Πέμπτη 15 Δεκεμβρίου 2016

ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΚΑΛΛΙΜΑΧΟΣ - Ὕμνος εἰς Ἀπόλλωνα (2.55-2.113)

Αποτέλεσμα εικόνας για θεοσ απολλωνασΦοίβῳ δ᾽ ἑσπόμενοι πόλιας διεμετρήσαντο
ἄνθρωποι· Φοῖβος γὰρ ἀεὶ πολίεσσι φιληδεῖ
κτιζομένῃσ᾽, αὐτὸς δὲ θεμείλια Φοῖβος ὑφαίνει.
τετραέτης τὰ πρῶτα θεμείλια Φοῖβος ἔπηξε
καλῇ ἐν Ὀρτυγίῃ περιηγέος ἐγγύθι λίμνης.
60 Ἄρτεμις ἀγρώσσουσα καρήατα συνεχὲς αἰγῶν
Κυνθιάδων φορέεσκεν, ὁ δ᾽ ἔπλεκε βωμὸν Ἀπόλλων·
δείματο μὲν κεράεσσιν ἐδέθλια, πῆξε δὲ βωμόν
ἐκ κεράων, κεραοὺς δὲ πέριξ ὑπεβάλλετο τοίχους·
ὧδ᾽ ἔμαθεν τὰ πρῶτα θεμείλια Φοῖβος ἐγείρειν.
65Φοῖβος καὶ βαθύγειον ἐμὴν πόλιν ἔφρασε Βάττῳ,
καὶ Λιβύην ἐσιόντι κόραξ ἡγήσατο λαῷ
δεξιὸς οἰκιστῆρι καὶ ὤμοσε τείχεα δώσειν
ἡμετέροις βασιλεῦσιν· ἀεὶ δ᾽ εὔορκος Ἀπόλλων.
ὤπολλον, πολλοί σε Βοηδρόμιον καλέουσι,
πολλοὶ δὲ Κλάριον, πάντη δέ τοι οὔνομα πουλύ·70
αὐτὰρ ἐγὼ Καρνεῖον· ἐμοὶ πατρώιον οὕτω.
Σπάρτη τοι, Καρνεῖε, τόδε πρώτιστον ἔδεθλον,
δεύτερον αὖ Θήρη, τρίτατόν γε μὲν ἄστυ Κυρήνης·
ἐκ μέν σε Σπάρτης ἕκτον γένος Οἰδιπόδαο
75 ἤγαγε Θηραίην ἐς ἀπόκτισιν· ἐκ δέ σε Θήρης
οὖλος Ἀριστοτέλης Ἀσβυστίδι πάρθετο γαίῃ·
δεῖμε δέ τοι μάλα καλὸν ἀνάκτορον, ἐν δὲ πόληι
θῆκε τελεσφορίην ἐπετήσιον, ᾗ ἔνι πολλοί
ὑστάτιον πίπτουσιν ἐπ᾽ ἰσχίον, ὦ ἄνα, ταῦροι.
80 ἱὴ ἱὴ Καρνεῖε πολύλλιτε, σεῖο δὲ βωμοί
ἄνθεα μὲν φορέουσιν ἐν εἴαρι τόσσα περ Ὧραι
ποικίλ᾽ ἀγινεῦσι ζεφύρου πνείοντος ἐέρσην,
χείματι δὲ κρόκον ἡδύν· ἀεὶ δέ τοι ἀέναον πῦρ,
οὐδέ ποτε χθιζὸν περιβόσκεται ἄνθρακα τέφρη.
85 ἦ ῥ᾽ ἐχάρη μέγα Φοῖβος, ὅτε ζωστῆρες Ἐνυοῦς
ἀνέρες ὠρχήσαντο μετὰ ξανθῇσι Λιβύσσῃς,
τέθμιαι εὖτέ σφιν Καρνειάδες ἤλυθον ὧραι.
οἱ δ᾽ οὔπω πηγῇσι Κύρης ἐδύναντο πελάσσαι
Δωριέες, πυκινὴν δὲ νάπαις Ἄζιλιν ἔναιον·
90 τοὺς μὲν ἄναξ ἴδεν αὐτός, ἑῇ δ᾽ ἐπεδείξατο νύμφῃ
στὰς ἐπὶ Μυρτούσης κερατώδεος, ἧχι λέοντα
Ὑψηὶς κατέπεφνε βοῶν σίνιν Εὐρυπύλοιο.
οὐ κείνου χορὸν εἶδε θεώτερον ἄλλον Ἀπόλλων,
οὐδὲ πόλει τόσ᾽ ἔνειμεν ὀφέλσιμα τόσσα Κυρήνῃ,
95 μνωόμενος προτέρης ἁρπακτύος. οὐδὲ μὲν αὐτοί
Βαττιάδαι Φοίβοιο πλέον θεὸν ἄλλον ἔτισαν.
ἱὴ ἱὴ παιῆον ἀκούομεν, οὕνεκα τοῦτο
Δελφός τοι πρώτιστον ἐφύμνιον εὕρετο λαός,
ἦμος ἑκηβολίην χρυσέων ἐπεδείκνυσο τόξων.
100 Πυθώ τοι κατιόντι συνήντετο δαιμόνιος θήρ,
αἰνὸς ὄφις· τὸν μὲν σὺ κατήναρες ἄλλον ἐπ᾽ ἄλλῳ
βάλλων ὠκὺν ὀϊστόν, ἐπηΰτησε δὲ λαός
«ἱὴ ἱὴ παιῆον, ἵει βέλος, εὐθύ σε μήτηρ
γείνατ᾽ ἀοσσητῆρα»· τὸ δ᾽ ἐξέτι κεῖθεν ἀείδῃ.
105ὁ Φθόνος Ἀπόλλωνος ἐπ᾽ οὔατα λάθριος εἶπεν·
«οὐκ ἄγαμαι τὸν ἀοιδὸν ὃς οὐδ᾽ ὅσα πόντος ἀείδει.»
τὸν Φθόνον ὡπόλλων ποδί τ᾽ ἤλασεν ὧδέ τ᾽ ἔειπεν·
«Ἀσσυρίου ποταμοῖο μέγας ῥόος, ἀλλὰ τὰ πολλά
λύματα γῆς καὶ πολλὸν ἐφ᾽ ὕδατι συρφετὸν ἕλκει.
110 Δηοῖ δ᾽ οὐκ ἀπὸ παντὸς ὕδωρ φορέουσι μέλισσαι,
ἀλλ᾽ ἥτις καθαρή τε καὶ ἀχράαντος ἀνέρπει
πίδακος ἐξ ἱερῆς ὀλίγη λιβὰς ἄκρον ἄωτον.»
χαῖρε, ἄναξ· ὁ δὲ Μῶμος, ἵν᾽ ὁ Φθόνος, ἔνθα νέοιτο.

***
Και με του Φοίβου το παράδειγμα πόλεις χαράξαν
οι άνθρωποι. Γιατί ο Φοίβος χαίρεται όταν πόλειςχτίζονται, κι ο ίδιος είναι τα θεμέλια που βάνει.Τετράχρονος, τα πρώτα ο Φοίβος έβαλε θεμέλιαστην όμορφη Ορτυγία, κοντά στη λίμνη την κυκλόμορφη.60Η Άρτεμη η αγροτική, γιδιών κοπάδια που όλο πηλαλούσαν,από την Κύνθο του ᾽φερε, κι έχτιζε ο Απόλλωνας βωμό.Δίσταζε στην αρχή να μπήξει κέρατα, όμως στο τέλος το βωμό τον έφκιαξεμε κέρατα, και γύρω σήκωσε τοίχους κεράτινους.Εδώ τα πρώτα έμαθε θεμέλια να βάζει ο Φοίβος.65Ο Φοίβος και την εύφορη δική μου πόλη υπόδειξε στο Βάττο,κι ένα κοράκι οδηγούσε το λαό για νά μπει στη Λιβύη,επιδέξιο, και τείχη ορκίστηκε να δώσειστους βασιλιάδες μας. Πάντα κρατάει τους όρκους του ο Απόλλωνας.Απόλλωνα, πολλοί σ᾽ αποκαλούν Βοηδρόμιο70μα Κλάριο και πολλοί. Όμως μεγάλο τ᾽ όνομά σου πάντοτε!Εγώ σε κράζω Κάρνειο. Κι αυτό πατροπαράδοτο σ᾽ εμένα.Η Σπάρτη, Κάρνειε, το πρώτον ήταν έδαφός σουτο δεύτερον η Θήρα και το τρίτο η πολιτεία της Κυρήνης.Από τη Σπάρτη εσένα, η έκτη του Οιδίποδα γενιά75σ᾽ οδήγησε τη Θήρα για να ιδρύσεις. Και απ᾽ τη Θήραο ισχυρός Αριστοτέλης σ᾽ έφερε κοντά στη γη της Ασβυστίδας.Κι εκεί πανέμορφον ανάκτορο σου ᾽χτισε, μα και στην πόληγιορτή ετήσια θέσπισεν, όπου πολλοίγια ύστατη φορά, ω άνακτα, να πέφτουν χάμω ταύροι.80Χαίρε με τις πολλές τις προσευχές Καρνείε, οι βωμοί σουάνθη γεμίζουνε την άνοιξη, απ᾽ όσα οι Ώρεςφέρνουνε πλουμιστά όταν θα πνεύσει ο Ζέφυρος,και γλυκούς κρόκους γεμάτοι το χειμώνα. Και καίει για σένα πάντα φλόγα άσβηστηκαι ποτέ δε μένει γύρω από τα χθεσινά κάρβουνα τέφρα.85Και χάρηκε πολύ ο Φοίβος, όταν της Ενυώς ζωσμένουςάντρες είδε να χορεύουν με ξανθές Λίβυσσες,της εορτής των Καρνείων όταν ήρθε η ώρα.Κι ακόμα δε μπορούσανε της Κύρης την πηγή να πλησιάσουνοι Δωριείς, που στα πολλά πυκνόφυτα φαράγγια κατοικούν της Άζιλης.90Κι ο βασιλιάς τούς είδε και τους έδειξε στη νύμφηως στέκονταν ορθός επάνω στην πολύκορφη Μυρτούσα, όπου τον λέονταη κόρη του Υψέα σκότωσε, που έτρωγε του Ευρύπυλου τα βόδια.Πιο θεϊκό χορό από εκείνον ο Απόλλωνας δεν είδε κι άλλον.Κι ούτε σε πόλη τόσες χάρισεν ωφέλειες όσες στην Κυρήνη,95θυμάμενος την πρωτινή αρπαγή της. Κι ούτε και τούτοι,οι Βαττιάδες, τίμησαν άλλο θεό περσότερο απ᾽ το Φοίβο.Χαίρε, χαίρε παιήονα ακούμε, και για τούτοτων Δελφών ο λαός το εφύμνιον ετούτο βρήκε,καθώς τη μακριά ριξιά τούς έδειχνες των χρυσών σου τόξων.100Κι ως πήγαινες για την Πυθώ, σ᾽ απάντησε δαιμόνιο θηρίο,φοβερός όφις. Και τον σκότωσες, το ένα πάνω στ᾽ άλλοτα βέλη γοργορίχνοντας, και ο λαός αλάλαξε:«Χαίρε, χαίρε παιήονα, ρίξε το βέλος, κι αφόταν η μητέρα σου σε γέννησεσυμπαραστάτη μας». Και από τότες έτσι τραγουδά.105Ο Φθόνος στου Απόλλωνα τ᾽ αυτιά είπε κρυφά:«Δε συμπαθώ τον ποιητή που δεν υμνεί τόσα πολλά όσα κι ο πόντος».Το Φθόνον ο Απόλλωνας έσπρωξε με το πόδι, κι είπε:«Του Ασσύριου ποταμού είναι μέγα το ρεύμα, μα το πιο πολύβρωμιές της γης και συρφετό τραβά από ακαθαρσίες στα νερά του.110Για τη Δηώ όμως οι μέλισσες δε φέρνουνε νερό απ᾽ όπου να ᾽ναι,αλλά λίγες σταγόνες που αναβλύζουν καθαρές και άχραντεςαπό ιερή πηγή — νεράκι πεντακάθαρο».Χαίρε άνακτα, κι ας μένει εκεί κι ο Μώμος, όπου κι ο Φθόνος διάλεξε να κατοικήσει.

Η ΒΙΟΗΘΙΚΗ TΟY ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ

Αποτέλεσμα εικόνας για Η ΒΙΟΗΘΙΚΗ TΟY ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΈνας σημαντικός λόγος που η ηθική βρίσκεται στην επικαιρότητα σήμερα είναι τα βιοηθικά ζητήματα που επηρεάζουν τις πιο ενδόμυχες ζώνες της ανθρώπινης ύπαρξης. Περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη τεχνολογία, η σύγχρονη βιοτεχνολογία είναι προάγγελος μιας ριζικής αλλαγής στη σχέση του ανθρώπινου όντος με τη φύση εν γένει και με το ίδιο το φυσικό του σώμα ιδιαίτερα: μ’ αυτή την τεχνολογία είμαστε τώρα ικανοί να χειριζόμαστε κάθε ζωντανό οργανισμό, κατ’ ευθείαν από το μόριο του DNA έως τη βιόσφαιρα, ως σύνολο. Όλος ο ζωντανός κόσμος έχει γίνει εργαστήριο και χώρος εργασίας. Πού βρίσκεται το όριο σ’ όλη αυτή την εξουσία πάνω στη φύση; Αυτό είναι το μεγάλο ηθικό ζήτημα για τους ανθρώπους σήμερα.
 
Έτσι, δεν είναι μόνο δυνατόν, μαζί με τον Stephen Toulmin, να μιλάμε για το «πώς η ιατρική επιστήμη έσωσε τη ζωή της ηθικής»[1], αλλά επίσης για το «πώς οι βιοτεχνολογίες έχουν σώσει την ηθική». Διότι την έχουν «σώσει» από τις μη δεσμευτικές υποθέσεις και τη «μεταηθική» φιλοσόφων και θεολόγων, δείχνοντας ότι στις μέρες μας υπάρχουν ηθικές δυσκολίες, τις οποίες δεν επιτρέπεται κανείς μας να αγνοήσει και να τις αφήσει απλώς στους ειδικούς: βρίσκονται υπερβολικά κοντά σε μας τους ίδιους για να τις παραμερίσουμε.
 
Η λέξη «βιοηθική» είναι σχετικά καινούργια. Και μόνο όταν εμφανίστηκε ως όρος για την ηθική στην ιατρική πρακτική και θεωρία έγινε της μόδας. Αυτό συνέβη όταν η φιλόσοφος Sissela Bock έδωσε μια διάλεξη για τις βασικές αρχές τις βιοηθικής σε μια συνάντηση της Ανατολικής Κοινωνιολογικής Εταιρείας στη Βοστώνη το 1976[2]. Τότε, στην πρώτη έκδοση της Εγκυκλοπαίδειας της Βιοηθικής, που δημοσιεύθηκε το 1978 από το Ινστιτούτο Κέννεντυ στο Πανεπιστήμιο της Τζωρτζτάουν, Ουάσιγκτον DC, η λέξη χρησιμοποιήθηκε για να καλύψει περισσότερα από την ιατρική ηθική. Χρησιμοποιήθηκε για να συμπεριλάβει το κατά πόσο είναι θεμιτές ή αθέμιτες οι επεμβάσεις μας στα ζωντανά όντα κάθε είδους και η μεταχείρισή τους.
 
Σ’ αυτήν τη σύγχρονη ιδέα της φροντίδας για τη ζωή, η ηθική του Αριστοτέλη παίζει συχνά έναν ουσιαστικό ρόλο. Και για ένα μεγάλο αριθμό φιλοσόφων, η έννοια της ηθικής που χρησιμοποιούν για να κατανοήσουν τα βιοηθικά ζητήματα είναι καθαρά αριστοτελική.
 
Η εισήγησή μου θα ασχοληθεί με κάποιες όψεις αυτής της αριστοτελικής επίδρασης στη βιοηθική, πρώτα εξετάζοντας πώς η έννοια της ηθικής, όπως εμφανίζεται σήμερα στις βιοηθικές συζητήσεις, επηρεάζεται από αριστοτελικές ιδέες, και έπειτα καταδεικνύοντας πώς η αριστοτελική σκέψη προσφέρεται ιδιαίτερα για το στοχασμό βιοηθικών ζητημάτων.
   
Ι.  Μια Αριστοτελική Έννοια της Ηθικής
 
Πολλοί άνθρωποι, συμφωνούν σήμερα ότι η ηθική δεν ασχολείται ούτε με την καλύτερη επιστημονική εξήγηση της ζωής, ούτε με την αποδοτικότερη ζωή, η οποία, με την ελάχιστη δυνατή προσπάθεια ή κατανάλωση πόρων, δίνει τα καλύτερα δυνατά προϊόντα. Αντίθετα, θεωρούν ότι η ηθική είναι ένας προσανατολισμός για την καλή ζωή, για το τι είναι καλή η κακή πράξη, και ότι αυτός ο προσανατολισμός είναι μια έκκληση για σεβασμό της καλής ζωής σε κοινότητα με τους άλλους, σχετικά με τον έλεγχο των τεχνικών λειτουργιών που αφήνουν τα ίχνη τους σ’ αυτή την κοινότητα.
 
Γι’ αυτόν το λόγο, άλλωστε, ο Αριστοτέλης δήλωνε στα Ηθικά Νικομάχεια ότι ο σκοπός της ηθικής είναι ένας αγώνας για ευτυχία. Αλλά η ευτυχία δεν ήταν γι’ αυτόν ένας στόχος στο τέλος ενός μακρού δρόμου της ζωής: ήταν ακριβώς ο τρόπος με τον οποίο τα ανθρώπινα όντα πορεύονταν αυτόν το δρόμο της ζωής. Επομένως, η γλώσσα συλλαμβάνει καλά αυτό που ο Αριστοτέλης εννοούσε, όταν λέμε ότι η ευτυχία συμβαίνει (happiness happens). Η ευτυχία δεν είναι μια κατάσταση μακαριότητας έξω από όλη τη ζωή της δράσης, αλλά ένας τρόπος να ζεις μαζί με τους άλλους, μια μορφή ζωής για την οποία συνεχώς πρέπει ν’ αγωνιζόμαστε και την οποία σταδιακά διδάσκουμε τους εαυτούς μας να πραγματώνουμε όλο και καλύτερα, με τον ίδιο τρόπο που μια φιλία μπορεί σταδιακά να γίνει πλουσιότερη και βαθύτερη. Ο Αριστοτέλης είπε «επειδή ένα χελιδόνι δε φέρνει την άνοιξη, ούτε μια ωραία μέρα: παρόμοια μια μέρα ή μια σύντομη περίοδος ευτυχίας δεν κάνει έναν άνθρωπο ύψιστα μακάριο και ευτυχισμένο»[3].
 
Γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο ο Αριστοτέλης αποκρούει μια κατανόηση της ηθικής ως θεωρησιακής (speculative) θεωρίας, δηλ. μια σκιαγράφηση κάποιων από τις υψηλότερες αρχές (π.χ. τις πλατωνικές ιδέες) ή «την ιδέα του αγαθού» (Πλάτων), η οποία θα μπορούσε να υποτεθεί ότι δείχνει καθαυτή τι είναι η ευτυχία και ως εκ τούτου χρειάζεται απλώς να τεθεί σε εφαρμογή. Πιστεύει ότι μαθαίνουμε τι είναι το καλό μόνο στην πράξη και μέσω της πρακτικής μας. Η πρακτική πρέπει να καθορίζει τη θεωρία. Η αποτελεσματική γνώση της καλής ζωής (ευζωία) δεν έγκειται στη γνώση σχετικά με τη φύση και τον κόσμο (ή τη θεωρητική τους ενόραση), αλλά στην πρακτική σοφία (φρόνησις), η οποία μπορεί να αποκτηθεί μόνο μέσω πλατιάς εμπειρίας.
 
Είναι αλήθεια ότι ο Αριστοτέλης δεν ήταν εξοικειωμένος μ’ αυτό που σήμερα εννοούμε ως εμπειρική επιστήμη. Αυτή πρέπει επίσης να αποκτηθεί σταδιακά, μέσω μιας διαρκούς σειράς πειραμάτων, και δεν μπορεί να συναχθεί από μια θεωρία που έχει επινοηθεί εκ των προτέρων. Αυτό κάνει την επιστήμη πιο τεχνική απ’ ό, τι την είχε οραματιστεί ο Αριστοτέλης. Στην εποχή του η επιστήμη ήταν μόνο γνώση εννοιακών διαφορών στη γνώση του φυσικού κόσμου, όχι γνώση η οποία θα μπορούσε να επιβεβαιωθεί ή να απορριφθεί μέσω πειραμάτων.
 
Παρά την προσέγγιση αυτή μεταξύ σύγχρονης επιστήμης και συγκεκριμένης πράξης, ο Αριστοτέλης θα έβλεπε ακόμη μια κρίσιμη διαφορά μεταξύ επιστήμης και ηθικής, διότι θα συλλάμβανε ακόμη την επιστήμη ως μια θεωρία για το τι εί­ναι τα πράγματα στο σύμπαν, ενώ γι’ αυτόν η ηθική ήταν μια βαθιά γνώση του τι θα μπορούσε και όφειλε να είναι ο άνθρωπος. Η γνώση αφορά σ’ αυτό που είναι, ενώ η ηθική -έλεγε- αφορά σ’ αυτό που μπορεί να γίνει διαφορετικό απ’ αυτό που είναι.
 
Το ίδιο ισχύει ωστόσο και για την τεχνική/τέχνη. Η τεχνική/τέχνη είναι η ικανότητα να «γίνεις μάστορας σε κάτι», να παράγεις ένα έργο ή ένα προϊόν σύμφωνα με ένα συγκεκριμένο κανόνα. Επομένως, ποια είναι η διαφορά; Είναι η ηθική απλώς μια μορφή τεχνολογίας ή τέχνης; 0 Αριστοτέλης υποστηρίζει ότι η τεχνική ικανότητα είναι μια παραγωγή (ποίη σις), ενώ η πρακτική σοφία για την ηθική ασχολείται με τη δράση (πρᾶξις). Η παραγωγή έχει το στόχο της έξω απ’ τον εαυτό της (γιατί έχει να κάνει με το προϊόν ή τα αποτελέσματα στα οποία στοχεύει), ενώ η πράξη έχει το στόχο της εντός της: ασχολείται με το ίδιο το ευ ζην, το οποίο πρέπει να βιωθεί ως πράξη.
 
Μ’ άλλα λόγια, αυτή η διαφορά άμεσα εφαρμόζεται ως εξής: με την τεχνική και την τέχνη διαμορφώνουμε κάτι άλλο από τον εαυτό μας: με την ηθική διαμορφώνουμε τον εαυτό μας.
 
Φυσικά αυτό δεν σημαίνει ότι αυτές οι δύο διαμορφωτικές δραστηριότητες - η ηθική και η τεχνική - δεν μπορούν να συνδεθούν. Πλάθοντας τη δική μας ζωή μπορεί να θέσουμε οι ίδιοι ένα στόχο, ο οποίος καθορίζει την τεχνική διάπλαση των πραγμάτων εκ μέρους μας, και πλάθοντας κάτι άλλο από τον εαυτό μας μπορεί να δημιουργήσουμε καλές ή κακές συνθήκες για τη διάπλαση της δικής μας ζωής σε μια «καλύτερη ζωή».
 
Μια άλλη αξιοσημείωτη εκτίμηση είναι ότι όταν αυτό που διαμορφώνουμε είναι τέχνη και ποίησις, το προϊόν (ζωγραφικό έργο, ποίημα, παραβολή, μυθιστόρημα, κ.λπ.) που εκφράζει τι είναι το εὖ ζῆν (πιθανόν έμμεσα απεικονίζοντας την έλλειψη ή την καταστροφή της καλής ζωής) μπορεί να είναι το μέσο ή το εργαλείο διαμόρφωσης της δικής μας ζωής σε μια καλύτερη ζωή: μια «αισθητική παιδεία του ανθρώπινου όντος», όπως το όρισε ο Friedrich Schiller[4].
 
Ο Αριστοτέλης έρχεται σε ρήξη με την αντίληψη του Πλάτωνα ότι η ζωή οφείλει να βιωθεί σύμφωνα με την ιδέα του αγαθού, στην οποία φθάνουμε μέσω του διαλόγου και του στοχασμού της ιεραρχίας των εννοιών για τα αγαθά. Για τον Πλάτωνα, η ηθική είναι μια θεωρητική ενόραση, η οποία υπάρχει πριν λειτουργήσει στην πράξη. Αντίθετα, ο Αριστοτέλης κάνει σαφή διάκριση μεταξύ θεωρητικής - σοφία - και πρακτικής γνώσης – φρόνησις - την οποία πρέπει να μάθουμε σταδιακά και η οποία είναι η τέχνη της ισορροπίας μεταξύ άκρων («το χρυσό μέσο»): η γενναιοδωρία που βρίσκεται μεταξύ της σπατάλης και της φιλαργυρίας, η νηφαλιότητα που βρίσκεται μεταξύ της ασέλγειας και της έλλειψης συναισθήματος κ.λπ. Επομένως είναι θέμα να βρει κανείς τη σωστή στάση στην πραγματική ζωή και αυτή η στάση στην «κατάσταση» είναι αληθινή ηθική ποιότητα.
 
Αυτό δεν μπορεί να το μάθει κανείς μέσω μιας πλατωνικής ενόρασης των ιδεών, δηλ. μέσω μιας διανοητικής ικανότητας να συλλάβει την ιδέα του αγαθού. Είναι ένα δύσκολο πρακτικό καθήκον. Χρειάζονται ηθικά πρότυπα, δηλαδή εξοικείωση και σχέση με «αγαθούς ανθρώπους». Έτσι, για τον Αριστοτέλη, οι ηθικές αρχές είναι κάθε άλλο παρά ένα δευτερεύον ζήτημα. Ο κρίσιμος παράγοντας είναι ο τρόπος με τον οποίο ένα πρόσωπο, παρατηρώντας τη ζωή του δασκάλου ή προτύπου του, εργάζεται με τον εαυτό του έτσι ώστε η ευτυχία να μπορεί να «συμβεί» (happen) σωστά και η ζωή του να επιτύχει και να ευδοκιμήσει.
 
Αυτό απαιτεί ορισμένο αριθμό καλών υλικών συνθηκών. Ο Αριστοτέλης αυτές τις αποκαλεί αγαθά. Γι’ αυτόν, αυτά τα αγαθά ήταν ιδίως οι φίλοι, αλλά επίσης ο πλούτος και η πολιτική επιρροή. Ήταν επίσης ένα πλεονέκτημα να ανήκει κανείς σε μια καλή οικογένεια, να έχει ευτυχισμένα παιδιά και καλή εμφάνιση. Ούτε έπρεπε να του τυχαίνουν συμφορές υπερβολικά μεγάλες ή συχνές. Εν συντομία, ήταν απαραίτητο ως ένα σημείο να έχει κανείς την τύχη, την επιτυχία με το μέρος του, για να επιτύχει ή να ευδοκιμήσει στη ζωή του.
 
Δεν βρίσκουμε στον Αριστοτέλη μια καλή ζωή χωρίς ηδονή. Αλλά η ηδονή που χρειάζεται δεν είναι εκείνη που απλώς ακολουθεί ή συνδέεται με συγκεκριμένες πράξεις, όπως όταν κάποιος μπορεί να βρει ευχαρίστηση παρακολουθώντας μια ιπποδρομία ή ένα θεατρικό έργο (παραδείγματα του ίδιου του Αριστοτέλη). Η ηδονή που μας απασχολεί εδώ είναι εκείνη που αισθανόμαστε όταν ζούμε ευτυχισμένα ή καταβάλλουμε προσπάθειες γι’ αυτό. Για εκείνους που εὖ πράτ­τουν, η ζωή είναι καθαυτή μία ηδονή. Η ηδονή είναι η χαρά του να ζει κανείς ευτυχισμένα, να ζει με ευημερία, τόσο στον κύκλο των φίλων του όσο και στο κοινωνικό επίπεδο, στην ηθική όσο και στην πολιτική.
 
Όπως ο Πλάτων, έτσι κι ο Αριστοτέλης κάνει μια διαφοροποίηση μεταξύ της ανώτερης και της κατώτερης ηδονής. Αλλά στον Αριστοτέλη η ανώτερη ηδονή είναι μια όψη της κα­λής ζωής καθαυτής στην πράξη και δεν μπορεί να περιοριστεί σε καθαρό φιλοσοφικό στοχασμό. Για τον Αριστοτέλη, η ουσία του θέματος βρίσκεται στο ότι η ηδονή είναι μια δραστηριότητα, όχι μια παθητική κατάσταση, είναι αυτή ακριβώς η κινητήρια δύναμη της πράξης που ένα πρόσωπο κάνει ευχάριστα («η εργασία είναι εύκολη όταν την απολαμβάνεις») και όχι απλά αισθησιακή δεκτικότητα. Όπως υπάρχει διαφορά μεταξύ καλών και κακών πράξεων, έτσι επίσης υπάρχει διαφορά μεταξύ καλής και επαίσχυντης ηδονής.
 
Επομένως δεν μπορούμε να πούμε ότι ο Αριστοτέλης είναι ηδονιστής. Απορρίπτει τον ηδονισμό[5] επειδή ο ηδονισμός θεωρεί την ηδονή ως το αγαθό, ενώ στην πραγματικότητα είναι μόνο ένα από τα αγαθά που απαρτίζουν ένα σύνολο καθοριζόμενο από την πρακτική εμπειρία και καθοδηγούμενο από το πρότυπο.
 
Τα αγαθά που τοποθετούνται ψηλά στη σύγχρονη κοινωνία μας συχνά ονομάζονται αξίες. Η έννοια της αξίας εισήχθη στην ηθική από τον Kant, ο οποίος την πήρε από την οικονομία (Adam Smith), όπου ένα οικονομικό αγαθό έχει μια εξωτερική ή σχετική αξία. Ενάντια σ’ αυτό το υπόβαθρο και σε αντίθεση με την οικονομική αξία, ο Κάντ είπε ότι το κάθε ατομικό πρόσωπο έχει μια εγγενή ή απόλυτη αξία.
 
Όταν, όμως, οι άνθρωποι σήμερα μιλούν για αξίες, έχουν λιγότερο συχνά υπόψη τους την ποιότητα της ίδιας της ανθρώπινης ύπαρξης από όσο τι είναι σημαντικό γι’ αυτό το άτομο στην πραγματοποίηση της καλής ζωής. Και εφόσον ζούμε σε μια εποχή που έχει επίγνωση της οικολογικής ισορροπίας της φύσης ως αναγκαιότητας για την επιβίωση του πλανήτη μας, μιλάμε όχι μόνο για τις αξίες που συνδέονται με τις συνθήκες προσωπικής και κοινωνιακής ζωής, αλλά και για τις αξίες που περιέχει η ζωντανή φύση για μας.
 
Ωστόσο, πολλές από αυτές τις αξίες μπορεί να συγκρούονται μεταξύ τους: για παράδειγμα, η περιβαλλοντική αξία μπορεί να είναι δύσκολο να συμφιλιωθεί με την προσωπική ολοκλήρωση του ατόμου. Κάποιες αξίες μπορεί ακόμη σε ορισμένες καταστάσεις να απορριφθούν εντελώς προς χάριν άλλων. Αυτό υπογραμμίζει την ιστορική και κοινωνική σχετικότητα των αξιών ή αγαθών.
 
Πραγματικά, οι αξίες εν γένει δεν μπορούν να είναι η βάση της ηθικότητας. Πρέπει να υπάρχει μια επιλογή προτεραιοτήτων και μια ιεράρχηση των αξιών. Ο Αριστοτέλης ονόμαζε αυτήν την επιλογή προτίμηση (προαίρεσιν) της μιας έναντι της άλλης. Αυτή η προτεραιοποίηση και η ιεράρχηση των αξιών ή αγαθών πρέπει φυσικά να βασίζεται σε κάτι άλλο από τις ίδιες τις αξίες ή τα αγαθά. Ας υποθέσουμε ότι αυτή η βάση για την ιεράρχηση των αξιών ή των αγαθών είναι ένα όραμα της καλής ή της ευτυχισμένης ζωής και επομένως η ηθική βάση για οποιαδήποτε ηθική επιλογή.
   
ΙΙ. Μία Αριστοτελική Βιοηθική
 
Η βιοτεχνολογία, ιδιαίτερα ως ιατρική τεχνολογία, φαίνεται όντως να αναπτύχθηκε αρχικά σ’ ένα καθαρά ειρηνικό πλαίσιο. Αλλά, παρόλο που υπάρχει κάποια αλήθεια σ’ αυτό, δεν θα έπρεπε να παραβλέψουμε τις καταστάσεις όπου έχει υπάρξει ειδική ανάγκη για θεραπευτική τεχνολογία ώστε να ανακουφίσει ή να θεραπεύσει εκείνους που πληγώθηκαν σ’ έναν πόλεμο. Ούτε θα έπρεπε να ξεχαστεί ότι οι γιατροί, οι βιολόγοι και άλλοι, μερικές φορές αποκτούν νέες γνώσεις όταν (και αυτό δεν συνέβη μόνο κάτω από το Ναζι­σμό!) χρησιμοποιούν την ιατρική τεχνολογική δεξιότητα σε πειράματα πάνω σε αιχμαλώτους πολέμου, εγκληματίες και άλλους, οι οποίοι είναι αναγκασμένοι να υποβληθούν σε πειραματισμό και δεν τους δίνεται καμία ευκαιρία να ενημερωθούν για το τι συμπεριλαμβάνει το πείραμα, ώστε να δώσουν ή να αρνηθούν τη συγκατάθεσή τους.
 
Στην πραγματικότητα, η αντίδραση, την οποία συχνά συναντά η σύγχρονη βιοτεχνολογία από τους ανθρώπους σήμερα, μαρτυρεί το γεγονός ότι αυτή η τεχνολογία δεν αναπτύχτηκε ποτέ αθώα. Οι νέες ευκαιρίες για την ωφέλεια του ανθρώπινου γένους έχουν από μόνες τους ανοίξει νέες δυνατότητες να πάθουν κακό και να καταστραφούν άλλοι άνθρωποι. Καμία τεχνολογική πρόοδος δεν έχει γίνει χωρίς αμφισημία. Πάντα βλέπουμε περιπτώσεις όπου η νέα τεχνολογία χρησιμοποιείται για βία και καταπίεση.
 
Το κεντρικό ζήτημα σε κάθε βιοηθική πρέπει επομένως πάντα να είναι: Πού βρίσκεται το όριο μεταξύ της καλής ζωής με τη βιοτεχνολογία και την καταστροφική χρήση της; Πού πρέπει να τραβήξουμε τη γραμμή μεταξύ της μορφής της βιοτεχνολογίας, η οποία θα έπρεπε να αναπτυχθεί, και της μορφής που η ανάπτυξή της είναι ηθικά μη αποδεκτή;
 
Ωστόσο, αυτό το ζήτημα του πού, στη ζωή μας με τις βιοτεχνολογίες, πρέπει να χαραχθεί το όριο μεταξύ καλού και κακού συχνά παραβλέπεται. Η αιτία γι’ αυτό είναι αναμφισβήτητα ότι είναι πάντοτε δύσκολο να συναγάγουμε τη σωστή ηθικότητα (morality) από την ηθική (ethics) όταν μια νέα κατάσταση δεν μπορεί να επιδεχθεί ήδη δοσμένους ηθικούς κανόνες, απαγορεύσεις ή συγκατανεύσεις. Έπειτα, το ευκολότερο πράγμα φαίνεται ότι είναι να κρατάμε τα μάτια μας κλειστά στο ηθικό ζήτημα, να κόβουμε τη συζήτηση και να λέμε ή όλα ή τίποτα.
 
Για παράδειγμα, λέμε είτε ότι θα πρέπει να επιτραπεί όλη η γενετική μηχανική, είτε ότι όλες οι μορφές γενετικής χειραγώγησης θα πρέπει να απαγορευθούν είτε ότι η έρευνα πάνω στα έμβρυα και τα ζυμωτά πρέπει να είναι απεριόριστη, ή ότι η έρευνα στην δυνάμει ανθρώπινη ζωή θα πρέπει να απαγορευθεί- είτε ότι κάθε είδους βιοτεχνολογική και χημική μεταχείριση ζώων θα πρέπει να επιτρέπεται, ή ότι καμία τέτοια μεταχείριση δεν θα πρέπει να επιτρέπεται, κ.λπ.
 
Ό, τι κι αν διαλέξει κανείς, αυτές οι θέσεις μπορεί να φαίνονται υπέρμετρα ηθικές και εκφράσεις υψηλής ηθικής συναίσθησης, ιδίως όταν συνεπάγονται μια έκκληση για ολική απαγόρευση μιας ιδιαίτερης μορφής βιοτεχνολογίας ή ιατρικής επέμβασης.
 
Και όμως η αλήθεια είναι ότι η θέση του όλα - ή - τίποτα είναι εδώ εμφανώς η ευκολότερη. Ξεφεύγουμε από οποιουσδήποτε δύσκολους ηθικούς συλλογισμούς. Απαλλασσόμαστε από το να πάρουμε μιαν απόφαση, η οποία πρέπει να παρθεί χωρίς καμία διαβεβαίωση ότι αργότερα άλλοι δεν θα τη θεωρήσουν λανθασμένη και δεν θα την αλλάξουν. Αλλά το να εγκαταλείψουμε το ερώτημα απλά επειδή η απάντηση είναι δύσκολο να βρεθεί, σημαίνει να εγκαταλείψουμε την ίδια την ηθική, να εγκαταλείψουμε το θάρρος να επιλέγουμε μεταξύ καλού και κακού, που είναι το ίδιο το θάρρος να ζούμε. Η θέση του όλα - ή - τίποτα είναι συχνά ηθική δειλία.
 
Προφανώς αυτό δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχουν καταστάσεις στις οποίες δεν θα είχε νόημα ν’ αναζητήσουμε ένα όριο, επειδή η απάντηση πρέπει να είναι ναι ή όχι. Αυτό είναι αλήθεια. για παράδειγμα, όταν πρέπει ν’ αποφασίσουμε εάν η χρήση των βιοχημικών όπλων θα έπρεπε να επιτραπεί ή όχι. Εδώ είναι δυνατό να σκεφτούμε ότι η σωστή ηθική στάση είναι μια κατηγορηματική απόρριψη αυτής της μορφής στρατιωτικής τεχνολογίας. Ωστόσο, αυτή η στάση δεν υπονοεί απαραίτητα αντίθεση με την τεχνολογία καθαυτή: στην πραγματικότητα θα μπορούσε να οδηγήσει σ’ ένα αυξημένο ενδιαφέρον για την εισαγωγή και ανάπτυξη της βιοτεχνολογίας στον τομέα της υγείας. Τότε είναι σαφές ότι το θέμα δεν είναι ο περιορισμός μιας τεχνολογίας, αλλά το όριο μεταξύ αποδεκτών και μη αποδεκτών μορφών της βιοτεχνολογίας γενικά.
 
Σ’ αυτό το σημείο της επιχειρηματολογίας είναι που ανακαλύπτουμε τη σημασία της ηθικής σκέψης του Αριστοτέλη. Στην πραγματικότητα, όταν λέμε να τραβήξουμε μια γραμμή, συζητάμε για το πώς θα βρούμε το μέσο ανάμεσα στο πολύ λίγο και το πάρα πολύ. Το μέσο ανάμεσα, απ’ τη μια πλευρά, στην επιθυμία μας να ζήσουμε μια ζωή χωρίς ιατρικές τεχνολογίες ούτε άλλες βιοτεχνολογίες και απ’ την άλλη, στην επιθυμία να αντικαταστήσουμε την ανθρώπινη δραστηριότητα σε όλους τους τομείς με τη βιοτεχνολογία: και, εν γένει, το μέσο μεταξύ του να μην εφαρμόσουμε καθόλου μια τεχνολογία και να εφαρμόσουμε μια τεχνολογία σε όλους τους τομείς, όπου αυτό είναι τεχνικά δυνατό. Η εύρεση του μέσου είναι η εύρεση μιας ισορροπίας μεταξύ άκρων, π.χ. ανάμεσα στην ολική χωρίς περιορισμούς βιοϊατρική έρευνα πάνω σε ανθρώπινα όντα και σε μια ολική απαγόρευση οποι- ασδήποτε τέτοιας έρευνας, ή ανάμεσα στο να διακινδυνεύσουμε απλά ο,τιδήποτε, αν κάτι είναι τεχνικά δυνατό και «γλυκό» να δουλεύεις σ’ αυτό, ή στο να μη θέλουμε να δια- τρέξουμε κανέναν κίνδυνο καθόλου, αλλά πάντα να προτιμάμε τη διασφάλιση της ζωής από οιονδήποτε κίνδυνο.
 
Αυτή η εκτίμηση είναι αριστοτελική και η ιδέα του μέσου (μεσάτης) είναι η πιο βασική ιδέα στην ηθική του Αριστοτέλη.
 
Πράγματι, ο Αριστοτέλης εμφανίζεται να μιλά για κάτι αρκετά διαφορετικό, διότι μιλά για το μέσο μεταξύ άκρων στη συναισθηματική ζωή και σ’ εκείνες τις πράξεις που πηγάζουν από τα συναισθήματα. Διακρίνει μεταξύ του μέσου που μπορεί να υποδειχθεί σε σχέση με τις ίδιες τις αναλογίες ενός πράγματος (π.χ. στη γεωμετρία όταν μιλάμε για το μεσαίο σημείο πάνω σε μια γραμμή ορισμένου μήκους) και το μέσο που πρέπει να βρεθεί «σε σχέση με τον εαυτό μας». Η ηθική ασχολείται με την τελευταία έννοια, διότι ασχολείται με τη στάση που πρέπει να υιοθετήσουμε σε σχέση με τα ακραία συναισθήματα και πράξεις που γνωρίζουμε. Στο συναισθηματικό τομέα, ο Αριστοτέλης μιλά για το μέσο που σχετίζεται με το φόβο και το θάρρος, τον πόθο, το θυμό, τη συμπόνια, όλα πράγματι αισθήματα ηδονής ή πόνου. Η δειλία και η αποκοτιά, για παράδειγμα, είναι και οι δύο άκρα σε σχέση με το θάρρος ή με το να είσαι παλληκάρι. Και λέει παρομοίως για τις πράξεις ότι «μπορεί να υπάρχει υπερβολή, έλλειψη και το μέσο»[6]. Γιατί τα συναισθήματα δεν είναι ποτέ απλά συναισθήματα. Το συναίσθημα του θάρρους είναι επίσης μια πράξη. Ενεργώ θαρραλέα, γιατί νιώθω θαρραλέος και πρόθυμος να θυσιάσω κάτι για να επιτύχω ένα αποτέλεσμα.
 
Ακριβώς επειδή το θέμα είναι να βρούμε ένα μέσο μεταξύ άκρων, αυτό το μέσο δεν δηλώνεται εκ των προτέρων. Αυτό καθιστά δύσκολο να κάνουμε αυτό που είναι καλό, αλλά εύκολο να κάνουμε αυτό που είναι λάθος, διότι θα υπάρχει μόνο μια σωστή πράξη, αλλά πολλές πράξεις που είναι λάθος. Το καλό είναι ένα σαφές όριο που πρέπει να τεθεί: το λάθος είναι όλες εκείνες οι πράξεις που είναι αόριστες και επομένως αστοχούν σε μια δεδομένη κατάσταση. Το καλό είναι επομένως η δύσκολη επιλογή, το λάθος η εύκολη.
 
Το μέσο του Αριστοτέλη δεν έχει πράγματι καμία σχέση με την αποχή από την οποιαδήποτε συγκεκριμένη προσπάθεια και το να ακολουθεί κανείς το πλατύ χρυσό μεσαίο μονοπάτι στο οποίο περιορίζουν τον εαυτό τους εκείνοι που δεν διακινδυνεύουν υπέρμετρα. Το μέσο είναι ο στόχος της ηθικής προσπάθειας. Σ’ αυτό το μέσο ολοκληρώνεται η «ενότητα του λόγου και της επιθυμίας» όπως έχει πει ένας μελετητής του Αριστοτέλη[7]. Εδώ το μέσο είναι η πραγμάτωση της καλής ζωής, όχι έτσι όπως αμέσως επιθυμούμε να την απολαύσουμε, αλλά όπως πρέπει να είναι όταν κοντοστεκόμαστε για να στοχαστούμε. Αν επιτύχουμε να εκφράσουμε αυτό το μέσο στην πράξη αυτό είναι - όπως λέει ο Αριστοτέλης - «το άριστον»[8].
 
Ο πρακτικός λόγος για τον οποίο μιλά ο Αριστοτέλης στον ορισμό του της «εξαιρετικής πράξης» («αρετή») έχει τις ρίζες του στην εμπειρία και είναι ταυτόχρονα ευθύνη του ατόμου, την οποία τους εκφράζει λέγοντας ότι πρέπει να βρούμε το μέσο «όπως θα το όριζε ένας σοφός άνθρωπος»[9]. Μ’ αυτό εννοεί ότι δεν μπορούμε απλώς ν’ αναλάβουμε μια δεδομένη ηθικότητα, αλλά πρέπει να προσανατολίσουμε τις πράξεις μας σύμφωνα με κάτι τύσο απροσδιόριστο όσο το τι «θα έκανε ένας σοφός άνθρωπος». Είναι ευθύνη του ίδιου του ενεργούντος προσώπου να βρει τι είναι καλό από μια εκτίμηση της κατάστασης υπό το φώς των αντιλήψεών του για το τι σημαίνει να ζει κανείς ορθά.
 
Στην εποχή μας οι πράξεις λαμβάνουν χώρα όχι μόνο στη σφαίρα των προσωπικών σχέσεων, αφού οι τεχνολογίες έχουν δώσει στις πράξεις μας μεγάλη χωροχρονική εμβέλεια. Έχουν αποκτήσει μια νέα διάσταση. Όμως ακόμη είναι ζήτημα οριοθετήσεων, διότι η ηθική ασχολείται με τα όρια των τεχνολογικών χειρισμών. Ως εκ τούτου η θεωρία του Αριστοτέλη για το μέσο εντάσσεται τέλεια στη σημερινή αντιπαράθεση της βιοηθικής. Παραμένει ευκολότερο να συνηγορήσουμε για τα άκρα και δύσκολο να βρούμε το ορθό όριο. Εφόσον συχνά έχουμε να κάνουμε με πολύπλοκα ζητήματα, ορίζονται συμβούλια και επιτροπές ηθικής για να βρουν το μέσο μεταξύ των άκρων, και τέτοιες επιτροπές και συμβούλια ιδρύονται για να καταλήξουν σε αποφάσεις που θα έχουν την πιθανότητα να γίνουν αποδεκτές από όλους όσοι εμπλέκονται σε κάποια συγκεκριμένη τεχνολογία.
 
Όπως ακριβώς ο Αριστοτέλης δεν μπορούσε να πει εκ των προτέρων τι κανόνες θα έπρεπε να εφαρμοστούν στην πράξη, εμείς ως φιλόσοφοι δεν μπορούμε να εισηγηθούμε ένα σύστημα κανόνων, το οποίο μπορεί να εφαρμοστεί χωρίς περαιτέρω αντιρρήσεις σε κάθε τεχνολογία ξεχωριστά. Αυτό θα σήμαινε να αφαιρέσουμε το δικαίωμα της απόφασης από το άτομο και από εκείνες τις επιτροπές, τα συμβούλια, και τα όμοια, που διορίζονται για να προσφέρουν καθοδήγηση σε συγκεκριμένες περιπτώσεις. Αντιθέτως, μπορούμε να αποσαφηνίσουμε τι πρέπει να είναι μια ηθική, και συγκεκριμένα μια βιοηθική στη εποχή μας καθώς και τη φύση των κρίσιμων προβλημάτων της. Δεν μπορούμε να εισηγηθούμε απόλυτες νόρμες, μπορούμε όμως να σκιαγραφήσουμε ένα όραμα και να στοχαστούμε πάνω στο περιεχόμενο και τις εφαρμογές του σε επιμέρους περιοχές.
 
Πράττοντας έτσι, διάγουμε τον ηθικό μας βίο στη σύγχρονη τεχνολογική κοινωνία ακολουθώντας το μεγάλο φιλόσοφο από τα Στάγιρα. Το όραμά του ήταν «ηθικό», το οποίο στα αρχαία ελληνικά σημαίνει ότι ασχολείται με το σύνηθες (αυτό που συνηθίζουμε να κάνουμε «ἐν οἴκῳ»), με το «έθος και τη χρήση». Κι όμως ήταν κάτι πολύ περισσότερο από μια επανάληψη αρχαίων ηθικών κανόνων. Ήταν κάτι που δεν έχει ακόμη πραγματοποιηθεί, διότι επανειλημμένως τονίζει ότι την ηθική πρέπει να τη μάθουμε στην πράξη σταδιακά, όπως μια φιλία που αναπτύσσεται βαθμηδόν. Το ηθικό του όραμα ήταν επομένως και πραγματικότητα και ιδανικό. Εξέφραζε και το τι είναι ο άνθρωπος και το τι οφείλει να κάνει. Για να το θέσω ως παράδοξο: αυτό που είναι ο άνθρωπος (η «ουσία» του), αυτό επίσης οφείλει να είναι. Η ζωή του είναι καλή όπως δίνεται από τη φύση και την παράδοση. Και πρέπει να ενεργοποιήσει αυτήν την καλή ζωή και να γίνεται ολοένα καλύτερος πραγματοποιώντας την.
 
Διατυπωμένο ελάχιστα διαφορετικά, αυτό δεν είναι τόσο παράδοξο όσο ακούγεται: Τα ανθρώπινα όντα τείνουν να αυτοεκπληρωθούν και ως εκ τούτου οφείλουν να μην κάνουν ο,τιδήποτε αντιστρατεύεται τη φύση τους, αλλά οφείλουν να αναπτύξουν το δυναμικό τους. Οφείλουν να θέσουν ένα όριο στο τι είναι ηθικά αποδεκτό. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, η αριστοτελική ηθική είναι ανοικτή προς την πρακτική προσταγή του Καντ, η οποία μας απαγορεύει να χρησιμοποιήσουμε οποιονδήποτε απλώς ως μέσο για κάτι άλλο και όχι ως σκοπό καθαυτόν. Σε αντάλλαγμα, ακολουθώντας αυτήν την προσταγή, τα ανθρώπινα όντα αποκτούν χώρο για τις πράξεις τους εντός των ορίων που έχουν τεθεί. Με τη σύγχρονη τεχνολογία, και ιδίως με τη βιοτεχνολογία, οι άνθρωποι έχουν αποκτήσει νέες ευκαιρίες να μεταχειριστούν τους άλλους απλώς ως μέσα. Οι τεχνολογικοί χειρισμοί δεν έχουν εγγενή όρια. Η ιδέα μας γι’ αυτό το όριο πρέπει να αποκτηθεί από αλλού. Γι’ αυτό η ηθική δεν είναι ούτε επιστήμη ούτε τεχνολογία, αλλά το όραμα της εμπειρίας και της αφηγηματικής φαντασίας για το τι είναι ο άνθρωπος και ο κόσμος του. Η ηθική είναι μια άποψη για τον άνθρωπο, άρρηκτα συνδεδεμένη με μιαν άποψη για την κοινωνία και τη φύση.
 
Καταλήγω λοιπόν: Η θεώρησή μας για τον άνθρωπο είναι ανάλογη με τον τρόπο που τον μεταχειριζόμαστε- και αντιστρόφως. Η οριακή γραμμή της χειραγώγησης βρίσκεται εκεί όπου τη θέτει η άποψή μας για τον άνθρωπο. Και αυτό που μπορούμε να μάθουμε από τον Αριστοτέλη είναι ότι πρέπει να υπάρχει στενή σχέση ανάμεσα στην πράξη και το όραμα στην ηθική.
------------------------------
[1] Stephen Toulmin: «How Medicine Saved the Life of Ethics», στο Joseph P. Demarco and Richard M. Fox: New Directions in Ethics, Routledge & Kegan Paul, London, 1986, σ. 226επ
[2] Sissela Bok: «The Tools of Bioethics», στο S.J. Reiser, A.J. Dyck and W.J. Curran: Ethics in Medicine, MIT, 1977,σ. 137επ
[3] Αριστοτέλης, Ηθικά Νιχομάχεια (Η.Ν.) I 7 (1098a 19), εκδ. Η. Rackham, Loeb Classical Library, Harvard Univ.Pr., Rev.ed., 1934. 
[4] Friedrich Schiller: Uber die aesthetische Erziehung des Menshen, 1795. AM: On the Aesthetic Education of Man, μετ. E.M. Wilkinson & L.A. Willoughby, Clarendon Pr., Oxford, 1967. 
[5] H.N., X, 2 (1174a) και X, 5 (1175b). 
[6] H.N., II, 5; 1106b. 
[7] Jan van der Meulen: Aristoteles. Die Midte in seinem Denken, West- kulturverlag Anton Hain, Meisenhelm/Glan, 1951, a. 262. 
[8] H.N., II, 6; 1107a. 
[9] H.N., II, 6; U06b-1107a.

Να ανοίξεις το παράθυρο της ζωής σου

Αποτέλεσμα εικόνας για να ανοίξεις το παράθυρο της ζωής σου«Όταν θέλεις κάτι πολύ, το σύμπαν συνωμοτεί για να πετύχεις το προσωπικό σου όνειρο», έγραψε ο Κοέλιο κι αυτή του η φράση αγαπήθηκε από πάρα πολλούς.

Τα χρόνια πέρασαν και μου φαίνεται πολύ αστείο να διαβάζω πλέον τις παραλλαγές της σε στιχάκια που παρουσιάζουν το σύμπαν κουφό και άχρηστο.

Δεν είμαι σίγουρος αν υπάρχει μια «ανώτερη» βούληση που ελέγχει και ρυθμίζει τις ζωές των ανθρώπων, αλλά σίγουρα υπάρχουν εκείνοι που έχουν χρεώσει την πορεία της ζωής τους σ’ αυτήν τη βούληση, την οποία θεωρούν πως δεν μπορούν να την ελέγξουν.

Άλλοι την ονομάζουν μοίρα, άλλοι πεπρωμένο και κάποιοι άλλοι σύμπαν.

Πολύ αόριστα και γενικευμένα όλα, αλλά εκφράζουν την ανάγκη του ανθρώπου να δικαιώσει το παράπονό του για όλα όσα στερείται και πιστεύει ότι του αξίζουν.

Αν όντως πιστεύεις στη δύναμη ή στην αδυναμία του σύμπαντος να συμμεριστεί και να συνωμοτήσει για το προσωπικό σου όνειρο, σκέψου και το άλλο ενδεχόμενο.

Το σύμπαν μπορεί τελικά να μην είναι ούτε τυφλό ούτε κουφό.

Ίσως και να σε ακούει, αλλά και να βλέπει αυτά που εσύ δεν μπορείς ή αρνείσαι να δεις. Και ίσως όντως να συνωμοτεί τελικά, αλλά υπέρ σου κι όχι εναντίον σου, όπως νομίζεις. Συνωμοτεί για να σε προστατέψει. Με τη λογική ότι είναι καλύτερο να μουντζώνεις εσύ αυτό για αδιαφορία παρά τον εαυτό σου αργότερα για ανοησία.

Κάθε εμπόδιο για καλό, λέει ο σοφός λαός. Κάθε εμπόδιο μια συνωμοσία του σύμπαντος για το καλό σου, σκέφτομαι εγώ. Μπορεί να είναι κι έτσι. Μπορεί και όχι.

Κι αν δεν είναι έτσι, τότε να σκεφτείς μήπως τελικά είναι όλα παιχνίδια του μυαλού (σου!). Κι ότι όλα είναι απλά. Κι όλα είναι διαχειρίσιμα.

Στο χέρι σου είναι να ανοίξεις το παράθυρο της ζωής σου για να δεις το “παραπέρα”. Κι αυτή τη ζωή που ονειρεύτηκες στα νιάτα σου, ίσως είναι καλύτερα να σταματήσεις να την αναπολείς και να προσπαθήσεις να την παλέψεις και να τη διεκδικήσεις.

Κι αν δεις ότι δεν τα καταφέρνεις, να προσπαθήσεις τουλάχιστον να την κάνεις καλύτερη στο παρόν που τη ζεις. Με τα δεδομένα που έχεις στα χέρια σου. Κι αυτά είναι μετρημένα κουκιά. Δεν μπορείς να τα αμφισβητήσεις.

Η ζωή που λαχταράς δε θα σου χαριστεί από κανέναν “έρωτα”, δε θα σου χαριστεί από κανένα σύμπαν, δε θα σου χαριστεί μόνο από τα όνειρα.

Πιστεύω ότι αν κάτι το θέλουμε πολύ, δύσκολα μπορούν να μας σταματήσουν γνώμες τρίτων, πρακτικά εμπόδια ή ηθικές αναστολές. Δεν είμαι σίγουρος αν το σύμπαν θα συνωμοτήσει… αλλά αν σκεφτείς το χρονοδιάγραμμα της αναμονής που σε βάζει, πρέπει τελικά να είναι πολύ αργό…

Μέχρι να το σκεφτεί και να το αποφασίσει, μάλλον θα έχουμε προλάβει ή να χαρούμε τον θρίαμβό μας ή να φάμε τα μούτρα μας…

Όπως και να ‘χει, άμα είναι να περιμένεις τις συμπαντικές συνομωσίες για να κρατήσεις το όνειρο στα χέρια σου, χάθηκε η μαγεία του. Και τότε γίνεται απλά μια ακόμα πραγματικότητα με μπόλικη δόση λογικής.

Και γι’ αυτήν δε χρειάζεται να υποχρεωνόμαστε σε κανένα σύμπαν, την έχουμε κι από μόνοι μας. Έτσι δεν είναι;

Εμπιστεύσου την Καρδιά σου

Αποτέλεσμα εικόνας για Εμπιστεύσου την Καρδιά σουΈρχεται μια στιγμή, μετά από όλο το «κατέβασμα» της πληροφόρησης που έχουμε ψάξει και βρει, που μόνο η Καρδιά μας είναι ικανή να μας πει την αλήθεια, πέρα από κάθε ψευδαίσθηση, πέρα από κάθε σύγχυση.
 
Όμως την Καρδιά την μιμείται εύκολα ο απατηλός νους. Πώς μπορούμε να γνωρίζουμε τη διαφορά, όταν τόσο συχνά έχουμε μπερδέψει το ένα με το άλλο;

Δεν υπάρχει κανείς και τίποτα «εκεί έξω» που μπορεί να σου δείξει την αλήθεια. Δεν υπάρχει κανένα ποσοστό πληροφόρησης που μπορεί να σου αποκαλύψει, την δική σου Καρδιά, που είναι το ισοδύναμο της Ψυχής, του Πνεύματος, της Συνειδητότητας και του Εγώ, όλα σε ένα. Τελικά, θα χρειαστεί να προχωρήσεις πολύ πέρα από κάθε επηρεασμό, κάθε πληροφορία και να παραμείνεις μόνος, ατάραχος και αγνός. Όταν τελικά το έχεις θελήσει και κατακτήσει αυτό, εκεί, θα συναντήσεις την Καρδιά σου.

Σου μιλάει απλά, ειλικρινά και αποκαλύπτει τα πάντα, είτε τις δικές σου είτε τις ψευδαισθήσεις άλλων. Είναι περιεκτική και λυτρωτική, παρόλο που αρχικά μπορεί να φαίνεται πως είναι εναντίον σου. Γνωρίζει τα πάντα και έχει αίσθηση πέρα από τους περιορισμούς του χρόνου και του χώρου. Είναι δυνατή και διάφανη, πάντα ήταν, απλά δεν το γνώριζες.

Είναι διαδικασία: μια συνεχόμενη πρόκληση που πολεμάς για να αποφύγεις όλη σου τη ζωή. Η εμπιστοσύνη είναι κάτι που χρειάζεται να επαν-ανακαλύψεις, γιατί έχεις ονοματίσει όλα όσα δεν είναι εμπιστοσύνη.

Αλλά η χαρά και η εσωτερική γαλήνη χρειάζεται να είναι μέρος του εσωτερικού σου ταξιδιού. Όλα όσα δεν είναι χαρά και εσωτερική γαλήνη, είναι κάποια «λάθος στροφή» που έχεις πάρει, με σκοπό να εξουδετερώσεις περισσότερες ψευδαισθήσεις από τη συνειδητότητά σου, ανοίγοντας δρόμο προς την παντοτινή αγάπη και ανώτερα επίπεδα συνειδητότητας, που εκθέτουν τους προγραμματισμούς και συνενώνουν όλες τις αλήθειες, πέρα από τον διαχωρισμό και τη διάσπαση.

Η αληθινή αγάπη αποκαλύπτεται, όχι όταν μοιραζόμαστε κοινά ενδιαφέροντα ή/και ιδέες, απόψεις, αλλά όταν αντιλαμβανόμαστε από κοινού πως μοιραζόμαστε τον ίδιο ανώτερο σκοπό… επειδή ΔΕΝ υπάρχει άλλος.

Μερικές φορές η αλήθεια «σε κτυπά», με αυτά που οι ίδιες οι προβολές του προγραμματισμού της συνειδητότητάς σου έχουν ονομάσει «αρνητικά» ή «σκοτεινά».

Με ήρεμη Καρδιά, χωρίς προσκολλήσεις και ένα ανοιχτό μυαλό για να εξετάζουμε όλες τις εικονικές πραγματικότητες, επιλέγουμε τα βήματά μας προσεκτικά (σοφά) και ανάλαφρα. Τίποτα και όλα έχουν σημασία, γιατί χρειάζεται να παραμένουμε στον δικό μας δρόμο, όπως κι αν φαίνεται ή όποιος κι αν τον κρίνει. Ο κάθε «ένας»  που μας επηρεάζει, βρίσκεται μέσα μας, καθώς πρόθυμα αναγνωρίζουμε τις δικές μας πεποιθήσεις και αντιληπτούς περιορισμούς.

Οτιδήποτε κάνουμε ως «πρόγραμμα» ή συνήθεια ή υποχρέωση, είναι «χωρίς Καρδιά» και επομένως δεν μπορεί να έχει τα επιθυμητά αποτελέσματα.

Μακροπρόθεσμα, δεν έχει πραγματικά σημασία ΤΙ κάνουμε. Αυτό που έχει σημασία και τελικά δηλώνει την επιθυμητή μας βούληση, είναι το επίπεδο της συνειδητότητας από το οποίο ξεκινάμε και βρισκόμαστε, για να δράσουμε: από το την πιο διευρυμένη μας οπτική, τη σοφότερη επιλογή, σύμφωνα με αυτά που χρειάζεται να διαχειριστούμε και βρίσκονται μπροστά μας. Και τότε, τα πάντα έχουν σημασία… κάθε λέξη, κάθε συναίσθημα, κάθε ενέργεια. Γιατί μέσα από όλα, εκφράζουμε, στιγμή με στιγμή, την αλήθεια με την οποία έχουμε συνδεθεί και έχουμε Γίνει.

Όταν η αγάπη σε καλεί

Αποτέλεσμα εικόνας για Όταν η αγάπη σε καλείΗ αγάπη δεν αντέχει να παραμένει ζωντανή όταν ακόμα κυβερνά ο νους.

Αργοπεθαίνει και σβήνει – τόση είναι η τεράστια δύναμη της υπομονής και της αντοχής της.

Υπάρχει μεγάλος κίνδυνος να συμβεί ξανά, γιατί όσο ωριμάζεις, τόσο δυσκολότερα βλέπεις τα πλοκάμια του διαχωρισμού σου. Είναι αστείο… ωριμάζουμε, μαθαίνουμε, εξελισσόμαστε για να τα αναγνωρίζουμε ευκολότερα και να επιλέγουμε σοφότερα. Αλλά μαζί μεγαλώνει και η αλαζονεία ότι γνωρίζουμε, ότι νικήσαμε, ότι ξεπεράσαμε. Και το παράδοξο είναι ότι "τα χτυπήματα του θηρίου" γίνονται απαλά σαν μετάξι, ανάλαφρα σαν το φύσημα του ανέμου, αόρατα σαν αύρα που σε χαϊδεύει στο πέρασμά της, αλλά ο πόνος διαπεραστικός και αδυσώπητος ξεσκίζει ταυτόχρονα πολλά επίπεδα της ψυχής σου.

Θα νικήσουμε; Θα τολμήσουμε να εμπιστευτούμε την αγάπη όταν όλα φαίνονται μάταια και επικίνδυνα άγνωστα;

Δεν επιλέγει ο νους την αγάπη. Δεν την αναγνωρίζει και την πολεμά. Θα το κάνει με κάθε τρόπο για να διατηρήσει την τάξη, την ψεύτικη αίσθηση απουσίας αισθητού πόνου και φανερού κινδύνου. Όμως η καρδιά έχει τις δικές της διαδρομές, τους δικούς της κώδικες αναγνώρισης και σύνδεσης. Η ορμή και η στιγμιαία αυθεντικότητά της, πιάνουν συχνά το νου στον ύπνο, ακριβώς όταν αυτός νομίζει ότι κατάφερε την επίκτητη γαλήνη που έψαχνε να πετύχει. Τότε η καρδιά φουντώνει, παθιάζεται και ορμά, να ζήσει το μεγαλείο της ανύψωσής της σε θεϊκά μονοπάτια, όπου δεν περπατάνε απλοί άνθρωποι.

Μα ο νους καραδοκεί. Πώς μπορεί να δει τα φτερά που δεν έχει; Πώς μπορεί να υπάρξει στον άχρονο χρόνο που δεν αντιλαμβάνεται; Πώς να καταλάβει όλα όσα δεν περιγράφονται και πώς να επιτρέψει το "χάος" να κλονίσει την "τάξη" που τόσο μεθοδικά επέβαλε;

Και τότε ξεκινά μια αθόρυβη, κρυφή μάχη. Γιατί να ξέρεις: δεν πεθαίνεις από αρρώστια ή γηρατειά. Πεθαίνεις όταν πεθαίνει η αγάπη, όταν κλειδώνεις και σφραγίζεις την καρδιά σου. Ο νους δεν το γνωρίζει αυτό. Του είναι άγνωστα τα μονοπάτια της πανίσχυρης αγάπης. Ως πιστός και καλά εκπαιδευμένος "προστάτης", θα σε προστατεύσει από τη θύελλά της, θα σε απαλλάξει από τις απρόβλεπτες φουρτούνες της, θα σε προειδοποιήσει για την απεραντοσύνη της θεϊκής γαλήνης της... για να επιζήσεις, για να μη γευτείς το απειλητικό νερό της αθανασίας της. Και είναι τόσο πειστικός!

Θα σου δείξει το αίμα που βλέπεις να κυλά, θα σου πει τα λόγια που τ’ αυτιά σου φοβούνται και μπορούν να ακούσουν. Θα σου επισημάνει τον πόνο που ξεσκίζει τα σωθικά σου. Θα σε φοβίσει για το καλό σου. Για να κάνεις πίσω έγκαιρα, μην πέσεις στην άβυσσο που διαφαίνεται μπροστά σου.

Και εσύ έχεις μάθει να υπακούς. Κοντοστέκεσαι για να μετρήσεις την πατημασιά σου και αυτό είναι το θανάσιμο αμάρτημά σου. Έχεις ήδη ηττηθεί απλά δεν το γνωρίζεις ακόμα. Είτε κάνεις πίσω είτε τολμήσεις το πήδημα στο κενό, έχεις ήδη χάσει. Για άλλη μια φορά… συλλογή στις άπειρες φορές που διάλεξες το γνώριμο μονοπάτι της πίστης στο νου σου.

Αλλά η αγάπη είναι αθάνατη και θα ξαναεμφανιστεί. Εκεί που δεν την περιμένεις, όταν νομίζεις ότι σε ξέχασε, όταν όλα μοιάζουν γνώριμα και ασφαλή, σου θυμίσει με τον δικό της μαγικό τρόπο ότι ΕΧΕΙΣ φτερά, ότι ΜΠΟΡΕΙΣ να πετάξεις. Έρχεται πάντα απρόσκλητη γιατί θέλει να σε ενώσει. Και εσύ προσπαθείς να διαχωρίζεσαι για να ανακαλύπτεις πώς είναι μακριά της. Θα απειλεί τα ίδια τα όριά σου γιατί εσύ νομίζεις ότι δεν υπάρχεις χωρίς αυτά.

Κι όταν κάποια στιγμή αποφασίσεις να ανοιχτείς αληθινά στο κάλεσμά της, όλα όσα είχες προηγούμενα κατακτήσει, πρέπει να τα αφήσεις πίσω σου. Όλα όσα έμαθες, πρέπει να τα ξεχάσεις και να εμπιστευτείς χωρίς όρους την μοναδικότητα που είσαι, στα πολλά ταξίδια σου. Μην ψάχνεις γνώριμα περάσματα, δεν υπάρχουν. Μην νομίζεις ότι αναγνωρίζεις ή κατανοείς τη μοναδική χιλιο-αντιγραφόμενη γλώσσα της.

Όλα όσα έχεις ζήσει πριν από αυτό έχουν απόλυτη σημασία και δεν σημαίνουν απολύτως τίποτα. Όσο μεγαλόπρεπα ορθώνεται το ανάστημα από τις ρίζες σου, άλλο τόσο άγνωστο παραμένει το τελείωμα τα κλαδιών σου, που φαίνεται να χάνεται στον ορίζοντα του πιο ψηλού ουρανού της φαντασίας σου.

Έχεις κάθε στιγμή την επιλογή είτε να πας μπροστά είτε να οπισθοχωρήσεις. Μέχρι την ιερή, μοναδική εκείνη στιγμή που θα συνειδητοποιήσεις με ταπεινότητα και ανεπανάληπτη σταθερότητα, ότι δεν έχεις καμία επιλογή. Τότε... μόνο τότε, θα τολμήσεις να ξεγυμνωθείς, να φανερωθείς με θάρρος και σθένος μπροστά της, για να καείς στην ιερή φλόγα της.

Πως χάνεται το 1/3 της παγκόσμιας παραγωγής γεωργικών προϊόντων

Όταν μιλάμε για τροφή η περισσότεροι εστιάζουμε το ενδιαφέρον μας στην αύξηση της παραγωγής τροφίμων. Έτσι δεν λαμβάνουμε υπόψη ένα ζωτικό στοιχείο του προβλήματος: πόσο μεγάλο μέρος της παραγωγής των τροφίμων που καλλιεργείται δεν φτάνει στον χρήστη.

Στην πραγματικότητα πρόκειται για μια τεράστια σπατάλη πόρων, η οποία αν είχε περιοριστεί θα μπορούσε να βοηθήσει στην εξάλειψη της πείνας. Ειδικοί μάλιστα διατυπώνουν την εκτίμηση ότι το ένα τρίτο των τροφίμων που παράγονται σε όλο τον κόσμο δεν καταναλώνονται.
Αυτό ανέρχεται σε 1,3 δισεκατομμύρια τόνους τροφίμων ετησίως. Και όμως ακόμα και σήμερα οι περισσότερες επενδύσεις στη γεωργία στοχεύουν στην βελτίωση της παραγωγικότητας. Λιγότερο από το 5 τοις εκατό πηγαίνει για τη διαχείριση μετά τη συγκομιδή.Το πρόβλημα μάλιστα αναμένεται ότι θα προσλάβει εφιαλτικές διαστάσεις εξαιτίας της αύξησης της ζήτησης που θα προέλθει από ένα συνεχώς διογκούμενο πληθυσμό του πλανήτη. Σύμφωνα με μελέτη του Οργανισμού Τροφίμων και Γεωργίας (FAO) μέχρι το 2050 ο παγκόσμιος πληθυσμός θα είναι κοντά στα 9,5 δισ. Μέχρι τότε, κάθε χρόνο θα αυξάνεται η ζήτηση για τρόφιμα. Το να χάνεται περίπου το 1/3 της παραγωγής είναι έγκλημα.

Υπάρχουν διάφορα στάδια κατά την αλυσίδα της παραγωγής και της εμπορίας που υπάρχουν απώλειες της παραγωγής. Το πρώτο στάδιο αφορά στην αποθήκευση αμέσως μετά τη συγκομιδή. Πολύ συχνά οι καλλιέργειες καταστρέφονται ή μολύνονται ή χάνονται κατά την επεξεργασία, τη μεταφορά ή την αποθήκευση. Επίσης η υγρασία, η θερμοκρασία και τα παράσιτα, μπορεί να είναι σημαντικοί παράγοντες, που επηρεάζουν το ύψος της παραγωγής που διατίθεται στον τελικό καταναλωτή. Αποτέλεσμα; Πείνα, ελλείψεις και υψηλές τιμές.

Για παράδειγμα στην Αφρική. Η ήπειρος που αντιμετωπίζει πρόβλημα πείνας για τους περισσότερους αυτό είναι ένα πρόβλημα που σχετίζεται με την μειωμένη -σε σχέση με τις ανάγκες-παραγωγή. Όμως η πραγματικότητα είναι εντελώς διαφορετική: η Αφρική μπορεί να θρέψει τον εαυτό της. Το πρόβλημα, ο ίδιος παραδέχεται, είναι η απώλεια μετά τη συγκομιδή. Σύμφωνα με τους ειδικούς η Αφρική παράγει το 100 τοις εκατό του ό, τι χρειάζεται [από την άποψη των τροφίμων], αλλά το 60 τοις εκατό της παραγωγής χάνεται!

Η κατάσταση είναι ιδιαίτερα άσχημη, όταν πρόκειται για τα φρούτα και τα λαχανικά. Στην Αφρική, η μισή παραγωγή δεν φτάνει ποτέ στην αγορά. Συνολικά, το 40 τοις εκατό όλων των βασικών τροφίμων να πάει χαμένο. Ο λόγος είναι συχνά η ανεπαρκής φύλαξη στα μέρη όπου γίνεται η συγκομιδή.

Πρόκειται για μία πολύπλοκη συνάρτηση που επηρεάζει τα πάντα: από το εισόδημα μέχρι το νερό. Υπολογίζεται ότι κατά μέσο όρο, οι μικροκαλλιεργητές στις αναπτυσσόμενες χώρες χάνουν το 15 τοις εκατό του εισοδήματός τους από τις απώλειες στην συγκομιδή. Για πολλούς αυτό το 15 τοις εκατό του εισοδήματός τους μπορεί να είναι η αιτία που οι ίδιοι και οι οικογένειες τους πεινούν.

Επίσης, σύμφωνα με εκτιμήσεις ειδικών, περίπου το 25 τοις εκατό του παγκόσμιου γλυκού νερού και το ένα πέμπτο της παγκόσμιας γεωργικής γης χρησιμοποιείται κάθε χρόνο για να αναπτυχθούν καλλιέργειες που δεν φτάνουν στο πιάτο. Τόσο το νερό όσο και η καλλιεργήσιμη γη είναι σπάνια σε πολλά μέρη του κόσμου. Όταν χρειαζόμαστε περισσότερη γη και νερό για να παραχθούν οι απαιτούμενες ποσότητες ώστε να καλυφθεί η ζήτηση που προέρχεται από τον αυξανόμενο πληθυσμό τότε πολύ συχνά οι άνθρωποι τα βρίσκουν καταστρέφοντας οικοσυστήματα.

Το άγχος στη ζωή των γονέων

Άγχος. Μια λέξη που μπορεί να προκαλέσει πληθώρα αρνητικών συναισθημάτων σε όλους μας. Η πλειοψηφία των ερευνητών έχουν κατονομάσει τον αιώνα που διανύουμε ως τον αιώνα του άγχους και της κατάθλιψης. Όλοι ανεξαιρέτως έχουν βιώσει τη συναισθηματική αυτή κατάσταση έστω και μια φορά στη ζωή τους. Και ειδικότερα οι γονείς.

Ο ρόλος του γονέα είναι ένας από τους δυσκολότερους που καλείται ο κάθε ενήλικας να παίξει σωστά. Η ιδέα του να είμαι «η τέλεια μαμά» και ο «ο μπαμπάς σούπερ ήρωας» προκαλεί άγχος, συναισθήματα ανεπάρκειας και τελειομανίας στους γονείς, οδηγώντας τους σε ένα συναισθηματικό φαύλο κύκλο.

Όλη αυτή η κατάσταση δεν επηρεάζει μόνο τη ψυχολογική διάθεση των γονέων αλλά και των παιδιών τους. Τα παιδιά είναι η αντανάκλαση των γονέων. Πολλοί αιτιολογικοί παράγοντες για την εμφάνιση άγχους στην παιδική ηλικία καταλήγουν στην συμπεριφορά των γονέων και στο τρόπο που αλληλεπιδρούν με τα παιδιά τους. Σύμφωνα με μια πρόσφατη έρευνα της ερευνήτριας Pereira Ana Isabel και των συνεργατών της, καταγράφηκε πως το άγχος στις μητέρες μπορεί να επηρεάσει τη ψυχοσυναισθηματική κατάσταση των παιδιών με αρνητικό τρόπο καθώς και η υπερπροστατευτικότητα των πατέρων. Εντούτοις, ως γνωστόν, οι μητέρες περνούν περισσότερο χρόνο με τα παιδιά τους κατά τη διάρκεια της ημέρας. Έτσι αποτελούν σημαντικά πρότυπα για τα παιδιά τους.

Αγχώδης Μητέρα

Οι αγχώδεις μητέρες εκφράζονται και συμπεριφέρονται με πιο αρνητικό τρόπο και έτσι τα παιδιά υιοθετούν και χρησιμοποιούν στη καθημερινότητα τους αυτή τη τακτική για να συνδιαλλαχθούν με τους γύρω τους. Τα προβλήματα που συνήθως εμφανίζονται στη συμπεριφορά των παιδιών είναι τα αρνητικά συναισθήματα αποτυχίας, φόβου, άγχους, η χαμηλή αυτοεκτίμηση και αυτοπεποίθηση.

Υπερπροστατευτικός Πατέρας

Από την άλλη πλευρά, οι πατέρες που είναι υπερπροστευτικοί και θέλουν να ελέγχουν παντού και πάντοτε τα παιδιά τους τείνουν να ενθαρρύνουν λιγότερο τα παιδιά τους στο να ανεξαρτοποιηθούν και να αυτονομηθούν. Κατά συνέπεια, κόβουν τα φτερά των παιδιών τους στο να εξερευνήσουν το περιβάλλον τους και να αναπτύξουν δεξιότητες διαχείρισης προβλημάτων, διαδικασίες οι οποίες θεωρούνται βασικές για την ανάπτυξη ψυχικά υγιών ενηλίκων.

Διαχείριση Άγχους

Παρόλο που το στρες και το άγχος δεν μπορούν να εξαλειφθούν εντελώς από τη ζωή των γονέων και των παιδιών, υπάρχουν διάφορα πράγματα που θα μπορούσαν να κάνουν πιο ανθεκτικούς τους γονείς προς το στρες. Καταρχήν, ως γονείς θα πρέπει να διαχειριστείτε το δικό σας άγχος για να μπορέσετε να βοηθήσετε τα παιδιά σας.

Κάθε φορά που νιώθετε ότι το άγχος σας καταβάλλει, αναπνεύστε βαθιά και αργά. Φέρτε στο μυαλό σας κάτι θετικό, κάτι αισιόδοξο όπως το χαμόγελο του παιδιού σας. Δημιουργείστε ένα κλίμα εμπιστοσύνης με το παιδί σας και εκμυστηρευτείτε του το πώς νιώθετε. Δεν είναι κακό να εκφράζουμε τα συναισθήματα μας στα παιδιά. Αντιθέτως, τα μαθαίνουμε ότι είναι αποδεκτό να νιώθουν έτσι όπως νιώθουν και πως το να μοιράζονται το βάρος των συναισθημάτων τους είναι σπουδαίο πράγμα. Αρχίστε να βλέπετε την θετική πλευρά ακόμα και των πιο δύσκολων προβλημάτων.

Προσανατολιστείτε στο να βρείτε μια καλή λύση για όποιο πρόβλημα εμφανιστεί παρά να αναλύετε συνεχώς στο μυαλό σας τις αιτίες και τις αφορμές. Αυτή η θετική σας στάση προς τα προβλήματα και τις δύσκολες καταστάσεις θα ενδυναμώσει ψυχικά το παιδί σας στο να διαχειρίζεται με σωστό και αποτελεσματικό τρόπο μια σχολική αποτυχία, ένα καβγά με τον συμμαθητή του ή το να διαλέξει ανάμεσα σε διάφορα επαγγέλματα για το μέλλον του. Γίνετε εσείς το σωστό πρότυπο για το παιδί σας.

Τανζανία: Ανακαλύφθηκαν απολιθωμένες πατημασιές προγόνων του ανθρώπου ηλικίας 3,7 εκατ. ετών

Οι επιστήμονες ανακάλυψαν στην Τανζανία της Αφρικής απολιθώματα από πατημασιές που έκαναν πρόγονοι του ανθρώπου πριν από 3,66 εκατ. χρόνια. Η ανακάλυψη έγινε κοντά στην τοποθεσία Λαετόλι, σε απόσταση μόνο 150 μέτρων από εκεί όπου είχαν βρεθεί παρόμοιες απολιθωμένες πατημασιές το 1976. Και στις δύο περιπτώσεις τα αποτυπώματα πιθανότατα δημιουργήθηκαν από μέλη του δίποδου είδους «Αυστραλοπίθηκος αφαρένσις», στο οποίο ανήκε και η διάσημη «Λούσι».
 Οι νέες πατημασιές μάλλον προέρχονται από ένα αρσενικό που περπατούσε επί τουλάχιστον 30 μέτρα παρέα με τέσσερα πιο μικρόσωμα άτομα (ίσως τρία θηλυκά κι ένα παιδί) πάνω σε βρεγμένη ηφαιστειακή στάχτη, η οποία στη συνέχεια στερεοποιήθηκε. Οι ιταλοί και τανζανοί επιστήμονες, με επικεφαλής τον καθηγητή Τζιόρτζιο Μάντζι του Πανεπιστημίου Σαπιέντσα της Ρώμης, έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο περιοδικό eLife, σύμφωνα με το BBC και το "Nature". Η νέα ανακάλυψη έγινε τυχαία, στη διάρκεια ανασκαφών για την κατασκευή μουσείου.
Οι πατημασιές του αρσενικού -που πήρε το παρατσούκλι «Τσούι»- είναι μεγαλύτερες από όποια άλλη έχει βρεθεί και παραπέμπουν σε άτομο βάρους 48 κιλών και ύψους περίπου 1,65 μέτρων, τον ψηλότερο Αυστραλοπίθηκο μέχρι σήμερα.

Ανεξήγητο μυστήριο με βαμπίρ άστρα που ξαναζωντανεύουν

vampir-starΔέκα χιλιάδες έτη φωτός μακριά, ο εξαντλημένος πυρήνας ενός νεκρού άστρου στρέφεται ήσυχα γύρω από τον σύντροφο του, ένα άστρο που μοιάζει με τον ήλιο μας. Αν και το αστρικό πτώμα δεν δείχνει σημάδια ζωής, είναι ένα κοσμικό βαμπίρ, περνώντας τον χρόνο του απορροφώντας αργά αέριο από το ταίρι του.

Ένας παλιός λευκός νάνος ξαναζωντανεύει

Δεκαετίες αργότερα, μια εκτυφλωτική λάμψη 100.000 φορές πιο φωτεινή από αυτήν του ήλιου προαναγγέλλει ότι το αρνούμενο να πεθάνει άστρο αφυπνίστηκε: τελικά έχει συσσωρεύσει αρκετά κλεμμένα καύσιμα από τον γείτονα του αρκετά για να το τροφοδοτήσει για μια νέα πυρηνική σύντηξη, για μια ακόμη φορά. Το αστέρι λάμπει έντονα για μερικές ημέρες πριν επιστρέψει στην νεκρική του σιγή για πολλά χρόνια ή και δεκαετίες, μέχρις να επαναληφθεί ολόκληρη η ακολουθία των ίδιων γεγονότων.

Αυτές οι καταπληκτικές αναστάσεις είναι μόνο το προοίμιο για την τελική πράξη, όταν δηλαδή το αστέρι- ζόμπι θα γίνει σουπερνόβα, που θα σβήσει μια και καλή καθώς η έκρηξη του θα επισκιάσει ολόκληρο το Γαλαξία μας.

Αυτή τουλάχιστον είναι η υπόδειξη των πρόσφατων μετρήσεων ενός τέτοιου άστρου που κοιμάται, γνωστό κι ως ένα επαναλαμβανόμενο nova. Αυτές οι μετρήσεις υποστηρίζουν τη θεωρία ότι αυτά τα Novae είναι ο πολυπόθητος πρόγονος ενός ιδιαίτερα ενδιαφέροντος είδους έκρηξης άστρων: της σουπερνόβα τύπου 1a.

Σκοτεινή φύση

Η εύρεση αυτών των προγόνων θα ωφελήσει πολύ τη μελέτη της σκοτεινής ενέργειας, τη μυστηριώδη οντότητα που νομίζουμε ότι προκαλεί την επιτάχυνση της διαστολής του σύμπαντος. Το δε σουπερνόβα που οδήγησε στον προσδιορισμό της μυστηριώδους ουσίας από τους τρεις νομπελίστας κοσμολόγους ήταν τύπου σουπερνόβα 1a. Όλα τα τύπου 1α έχουν εξελιχθεί από έναν τύπο άστρου που λέγεται λευκός νάνος, αλλά αν ξέραμε τους λευκούς νάνους που είναι πρόδρομοι των εκρήξεων σουπερνόβα, θα μπορούσαμε να κάνουμε πολύ πιο ακριβείς μετρήσεις της σκοτεινής ενέργειας – και ακόμα να αποκαλύψουμε την πραγματική της φύση.

Το κυνήγι των πρόδρομων άστρων έχει ξεκινήσει εδώ και δεκαετίες. Οι επαναλαμβανόμενες εκρήξεις Novae ανακαλύφθηκαν για πρώτη φορά το 1913, αλλά τη δεκαετία του 1970 οι λευκοί νάνοι με μάζα πολύ κοντά στο "σημείο καμπής", δηλαδή με μάζα κοντά στο 1,4 φορές τη μάζα του ήλιου, έγιναν οι κύριοι ύποπτοι για αυτές τις εκρήξεις. Όταν ένας λευκός νάνος γίνεται μεγαλύτερος από αυτό το όριο, δεν μπορεί πλέον να υποστηρίξει το βάρος του και αρχίζει να καταρρέει, προκαλώντας πυρηνικές αντιδράσεις που σχίζουν το αστέρι σαν σάβανο, σε ένα σουπερνόβα τύπου 1a.

Παρόλα αυτά είναι δύσκολο να αποδειχθεί ότι η περιοδική έκρηξη Novae πήρε αρκετή μάζα για να κάνει τη μετάβαση από τον βαρύ λευκό νάνο σε μια έκρηξη τύπου 1a. Κλέβουν βεβαίως αέριο από τους γείτονές τους, αλλά και έχουν ξεσπάσματα που ρίχνουν μακριά πολύ υλικό, οπότε δεν ήταν σαφές αν κερδίζει ή χάνει υλικό συνολικά.

Κέρδος ή απώλεια;

Για να επιλυθεί αυτό το ζήτημα, ο Bradley Schaefer του Πανεπιστημίου της Louisiana ανέλυσε μετρήσεις με τις επαναλαμβανόμενες εκρήξεις nova CI Aquilae για πριν και μετά την έκρηξη του 2000.

Τα βαρύτερα ζεύγη άστρων στρέφονται πιο γρήγορα το ένα γύρω από το άλλο, λόγω της ισχυρότερης βαρύτητας τους. Αυτό σημαίνει ότι οποιαδήποτε απώλεια μάζας από τον λευκό νάνο θα παρέτεινε (μεγάλωνε) την περίοδο της τροχιάς του.

Η ομάδα του Schaefer διαπίστωσε ότι δεν υπήρχε καμία μετρήσιμη αλλαγή στην 15-ωρη τροχιακή περίοδο του CI Aquilae μετά την έκρηξη. Με δεδομένη την ακρίβεια των παρατηρήσεών τους, αυτό σημαίνει ότι ο λευκός νάνος δεν μπορεί να έχει χάσει περισσότερο από το ένα εκατομμυριοστό της μάζας του ήλιου στο γεγονός της έκρηξης.

Ο Schaefer καταλήγει ότι συνολικά κέρδισε μάζα που την πήρε από τον συνοδό του μεταξύ των εκρήξεων.

Το συμπέρασμα είναι αβέβαιο λόγω των πιθανών σφαλμάτων μέτρησης. Αλλά ευτυχώς, κάποιοι ερασιτέχνες αστρονόμοι έχουν συλλάβει δύο ακόμη από τα γνωστά 10 επαναλαμβανόμενα Novae στη διαδικασία της έκρηξης – το U Scorpii τον Ιανουάριο του 2010 και το T Pyxidis τον περασμένο Απρίλιο.

Η ανάλυση των παρατηρήσεων αυτών, μαζί με τις μετρήσεις των τροχιακών περιόδων κατά τη διάρκεια των επόμενων ετών, θα μπορούσε να βοηθήσει τις επαναλαμβανόμενες εκρήξεις Novae να γίνουν οι σίγουροι υποψήφιοι για το ρόλο των προγόνων τύπου 1α.

Κι αυτό θα ήταν μια σημαντική ανακάλυψη για τη μελέτη της σκοτεινής ενέργειας. Όλες οι σουπερνόβα τύπου 1α φαίνεται να έχουν την ίδια εγγενή φωτεινότητα, κι έτσι η φαινόμενη λαμπρότητα τους μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να υπολογίσουμε την απόσταση τους. Αυτό, με τη σειρά του, μας επιτρέπει να υπολογίσουμε πόσο γρήγορα επιταχύνεται η διαστολή του Σύμπαντος. Ωστόσο, αυτά τα λεγόμενα "πρότυπα κεριά" διαφέρουν ελαφρώς μεταξύ τους, περιορίζοντας την ακρίβεια των μετρήσεων αυτών.

Επίσης, γνωρίζοντας τις ιδιότητες των άστρων που παράγουν αυτές τις εκρήξεις τύπου 1a θα βοηθούσε τους ερευνητές να κατανοήσουν καλύτερα τις παραλλαγές τους (ποικιλίες), επιτρέποντας πιο ακριβείς εκτιμήσεις για την επιτάχυνση της κοσμικής διαστολής. Εν συνεχεία αυτό θα είναι ζωτικής σημασίας για την διάκριση μεταξύ των διαφόρων θεωριών για την προέλευση της σκοτεινής ενέργειας.

"Δεν μπορείτε να έχετε υψηλή ακρίβεια αν δεν ξέρετε ποιός είναι ο πρόγονος”, λέει ο Schaefer. «Έχουμε πολύ ανάγκη να το μάθουμε».

Έφτασε η ζωή από το διάστημα; βρέθηκαν σύνθετα οργανικά μόρια γύρω από νεαρά άστρα

spectrum-Orion-Nebula
Αστρονόμοι έχουν βρει ότι σύνθετες οργανικές ενώσεις – που εθεωρούντο μέχρι σήμερα ότι προκύπτουν μόνο από ζωντανούς οργανισμούς – μπορεί να έχουν ζυμωθεί σε χημικά εργοστάσια γύρω από νεαρά άστρα, όταν αυτά πέρασαν από ένα στάδιο έκρηξης, οπότε η σκόνη πετάχτηκε έξω στο σύμπαν σαν αστρόσκονη.

Οι Sun Kwok και Yong Zhang του Πανεπιστημίου του Χονγκ Κονγκ ανακάλυψαν ότι μια οργανική ουσία, που βρίσκεται συχνά σε όλο το σύμπαν, έχει μια πολύ περίπλοκη δομή. Έχει δύο αρωματικούς υδρογονάνθρακες (σαν δακτύλιους) καθώς και αλειφατικούς υδρογονάνθρακες (αλυσιδωτές), που συνδέουν το υδρογόνο και τον άνθρακα.

Τα πολύπλοκα σχήματα μοιάζουν με τις δομές του άνθρακα και τις ενώσεις του πετρελαίου – και τα δύο είναι απομεινάρια της αρχαίας ζωής εδώ στη Γη. Ως εκ τούτου, αυτό το είδος της οργανικής ύλης θεωρούνταν αποκλειστικά ότι φτιάχνεται με τη ζωή – αλλά αυτή η ανακάλυψη υποστηρίζει το αντίθετο.

Οι Kwok και Zhang εξέτασαν άγνωστα χαρακτηριστικά σε υπέρυθρες εκπομπές μιας μυστήριας ύλης που διαπερνά τα αστέρια, το διαστρικό χώρο και τους γαλαξίες. Αυτή η ύλη συνήθως πιστεύεται ότι είναι πολυκυκλικοί αρωματικοί υδρογονάνθρακες (PAH) – απλές ενώσεις του υδρογόνου και του άνθρακα.

Η οργανική πολύπλοκη ένωση του διαστήματος

Όμως, μετά από διεξοδική διερεύνηση των υπέρυθρων εκπομπών του υλικού αυτού με το υπέρυθρο διαστημικό παρατηρητήριο Spitzer, η ομάδα βρήκε ότι οι ενώσεις αυτές να είναι πολύ πιο περίπλοκες ως προς τη δομή τους. Το αστρονομικό φάσμα έχει χαρακτηριστικά που απλά δεν μπορεί να εξηγηθεί από τις PAH (πολυκυκλικοί αρωματικοί υδρογονάνθρακες).

Η ομάδα πιστεύει αντίθετα ότι τα αστέρια είναι σε θέση να κάνουν συναρμολόγηση στοιχείων με πολύπλοκα σχήματα. Με την ανάλυση των φασμάτων της σκόνης των άστρων, που σχηματίστηκε όταν έγινε μια τεράστια έκρηξη σε αυτά (έκρηξη Novae), βρίσκουν ότι τα αστέρια κατασκευάζουν αυτές τις ενώσεις σε πολύ σύντομο χρόνο για κοσμικές κλίμακες – μέσα σε λίγες εβδομάδες.

Η ομάδα δηλώνει ότι η δομή των ενώσεων είναι παρόμοια με εκείνη των οργανικών υλικών που μερικές φορές βρέθηκαν στους μετεωρίτες – "ως εάν το ηλιακό σύστημα να είχε κληρονομήσει αυτά τα οργανικά υλικά από διαστρικές πηγές".

Αν λοιπόν αυτές οι οργανικές ενώσεις, οι παραδιδόμενες από το διάστημα στο ηλιακό μας σύστημα, έπαιξαν κάποιο ρόλο στην ανάπτυξη της ζωής πάνω στη Γη, παραμένει ένα ανοιχτό ερώτημα για τους αστροβιολόγους.

Μαύρη τρύπα που «καταβρόχθισε» άστρο δίνοντας την ισχυρότερη λάμψη στο σύμπαν

star-blackholeΠριν από 11 μήνες αστρονόμοι εντόπισαν μια λάμψη φωτός περίπου 500 δισ. φορές πιο λαμπρή από τον Ήλιο και 20 φορές πιο έντονη από όλη μαζί τη λάμψη του γαλαξία μας! Πρόκειται για την πιο ισχυρή λάμψη που εντοπιστεί μέχρι σήμερα στο Σύμπαν και οι ειδικοί θεώρησαν ότι ένα τέτοιο φαινόμενο δεν θα μπορούσε να έχει άλλη πηγή από το πιο βίαιο κοσμικό φαινόμενο, μια έκρηξη υπερκαινοφανούς αστέρα (ένα σούπερνόβα). Το φαινόμενο έλαβε την ονομασία (ASASSΝ-15lh).
 
Τώρα όμως, μετά από νέες παρατηρήσεις, ερευνητές με επικεφαλής έναν έλληνα αστρονόμο της διασποράς, ανακάλυψαν ότι στην πραγματικότητα -ή τουλάχιστον κατά πάσα πιθανότητα- επρόκειτο για κάτι άλλο, ακόμη πιο εξωτικό: τον θάνατο ενός τεράστιου άστρου, το οποίο έκανε το λάθος να περάσει πολύ κοντά από μια υπερμεγέθη μελανή οπή. Σύμφωνα με τους ερευνητές καθώς το άστρο έπεφτε με ταχύτητα στα βαρυτικά δίχτυα της μαύρης τρύπας εξέπεμπψε αυτή την τρομερή λάμψη σαν να ήθελε με αυτόν τον τρόπο να στρέψει πάνω του το βλέμμα όλου του Σύμπαντος λίγο πριν εξαφανιστεί από αυτό.
 
Η ανακάλυψη
 Ομάδα αστρονόμοι, με επικεφαλής τον Γιώργο Λελούδα, μεταδιδακτορικό ερευνητή του Ινστιτούτου Επιστημών Weizmann του Ισραήλ και του Κέντρου Σκοτεινής Κοσμολογίας του Ινστιτούτου Νιλς Μπορ της Δανίας συνδύασαν παρατηρήσεις δέκα μηνών από επίγεια και διαστημικά τηλεσκόπια, μεταξύ των οποίων του Ευρωπαϊκού Νοτίου Αστεροσκοπείου (ESO) στη Χιλή και το Hubble της NASA.
 
«Μια τεράστια μαύρη τρύπα ασκεί πελώριες βαρυτικές δυνάμεις πάνω σε οποιοδήποτε άστρο που την πλησιάζει πολύ και βασικά το κάνει κομμάτια, μετατρέποντάς το σε σπαγκέτι», ανέφερε ο Λελούδας. Ένας τέτοιος θάνατος άστρου από μαύρη τρύπα είχε παρατηρηθεί μόνο δέκα φορές έως τώρα, αλλά κανείς δεν ήταν τόσο θεαματικός όσο ο συγκεκριμένος. Η εν λόγω περιστρεφόμενη μαύρη τρύπα στο κέντρο του μακρινού γαλαξία εκτιμάται ότι έχει μάζα τουλάχιστον 100 εκατομμύρια φορές μεγαλύτερη από τον Ήλιο μας. Η μελέτη δημοσιεύεται στην επιθεώρηση «Nature Astronomy».
 
«Παρατηρήσαμε την πηγή για 10 μήνες μετά το συμβάν και συμπεράναμε πως η εξήγηση μάλλον δεν είναι ένα ασυνήθιστα φωτεινό σουπερνόβα. Τα αποτελέσματά μας υποδεικνύουν ότι το συμβάν πιθανότατα προκλήθηκε από μία ταχύτατα περιστρεφόμενη γιγαντιαία μαύρη τρύπα, καθώς αυτή κατέστρεφε ένα άστρο χαμηλής μάζας» αναφέρει σχετικά ο Λελούδας.
 
Σε αυτό το σενάριο, οι ακραίες βαρυτικές δυνάμεις μιας υπερμεγέθους μαύρης τρύπας, που βρίσκεται στο κέντρο του συγκεκριμένου γαλαξία, κατέστρεψαν ένα άστρο σαν τον Ήλιο που είχε την ατυχία να την πλησιάσει πολύ κοντά- ένα «tidal disruption event», κάτι που έχει παρατηρηθεί μόλις 10 φορές μέχρι τώρα. Στα διαδικασία, το άστρο παραμορφώθηκε/ συνθλίφτηκε («spaghettified») και οι δονήσεις στα συγκρουόμενα συντρίμμια, καθώς και η θερμότητα που παράχθηκε, οδήγησαν σε μια ισχυρή έκλαμψη φωτός. Αυτό έδωσε στο συμβάν την εμφάνιση μιας πολύ φωτεινής έκρηξης σουπερνόβα, αν και το άστρο δεν θα μπορούσε να είχε γίνει μόνο του σουπερνόβα, καθώς δεν είχε επαρκή μάζα για κάτι τέτοιο.
 
Η ομάδα βασίζει τα νέα της συμπεράσματα σε παρατηρήσεις από μια σειρά τηλεσκοπίων στη Γη και στο Διάστημα- ωστόσο δέχεται πως ακόμα και ένα κλασικό tidal disruption event δεν θα εξηγούσε επαρκώς το συμβάν. Ο Νίκολας Στόουν, του Πανεπιστημίου της Κολούμπια (ΗΠΑ), μέλος της ομάδας, εξηγεί πως «το γεγονός που περιγράφουμε δεν μπορεί να εξηγηθεί από μία μη περιστρεφόμενη υπερμεγέθη μαύρη τρύπα. Υποστηρίζουμε πως το ASASSN-15lh ήταν ένα tidal distruption event που προέκυψε από ένα πολύ συγκεκριμένο είδος μαύρης τρύπας».
 
Η μάζα του γαλαξία όπου έλαβε χώρα το συμβάν οδηγεί στο συμπέρασμα πως η υπερμεγέθης μαύρη τρύπα στο κέντρο της έχει μάζα τουλάχιστον 100 εκατ. φορές μεγαλύτερη αυτής του Ήλιου μας. Μια μαύρη τρύπα τέτοιας μάζας κανονικά δεν θα μπορούσε να επηρεάσει άστρα πέρα από τον ορίζοντα γεγονότων της (event horizon), δηλαδή το όριο εντός του οποίου τίποτα δεν μπορεί να διαφύγει από τη βαρυτική της έλξη. Ωστόσο, εάν η μαύρη τρύπα είναι ενός συγκεκριμένου είδους που περιστρέφεται γρήγορα (μαύρη τρύπα Kerr), η κατάσταση αλλάζει, καθώς αυτό το όριο δεν υφίσταται πλέον.