Δευτέρα 2 Σεπτεμβρίου 2019

ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗΣ - Ὄρνιθες (1531-1564)

ΠΡ. μάλιστα πάντων. ἓν δέ σοι λέγω σαφές·
ἥξουσι πρέσβεις δεῦρο περὶ διαλλαγῶν
παρὰ τοῦ Διὸς καὶ τῶν Τριβαλλῶν τῶν ἄνω·
ὑμεῖς δὲ μὴ σπένδεσθ᾽, ἐὰν μὴ παραδιδῷ
1535 τὸ σκῆπτρον ὁ Ζεὺς τοῖσιν ὄρνισιν πάλιν,
καὶ τὴν Βασιλείαν σοὶ γυναῖκ᾽ ἔχειν διδῷ.
ΠΙ. τίς ἐστιν ἡ Βασίλεια; ΠΡ. καλλίστη κόρη,
ἥπερ ταμιεύει τὸν κεραυνὸν τοῦ Διὸς
καὶ τἄλλ᾽ ἁπαξάπαντα, τὴν εὐβουλίαν,
1540 τὴν εὐνομίαν, τὴν σωφροσύνην, τὰ νεώρια,
τὴν λοιδορίαν, τὸν κωλακρέτην, τὰ τριώβολα.
ΠΙ. ἅπαντα τἄρ᾽ αὐτῷ ταμιεύει; ΠΡ. φήμ᾽ ἐγώ.
ἥν γ᾽ ἢν σὺ παρ᾽ ἐκείνου παραλάβῃς, πάντ᾽ ἔχεις.
τούτων ἕνεκα δεῦρ᾽ ἦλθον, ἵνα φράσαιμί σοι·
1545 ἀεί ποτ᾽ ἀνθρώποις γὰρ εὔνους εἴμ᾽ ἐγώ.
ΠΙ. μόνον θεῶν γὰρ διὰ σ᾽ ἀπανθρακίζομεν.
ΠΡ. μισῶ δ᾽ ἅπαντας τοὺς θεούς, ὡς οἶσθα σύ—
ΠΙ. νὴ τὸν Δί᾽ ἀεὶ δῆτα θεομισὴς ἔφυς.
ΠΡ. Τίμων καθαρός. ἀλλ᾽ ὡς ἂν ἀποτρέχω πάλιν
1550 φέρε τὸ σκιάδειον, ἵνα με κἂν ὁ Ζεὺς ἴδη
ἄνωθεν, ἀκολουθεῖν δοκῶ κανηφόρῳ.
ΠΙ. καὶ τὸν δίφρον γε διφροφόρει τονδὶ λαβών.

ΧΟ. πρὸς δὲ τοῖς Σκιάποσιν λί- [στρ.]
μνη τις ἔστ᾽, ἄλουτος οὗ
1555 ψυχαγωγεῖ Σωκράτης.
ἔνθα καὶ Πείσανδρος ἦλθε
δεόμενος ψυχὴν ἰδεῖν ἣ
ζῶντ᾽ ἐκεῖνον προὔλιπε,
σφάγι᾽ ἔχων κάμηλον ἀ-
1560 μνόν τιν᾽, ἧς λαιμοὺς τεμὼν
ὥσπερ Οὑδυσσεὺς ἀπῆλθε,
κᾆτ᾽ ἀνῆλθ᾽ αὐτῷ κάτωθεν
πρὸς τὸ λαιμᾶν τῆς καμήλου
Χαιρεφῶν ἡ νυκτερίς.

***
ΠΡΟ. Πολύ σωστά· μόνο άκου την ουσία:
Φιλίας αποκρισάριους θα σας στείλουν
ο Δίας κι οι Τριβαλλοί· σε λίγο φτάνουν·
μα εσείς μη συμφωνήσετε, αν ο Δίας
δε δώσει πίσω στα πουλιά το σκήπτρο
κι αν δε σου δώσει εσένα για γυναίκα
τη Βασιλεία. ΠΙΣ. Και ποιά ειναι η Βασιλεία;
ΠΡΟ. Μια πανώρια κοπέλα που επιβλέπει
τον κεραυνό του Δία, μα κι όλα τ᾽ άλλα·
πολιτική κι εφαρμογή των νόμων,
1540 πολεμική και σωφροσύνη, στόλο,
δημόσιο θησαυρό, μισθοδοσία.
ΠΙΣ. Την έχει για οικονόμα σε όλα; ΠΡΟ. Σε όλα.
Όλα δικά σου, εσύ αν την παραλάβεις.
Γι᾽ αυτό ήρθα δω, να σ᾽ ορμηνέψω· φίλος
πάντα είμαι των ανθρώπων. ΠΙΣ. Σου χρωστούμε
τη φωτιά που μας ψήνει τα σουβλάκια.
ΠΡΟ. Ναι, κι όλους τους θεούς μισώ, όπως ξέρεις.
ΠΙΣ. Ναι, των θεών το μίσος βέβαια το ᾽χεις.
ΠΡΟ. Είμαι ένας γνήσιος Τίμωνας. Μα δώσ᾽ μου
το σκιάδι, για να τρέξω πάλι πίσω,
1550 ώστε, αν με δει από πάνω ο Δίας, να μοιάζω
με συνοδό κανιστροφόρας. ΠΙΣ. Πάρε
κι ένα σκαμνί και γίνε σκαμνοφόρος.
Ο Προμηθέας φεύγει, έπειτα και ο Πισθέταιρος.
ΧΟΡ. Κοντά στους Ισκιοπόδηδες
είναι μια λίμνη· ανακαλεί
εκεί ο Σωκράτης τις ψυχές,
πάντ᾽ άλουστος και βρόμικος.
Πήγε κι ο Πείσαντρος εκεί,
για νά ᾽βρει την ψυχούλα του,
που πριν πεθάνει του ᾽φυγε.
Τί αρνί; Καμήλα για σφαχτό
1560 είχε· της κόβει το λαιμό
και στέκεται παράμερα
σαν Οδυσσέας· και τότε, νά,
καμήλας αίμα για να πιει
μια νυχτερίδα πρόβαλε·
ο Χαιρεφώντας δηλαδή.

Μορφές και Θέματα της Αρχαίας Ελληνικής Μυθολογίας: ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΕΙΣ - ΕΡΙΧΘΟΝΙΟΣ

ΕΡΙΧΘΟΝΙΟΣ
(φίδι, αστερισμός)
 
Ο Εριχθόνιος είναι από τους πρώτους βασιλείς της Αθήνας, στενά συνδεδεμένος με τη θεά Αθηνά, τόσο ως ιδιότυπη μητέρα του όσο και γιατί εγκατέστησε το ξόανο της θεάς στην Ακρόπολη και οργάνωσε προς τιμή της τη γιορτή των Παναθηναίων με πομπή κατά την οποία κόρες της Αθήνας μετέφεραν δια της ιεράς οδού το πέπλο που είχαν υφάνει για να ντύσουν το άγαλμα της θεάς. Από αυτόν, και προς τιμή της θεάς, ονομάστηκαν οι κάτοικοι της πόλης Αθηναίοι.
 
Σχετίζεται με τις μεταμορφώσεις, τόσο γιατί, μικρός ακόμη, πήρε τη μορφή φιδιού, κατά μία εκδοχή, όσο και γιατί καταστερίστηκε, όπως τουλάχιστον παραδίδει ο Ερατοσθένης που αναγνωρίζει στον αστερισμό του Ηνιόχου τον Εριχθόνιο, τον ιδιόμορφο εφευρέτη του τέθριππου -εξού και η ονομασία του αστερισμού.
 
Κάποιες παραδόσεις του δίνουν για μητέρα την Ατθίδα, την κόρη του Κραναού. Άλλοτε είναι ιδιότυπος γιος της Αθηνάς και του Ήφαιστου, παιδί που προέκυψε από μια ατελή ερωτική επαφή με παρένθετη μητέρα τη Γαία. Όταν η Αθηνά επισκέφτηκε τον αδελφό της στο εργαστήριό του, για να του παραγγείλει όπλα, εκείνος ένιωσε βαθιά ερωτική έλξη για τη γαλανομάτα θεά. Αν και χωλός, την πρόλαβε την ώρα που προσπαθούσε να ξεφύγει και να κρυφτεί κάπου (ο τόπος ονομάστηκε Ἡφαιστεῖον). Στη διάρκεια της πάλης μεταξύ τους, η Αθηνά πλήγωσε τον επίδοξο βιαστή με το δόρυ της και το σπέρμα του χύθηκε επάνω στον μηρό της. Αηδιασμένη η Αθηνά σκούπισε αυτό που θεώρησε μίασμα με μαλλί και στη συνέχεια το έριξε στη γη. Και όπως από το σπέρμα του Ουρανού αναδύθηκε από τη θάλασσα η Αφροδίτη, έτσι και από τη Γη, γονιμοποιημένη μ' αυτόν τον τρόπο, γεννήθηκε ένα παιδί. Παρά την απέχθειά της για το συμβάν, η Αθηνά, ατελής μητέρα, περιμάζεψε το παιδί που ονόμασε Εριχθόνιο από το μαλλί, το ἔριον που χρησιμοποίησε για να σκουπιστεί, και τη χθόνα, τη Γη, που το κυοφόρησε· και το μέρος που μεγάλωσε ονομάστηκε Ερέχθειο.
 
Σύμφωνα με άλλες παραλλαγές η Αθηνά ήταν το έπαθλο που υποσχέθηκαν οι θεοί στον Ήφαιστο, προκειμένου να ξεκρεμάσει τη μητέρα του Ήρα από τον θρόνο της. Στην αρχή, χολωμένος ο Ήφαιστος που ο πατέρας του τον είχε πετάξει από τον Όλυμπο κάτω, γιατί ήταν χωλός, αρνήθηκε. Δέχθηκε να το κάνει μόνο όταν ο Διόνυσος τον ανέβασε μεθυσμένο στον Όλυμπο και ο Δίας του έταξε να του κάνει όποια χάρη του ζητούσε. Με προτροπή του Ποσειδώνα, αντίπαλου της Αθηνάς στον αγώνα για την ονομασία της πόλης των Αθηνών, ζήτησε την Αθηνά για γυναίκα του. Οι θεοί δέχθηκαν αλλά η Αθηνά, με προτροπή του πατέρα της Δία, υπερασπίστηκε την παρθενιά της με τα όπλα. Έτσι ο Ήφαιστος δεν μπόρεσε να ενωθεί μαζί της και ακολούθησε η πτώση του σπέρματος στο πόδι της Αθηνάς και στη συνέχεια στη γη.
 
Η Αθηνά, κρυφά από τους άλλους θεούς, θέλησε να κάνει το παιδί αθάνατο ρίχνοντας στα μάτια του δύο σταγόνες από το αίμα της Γοργώς, η μία για να φέρνει θάνατο στους εχθρούς του, η άλλη για να προφυλάσσει το ίδιο από τις αρρώστιες. Ύστερα έκλεισε τον Εριχθόνιο μέσα σε ένα καλάθι (κίστη) και το εμπιστεύτηκε σε μια από τις κόρες του Κέκροπα, την Πάνδροσο, με την εντολή να μην ανοίξουν την κίστη πριν επιστρέψει η ίδια από την Πελλήνη, όπου πήγε για να φέρει ένα βουνό προτείχισμα στην Ακρόπολη. Οι άλλες δυο Κεκροπίδες, περίεργες, άνοιξαν το καλάθι και αντίκρισαν το παιδί, που το φύλαγαν δύο φίδια. Σύμφωνα με μερικές παραλλαγές, το ίδιο το παιδί είχε σώμα που τέλειωνε σε ουρά φιδιού, όπως τα περισσότερα όντα που γεννήθηκαν από τη Γη· ή ότι το παιδί ξέφυγε από το ξεχασμένο ανοιχτό καλάθι με τη μορφή ενός φιδιού και βρήκε καταφύγιο πίσω από την ασπίδα της θεάς. Τρομοκρατημένες από το θέαμα οι κοπέλες τρελάθηκαν και αυτοκτόνησαν πέφτοντας από την Ακρόπολη· σύμφωνα με άλλες εκδοχές πέθαναν από τα δαγκώματα των φιδιών (Σε ανάμνηση της ιστορίας της κίστεως καθιερώθηκε στην Αθήνα η γιορτή των Αρρηφορίων κατά την οποία δύο κοπέλες έφεραν στο κεφάλι τους καλάθια κλειστά με πράγματα μυστικά).
 
Η Αθηνά ανέθρεψε τον Εριχθόνιο μέσα στον ιερό περίβολο του ναού της στον ιερό βράχο. Αργότερα ο Κέκροπας του έδωσε την εξουσία· ή ο ίδιος ο Εριχθόνιος την κατέλαβε διώχνοντας τον Αμφικτύωνα*, που βασίλευε στην Αθήνα. Όπως και να έχει, υπήρξε ένας από τους πρώτους βασιλιάδες της πόλης.
 
Παντρεύτηκε τη Ναϊάδα Νύμφη Πραξιθέα (που έχει το ίδιο όνομα με τη γυναίκα του Ερεχθέα, του εγγονού του Εριχθόνιου), με την οποία απέκτησε ένα γιο, τον Πανδίονα, που τον διαδέχτηκε στον θρόνο της Αθήνας. Εκείνος έθαψε τον πατέρα του στον τόπο που είχε μεγαλώσει, στο Ερέχθειο. Ηρόδοτος (8.41) και Αριστοφάνης (Λυσιστράτη 759) αναφέρουν ότι στον ναό ζούσε ο μεταμορφωμένος σε φίδι Εριχθόνιος, στον οποίο οι Αθηναίοι πρόσφεραν κάθε μήνα μελόπιτες σε μια ιδιαίτερη γιορτή. Ο Παυσανίας, περιγράφοντας το άγαλμα της Αθηνάς** στην Ακρόπολη, αναφέρεται σε ένα φίδι πλάι στο δόρυ της και λέει ότι αυτό είναι μάλλον ο Εριχθόνιος. Το φίδι, σαν φρουρός και φύλακας του μικρού Εριχθόνιου μέσα στην κίστη, θεωρήθηκε έκτοτε φύλακας γενικά των βρεφών· γι' αυτό και οι Αθηναίοι συνήθιζαν να βάζουν στις κούνιες των μωρών τους χρυσά αποτροπαϊκά φίδια. Και άλλοι θεωρούσαν τα μωρά-φίδια*** φύλακες γενικότερα.
 
Του αποδίδουν την επινόηση της κοπής νομισμάτων ή της εισαγωγής ασημιού στην Αττική και την εφεύρεση του τέθριππου άρματος. Το έφτιαξε μιμούμενος το άρμα του Ήλιου, έζεψε τέσσερα άσπρα άλογα και, έχοντας πλάι του ηνίοχο που κρατούσε ασπίδα και φορούσε κράνος με τρία λοφία, πέρασε μέσα από την αγορά. Σύμφωνα με άλλες παραδόσεις το ζέψιμο των αλόγων του το έμαθε η Αθηνά, η οποία λατρευόταν και με το επίθετο Χαλινίτις. Μερικές από αυτές τις εφευρέσεις αποδίδονται επίσης στον εγγονό του, τον Ερεχθέα.
 
Τον κατηστέρισε ο Δίας, για το άρμα που έκανε (Ερατ., Κατ. 1.13****). Στους ώμους του ηνιόχου, δεξιά και αριστερά, υπάρχουν λαμπρά αστέρια που ονομάζονται Αἶγα και Ἔριφοι.

Ο Ερατοσθένης μεταφέρει την πληροφορία του Μουσαίου ότι η κατσίκα αυτή είναι καταστερισμένη η τροφός στην οποία παρέδωσε η Θέμιδα τον μικρό Δία· της τον είχε εμπιστευτεί η Ρέα, για να σώσει το παιδί από τις βουλιμικές τάσεις του πατέρα του Κρόνου. Το όνομα της τροφού ήταν Αμάλθεια, Νύμφη εν ζωή ή πραγματική κατσίκα που έθρεψε με το γάλα της τον μικρό Δία. Η ύπαρξη αυτών των αστεριών προκάλεσε σε μεταγενέστερους αστρονόμους την απορία αν πράγματι ο Ηνίοχος που καταστερίστηκε ήταν ο Εριχθόνιος ή κάποιος άλλος -ίσως ο Μυρτίλος, ηνίοχος του Οινόμαου, γιος του Ερμή, θεού που συνδέεται με τα κοπάδια.
--------------------------
*Οι πρώτοι βασιλείς της Αθήνας
 
Αυτός ο Αμφικτύωνας έγινε βασιλιάς με τον εξής τρόπο: Λένε πως πρώτος βασιλιάς της λεγόμενης σήμερα Αττικής ήταν ο Ακταίος. Όταν ο Ακταίος πέθανε, τον διαδέχτηκε στον θρόνο ο Κέκροπας, επειδή ήταν ο σύζυγος της κόρης του. Απέκτησε τρεις κόρες, την Έρση, την Άγλαυρο και την Πάνδροσο, κι ένα γιο, τον Ερυσίχθονα, που δεν έγινε ποτέ βασιλιάς των Αθηναίων, γιατί πέθανε όσο ακόμα βασίλευε ο πατέρας του. Στη συνέχεια, ο Κραναός διαδέχτηκε τον Κέκροπα, ο πιο ισχυρός άνδρας της Αθήνας. Ο Κραναός απέκτησε, ανάμεσα σε άλλες κόρες, και την Ατθίδα, από την οποία ονομάζουν Αττική τη χώρα που μέχρι τότε αποκαλούσαν Ακταία. Κάνοντας επανάσταση ενάντια στον Κραναό ο Αμφικτύωνας, σύζυγος της κόρης του, τον ανέτρεψε από την εξουσία. Κι αυτός, όμως, αργότερα ανατράπηκε από τον Εριχθόνιο και τους άλλους που επαναστάτησαν μαζί του. Λένε πως ο Εριχθόνιος δεν είχε πατέρα θνητό· ο Ήφαιστος και η Γη ήταν γονείς του. (Παυσ. 1.2.6)
 
**Το άγαλμα της Αθηνάς στην Ακρόπολη
 
Το άγαλμα της Αθηνάς είναι όρθιο με χιτώνα μέχρι τις άκρες των ποδιών και στο στέρνο της είναι κατασκευασμένη από ελεφαντόδοντο η κεφαλή της Μέδουσας. Κρατά Νίκη τεσσάρων πήχεων, στο άλλο χέρι δόρυ, κοντά στα πόδια της βρίσκεται ασπίδα, και δίπλα στο δόρυ φίδι, που ίσως είναι ο Εριχθόνιος. (Παυσ. 1.24.7)
 
***Τα αποτροπαϊκά μωρά - φίδια
 
[Στο όρος Κρόνιο στην Ολυμπία] είναι ένα ιερό της Ειλείθυιας, στο οποίο λατρεύεται ο Σωσίπολις, ένας ντόπιος θεός των Ηλείων. […] Η γερόντισσα που υπηρετεί τον Σωσίπολι, σύμφωνα με παλιό έθιμο των Ηλείων, ζει στην αγνότητα, φέρνει νερό για το λουτρό του θεού και του παραθέτει πλακούντα ζυμωμένο με μέλι. […] Στο εσωτερικό [του ναού] λατρεύεται ο Σωσίπολις και δεν μπορεί να μπει κανείς εκτός από την ιέρεια του θεού, και αυτή με καλυμμένη την κεφαλή και το πρόσωπο με λευκό πέπλο. […] Και συνηθίζουν να ορκίζονται στον Σωσίπολι για πολύ σοβαρές υποθέσεις. Όταν, λένε, οι Αρκάδες εισέβαλαν στην Ηλεία με στρατό και οι Ηλείοι αντιπαρατάχθηκαν για μάχη, μια γυναίκα παρουσιάστηκε στους στρατηγούς των Ηλείων, θηλάζοντας ένα μωρό στην αγκαλιά της, κι έλεγε ότι αυτή γέννησε το παιδί, αλλά είδε όνειρο και το προσφέρει στους Ηλείους να πολεμήσει μαζί τους. Οι άρχονες των Ηλείων πίστεψαν ότι η γυναίκα λέει την αλήθεια και τοποθέτησαν το παιδί γυμνό μπροστά στο στράτευμα. Όταν οι Αρκάδες επιτέθηκαν, το παιδί αμέσως μεταμορφώθηκε σε φίδι. Τρομαγμένοι μπροστά σε αυτό το θαύμα οι Αρκάδες το έβαλαν στα πόδια, ενώ οι Ηλείοι τους επιτέθηκαν και πέτυχαν λαμπρή νίκη. Έτσι ονόμασαν τον θεό Σωσίπολι. Στη θέση που τους φάνηκε ότι είχε χωθεί το φίδι μετά τη μάχη, εκεί ακριβώς έχτισαν το ιερό. Και μαζί με αυτόν οι Ηλείοι αποφάσισαν να τιμούν και την Ειλείθυια, γιατί αυτή η θεά έφερε το παιδί της στους ανθρώπους για να τους βοηθήσει. (Παυσ. 6.20.2-5).
 
****Αστερισμός του Ηνιόχου
 
Τοῦτον λέγουσιν ὅτι ὁ Ζεὺς ἰδὼν πρῶτον ἐν ἀνθρώποις ἅρμα ζεύξαντα [ἵππων], ὅς ἐστιν Ἐριχθόνιος ἐξ Ἡφαίστου καὶ Γῆς γενόμενος, καὶ θαυμάσας ὅτι τῇ τοῦ Ἡλίου ἀντίμιμον ἐποιήσατο διφρείαν ὑποζεύξας ἵππους λευκοὺς <ἀνήγαγεν εἰς τὰ ἄστρα>· πρῶτόν τε ᾿Αθηνᾷ πομπὴν ἤγαγεν ἐν ἀκροπόλει καὶ ἐποιήσατο πρὸς τούτοις ἐπιφανῆ τὴν θυσίαν αὐτῆς <τὸ ξόανον> σεμνύνων. λέγει δὲ καὶ Εὐριπίδης περὶ τῆς γενέσεως αὐτοῦ τὸν τρόπον τοῦτον· Ἣφαιστον ἐρασθέντα Ἀθηνᾶς βούλεσθαι αὐτῇ μιγῆναι, τῆς δὲ ἀποστρεφομένης καὶ τὴν παρθενίαν μᾶλλον αἱρουμένης ἔν τινι τόπῳ τῆς Ἀττικῆς κρύπτεσθαι, ὃν λέγουσι καὶ ἀπ' ἐκείνου προσαγορευθῆναι Ἡφαιστεῖον· ὃς δόξας αὐτὴν κρατήσειν καὶ ἐπιθέμενος πληγεὶς ὑπ' αὐτῆς τῷ δόρατι ἀφῆκε τὴν ἐπιθυμίαν, φερομένης εἰς τὴν γῆν τῆς σπορᾶς· ἐξ ἧς γεγενῆσθαι λέγουσι παῖδα, ὃς ἐκ τούτου Ἐριχθόνιος ἐκλήθη, καὶ αὐξηθεὶς τοῦθ' εὗρε καὶ ἐθαυμάσθη ἀγωνιστὴς γενόμενος· ἤγαγε δ' ἐπιμελῶς τὰ Παναθήναια καὶ ἅρμα ἡνιόχει ἔχων παραβάτην ἀσπίδιον ἔχοντα καὶ τριλοφίαν ἐπὶ τῆς κεφαλῆς· ἀπ' ἐκείνου δὲ κατὰ μίμησιν ὁ καλούμενος ἀποβάτης.
 
Ἐσχημάτισται δ' ἐν τούτῳ ἡ Αἲξ καὶ οἱ Ἒριφοι. Μουσαῖος γάρ φησι Δία γεννώμενον ἐγχειρισθῆναι ὑπὸ Ῥέας Θέμιδι, Θέμιν δὲ Ἀμαλθείᾳ δοῦναι τὸ βρέφος, τὴν δὲ ἔχουσαν αἶγα ὑποθεῖναι, τὴν δ' ἐκθρέψαι Δία· τὴν δὲ Αἶγα εἶναι Ἡλίου θυγατέρα φοβερὰν οὕτως ὥστε τοὺς κατὰ Κρόνον Θεούς, βδελυττομένους τὴν μορφὴν τῆς παιδός, ἀξιῶσαι <τὴν> Γῆν κρύψαι αὐτὴν ἔν τινι τῶν κατὰ Κρήτην ἄντρων· καὶ ἀποκρυψαμένην ἐπιμέλειαν αὐτῆς τῇ Ἀμαλθείᾳ ἐγχειρίσαι, τὴν δὲ τῷ ἐκείνης γάλακτι τὸν Δία ἐκθρέψαι· ἐλθόντος δὲ τοῦ παιδὸς εἰς ἡλικίαν καὶ μέλλοντος Τιτᾶσι πολεμεῖν, οὐκ ἔχοντος δὲ ὅπλα, θεσπισθῆναι αὐτῷ τῆς αἰγὸς τῇ δορᾷ ὅπλῳ χρήσασθαι διά τε τὸ ἄτρωτον αὐτῆς καὶ φοβερὸν καὶ διὰ τὸ εἰς μέσην τὴν ῥάχιν Γοργόνος πρόσωπον ἔχειν· ποιήσαντος δὲ ταῦτα τοῦ Διὸς καὶ τῇ τέχνῃ φανέντος διπλασίονος, τὰ ὀστᾶ δὲ τῆς αἰγὸς καλύψαντος ἄλλῃ δορᾷ καὶ ἔμψυχον αὐτὴν καὶ ἀθάνατον κατασκευάσαντος, αὐτὴν μέν φασιν ἄστρον οὐράνιον [κατασκευάσαι]
Ερατοσθένης, Καταστερισμοί, 1,13

Όσα μόνον ο έρωτας μπορεί: Η μεταμορφωτική δύναμη της αγάπης

Ο ολοκληρωμένος έρωτας μαλακώνει τον άνθρωπο, η αγάπη είναι το βαθύτερο νόημα της ζωής.

Όπως είπε ο Μπρετόν: «Κάθε φορά που ένας άνθρωπος αγαπάει, τίποτε δεν μπορεί να τον κάνει να μη συνδεθεί με την ευαισθησία όλων των ανθρώπων».

Υπάρχει έρωτας χωρίς μεταμόρφωση;

Έρωτας χωρίς αλλαγή, ανατροπή;

Το ερώτημα θυμίζει το αν υπάρχει ζωή μετά θάνατον – τόσο διαφορετικό για τον καθένα από εμάς.

Για άλλους ο έρωτας είναι μάχη –όπως στην Αβάσταχτη ελαφρότητα του είναι, με την ηρωίδα Μαρί-Κλοντ να δεσμεύεται ότι θα παλέψει για την αγάπη του Φραντς–, ενώ για άλλους ο έρωτας είναι μεταμόρφωση, όπως για τον Νικολά Σαρκοζί ή τον Ανδρέα Παπανδρέου. Μια δυναμική μεταμόρφωση, ένα συναισθηματικό ηφαίστειο, άλλοτε με θετικές συνέπειες –μια νέα ζωή, ουσιαστική– και άλλοτε με αρνητικές.

Μα πώς συμβαίνει αυτό, θα αναρωτηθούν κάποιοι, και πώς κάποιοι αλλάζουν και κάποιοι άλλοι όχι;

Σε αντίθεση με τον Κούντερα, που οι φιλοσοφικές του ιδέες για τον έρωτα είναι ότι η αγάπη είναι πράξη δημιουργίας και μέσα από αυτή το άτομο μπορεί να πραγματώσει το Πρέπει του, αυτό για το οποίο ετάχθη, ο ορθολογιστής Robert Sternberg (Πανεπιστήμιο Yale) προσπάθησε να κατανοήσει την έννοια της αγάπης και της φύσης των σχέσεων αναπτύσσοντας την Τριγωνική Θεωρία της Αγάπης.

Σύμφωνα με τον Sternberg, η αγάπη μπορεί να κατανοηθεί ως ένα σύνολο, αποτελούμενο από τρεις συνιστώσες οι οποίες σχηματίζουν τις κορυφές ενός τριγώνου.

Οι συνιστώσες αυτές είναι:

α) η οικειότητα. Οι άνθρωποι νιώθουν πως ο σύντροφός τους τους καταλαβαίνει, μάλιστα δε περισσότερο από ό,τι οι άλλοι.

β) το πάθος. Είναι το κίνητρο για τη σχέση. Πρόκειται για τις ορμές που προκαλούν τη φυσική-σωματική έλξη, τη σεξουαλική επιθυμία, την επιθυμία για ολοκλήρωση της σεξουαλικής επαφής και του συναισθήματος «είμαι ερωτευμένος».

γ) η απόφαση/δέσμευση. Είναι το γνωστικό «καμπανάκι» του έρωτα. Πρόκειται για την απόφαση του ατόμου να αναπτύξει ερωτική σχέση και τη δέσμευσή του να διατηρήσει το συναίσθημα και τη σχέση με τον άλλον.

Σύμφωνα με την Τριγωνική Θεωρία, αν τα τρία στοιχεία που τη συναποτελούν συνδυαστούν, θα δημιουργήσουν οκτώ διαφορετικούς τύπους σχέσεων:

1. Ολοκληρωμένη αγάπη

Προκύπτει όταν σε μια σχέση υπάρχουν και οι τρεις συνιστώσες, και είναι το είδος της αγάπης που οι περισσότεροι επιδιώκουν να βιώσουν.

2. Άφρων αγάπη

Αναπτύσσεται όταν απουσιάζει το στοιχείο της οικειότητας και κυριαρχούν τα στοιχεία του πάθους και της απόφασης/δέσμευσης. Μια τέτοια αγάπη χαρακτηρίζεται επιπόλαιη, με την έννοια ότι η δέσμευση γίνεται με βάση το πάθος, χωρίς να υπάρχει οικειότητα.

3. Συντροφική αγάπη

Αυτός ο τύπος αγάπης παρουσιάζει τα στοιχεία της οικειότητας και της απόφασης/δέσμευσης. Πρόκειται ουσιαστικά για μια μακροπρόθεσμη αφοσιωμένη φιλία, η οποία συχνά χαρακτηρίζει γάμους όπου η σωματική έλξη έχει ξεθωριάσει.

4. Ρομαντική αγάπη

Στη σχέση κυριαρχούν οι συνιστώσες της οικειότητας και του πάθους. Τα άτομα που βρίσκονται σε μια τέτοια σχέση δεν αισθάνονται μόνο σωματική έλξη, νιώθουν ότι υπάρχει και ένας συναισθηματικός δεσμός που τους ενώνει.

5. Κενή αγάπη

Αυτό το είδος της αγάπης προέρχεται όταν στη σχέση εντοπίζεται μόνο το στοιχείο της απόφασης/δέσμευσης και απουσιάζουν τα άλλα δύο. Κάτι τέτοιο συμβαίνει σε μακροχρόνιες, στάσιμες σχέσεις οι οποίες έχουν απωλέσει την οικειότητα και τη φλόγα της σωματικής έλξης που άλλοτε τις χαρακτήριζε.

6. Παράφορη αγάπη («κεραυνοβόλος έρωτας»)

Πρόκειται για την ακαριαία σωματική έλξη που αισθάνεται κάποιος για ένα άλλο άτομο, ακόμα και από την πρώτη οπτική επαφή. Σε μία τέτοια περίπτωση απουσιάζουν οι άλλες δύο συνιστώσες της αγάπης και κυριαρχεί η σωματική διέγερση.

Η θεωρία του Sternberg λειτουργεί ανακουφιστικά και λυτρωτικά, γιατί μας δείχνει πόσο διαφορετικές μορφές έχει η αγάπη και μας βοηθά, μέσα σε τόσες μορφές, να βρούμε κάπου να ακουμπήσουμε τη σχέση μας, να ανακαλύψουμε πού είμαστε με το ταίρι μας και πού θέλουμε να πάμε. Παράλληλα, η θεωρία αυτή απαντά στο ερώτημα γιατί κάποιοι άνθρωποι μεταμορφώνονται από τις σχέσεις τους και γιατί σε κάποιους άλλους αυτό δε συμβαίνει.

Η αγάπη που μεταμορφώνει θετικά, που προκαλεί αλλαγές τις οποίες κανένας γιατρός, φίλος, ψυχολόγος δεν μπορεί να καταφέρει, είναι εκείνη που μπορεί να γιατρέψει βαθύτερες πληγές, όχι σκεπάζοντάς τες σαν χανζαπλάστ, αλλά θεραπεύοντάς τες και αποκαθιστώντας τον τραυματισμένο συναισθηματικό ιστό.

Οι συγκλονιστικές αλλαγές που κάνουν έναν άνθρωπο να ανθίζει, το κόκκινο να είναι πιο κόκκινο –όπως λέει και ο Κραουνάκης, «πήρα κόκκινα γυαλιά και όλα γύρω σινεμά…» – είναι οι σχέσεις- «μοχλός», που μας πάνε παρακάτω, μας αλλάζουν, μας δυσκολεύουν, μας προκαλούν να βγάλουμε το καλύτερο από μέσα μας, να ψάξουμε τον βαθύτερο εαυτό μας, μας ξεβολεύουν και μας προχωρούν.

Είναι εκείνες που ποτέ δε θα σε αφήσουν όπως σε βρήκαν, ακόμα και όταν τελειώσουν – αν και στην ουσία το τέλος δίνεται μόνο εικονικά, καθώς η επίδραση του άλλου είναι τέτοια, που τον άλλον τον «κουβαλάς».

Όπως είπε εύστοχα και ο τραγουδιστής, «…under my skin…» Το έντονο συναίσθημα που γεννά αυτός ο έρωτας απαλλάσσει τον άνθρωπο από τη μεγάλη σκιά του θανάτου και της φθοράς, και οδηγεί σε μονοπάτια πνευματικής και ψυχικής ελευθερίας.

Η τριαρχική θεωρία του Sternberg φωτίζει την πολυπλοκότητα της αγάπης καθώς και τη δυναμική της εξελισσόμενης ποιότητάς της. Το στοιχείο της αγάπης είναι διαφορετικό σε μια σχέση, ανάλογα και με τη χρονική περίοδο. Όπως τα άτομα στο πέρασμα του χρόνου αλλάζουν, με τον ίδιο τρόπο μεταβάλλεται και η αγάπη που αισθάνεται ο ένας για τον άλλον. Τη συντροφική αγάπη είναι πολύ πιθανόν να τη συναντήσουμε σε μακροχρόνιες σχέσεις όπου η σωματική έλξη έχει περάσει στα μετόπισθεν, ενώ η κενή αγάπη αφορά τα άτομα που έχουν περιστασιακές σχέσεις, το γνωστό «one night stand».

Στον αντίποδα της θεωρίας του Sternberg στέκονται πολιτισμοί μη Δυτικοί (Ινδία κτλ.) όπου ο ρομαντικός έρωτας είναι έννοια ξένη. Ας μη βιαστούμε να τους λιθοβολήσουμε και ας αναλογιστούμε ότι η αντίληψη για τον έρωτα εμφανίζεται τον Μεσαίωνα, όπου οι κοινωνικοί φιλόσοφοι υπέδειξαν για πρώτη φορά ότι ο έρωτας θα πρέπει να αποτελεί προϋπόθεση του «μαζί» των ανθρώπων. Οι αντιλήψεις αυτές αποτελούσαν μια εναλλακτική προσέγγιση της ωμής σεξουαλικής επιθυμίας, η οποία μέχρι τότε αποτελούσε τον κύριο παράγοντα της σχέσης, του γάμου (Lewis, 1958· Haslett, 2004).

Η κινητήρια δύναμη του ρομαντικού έρωτα είναι μεγάλη και ας κρατήσουμε ότι ο ολοκληρωμένος έρωτας μαλακώνει τον άνθρωπο, γιατί η αγάπη είναι το βαθύτερο νόημα της ζωής. Είναι αυτό που ο Μπρετόν σε μια παράλληλη ανάγνωση είπε: Κάθε φορά που ένας άνθρωπος αγαπάει, τίποτε δεν μπορεί να τον κάνει να μη συνδεθεί με την ευαισθησία όλων των ανθρώπων.

Μπορεί ένας ρηχός νους να εκτιμήσει την ομορφιά;

Όλοι σας κάντε στον εαυτό σας αυτή την ερώτηση: Τι είναι ομορφιά; Η καθαριότητα, το ωραίο ντύσιμο, το χαμόγελο, οι κινήσεις που κάνετε με χάρη, ο ρυθμός του περπατήματος, τα καλοχτενισμένα μαλλιά, οι καλοί τρόποι, η ωραία ομιλία, η ευγενική συμπεριφορά, η φροντίδα των άλλων, η οποία συμπεριλαμβάνει και το να είσαι πάντα στην ώρα σου; Όλα είναι μέρος της ομορφιάς, αλλά πρόκειται απλώς για εξωτερικά γνωρίσματα, έτσι δεν είναι; Και μόνο αυτά είναι ομορφιά ή κάτι πολύ βαθύτερο;

Υπάρχει η εξωτερική ομορφιά, η ομορφιά της ζωγραφικής, η ομορφιά της ζωής. Έχετε παρατηρήσει το υπέροχο σχήμα ενός δέντρου όταν είναι γεμάτο φύλλα ή την εκπληκτική χάρη ενός γυμνού από φύλλα δέντρου, που έχει φόντο τον ουρανό; Τέτοιου είδους πράγματα είναι όμορφα να τα κοιτάζεις, αλλά όλα αποτελούν εξωτερικές εκδηλώσεις κάποιου βαθύτερου πράγματος. Οπότε, τι είναι εκείνο που ονομάζουμε ομορφιά;

Μπορεί να έχεις ένα όμορφο πρόσωπο με ωραία χαρακτηριστικά, μπορεί να ντύνεσαι καλόγουστα και να έχεις καλούς τρόπους, μπορεί να ξέρεις να απεικονίζεις σε μια ζωγραφιά την ομορφιά ενός τοπίου ή να γράφεις γι’ αυτή, αλλά χωρίς την αίσθηση της καλοσύνης όλα αυτά τα εξωτερικά συμπληρώματα της ομορφιάς οδηγούν σε μια πολύ επιφανειακή και επιτηδευμένη ζωή, μια ζωή χωρίς ιδιαίτερο νόημα.

Πρέπει, λοιπόν, ν’ ανακαλύψουμε τι πραγματικά είναι η ομορφιά, δεν πρέπει; Σημειώστε ότι δεν λέω πως πρέπει ν αδιαφορούμε για τις εξωτερικές εκδηλώσεις της ομορφιάς. Πρέπει όλοι να έχουμε καλούς τρόπους, να κρατάμε το σώμα μας καθαρό και να ντυνόμαστε καλόγουστα, χωρίς να κάνουμε επίδειξη, να είμαστε εντάξει στις υποχρεώσεις μας, να μιλάμε καθαρά και όλα τα υπόλοιπα. Όλα αυτά είναι απαραίτητα και δημιουργούν μια ευχάριστη ατμόσφαιρα, αλλά από μόνα τους δεν έχουν και πολλή σημασία.

Η εσωτερική ομορφιά είναι εκείνη που δίνει χάρη και πραότητα στο παρουσιαστικό και στην κίνηση. Και τι είναι η εσωτερική ομορφιά που χωρίς αυτή η ζωή είναι πολύ ρηχή; Το έχετε σκεφτεί ποτέ; Προφανώς όχι. Είστε πολύ απασχολημένοι με άλλα πράγματα, ο νους σας είναι πολύ απασχολημένος με τη δουλειά, με τη διασκέδαση, με διάφορες συζητήσεις, με τις παρέες σας. Αλλά το να σας βοηθήσουν από τώρα, που είστε παιδιά, να ανακαλύψετε τι σημαίνει εσωτερική ομορφιά, χωρίς την οποία η εξωτερική ομορφιά έχει πολύ λίγη σημασία, είναι ένας από τους σκοπούς της σωστής εκπαίδευσης. Και η βαθιά εκτίμηση της ομορφιάς είναι ουσιαστικό μέρος της ίδιας σας της ζωής.

Μπορεί ένας ρηχός νους να εκτιμήσει την ομορφιά; Μπορεί να μιλάει κανείς για ομορφιά, αλλά είναι ικανός να νιώσει εκείνη την τεράστια χαρά που αισθάνεσαι κοιτάζοντας κάτι πραγματικά υπέροχο; Όταν ο νους απλώς ενδιαφέρεται για τον εαυτό του και τις δικές του δραστηριότητες, δεν έχει ομορφιά- ό,τι κι αν κάνει παραμένει άσχημος, περιορισμένος, οπότε είναι ανίκανος να δει τι είναι ομορφιά. Αντίθετος, ο νους που δεν ασχολείται με τον εαυτό του, που δεν έχει φιλοδοξίες, ο νους που δεν είναι παγιδευμένος στις ίδιες του τις επιθυμίες ή που δεν ενδιαφέρεται για το κυνήγι της επιτυχίας δεν είναι ρηχός και ανθίζει μέσα στην καλοσύνη. Καταλαβαίνετε; Αυτή η εσωτερική καλοσύνη δίνει ομορφιά ακόμη και σε ένα -όπως το λέμε- άσχημο πρόσωπο. Όταν υπάρχει εσωτερική καλοσύνη το άσχημο πρόσωπο μεταμορφώνεται, επειδή η εσωτερική ομορφιά είναι μια αίσθηση βαθιά θρησκευόμενης αντίληψης.

Ξέρετε τι σημαίνει να είσαι θρησκευόμενος; Δεν έχει καμιά σχέση με τους ναούς και τις καμπάνες παρόλο που ο ήχος τους από μακριά ακούγεται όμορφος- ούτε με προσευχές, ούτε με τις λειτουργίες που κάνουν οι ιερείς.

Το να είσαι θρησκευόμενος σημαίνει να είσαι ευαίσθητος στην πραγματικότητα. Ότι όλη σου η ύπαρξη- το σώμα, ο νους και η καρδιά σου- είναι ευαίσθητη απέναντι στην ομορφιά και την ασχήμια, στο αδέσποτο ζώο στο δρόμο, στα ωραία κτίρια και στη φτώχεια και στη βρομιά της πόλης, στο γέλιο και στο κλάμα, στα πάντα γύρω σου. Από αυτή την ευαισθησία για όλα όσα υπάρχουν γύρω σου θα πηγάζουν καλοσύνη και αγάπη, και χωρίς αυτή την ευαισθησία δεν υπάρχει ομορφιά, παρόλο που μπορεί να έχεις ταλέντο, να είσαι καλοντυμένος, να οδηγείς ακριβό αυτοκίνητο και να είσαι σχολαστικά καθαρός.

Η αγάπη είναι κάτι το εξαιρετικό, έτσι δεν είναι; Δεν μπορείς ν’ αγαπάς αν σκέφτεσαι τον εαυτό σου – που δεν σημαίνει ότι πρέπει να σκέφτεσαι κάποιον άλλο. Η αγάπη ναι, δεν έχει αντικείμενο. Ο νους που αγαπά είναι πράγματι ένας θρησκευόμενος νους, γιατί βρίσκεται μέσα στο ρεύμα της πραγματικότητας, της αλήθειας και του Θεού, και μόνο ένας τέτοιος νους μπορεί να ξέρει τι είναι ομορφιά. Ο νους που δεν έχει παγιδευτεί σε καμιά φιλοσοφία, που δεν είναι φυλακισμένος σε καμιά οργάνωση, που δεν έχει για οδηγό τις προσωπικές του φιλοδοξίες είναι ευαίσθητος, ξύπνιος, παρατηρητικός. Ένας τέτοιος νους έχει ομορφιά.

Ζωή μετά τον άνθρωπο (Life after Peοple)

Τι θα συνέβαινε αν όλα τα ανθρώπινα ζώα ξαφνικά εξαφανίζονταν από τη Γη; Δεν θα εξετάσουμε το πώς μπορεί να συμβεί αυτό, αλλά το τι θα συμβεί σ’ ό,τι μείνει πίσω, χωρίς πλέον την ανθρώπινη παρέμβαση – συντήρηση. Τι θα συμβεί με τις εγκαταλειμμένες ανθρώπινες κατοικίες; Τους ουρανοξύστες; Τις γέφυρες; Τις μεγάλες κατασκευές; Tι θα συμβεί με τα φυτά; Με τα ζώα; Πώς θα είναι η ζωή, όταν δεν θα υπάρχουν πλέον άνθρωποι; Ταλανιζόσαστε από μεγαλομανείς μύθους για την ίδια σας την καταστροφή. Τι θα γίνει, όταν δεν θα είναι το ανθρώπινο ζώο εδώ; Τι θα κάνει η Γη, όταν δεν θα είσαι εδώ; Τι θα γίνουν οι θεοί του ανθρώπινου όταν δεν θα υπάρχει ο άνθρωπος να τους λατρεύει και να τους συντηρεί;
 
Ο χρόνος για τον άνθρωπο τελείωσε. Η υποτιθέμενη κυριαρχία του στον πλανήτη Γη, έλαβε τέλος.
Καλώς ήλθατε στον πλανήτη Γη. Ανθρώπινα ζώα: Καθόλου, Μηδέν, Τίποτα.
 
1 μέρα μετά το ανθρώπινο ζώο.
 
Ώρες μετά την εξαφάνισή του ανθρώπινου ζώου, τα φώτα αρχίζουν να σβήνουν σε όλο τον κόσμο. Στις Η.Π.Α., πάνω από το 70% τής ενέργειας παράγεται από την καύση ορυκτών καυσίμων. Τα εργοστάσια θα συνεχίσουν να παράγουν ηλεκτρική ενέργεια μέχρι να εξαντληθούν τα καύσιμα. Αν κανείς δεν τα αναπληρώσει, τότε σύντομα τα φώτα σβήνουν στις πόλεις όλου του κόσμου.
 
Τα πυρηνικά εργοστάσια είναι απίθανο να καταστραφούν αμέσως. Ο μέσος πυρηνικός αντιδραστήρας έχει αρκετά καύσιμα, για να συνεχίσει να λειτουργεί για δυο χρόνια, αλλά χωρίς ανθρώπους να καταναλώνουν την ενέργεια, που παράγεται από το εργοστάσιο, οι αντιδραστήρες θα μπουν αυτόματα σε κατάσταση ασφαλούς λειτουργίας σε διάστημα δυο μόλις ημερών.
 
Ακόμα και η αιολική ενέργεια δεν θα διαρκέσει για πάντα. Οι τουρμπίνες στηρίζονται σε τριβείς, που πρέπει να λιπαίνονται, για να λειτουργούν. Αν δεν υπάρχει κανείς για να συντηρεί τις τουρμπίνες, δεν παράγεται ηλεκτρική ενέργεια.
 
Καθώς τα εργοστάσια πυρηνικής ενέργειας απενεργοποιούνται, η έλλειψη ενέργειας στα δίκτυα οδηγεί σε μια αλληλουχία κατάρρευσης σε όλο τον κόσμο. Μετά από λίγες εβδομάδες, ο πλανήτης βυθίζεται σε βαθύ σκοτάδι, κάτι, που δεν είχε συμβεί από τότε, που τα πρώτα ανθρώπινα ζώα συγκεντρώνονταν γύρω από τις φωτιές των καταυλισμών τους.
 
Η τελευταία λάμψη τεχνητού φωτός στη Γη ίσως να είναι ορατή στις νοτιοδυτικές Η.Π.Α. Εδώ, το τεράστιο υδροηλεκτρικό εργοστάσιο τού φράγματος Hoover, δεν φαίνεται να προσέχει την απουσία των ανθρώπων. Η πηγή καυσίμων του είναι κυριολεκτικά ατελείωτη. Είναι το νερό. Όσο υπάρχει νερό στον ταμιευτήρα, το εργοστάσιο θα λειτουργεί, αν όλα λειτουργούν κανονικά. Αυτό ισχύει για αρκετές εβδομάδες, αρκετούς μήνες, ακόμα και για μερικά χρόνια, αλλά όχι για πάντα.
 
Καθώς η ηλεκτρική ενέργεια ανά τον κόσμο εξαντλείται, σύντομα αρχίζουν να τίθενται εκτός λειτουργίας και άλλα συστήματα. Κάτω από κάθε μεγάλη πόλη υπάρχουν δίκτυα υπόγειων τούνελ. Χρησιμεύουν για αποστράγγιση ή για να περνούν καλώδια. Στις μεγάλες πόλεις χρησιμοποιούνται για μεταφορές. Πολλά τούνελ είναι χαμηλότερα από τον υδροφόρο ορίζοντα. Για να διατηρούνται στεγνά χρειάζεται ένα σύστημα αντλιών, που ενεργοποιείται, όταν πρέπει.
 
Στα βάθη του Μετρό της πόλης της Νέας Υόρκης πάνω από επτακόσιες αντλίες αγωνίζονται διαρκώς να κρατήσουν μακριά την πλημμύρα των υπόγειων υδάτων, των οποίων ο μέσος όγκος είναι 49 εκατ. λίτρα την ημέρα. Αν δεν υπάρχουν άνθρωποι κανείς δεν ανοίγει τις αντλίες, οπότε το αργότερο σε 36 ώρες τα τούνελ έχουν πλημμυρίσει.
 
10 μέρες μετά το ανθρώπινο ζώο.
 
Πάνω στην επιφάνεια τού εδάφους τα τρόφιμα σαπίζουν στα ράφια των σούπερ μάρκετ. Τα ψυγεία στα σπίτια είναι απλά ντουλάπια, στα οποία αποσυντίθεται το φαγητό, αλλά το λειωμένο νερό από τα ψυγεία, που ξεπαγώνουν, αποτελεί προσωρινή σωτηρία για κάποια από τα κατοικίδια, που αφήσαμε πίσω.
 
Ποιά θα είναι η μοίρα των κατοικίδιων ζώων, όταν δεν θα υπάρχουν πλέον άνθρωποι, για να τα φροντίζουν; Στην αρχή έχουμε μαζικούς θανάτους σκύλων, μόλις εξαφανιστούν οι άνθρωποι, που δεν θα παράγουν σκουπίδια ή την τροφή, με την οποία τα σκυλιά τρέφονται. Δεν μπορούν να ανοίξουν κονσέρβες, ούτε το ψυγείο. Πρέπει να βγουν από το σπίτι. Ο σκύλος της οικογένειας πρέπει να βγει από το σπίτι, αλλιώς θα πεθάνει εκεί μέσα. Πρέπει να βγει για να βρει τροφή. Αρχικά, θα βγουν από τα παράθυρα και θα βρεθούν στο νέο τοπίο. Το πρώτο, που θα κάνουν, είναι να τραφούν με νεκρά πράγματα.
 
Υπολογίζεται, ότι στον κόσμο υπάρχουν 400 εκατομμύρια σκυλιά από 300 διαφορετικές ράτσες. Όμως, ελάχιστα από αυτά θα μπορέσουν να επιβιώσουν σε ένα κόσμο χωρίς ανθρώπους. Τα μικρότερα σκυλιά δεν θα επιβιώσουν περισσότερο από μια βδομάδα χωρίς το ανθρώπινο ζώο. Δεν υπάρχει θέση στον κόσμο για τα μικρά σκυλιά.
 
Τα σκυλιά είναι πολύ ανταγωνιστικά. Οι λύκοι εκτοπίζουν τα κογιότ, τα οποία εκτοπίζουν τις αλεπούδες. Θα υπάρξει κάποια κυριαρχία μεταξύ των κατοικίδιων σκυλιών. Για την ακρίβεια, πολλά από τα ξεχωριστά χαρακτηριστικά, που τα σκυλιά έχουν αποκτήσει μέσω εκτροφής στο πέρασμα τού χρόνου, τώρα αποτελούν μεγάλο μειονέκτημα στη μάχη για επιβίωση.
 
Ο σκύλος, που βρίσκεται στη μέση κατάσταση έχει τις καλύτερες πιθανότητες. Τελικά θα επιβιώσουν, κάποια απ” αυτά, αλλά δεν είναι ευχάριστο. Καθώς τα σκυλιά, που επιβίωσαν, αγωνίζονται να βρουν το νέο τους ρόλο στον κόσμο, κάποιοι άλλοι αρχίζουν επίσης να παρατηρούν την απουσία του ανθρώπου.
 
Τα πανταχού παρόντα μικρά ζώα, οι αρουραίοι και τα ποντίκια, που θα περίμενε κάποιος, ότι μπορούν να επιβιώσουν χωρίς εμάς, μας ξαφνιάζει, το πόσο εξαρτώνται από τα δικά μας σκουπίδια τροφής. Οι αρουραίοι και τα ποντίκια ονομάζονται ομοτράπεζα τρωκτικά. Αυτό σημαίνει, ότι κυριολεκτικά μοιράζονται το τραπέζι μας. Εξαρτώνται πολύ από τον άνθρωπο και δεν θα ωφεληθούν από την απουσία του.
 
Τις πρώτες εβδομάδες της απουσίας του ανθρώπινου ζώου, θα λεηλατήσουν τα ντουλάπια στα σπίτια και τα ράφια στα καταστήματα τροφίμων. Αφού φάνε τα αποθέματα τροφής, θα προσπαθήσουν να επιβιώσουν τρώγοντας πράγματα, όπως χαρτόνι, ύφασμα ή κόλλα. Όταν ο άνθρωπος χαθεί, πρέπει, να βγάλουν τίμια το ψωμί τους. Αυτό σημαίνει, να επιστρέψουν στην άγρια φύση και να ανταγωνιστούν για τους διαθέσιμους πόρους.
 
Τελικά, τα τρωκτικά θα εγκαταλείψουν τα σπίτια και τα κτίρια, κάτι, που τα κάνει εύκολο στόχο για τα αρπακτικά. Αν και τα τρωκτικά πιθανότατα θα επιβιώσουν στο μέλλον, οι αριθμοί τους θα μειωθούν κατά πολύ, χωρίς τις πόλεις του ανθρώπινου ζώου να τα τρέφει.
 
6 μήνες μετά το ανθρώπινο ζώο.
 
Μετά από έξη μήνες σε ένα κόσμο χωρίς ανθρώπους, οι αστικές περιοχές αρχίζουν ήδη να παρουσιάζουν όψεις άγριας φύσης. Τα αρπακτικά επέστρεψαν πολύ γρήγορα στις πόλεις. Τα περιορίζουμε δημιουργώντας μη ευνοϊκές συνθήκες για αυτά ή εσκεμμένα τα απομακρύνουμε και τα καταστρέφουμε.
 
Μικρότερα αρπακτικά, όπως τα κογιότ και οι αγριόγατες επιβίωναν πάντα στο περιθώριο των ανθρώπινων πληθυσμών. Αυτά εποικίζουν πρώτα τις εγκαταλειμμένες γειτονιές. Τα μεγαλύτερα σαρκοβόρα θα χρειαστεί να περιμένουν κι άλλο έως ότου το νέο περιβάλλον, μπορέσει να καλύψει τις ανάγκες τους, αλλά σύντομα θα κυνηγούν κι αυτά στα μέρη, όπου κάποτε ήταν οι κήποι σας και παρκάρατε το αυτοκίνητο σας.

1 χρόνο μετά το ανθρώπινο ζώο.
 
Έχει περάσει ένας χρόνος χωρίς ανθρώπους. Οι κωμοπόλεις και οι πόλεις είναι ακόμα αναγνωρίσιμες, αλλά η φύση αρχίζει να διεκδικεί ξανά το έδαφος, που πάντοτε της ανήκε.
 
Μια από τις πρώτες συνέπειες της απουσίας των ανθρώπων είναι, η αλλαγή υδατοστεγών επιφανειών, πάρκιν, δρόμων, σε μέρη, που θα ευνοούσαν και τελικά θα είχαν άφθονη βλάστηση. Όπου υπάρχει ηλιοφάνεια, θα υπάρξει ανάπτυξη φυτών. Σπόροι που θα χωθούν στις χαραμάδες, αρχίζουν να φυτρώνουν. Τα φυτά είναι υπέροχα από αυτή την άποψη. Μπορούν να καταστρέψουν τα πολύτιμα ανθρώπινα πράγματα, μέσα σε λίγα μόνο χρόνια.
 
Χωρίς κανέναν να απομακρύνει τα αγριόχορτα, όπως τα αγριοράδικα, οι κισσοί και τα βρύα, εισχωρούν σε κάθε ρωγμή τού οδοστρώματος. Καθώς τα χόρτα αυτά πεθαίνουν, τα απομεινάρια τους συνδυάζονται με τα βρύα και τις λειχήνες, που απλώνονται παντού και δημιουργούν ένα νέο στρώμα εδάφους. Αυτό το αμμώδες χώμα είναι φτωχό σε θρεπτικά συστατικά. Στην αρχή ευδοκιμούν φυτά, τα οποία μπορούν να απορροφήσουν άζωτο από τον αέρα, όπως το τριφύλλι. Οι πρώην περιποιημένες αυλές μετατρέπονται σε αγρούς, όπου ελάφια ψάχνουν την τροφή τους.
 
Η φύση αντεπιτίθεται. Για να τιθασευτεί η ορμή του ποταμιού στο φράγμα Hoover, χρειάστηκαν 21.000 άνθρωποι και πέντε χρόνια σκληρής δουλειάς, όμως, μόλις ένα χρόνο μετά τους ανθρώπους, οι 17 τεράστιες και φαινομενικά άφθαρτες γεννήτριές του, πρόκειται να νικηθούν από έναν οργανισμό σε μέγεθος ανθρώπινου νυχιού. Η λίμνη πάνω από το φράγμα είναι γεμάτη από ένα επιθετικό είδος οστρακόδερμου, του μυδιού Quagga. Αυτός ο κρυφός εισβολέας προέρχεται από την ανατολική Ευρώπη. Στη βόρεια Αμερική δεν έχει φυσικούς εχθρούς εκτός από τους ανθρώπους, που τον απομακρύνουν ξύνοντας τα πλέγματα και τους σωλήνες, όπου εγκαθίσταται.
 
Τα μύδια κολλούν στο εσωτερικό των σωλήνων και πολλαπλασιάζονται ταχύτατα. Εποικούν και αυξάνονται γρήγορα. Αναπτύσσονται σε στρώματα και τελικά μπλοκάρουν τελείως τη διάμετρο τού σωλήνα. Οι μικροί σωλήνες, που μεταφέρουν το νερό, που ψύχει τις γεννήτριες τού φράγματος Hoover, αποτελούν τέλειο περιβάλλον για αυτά τα πλάσματα. Χωρίς ανθρώπους να τα απομακρύνουν, μπορούν να εξαπλωθούν γρήγορα. Τα μύδια μπλοκάρουν τις σωλήνες, που μεταφέρουν κρύο νερό και οι γεννήτριες δεν θα μπορούν πλέον να ψυχθούν. Θα ενεργοποιηθεί ο συναγερμός υψηλής θερμοκρασίας και το σύστημα θα κλείσει αυτόματα τη γεννήτρια. Αυτό θα συμβεί σε όλες τις γεννήτριες τού φράγματος και τελικά όλο το εργοστάσιο θα τεθεί εκτός λειτουργίας.
 
Στο Las Vegas οι τελευταίες αναλαμπές τεχνητού φωτισμού στη Γη παραδίδουν τη νύχτα στην αρχέγονη σκοτεινιά της. Με τις γεννήτριες εκτός λειτουργίας δεν περνά πλέον καθόλου νερό από το φράγμα Hoover. Ο ποταμός Colorado αρχίζει να ξεραίνεται. Στην άλλη πλευρά τού φράγματος, το νερό δεν έχει που να πάει και η στάθμη της λίμνης αρχίζει να ανεβαίνει. Το νερό μαζεύεται στη λίμνη και τελικά ξεχειλίζει στα πλάγια τού φράγματος.
 
Εκτός ελέγχου τα ισχυρότερα στοιχεία της φύσης επανακτούν την κυριαρχία τους επάνω στη Γη. Οι μεγάλες πυρκαγιές που προκαλούνται από τις αστραπές και που κάποτε οι άνθρωποι τις πολεμούσαν, τώρα μαίνονται ανεξέλεγκτες. Πόλεις και γειτονιές γεμάτες εγκαταλειμμένα κτίρια, άγρια χόρτα και σκουπίδια, γίνονται πρώτης τάξης καύσιμο για τις φλόγες. Το Chicago καίγεται. Τα επιβλητικά ξύλινα βικτωριανά κτίρια τού San Francisco χρησιμεύουν πλέον μόνο για προσάναμμα.
 
Καθώς τα κτίρια καίγονται, η απανθρακωμένη ξυλεία απελευθερώνει στο έδαφος θρεπτικά συστατικά παρέχοντας το επόμενο κύμα βλάστησης στο άζωτο, που είναι απαραίτητο για την ανάπτυξή τους.
 
5 χρόνια μετά το ανθρώπινο ζώο.
 
Πέντε χρόνια μετά τον άνθρωπο, η επέλαση της φύσης δεν γνωρίζει όρια. Οι πύλες τού ανακτόρου του Βuckingham στο Λονδίνο παραβιάζονται εύκολα από αναρριχητικά φυτά και βρύα. Στη Μόσχα, η Κόκκινη Πλατεία γίνεται πολύ πράσινη. Ρεαλιστικά, η φύση διεκδικεί τη Γη πολύ γρήγορα. Η κυριαρχία του ανθρώπινου ζώου επί της φύσης υπήρξε ανέκαθεν μια ψευδαίσθηση.
 
Τώρα, χωρίς τις στρατιές των κηπουρών και των συντηρητών, οι σύγχρονες πόλεις είναι στο έλεος της εκδίκησης της φύσης. Στο Central Park της Νέας Υόρκης, οι μεγάλες πρασιές αφρόντιστες πλέον, είναι γεμάτες δενδρύλλια. Η πενταετής απουσία των ανθρώπων έχει κάνει το πάρκο να θυμίζει δάσος. Τα ζώα και τα φυτά, που ζουν εκεί, θα πολλαπλασιαστούν και αρχίζουν να εξαπλώνονται στην πόλη.
 
Ακριβώς το ίδιο συμβαίνει και στην Washington. Αν μπορέσουν να βγουν τα άγρια ζώα των ζωολογικών κήπων από τα κλουβιά τους, η κατάσταση θα αλλάξει δραματικά, γιατί θα υπάρχουν λιοντάρια, τίγρεις, που είναι απόλυτα ικανά και σε θέση να επιβιώσουν μετά τον άνθρωπο.
 
20 χρόνια μετά το ανθρώπινο ζώο.
 
Έχουν περάσει είκοσι χρόνια ζωής χωρίς ανθρώπους. Χωρίς ανθρώπους να περνούν φρέσκια μπογιά και να κλείνουν τις χαραμάδες, ακόμα και τα τσιμεντένια κτίρια αρχίζουν ήδη να καταρρέουν. Η έλλειψη συντήρησης μετατρέπει τις πόλεις σε απόκοσμες πόλεις – φαντάσματα. Τα ζώα, που απέφευγαν τα κέντρα, όπου κατοικούσαν οι άνθρωποι, επιστρέφουν για να φτιάξουν τα νέα τους σπίτια ανάμεσα στους τοίχους, που αποσυντίθενται. Το ξέρουμε, γιατί υπάρχει κάποιο μέρος στον κόσμο, όπου αυτό έχει ήδη συμβεί.
 
Πρόκειται για το Prypiat στην Ουκρανία. Κάποτε, ήταν η πιο σύγχρονη πόλη της πρώην Σοβιετικής Ένωσης. Εδώ και +είκοσι χρόνια, η πόλη είναι εγκαταλειμμένη. Μας δίνει μια εικόνα του τι θα συμβεί αν απομακρύνονταν οι άνθρωποι από ένα μέρος με τσιμέντο. Όταν το Prypiat εκκενώθηκε μετά την πυρηνική καταστροφή του Τσέρνομπιλ, μέσα σε μια νύκτα μετατράπηκε από μια πόλη 50.000 ατόμων σε μια πόλη φάντασμα.
 
Η βλάστηση δημιουργεί ρωγμές στους τοίχους, καθώς σκαρφαλώνει στα κτίρια. Ένα λούνα πάρκ, που είχε προγραμματιστεί να ανοίξει τέσσερις ημέρες μετά την ημερομηνία του ατυχήματος, παραμένει αχρησιμοποίητο. Η ρόδα, αντί να μαζεύει κόσμο, αφου δεν συντηρείται, μαζεύει σκουριά. Τα αυτοκινητάκια σαπίζουν ακίνητα. Το Prypiat μας έχει δώσει μια εκπληκτική και σπάνια ευκαιρία να δούμε τι συμβαίνει σε μια πόλη κτισμένη από ανθρώπους, όταν οι άνθρωποι εξαφανίζονται. Είκοσι χρόνια μετά οι δυνάμεις της φύσης έχουν καταστρέψει τα κτίρια.
 
Ούτε το σοβιετικό σκυρόδεμα δεν μπορεί να αντιμετωπίσει τους παγωμένους Ουκρανικούς χειμώνες. Καθώς η θερμοκρασία πέφτει κάτω από το μηδέν, το νερό, που έχει μαζευτεί στις ρωγμές διογκώνεται και ασκεί πίεση, που σκίζει το σκυρόδεμα. Η βλάστηση αναπτύσσεται ανεξέλεγκτα. Οι ρίζες απλώνονται ανάμεσα στα θεμέλια και τις σκάλες, απορροφούν την υγρασία, που τους επιτρέπει να απλώνονται και να αναπτύσσονται. Με το πέρασμα τού χρόνου σπρώχνουν σιγά-σιγά το σκυρόδεμα σα μικροί υδραυλικοί γρύλοι.
 
Μετά το ατύχημα, οι επιστήμονες ανέμεναν τα χειρότερα για την άγρια φύση της περιοχής. Τα περισσότερα δέντρα σε έκταση 4 τετρ. χιλ. γύρω από το πυρηνικό εργοστάσιο πέθαναν από την ακτινοβολία. Πέθαναν και πολλά ζώα, αλλά το απίστευτο είναι, ότι η απουσία των ανθρώπων για είκοσι χρόνια κάλυψε την αρχική ζημιά, που προκλήθηκε από τον πυρηνικό εφιάλτη. Η όλη υπόθεση έχει μια ενθαρρυντική πλευρά. Η ζωή είναι πολύ ανθεκτικότερη απ” ό,τι πιστεύαμε. Αν ο άνθρωπος εξαφανιστεί, η ζωή στην Γη, θα συνεχίσει να ευημερεί.
 
25 χρόνια μετά το ανθρώπινο ζώο.
 
Έχουν περάσει 25 χρόνια χωρίς ανθρώπους. Στην εξοχή, η φύση αρχίζει να σβήνει κάθε στοιχείο της ύπαρξης των ανθρώπων. Στα προάστια, αγέλες από άγρια σκυλιά περιπλανώνται στις υπό αποσύνθεση γειτονιές ψάχνοντας το επόμενο γεύμα τους. Σε κάποιες από τις μεγαλουπόλεις τού κόσμου γίνεται όλο και δυσκολότερο να βρει κάποιος στέρεο έδαφος.
 
Την εποχή των ανθρώπων, το Λονδίνο προστατευόταν από τις παλίρροιες με δέκα κινητές πύλες από χάλυβα, που υψώνονταν κατά τη διάρκεια καταιγίδων, για να αποκόψουν τον ποταμό Τάμεση από τη Βόρεια Θάλασσα. Χωρίς ανθρώπους να ενεργοποιούν το φράγμα, το Λονδίνο είναι ανυπεράσπιστο. Το Άμστερνταμ, μια ακόμα πόλη, που βρίσκεται χαμηλότερα από τη στάθμη της θάλασσας, έχει την ίδια μοίρα.
 
Σε έναν ουρανοξύστη της Νέας Υόρκης κάποια παράθυρα έχουν ήδη ραγίσει και πέσει από τα πλαίσιά τους. Πολλά περισσότερα είναι στα όρια της καταστροφής. Μετά από 25 χρόνια έκθεσης σε υγρασία και ζέστη χωρίς συντήρηση, οι υπό κανονικές συνθήκες εύκαμπτες μονώσεις των παραθύρων έχουν σκληρύνει αφήνοντας το κρύσταλλο να ακουμπά στο πλαίσιο. Καθώς το μεταλλικό πλαίσιο διαστέλλεται και συστέλλεται με τις αλλαγές της θερμοκρασίας, προκαλεί πιέσεις στο γυαλί, το οποίο σπάει και πέφτει στο πεζοδρόμια.
 
Μέσα από τις τρύπες που χάσκουν, το κτίριο γεμίζει με πράγματα, που παρέσυρε ο αέρας. Ξεσπάει μια καλοκαιρινή καταιγίδα. Στην κορυφή τού κτιρίου, το χάλκινο αλεξικέραυνο, που κάποτε προστάτευε χιλιάδες εργαζόμενους στα γραφεία, έχει πλέον διαβρωθεί και είναι άχρηστο. Ένας κεραυνός μετατρέπει τον ουρανοξύστη σε πύρινο εφιάλτη. Το άδειο κτίριο είναι το τέλειο σπίτι για κάποιους αναπάντεχους επιζώντες. Αν και τα περιστέρια κάποτε βασίζονταν στην ελεημοσύνη των ανθρώπων, τα έχουν καταφέρει μια χαρά σ” αυτά τα 25 χρόνια, που ζουν χωρίς τον άνθρωπο.
 
Όπως συμβαίνει με τα περιστέρια, η εξαφάνιση των ανθρώπων ανάγκασε και τις κατσαρίδες να αλλάξουν συνήθειες. Αφού φάνε τα όσα αφήσει πίσω του το ανθρώπινο ζώο, όταν εξαφανιστεί, θα το θρηνήσουν. Θα λυπηθούν. Αλλά το πένθος δεν θα κρατήσει για πολύ. Αν και οι κατσαρίδες ευημερούσαν τρώγοντας τα αποφάγια του, μπορούν επίσης να φάνε βιβλιοδεσίες, χαρτόνια κι οποιαδήποτε σαπισμένη οργανική ύλη, όπως νεκρά φύλλα και ρίζες. Αν και το φαγητό δεν αποτελεί πρόβλημα, οι κατσαρίδες χρειάζονται ζέστη, το είδος της τεχνητής ζέστης, που τους παρείχαν, οι πόλεις. Οι κατσαρίδες αρχικά ήταν τροπικό είδος και κάποιοι ειδικοί λένε, ότι δεν μπορούν να επιβιώσουν το χειμώνα σε ψυχρότερες πόλεις, αλλά είναι δύσκολο να στοιχηματίσεις ενάντια σε ένα πλάσμα, που έρπει κι έχει δει την εμφάνιση και την εξαφάνιση των δεινοσαύρων.
 
Ο πρώτος χειμώνας μετά τους ανθρώπους έφερε το θάνατο κάποιων κατσαρίδων, αλλά οι περισσότερες μετακινήθηκαν κάτω από το έδαφος αναζητώντας ζεστασιά μέχρι να επανέλθουν ηπιότερες θερμοκρασίες. Σε ένα εγκαταλειμμένο κέντρο πόλης χωρίς εντομοκτόνα, που έχει γεμίσει βλάστηση και με ανερχόμενο υδροφόρο ορίζοντα, αυτή η πρώην μάστιγα, της νιρβάνας των ανθρώπων, απολαμβάνει πλέον μια χρυσή εποχή.
 
Οι κατσαρίδες αποτελούσαν απλή ενόχληση για τον άνθρωπο, αλλά οι λύκοι έφερναν τον τρόμο. Οι άνθρωποι τους κυνηγούσαν ανελέητα. Όταν οι πρώτοι ευρωπαίοι άποικοι έφτασαν στις σημερινές Η.Π.Α. πιστεύουμε, ότι στην ύπαιθρο υπήρχαν σχεδόν μισό εκατομμύριο λύκοι. Ως τον 20ό αιώνα, αυτά τα αρπακτικά είχαν σχεδόν εξαφανιστεί σε όλες τις Η.Π.Α. εκτός από την Αλάσκα. Τώρα, χωρίς ανθρώπους να τους πολεμούν οι λύκοι εξαπλασιάζονται κάθε χρόνο. Μέσα σε 25 χρόνια από την εξαφάνισή του, μπορούν να υπάρχουν ξανά μισό εκατομμύριο λύκοι στην ύπαιθρο των Η.Π.Α. Φτάνουν ως το Manhattan ή το Chicago. Μόλις φτάσουν εκεί τα ελάφια, οι λύκοι θα τα ακολουθήσουν, αφού ακολουθούν την τροφή τους.
 
40 χρόνια μετά το ανθρώπινο ζώο.
 
Ενώ οι πόλεις από ατσάλι και τσιμέντο στέκονται ακόμα στο ύψος τους, τα προάστια δέχονται επίθεση. Σχεδόν το 90% των σπιτιών στις Η.Π.Α. έχουν ξύλινο σκελετό. Κάποια από αυτά κάηκαν. Άλλα καταβροχθίζονται. Χωρίς μπογιά και συντηρητικά η ξυλεία των σπιτιών είναι απροστάτευτη απέναντι στους τερμίτες. Οι τερμίτες τρέφονται με κυτταρίνη, τη βασική ουσία, από την οποία αποτελείται το ξύλο. Η όρεξή τους είναι ανελέητη. Κάποιες αποικίες μπορούν να φάνε μέχρι και 450 κιλά ξύλο ανά έτος.
 
Στην καταστροφική τους προέλαση οι τερμίτες δεν δουλεύουν μόνοι. Η γνωστή μας σήψη θα προκύψει, όταν το ξύλο εκτεθεί στον καιρό. Αυτή η σήψη είναι πιο περίπλοκη διαδικασία. Το ξύλο δέχεται επίθεση από μικρόβια, που απελευθερώνουν διοξείδιο τού άνθρακα και μεθάνιο. Όταν οι άνθρωποι φύγουν, μέσα σε λίγες δεκαετίες τα περισσότερα κτίσματα με ξύλο, άρχιζουν να σαπίζουν.
 
Τα κτίρια, που είναι εξ ολοκλήρου φτιαγμένα από πέτρα ή τούβλο θα αντέξουν πολύ περισσότερο απ΄ο,τιδήποτε είναι φτιαγμένο από ξύλο. Αλλά κι αυτά θα καταρρεύσουν λόγω χημικής και φυσικής φθοράς. Τελικά, οι τοίχοι θα πέσουν και δε θα μείνει τίποτα. Τώρα, η φύση θα δράσει γρήγορα και θα καταπιεί αυτά τα ερείπια. Το πόσο γρήγορα θα καταρρεύσουν εξαρτάται από το περιβάλλον, όπου βρίσκονται.
 
Με τις κατάλληλες συνθήκες και με συντήρηση από τον άνθρωπο, οι πέτρινες κατασκευές μπορεί ν’αντέξουν για χιλιάδες χρόνια. Σε κάποια μέρη της Ευρώπης χρησιμοποιούνται ακόμα κάποια αρχαία ρωμαϊκά υδραγωγεία, αλλά χωρίς συντήρηση η πέτρα γίνεται, το θύμα ενός εξαιρετικά αθέατου εχθρού.
 
Από τους μεγάλους εχθρούς τής πέτρας είναι τα άλατα. Οι άνθρωποι παρατήρησαν πριν χιλιάδες χρόνια, τη φθορά, που προκαλούσαν τα άλατα στις πυραμίδες. Υπάρχουν πολλοί τρόποι, για να εισχωρήσουν τα άλατα σε πέτρινα κτίρια και μνημεία. Από μολυσμένο αέρα, θαλασσινό νερό, ακόμα κι από κουτσουλιές πουλιών.
 
Τα άλατα διαλύονται στο νερό και καθώς το νερό εξατμίζεται, αναδύεται μέσα από τα πορώδη υλικά, τούβλα, πέτρα, σκυρόδεμα. Τα άλατα αθροίζονται στους πόρους της πέτρας, μέχρι που φτάνουν στο τοίχωμα και σχίζουν τις πέτρες. Πολλά αρχαία μνημεία έχουν επιβιώσει μόνο χάρη στη συντήρησή τους από τον άνθρωπο στο πέρασμα των αιώνων. Αν βλέπαμε με μικροσκόπιο μέσα στις πυραμίδες, θα βλέπαμε τα άλατα να αποσυνθέτουν την πέτρα. Αν και δεν είναι άτρωτες στη διάβρωση, οι πυραμίδες έχουν επιβιώσει χάρη στον όγκο τους και στο ζεστό, ξηρό περιβάλλον της ερήμου.
 
Οι μεγαλύτερες κατασκευές από τσιμέντο, όπως το φράγμα Hoover, θα αντέξουν αρκετά. Το Hoover έχει τόσο μεγάλο πάχος, που εβδομήντα χρόνια μετά την κατασκευή του, το τσιμέντο στο βάθος ακόμα έπηζε. Μα από τα δεκαπέντε ψηλότερα φράγματα των Η.Π.Α. μόνο τα δέκα είναι από τσιμέντο. Τα άλλα είναι από συμπιεσμένη πέτρα ή χώμα, όπως το φράγμα Trinity στη βόρεια Καλιφόρνια.
 
Αν υπήρχαν άνθρωποι, κάποια διαρροή στο φράγμα, θα επισκευαζόταν αμέσως, αλλά αυτές οι μέρες έχουν περάσει προ πολλού. Κάποια χωμάτινα φράγματα είναι κυριολεκτικά τεράστια. Αν καταρρεύσουν, όπως αναμένεται με τον καιρό, ο όγκος τού νερού, που θα πλημμυρίσει την κοιλάδα, έχει τεράστια δύναμη και παρασύρει τα πάντα.
 
50 χρόνια μετά το ανθρώπινο ζώο.
 
Τα αποτελέσματα της εγκατάλειψης αρχίζουν να φαίνονται ακόμα και στις καλύτερα σχεδιασμένες ανθρώπινες κατασκευές. Οι ανθρώπινες κατασκευές περιέχουν ήδη στους σπόρους της καταστροφής. Αυτό ισχύει και για γέφυρες και για κτίρια.
 
Η γέφυρα τού Μπρούκλιν είναι από τις πιο διάσημες τού κόσμου εδώ και 130 χρόνια. Οι γέφυρες ζουν τόσο πολύ, γιατί οι μηχανικοί τις φροντίζουν. Τις επιθεωρούν τακτικά, τις συντηρούν, τις βάφουν, αντικαθιστούν τα συρματόσχοινα εκεί που χρειάζεται. Χωρίς ανθρώπους η κατάρρευση θα επιταχυνθεί δραματικά. Τα πιο ευάλωτα μέρη μιας κρεμαστής γέφυρας είναι τα κάθετα κρεμαστά συρματόσχοινα από χάλυβα. Όσο γερά κι αν είναι αυτά τα συρματόσχοινα έχουν ένα θανάσιμο ελάττωμα: το υλικό, από το οποίο είναι φτιαγμένα.
 
Το ατσάλι είναι ορυκτό. Αποτελείται κυρίως από σίδηρο (95-98%). Εκτεθειμένο στην υγρασία τού περιβάλλοντος το σίδηρο αρχίζει να αποσυντίθεται στα συστατικά, από τα οποία προέρχεται. Θα επιστρέψει στον τόπο προέλευσής του. Προήλθε από τη γη με μορφή κάποιου οξειδίου τού σιδήρου κι εκεί θα επιστρέψει. Αυτή είναι η διαδικασία, που μας είναι γνωστή ως διάβρωση και τη βλέπουμε στα μέρη, όπου ο χάλυβας εκτίθεται σε υγρασία.
 
Ο εχθρός τού ατσαλιού είναι η διάβρωση. Το πρόβλημα είναι να κρατήσουμε μακριά το νερό. Μέρος της διαδικασίας είναι η συντήρηση. Αν δεν συντηρούνται, διαβρώνονται. Η γέφυρα τού Μπρούκλιν ολοκληρώθηκε το 1883 και η κατασκευή της κόστισε 15 εκατ. δολάρια. Κατά τις δυο τελευταίες δεκαετίες έχουν ξοδευτεί 3 δις δολάρια για τη συντήρηση αυτής και των άλλων γεφυρών τού ποταμού East.
 
Στην άλλη άκρη των Η.Π.Α. στο San Francisco, η γέφυρα Golden Gate, προστατευόταν από μια άγρυπνη ομάδα 17 μεταλλουργών και 38 βαφέων. Τι κάνουν όλη την ώρα; Βάφουν συνεχώς τη γέφυρα. Τι θα συμβεί αν σταματήσουν; Τα συρματόσχοινα θα σκουριάσουν, η μπογιά θα ξεφτίσει. Τα σύρματα θα σπάσουν. Κάποια στιγμή, η γέφυρα θα πέσει.
 
75 χρόνια μετά το ανθρώπινο ζώο.
 
Η πλειοψηφία των 600 εκατ. αυτοκινήτων, που κάποτε ταξίδευαν στους δρόμους του κόσμου, είναι πλέον σκουριασμένα απομεινάρια τού ανθρώπινου παρελθόντος. Τα αυτοκίνητα θα συμπεριφερθούν ανάλογα με το περιβάλλον. Αυτά στην έρημο έρημο τής Καλιφόρνιας θα αντέξουν για πολύ καιρό. Ένα αυτοκίνητο στη Σκωτία, θα έχει άλλη μοίρα. Αυτοκίνητα σε παραθαλάσσιο μέρος με αλάτι στην ατμόσφαιρα δεν θα αντέξουν πάνω από 20 έως 30 χρόνια.
 
Τα λάστιχα ξεφουσκώνουν σε λίγα χρόνια αν και το ελαστικό και τα συνθετικά υλικά, από τα οποία αποτελούνται, θα παραμείνουν ακέραια για αιώνες. Η βαφή υποχωρεί γρήγορα και μόλις ξεφλουδίσει, η σκουριά διαβρώνει το αμάξωμα με ρυθμούς 0,12 χιλ. το χρόνο.
 
100 χρόνια μετά το ανθρώπινο ζώο.
 
Η γέφυρα του Μπρούκλιν, που έστεκε πάνω από 125 χρόνια την εποχή των ανθρώπων, δεν μπορεί να επιβιώσει ούτε 100 χρόνια χωρίς αυτούς. Καθώς τα συρματόσχοινα υποχωρούν, το κατάστρωμα και οι κουπαστές αρχίζουν να περιδινούνται και να ταλαντώνονται. Το κατάστρωμα αποκολλάται και ο δρόμος πέφτει στον ποταμό East.
 
Μια κρεμαστή γέφυρα, όπως η Golden Gate, μπορεί να επιβιώσει από την αποδυνάμωση ενός κάθετου συρματόσχοινου, όταν όμως αρχίσουν να υποχωρούν δύο ή τρία από αυτά, ολόκληρη η γέφυρα κινδυνεύει. Το πλεκτό ατσάλι πέφτει στο νερό από κάτω.
 
Αν κάποιες από τις μεγαλύτερες κατασκευές μας έχουν ήδη καταστραφεί μετά από εκατό χρόνια, έχουμε την ελπίδα ο πολιτισμός του τσιμέντου, να αφήσει πίσω του ένα μόνιμο σημάδι, αφού θα έχουμε φύγει; Τι θα απομείνει από τις καταγραφές της ιστορίας και του πολιτισμού του ανθρώπινου ζώου εκατό χρόνια μετά την εξαφάνιση του; Τα χρηματοκιβώτια περιέχουν το πιό πολύτιμο υλικό του. Οι μεγαλύτεροι εχθροί τους είναι η θερμοκρασία κι η υγρασία. Όσο αποθηκεύονται στις ελεγχόμενες αυτές συνθήκες, θα διατηρηθούν για μεγάλο χρονικό διάστημα.
 
Αν αποθηκευτούν υπό ιδανικές συνθήκες το χαρτί και το φιλμ έχουν προσδόκιμο ζωής 200 ή 300 χρόνων. Αν όμως εκτεθούν στα σκληρά στοιχεία ενός ανεξέλεγκτου περιβάλλοντος, ο μέσος χρόνος ζωής τους μειώνεται τουλάχιστον στο μισό. Η ακετυλοκυτταρίνη, το πιο συνηθισμένο υλικό, που χρησιμοποιήθηκε για φιλμ και φωτογραφίες κατά τον 20ο αιώνα, αρχίζει να φουσκώνει και να παραμορφώνεται. Όλη αυτή η καταγραφή του τσιμεντένιου πολιτισμού και της ιστορίας από την απόβαση της Νορμανδίας ως τα χολιγουντιανά φιλμ, ακόμα κι οι αγαπημένες οικογενειακές ταινίες και φωτογραφίες, δεν θα αντέξουν πάνω από έναν αιώνα χωρίς τη φροντίδα των ανθρώπων.
 
Στις βιβλιοθήκες, τις μεγάλες αποθήκες της συλλογικής ανθρώπινης γνώσης, η καταστροφή έρχεται από μικροσκοπικούς εισβολείς. Αν και δεν τα βλέπουμε, σπόρια μούχλας υπάρχουν σε όλες τις επιφάνειες γύρω μας. Σε κατάσταση αδράνειας αφήνουν το χρόνο να περνά περιμένοντας τις κατάλληλες συνθήκες για να χτυπήσουν. Τα υψηλά ποσοστά υγρασίας δημιουργούν τις σωστές συνθήκες.
 
Οι πάπυροι της Νεκράς Θάλασσας επιβίωσαν για 2.000 χρόνια σε σπηλιές στην έρημο της Ιουδαίας. Η μακροβιότητα τους οφείλεται στο ξηρό κλίμα και στην έλλειψη του καταστροφικού ηλιακού φωτός, αλλά αυτές είναι σπάνιες εξαιρέσεις. Ακόμα και τα ψηφιακά μέσα δεν θα αντέξουν για πάντα. Οι εκτιμήσεις για το χρόνο ζωής των cd και των dvd κυμαίνονται από λίγες δεκαετίες σε λίγους αιώνες υπό ιδανικές συνθήκες.
 
Γνωρίζουμε για τους αρχαίους αιγύπτιους, γιατί άφησαν μνημεία χαραγμένα σε πέτρα. Η δική μας καταγραφή γνώσης, πληροφορίας, ιστορίας, προόδου είναι σε υπολογιστές, σε cd ή σε τυπωμένο χαρτί. Είναι υλικά, που σε λίγα χρόνια εκφυλίζονται και καταστρέφονται. Δεν αντέχουν χιλιάδες χρόνια, όπως όσα άφησαν οι αιγύπτιοι. Είναι τραγική ειρωνεία, το ότι παρά την υποτιθέμενη και πολυχαϊδεμένη πρόοδό του το ανθρώπινο ζώο, δεν έχει κάτι τόσο ανθεκτικό όσο οι πήλινες πλάκες ή τα πέτρινα εργαλεία.
 
150 χρόνια μετά το ανθρώπινο ζώο.
 
Τα μετρό, που άρχισαν να πλημμυρίζουν μέσα στις πρώτες μέρες μετά τον άνθρωπο, είναι πλέον υπόγεια ποτάμια. Οι δοκοί και οι αψίδες, που συγκρατούν τις οροφές των σηράγγων, είναι στα πρόθυρα της κατάρρευσης. Με τον καιρό, οι σήραγγες πλημμυρίζουν από νερό, οι κολόνες, που στηρίζουν τους θόλους τους, αλλά σε ορισμένες περιπτώσεις και τους δρόμους από πάνω, θα διαβρωθούν και θα αρχίσει η κατάρρευση.
 
Πάνω από το έδαφος, η ζωή στην πόλη βρίθει και πάλι. Αναρριχητικά φυτά έχουν αναπτυχθεί πάνω στους εγκαταλειμμένους ουρανοξύστες και προσαρμόζονται, ώστε να τρέφονται από το νερό της βροχής, που λιμνάζει στις ρωγμές και τα περβάζια. Τα αναρριχητικά αναπτύσσονται κι έχουν μικρά κλαδιά. Αναπτύσσονται έτσι, κάθετα οικοσυστήματα με έντομα, ποντίκια, φίδια και κάθε είδους πλάσματα. Εκεί φωλιάζουν τώρα πουλιά και αρπακτικά, που τα κυνηγούν.
 
Καθώς τα έντομα κι άλλα μικρά ζώα εγκαθίστανται σ΄αυτά τα κάθετα οικοσυστήματα, οι γάτες κάνουν την εμφάνισή τους. Αμέσως μετά την εξαφάνιση των ανθρώπων, τα αιλουροειδή αντικατέστησαν την τροφή, που τους παρείχαν οι άνθρωποι, με ποντίκια του αγρού και μικρά πουλιά. Το κυνήγι εκεί έξω ήταν δύσκολη δουλειά, αλλά εδώ πάνω βρίσκουν εύκολα τη λεία τους. Τώρα, ζουν όλη τους τη ζωή ψηλά, πάνω από την πόλη βρίσκοντας ό,τι χρειάζεται για να επιβιώσουν χωρίς να χρειάζεται να πατούν ποτέ στο έδαφος. Είναι οι βασιλιάδες μιας νέας τροφικής αλυσίδας σε μεγάλα ύψη με θέα εκατομμυρίων δολαρίων σε ένα αλλόκοτα αλλαγμένο τοπίο της πόλης.
 
Εν τω μεταξύ, οι σκύλοι έχουν επιστρέψει σε συμπεριφορές των προγόνων τους. Κάποιοι έχουν αναμιχθεί με λύκους και πλέον περιφέρονται σε αγέλες, για να μπορούν να σκοτώνουν μεγαλύτερα θηράματα. Τα σκυλιά μας, φαίνονται ήρεμα μέσα στο σαλόνι μας, αλλά έχουν το δολοφονικό κυνηγετικό ένστικτο, για να επιβιώσουν. Κάνουν πλέον ό,τι χρειάζεται, για να κυνηγήσουν και να ζήσουν.
 
150 χρόνια μετά τον άνθρωπο, οι ωκεανοί σφύζουν από ζωή. Τα θαλάσσια είδη έχουν καλωσορίσει την εξαφάνιση του ανθρώπινου ζώου. Πάντα φερόμασταν στους ωκεανούς με παράδοξο τρόπο. Τους αντιμετωπίζαμε ταυτόχρονα ως πηγή τροφής και ως τουαλέτα. Με το χρόνο, η ικανότητά του ζώου, για καταστροφή όλο και μεγάλωνε. Χωρίς ανθρώπινα ζώα να ψαρεύουν και να μολύνουν τη θάλασσα, ο δρόμος έχει ανοίξει γι΄αυτή την εκπληκτική ανάκαμψη.
 
200 χρόνια μετά το ανθρώπινο ζώο.
 
Από τη Νέα Υόρκη στο Chicago, το Seattle και το Παρίσι τα σιδερένια και ατσάλινα ορόσημα, είναι στα πρόθυρα της κατάρρευσης. Αν και άντεξε περισσότερο από τις κρεμαστές γέφυρες, ο πύργος του Άιφελ δεν είναι άτρωτος. Την εποχή των ανθρώπων, η σιδερένια υπερκατασκευή έπρεπε να βάφεται κάθε επτά χρόνια, για να προστατεύεται από τη διάβρωση.
 
Όταν εξαφανίστηκαν οι άνθρωποι, το επίπεδο της θάλασσας είχε αρχίσει ήδη να ανεβαίνει. Στο Manhattan, με το πέρασμα των αιώνων, το υγρό έδαφος γύρω από τα θεμέλια τού κτιρίου Empire State, έχει επιτρέψει στο κτίριο να γείρει. Όταν ένα κτίριο παρεκκλίνει από τον κάθετο άξονά του, η βαρύτητα αυξάνει τις πιέσεις στη βάση του. Δύσκολα θα δούμε ουρανοξύστη να πέφτει σαν δέντρο στο δάσος. Μα, όταν αρχίσει να γέρνει, η βαρύτητα κάνει το κτίριο να καταρρεύσει στην ίδια του τη βάση.
 
500 χρόνια μετά το ανθρώπινο ζώο.
 
Τα πρώτα 500 χρόνια μετά τον άνθρωπο υπήρξαν μια εποχή αποσύνθεσης και καταστροφής. Οι κατασκευές του από τσιμέντο άντεξαν περισσότερο από όλα. Οι αρχαίοι εφηύραν την πρώτη μορφή τσιμέντου και κάποιες κατασκευές τους παρέμειναν ακέραιες για πάνω από 2.000 χρόνια. Αλλά το σύγχρονο τσιμέντο δεν είναι εξ ίσου ανθεκτικό, άλλωστε δεν είναι το ίδιο. Έχει μεγαλύτερη περιεκτικότητα νερού, τοποθετείται πιο χαλαρά κι αυτό οδηγεί στη δημιουργία περισσότερων θυλάκων αέρα και ρωγμών.
 
Οι σύγχρονες κατασκευές από μπετόν έχουν άλλο ένα μοιραίο ελάττωμα. Κάτω από την επιφάνεια των κτιρίων από σκυρόδεμα υπάρχει ένα πλέγμα από ράβδους χάλυβα. Το τσιμέντο τις διατηρεί σε αλκαλικό περιβάλλον. Όταν η αλκαλικότητα αλλοιωθεί με το χρόνο, τότε ο χάλυβας αρχίζει να διαβρώνεται.
 
Καθώς οι χαλύβδινοι ράβδοι οπλισμού σκουριάζουν, ο όγκος τους τριπλασιάζεται πιέζοντας προς τα έξω και το σκυρόδεμα θρυμματίζεται. Μιλώντας γενικά, σε 50 χρόνια θα εμφανιστούν ρωγμές. Σε 100 χρόνια το τσιμέντο θα ξεφλουδίζει. Σε 500 χρόνια, τα κτίρια από σκυρόδεμα δεν θα υπάρχουν. Όλοι ξέρουμε, ότι τα σώματά του ανθρώπινου ζώου, θα διαλυθούν κάποτε, το ίδιο και κάθε δημιούργημα του, όταν δεν θα υπάρχει για να το συντηρεί.

1000 χρόνια μετά το ανθρώπινο ζώο.
 
Πριν από 1.000 χρόνια, στον πλανήτη Γη ζούσαν 6,5 δις άνθρωποι. Κατά τις αρχές του 20ού αιώνα, πάνω από τους μισούς από αυτούς ζούσαν σε πόλεις. Τώρα, αυτές οι πόλεις δεν αναγνωρίζονται. Υπάρχουν ελάχιστα ίχνη από κτίρια. Ελάχιστα ίχνη ανθρώπινης δραστηριότητας. Αυτό, που βλέπουμε, είναι μια ζούγκλα από φυτά και ζώα.
 
Όλα μετέφεραν τα νερά της βροχής στη θάλασσα. Τι γίνεται σήμερα; Η βροχή πέφτει, το χιόνι λειώνει, αλλά κυλά στους δρόμους και καταλήγει στις αποχετεύσεις. Χωρίς ανθρώπους κανείς δενσυντηρεί τους δρόμους. Θα αρχίσουν να διαλύονται. Τα δέντρα επιστρέψουν, η βλάστηση επιστρέψει. Στο τέλος, ο κύκλος τού νερού θα αποκατασταθεί.
 
Υπήρχαν πάνω από 40 ρυάκια στο νησί τού Manhattan. Εκεί, που είναι σήμερα το διοικητικό κέντρο της Νέας Υόρκης με τα γνωστά από την τηλεόραση δικαστήρια, στην πλατεία Folley, πριν 400 χρόνια, ήταν η λίμνη Collect. Εκεί υπήρχε κι ένα ποταμάκι, που κατέληγε στον ποταμό Hanston. Ένα άλλο κατέληγε στον ποταμό East. Ήταν μια όμορφη λίμνη περικυκλωμένη από λόφους.
 
Τί θα γινόταν αν χάνονταν όλοι οι άνθρωποι; Τα κτίρια θα κατέρρεαν. Το έδαφος θα αναδιαμορφωνόταν. Θα άρχιζαν να φυτρώνουν δέντρα. Τα κτίρια θα γίνονταν οι νέοι λόφοι, το νέο αμφιθεατρικό τοπίο. Η φύση θα ανέκαμπτε και θα ξανάκανε το μέρος πράσινο, όπως πρέπει να είναι η Γη. Η πόλη της Νέας Υόρκης, όπως κι ο υπόλοιπος πλανήτης, έχει αλλάξει δραστικά. Οι άλλοτε θορυβώδεις πόλεις έχουν σιωπήσει από την βίαιη επίθεση της φύσης.
 
10.000 χρόνια μετά το ανθρώπινο ζώο.
 
Έχουν περάσει 10.000 χρόνια χωρίς ανθρώπους. Είναι πιθανό, να εξαφανίστηκε κάθε ίχνος του ανθρώπινου ζώου και μετά από μόλις δέκα χιλιετηρίδες να μην έχει αφήσει κανένα ίχνος; Οι επιστήμονες προέβλεψαν κάποτε, ότι η ιστορία και ο πολιτισμός του τσιμέντου, θα συνέχιζαν να ζουν μέσω των ραδιοφωνικών και τηλεοπτικών εκπομπών του, που θα συνέχιζαν την πορεία τους στο σύμπαν μέχρι το άπειρο, όπου ίσως θα συντονίζονταν με ένα νοήμον είδος σε κάποιο μακρινό πλανήτη.
 
Κάποιοι πιστεύουν [χωρίς να γνωρίζουν] ότι υπάρχει ένα επεκτεινόμενο κέλυφος ραδιοφωνικών και τηλεοπτικών εκπομπών προς το σύμπαν, που μεταφέρει την κουλτούρα της ανθρώπινης παράνοιας. Δυστυχώς, πρόσφατοι υπολογισμοί τού SETI έδειξαν, ότι σε 1-2 έτη φωτός μετατρέπονται απλά σε θόρυβο. Αν αυτό αληθεύει, τα σήματά μας δεν θα φτάσουν ούτε στο πλησιέστερο αστέρι πέρα από τον Ήλιο.
 
Τι απομένει λοιπόν, 10.000 χρόνια μετά το ανθρώπινο ζώο, για να πει την ιστορία των κάποτε «μεγάλων» τσιμεντένιων πολιτισμών, που πέρασαν από τη Γη; Το σίδερο διαβρώνεται, το σκυρόδεμα θρυμματίζεται, το ξύλο και το χαρτί σαπίζουν.
 
Ωστόσο, κάποια από αυτά, που έκτισε ο άνθρωπος στη Γη, παραμένουν. Οι πιο κολοσσιαίες πέτρινες κατασκευές μας, όπως το μεγάλο Σινικό Τείχος, έχουν επηρεαστεί από το χρόνο, από τη διάβρωση, αλλά με τόσο αργούς ρυθμούς, που θα είναι αναγνωρίσιμες υπό κάποια μορφή για αιώνες.
 
Και ποιος ή τι θα είναι οι αντικαταστάτες μας; Ίσως οι χιμπαντζήδες, οι φάλαινες ή τα δελφίνια, καταφέρουν με κάποιο τρόπο να κάνουν το άλμα, όπως το έκανε και το ανθρώπινο ζώο κάποτε. Πρέπει να σκεφτούμε το εξής. Η παρατήρηση λέει ότι η φύση μπορεί να κάνει τα ζώα να χρησιμοποιούν εργαλεία ή να ελέγχουν το περιβάλλον τους. Ο πλανήτης μπορεί να συνεχίσει μετα τον άνθρωπο, και κανείς δεν θα μιλά γι΄αυτό. Κανείς δεν θα το σκέφτεται.
 
Οι Θεοί του ανθρώπινου ζώου: Με τους λογής – λογής Θεούς του ανθρώπου τι γίνεται; Με αυτούς του διάφορους θεϊκούς τυπάκους που στο όνομα τους αιματοκυλούνται και σφαγιάζονται τα ανθρώπινα ζώα τι γίνεται; Αυτοί οι θεοί του ανθρώπινου ζώου δεν θα αντέξουν παραπάνω από 00,001 δευτερόλεπτο, όταν εξαφανιστεί το ζώο που τους εφεύρε, θα εξαφανιστούν αυτόματα κι αυτοί, δεν θα αντέξουν ούτε ένα δευτερόλεπτο χωρίς το ζώο που τους δημιούργησε, να τους συντηρεί.
 
Αν τα 4,5 δις χρόνια ζωής της Γης συμπιέζονταν σε ένα 24ωρο, το πέρασμα 10.000 ετών είναι ένα κλάσμα του δευτερολέπτου. Ο χρόνος, που έχει περάσει ο άνθρωπος στη Γη ως τώρα, ισούται με σχεδόν μισό λεπτό. Έτσι λοιπόν, σαν ένα εγκαταλειμμένο χωριό σε κοσμική κλίμακα, η Γη συνεχίζει να γυρίζει χωρίς ένα δίποδο ζώο την επιφάνεια της. Υπήρχε ζωή πριν τον άνθρωπο φυσικά και θα συνεχίσει να υπάρχει και μετά από αυτόν.

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ: Ἠθικὰ Νικομάχεια (1109a-1109b)

[IX] Ὅτι μὲν οὖν ἐστὶν ἡ ἀρετὴ ἡ ἠθικὴ μεσότης, καὶ πῶς, καὶ ὅτι μεσότης δύο κακιῶν, τῆς μὲν καθ᾽ ὑπερβολὴν τῆς δὲ κατ᾽ ἔλλειψιν, καὶ ὅτι τοιαύτη ἐστὶ διὰ τὸ στοχαστικὴ τοῦ μέσου εἶναι τοῦ ἐν τοῖς πάθεσι καὶ ἐν ταῖς πράξεσιν, ἱκανῶς εἴρηται. διὸ καὶ ἔργον ἐστὶ σπουδαῖον εἶναι. ἐν ἑκάστῳ γὰρ τὸ μέσον λαβεῖν ἔργον, οἷον κύκλου τὸ μέσον οὐ παντὸς ἀλλὰ τοῦ εἰδότος· οὕτω δὲ καὶ τὸ μὲν ὀργισθῆναι παντὸς καὶ ῥᾴδιον, καὶ τὸ δοῦναι ἀργύριον καὶ δαπανῆσαι· τὸ δ᾽ ᾧ καὶ ὅσον καὶ ὅτε καὶ οὗ ἕνεκα καὶ ὥς, οὐκέτι παντὸς οὐδὲ ῥᾴδιον· διόπερ τὸ εὖ καὶ σπάνιον καὶ ἐπαινετὸν καὶ καλόν. διὸ δεῖ τὸν στοχαζόμενον τοῦ μέσου πρῶτον μὲν ἀποχωρεῖν τοῦ μᾶλλον ἐναντίου, καθάπερ καὶ ἡ Καλυψὼ παραινεῖ τούτου μὲν καπνοῦ καὶ κύματος ἐκτὸς ἔεργε νῆα.

τῶν γὰρ ἄκρων τὸ μέν ἐστιν ἁμαρτωλότερον τὸ δ᾽ ἧττον· ἐπεὶ οὖν τοῦ μέσου τυχεῖν ἄκρως χαλεπόν, κατὰ τὸν δεύτερον, φασί, πλοῦν τὰ ἐλάχιστα ληπτέον τῶν κακῶν· τοῦτο

[1109b] δ᾽ ἔσται μάλιστα τοῦτον τὸν τρόπον ὃν λέγομεν. σκοπεῖν δὲ δεῖ πρὸς ἃ καὶ αὐτοὶ εὐκατάφοροί ἐσμεν· ἄλλοι γὰρ πρὸς ἄλλα πεφύκαμεν· τοῦτο δ᾽ ἔσται γνώριμον ἐκ τῆς ἡδονῆς καὶ τῆς λύπης τῆς γινομένης περὶ ἡμᾶς. εἰς τοὐναντίον δ᾽ ἑαυτοὺς ἀφέλκειν δεῖ· πολὺ γὰρ ἀπάγοντες τοῦ ἁμαρτάνειν εἰς τὸ μέσον ἥξομεν, ὅπερ οἱ τὰ διεστραμμένα τῶν ξύλων ὀρθοῦντες ποιοῦσιν. ἐν παντὶ δὲ μάλιστα φυλακτέον τὸ ἡδὺ καὶ τὴν ἡδονήν· οὐ γὰρ ἀδέκαστοι κρίνομεν αὐτήν. ὅπερ οὖν οἱ δημογέροντες ἔπαθον πρὸς τὴν Ἑλένην, τοῦτο δεῖ παθεῖν καὶ ἡμᾶς πρὸς τὴν ἡδονήν, καὶ ἐν πᾶσι τὴν ἐκείνων ἐπιλέγειν φωνήν· οὕτω γὰρ αὐτὴν ἀποπεμπόμενοι ἧττον ἁμαρτησόμεθα. ταῦτ᾽ οὖν ποιοῦντες, ὡς ἐν κεφαλαίῳ εἰπεῖν, μάλιστα δυνησόμεθα τοῦ μέσου τυγχάνειν. χαλεπὸν δ᾽ ἴσως τοῦτο, καὶ μάλιστ᾽ ἐν τοῖς καθ᾽ ἕκαστον· οὐ γὰρ ῥᾴδιον διορίσαι καὶ πῶς καὶ τίσι καὶ ἐπὶ ποίοις καὶ πόσον χρόνον ὀργιστέον· καὶ γὰρ ἡμεῖς ὁτὲ μὲν τοὺς ἐλλείποντας ἐπαινοῦμεν καὶ πράους φαμέν, ὁτὲ δὲ τοὺς χαλεπαίνοντας ἀνδρώδεις ἀποκαλοῦντες. ἀλλ᾽ ὁ μὲν μικρὸν τοῦ εὖ παρεκβαίνων οὐ ψέγεται, οὔτ᾽ ἐπὶ τὸ μᾶλλον οὔτ᾽ ἐπὶ τὸ ἧττον, ὁ δὲ πλέον· οὗτος γὰρ οὐ λανθάνει. ὁ δὲ μέχρι τίνος καὶ ἐπὶ πόσον ψεκτὸς οὐ ῥᾴδιον τῷ λόγῳ ἀφορίσαι· οὐδὲ γὰρ ἄλλο οὐδὲν τῶν αἰσθητῶν· τὰ δὲ τοιαῦτα ἐν τοῖς καθ᾽ ἕκαστα, καὶ ἐν τῇ αἰσθήσει ἡ κρίσις. τὸ μὲν ἄρα τοσοῦτο δηλοῖ ὅτι ἡ μέση ἕξις ἐν πᾶσιν ἐπαινετή, ἀποκλίνειν δὲ δεῖ ὁτὲ μὲν ἐπὶ τὴν ὑπερβολὴν ὁτὲ δ᾽ ἐπὶ τὴν ἔλλειψιν· οὕτω γὰρ ῥᾷστα τοῦ μέσου καὶ τοῦ εὖ τευξόμεθα.

***
[9] Ότι η ηθική αρετή είναι μεσότητα, με ποιό νόημα είναι μεσότητα, ότι είναι μεσότητα ανάμεσα σε δύο κακίες, μια από την πλευρά της υπερβολής και μια από την πλευρά της έλλειψης, και ότι είναι μεσότητα γιατί έχει για στόχο της το μέσον και στα πάθη και στις πράξεις, για όλα αυτά μιλήσαμε ικανοποιητικά. Όλα όμως αυτά δείχνουν ότι δεν είναι καθόλου εύκολο πράγμα να γίνει και να είναι κανείς φορέας της αρετής. Να βρεις του κάθε πράγματος το μέσον είναι, πράγματι, μια δύσκολη δουλειά· το μέσον του κύκλου π.χ. δεν είναι δουλειά του καθενός να το βρει, αλλά μόνο του γνώστη. Έτσι ακριβώς και το να οργισθούμε είναι κάτι το εύκολο για τον καθένα μας· το ίδιο και το να δώσουμε και να δαπανήσουμε χρήματα· το να βρεις όμως σε ποιόν και πόσα και πότε και γιατί και πώς, αυτό δεν είναι πια ούτε του καθενός ούτε εύκολο. Νά γιατί το σωστό είναι και σπάνιο και αξιέπαινο και ωραίο. Γι᾽ αυτό ο άνθρωπος που έχει για στόχο του το μέσον πρέπει πριν από όλα να απομακρύνεται από το πιο αντίθετο γι᾽ αυτόν, ακριβώς όπως ήταν και της Καλυψώς η συμβουλή:
μακριά απ᾽ το κύμα εκείνο κράτα μας κι απ᾽ τον καπνό που βλέπεις, αφού το ένα από τα δύο άκρα είναι μεγαλύτερο λάθος και μεγαλύτερο σφάλμα από το άλλο. Μιας και είναι δύσκολο λοιπόν να πετύχεις το μέσον, εφάρμοσε αυτό που είναι ο αμέσως επόμενος καλύτερος τρόπος: διάλεξε το λιγότερο κακό. Και αυτό

[1109b] θα γίνει κατά κύριο λόγο με τον τρόπο που λέμε.

Οφείλουμε επίσης να εξετάζουμε να δούμε προς ποιά κατεύθυνση έχουμε από τη φύση μας μεγαλύτερη ροπή: Ο καθένας μας, ως γνωστόν, έχει τη δική του φυσική ροπή, και αυτό πάλι μπορούμε να το διαπιστώσουμε επισημαίνοντας τί μας ευχαριστεί και τί μας δυσαρεστεί. Πρέπει λοιπόν να τραβούμε τον εαυτό μας προς την αντίθετη κατεύθυνση: όσο πιο πολύ απομακρυνόμαστε από το λάθος και από το σφάλμα, τόσο πιο εύκολα θα φτάσουμε στο μέσον — έτσι δεν κάνουν και όσοι προσπαθούν να ισιώσουν τα στραβά ξύλα;

Κυρίως όμως πρέπει να φυλάγουμε σε κάθε περίπτωση τον εαυτό μας από το ευχάριστο και από την ηδονή — απέναντί της, ως γνωστόν, δεν είμαστε αδέκαστοι κριτές. Πρέπει λοιπόν να αισθανόμαστε απέναντι στην ηδονή όπως αισθάνθηκαν οι δημογέροντες απέναντι στην Ελένη, και σε κάθε περίσταση να επαναλαμβάνουμε τελικά τα λόγια εκείνων. Αν καταφέρουμε να διώχνουμε την ηδονή με τον ίδιο αυτό τρόπο, τα λάθη μας και τα σφάλματά μας θα είναι λιγότερα. Με μια τέτοια συμπεριφορά —για να γενικεύσουμε πλέον— θα πετυχαίνουμε με τον καλύτερο τρόπο το μέσον.

Σίγουρα το πράγμα αυτό είναι δύσκολο, και μάλιστα στις επιμέρους περιπτώσεις. Δεν είναι, πράγματι, εύκολο να καθορίσεις με ποιόν τρόπο, με ποιούς, για ποιόν λόγο και για πόσον χρόνο πρέπει κανείς να οργίζεται. Και εμείς οι ίδιοι, βλέπεις, άλλοτε επαινούμε τους ελλιπείς και τους λέμε πράους, και άλλοτε πάλι επαινούμε τους οργίλους και τους αποκαλούμε «άντρες». Αυτόν, πάντως, που κάνει μικρή μόνο παρέκκλιση από το σωστό δεν τον κατηγορούμε, είτε το κάνει προς την κατεύθυνση της υπερβολής είτε το κάνει προς την κατεύθυνση της έλλειψης· κατηγορούμε αυτόν που παρεκκλίνει πολύ: αυτός δεν μπορεί να μείνει απαρατήρητος. Εν πάση περιπτώσει δεν είναι εύκολο να ορίσεις με τον λόγο και τη σκέψη ως ποιό σημείο και σε τί βαθμό αν παρεκκλίνει κανείς από το σωστό θα είναι πια ψεκτός — μήπως, τάχατε, μπορεί κανείς να το πετύχει αυτό και στα άλλα αντικείμενα της εμπειρίας; Τα πράγματα αυτά ανήκουν στην περιοχή των επιμέρους, όπου αποφασίζει η εντύπωση της στιγμής. Ένα, πάντως, πράγμα έχει γίνει φανερό, ότι η μεσότητα είναι επαινετή στο σύνολο των περιπτώσεων, η απόκλιση όμως άλλοτε προς την κατεύθυνση της υπερβολής και άλλοτε προς την κατεύθυνση της έλλειψης είναι υποχρεωτική και αναπόφευκτη, αφού με αυτόν μόνο τον τρόπο έχουμε την ελπίδα να πετύχουμε κάποτε το μέσον και το σωστό.