Κάνε καλό για να πάθεις το καλύτερο”, “Πρόσεχε τι εύχεσαι, γιατί θα στο ευχηθώ στο διπλάσιο”, “Ο εχθρός του καλού είναι το καλύτερο”.

Εάν δεν διεκδικήσεις τη θέση σου σε αυτή τη ζωή, μην περιμένεις κανείς να το κάνει για εσένα. Δημιούργησε εσύ τις ευκαιρίες. Δεν πρόκειται εκείνες να δημιουργηθούν για εσένα.

Μάθε τι αξίζεις άνθρωπε… και γίνε ο κυρίαρχος του εαυτού σου!

Σχέσεις: Κάθε πρόκληση ένα μάθημα και δώρο

Οι προκλήσεις στις σχέσεις χωρίζονται σε τρεις κατηγορίες:

• Προκλήσεις που αντιμετωπίζουμε όταν βρισκόμαστε σε σχέση και ειδικά σε δύσκολη σχέση  
• Προκλήσεις που αντιμετωπίζουμε όταν τελειώνει η σχέση
• Προκλήσεις που αντιμετωπίζουμε όταν δεν έχουμε σχέση

Και στις τρεις περιπτώσεις μπορούμε να βρούμε ένα μάθημα – δώρο. Οι σχέσεις που εμείς αποκαλούμε ‘δύσκολες’ είναι εκείνες που προσφέρουν τα πιο σοβαρά μαθήματα. Μέσα από αυτές συνήθως κάνουμε την περισσότερη δουλειά για τον εαυτό μας.

Όταν τελειώνει η σχέση, μας είναι δύσκολο να αποκοπούμε από την ενέργεια που μας κρατούσε ενωμένους ακόμη κι αν ξέρουμε ότι χρειάζεται να το κάνουμε για το καλό μας. Κάποιες φορές, το δώρο μπορεί να είναι η αναγνώριση ότι έχουμε αλλάξει και έχουμε εξελιχθεί, και μαζί με αυτήν την αναγνώριση θα έρθει και η ανακούφιση ότι δεν χρειάζεται πλέον να μένουμε σε καταστάσεις που μειώνουν την ενέργεια και τη δόνησή μας και δεν μας αφήνουν να προοδεύσουμε.

Μέσα από τις σχέσεις μας μπορεί να μάθουμε να εκτιμούμε περισσότερο τον εαυτό μας και να του δίνουμε μεγαλύτερη αξία, χωρίς να περιμένουμε να το κάνει κάποιος άλλος για εμάς. Να μάθουμε ότι τελικά η ευτυχία που συνδέεται με εξωτερικούς παράγοντες μπορεί να είναι εφήμερη, και έτσι να πάψουμε να την αναζητάμε έξω από εμάς.

Το να μην έχουμε σχέση μπορεί επίσης να περιλαμβάνει για μας κάποιο δώρο. Μπορούμε να δουλέψουμε με τον εαυτό μας ώστε να τον προετοιμάσουμε για την επόμενη σχέση. Μπορούμε να μάθουμε πώς να είμαστε συναισθηματικά ανεξάρτητοι, πώς να φροντίζουμε τον εαυτό μας, πώς να γεμίζουμε το δικό μας ποτήρι αντί να περιμένουμε να μας το γεμίσουν.

Μπορούμε να απολαύσουμε μια περίοδο γαλήνης και ηρεμίας προτού μπούμε στην απαιτητική ζωή μιας σχέσης, που ίσως μας στερήσει χρόνο από την ενδοσκόπηση που ξεκινήσαμε να κάνουμε.

Μπορούμε επίσης να νιώσουμε ευγνώμονες που ανακαλύψαμε ποιοι είμαστε χωρίς να μας επηρεάζει κανείς.

Μόλις μάθουμε όλα αυτά που χρειάζεται, θα προχωρήσουμε σε άλλες καταστάσεις, από τις οποίες θα μάθουμε και πάλι κάτι καινούριο. Δεν μπορούμε να αποφύγουμε τα μαθήματα. Το θέμα είναι πόσο καιρό θα μας πάρει αυτό.

Θα δεχτούμε ένα μάθημα ή θα χρονοτριβούμε προσπαθώντας να αντισταθούμε; Μια κατάσταση μπορεί να γίνει χειρότερη μέσα στο μυαλό μας μέχρι να βρούμε το δώρο-μάθημα, αλλά μόλις το βρούμε θα είμαστε σε θέση να αλλάξουμε εντελώς την κατάσταση.

Είναι δύσκολο να πούμε ‘Ναι’ στα μαθήματα, αλλά τελικά νομίζω πως δεν έχουμε και πολλές επιλογές. Ίσως είναι ο μόνος τρόπος για να βγούμε από τις αυταπάτες μας, να αλλάξουμε τον τρόπο σκέψης και άλλες φορές να κάνουμε δραστικές αλλαγές. Και όλα αυτά για το καλό μας.

Ουίλιαμ Σαίξπηρ: Πριν πεθάνεις, ζήσε

Είμαι πάντα ευτυχισμένος. Ξέρετε γιατί; Γιατί δεν περιμένω τίποτα από κανέναν.

Οι προσδοκίες πάντα πληγώνουν.

Η ζωή είναι μικρή. Γι’ αυτό αγάπα τη ζωή σου και συνέχισε να χαμογελάς.

Ζήσε για σένα και πριν μιλήσεις, άκου.

Πριν γράψεις, σκέψου.

Πριν ξοδέψεις, δούλεψε.

Πριν προσευχηθείς, συγχώρεσε.

Πριν πληγωθείς, νιώσε.

Πριν μισήσεις, αγάπα.

Πριν τα παρατήσεις, προσπάθησε.


Πριν πεθάνεις ΖΗΣΕ…

Ουίλιαμ Σαίξπηρ

ROBERT L. HEILBRONER: Η “φύση” του κόσμου πριν από την Οικονομική Επανάσταση

Η Οικονομική Επανάσταση ήταν η πιο σημαντική επανάσταση που έγινε ποτέ, από την άποψη της διαμόρφωσης της σύγχρονης κοινωνίας – μια επανάσταση κατ’ ουσίαν πολύ πιο ανατρεπτική από τη Γαλλική, την Αμερικανική ή ακόμα και τη Ρωσική. Για να εκτιμήσουμε τις διαστάσεις της, για να αντιληφθούμε το ταρακούνημα που προκάλεσε στην κοινωνία, πρέπει να μεταφερθούμε σ’ εκείνο τον αρχικό, εν πολλοίς λησμονημένο, κόσμο από τον οποίο αναδύθηκε η κοινωνία μας. Μόνο τότε θα καταλάβουμε γιατί οι οικονομολόγοι άργησαν τόσο πολύ να εμφανιστούν.

Πρώτη στάση: η Γαλλία. Το έτος: 1305.

 Βρισκόμαστε σε μια εμποροπανήγυρη. Οι περιοδεύοντες έμποροι έχουν φτάσει απ’ το πρωί με την ένοπλη φρουρά τους, έχουν στήσει τις φανταχτερές τέντες τους κι έχουν αρχίσει τις συναλλαγές, είτε μεταξύ τους είτε με τους ντόπιους. Μια ποικιλία από εξωτικά προϊόντα διατίθενται προς πώληση: μεταξωτά και ταφτάδες, μπαχαρικά κι αρώματα, προβιές και γούνες. Κάποια απ’ αυτά έχουν έρθει από την Ανατολική Μεσόγειο, άλλα από τη Σκανδιναβία, κι άλλα από μέρη γειτονικά. Μαζί με τον απλό κοσμάκη, οι άρχοντες και οι αρχόντισσες της περιοχής επισκέπτονται τους πάγκους, ανυπόμονοι να διασκεδάσουν την ανία της άνετης αρχοντικής ζωής τους. Μαζί με τα αξιοπερίεργα είδη απ’ την Αραβία εμπλουτίζουν το λεξιλόγιό τους και με λέξεις απ’ αυτή την πολύ μακρινή χώρα: ντιβάνι, σιρόπι, ταρίφα, ταλκ, σπανάκι, ζαφορά.

Αλλά μέσα στις τέντες, αντικρίζουμε ένα παράξενο θέαμα. Τα λογιστικά βιβλία που είναι ανοιχτά πάνω στο τραπέζι, μερικές φορές δεν είναι παρά απλά τεφτέρια όπου γράφονται οι συναλλαγές. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα απ’ το τεφτέρι ενός εμπόρου λέει: «Άνδρας χρωστάει δέκα χρυσά φλορίνια από την Πεντηκοστή. Το όνομά του μου διαφεύγει». Οι υπολογισμοί γίνονται κυρίως με ρωμαϊκούς αριθμούς, και συχνά τα αθροίσματα είναι λάθος. Οι διαιρέσεις με διψήφιο διαιρέτη αποτελούν σκοτεινό μυστήριο, και η χρήση του μηδενικού δεν είναι απόλυτα κατανοητή. Όμως, παρ’ όλα τα φανταχτερά εκθέματα και τον ενθουσιασμό του κόσμου, το μέγεθος της εμποροπανήγυρης είναι κάτι το ασήμαντο. Ολόκληρη η ποσότητα των εμπορευμάτων που φθάνουν στη Γαλλία. στη διάρκεια ενός έτους, μέσα από το πέρασμα του Saint Gothard, δεν είναι αρκετά για να γεμίσουν ένα σύγχρονο φορτηγό τρένο. Το σύνολο των εμπορευμάτων που μεταφέρονται απ’ το μεγάλο ενετικό στόλο δεν θα έφταναν να γεμίσουν ένα σύγχρονο εμπορικό πλοίο.

Επόμενη στάση: η Γερμανία. Το έτος: 1550 περίπου.

Ο Αντρέας Ριφ, ένας γενειοφόρος έμπορος, ντυμένος τη γούνα του, γυρίζει στο σπίτι του στο Μπάντεν. Σ’ ένα γράμμα στη γυναίκα του, γράφει ότι επισκέφτηκε τριάντα αγορές και ότι έχει κάνει πληγή απ’ τη σέλα. Επίσης δείχνει να ενοχλείται από τα μικροπροβλήματα των καιρών. Καθώς ταξιδεύει τον σταματάνε κάθε δέκα μίλια για να πληρώσει διόδια. Στη διαδρομή μεταξύ Βασιλείας και Κολονίας πληρώνει τριάντα μία φορές.

Και δεν είναι μόνο αυτό. Κάθε κοινότητα που επισκέπτεται έχει το δικό της νόμισμα, τους δικούς της κανονισμούς και τη δική της έννομη τάξη. Μόνο στην περιοχή γύρω απ’ το Μπάντεν, υπάρχουν περίπου 112 διαφορετικά μέτρα μήκους, 92 διαφορετικά μέτρα μετρήσεως επιφάνειας, 65 διαφορετικά μέτρα όγκου στερεών, 163 μέτρα δημητριακών και 123 μέτρα υγρών, 63 ειδικά μέτρα για οινοπνευματώδη και 80 διαφορετικά ζύγια της μιας λίβρας.

Προχωράμε: βρισκόμαστε στη Βοστόνη το έτος 1639.

Μια δίκη βρίσκεται σε εξέλιξη. Κάποιος Ρόμπερτ Κιν, «ένας υπερήλικας διδάσκαλος του Ευαγγελίου, άνθρωπος επιφανής, πλούσιος και πατέρας ενός παιδιού, παραβαίνοντας τη συνείδησή του και το λόγο του Ευαγγελίου», κατηγορείται για ένα αποτρόπαιο έγκλημα: έβγαλε κέρδος πάνω από έξι πένες ανά σελίνι, κέρδος εξωφρενικό. Το δικαστήριο συνεδριάζει για ν’ αποφασίσει αν θα τον τιμωρήσει για το έγκλημά του με αφορισμό αλλά, λόγω του προτέρου εντίμου βίου του, οι δικαστές έδειξαν επιείκεια και τον απήλλαξαν βάζοντάς του πρόστιμο διακοσίων λιρών. Όμως ο κακομοίρης ο κύριος Κιν είναι τόσο αναστατωμένος ώστε ενώπιον των γερόντων της Εκκλησίας «με δάκρυα στα μάτια ομολογεί ότι έχει μια άπληστη και διεφθαρμένη ψυχή». Ο πάστορας της Βοστόνης δεν μπορεί να αντισταθεί σ’ αυτή τη μοναδική ευκαιρία να εκμεταλλευτεί το ζωντανό παράδειγμα ενός αμετανόητου αμαρτωλού, και χρησιμοποιεί την πλεονεξία του Κέιν ως παράδειγμα για να αστράψει και να βροντήξει από τον άμβωνα στο κήρυγμα που βγάζει την επόμενη Κυριακή σχετικά με κάποιες δόλιες αρχές που διέπουν το εμπόριο. Ανάμεσα σ’ αυτές είναι και οι ακόλουθες.

i. Ότι ένας έμπορος μπορεί να πουλάει όσο πιο ακριβά μπορεί, και να αγοράζει όσο πιο φτηνά μπορεί.

ii. Ότι αν κάποιος έμπορος υποστεί ζημιά σε κάποια εμπορεύματα λόγω θαλασσίων μεταφορών κλπ., μπορεί να αυξήσει την τιμή των υπόλοιπων εμπορευμάτων του.

iii. Ότι μπορεί να πουλάει όσο αγόρασε, παρ’ όλο που πλήρωσε πολύ ακριβά…

Όλα αυτά είναι δόλια, δόλια, κραυγάζει ο πάστορας. Το να επιδιώκεις τα πλούτη για τα πλούτη και μόνο, σε κάνει δούλο της πλεονεξίας.

Επιστρέφουμε τώρα στην Αγγλία και τη Γαλλία.

Στην Αγγλία ένας μεγάλος εμπορικός οργανισμός, η «Εταιρία Ριψοκίνδυνων Εμπόρων», συνέταξε το καταστατικό της. Ανάμεσα στα άρθρα του περιλαμβάνονται και τα εξής που αφορούν εμπόρους μέλη της εταιρίας: Απαγορεύονται η μη κόσμια γλώσσα, οι καβγάδες μεταξύ των μελών, η χαρτοπαιξία, και οι κυνηγετικοί σκύλοι. Κανένας δεν επιτρέπεται να κυκλοφορεί μεταφέροντας ασουλούπωτους μπόγους. Πραγματικά, πρόκειται για μια περίεργη εταιρία, που μάλλον θυμίζει τεκτονική στοά.

Στη Γαλλία επιδεικνύεται έντονη νεοτεριστική δραστηριότητα στον κλάδο της κλωστοϋφαντουργίας, κι ο Κολμπέρ αναγκάζεται το 1666 να εκδώσει μια διάταξη για να εμποδίσει αυτή την επικίνδυνη και διαλυτική τάση. Στο εξής λοιπόν τα υφάσματα της Ντιζόν και της Σελανζί θα διαθέτουν ακριβώς 1.408 κλωστές συμπεριλαμβανομένης και της ούγιας, ούτε περισσότερες ούτε λιγότερες. Στην Ωξέρρη (Auxerre) της Βουργουνδίας και σε άλλες δύο βιομηχανικές πόλεις, οι κλωστές πρέπει να είναι 1.376. Στη Σατιγιόν (Chatillon), 1.216. Οποιοδήποτε ύφασμα βρεθεί ακατάλληλο, θα δυσφημείται. Αν αυτό επαναληφθεί τρεις φορές, τότε θα διαπομπεύεται ο έμπορος.

Υπάρχει κάτι το κοινό σ’ όλα αυτά τα σκόρπια στιγμιότυπα αλλοτινών κόσμων. Και είναι το εξής:

Πρώτον, η ιδέα της ευπρέπειας (για να μην πούμε της αναγκαιότητας) ενός συστήματος οργανωμένου στη βάση του προσωπικού κέρδους δεν έχει ακόμα παγιωθεί.

Δεύτερον, ένας ξεχωριστός, ανεξάρτητος οικονομικός κόσμος δεν έχει ακόμα απαγκιστρωθεί απ’ το κοινωνικό του πλαίσιο. Ο κόσμος των πρακτικών υποθέσεων είναι αναπόσπαστα δεμένος με τον κόσμο της πολιτικής, κοινωνικής και θρησκευτικής ζωής. Μέχρι να χωριστούν αυτοί οι δύο κόσμοι, τίποτα δεν θα θυμίζει το ρυθμό και την ατμόσφαιρα της σύγχρονης ζωής. Και για να χωριστούν αυτοί οι κόσμοι, πρέπει να μεσολαβήσει ένας μακροχρόνιος και σκληρός αγώνας.

Μπορεί να μας φαίνεται περίεργο ότι η ιδέα του κέρδους είναι σχετικά πρόσφατη. Διδασκόμαστε στο σχολείο ότι ο άνθρωπος είναι, κατά βάση, ον κτητικό κι ότι αν τον αφήναμε ελεύθερο, θα φερόταν όπως κάθε επιχειρηματίας που σέβεται τον εαυτό του. Μας λένε ότι το κίνητρο του κέρδους είναι τόσο παλιό όσο και ο ίδιος ο άνθρωπος.

Αλλά δεν είναι έτσι. Το κίνητρο του κέρδους, όπως το γνωρίζουμε, είναι μόνο τόσο παλιό όσο και ο «σύγχρονος άνθρωπος». Ακόμα και σήμερα, το κέρδος για το κέρδος είναι μια έννοια ξένη σε μεγάλη μερίδα του πληθυσμού της γης και η απουσία της είναι εμφανέστατη στο μεγαλύτερο κομμάτι της καταγεγραμμένης ιστορίας. Ο σερ Ουίλιαμ Πέττυ, ένας εκπληκτικός τύπος που έζησε το δέκατο έβδομο αιώνα (ο οποίος υπήρξε βοηθός καμαρότου, γυρολόγος, υφασματέμπορος, γιατρός, καθηγητής μουσικής και ιδρυτής μιας σχολής με την επωνυμία «Πολιτική Αριθμητική»), υποστήριζε ότι, όταν οι μισθοί ήταν ικανοποιητικοί, «ήταν δύσκολο να βρεις εργάτες, γιατί είναι τόσο ακόλαστοι, που δουλεύουν μόνο για να τρώνε ή μάλλον για να πίνουν».

Και ο σερ Ουίλιαμ δεν εξέφραζε απλώς τις προκαταλήψεις των αστών των ημερών του. Επισήμαινε ένα γεγονός που μπορεί ακόμα να παρατηρηθεί ανάμεσα στους μη εκβιομηχανισμένους λαούς του κόσμου: μια αμάθητη εργατική δύναμη, ασυνήθιστη στη μισθωτή εργασία, άβολη στα πλαίσια της βιομηχανικής ζωής, ανεξοικείωτη με την ιδέα της συνεχούς βελτίωσης του βιοτικού επιπέδου, δεν πρόκειται να δουλέψει σκληρότερα αν αυξηθούν οι αμοιβές: απλούστατα θα αυξήσει τη σχόλη της.

Η έννοια του κέρδους, η ιδέα ότι κάθε εργαζόμενος όχι μόνο μπορεί αλλά και πρέπει να*παλεύει διαρκώς για να βελτιώνει την υλική του κατάσταση, ήταν μια ιδέα άγνωστη στα πλατιά κατώτερα και μεσαία στρώματα της αιγυπτιακής, ελληνικής, ρωμαϊκής και μεσαιωνικής κουλτούρας και άρχισε να εμφανίζεται σποραδικά κατά την εποχή της Αναγέννησης και της Μεταρρύθμισης, ενώ ήταν λίγο πολύ άγνωστη στους περισσότερους πολιτισμούς της Ανατολής. Ως μόνιμο και πανταχού παρόν χαρακτηριστικό της κοινωνίας, είναι τόσο πρόσφατο όσο και η ανακάλυψη της τυπογραφίας.

Όχι μόνο δεν είναι η έννοια του κέρδους τόσο διαδεδομένη όσο πιστεύουμε, αλλά και η κοινωνική αποδοχή του κέρδους είναι μια εξέλιξη ακόμα πιο περιορισμένη και πρόσφατη. Στο Μεσαίωνα η Εκκλησία δίδασκε ότι ο Χριστιανός δεν μπορεί να είναι έμπορος, και πίσω απ’ αυτή τη διδασκαλία κρυβόταν η σκέψη ότι οι έμποροι είναι τα ζιζάνια στο φυτώριο της κοινωνίας. Την εποχή του Σαίξπηρ ο σκοπός στη ζωή του μέσου πολίτη -για την ακρίβεια, όλων εκτός από τους ευγενείς δεν ήταν η βελτίωση της θέσης του στη ζωή αλλά η διατήρησή της. Ακόμα και για τους πρώτους άποικους της Αμερικής, η σκέψη και μόνο ότι το κέρδος θα μπορούσε να είναι ένας αποδεκτός -ακόμα και χρήσιμος- σκοπός στη ζωή, ελάχιστα απείχε απ’ το να θεωρείται ως δίδαγμα του Σατανά.

Ο πλούτος, φυσικά, υπήρχε πάντα, και η απληστία υπάρχει καταγεγραμμένη από τους βιβλικούς χρόνους. Αλλά είναι τεράστια η διαφορά ανάμεσα στο φθόνο για τον πλούτο ολίγων ισχυρών και το γενικευμένο αγώνα για πλουτισμό που διακρίνει ολόκληρη την κοινωνία. Ριψοκίνδυνοι έμποροι υπήρχαν από την εποχή των Φοινίκων ναυτικών, και θα τους βρούμε σε ολόκληρο το φάσμα της ιστορίας: στους κερδοσκόπους της Ρώμης, στους εμπορευόμενους Ενετούς, στη Χανσεατική Ένωση και στους μεγάλους Πορτογάλους και Ισπανούς θαλασσοπόρους που αναζητούσαν νέους δρόμους προς την Ινδία και προς την προσωπική τους ευμάρεια. Όμως οι περιπέτειες των λίγων είναι πράγμα πολύ διαφορετικό απ’ το να εμφορείται ολόκληρη η κοινωνία από το πνεύμα του επιχειρηματικού κινδύνου.

Πάρτε, για παράδειγμα, την εκπληκτική οικογένεια των Φούγγερ (Fugger). των Γερμανών τραπεζιτών του δέκατου έκτου αιώνα. Στην εποχή της ακμής τους οι Φούγγερ είχαν στην κατοχή τους ορυχεία χρυσού και αργύρου, δικαιώματα εμπορικής εκμετάλλευσης, ακόμα και το δικαίωμα να εκδίδουν δικό τους νόμισμα. Το ενεργητικό τους ήταν κατά πολύ μεγαλύτερο απ’ τα πλούτη βασιλέων και αυτοκρατόρων των οποίων τους πολέμους (καθώς και τα έξοδα διαβίωσης) χρηματοδοτούσαν. Όταν, όμως, πέθανε ο Αντόν Φούγγερ, ο μεγαλύτερος ανιψιός του Χανς-Τζακόμπ αρνήθηκε να αναλάβει την τραπεζική αυτοκρατορία, με τη δικαιολογία ότι οι εργασίες της πόλης και οι προσωπικές του υποθέσεις τον επιβάρυναν ήδη πολύ. Ο αδελφός του Χανς-Τζακόμπ, Τζορτζ, δήλωσε ότι προτιμά να έχει την ησυχία του. Ένας τρίτος ανιψιός, ο Κρίστοφερ. στάθηκε εξίσου αρνητικός.

Κανένας απ’ τους πιθανούς κληρονόμους μιας αυτοκρατορίας του πλούτου δεν θεώρησε, προφανώς, ότι άξιζε τον κόπο. Εκτός απ’ τους βασιλείς (τους οικονομικά φερέγγυους) και μερικές διάσπαρτες οικογένειες, όπως οι Φούγγερ, οι πρώτοι καπιταλιστές δεν αποτελούσαν τους στυλοβάτες της κοινωνίας, αντίθετος ήταν συνήθως απόβλητοι και ανεπιθύμητοι. Πού και πού κάποιος δραστήριος νέος όπως ο Άγιος Γοδερίγος (Goderic) του Φίνκελ (Finchale) ξεκινούσε μαζεύοντας κομμάτια από ναυάγια που ξεβράζονταν στις ακτές, συγκέντρωνε αρκετά αντικείμενα για να κάνει τον έμπορο και, όταν πια είχε πλουτίσει, εγκατέλειπε τα εγκόσμια για να γίνει ερημίτης.

Αλλά τέτοιοι άνθρωποι υπήρξαν ελάχιστοι. Εφόσον η επικρατούσα αντίληψη ήταν’ ότι η ζωή στη γη είναι το εξαγνιστικό προοίμιο της Αιώνιας Ζωής, το εμπορικό πνεύμα ούτε ενθαρρυνόταν ούτε κι έβρισκε αυθόρμητη υποστήριξη. Οι βασιλιάδες αποζητούσαν’ θησαυρούς κι έκαναν πολέμους γι’ αυτό το λόγο. Οι ευγενείς ήθελαν γη, κι επειδή κανένας ευγενής που σεβόταν τον εαυτό του δεν πουλούσε οικειοθελώς τα πατρογονικά του κτήματα, αυτό και πάλι σήμαινε πόλεμο. Ο περισσότερος κόσμος, όμως -δουλοπάροικοι, τεχνίτες, ακόμα και οι αρχιμάστορες των κατασκευαστικών συντεχνιών- ήθελαν να ζήσουν με τον τρόπο που έζησαν οι πατεράδες τους κι όπως θα ζούσαν οι γιοι τους μετά απ’ αυτούς.

Η απουσία της έννοιας του κέρδους ως κατευθυντήριας δύναμης της καθημερινής ζωής -στην πραγματικότητα η απόλυτη ανυποληψία που της απέδιδε η Εκκλησία- συνιστούσε την τεράστια διαφορά μεταξύ της κοινωνίας του δέκατου έως δέκατου έκτου αιώνα και της κοινωνίας που άρχιζε να μοιάζει με τη δική μας, ένα με δύο αιώνες πριν απ’ τον Άνταμ Σμιθ. Αλλά, υπήρχε και μια ουσιωδέστερη διαφορά. Η έννοια του «κερδίζω τα προς το ζην» δεν’ είχε ακόμα γεννηθεί. Οικονομική και κοινωνική ζωή ήταν ένα και το αυτό. Η εργασία δεν αποτελούσε ακόμα το μέσο για την επίτευξη κάποιου σκοπού- του σκοπού της απόκτησης χρημάτων και των πραγμάτων που αγοράζουν. Η εργασία ήταν αυτοσκοπός, ο οποίος φυσικά περιλάμβανε χρήματα και εμπορεύματα, αλλά ήταν κάτι που έκανε κανείς ως μέρος της παράδοσης, του φυσιολογικού τρόπου ζωής. Κοντολογίς, η μεγάλη κοινωνική ανακάλυψη της “αγοράς” δεν είχε γίνει ακόμα.

Υπάρχει πάντα ένα μυστικό στην κοινωνική οργάνωση που ουδέποτε αποκαλύπτεται

Το μόνο σίγουρο είναι πως από τα περί ισότητας τίποτα ή σχεδόν τίποτα δεν υλοποιείται στην πραγματικότητα. Υποτίθεται ότι διακηρύξαμε τα ίσα δικαιώματα επειδή δεν αντέχαμε την ανισότητα των δυνάμεων της κοινωνίας.

Εντάξει, οι διακρίσεις καταγωγής καταργήθηκαν. Πώς μπορούν όμως να καταργηθούν κι εκείνες που έχουν να κάνουν με την ανωτερότητα των φυσικών ικανοτήτων; Δεν υπάρχει τρόπος! Κι όμως είναι αρκετές για να αποκαταστήσουν προνόμια, για να υψώσουν μεταξύ των ανθρώπων φράγματα, τόσο αξεπέραστα όσο και αυτά τα οποία χώριζαν κάποτε τις διαφορετικές κοινωνικές τάξεις.

Σήμερα ο καθένας στη γραμμή εκκίνησης μπορεί να πάρει τη θέση που είναι εκ φύσεως ικανός να πάρει. Έτσι, άλλοι καταφέρνουν και εξυψώνονται από τη δουλειά και τα ταλέντα τους στα υψηλότερα στρώματα, άλλοι δεν μπορούν να κατακτήσουν κάτι παραπάνω παρά μόνο τις μεσαίες θέσεις του μεγάλου όχλου κι άλλοι, που έτυχε να γεννηθούν σε οικογένειες των υψηλών στρωμάτων, επειδή δεν έχουν ταλέντα σε συνδυασμό με ανάλογη εργατικότητα, κατρακυλούν στα τελευταία στρώματα της κοινωνίας, στα οποία και είναι αναγκασμένοι να παραμείνουν για όλη τους τη ζωή.

Τι συμπέρασμα λοιπόν μπορεί να βγάλει κανείς; Ότι όλα βρίσκονται στο βάθος της ανθρώπινης ψυχής. Εκεί υπάρχουν ισχυρά ένστικτα, που εξαιτίας τους οι άνθρωποι δέχονται να υφίστανται τα πάντα και να σκύβουν το κεφάλι. Ο κάθε άνθρωπος μεμονωμένα και, κατ’ επέκτασιν, οι πολλές και διαφορετικές ομάδες που απαρτίζουν την κοινωνία έλκονται προς τα πάνω ή μένουν προσκολλημένοι στην κατάντια στην οποία γεννήθηκαν από δυνάμεις έλξης και βαρύτητας, των οποίων οι αρχές βρίσκονται μέσα στην ψυχή τούς κι από τις οποίες δεν μπορούν να γλιτώσουν.

Όλες οι σχέσεις ανάμεσα στους ανθρώπους διαμορφώνονται σύμφωνα με το αν ο καθένας είναι πλασμένος να επιβάλλει ή να υφίσταται. Πρώτα υποτασσόμαστε στον εαυτό μας και στη συνέχεια στους άλλους. Πάντα ανάλογα με το βαθμό ψυχικής δύναμης, η οποία υπάρχει εκ γενετής μέσα τους. Αυτή είναι εκείνη που κυριαρχεί και, ό,τι και να κάνουν, αυτή είναι που τους καθορίζει τη θέση τους στην κοινωνία.

Η πραγματικότητα που περιγράφεται πιο πάνω εμπεριέχει, ασφαλώς, ένα είδος μοιρολατρίας, η οποία έχει να κάνει με την κατανομή της εξυπνάδας και της αντοχής καθώς και των άλλων κοινωνικά ενεργών πλεονεκτημάτων του χαρακτήρα ανάμεσα στους ανθρώπους, κατανομή που έχει να κάνει αποκλειστικά και μόνο με την εκάστοτε ιδιοτροπία της τύχης.

 ■ Η δύναμη, η περιουσία, η κοινωνική θέση, η φήμη και η δόξα είναι σε ανεπάρκεια. Δεν μπορούν να τα κατέχουν παρά μόνο οι λίγοι κι εκλεκτοί.
■ Το ξεκίνημα της ζωής του κάθε ανθρώπου δεν είναι παρά μια λοταρία στην οποία λίγοι μόνο αριθμοί κερδίζουν. Οι κερδισμένοι έχουν πολύ περισσότερα φυσικά εφόδια για να παραγκωνίσουν τους υπόλοιπους.
■ Το κράμα των ανθρώπων της κοινωνίας μοιάζει με τα πλήθη που συνωστίζονται σε πολύ μικρούς δημόσιους χώρους και προσπαθούν να μη μείνουν απ’ έξω. Αυτοί που δεν έχουν πολύ δυνατά πλευρά για ν’ αντέξουν την πίεση συνθλίβονται ή αυτοί που το κεφάλι τους δεν ξεπερνά πολύ το μέσο ύφος στο πλήθος για να μπορούν να αναπνεύσουν, πνίγονται.
■ Στο παιχνίδι των κοινωνικών δυνάμεων, οτιδήποτε είναι ασθενές αναπόφευκτα ισοπεδώνεται. Αυτός είναι ο νόμος της μάχης, κι αυτό στην εποχή μας είναι η μεγαλύτερη αλήθεια.
■ Στα πόδια των κατακτητών του, ο άνθρωπος που έχει πια πέσει είναι ένα τίποτα, ένα συνηθισμένο πτώμα κάποιου που είναι φυσικό να χαθεί στο πεδίο της μάχης.
■ Οι ιαχές του πλήθους πνίγουν τους αναστεναγμούς του ηττημένου και η κυρίαρχη ιαχή ανάμεσα στο πλήθος είναι: Επιτυχία! Στόχοι!
■ Επιτυχία! Στόχοι! Οι λέξεις αυτές καθορίζουν ολόκληρο τον πολιτισμό. Η τελευταία λέξη της σύγχρονης κοινωνικής φιλοσοφίας δεν είναι τίποτ’ άλλο παρά το να αναζητάς τρόπους για να πετύχεις.
■ Το δρόμο προς την Επιτυχία δεν γίνεται να σ’ τον δείξει άλλος. Είναι δρόμος απόλυτα προσωπικός. Πρέπει να τον βρεις μόνος σου. Το μόνο που μπορεί να σε καθοδηγήσει για να τον βρεις είναι τα εξής αξιώματα, που έχουν προκύψει από την εμπειρία:
● Τα μυστικά της ζωής δεν είναι κάτι που μαθαίνεται θεωρητικά.
● Όταν μάθουμε τη ζωή είναι ανοησία να προσπαθήσουμε να την μάθουμε και σε άλλους. Η διδασκαλία μας δεν πρόκειται να τους χρησιμεύσει σε τίποτα.
● Αυτοί που κάθονται και πολυψάχνουν θεωρητικά τη ζωή είναι αυτοί οι οποίοι λιγότερο επιτυχημένοι.
■ Δε μπορούμε να κρίνουμε τους ανθρώπους από αυτά τα οποία φαίνονται, αφού όσα φαίνονται δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα. Δε μπορούμε να τους κρίνουμε με βάση αυτά που λένε, αφού δεν λένε αυτά τα οποία σκέφτονται. Κι ακόμα κι αν ήταν ειλικρινείς, δεν θα μπορούσαμε να τους πιστέψουμε, αφού κι αυτοί οι ίδιοι δεν γνωρίζουν αρκετά τον εαυτό τους για να μπορέσουν να μας διαβεβαιώσουν πως πάντα θα συμβαδίζουν τα λόγια και τις πράξεις τους.
■ Κάθε άνθρωπος κάποτε θα είναι καλός, κάποτε θα είναι κακός, κάποτε θα είναι γενναίος, κάποτε θα είναι δειλός. Ανάλογα με τη δεδομένη στιγμή της ζωής του. Τίποτα δεν είναι πιο εύκολο παρά να κάνουμε λάθος προβλέποντας τη μία ή την άλλη συμπεριφορά να εκπλαγούμε από τα αποτελέσματα.

ΜΩΡΙΣ ΖΟΛΙ, ΟΔΗΓΟΣ ΠΡΟΣ ΑΝΕΡΧΟΜΕΝΟΥΣ

Οι λέξεις της δύναμης

Είναι τρία μαθήματα που θα σημείωνα
με φλεγόμενη πένα να καίει βαθιά,
αφήνοντας ένα χνάρι ευλογημένου φωτός
εκεί που θνητό στήθος πάλλει.

Έχε Ελπίδα. Κι αν υπάρχουν μαύρα σύννεφα,
κι αν υπάρχουν απογοητεύσεις κι όχι όνειρα,
άσε το συνοφρύωμα, η σκιά του μάταιη,
αφού την κάθε νύχτα ακολουθεί ένα πρωί.

Έχε Πίστη. Όπου τη βάρκα σου και να τη σπρώχνουν
αύρες που μουγκανίζουν ή κύματα που βρυχώνται,
η φύση (μην το ξεχνάς) κυβερνά και ουρανό
και Γη και αύρες και βαρκούλα.

Έχε Αγάπη, κι αγάπα όχι μια ύπαρξη τόσο μόνη,
αφού αδέρφια είμαστε από τον έναν ως τον άλλο πόλο,
και για το καλό όλων η αγάπη σου ξοδεύεται,
όπως ο ήλιος χύνει το φιλικό μας φως του.

Μεγάλωσε, αγάπα, έλπιζε! Χάραξε στον κόρφο σου
αυτά τα τρία, και περίμενε σταθερός και γαλήνιος
δυνάμεις, εκεί όπου οι άλλοι ίσως ναυαγούν.
Φως, όταν πολλοί στα σκοτεινά πλανώνται.

FRIEDRICH SCHILLER

ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ: Φταίτε πράγματι εσείς οι πολίτες

Φταίτε πράγματι εσείς [οι πολίτες]. Επειδή συνηθίζετε να είστε θεατές των λόγων και ακροατές των έργων.

Βλέπετε το μέλλον μέσα από τα ωραία λόγια των ρητόρων, όπως κρίνετε και τα όσα έχουν επισυμβεί βασιζόμενοι στα ρητορικά σχήματα άλλων και όχι στα δικά σας βιώματα.

Κανένας δεν σας ξεπερνά στην αδυναμία ν’ αφήνεστε να σας εμπαίζουν με λόγια καινοφανή, καθόσον τη δοκιμασμένη επιχειρηματολογία δεν την αποδέχεστε, περιφρονείτε ό,τι είναι τετριμμένο, και παρασύρεστε από κάθε παραδοξολογία.

Καθένας σας θέλει πάνω απ’ όλα ν’ αγορεύει, κι αν δεν είναι σε θέση να το κάνει, συναγωνίζεται τους ρήτορες προκειμένου ν’ αποδείξει πως δεν υστερεί κι έχει σκεφτεί πρώτος τις απόψεις που εκείνοι διατυπώνουν. Ενώ όμως πρόθυμα εγκωμιάζετε εκ των προτέρων τον κάθε δεινό ομιλητή, μόνον εκ των υστέρων διακρίνετε τις συνέπειες των όσων λέγουν.

Κι ενώ αξιώνετε έναν κόσμο διαφορετικό, αδυνατείτε να κρίνετε σωστά όσα βρίσκονται πέρα απ’ τη μύτη σας.

Κοντολογίς, εγκαταλείπεστε στην ακουστική απόλαυση και μοιάζετε μάλλον με ακροατές μιας αντιπαράθεσης σοφιστών παρά με πολίτες που αντιμετωπίζουν τα κρίσιμα ζητήματα της χώρας τους. (Γ’, 38)

ΠΛΑΥΤΟΣ: Οι θεοί χρησιμοποιούν τους ανθρώπους σαν μπάλες

Ο κόσμος είναι ανίκανος να γιατρευτεί· δυσκολεύεται τόσο να υπομείνει αυτό που τον βασανίζει που κοιτάζει μόνο πώς θα απαλλαγεί, χωρίς να νοιάζεται για το αντίτιμο.

Σε χιλιάδες παραδείγματα βλέπουμε ότι συνήθως θεραπεύεται με δικό του κόστος, η απαλλαγή από το κακό που υπάρχει δεν είναι θεραπεία, αν δεν επιφέρει συνολική βελτίωση της υγείας.

Σκοπός του χειρουργού δεν είναι να αφαιρέσει την άρρωστη σάρκα, αυτό είναι ο δρόμος προς τη θεραπεία. Κοιτάζει πιο πέρα, να κάνει τη φυσιολογική να αναπτυχθεί ξανά και να επαναφέρει το μέλος στην κανονική του κατάσταση.

Όποιος προτίθεται μόνο να απομακρύνει εκείνο που τον κάνει να υποφέρει δεν πετυχαίνει το σκοπό του, γιατί το καλό δεν διαδέχεται απαραίτητα το κακό, ένα άλλο κακό μπορεί να το διαδεχθεί, και μάλιστα χειρότερο, όπως συνέβη στου ς δολοφόνους του Καίσαρα, οι οποίοι οδήγησαν τα δημόσια πράγματα σε τέτοια κατάσταση, που δικαιολογημένα μετάνιωσαν που ανακατεύτηκαν.

Σε πολλούς από τότε, μέχρι την εποχή μας, συνέβη το ίδιο.

Οι Γάλλοι, οι σύγχρονοί μου, μπορούν να πουν πολλά γι’ αυτό.

Όλες οι μεγάλες αλλαγές συγκλονίζουν το κράτος και το απορυθμίζουν.

Όποιος θα απέβλεπε κατευθείαν στη θεραπεία του Κράτους και το σκεφτόταν προτού κάνει κάτι, θα αποθαρρυνόταν εύκολα.

Ο Πακούβιος Καλάβιος διόρθωσε το λάθος αυτής της συμπεριφοράς με ένα καταπληκτικό παράδειγμα.

Οι συμπολίτες του ήταν ξεσηκωμένοι ενάντια στους κυβερνήτες τους. Ο ίδιος, πρόσωπο με μεγάλη εξουσία στην πόλη της Καπούα, βρήκε μια μέρα τρόπο να κλείσει τη Γερουσία στο παλάτι, και καλώντας το λαό στην πλατεία, τους είπε ότι έφτασε η μέρα που μπορούσαν ελεύθερα να πάρουν εκδίκηση από τους τυράννους που τόσο καιρό τους καταπίεζαν και οι οποίοι τώρα βρίσκονταν στο έλεός τους μόνοι και άοπλοι. Πρότεινε να τους φέρνουν έξω τον έναν μετά τον άλλον στην τύχη και να κρίνουν ξεχωριστά τον καθένα, εκτελώντας επιτόπου την απόφαση, υπό τον όρο επίσης ότι συγχρόνως θα έπρεπε να υποδείξουν κάποιον αξιοσέβαστο άνθρωπο για να αντικαταστήσει τον καταδικασμένο, ώστε η θέση να μην μείνει κενή.

Δεν πρόλαβαν να ακούσουν το όνομα του πρώτου Γερουσιαστή και μια κραυγή γενικευμένης δυσαρέσκειας ξεσηκώθηκε εναντίον του.

Καταλαβαίνω, είπε ο Πακούβιος, πρέπει να τον διώξουμε, είναι ένας αχρείος, ας βρούμε έναν καλό για να τον αντικαταστήσουμε.

Έπεσε ξαφνική σιγή, αφού όλοι δυσκολεύονταν να προτείνουν κάποιον.

Στον πρώτο τολμηρό που είπε το όνομα της δικής του επιλογής, η ομόφωνη αντίδραση όλων προς το συγκεκριμένο πρόσωπο ήταν ακόμη πιο μεγάλη, βρίσκοντας ένα σωρό ατέλειες και λόγους για να τον απορρίψουν.

Αφού άναψαν τα πνεύματα από τις αντικρουόμενες απόψεις, συνέβησαν ακόμη χειρότερα με τον δεύτερο Γερουσιαστή και τον τρίτο· όσο συμφωνούσαν στην αποπομπή τόσο διαφωνούσαν στη νέα εκλογή.

Έχοντας κουραστεί από αυτή τη διαμάχη χωρίς αποτέλεσμα, αρχίζουν, άλλος από εδώ άλλος από εκεί, να φεύγουν ένας ένας από τη συγκέντρωση, αποκομίζοντας ο καθένας για τον εαυτό του το συμπέρασμα ότι το πιο παλιό και πιο γνωστό κακό είναι πάντα πιο ανεκτό από ένα καινούργιο και μη δοκιμασμένο.

Ωστόσο, ίσως να μην είμαστε στα τελευταία μας. Η διατήρηση των κρατών είναι που πιθανότατα ξεπερνάει τη σκέψη μας.

 Όπως λέει ο Πλάτωνας, η πολιτική οργάνωση ενός κράτους είναι κάτι δυνατό που δύσκολα διαλύεται. Αντέχει συχνά ενάντια σε θανάσιμες και εσωτερικές ασθένειες, ενάντια στο κακό των άδικων νόμων, ενάντια στην τυραννία, ενάντια στην υπερβολή και την άγνοια των διοικούντων, την ελευθεριότητα και την εξέγερση του λαού.

Σε κάθε καλό που μας τυχαίνει, συγκρίνουμε τους εαυτούς μας με εκείνο που είναι ανώτερο από εμάς και κοιτάμε όσους ευημερούν περισσότερο· ας αναμετρηθούμε με το κατώτερο, δεν υπάρχει κανείς τόσο κακόμοιρος που να μη βρίσκει ένα σωρό παραδείγματα για να παρηγορηθεί.

Το λάθος μας είναι ότι στεναχωριόμαστε περισσότερο βλέποντας ανθρώπους που είναι ανώτεροί μας αντί να χαιρόμαστε βλέποντας τους κατώτερούς μας.

Εντούτοις, ο Σόλων έλεγε ότι αν κάποιος συγκέντρωνε όλα τα κακά μαζί, δεν θα υπήρχε κανένας που θα διάλεγε, αντί για τα δικά του, να μοιραστεί δίκαια με τους άλλους ανθρώπους όλον αυτόν το σωρό των κακών και να πάρει το μερίδιο που θα του αναλογούσε.

Το κράτος μας πάσχει· υπήρξαν όμως άλλα πολύ πιο άρρωστα που δεν πέθαναν.

Οι θεοί παίζουν μαζί μας σαν να ήμασταν μπάλα και μας πετάνε από δω κι από κει.

Οι θεοί χρησιμοποιούν τους ανθρώπους σαν μπάλες” -ΠΛΑΥΤΟΣ

Michel de Montaigne, Περί δόξας και Περί ματαιότητας

Το μυστήριο της ασυμμετρίας του φεγγαριού ίσως οφείλεται σε σύγκρουση με ένα πλανήτη-νάνο

Το φεγγάρι μας δεν είναι στρογγυλό. Είναι ένα ασύμμετρο ουράνιο σώμα, με χαρακτηριστικά ξένα ως προς τη Γη και πολύ διαφορετικά ανάμεσα στα δύο ημισφαίριά του. Για πολλές δεκαετίες και οπωσδήποτε πριν τα στοιχεία που συγκεντρώθηκαν από τις διαστημικές αποστολές, οι επιστήμονες είχαν τη δυνατότητα να μελετήσουν μόνο τη μία πλευρά της Σελήνης. Η «σκοτεινή πλευρά» παρέμενε ένα μυστήριο, καθώς το ουράνιο αντικείμενο στεκόταν ακίνητο, ως προς τον άξονά του και απέναντι στη Γη.

Τι να κρύβει αυτή η αθέατη πλευρά του φεγγαριού; Νέα μελέτη, με υπερσύγχρονα όργανα, έδειξε ότι δεν αποκλείεται η ασυμμετρία του φεγγαριού να οφείλεται σε μία ισχυρή «κατά μέτωπο» σύγκρουση με έναν πλανήτη-νάνο

Για χιλιάδες χρόνια, η ανθρωπότητα δεν είχε ιδέα ποια ήταν η μακρινή πλευρά της Σελήνης. Ο φυσικός μας δορυφόρος είναι κλειδωμένος απέναντι στη Γη, αναγκάζοντάς μας να κοιτάμε αδιάκοπα σε ένα από τα δύο ημισφαίρια του. Αρχίζοντας από τις αποστολές του Απόλλωνα, όμως, αποκτήσαμε την ικανότητα να διερευνήσουμε το αόρατο πρόσωπο της Σελήνης. Προς έκπληξη των αστρονόμων, οι δύο λοβοί της Σελήνης βρέθηκαν να εμφανίζουν εντυπωσιακές διαφορές στην τοπογραφία, το πάχος της κρούστας και τη χημική σύνθεση. Οι επιστήμονες θεώρησαν ότι αυτή η έντονη ασυμμετρία ήταν αποτέλεσμα αρχαίων, αλλά άγνωστων φυσικών διεργασιών.

Η έρευνα που δημοσιεύθηκε στην Εφημερίδα της Γεωφυσικής Έρευνας ανέφερε ότι αυτή η απροσδόκητη ασυμμετρία προκλήθηκε από μια αρχαία σύγκρουση με ένα αρκετά μεγάλο αντικείμενο, πιθανόν ένα πλανήτη-νάνο.

Ο επικεφαλής συγγραφέας της νέας μελέτης, Zhu Meng-Hua του Ινστιτούτου Διαστημικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο Επιστήμης και Τεχνολογίας του Macau, σχημάτισε την άποψη ότι οι ασύμμετρες πλευρικές πλευρές ήταν αποτέλεσμα της ουράνιας σύγκρουσης, μετά από τα δεδομένα που συγκεντρώθηκαν το 2012. Αυτά τα στοιχεία έδειξαν ότι το πάχος της κρούστας στην αθέατη πλευρά ήταν περίπου 10 χιλιόμετρα παχύτερη από την κρούστα στη φωτεινή πλευρά. Επιπλέον, η σκοτεινή πλευρά έδειξε επίσης ένα επιπλέον στρώμα κρούστας που αποτελείται από υλικά πλούσια σε μαγνήσιο και σίδηρο.

Χρησιμοποιώντας τα δεδομένα του GRAIL, ο Zhu «έτρεξε» μια σειρά από προσομοιώσεις σε ηλεκτρονικούς υπολογιστές, για να ελέγξει την υπόθεση μίας τεράστιας σύγκρουσης στο φεγγάρι. Συνολικά, 360 διαφορετικά μοντέλα προσομοίωσης διεξήχθησαν για να προσδιορίσουν εάν μια σύγκρουση θα μπορούσε να παράγει το ίδιο είδος φυσικών χαρακτηριστικών που παρατηρείται σήμερα στη Σελήνη.

Από τις πραγματοποιηθείσες προσομοιώσεις, οι δύο ήταν σε αρμονία με τα δεδομένα GRAIL. Συγκεκριμένα, η ασυμμετρία της κοντινής πλευρικής πλευράς φαίνεται να προκαλείται από ένα μεγάλο αντικείμενο που έχει διάμετρο 780 χιλιομέτρων σε διάμετρο που πλήττει το φτερό της Σελήνης στα 22.550 χλμ. / ώρα) ή ένα ελαφρώς μικρότερο αντικείμενο σε απόσταση 720 χιλιομέτρων σε υψηλότερη ταχύτητα 24.500 χλμ / ώρα.

Οι συντάκτες της νέας μελέτης δήλωσαν ότι πιθανόν να πρόκειται για έναν πλανήτη-νάνο που ήταν σε τροχιά γύρω από τον Ήλιο και όχι ένα δεύτερο φεγγάρι της γης.

Το νέο αποτέλεσμα θα μπορούσε να εξηγήσει παρόμοια ασύμμετρα χαρακτηριστικά που παρατηρούνται σε άλλους πλανήτες του ηλιακού συστήματος, συμπεριλαμβανομένου του Άρη. «Πράγματι, αρκετοί πλανήτες έχουν ημισφαιρικές διχοτομίες, όμως για τη Σελήνη έχουμε πολλά δεδομένα για να μπορέσουμε να δοκιμάσουμε μοντέλα και υποθέσεις», δήλωσε ο Hauck.

De La Boetie Etienne: Πραγματεία περί Εθελοδουλείας

Αποφασίστε να μην υπηρετείτε πλέον και αμέσως είστε ελεύθεροι.
 
»Εκείνος που έτσι σας καταδυναστεύει έχει μόνο δύο μάτια, μόνο δύο χέρια, μόνο ένα σώμα, τίποτα παραπάνω από όσα διαθέτει και ο τελευταίος άνθρωπος ανάμεσα στους αμέτρητους που κατοικούν στις πόλεις σας. Στην πραγματικότητα δεν έχει τίποτα παραπάνω για να σας καταστρέψει, από την εξουσία που εσείς του απονείματε. Πού βρήκε αρκετά μάτια για να σας κατασκοπεύσει εάν δεν του τα δώσατε οι ίδιοι; Πώς μπορεί να έχει τόσα πολλά χέρια για να σας χτυπά, εάν δεν τα δανείστηκε από εσάς; Τα πόδια με τα οποία ποδοπατά τις πόλεις σας, πού τα βρήκε εάν δεν είναι τα δικά σας; Πώς έχει οποιαδήποτε εξουσία πάνω σας, εκτός μέσα από εσάς;
 
Πώς θα τολμούσε να σας επιτεθεί εάν δεν είχε την συνεργασία σας; Τι θα μπορούσε να σας κάνει εάν εσείς οι ίδιοι δεν συνεργούσατε με τον κλέφτη που σας ρημάζει, εάν δεν ήσασταν συμμέτοχοι με τον εγκληματία που σας σκοτώνει, εάν εσείς οι ίδιοι δεν προδίδατε τους εαυτούς σας;
 
Σπέρνετε τα χωράφια σας ώστε να μπορεί να τα ρημάζει, φτιάχνετε κι επιπλώνετε τα σπίτια σας ώστε να του δίνετε αγαθά για να πλιατσικολογήσει. Ανατρέφετε τις κόρες σας ώστε να μπορεί να ικανοποιήσει την λαγνεία του. Μεγαλώνετε τα παιδιά σας ώστε να μπορεί να ασκήσει πάνω τους το μεγαλύτερο προνόμιο που ξέρει – να οδηγηθούν στις μάχες του, να πάνε στο σφαγείο, να γίνουν υπηρέτες της απληστίας του και όργανα της εκδίκησής του.
 
Παραδίδετε τα κορμιά σας στην σκληρή εργασία, προκειμένου να είναι σε θέση να ικανοποιεί τις απολαύσεις του και να κυλιέται στις αισχρές ηδονές του. Αδυνατίζετε προκειμένου να τον κάνετε τον ισχυρότερο και τον ενδοξότερο που θα σας έχει υπό έλεγχο.
 
»Ένας λαός σκλαβώνεται μόνος του, κόβει τον ίδιο του το λαιμό όταν, έχοντας επιλέξει ανάμεσα στο να είναι υποτελής και στο να είναι ελεύθερος, εγκαταλείπει τις ελευθερίες και μπαίνει στο ζυγό, συναινώντας στην ίδια του την δυστυχία ή μάλλον, προφανώς, καλωσορίζοντάς την. Εάν κοστίζει κάτι στους ανθρώπους η ανάκτηση της ελευθερίας τους, δεν θα τονίσω την ανάγκη δράσης προς αυτή την κατεύθυνση, αν και δεν υπάρχει τίποτα που ένα ανθρώπινο ον θα μπορούσε να αγαπήσει περισσότερο από την αποκατάσταση του δικού του φυσικού δικαιώματος, να μεταμορφωθεί ο ίδιος από ένα κτήνος με κυρτή πλάτη σε άνθρωπο, για να το πούμε έτσι. Δεν απαιτώ απ’ αυτόν τέτοια τόλμη, αφήστε τον να προτιμά την αμφίβολη ασφάλεια της άθλιας ζωής, όπως την επιθυμεί.
 
Τι γίνεται τότε; Εάν, προκειμένου να έχει την ελευθερία του, δεν χρειάζεται τίποτα περισσότερο από το να την επιθυμεί, εάν μόνο μια απλή πράξη της θέλησης είναι αναγκαία, υπάρχει κανένα έθνος στον κόσμο που να θεωρεί πως μια απλή επιθυμία έχει τόσο υψηλό τίμημα, προκειμένου να ανακτήσει δικαιώματα, τα οποία οφείλει να είναι έτοιμο να αποκαταστήσει με κόστος το ίδιο του το αίμα, δικαιώματα τέτοια που τους υποβιβάζει όλους τους τίμιους ανθρώπους, σε σημείο να νιώθουν τη ζωή αφόρητη και τον ίδιο το θάνατο σαν σωτηρία;
 
»Αυτή την μέθοδο που χρησιμοποιούν οι τύραννοι για να αχρηστεύσουν τους υπηκόους τους, μπορούμε να τη δούμε κατά τον καλύτερο τρόπο σε όσα έκανε στους Λυδούς ο Κύρος αφού κατέλαβε τις Σάρδεις, την πρωτεύουσα τους, και είχε υπό το έλεος του τον αιχμαλωτισμένο Κροίσο, τον αφάνταστα πλούσιο βασιλιά τους. Όταν του έφεραν τα νέα ότι ο λαός των Σάρδεων είχε εξεγερθεί, του ήταν εύκολο να τους επιβληθεί με την βία, αλλά αφού δεν ήθελε είτε να καταστρέψει μια τόσο όμορφη πόλη είτε να διατηρεί εκεί στρατό για να την αστυνομεύει, σκέφτηκε ένα ασυνήθιστο μέτρο για να την υποτάξει.
 
Εγκατέστησε πορνεία, ταβέρνες και δημόσιους αγώνες και εξέδωσε διακήρυξη σύμφωνα με την οποία οι κάτοικοι θα μπορούσαν να τα απολαύσουν. Βρήκε αυτόν τον τύπο φρούρησης τόσο αποτελεσματικό, ώστε ποτέ πια δεν τράβηξε το ξίφος εναντίον των Λυδών. Αυτοί οι άθλιοι άνθρωποι ευχαριστούνταν να ανακαλύπτουν όλων των ειδών τα παιχνίδια, έτσι ώστε οι Λατίνοι πήραν απ’ αυτούς την λέξη παιχνίδι και ό,τι αποκαλούμε «απασχόληση για να περνάει η ώρα», λένε δηλαδή «ludi» σαν να έλεγαν Λυδοί.
 
Δεν έχουν όλοι οι τύραννοι εκδηλώσει τόσο ξεκάθαρα την πρόθεση τους να μαλθακεύσουν τα θύματα τους, αλλά στην πραγματικότητα, αυτό που ο προαναφερθείς δεσπότης διεκήρυξε δημοσίως και έβαλε στην πράξη, οι περισσότεροι από τους άλλους έχουν προωθήσει μυστικά ως στόχο τους.
 
Είναι στην πραγματικότητα στην φύση του πληθυσμού, του οποίου η πυκνότητα είναι μεγαλύτερη στις πόλεις, να αντιμετωπίζει με καχυποψία εκείνον που ενδιαφέρεται για την ευημερία του, και να είναι εύπιστος απέναντι σ’ αυτόν που τον κοροϊδεύει. Μην φανταστείτε ότι υπάρχει οποιοδήποτε πουλί που πιάνεται εύκολα στον κράχτη, ή οποιοδήποτε ψάρι που τσιμπάει πιο γρήγορα στο δολωμένο σκουλήκι, απ’ ότι όλοι αυτοί οι δυστυχείς χαζοί που έξυπνα ξεγελιούνται στην δουλειά από το πέρασμα του παραμικρού πούπουλου, για να το πούμε έτσι, μπροστά από το στόμα τους.
 
Πραγματικά, είναι εκπληκτικό που αφήνονται να πιαστούν τόσο γρήγορα στο παραμικρό γαργάλημα της φαντασίας τους. Παιχνίδια, φάρσες, θεάματα, μονομάχοι, παράξενα ζώα, μετάλλια, εικόνες και άλλα τέτοια ναρκωτικά, αυτά ήταν τα δολώματα για να σκλαβωθούν οι λαοί της αρχαιότητας, το τίμημα της ελευθερίας τους, τα εργαλεία της τυραννίας. Μ’ αυτές τις πρακτικές και τους πειρασμούς οι αρχαίοι δικτάτορες αποκοίμιζαν με τέτοια επιτυχία τους υπηκόους τους κάτω από το ζυγό, ώστε οι αποβλακωμένοι λαοί, συνηθισμένοι να λάμπουν μπροστά στα μάτια τους τα παιχνίδια και οι μάταιες ηδονές, μάθαιναν στην δουλοπρέπεια σαν κάτι φυσικό, αλλά όχι τόσο αξιόπιστα όσο τα μικρά παιδιά που μαθαίνουν να διαβάζουν κοιτώντας λαμπερά εικονογραφημένα βιβλία.
 
Οι Ρωμαίοι τύραννοι ανακάλυψαν μια ακόμη λεπτότητα. Συχνά προμήθευαν τους δημοτικούς συμβούλους τσιμπούσια με φαγητό για να καλοπιάσουν τον λαουτζίκο, πάντοτε έτοιμο να παρασυρθεί στην ηδονή του φαγητού, απ’ οτιδήποτε άλλο. Οι πιο έξυπνοι και με την μεγαλύτερη αντίληψη ανάμεσα τους, δεν θα εγκατέλειπαν την κούπα με την σούπα για να επαναφέρουν την δημοκρατία του Πλάτωνα. Οι τύραννοι θα μοιράσουν με γενναιοδωρία οχτώ γαλόνια στάρι, ένα γαλόνι κρασί και ένα σηστέρσιο: και τότε όλοι θα φωνάξουν χωρίς ντροπή: «Ζήτω ο Βασιλεύς!». Δεν αντιλαμβάνονται οι χαζοί ότι απλώς ξαναπαίρνουν ένα μερίδιο από την δική τους περιουσία και ότι ο κυρίαρχος τους δε θα μπορούσε να τους δώσει αυτό που πήραν, χωρίς προηγουμένως να το έχει πάρει από τους ίδιους.
 
»Είναι πράγματι στη φύση του ανθρώπου να είναι ελεύθερος και να επιθυμεί κάτι τέτοιο, όμως ο χαρακτήρας του είναι τέτοιος που ενστικτωδώς ακολουθεί τις τάσεις που η εκπαίδευσή του τού έχει δώσει. Ας παραδεχτούμε συνεπώς ότι όλα εκείνα τα πράγματα στα οποία έχει εκπαιδευτεί και συνηθίσει ο άνθρωπος του φαίνονται φυσικά, και μόνο ό,τι είναι πραγματικά εγγενές σ’ αυτόν το λαμβάνει με την αρχική του, μη εκπαιδευμένη ατομικότητα. Συνεπώς, το έθιμο γίνεται η πρώτη αιτία για την εθελοδουλεία.
 
Παρομοίως οι άνθρωποι μεγαλώνουν συνηθίζοντας την ιδέα ότι ανέκαθεν ήταν υποταγμένοι και οι πατεράδες τους ζούσαν με τον ίδιο τρόπο∙ θα πιστέψουν ότι είναι υποχρεωμένοι να υποφέρουν αυτό το κακό και θα πείσουν τους εαυτούς τους μέσω παραδειγμάτων και της μίμησης των άλλων, δίνοντας κύρος τελικώς σ’ εκείνους που τους διατάζουν μέσω ιδιοκτησιακών δικαιωμάτων, βασισμένοι στην ιδέα ότι έτσι συνέβαινε πάντα. Οι άνθρωποι αποδέχονται ακόμη την δουλικότητα, προκειμένου να αποκτήσουν πλούτη∙ λες και θα μπορούν να έχουν οτιδήποτε δικό τους όταν δεν θα μπορούν καν να ισχυριστούν ότι ανήκουν οι ίδιοι στον εαυτό τους, ή λες και μπορεί ο οιοσδήποτε να κατέχει έστω και ένα μόνο πράγμα, όταν βρίσκεται κάτω από ένα τύραννο. Έπειτα δρουν λες και ο πλούτος τους πράγματι τους ανήκει και ξεχνούν ότι είναι αυτοί οι ίδιοι που δίνουν στον κυρίαρχο την εξουσία να παίρνει τα πάντα απ’ όλους μην αφήνοντας κάτι που θα μπορούσε οποιοσδήποτε να πιστοποιήσει ότι ανήκει σε κάποιον.
 
»Για να καρπωθούν το καλό που επιθυμούν, οι τολμηροί δεν φοβούνται τον κίνδυνο∙ οι έξυπνοι δεν αρνούνται να υποφέρουν τα βάσανα. Είναι οι χαζοί και οι δειλοί που ούτε είναι σε θέση να υποφέρουν τις ταλαιπωρίες, ούτε να διεκδικήσουν τα δικαιώματά τους∙ σταματούν απλώς στην λαχτάρα γι’ αυτά και χάνουν μέσω της ατολμίας την γενναιότητα που ξεπηδά μέσα από την προσπάθεια διεκδίκησης των δικαιωμάτων τους, αν και η επιθυμία να τα απολαύσουν παραμένει ακόμα ως μέρος της φύσης τους.
 
Μια κοινή λαχτάρα στους έξυπνους και τους χαζούς, στους γενναίους και τους δειλούς, είναι αυτή για όλα εκείνα τα πράγματα, τα οποία, μόλις αποκτηθούν, τους κάνουν ευτυχισμένους και ικανοποιημένους. Όμως εμφανίζεται να λείπει ένα στοιχείο. Δεν γνωρίζω πως συμβαίνει η φύση να αποτυγχάνει να τοποθετήσει στις καρδιές των ανθρώπων μια φλογερή επιθυμία για ελευθερία, μια ευλογία τόσο μεγάλη και επιθυμητή, ώστε μόλις χαθεί, να ακολουθούν αμέσως όλα τα κακά, και ακόμη και οι ευλογίες να παραμένουν άγευστες και άνοστες λόγω της διάβρωσής τους από τη δουλεία. Η ελευθερία είναι η μοναδική χαρά στην οποία οι άνθρωποι δεν φαίνεται να επιμένουν∙ γιατί στα σίγουρα, εάν πράγματι την ήθελαν, θα την είχαν. Προφανώς αρνούνται αυτό το θαυμάσιο προνόμιο γιατί το αποκτούν τόσο εύκολα.
 
»Φτωχοί, εξαθλιωμένοι και χαζοί άνθρωποι, έθνη αποφασισμένα για την ίδια της την δυστυχία και τυφλά στο δικό σας καλό! Αφήνεστε να στερήστε μπροστά στα ίδια σας τα μάτια, το καλύτερο μέρος των εσόδων σας· τα χωράφια σας λεηλατούνται, τα σπίτια σας ληστεύονται, τα οικογενειακά σας κειμήλια αφαιρούνται. Ζείτε με έναν τέτοιο τρόπο, ώστε να μην μπορείτε να θεωρήσετε ούτε ένα πράγμα δικό σας· και μάλλον θα θεωρείτε τον εαυτό σας τυχερούς που δανείζετε την ιδιοκτησία σας, τις οικογένειές σας και την ίδια σας την ζωή.
 
Όλη αυτή η καταστροφή, αυτή η δυστυχία, αυτή η ερήμωση, πέφτει επάνω σας όχι από ξένους εχθρούς, αλλά από το μοναδικό εχθρό τον οποίο εσείς καθιστάτε τόσο δυνατό, για τον οποίο πηγαίνετε με γενναιότητα στον πόλεμο, για το μεγαλείο του οποίου δεν αρνείστε να προσφέρετε στο θάνατο τα ίδια σας τα κορμιά.
 
Από όλες αυτές τις ταπεινώσεις, τέτοιες που ούτε τα κτήνη του αγρού θα υπέμεναν, μπορείτε να απαλλαγείτε, αν το προσπαθήσετε, όχι περνώντας στην δράση, αλλά απλώς επιθυμώντας την ελευθερία.
 
Αποφασίστε να μην υπηρετείτε πλέον και αμέσως είστε ελεύθεροι. Δεν σας ζητώ να θέσετε τις χείρες πάνω στον τύραννο για να τον ανατρέψετε, αλλά απλώς να μην τον στηρίζετε πλέον· τότε θα τον παρατηρήσετε σαν έναν μεγάλο Κολοσσό του οποίου αποσπάστηκε το βάθρο, να πέφτει από το ίδιο του το βάρος και να σπάει σε κομμάτια!
 
De La Boetie Etienne, Πραγματεία περί Εθελοδουλείας
------------------------
Ο Ετιέν ντε λα Μποεσί έζησε την εποχή της Μεταρρύθμισης, του μανιερισμού, του Κοπέρνικου, του Βεσάλιου, του Παράκελσου. Πέθανε στα 32 του -κι ο Μοντέν θρήνησε το χαμό του στο υποδειγματικό δοκίμιό του “Περί Φιλίας”. Ο ρηθείς Ντε λα Μποεσί λοιπόν, 18 μόλις ετών, έγραψε έναν φλογερό λόγο (ή πραγματεία) περί εθελοδουλείας -“θέλοντας να κάνει το εγκώμιο της λευτεριάς κατά των τυράννων”
Είπαν πως η σύντομη αυτή πραγματεία δίνει την εντύπωση “αρχαίου χειρόγραφου, που βρέθηκε κάτω απ’ το σπασμένο άγαλμα του νεότερου Γράκχου”. Το πνεύμα της όμως διασώζεται ακέραιο στη δική μας ανώνυμη “Ελληνική Νομαρχία” – και σε άλλα, διασημότερα συγγράμματα του επαναστατικού Διαφωτισμού. Γι’ αυτό το λόγο, άλλωστε, το κείμενο κυκλοφορούσε επί 28 χρόνια σε χειρόγραφο. Και όταν επιτέλους τυπώθηκε (με άλλον, απαλυντικό τίτλο: “Εναντίον του ενός”), λειψό στην αρχή κι έπειτα ολόκληρο, ο επιστήθιος φίλος του συγγραφέα του, ο Μοντέν, διαμαρτυρήθηκε πως “το δημοσίεψαν με κακό σκοπό εκείνοι που ζητούν να ταράξουν και ν’ αλλάξουν την κατάσταση των θεσμών μας”, εξ ου και “το ανακάτωσαν μ’ άλλα γραφτά του δικού τους φυράματος”.
Εννοούσε, βέβαια, τους καλβινιστές -αλλά προσδιόρισε με ακρίβεια την ορθή χρήση του βιβλίου, σε κάθε εποχή… Κι εφόσον ορθά την προέβλεψε, προσπάθησε να θάψει ξανά το επικίνδυνο αυτό έργο (όπως ο Γεννάδιος έκαψε το έργο του φίλου του Πλήθωνα, μόλις έλαβε εξουσία από τον Πορθητή) και δημοσίευσε, αντ’ αυτού, άλλο έργο του Λα Μποεσί, “πιο πεταχτό και πιο πρόσχαρο”: 29 σονέτα, αφιερωμένα στην κόμισσα de Guiche. Τώρα μάλιστα!
Η “Πραγματεία περί Εθελοδουλείας” είναι το κείμενο όπου κάποιος, προγραμματικά αφελής, εκπλήσσεται διαρκώς: “Πώς συμβαίνει, αυτή η επίμονη προθυμία προς υποταγή να έχει ριζώσει τόσο ώστε η ίδια η αγάπη για την ελευθερία να φαίνεται τώρα αφύσικη;”

Όχι πια «κλιματική αλλαγή»;

Γιατί ο Guardian αλλάζει τη γλώσσα που χρησιμοποιεί για το περιβάλλον!

H φρασεολογία με την οποία ο Guardian θα καλύπτει στο εξής τα θέματα του περιβάλλοντος αλλάζει. Και τούτο γιατί, όπως λέει η βρετανική εφημερίδα, θέλει να αποτυπώνει και να μεταδίδει στον αναγνώστη με μεγαλύτερη ακρίβεια την κρίση, που αντιμετωπίζει ο πλανήτης.

Αντί λοιπόν για «κλιματική αλλαγή» (climate change), προτιμά το «κλιματική έκτακτη ανάγκη» (climate emergency) ή «κλιματική κρίση» (climate crisis), ενώ για την άνοδο της θερμοκρασίας στον πλανήτη από το σχετικά ήπιο «global warming» περνάει στο «global heating», με τον όρο heat, που σημαίνει καύσωνας, να παραπέμπει σε μία πολύ πιο έντονη κατάσταση.

Οι παλαιοί όροι δεν απαγορεύονται βεβαίως, αλλά η σύσταση της διευθύντριας σύνταξης, Κάθριν Βάινερ, στους συντάκτες είναι σαφής. «Θέλουμε να διασφαλίσουμε ότι θα είμαστε επιστημονικά ακριβείς, επικοινώνοντας παράλληλα ξεκάθαρα με τους αναγνώστες σε αυτό το τόσο σημαντικό ζήτημα» τόνισε και εξήγησε: «Η φράση κλιματική αλλαγή, για παράδειγμα, ακούγεται μάλλον παθητική και ήπια, την ώρα που οι επιστήμονες μιλούν για μία καταστροφή για την ανθρωπότητα».

Η «κλιματική κρίση» αναγκάζει τα ζώα να αναζητήσουν τροφή στο χερσαίο έδαφος, όπως συμβαίνει με τις πολικές αρκούδες στη βόρεια Ρωσία.

Όπως είπε ολοένα και περισσότεροι επιστήμονες και οργανισμοί αλλάζουν και εκείνοι την ορολογία, χρησιμοποιώντας πιο «δυνατή» γλώσσα για να περιγράψουν την κατάσταση, στην οποία έχουμε βρεθεί.

Ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ, Αντόνιο Γκουτέρες, πράγματι μίλησε για «κλιματική κρίση» τον Σεπτέμβριο, προσθέτοντας: «Αντιμετωπίζουμε άμεση υπαρξιακή απειλή». Ο επιστήμονας Χανς Γιοαχίμ Σελνουμπερ, πρώην σύμβουλος της Άγκελα Μέρκελ, της Ε.Ε. και του πάπα, επίσης χρησιμοποιεί τη φράση «κλιματική κρίση».

«Καθώς η κρίση κλιμακώνεται στον φυσικό μας κόσμο, αρνούμαστε να αγνοήσουμε την κλιματική καταστροφή και την εξαφάνιση των ειδών. Για τον Guardian τα ρεπορτάζ για το περιβάλλον είναι προτεραιότητα» ξεκαθαρίζει η διευθύντρια της εφημερίδας.

Πλάτων: Δημοκρατία και πολιτική αρετή

Πρωταγόρας: H επίφαση δημοκρατίας διαλύει την κοινωνία!

1. Ο διάλογος Πρωταγόρας είναι ένα από τα πιο μεστά σε φιλοσοφικό περιεχόμενο έργα του Πλάτωνος και τα πιο εμπνευσμένα σε ύφος, πλοκή και δραματουργική τεχνική. Γράφτηκε μετά το 399 π.Χ., πιθανόν γύρω στα 388/387 π.Χ., και απεικονίζει την πνευματική ζωή της Αθήνας λίγο πριν την έκρηξη του Πελοποννησιακού πολέμου, όταν έφτανε στο τέλος της η εποχή του Περικλή. Η πνευματικότητα τούτη δεν νοείται από τον Αθηναίο φιλόσοφο απλώς ως μια πτυχή ή εκδήλωση της πολυδιάστατης δραστηριότητας της πόλης και της πολύπαθης δημοκρατικής της λειτουργίας παρά ως το φωτεινό κέντρο μιας πόλεως-πολιτείας, που προς τα έξω ασκούσε «δημοκρατική» ηγεμονία σε άλλες πόλεις, ενώ προς τα μέσα καλλιεργούσε μια «δημοκρατική» επίσης κυκλοφορία των ιδεών αλλά όχι λιγότερο και μια ιδεολογική ηγεμονία επί ενός κατά πολύ άγνωμου πλήθους. Το ηγεμονικό στοιχείο συνιστά κίνητρο δράσης διαφόρων επίδοξων πολιτικών ομάδων, αλλά και πνευματικών κινημάτων σαν αυτό των σοφιστών. Ετούτο το κίνημα επιχείρησε να ανταποκριθεί στα πρακτικά αιτήματα της αθηναϊκής κοινωνίας για νέες ιδέες, για την πολιτική παίδευση και εκπαίδευση νέων ανθρώπων και για τη διαμόρφωση αντίστοιχης αυτοσυνείδησης, με πυρήνα την πολιτική συνείδηση. Βασικό στοιχείο στην ως άνω εκπαίδευση ήταν η άσκηση της ρητορικής ικανότητας και γενικότερα η αποτελεσματική χρήση του λόγου μέσα από την ανάπτυξη επιχειρημάτων.    

2. Η συνομιλία ανάμεσα στον Σωκράτη και τον Πρωταγόρα σκηνοθετείται σε συνδυασμό με την Αθήνα του πλούτου και της δόξας, αλλά και με τη φήμη που είχε αποκτήσει μέσα σ’ αυτό το περιβάλλον της πόλεως ο μεγάλος σοφιστής Πρωταγόρας. Γι’ αυτό και η έκθεση των ιδεών του διαλόγου επιζητεί να αναδείξει τον χαρακτήρα της κατά Πρωταγόρα σοφιστικής παιδείας σχετικά με την αρετή, αλλά και τον σκοπό της. Η παρουσίαση των φιλοσοφικών ιδεών του σοφιστή γίνεται από τον Πλάτωνα με απαράμιλλη γλαφυρότητα και σπάνια ακρίβεια νοημάτων, αντάξια του πνευματικού μεγέθους του Πρωταγόρα. Η συνομιλία διεξάγεται με μια μορφή κύκλου των θέσεων των δυο συνομιλητών. Αυτό, ας πούμε, που υποστηρίζει αρχικά ο Σωκράτης ενάντια στις θέσεις του Πρωταγόρα εκτυλίσσεται με τέτοιο τρόπο, ώστε να υποχρεώνεται στη συνέχεια να γυρίζει στον λόγο ή τις θέσεις του σοφιστή. Πρώτος λοιπόν ο Πρωταγόρας ισχυρίζεται πως διδάσκει την πολιτική αρετή, δηλαδή την πολιτική τέχνη. Όπως λέει ο ίδιος, διδάσκει την ευβουλία για την καλή διαχείριση των ιδιωτικών του υποθέσεων και για τις υποθέσεις της πόλεως πώς θα διοικεί κανείς σωστά το σπίτι του και συγχρόνως πώς θα γίνει ικανός πολιτικός στο λέγειν και το πράττειν. Ο Σωκράτης αμφισβητεί τη δυνατότητα να διδάσκεται η πολιτική αρετή. Τα επιχειρήματά του μάλιστα στοχεύουν ευθέως στο κέντρο μιας φθαρμένης και ανεπίστρεπτα διεφθαρμένης δημοκρατίας. Όλες οι πανοπλίες της έχουν πια κουρελιαστεί και εκφυλιστεί.

3. Το πρώτο επιχείρημα: άσχετοι επί του Πολιτικού, άνθρωποι χωρίς στοιχειώδη πολιτική παιδεία, ξυλουργοί, σκυτοτόμοι, σιδηρουργοί και άλλοι του είδους συμβουλεύουν αδιάκοπα τους Αθηναίους – και τούτοι το δέχονται– στην εκκλησία του δήμου για τις σπουδαίες υποθέσεις της πολιτείας, τη στιγμή που για τις πρακτικές-εξειδικευμένες τέχνες ακούγεται στην εκκλησία του δήμου από τους Αθηναίους μόνο ο ειδικός. Ακριβώς ό,τι συμβαίνει σήμερα και στη δική μας «Δημοκρατία»: αμόρφωτοι ηθοποιοί, δημοσιογράφοι, καθαρίστριες, αθλητές, συνδικαλιστές, τραγουδιστές, μοντέλα και κάθε είδους εσμοί καθορίζουν τις πολιτικές τύχες μια ολόκληρης χώρας. Τι δείχνει αυτό το επιχείρημα; Πως οι Αθηναίοι δεν πιστεύουν ότι διδάσκεται η πολιτική αρετή. Αυτό βέβαια περιέχει υπαινιγμούς για το ότι ένα θεσμικό όργανο της λαϊκής βούλησης, όπως η εκκλησία του δήμου, χωρίς βαθύτερη φιλοσοφική παιδεία των μελών του γίνεται έρμαιο των επιτήδειων. Σύμφωνα με το δεύτερο επιχείρημα, σπουδαίοι πολιτικοί ηγέτες, όπως ο Περικλής, δεν μπορούν να μεταδώσουν την πολιτική αρετή στους γιους τους, παρά τη μόρφωση που τους έδωσαν. Η τυπική μόρφωση, μας λέει ο Πλάτων, δεν αρκεί. Ο Πρωταγόρας απαντά με έναν συνεχή λόγο, που η πεμπτουσία του εντοπίζεται στα εξής: η πολιτική αρετή δεν σχετίζεται με την αρετή ορισμένων ειδικών, παρά συνδέεται με την ορθολογική δράση της ανθρωπότητας γενικά. Έτσι έχουν δυνατότητα και δικαίωμα συμμετοχής όλοι στην πολιτική αρετή, δηλαδή στην πολιτική τέχνη. Ο Δίας εξάλλου έδωσε σε όλους τους ανθρώπους την πολιτική αρετή της δικαιοσύνης, συμπεριλαμβανομένων και των ξυλουργών και των τεχνιτών.

4. Τούτο βέβαια σημαίνει στο βάθος, για τον Πλάτωνα, πως μια σωστή λειτουργία της πολιτείας απαιτεί την άνωθεν δημιουργική πνοή, την απαραίτητη φροντίδα για το κοινό καλό και όχι απλώς τον έναν ή τον άλλο τεχνίτη. Αυτή την ιδέα επεξεργάζεται καθ’ όλη τη φιλοσοφική του πορεία με κορύφωση τη χρηστή διακυβέρνηση από τους φιλοσόφους στην Πολιτεία. Η ασχετοσύνη, η ανικανότητα, η ακαταλληλότητα, η αναρμοδιότητα, η αναξιότητα … που με «δημοκρατικό» μανδύα υπονόμευε εκ βάθρων, στην εποχή του Πλάτωνα, την ύπαρξη της Αθήνας, αυτή η ίδια αναξιότητα και πολιτική ανυποληψία των σημερινών επαγγελματιών πολιτικών χορεύει τους πανηγυριώτικους χορούς της πάνω στο πτώμα της σύγχρονης κοινωνίας μας. Οι άνθρωποι, σύμφωνα με τον Πλάτωνα, μπορεί να είναι καλοί τεχνίτες, αλλά δεν σημαίνει ότι είναι και καλοί πολιτικοί. Ένας σημερινός, ας πούμε, οικονομολόγος μπορεί να φαίνεται ότι γνωρίζει καλά τα οικονομικά, αλλά με αυτή την «αρετή» μόνο δεν μπορεί να κυβερνήσει δίκαια, γιατί είναι ένας στυγερός διαχειριστής, ένας απαίδευτος φιλοσοφικο-πολιτικά εγωιστής, χωρίς ικμάδα δημιουργικής πνοής και λεπταίσθητης στοχαστικής ικανότητας. Πόσο μάλλον μια καθαρίστρια στη συνείδηση ή ένας ποδοσφαιριστής, θεατρολόγος κ.λπ. Ο διακεκριμένος σοφιστής, ο Πρωταγόρας, θέλει να μας πει εν τέλει ο Πλάτωνας, εκ πρώτης όψεως έχει δίκαιο, όταν υποστηρίζει το διδακτό της πολιτικής αρετής. Η τελευταία ωστόσο δεν προκύπτει ως άθροισμα επί μέρους αρετών –π.χ. τεχνοκρατικών, δημοσιογραφικών, οικονομικών κ.λπ.– αλλά συνυφαίνεται με τη σφαιρική γνώση του κόσμου, με το διαλεκτικό του Όλο και με την αντίστοιχη φιλοσοφική του ερμηνεία‒κατανόηση, καθώς επίσης και με την κατανόηση της θέσης του ανθρώπου εδώ μέσα.

Αρχαία Ελληνική Γραμματεία: ΟΜΗΡΟΣ – Ἰλιὰς Φ 227-271

Η μάχη με τον ποταμό

Στην αρχή της προηγούμενης ραψωδίας (Υ, Θεομαχία) ο Ζευς, για να αποτρέψει την πρόωρη άλωση της Τροίας από τον Αχιλλέα, που είχε ήδη αποκηρύξει τον θυμό του (Τ, Μήνιδος ἀπόρρησις) και είχε επανέλθει στη μάχη, παρότρυνε τους θεούς να εμπλακούν ευθέως στη σύγκρουση. Εν συνεχεία περιγράφεται η είσοδος των θεών στη μάχη (Υ 47-66), αλλά η εξιστόρηση των θεομαχιών αναστέλλεται ώς τα μέσα της επόμενης ραψωδίας (Φ 328 κ.ε.). Ενδιαμέσως παρακολουθούμε σειρά σκηνών στις οποίες πρωταγωνιστεί ο Αχιλλέας: μάχεται με τον Αινεία, αψιμαχεί με τον Έκτορα, φονεύει πολλούς άλλους Τρώες. Η αφήγηση κλιμακώνεται με τον φόνο του Λυκάονα και του Αστεροπαίου. Ο Αχιλλέας ρίχνει τα νεκρά σώματά τους στον ποταμό και προκαλεί την αγανάκτησή του. Εκείνος του ζητάει να σταματήσει και, όταν δεν εισακούεται, του επιτίθεται. Η αφήγηση κορυφώνεται με την περιγραφή της μάχης με τον ποταμό στους στίχους που ακολουθούν.
 
Ἰλιὰς Φ 227-271
ὣς εἰπὼν Τρώεσσιν ἐπέσσυτο δαίμονι ἶσος·
καὶ τότ᾽ Ἀπόλλωνα προσέφη ποταμὸς βαθυδίνης·
«ὢ πόποι, ἀργυρότοξε, Διὸς τέκος, οὐ σύ γε βουλὰς
230 εἰρύσαο Κρονίωνος, ὅ τοι μάλα πόλλ᾽ ἐπέτελλε
Τρωσὶ παρεστάμεναι καὶ ἀμύνειν, εἰς ὅ κεν ἔλθῃ
δείελος ὀψὲ δύων, σκιάσῃ δ᾽ ἐρίβωλον ἄρουραν.»
ἦ, καὶ Ἀχιλλεὺς μὲν δουρικλυτὸς ἔνθορε μέσσῳ
κρημνοῦ ἀπαΐξας· ὁ δ᾽ ἐπέσσυτο οἴδματι θύων,
235 πάντα δ᾽ ὄρινε ῥέεθρα κυκώμενος, ὦσε δὲ νεκροὺς
πολλούς, οἵ ῥα κατ᾽ αὐτὸν ἅλις ἔσαν, οὓς κτάν᾽ Ἀχιλλεύς·
τοὺς ἔκβαλλε θύραζε, μεμυκὼς ἠΰτε ταῦρος,
χέρσονδε· ζωοὺς δὲ σάω κατὰ καλὰ ῥέεθρα,
κρύπτων ἐν δίνῃσι βαθείῃσιν μεγάλῃσι.
240 δεινὸν δ᾽ ἀμφ᾽ Ἀχιλῆα κυκώμενον ἵστατο κῦμα,
ὤθει δ᾽ ἐν σάκεϊ πίπτων ῥόος· οὐδὲ πόδεσσιν
εἶχε στηρίξασθαι· ὁ δὲ πτελέην ἕλε χερσὶν
εὐφυέα μεγάλην· ἡ δ᾽ ἐκ ῥιζέων ἐριποῦσα
κρημνὸν ἅπαντα διῶσεν, ἐπέσχε δὲ καλὰ ῥέεθρα
245 ὄζοισιν πυκινοῖσι, γεφύρωσεν δέ μιν αὐτὸν
εἴσω πᾶσ᾽ ἐριποῦσ᾽· ὁ δ᾽ ἄρ᾽ ἐκ δίνης ἀνορούσας
ἤϊξεν πεδίοιο ποσὶ κραιπνοῖσι πέτεσθαι,
δείσας· οὐδέ τ᾽ ἔληγε θεὸς μέγας, ὦρτο δ᾽ ἐπ᾽ αὐτῷ
ἀκροκελαινιόων, ἵνα μιν παύσειε πόνοιο
250 δῖον Ἀχιλλῆα, Τρώεσσι δὲ λοιγὸν ἀλάλκοι.
Πηλεΐδης δ᾽ ἀπόρουσεν ὅσον τ᾽ ἐπὶ δουρὸς ἐρωή,
αἰετοῦ οἴματ᾽ ἔχων μέλανος, τοῦ θηρητῆρος,
ὅς θ᾽ ἅμα κάρτιστός τε καὶ ὤκιστος πετεηνῶν·
τῷ ἐϊκὼς ἤϊξεν, ἐπὶ στήθεσσι δὲ χαλκὸς
255 σμερδαλέον κονάβιζεν· ὕπαιθα δὲ τοῖο λιασθεὶς
φεῦγ᾽, ὁ δ᾽ ὄπισθε ῥέων ἕπετο μεγάλῳ ὀρυμαγδῷ.
ὡς δ᾽ ὅτ᾽ ἀνὴρ ὀχετηγὸς ἀπὸ κρήνης μελανύδρου
ἂμ φυτὰ καὶ κήπους ὕδατι ῥόον ἡγεμονεύῃ
χερσὶ μάκελλαν ἔχων, ἀμάρης ἐξ ἔχματα βάλλων·
260 τοῦ μέν τε προρέοντος ὑπὸ ψηφῖδες ἅπασαι
ὀχλεῦνται· τὸ δέ τ᾽ ὦκα κατειβόμενον κελαρύζει
χώρῳ ἔνι προαλεῖ, φθάνει δέ τε καὶ τὸν ἄγοντα·
ὣς αἰεὶ Ἀχιλῆα καὶ κιχήσατο κῦμα ῥόοιο
καὶ λαιψηρὸν ἐόντα· θεοὶ δέ τε φέρτεροι ἀνδρῶν.
265 ὁσσάκι δ᾽ ὁρμήσειε ποδάρκης δῖος Ἀχιλλεὺς
στῆναι ἐναντίβιον καὶ γνώμεναι εἴ μιν ἅπαντες
ἀθάνατοι φοβέουσι, τοὶ οὐρανὸν εὐρὺν ἔχουσι,
τοσσάκι μιν μέγα κῦμα διιπετέος ποταμοῖο
πλάζ᾽ ὤμους καθύπερθεν· ὁ δ᾽ ὑψόσε ποσσὶν ἐπήδα
270 θυμῷ ἀνιάζων· ποταμὸς δ᾽ ὑπὸ γούνατ᾽ ἐδάμνα
λάβρος ὕπαιθα ῥέων, κονίην δ᾽ ὑπέρεπτε ποδοῖιν.
 
***
Αυτά είπε, και όρμησε πάνω στους Τρώες, όμοιος με θεό· και τότε είπε στον Απόλλωνα ο ποταμός με τις βαθιές δίνες: «Πω πω, αργυρότοξε, γιε του Δία,
[230] δε φύλαξες τις εντολές του γιου του Κρόνου, που σου έδινε πολλές παραγγελίες να παραστέκεσαι και να βοηθάς τους Τρώες, ως που να έρθει το δειλινό, που πέφτει αργά, και να ισκιώσει την εύφορη γη».

Είπε, και ο ξακουσμένος στο δόρυ Αχιλλέας πήδησε μέσα του ορμώντας από τον γκρεμό, και ο ποταμός χίμησε πάνω του με φουσκωμένο κύμα, και φουσκώνοντας ανατάραξε όλα του τα νερά,
[235] και έσπρωξε τους πολλούς νεκρούς, που είχε σκοτώσει ο Αχιλλέας και βρίσκονταν άφθονοι μέσα του. Αυτούς τους έβγαζε έξω στην ξηρά μουγκρίζοντας σαν ταύρος. Τους ζωντανούς πάλι τους έσωζε στα όμορφα νερά του, κρύβοντάς τους μέσα στις βαθιές, μεγάλες του δίνες.
[240] Και το κύμα υψώθηκε φοβερό, αναταραγμένο γύρω από τον Αχιλλέα, και το ρέμα τον έσπρωχνε πέφτοντας πάνω στην ασπίδα του· και ούτε μπορούσε να στηριχτεί στα πόδια του. Άρπαξε τότε με τα χέρια μια φτελιά καλοφτιαγμένη, μεγάλη· εκείνη όμως ξεριζώθηκε πέφτοντας και έριξε κάτω όλο τον γκρεμό, και σταμάτησε τα όμορφα νερά
[245] με τα πυκνά κλαδιά της, και γεφύρωσε τον ποταμό καθώς έπεσε όλη μέσα του. Ο Αχιλλέας πήδησε έξω από το στρόβιλο και πήρε να τρέχει με τα γρήγορα πόδια του φοβισμένος. Ο μεγάλος όμως θεός δε σταμάτησε, μόνο όρμησε πάνω του, σκοτεινός στην κορυφή του, για να σταματήσει
[250] το θείο Αχιλλέα από τον πόλεμο και να διώξει την καταστροφή από τους Τρώες. Ο γιος του Πηλέα πήδησε πέρα, όσο φτάνει η φόρα του κονταριού, έχοντας την ορμή του μαύρου αετού, του κυνηγάρη, που είναι μαζί το πιο δυνατό και το πιο γρήγορο από τα πουλιά. Όμοιος μ᾽ αυτόν πήδησε
[255] και ο χαλκός έκανε φοβερό κρότο γύρω στο στήθος του·τραβήχτηκε έξω από τον ποταμό και το έβαλε στα πόδια, μα εκείνος, τρέχοντας από πίσω, τον κυνηγούσε με μεγάλο πάταγο. Όπως όταν ένας άνθρωπος, που ανοίγει αυλάκι από βρύση που τρέχει σκοτεινό νερό, φέρνει το ρέμα του νερού στα δέντρα και στα περιβόλια κρατώντας στα χέρια του το τσαπί και βγάζοντας έξω από το αυλάκι τα χώματα που το εμποδίζουν,
[260] και καθώς εκείνο τρέχει κατρακυλούν όλα τα πετραδάκια από κάτω· τρέχοντας γρήγορα, κελαρύζει, σε μέρος κατηφορικό, και προφταίνει κι εκείνον που το οδηγεί· έτσι και τον Αχιλλέα, μ᾽ όλο που ήταν γρήγορος, τον πρόφταινε πάντα το κύμα του ποταμού, γιατί οι θεοί είναι ανώτεροι από τους ανθρώπους.
[265] Όσες φορές ο γρήγορος στα πόδια θείος Αχιλλέας ήθελε να σταθεί αντίκρυ του και να καταλάβει αν όλοι οι αθάνατοι που ζουν στον πλατύ ουρανό τον έστρωσαν στο κυνήγι, άλλες τόσες το μεγάλο κύμα του ποταμού που είχε γεννηθεί από τη βροχή του Δία του κουκούλωνε τους ώμους· κι εκείνος πηδούσε με τα πόδια ψηλά,
[270] βαθιά ταραγμένος μέσα του. Ο ποταμός του έκοβε τα γόνατα, τρέχοντας ορμητικός από κάτω του, και του φευγάτιζε κάτω από τα πόδια το χώμα.