Παρασκευή 2 Φεβρουαρίου 2018

ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ - Τῶν ἑπτὰ σοφῶν συμπόσιον (Ἠθικὰ 155e-156a)

[13] Ἐπεὶ δὲ καὶ οὗτος ἔσχεν ὁ λόγος τέλος, ἡ μὲν Εὔμητις ἐξῆλθε μετὰ τῆς Μελίσσης, τοῦ δὲ Περιάνδρου τῷ Χίλωνι προπιόντος εὐμεγέθη κύλικα, τῷ δὲ Βίαντι τοῦ Χίλωνος, Ἄρδαλος ἐπαναστὰς καὶ προσαγορεύσας τὸν Αἴσωπον, «σὺ δ᾽ οὐκ ἄν,» ἔφη, «διαπέμψαιο δεῦρο τὸ ποτήριον πρὸς ἡμᾶς, ὁρῶν τούτους ὥσπερ τὴν Βαθυκλέους κύλικα διαπεμπομένους ἀλλήλοις, ἑτέρῳ δὲ μὴ μεταδιδόντας;»

[155f] Καὶ ὁ Αἴσωπος, «ἀλλ᾽ οὐδὲ τοῦτ᾽,» ἔφη, «τὸ ποτήριον δημοτικόν ἐστι· Σόλωνι γὰρ ἔκπαλαι παράκειται μόνῳ.»
Τὸν οὖν Μνησίφιλον προσαγορεύσας ὁ Πιττακὸς ἠρώτησε τί οὐ πίνει Σόλων ἀλλὰ καταμαρτυρεῖ τῶν ποιημάτων ἐν οἷς γέγραφεν,
ἔργα δὲ Κυπρογενοῦς νῦν μοι φίλα καὶ Διονύσου
καὶ Μουσέων, ἃ τίθησ᾽ ἀνδράσιν εὐφροσύνας.
Ὑποφθάσας δ᾽ Ἀνάχαρσις «σὲ γάρ, ὦ Πιττακέ, καὶ τὸν σὸν ἐκεῖνον τὸν χαλεπὸν φοβεῖται νόμον, ἐν ᾧ γέγραφας Ἐάν τις ὁτιοῦν μεθύων ἁμάρτῃ, διπλασίαν ἢ τῷ νήφοντι τὴν ζημίαν εἶναι.»
Καὶ ὁ Πιττακός, «σὺ δέ γ᾽,» εἶπεν, «οὕτως ἐξύβρισας εἰς τὸν νόμον, ὥστε πέρυσι παρ᾽ Ἀλκαίου ἀδελφῷ μεθυσθεὶς ἆθλον αἰτεῖν καὶ στέφανον.»

[156a] «Τί δ᾽ οὐκ ἔμελλον,» ἔφη ὁ Ἀνάχαρσις, «τῷ πλεῖστον πιόντι προκειμένων ἄθλων πρῶτος μεθυσθεὶς ἀπαιτεῖν τὸ νικητήριον; ἢ διδάξατέ μ᾽ ὑμεῖς, τί τέλος ἐστὶ τοῦ πολὺν πιεῖν ἄκρατον ἢ τὸ μεθυσθῆναι.»
Τοῦ δὲ Πιττακοῦ γελάσαντος ὁ Αἴσωπος λόγον εἶπε τοιοῦτον· «λύκος ἰδὼν ποιμένας ἐσθίοντας ἐν σκηνῇ πρόβατον ἐγγὺς προσελθών, “ἡλίκος ἂν ἦν,” ἔφη, “θόρυβος ὑμῖν, εἰ ἐγὼ τοῦτ᾽ ἐποίουν.”»
Καὶ ὁ Χίλων «ὀρθῶς,» ἔφη, «Αἴσωπος ἠμύνατο, μικρὸν ἔμπροσθεν ἐπιστομισθεὶς ὑφ᾽ ἡμῶν, εἶτα νῦν ὁρῶν ἑτέρους τὸν Μνησιφίλου λόγον ὑφηρπακότας· Μνησίφιλος γὰρ ᾐτήθη τὴν ὑπὲρ Σόλωνος ἀπόκρισιν.»

***
[13] Όταν τέλειωσε η συζήτηση και αυτού του θέματος, η Εύμητη αποσύρθηκε μαζί με τη Μέλισσα. Ο Περίανδρος τότε, αφού ήπιε από ένα μεγάλο ποτήρι, το πρόσφερε στον Χίλωνα· ήπιε κι αυτός και ύστερα το πρόσφερε στον Βίαντα. Τότε ο Άρδαλος ανασηκώθηκε στο ανάκλιντρό του και, απευθυνόμενος στον Αίσωπο, του είπε: «Δεν θα στείλεις λοιπόν και εσύ προς τα δω το ποτήρι σου σε μας, αφού βλέπεις ότι αυτοί εδώ στέλνουν το ποτήρι τους ο ένας στον άλλον, σαν να ήταν το ποτήρι του Βαθυκλή, και δεν το δίνουν σε κανέναν άλλον;»

[155f] Και ο Αίσωπος είπε: «Μα ούτε κι αυτό το ποτήρι έχει καμιά σχέση με τη δημοκρατία, αφού από την αρχή μένει μόνο δίπλα στον Σόλωνα».
Τότε ο Πιττακός, απευθυνόμενος στον Μνησίφιλο, τον ρώτησε γιατί δεν πίνει ο Σόλωνας, αλλά αναιρεί τους στίχους του, στους οποίους είχε γράψει
Τα έργα της θεάς της Κυπρογέννητης, του Διόνυσου και των Μουσών,
που όλα τούς ανθρώπους ευφραίνουν, τώρα μου είν᾽ αγαπημένα.
Πρόλαβε όμως ο Ανάχαρσης και είπε: «Μα, φυσικά, Πιττακέ μου, επειδή φοβάται εσένα και τον σκληρό σου εκείνον νόμο, στον οποίο είχες γράψει: “Αν κάνει κανείς κανένα κακό μεθυσμένος, να του επιβάλλεται διπλάσια ποινή από ό,τι στον αμέθυστο”».
Και ο Πιττακός είπε: «Εσύ, πάντως, έδειξες τόση θρασύτητα και περιφρόνηση στον νόμο μου, ώστε πέρυσι που μέθυσες στο σπίτι του αδερφού τού Αλκαίου ζητούσες βραβείο και στεφάνι!»

[156a] «Και γιατί να μη ζητούσα το βραβείο της νίκης», είπε ο Ανάχαρσης, «αφού είχαν ορισθεί βραβεία γι᾽ αυτόν που θα έπινε το περισσότερο κρασί κι εγώ μέθυσα πρώτος απ᾽ όλους; Αλλιώς εξηγήστε μου εσείς ποιόν άλλο σκοπό έχει το να πιει κανείς πολύ ανέρωτο κρασί παρά για να μεθύσει».
Γέλασε ο Πιττακός, και ο Αίσωπος είπε τον ακόλουθο μύθο: «Ένας λύκος είδε μια φορά κάτι τσομπάνηδες να τρων σε μια καλύβα ένα πρόβατο. Πλησίασε λοιπόν και είπε: “Τί φασαρία, λέω, θα κάνατε, αν το ᾽χα κάνει εγώ αυτό!”».
Τότε ο Χίλωνας είπε: «Πολύ καλά έκανε ο Αίσωπος που υπερασπίσθηκε τον εαυτό του, αφού εμείς του κλείσαμε πριν από λίγο το στόμα, και τώρα βλέπει ότι άλλοι άρπαξαν τον λόγο από το στόμα του Μνησίφιλου· γιατί από τον Μνησίφιλο ήταν που ζητήθηκε να δώσει μια απάντηση υπέρ του Σόλωνα».

Ο εγωισμός, δεν τρώγεται αλλά μπορεί να σε καταπιεί

Τόσος θόρυβος και καθώς περνάει η ζωή χάνονται πολύτιμες ώρες, μέρες, χρόνια και εσύ τα κοιτάς όλα αυτά από μακριά.

Περνούν οι στιγμές και καταλήγεις στο τέλος να μην θυμάσαι πως έφτασες ως εδώ και να πορεύεσαι μόνος σου.

Πολεμάς, χτυπάς, βασανίζεσαι ενώ ξέρεις πως όσο αντιστέκεσαι τόσο ο κύκλος κλείνει.

Ο σκοπός δεν αγιάζει πάντα τα μέσα όπως λένε και για μια φορά πρέπει να σταματήσεις εδώ γιατί κινδυνεύεις να χαθείς.

Με το πείσμα και τον εγωισμό κατάφερες μόνο αναμνήσεις να έχεις από τους ανθρώπους που σε αγάπησαν.

Δεν κυνήγησες κανέναν, τους άφησες όλους να φύγουν, δεν διεκδίκησες τίποτα.

Αφέθηκες στην μουντάδα σου και έκανες την ζωή σου μονόχνοτη χωρίς ενδιαφέρον και ο χρόνος έχει γίνει βουνό και σε πλακώνει.

Σταμάτησες να κάνεις όνειρα γιατί δεν βλέπεις τίποτα στον ορίζοντα αφού δεν έδωσες σημασία στο ταξίδι της ζωής σου.

Ξέχασες ότι δεν είσαι μόνος σε αυτήν την ζωή, έχεις συνοδοιπόρους οι οποίοι περιμένουν να τους πιάσεις από το χέρι.

Γι' αυτό σου λέω, ξύπνα και βάλε στην άκρη αυτά που σε καταστρέφουν.

Μην κλειδώνεις την πόρτα και αν δεν μπορείς να την αφήσεις τέντα άφησέ την μισάνοιχτη. Μπορεί να μπορέσει να τρυπώσει κάποιος και που ξέρεις; Μπορεί να σωθείς.

Μαγκιά δεν είναι να δείχνεις σε όλους την μούρη σου.

Μαγκιά είναι να βλέπουν την ψυχή σου, αυτή που χωράει μόνο αγάπη και κάνει τις καρδιές να σκιρτούν.

Μην ζεις με αυταπάτες. Κανένας δεν μπορεί να ζήσει περιμένοντας.

Δώσε πνοή στην ζωή σου και ζήσε μακριά από αυτά που σε καταστρέφουν.

Ο εγωισμός ξέρεις δεν τρώγεται.
Μπορεί όμως να σε καταπιεί….

Μεταξύ γνώσης και αλήθειας, βρίσκεται μια ευτυχία

Δύο κόσμοι παράλληλοι με πολλούς υποστηριχτές. Από την μία δεσπόζει ο κόσμος της γνώσης, όπου κυριαρχεί η δύναμη και από την άλλη εκείνος της άγνοιας με πρωτοστάτη την ευτυχία. Και τώρα μπορείς να το παίξεις κορώνα γράμματα και να κάνεις την επιλογή σου. Με ποιο στρατόπεδο θες να’ σαι;

Μέσα από την γνώση ο άνθρωπος έχει κατακτήσει πολλά στο πέρασμα των χρόνων. Κατέρριψε μύθους και δοξασίες, ξεπέρασε τον ίδιο του τον εαυτό. Είδε την αλήθεια στα μάτια και την αντιμετώπισε με όποιο κόστος. Πράγματι η αλήθεια πολλές φορές πονάει, μπορεί να γίνει οδυνηρή, μα είναι μονόδρομος. Δεν μπορούσε αλλιώς ο άνθρωπος να μάθει κάτι καινούριο και να αφήσει πίσω του, την όποια σκόπελο του έτρωγε το χρόνο. Πολύ αργότερα έμαθε πως αυτός ο υπερβάλλον ζήλος που τότε δεν ήξερε καν να ονομάσει, είχε κάποιο αντίκτυπο. Θα έβγαινε κάποιος και θα έλεγε πως τελικά ο χρόνος είναι χρήμα.

Και η γνώση στα χέρια εκείνων που την κατέκτησαν είναι δύναμη. Είναι ένα όπλο, φυσικά εδώ η λέξη είναι φορτισμένη θετικά. Είναι λοιπόν ένα όπλο που μπορεί να βοηθήσει τους ανθρώπους στην εξέλιξη, στην πρόοδο. Βέβαια, η ιστορία έχει αποδείξει πως καθετί νεωτεριστικό κουβαλάει στα βάθη του πυρήνα του και μια καταστροφή. Και εδώ έρχομαι να απαντήσω, ένα μεγαλόπρεπο όχι σε όσους πιστεύουν πως η καταστροφή της ανακάλυψης είναι αναπόφευκτη. Αν τα περισσότερα γίνονται με μέτρο, αν μάθουμε να σεβόμαστε ότι μας προσφέρεται, τότε ναι, υπάρχει ελπίδα.

Ας σκεφτούμε τώρα το περιβάλλον μας από έναν καλοσχηματισμένο αντίποδα, αυτόν της άγνοιας. Από πόσες σημερινές λύπες, θα ήμασταν απαλλαγμένοι, αν τελικά δεν γνωρίζαμε; Πόσο πιο απλός θα ήταν ο κόσμος μας, τότε; Οι άνθρωποι θα ήταν ολιγαρκής σε αυτήν την περίπτωση και η μάστιγα της νέας εποχής που έχει γίνει must, το άγχος απλά δεν θα ευδοκιμούσε. Δεν θα μπορούσε να βρει πρόσφορο έδαφος σε τόση ησυχία, θα κατορθώναμε με έναν περίεργο τρόπο να το αφανίσουμε. Γιατί, σε αυτόν τον κόσμο θα κυριαρχούσε η ευτυχία. Και οι άνθρωποι δεν θα την αντιμετώπιζαν σαν κάτι βαρετό, αλλά σαν κάτι άξιο θαυμασμού. Όλοι θα ήθελαν να την έχουν.

Κλείνοντας ας θυμόμαστε πως η γνώση είναι σπουδαίο πράγμα, όπως και η αλήθεια. Αρκεί να μην φέρνουν μαζί τους πόνο. Και ειδικά εκείνον τον πόνο που είναι μη διαχειρήσιμος. Κι αν θέλαμε να είμαστε ευτυχισμένοι μπορούμε να γινόμαστε για λίγο παιδιά και να βρούμε την ευτυχία κάπου εκεί στα μισά να μας κλείνει το μάτι.

Μεταξύ μας ειπώθηκαν ψέματα που ντράπηκαν και τα ίδια

Ψέματα που ειπώθηκαν κι αλήθειες που κρύφτηκαν για τα καλά. Μια χούφτα ουσία ό,τι απόμεινε για σένα και για μένα. Αυτό ήμασταν, όμως. Δυο άνθρωποι που απέφυγαν αυτό που ποτέ τους δεν άντεξαν να δουν και που συγκάλυψαν αυτό που δεν είχαν το θάρρος να υποστηρίξουν. Έγκλημα το ψέμα μας, μάτια μου, κι όπλο μας η ασυνειδησία. Κι η ποινή; Μια σκέτη, ωμή θρασεία απενοχοποίηση.  Αυτοκριθήκαμε αθώοι.  Γιατί, άλλωστε, ποιο το νόημα να κατηγορήσεις κάποιον για την ίδια του την αυτοκαταστροφή;

Και δεν ντραπήκαμε ποτέ μας. Τραπήκαμε μονάχα σε αυτή την άτακτη φυγή που βόλεψε όπως-όπως τις αδυναμίες μας. Και τι μας έμεινε τελικά; Χίλια δυο «αν» κι άλλα τόσα ερωτηματικά για την πιθανότητα να είχαμε δοκιμάσει έστω και λίγο να είμαστε αληθινοί. Να είμαστε ειλικρινείς.

Πόσα θα μπορούσα να δεχτώ αν μου τα είχες πει ευθέως; Πόσα θα μπορούσες να μου συγχωρήσεις, αν τα είχες μάθει από μένα; Πόσο βάρος κουβαλήσαμε τελικά μόνοι μας, από φόβο πως ο άλλος δε θα άντεχε να το σηκώσει μαζί μας και πώς αυτό πλάκωσε και τους δυο μας;

Αν αυτό που μου έκρυψες θα το αγαπούσα περισσότερο; Το αναρωτηθήκαμε ποτέ αυτό; Αν θα αγκάλιαζα τις φοβίες σου κι αν θα απάλυνες τον πόνο απ’ τις πληγές μου; Δυο τέλειοι, αλάθητοι άνθρωποι εγώ κι εσύ. Δυο άνθρωποι τόσο ψεύτικα αυτοδύναμοι, που πειστήκαμε τελικά πως δεν έχουμε ανάγκη να υπάρχουμε μαζί.

Το πιο μεγάλο ψέμα μας ήταν ότι εμείς οι δυο ερωτευτήκαμε σαν τέλειοι. Ήθελα να είμαι ό,τι καλύτερο για σένα κι ήθελες να ‘σαι ό,τι καλύτερο για μένα κι αποκρύψαμε αυτά που κινδύνευαν να μας χαλάσουν την άριστα δομημένη εικόνα μας. Μα δε γλυτώνεις τελικά απ’ αυτό που είσαι. Μόνο να το αποδεχτείς και να το αγαπήσεις σου απομένει. Να το κάνεις κομμάτι σου, να το κάνεις ζωή σου κι αντί να το σέρνεις όπως-όπως κακομεταχειρίζοντάς το σαν για τιμωρία, να το εκτιμήσεις πρώτος εσύ.

Σκέφτομαι ώρες-ώρες τις στιγμές που σε θυμάμαι να μου λες αυτά που τότε νόμιζα για αλήθεια. Πώς μου χαμογελούσες. Πώς με φιλούσες. Πώς με έκλεινες στην αγκαλιά σου και σου φώναζα πως θα με πνίξεις με ένα ασταμάτητο γέλιο να αντηχεί στους τοίχους. Στους τοίχους που στεριώναμε αυτό που χτίζαμε. Στους τοίχους που τελικά διατηρούσαμε αυτό που λίγο-λίγο γκρεμίζαμε.

Αλλά, βλέπεις, εμείς τα θέλαμε όλα δικά μας. Μέγιστη πλεονεξία τα ψέματά μας. Θέλαμε κι όλα όσα κερδίζαμε λέγοντας ψέματα, αλλά κι όλα όσα δίναμε ο ένας στον άλλο όντας παντελώς ανίδεοι.

Εκμεταλλευτήκαμε, τελικά, όλα όσα αγαπήσαμε. Εκμεταλλεύτηκα την εμπιστοσύνη μου κι εκμεταλλεύτηκα την κατανόησή σου. Εκμεταλλεύτηκες την ασφάλεια που σου προσέφερα κι εκμεταλλεύτηκα τα όνειρα που έκανες για εμάς.

Έτσι δε γίνεται με τα ψέματα που λέμε σε αυτούς που αγαπάμε; Εκμεταλλευόμαστε αυτά που τους έφεραν κοντά μας. Τους θέλαμε για όλα αυτά που στο τέλος εμείς οι ίδιοι ξεπουλήσαμε για να αγοράσουμε βολή. Μπόλικη βολή.

Δεν ξανακοιταχτήκαμε ποτέ στα μάτια. Τι να πεις πια όταν δεν είπες αυτά που έπρεπε την ώρα που έπρεπε; Δε χωρούν συγγνώμες. Δεν ξεπλένουν πια τα δάκρυα τα σχέδια που λεκιάσαμε με ψέμα. Μουτζούρες όλα. Δε θα σε ξαναδώ και δε θα με ξαναδείς έτσι κι αλλιώς ποτέ ξανά. Ποτέ τουλάχιστον πριν η καρδιά συγχωρέσει και συγχωρεθεί. Ποτέ πριν σταματήσει να μας ενοχλεί η πραγματικότητα.

Δες πώς τελικά η απόλαυση δεν άξιζε το τίμημα. Δες πώς το περίσσευμα δε γεμίζει το κενό. Ορίστε. Δε χάσαμε τίποτα, έτσι δεν είναι; Χάσαμε αυτό που μας ανάγκαζε να λέμε ψέματα. Τέρμα εγώ το βάρος σου, τέρμα κι εσύ το βάρος μου. Μόνοι κι οι δυο μαζί μ’ αυτά που κρύβαμε τόσο καιρό, ε; Δε θα ‘πρεπε τώρα να είμαστε πιο ευτυχισμένοι από ποτέ; Δεν είναι έτσι. Και δεν είναι έτσι γιατί μάλλον αγαπιόμασταν περισσότερο από όσο εμείς –εγώ κι εσύ– μπορούσαμε να φέρουμε βόλτα. Αλλά μη σε νοιάζει. Έλα να πούμε ένα ψέμα ακόμα. Έλα να πούμε «Όλα καλά. Τα λέμε».

Μην Σκοτώνετε την Δημιουργικότητα

Η σύγχρονη κοινωνία μας λέει να τα πάμε καλά στο σχολείο, να εργαζόμαστε όσο πιο σκληρά μπορούμε και τελικά να διδάξουμε στα παιδιά μας να κάνουν το ίδιο.
 
Είναι ένας ατελείωτος κύκλος που δεν αφήνει πολύ χώρο για δημιουργικότητα.
 
Το πολυβραβευμένο ταινιάκι «Alike» από τους Daniel Martínez Lara και Rafa Cano Méndez, είναι μια 7λεπτη υπενθύμιση για το τι συμβαίνει στη ζωή μας όταν η δημιουργικότητα πνίγεται από την καθημερινότητα.
 
Είναι όμως και μια υπενθύμιση για τη σημασία του να αφήσουμε τα παιδιά να σφυρηλατήσουν τα ταξίδια τους σύμφωνα με τις επιθυμίες τους.
 

 

Ο φόβος της διαφορετικότητας στις προσωπικές μας σχέσεις

Ο φόβος της διαφορετικότητας

Καθένας τροφοδοτεί το φόβο της διαφορετικότητας επειδή κατά βάθος επιθυμεί την επέκταση του εαυτού του μέσα στον άλλον. Αυτό που είναι διαφορετικό φοβίζει. Η αποδοχή της ετερότητας απαιτεί να εγκαταλείψουμε ορισμένες από τις αναπαραστάσεις, τις πεποιθήσεις και τις βεβαιότητές μας.

Φαίνεται πιο απλό να απορρίψουμε ό,τι δεν είναι συνεπές με τη δική μας αντίληψη, αλλά είναι πολύ πιο καταστροφικό.

Ο φόβος της διαφοράς έχει τις ρίζες του στην αποτυχία να συμβιβαστούν η πραγματικότητα μιας κοινής ανθρώπινης συνείδησης και οι μοναδικές ιδιαιτερότητες κάθε ατόμου. Ο φόβος του άλλου, σε όλες του τις μορφές, εκπέμπει ένα βαθύ αίσθημα απομόνωσης και λανθάνουσας επιθετικότητας.

Ο άλλος είναι ένας καθρέφτης της ιδιαιτερότητας και της μοναδικότητας της ανθρώπινης ζωής.

Οι ανάγκες μέσα στις σχέσεις

Ορισμένες ανάγκες έχουν ζωτική σημασία στη σχέση με τον εαυτό μας για να δημιουργηθεί μια γέφυρα ανάμεσα στον ενήλικο και το εσωτερικό μας παιδί.

Διαφοροποιώντας λίγο την ορολογία του Jacques Salome, αναλύουμε παρακάτω τις επτά βασικές ανάγκες.

1. Η ανάγκη για αναγνώριση

Το εσωτερικό σας παιδί έχει ανάγκη να θεωρείται ιδιαίτερο πρόσωπο γι’ αυτό που είναι πραγματικά και όχι για το τι αναμένεται από αυτό.

2. Η ανάγκη έκφρασης

Το εσωτερικό σας παιδί έχει ανάγκη να μιλά για το ίδιο, δηλαδή να εκφράζεται χωρίς τα λόγια του και η εσωτερική του αλήθεια να αγνοούνται, να παραποιούνται ή να λοιδορούνται.

3. Η ανάγκη να εισακουστεί

Το εσωτερικό σας παιδί έχει ανάγκη να εισακουστεί στη δική του ηλικία, στο επίπεδο των δικών του συναισθημάτων, αντιλήψεων και αναγκών, χωρίς ερμηνείες, τροποποιήσεις ή συζητήσεις.

4. Η ανάγκη απόδοσης αξίας

Το εσωτερικό σας παιδί έχει ανάγκη να δίνετε μεγάλη αξία στο ίδιο και όχι σε αυτό που κάνει ή δεν κάνει.

5. Η ανάγκη της οικειότητας

Και αν αρχίζατε να ζείτε στιγμές οικειότητας με το εσωτερικό σας παιδί τουλάχιστον δέκα λεπτά την ημέρα…. Ρωτήστε το πώς είναι, τι χρειάζεται, τι θα του άρεσε. Μοιραστείτε μαζί του τις αποφάσεις σας. Χρειάζεστε τις συμβουλές του εσωτερικού σας παιδιού για να μην γίνετε ένας ενήλικος πομπώδης, υπερδραστήριος και βαριεστημένος.

6. Η ανάγκη δημιουργίας και επιρροής

Το εσωτερικό σας παιδί συμβολίζει το ελεύθερο και δημιουργικό Εγώ. Με το να είναι δημιουργικός, ο καθένας μπορεί να εκφράσει την αληθινή ουσία του εαυτού του. Το παιχνίδι και η δημιουργία είναι οι βάσεις της αυτοπραγμάτωσης που οδηγεί στην ολοκλήρωση του εαυτού. Όταν δημιουργούμε τη ζωή μας, επηρεάζουμε, εντελώς φυσικά, τον εαυτό μας και τον κόσμο.

7. Η ανάγκη του ονείρου και της ελπίδας

Το εσωτερικό σας παιδί σας ψιθυρίζει: «Έχω ανάγκη να δημιουργήσουμε μαζί έναν καλύτερο κόσμο». Το όνειρο και η ελπίδα βασίζονται σε μία από τις κύριες δημιουργικές δυνάμεις, τη φαντασία. Καθώς φαντάζεται πώς να δημιουργήσει το καλύτερο στο επίπεδό του, ο καθένας συμμετέχει στην ευημερία ολόκληρης της ανθρωπότητας.

Ο φόβος του άλλου

Ο φόβος μολύνει την υγιή συναλλαγή με τον άλλον. Όλα τα ανθρώπινα συστήματα (οικογένεια, σχολείο, επιχείρηση, κοινωνία κ.λ.π) εξομοιώνουν τα άτομα και εντείνουν τον φόβο της απόρριψης, τον φόβο να κριθεί κάποιος και τον φόβο της διαφοράς. Μια προβληματική επικοινωνία δεν ευνοεί την εγκαθίδρυση υγιών σχέσεων βασισμένων στον σεβασμό του ανθρώπου.

Όταν φοβάμαι τον άλλον, δεν έχω επαφή με ένα άτομο αλλά με μια συμπεριφορά που ερμηνεύω. Ορισμένες συμπεριφορές είναι πραγματικά ακατάλληλες ή βίαιες. Άλλες ενεργοποιούν πλευρές του εαυτού μας που προτιμούμε να μην βλέπουμε, να μην αναγνωρίζουμε. Η στάση του άλλου μπορεί επίσης να είναι συνεπής με ό,τι πιστεύουμε ή ό,τι περιμένουμε.

Σε όλες τις περιπτώσεις, το να μπερδεύουμε ένα πρόσωπο με τη συμπεριφορά του είναι αρνητικό για τη σχέση. Αν συγχέω έναν άνθρωπο με τη συμπεριφορά του, δεν τον βλέπω πλέον και δεν μπορώ να επικοινωνήσω μαζί του.

Η ανάληψη της ευθύνης

Ζω μαζί με τον άλλον σημαίνει ότι συνδέομαι με τον ίδιο μου τον εαυτό και έχω οικειότητα με το εσωτερικό μου παιδί. Η σύνδεση με το παιδί μέσα μας επιτρέπει να είμαστε περισσότερο παρόντες και συνειδητοί.

Καθένας είναι υπεύθυνος εκατό τοις εκατό για τη συμπεριφορά του, τα συναισθήματά του, τις ενέργειές του και την αντίδρασή του απέναντι στον άλλον. Όταν συμβαίνει κάποια σύγκρουση, το συνηθισμένο λάθος είναι να επιμερίζεται η ευθύνη στα δύο.

Μερικές φορές πρόκειται για μια στρατηγική προκειμένου να πάρουμε τη θέση του θύματος. Η ανάληψη της ευθύνης επιτρέπει να δίνουμε, να παίρνουμε, να ζητάμε, να δεχόμαστε ή να απορρίπτουμε με σεβασμό προς τον εαυτό μας και προς τον άλλον.

Ο Jacques Salome γράφει χαρακτηριστικά: «Είμαι υπεύθυνος για ό,τι μου συμβαίνει από τη γέννησή μου μέχρι το θάνατό μου και αποφεύγω να κατηγορώ οποιονδήποτε σχετικά με ό,τι προκύπτει στη ζωή μου, γνωρίζοντας ότι έχω τη δυνατότητα να ανακαλύψω το νόημα, τα διακυβεύματα και τα πιθανά μηνύματα».

Γιατί τελικά ο χρόνος ανακοινώνει τη δικαστική απόφαση της φύσης για την αξία όλων των πλασμάτων

Η μαγεία της απόστασης μας δείχνει παραδείσους οι οποίοι, όπως οι οπτικές αυταπάτες, εξαφανίζονται όταν τους πλησιάζουμε. Η ευτυχία βρίσκεται επομένως πάντα στο μέλλον ή επίσης στο παρελθόν, και το παρόν μπορεί να συγκριθεί με ένα μικρό σκοτεινό σύννεφο που ο αέρας το παρασέρνει πάνω από μια ηλιόλουστη επιφάνεια- πριν και πίσω από αυτό είναι όλα φωτεινά. Μόνο αυτό το ίδιο ρίχνει πάντα έναν ίσκιο. Έτσι το παρόν εμφανίζεται πάντοτε ανεπαρκές, το μέλλον αβέβαιο, το παρελθόν ανεπίστρεπτο. Η ζωή, με τις μικρές, μεγαλύτερες και μεγάλες αντιξοότητές της, που συμβαίνουν κάθε ώρα, κάθε μέρα, κάθε εβδομάδα, κάθε χρόνο, με τις απατηλές ελπίδες της και τις ατυχίες που ανατρέπουν όσα λογαριάζαμε, έχει τόσο καθαρά τη σφραγίδα από κάτι το οποίο είναι προορισμένο να μην μπορούμε να το χαρούμε, ώστε είναι δύσκολο να καταλάβουμε πώς μπορέσαμε να το παραγνωρίσουμε και να πιστέψουμε ότι αυτό βρίσκεται εδώ για να προσφέρει την απόλαυση και για να είναι ο άνθρωπος ευτυχισμένος.

Πιο πολύ εκείνη η συνεχής παραπλάνηση και απογοήτευση, όπως και η γενική ιδιοσυστασία της ζωής, παρουσιάζεται σαν να έχει σκοπό και σχέδιο να δημιουργήσει την πεποίθηση ότι όλες μας οι προσπάθειες, οι ενέργειες και οι αγώνες δεν έχουν καμία αξία, ο κόσμος είναι σε όλες του τις άκρες χρεοκοπημένος, και η ζωή μια επιχείρηση που δεν καλύπτει τα έξοδα – για να αποτραπεί η βούλησή μας γι’ αυτή. Εκείνος μέσα από τον οποίο αυτή η μηδαμινότητα όλων των αντικειμένων της βούλησής μας γίνεται αντιληπτή από τη νόηση που είναι ριζωμένη στο άτομο είναι κατ’ αρχάς ο χρόνος. Αυτός είναι η μορφή μέσα από την οποία εκείνη η μηδαμινότητα των πραγμάτων εμφανίζεται σαν η φθορά τους, δυνάμει της οποίας όλες οι απολαύσεις και οι χαρές μας περνάνε μέσα από τα χέρια μας και μεταβάλλονται σε τίποτα, και εμείς ρωτάμε μετά παραξενευμένοι πού είναι. Εκείνη η ίδια η μηδαμινότητα είναι επομένως το μόνο αντικειμενικό του χρόνου, δηλαδή αυτό που αντιστοιχεί στη φύση των πραγμάτων αυτών καθαυτών, δηλαδή αυτό, έκφραση του οποίου είναι η μηδαμινότητα. Γι’ αυτό λοιπόν ο χρόνος είναι η a priori αναγκαία μορφή όλων των πραγμάτων που μας γίνονται αντιληπτά με την παρατήρηση: όλα τα πράγματα πρέπει να εμφανίζονται σε αυτόν, όπως και εμείς οι ίδιοι. Επομένως η ζωή μας μοιάζει κατ’ αρχάς με μια πληρωμή την οποία λαμβάνει κάποιος σε πολλά μικρά κέρματα, μετά όμως πρέπει να δώσει την απόδειξη: είναι οι μέρες- η απόδειξη είναι ο θάνατος. Γιατί τελικά ο χρόνος ανακοινώνει τη δικαστική απόφαση της φύσης για την αξία όλων των πλασμάτων που εμφανίζονται σε αυτή με το που τα εξολοθρεύει:

Κι αυτό με το δίκιο του: γιατί όλα όσα γίνονται
Αξίζουν να αφανίζονται.
Γι’ αυτό καλύτερα θα ήταν να μην είχε γίνει τίποτα.
Goethe, Faust 1, στ. 1339 κ.ε.

Έτσι γηρατειά και θάνατος, προς τα οποία οδεύει κάθε ζωή, αποτελούν την προερχόμενη από την ίδια τη φύση καταδικαστική απόφαση για τη βούληση για ζωή, το οποίο σημαίνει ότι αυτή η βούληση είναι μια προσπάθεια που αναγκαστικά θα αυτοακυρωθεί. «Αυτό που θέλησες», λέει, «τελειώνει έτσι· θέλε κάτι καλύτερο!» Η διδαχή που παρέχει στον καθένα η ζωή του συνίσταται γενικά στο ότι τα αντικείμενα των επιθυμιών του συνέχεια απατούν, κλυδωνίζονται και πέφτουν, επομένως φέρνουν πιο πολύ παίδεμα παρά χαρά· μέχρι που τελικά ολόκληρο το έδαφος και τα θεμέλια επάνω στα οποία στηρίζονται όλα αυτά καταρρέουν, με το που αφανίζεται η ίδια η ζωή του και λαμβάνει την τελευταία επιβεβαίωση πως όλες του οι προσπάθειες και οι επιθυμίες ήταν ένα πλάνεμα, ένας λανθασμένος δρόμος:

Μέχρι που γηρατειά και πείρα, χέρι χέρι,
Τον οδηγούν στο θάνατο και τώρα ξέρει
Πως μετά τόσο διαρκή προσπάθεια δίχως σχόλη
Άδικο είχε μες στη ζωή του όλη
Rochester, A satyr against mankind

ARTHUR SCHOPENHAUER, ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗ ΤΗΣ ΖΩΗΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΕΡΩΤΑ

Πιστεύουμε ότι έχουμε την υποχρέωση να είμαστε ευτυχισμένοι πάντα

Σχετική εικόναH ευτυχία είναι εύθραυστη και φευγαλέα, επειδή μπορεί να τη ζήσει κανείς μόνο σε ορισμένες στιγμές. Αν μπορούσαμε να την απολαμβάνουμε αδιάκοπα, θα έχανε όλη την αξία της, αφού μπορούμε να την αντιληφθούμε μονάχα ως αντίθεση.

Έπειτα από μια εβδομάδα με συννεφιά, η ηλιόλουστη μέρα μας φαίνεται σαν θαύμα της Δημιουργίας. Κατά τον ίδιο τρόπο, αισθανόμαστε τη χαρά πιο λαμπερή όταν βγαίνουμε από το πηγάδι της θλίψης. Τα δύο συναισθήματα αλληλοσυμπληρώνονται και χρειάζονται το ένα το άλλο, γιατί ούτε η μελαγχολία είναι αιώνια ούτε θα μπορούσαμε να υποφέρουμε εκατό χρόνια ευτυχία.

Ένας από τους παράγοντες του στρες της σύγχρονης κοινωνίας είναι ακριβώς αυτό: το να πιστεύουμε ότι έχουμε την υποχρέωση να είμαστε ευτυχισμένοι πάντα και παντού. H άρνηση της θλίψης προκαλεί τη διάδοση της κατανάλωσης αντικαταθλιπτικών και των θεραπειών, όπως και τη σπατάλη σε πράγματα. που δε χρειαζόμαστε. Μοιάζει σα να πρέπει να νιώθουμε ντροπή αν δεν έχουμε ένα μόνιμο χαμόγελο χαραγμένο στο πρόσωπό μας.

Αντίθετα προς αυτή την ψευδή και παιδαριώδη οπτική γωνία, ο Νίτσε μας υπενθυμίζει πως η ευτυχία δίνεται μόνο σε αναλαμπές, κι όταν εμείς προσπαθούμε να τη διαιωνίσουμε καταστρέφουμε ακόμα και τις στιγμές αυτές, που μας βοηθούν να προχωράμε στο μακρύ και βασανιστικό δρόμο της ζωής.

Νέο σύστημα άμεσα ανιχνεύει τύπο διεμπλοκής με συσχέτιση ενέργειας και χρόνου φωτονίων

Δύο φωτόνια μπορούν να διεμπλακούν με πολλούς τρόπους, στους οποίους συμπεριλαμβάνεται αυτός μέσω των ενεργειών τους και των χρόνων εκπομπής τους. Μια τέτοια διεμπλοκή ενέργειας-χρόνου μπορεί να σημαίνει, για παράδειγμα, ότι η μετρούμενη συχνότητα του ενός διεμπλεκόμενου φωτονίου μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να προσδιοριστεί πότε το άλλο διεμπλεκόμενο φωτόνιο θα φθάσει σε ένα ξεχωριστό ανιχνευτή. Από τη στιγμή που αυτός ο τύπος διεμπλοκής είναι έντονος σε μεγάλες αποστάσεις, θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για εφαρμογές κβαντικής πληροφορίας. Όμως η άμεση παρατήρηση της διεμπλοκής ενέργειας-χρόνου έχει αποδειχθεί δύσκολη επειδή τα πειράματα δεν έχουν την απαραίτητη ανάλυση τόσο στον τομέα του χρόνου όσο και σε αυτόν της συχνότητας. Ο Jean-Philippe MacLean και οι συνεργάτες του από το Πανεπιστήμιο του Waterloo στον Καναδά ξεπέρασαν αυτό το πρόβλημα με ένα σύστημα ανίχνευσης υπερταχέους μεμονωμένου φωτονίου που μπορεί να μετρήσει τις κβαντικές συσχετίσεις μεταξύ φωτονίων με διεμπλοκή ενέργειας-χρόνου.

Γενικά, δυο σωματίδια ονομάζονται διεπλεκόμενα όταν οι μετρήσεις του ζεύγους αποκαλύπτουν ισχυρές συσχετίσεις που κλασικά δεν είναι επιτρεπτές. Για τη διεμπλοκή ενέργειας-χρόνου, η αποκαλυπτική συσχέτιση είναι μια μειούμενη αβεβαιότητα στα μετρούμενα: τις συχνότητες και τους χρόνους άφιξης των δυο φωτονίων. Για να παρατηρήσουν αυτή την συμπεριφορά, ο MacLean και οι συνεργάτες του μελέτησαν ζεύγη φωτονίων που παράγονται από ένα παλμό λέιζερ που χτυπά ένα μη γραμμικό κρύσταλλο. Για κάθε ζεύγος, τα φωτόνια χωρίστηκαν σε δυο ξεχωριστές διαδρομές, τις οποίες διαμόρφωσαν οι ερευνητές για να μετρήσουν είτε τη συχνότητα ή το χρόνο άφιξης. Η μέτρηση της συχνότητας χρησιμοποίησε ένα βασισμένο σε πλέγμα τυπικό φίλτρο, ενώ η μέτρηση του χρόνου βασίστηκε σε μια τεχνική οπτικού πλέγματος που πρόσφατα αναπτύχθηκε η οποία συνδυάζει το σήμα ενός μεμονωμένου φωτονίου με έναν υποπικοδευτερολέπτου παλμό-πύλη. Η ομάδα μέτρησε τον αριθμό των ζευγών φωτονίων για διάφορες ρυθμίσεις του ανιχνευτή και βρήκε ότι η έκταση στις συχνότητες και τους χρόνους άφιξης συμφωνούσαν με τις αναμενόμενες για τα διεμπλεκόμενα φωτόνια. Η διάταξη μπορεί να ενσωματωθεί, για παράδειγμα, σε πρωτόκολα κβαντικής κρυπτογράφησης για να επαληθεύσει ότι η πληροφορία που μοιράζεται δεν διακυβεύεται.

Η αλλαγή της νεφοκάλυψης θα επιταχύνει την υπερθέρμανση του πλανήτη;

Οι επιστήμονες που ασχολούνται με την κλιματική αλλαγή, χρόνια τώρα κατασκευάζουν μαθηματικά μοντέλα προσομοίωσης του κλίματος, προσπαθώντας να εκτιμήσουν ένα πολύ κρίσιμο μέγεθος: Πόσο θα αυξηθεί η μέση θερμοκρασία της ατμόσφαιρας δύο βαθμούς, τρεις ή μήπως τέσσερις; Η απάντηση εξαρτάται κυρίως από τα σύννεφα. Η κλιματική αλλαγή επηρεάζει την κατανομή των νεφών, με τρόπους που θα μπορούσαν είτε να επιβραδύνουν την παγκόσμια υπερθέρμανση είτε να την επιταχύνουν.

Τα σύννεφα καλύπτουν καθημερινά περισσότερο από το 70% του ουρανού της Γης
.

Μεγάλες επιστημονικές ομάδες έχουν αναπτύξει πάνω από 20 πολυσύνθετα κλιματικά μοντέλα και τα έχουν δοκιμάσει σε σύγκριση με τα πλούσια σήμερα κλιματολογικά δεδομένα. Ολα τα μοντέλα προβλέπουν τη θέρμανση του πλανήτη με βάση τις συνεχιζόμενες εκλύσεις αερίων του θερμοκηπίου, αλλά παράγουν διαφορετικά αποτελέσματα σε σχέση με την επίδραση των νεφών. Αυτό σταδιακά αλλάζει, καθώς οι προσομοιώσεις αρχίζουν να συγκλίνουν και στον τομέα αυτόν. Ταυτόχρονα, οι παρατηρήσεις και οι μετρήσεις από δορυφόρους αποκαλύπτουν πώς η αλλαγή στα χαρακτηριστικά της νεφοκάλυψης επιδρά στο παγκόσμιο κλίμα.
 
Επί δύο
Στην αρχή της βιομηχανικής επανάστασης, η συγκέντρωση του διοξειδίου του άνθρακα (βασικού αερίου του θερμοκηπίου) στην ατμόσφαιρα ήταν 280 μέρη στο εκατομμύριο (ppm). Το 2017 ξεπέρασε τα 400 ppm. Ο αέρας πάνω από τις ηπείρους δείχνει να θερμαίνεται πάνω από τη μέση θερμοκρασία που επικρατούσε επί χιλιάδες χρόνια. Το ίδιο και οι πιο ρηχές θάλασσες. Ως αποτέλεσμα, η κυκλοφορία του αέρα και των υδρατμών αρχίζει να αλλάζει. Αν συνεχίσουν οι εκπομπές με τους σημερινούς ρυθμούς, έως το 2050, η συγκέντρωση του διοξειδίου του άνθρακα θα διπλασιαστεί σε σχέση με τα προβιομηχανικά επίπεδα. Θα ακολουθήσει μεγαλύτερη αύξηση της θερμοκρασίας και τελικά μετά από εκατοντάδες χρόνια, ο πλανήτης θα φτάσει σε μια νέα ισορροπία, σε υψηλότερη θερμοκρασία. 
 
Αλλαγές στο γεωγραφικό πλάτος εμφάνισης των νεφών και στο ύψος τους (ή στο μείγμα σταγονιδίων και παγοκρυστάλλων που τα συνθέτουν), μπορούν είτε να θερμάνουν είτε να ψύξουν τη Γη. Μερικές από τις αλλαγές αυτές, σύμφωνα με δορυφορικά δεδομένα, βρίσκονται ήδη σε εξέλιξη. Μέχρι στιγμής κλίνουν προς τη θέρμανση και η τάση αυτή μπορεί να επιταχυνθεί.
 
Η αντίδραση σε πλανητικό επίπεδο στην αύξηση του διοξειδίου του άνθρακα ονομάζεται Κλιματική Ευαισθησία Ισορροπίας (KEI). Κάθε κλιματικό μοντέλο προβλέπει ότι η ΚΕΙ θα είναι μεγαλύτερη από το μηδέν, δηλαδή θα υπάρξει αύξηση θερμοκρασίας. Η δυσκολία στη σύγκλιση των μοντέλων σχετικά με την επίδραση των νεφών έχει να κάνει αφενός με το γεγονός ότι η θέρμανση επηρεάζει διαφορετικά κάθε είδος νέφους και αφετέρου με το γεγονός ότι οι αλλαγές στα νέφη επιδρούν στη θέρμανση με διαφορετικούς τρόπους. Αυτή η διπλή αλληλεπίδραση είναι ένα κύκλωμα ανατροφοδότησης. Ορισμένες επιμέρους κλιματικές ανατροφοδοτήσεις έχουν κατανοηθεί καλά. Για παράδειγμα, ο επιπλέων στη θάλασσα πάγος είναι ολόλευκος και ανακλά το μεγαλύτερο μέρος των ακτίνων του ήλιου πίσω στο Διάστημα. Καθώς λιώνει όμως, αποκαλύπτει σκούρο μπλε νερό, που ανακλά πολύ λιγότερο μέρος της προσπίπτουσας ακτινοβολίας. Ετσι, ο αέρας θερμαίνεται ακόμη περισσότερο, λιώνοντας ακόμη περισσότερο πάγο κ.ο.κ., επιταχύνοντας την παγκόσμια θέρμανση. Τα περισσότερα μοντέλα προβλέπουν με αρκετή ακρίβεια τις συνέπειες αυτής της θετικής (ενισχυτικής) ανατροφοδότησης.
 
Ψηλά και χαμηλά
Με τα σύννεφα το πράγμα είναι πιο δύσκολο. Τα είδη νεφών είναι πολλά, αλλά δύο είναι οι βασικές τους ιδιότητες που ενδιαφέρουν περισσότερο: Το ύψος τους πάνω από το έδαφος και η διαφάνειά τους. Τα σύννεφα σε μεγάλο ύψος, στα ανώτερα κρύα στρώματα της ατμόσφαιρας, παγιδεύουν τη θερμότητα που εκπέμπεται από την επιφάνεια και επανεκπέμπουν προς αυτή ένα μέρος της. Κατ’ αυτόν τον τρόπο τη θερμαίνουν. Αν υπήρχαν λιγότερα, η ατμόσφαιρα θα ήταν πιο κρύα. Αντίθετα, τα «βαριά» χαμηλά νέφη εμποδίζουν το φως του ήλιου να φτάσει έως την επιφάνεια, ψύχοντας τον πλανήτη. Με το κλίμα όπως έχει σήμερα, αυτή η επίδραση είναι ισχυρότερη από τη συμβολή στο φαινόμενο του θερμοκηπίου των μεγαλύτερου ύψους νεφών.
 
Μικρές αλλαγές στα σύννεφα μπορούν να έχουν μεγάλες επιπτώσεις. Περισσότερα ψηλά νέφη και η Γη θα θερμανθεί. Περισσότερα πυκνά χαμηλά νέφη και η Γη θα ψυχθεί. Αλλά σημασία έχει και η κατανομή τους. Αν τα πυκνά χαμηλά νέφη που τώρα καλύπτουν κυρίως τους τροπικούς (εκεί που υπάρχει η ισχυρότερη ηλιακή ακτινοβολία) μετακινηθούν πιο βόρεια, τότε το ψυκτικό τους αποτέλεσμα θα είναι μικρότερο. Αλλά και η αλλαγή του υψομέτρου των νεφών μεταβάλλει την εικόνα. Αν τα νέφη μεγάλου ύψους μετακινηθούν ακόμη ψηλότερα στην ατμόσφαιρα, η θερμαντική τους επίδραση θα αυξηθεί. Αύξηση της θερμοκρασίας θα αλλάξει και τη σύνθεση των νεφών, έτσι που να περιέχουν μικρότερη αναλογία παγοκρυστάλλων σε σχέση με τα υγρά σταγονίδια. Τα πιο «υγρά» νέφη θα είναι πιο πυκνά και έτσι θα εμποδίζουν με μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα το ηλιακό φως να φτάσει έως το έδαφος, ενισχύοντας το ψυκτικό αποτέλεσμα που προκαλούν.
 
Προσεγγίσεις
Ολες αυτές οι αλληλεπιδράσεις γίνονται ταυτόχρονα. Αλλες έχουν ισχυρή θετική επίπτωση, δηλαδή ενισχύουν σημαντικά το φαινόμενο του θερμοκηπίου. Αλλες έχουν ανατροφοδοτήσεις με ελαφρά αρνητική επίδραση (επιβραδύνουν το φαινόμενο). Απ’ αυτό προέρχεται η διακύμανση στην πρόβλεψη θέρμανσης από 2 έως 4,5 βαθμούς Κελσίου. Τα μοντέλα δυσκολεύονται να εκτιμήσουν την επίδραση των νεφών γιατί δεν υπάρχει η απαραίτητη υπολογιστική ισχύς για να προσομοιωθεί η κίνηση κάθε στοιχειώδους συστατικού τους σε παγκόσμια κλίμακα. Τα σύννεφα δημιουργούνται από μικροσκοπικά σταγονίδια και παγοκρυστάλλους, αλλά καλύπτουν καθημερινά περίπου το 70% της επιφάνειας του πλανήτη. Τα μοντέλα για το παγκόσμιο κλίμα προσπαθούν να υπολογίσουν απλές μακροσκοπικές παραμέτρους του, χρησιμοποιώντας τους νόμους της φυσικής της ατμόσφαιρας και βελτιώνονται με συγκρίσεις με τα αποτελέσματα των υψηλότερης ανάλυσης μοντέλων, που «τρέχουν» σε υπερυπολογιστές για μικρές περιοχές της υδρογείου.
 
Ειδικοί εκτιμούν ότι τα ψηλά νέφη θα ανέβουν ψηλότερα στην ατμόσφαιρα, ενώ τα πυκνά χαμηλά νέφη θα μειωθούν, εξελίξεις που, και οι δύο, οδηγούν σε υπερθέρμανση. Επιπλέον, λόγω του φαινομένου της αρκτικής ενίσχυσης, που αφορά την ταχύτερη θέρμανση των πολικών περιοχών συγκριτικά με τους τροπικούς και δείχνει να αποτυπώνεται στη μείωση των πάγων ιδίως στο Βόρειο Πόλο, η διαφορά θερμοκρασίας ανάμεσα στους πόλους και στον ισημερινό θα μειωθεί. Αυτό θα έχει συνέπεια αφενός τη διεύρυνση της τροπικής ζώνης και αφετέρου τη μετακίνηση της ζώνης των ερήμων προς τους πόλους. Η Μεσόγειος, το Σαχέλ (μεταξύ Σαχάρας και σαβάνας) και οι νοτιοδυτικές περιοχές των ΗΠΑ θα γίνουν πιο ξηρές. Τα νέφη που θα μετακινηθούν βορειότερα θα ανακλούν λιγότερη ακτινοβολία. Ηδη η μετακίνηση των ζωνών υετού, που προβλέπεται από τα μοντέλα, αποτυπώνεται στα δεδομένα, που καταγράφουν οι δορυφόροι.
 
Δορυφορικά δεδομένα
Ιδιαίτερα χρήσιμα αποδεικνύονται τα στοιχεία από τους δορυφόρους «CloudSat» και «CALIPSO». Ο πρώτος χρησιμοποιεί ραδιοκύματα, που διαπερνούν τα λεπτά νέφη μεγάλου υψόμετρου και επιτρέπουν μετρήσεις των χαμηλών πυκνών νεφών, που βρίσκονται από κάτω τους. Ο δεύτερος χρησιμοποιεί ραντάρ (lidar) για να αποκαλύψει την αναλογία παγοκρυστάλλων και σταγονιδίων στα νέφη. Οι μετρήσεις δείχνουν ότι τα νέφη μεγάλου υψόμετρου τείνουν να ανέβουν ψηλότερα, τροφοδοτώντας θετικά την υπερθέρμανση, ενώ πρόσφατη μελέτη έδειξε ότι λίγα απ’ αυτά έγιναν πιο «υγρά» (περισσότερα σταγονίδια), μειώνοντας τις ελπίδες για περιορισμό της υπερθέρμανσης μέσω αυτής της διαδικασίας.
 
Μελετώντας δορυφορικά δεδομένα μεταξύ 1984 και 2009, οι επιστήμονες διαπίστωσαν ότι οι νεφοκαλύψεις στα μεσαία γεωγραφικά πλάτη μετακινούνται προς τους πόλους, όπως προβλέπουν τα μοντέλα. Επιπλέον, «τρέχοντας» τα μοντέλα χωρίς εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου από την ανθρώπινη δραστηριότητα, προέκυψε ότι οι φυσικές διακυμάνσεις δεν μπορούν να εξηγήσουν από μόνες τους τις μετρήσεις. Και οι τιμές που μετρήθηκαν ήταν ακόμη μεγαλύτερες από εκείνες που πρόβλεπαν τα μοντέλα. Η επιστημονική κοινότητα αξιολογεί τα δεδομένα αυτά και εξετάζει αν και σε ποιο βαθμό θα μπορούσαν να εξηγηθούν από άλλους παράγοντες, όπως η εκτίναξη μεγάλων ποσοτήτων σωματιδίων στην ατμόσφαιρα από την έκρηξη του ηφαιστείου Πινατούμπο το 1991, ή συνδυασμό τέτοιων παραγόντων με τις φυσικές διακυμάνσεις. Εκείνο που μοιάζει σίγουρο, είναι ότι τα σύννεφα δε φαίνονται ικανά να βοηθήσουν στην επιβράδυνση της υπερθέρμανσης.

Ο Αριστοτέλης, η διαίρεση της ψυχής και το ζήτημα της ηθικής αρετής

Εφόσον κατά τον Αριστοτέλη η εκπλήρωση της αρετής είναι η απαρέγκλιτη προϋπόθεση της ευδαιμονίας, δε μένει τίποτε άλλο παρά να οριστεί αυτό που ονομάζουμε αρετή: «Αφού λοιπόν η ευδαιμονία είναι ενέργεια της ψυχής σύμφωνη με την τέλεια αρετή, πρέπει τώρα να μιλήσουμε για την αρετή. Ίσως με τον τρόπο αυτό θα μπορέσουμε, επίσης, να διακρίνουμε ακόμη καλύτερα την ουσία της ευδαιμονίας». (1102a 13, 6-9).
 
Εξάλλου, και η έννοια της πολιτικής – στην ορθή εκδοχή της κι όχι ως συμφεροντολογική στρέβλωση – δεν έχει άλλη επιλογή από το συσχετισμό με την αρετή: «Όλοι, άλλωστε, το παραδέχονται ότι και ο γνήσιος, ο αληθινός πολιτικός για την αρετή κοπιάζει κατά κύριο λόγο. Πραγματικά, αυτό που θέλει ο πολιτικός είναι να κάνει τους πολίτες αγαθούς και υπάκουους στους νόμους». (1102a 13, 9-12).
 
Η πολιτική χωρίς την άσκηση της αρετής δεν είναι πολιτική, καθώς ματαιώνεται εξ’ ορισμού. Η αρετή αποκτά ξεκάθαρα κοινωνικές διαστάσεις, αφού μια πόλη που δε βασίζεται σε ενάρετους νόμους (ή – αν είναι ενάρετοι – τους απαξιώνει καθιστώντας αδύνατη την τήρησή τους) θα οδηγηθεί σε στρεβλώσεις και η μόνη προοπτική είναι η δυσαρέσκεια που θα δράσει συγκρουσιακά. Με άλλα λόγια, θα αποτύχει. Η πόλη οφείλει να εγγυάται τη συνύπαρξη κι όχι να την υπονομεύει. Κι αυτή είναι η σημασία των νόμων, δηλαδή των κανόνων, που θα προασπίσουν την ομαλότητα εξασφαλίζοντας το δίκαιο όλων των πολιτών.
 
Ο πολιτικός πρέπει να είναι ο εκφραστής της αρετής που θα τη μεταδώσει και στους άλλους. Από αυτή την άποψη, η αρετή είναι το κλειδί και της ατομικής και της συλλογικής ευτυχίας. Κάθε άνθρωπος πρέπει να κατέχει την αρετή, ώστε να είναι σε θέση να φτάσει στην ευδαιμονία, και ο πολιτικός είναι εκείνος που θα τη θέσει συλλογικά, ώστε να καθοδηγήσει τους πολίτες προς αυτή την κατεύθυνση εξασφαλίζοντας την ευτυχία όλων.
 
Κι αυτός είναι ο λόγος που ο Αριστοτέλης παρουσιάζει το νομοθέτη ως το μεγάλο παιδαγωγό της κοινωνίας. Με δεδομένο ότι ο άνθρωπος είναι από τη φύση του πολιτικό ον γίνεται σαφές ότι η ατομική ευτυχία είναι συνυφασμένη με τη συλλογικότητα. Και η διατήρηση της συλλογικότητας απαιτεί νόμους που θα υπηρετούν την αρετή.
 
Η αρετή αναδεικνύεται σε αποστολή του ανθρώπου κι αυτός είναι ο λόγος που πρέπει να εξεταστεί ενδελεχώς: «Το έργο μας λοιπόν είναι να μιλήσουμε για την αρετή – για την αρετή, βέβαια, του ανθρώπου, αφού το αγαθό που ψάχναμε ήταν το αγαθό για τον άνθρωπο και η ευδαιμονία του ανθρώπου. Λέγοντας “αρετή του ανθρώπου” εννοούμε όχι την αρετή του σώματος, αλλά την αρετή της ψυχής – και την ευδαιμονία ενέργεια της ψυχής δεν τη λέγαμε;» (1102a 13, 16-21).
 
Η προτεραιότητα που δίνεται στην αρετή της ψυχής δεν αφορά την υποτίμηση της σωματικής φροντίδας ή την απαξίωση του σώματος ως πηγή ευτυχίας. Η σωματική ευεξία κρίνεται απαραίτητη για την ψυχική υγεία και ο Αριστοτέλης έχει μιλήσει επισταμένα στα «Πολιτικά» για την αξία της γυμναστικής. Το ίδιο το πρότυπο του αρχαιοελληνικού ιδεώδους για τον ενάρετο άνδρα (καλός κι αγαθός) εμπεριέχει τη σωματική άσκηση, καθώς η καλλιέργεια του σώματος είναι συνυφασμένη με την ανδρεία (νους υγιής εν σώματι υγιεί).
 
Η εστίαση στην ψυχή δεν αφορά κάποιο είδος ασκητισμού που έχει να κάνει με την περιφρόνηση της σάρκας, αλλά την κατάδειξη της πεποίθησης ότι χωρίς την ψυχική καλλιέργεια δεν μπορεί να οδηγηθεί κανείς στην ευτυχία. Εξάλλου, όσο κι αν αναγνωρίζεται η αξία του σώματος είναι αδύνατο να επισκιαστεί η ψυχή. Το ότι, τελικά, η ψυχή θεωρείται ανώτερη από το σώμα καθιστά σαφές και το μέγεθος της δυσκολίας για την καλλιέργειά της. Όσο ξεκάθαρο είναι ότι ο ενάρετος πολίτης οφείλει να ασκεί και το σώμα και την ψυχή, τόσο σαφώς επεξηγείται ότι η καλλιέργεια της ψυχής είναι απείρως δυσκολότερη και πολυπλοκότερη.
 
Ο καλός πολιτικός, αφού η ασχολία του έχει να κάνει με την άσκηση της αρετής σε επίπεδο συλλογικό, πρέπει να κατέχει τα ζητήματα της ψυχικής καλλιέργειας για να μπορέσει να επιτελέσει σωστά το έργο του: «Με τα πράγματα να έχουν έτσι, είναι φανερό ότι ο πολιτικός πρέπει να γνωρίζει, σε κάποιο βαθμό, τα σχετικά με την ψυχή, ακριβώς όπως ο γιατρός που θέλει να θεραπεύσει τα μάτια πρέπει να γνωρίζει το σώμα στο σύνολό του – ένα λόγο παραπάνω, αφού η πολιτική επιστήμη είναι πιο άξια τιμής και ανώτερη από την ιατρική». (1102a 13, 21-25).
 
Από τη στιγμή που η ψυχή κρίθηκε ανώτερη από το σώμα, ήταν αναμενόμενο ότι και ο εκφραστής της θα βρισκόταν σε πιο περίοπτη θέση. Κι αυτό χωρίς και πάλι να υποτιμάται η αξία του γιατρού. Απλώς τονίζεται η σπουδαιότητα του πολιτικού στην κατάκτηση της συλλογικής ευτυχίας: «Συμπέρασμα: Πρέπει και ο πολιτικός να φροντίσει να αποκτήσει μια σαφή εικόνα σχετικά με την ψυχή του ανθρώπου· να το κάνει μάλιστα αυτό για το λόγο που είπαμε – στο βαθμό, πάντως, που είναι αρκετός για τα θέματα που συζητούμε· ένας πιο εξονυχιστικός λόγος, που να φτάνει σε πολλές λεπτομέρειες, συνεπάγεται ασφαλώς μια πιο κοπιαστική εργασία από αυτήν που απαιτεί ο τωρινός μας στόχος». (1102a 13, 27-29).
 
Η διερεύνηση της ψυχής καθίσταται πλέον απολύτως αναγκαία. Το συλλογιστικό σχήμα έχει ήδη ολοκληρωθεί: αν θέλει κάποιος να μάθει για την ευτυχία πρέπει να μάθει για την αρετή· κι αν θέλει να μάθει για την αρετή πρέπει να καταλάβει τα σχετικά με την ψυχή. Και για τον Αριστοτέλη, αρχικά, η ψυχή διαιρείται σε δύο μέρη: «ένα μέρος της ψυχής είναι το δίχως λόγον, ενώ το άλλο είναι αυτό που έχει λόγον». (1102a 13, 32-33).
 
Για να συμπληρωθεί: «Τώρα, αν τα δύο αυτά μέρη είναι χωρισμένα το ένα από το άλλο όπως τα μέρη του σώματος ή καθετί που μπορεί να διαιρεθεί σε μέρη ή μήπως είναι δύο επειδή το καθένα τους έχει άλλον ορισμό, από τη φύση τους όμως είναι αξεχώριστα, όπως το κοίλο και το κυρτό στην περιφέρεια του κύκλου, αυτό δεν έχει για μας αυτή τη στιγμή καμία ιδιαίτερη σημασία». (1102a 13, 34-37).
 
Η διαίρεση της ψυχής από τον Αριστοτέλη αφορά το μέρος που σχετίζεται με τη λογική (λόγον έχον) και εκείνο που δεν έχει καμία σχέση με τη λογική (άλογον μέρος). Το άλογον μέρος της ψυχής, όμως, χωρίζεται επίσης σε δύο μέρη: «Ένα μέρος από το άλογο μέρος της ψυχής είναι κοινό σε όλους τους ζωντανούς οργανισμούς: είναι το φυτικό μέρος της, αυτό που κάνει όλους αυτούς τους ζωντανούς να τρέφονται και να μεγαλώνουν· είναι, πράγματι, εκείνη η δύναμη της ψυχής που πρέπει, σκέφτομαι, να τη δεχτεί κανείς για όλους τους τρεφόμενους οργανισμούς, για τα έμβρυα, αλλά επίσης και για τους ολοκληρωμένους οργανισμούς – δεν είναι αυτό πιο λογικό παρά να δεχτούμε γι’ αυτούς τους τελευταίους μια διαφορετική δύναμη;» (1102a 13, 38-40, 1102b 13, 1-3).
 
Αυτό το κομμάτι από το άλογον μέρος ο Αριστοτέλης το ονομάζει «φυτικό» ή «θρεπτικό μέρος της ψυχής» κι επαναλαμβάνει ότι δεν αφορά μόνο τους ανθρώπους: «Είναι φανερό ότι η αρετή αυτού του μέρους της ψυχής είναι κοινή σε όλους τους ζωντανούς οργανισμούς». (1102b 13, 3-4).
 
Το άλογον μέρος της ψυχής συμπληρώνεται και από το δεύτερο μέρος που μετέχει της λογικής: «Φαίνεται όμως ότι στην ψυχή υπάρχει και άλλο ένα άλογο μέρος, που όμως μετέχει κατά κάποιον τρόπο στο λόγο. Έτσι, όταν μιλούμε για εγκρατή και για μη εγκρατή άνθρωπο, ο έπαινός μας είναι για το λόγο και για το μέρος της ψυχής που έχει αυτόν το λόγο, αφού αυτός είναι που παρακινεί σωστά και προτρέπει στο καλύτερο». (1102b 13, 15-19).
 
Αυτό το δεύτερο μέρος (λόγον – άλογον) από το άλογο τμήμα της ψυχής ο Αριστοτέλης το ονομάζει επιθυμητικό: «Έγινε λοιπόν φανερό ότι το άλογο μέρος της ψυχής είναι διπλό· το φυτικό μέρος δε μετέχει καθόλου στο λόγο, ενώ το επιθυμητικό μέρος (με γενικότερη ονομασία το ορεκτικό μέρος της ψυχής) μετέχει κατά κάποιον τρόπο στο λόγο, στο βαθμό που υπακούει και πειθαρχεί σ’ αυτόν». (1102b 13, 33-36).
 
Από την άλλη μεριά το καθαρά λόγον μέρος της ψυχής έχει να κάνει με τις δυνατότητες που έχει κάποιος σε διανοητικό επίπεδο. Η εκμάθηση της φιλοσοφίας ή των μαθηματικών έχει να κάνει ακριβώς με αυτό το κομμάτι. Το καθαρά λόγον μέρος της ψυχής δεν πρέπει να συγχέεται με το επιθυμητικό (λόγον – άλογον), αφού το δεύτερο ανήκει στο άλογον μέρος της ψυχής. Ο Αριστοτέλης διευκρινίζει: «Είναι όπως όταν λέμε ότι κάποιος “λογαριάζει” τον πατέρα του και τους φίλους του και όχι όπως όταν λέμε ότι κάποιος “λογαριάζει” κάτι στα μαθηματικά». (1102b 13, 37-38).
 
Και βέβαια, το μέρος δίχως λογική (άλογον) δεν μπορεί παρά να υπακούει στις υποδείξεις του λογικού (λόγον έχοντος) μέρους: «Το ότι το άλογο μέρος της ψυχής πείθεται κατά κάποιον τρόπο από το λόγο φαίνεται και από το ότι δίνουμε συμβουλές, και γενικά από το ότι επιτιμούμε και προτρέπουμε». (1102b 13, 39-40).
 
Στο βιβλίο του ΟΕΔΒ «Αρχαία Ελληνικά Φιλοσοφικός Λόγος» για την θεωρητική κατεύθυνση της Γ΄ λυκείου αναφέρεται: «Η ψυχή του ανθρώπου, είπε ο Αριστοτέλης, αποτελείται κατ’ αρχήν από δύο μέρη, από το λόγον έχον μέρος και από το άλογον (με δική μας διατύπωση: ο άνθρωπος ως ζωντανός οργανισμός λειτουργεί με δύο τρόπους: α) με βάση τη λογική του, β) με τρόπους που δεν έχουν καμία απολύτως σχέση με το λογικό του). Η αρχική όμως αυτή διμερής “διαίρεση” κατέληξε σε μια τριμερή “διαίρεση”, αφού ο Αριστοτέλης διέκρινε τελικά α) ένα καθαρά άλογον μέρος της ψυχής, β) ένα καθαρά λόγον έχον μέρος της, και γ) ένα μέρος που μετέχει και του αλόγου και του λόγον έχοντος μέρους της ψυχής. Το πρώτο, είπε, έχει σχέση με τη διατροφή και την αύξηση του ανθρώπινου οργανισμού και άρα δεν έχει καμία απολύτως σχέση με την αρετή· το τρίτο (ο ίδιος το ονόμασε επιθυμητικόν) έχει σχέση με τις αρετές που περιγράφουν το χαρακτήρα του ανθρώπου (ηθικές αρετές), ενώ το δεύτερο, που αφορά απόλυτα και καθαρά το λογικό μας, έχει σχέση με τις διανοητικές μας αρετές (με τη σοφία λ.χ. ή τη φρόνηση). Έτσι ο Αριστοτέλης κατέληξε να διακρίνει τις ανθρώπινες αρετές σε ηθικές και διανοητικές».
 
Κι αυτός είναι ο λόγος που δεν πρέπει να συγχέεται το καθαρά λόγον μέρος της ψυχής με το επιθυμητικό (λόγον – άλογον), γιατί το πρώτο σχετίζεται με τις διανοητικές και το δεύτερο με τις ηθικές αρετές: «Αν λοιπόν πρέπει να πούμε ότι και αυτό το μέρος της ψυχής έχει λόγον, τότε διπλό θα είναι και το μέρος της ψυχής που έχει λόγον: ένα θα είναι το μέρος της ψυχής που έχει λόγον στην κυριολεξία και μέσα του, και άλλο ένα αυτό που έχει την ιδιότητα να “υπακούει” στο λόγον, όπως ακριβώς υπακούει κανείς στον πατέρα του». (1103a 13, 2-4).
 
Ο διαχωρισμός δηλαδή των αρετών σε ηθικές και διανοητικές γίνεται με βάση το διαχωρισμό της ψυχής που τις καθορίζει: «Κατά τη διάκριση αυτή υποδιαιρείται και η αρετή σε είδη. Άλλες, πράγματι, αρετές τις λέμε διανοητικές και άλλες ηθικές: η σοφία, η αντιληπτικότητα, η φρόνηση είναι διανοητικές αρετές, ενώ η ελευθεριότητα και η σωφροσύνη είναι ηθικές αρετές». (1103a 13, 4-8).
 
Σύμφωνα με αυτή τη συλλογιστική, οι χαρακτηρισμοί που αποδίδονται για να προσδιορίσουν το χαρακτήρα ενός ανθρώπου δεν μπορεί να είναι ίδιοι μ’ εκείνους που απευθύνονται στη νοητική του διαύγεια: «Μιλώντας, πράγματι, για το χαρακτήρα ενός άνθρωπου δε λέμε ότι είναι σοφός ή ότι έχει γρήγορη αντίληψη, αλλ’ ότι είναι πράος ή σώφρων. Επαινούμε, πάντως, και τον σοφό για την ψυχική ιδιότητα που έχει. Τις άξιες επαίνου έξεις τις λέμε αρετές». (1103a 13, 8-11).
 
Ο όρος έξεις αποδίδει τις συνήθειες κάθε ανθρώπου που πρέπει να είναι σύμφωνες με τους κανόνες της αρετής. Το ότι μπορούμε να «επαινούμε το σοφό για την ψυχική ιδιότητα που έχει» είναι η αναγνώριση ότι και η σοφία, ως καθαρή απόρροια της λογικής, σχετίζεται με την ψυχή (λόγον έχον μέρος). Ότι όμως δεν αποδίδει το χαρακτήρα κάποιου, καθώς εκεί προτιμούνται οι όροι «πράος ή σώφρων» καταδεικνύει ότι δεν έχει σχέση με τις ηθικές αρετές, αφού αυτές σχετίζονται με το επιθυμητικόν (λόγον – άλογον μέρος της ψυχής).
 
Με άλλα λόγια, ο ηθικός άνθρωπος δε σχετίζεται κατ’ ανάγκη με τις διανοητικές αρετές (αν και ο κάτοχος της διανοητικής αρετής έχει σαφές προβάδισμα λόγω της ανεπτυγμένης λογικής του), ή, αν πρέπει να το πούμε αλλιώς, αυτός που δε φημίζεται για τις διανοητικές αρετές δεν αποκλείεται και από τις ηθικές, καθώς γι αυτές πέρα από τη λογική υπάρχουν κι άλλοι διαμορφωτικοί παράγοντες.
 
Από αυτή την άποψη, ο φιλόσοφος δεν σχετίζεται αυτομάτως με την ηθική αρετή, όπως δεν αποκλείεται από αυτή ο απαίδευτος στις διανοητικές ασχολίες. Το προβάδισμα του διανοητικά πεπαιδευμένου είναι ένα ενδεχόμενο ηθικής υπεροχής, όχι όμως απόδειξη. Με άλλα λόγια, η δύναμη της γνώσης που δίνει η λογική δε σημαίνει ότι θα στραφεί κατ’ ανάγκη στο δρόμο της αρετής. Και για τον Αριστοτέλη δεν υπάρχει τίποτε πιο επικίνδυνο από αυτό, αφού η γνώση που δε συνοδεύεται από την αρετή είναι ικανή να διαπράξει τα μεγαλύτερα εγκλήματα. Η γνώση παρουσιάζεται ως ένα ανεξέλεγκτο όπλο που μπορεί να στραφεί είτε προς το καλό είτε προς το κακό με τρομακτικά αποτελέσματα. Και είναι η ηθική αρετή που θα το καθορίσει αυτό.
 
Υπό αυτούς τους όρους, το ζήτημα της ηθικής αρετής τίθεται αμείλικτα, σαν ζήτημα ζωής και θανάτου. Η γνώση που δεν τίθεται στην υπηρεσία της αρετής είναι κατάρα. Μπορεί να επιφέρει την ύψιστη καταστροφή. Κι εδώ, βέβαια, κρύβεται μια ακόμη διαφορά με τον Πλάτωνα που θεωρεί ότι ο κάτοχος της γνώσης, ο φιλόσοφος είναι αυτός που πρέπει να αναλάβει τη διοίκηση της πόλης, αφού μόνο αυτός μπορεί να πάρει τις σωστές αποφάσεις, ώστε να ευτυχήσουν όλοι οι πολίτες. Και το θέμα για τον Πλάτωνα τίθεται τόσο επιτακτικά, που ο φιλόσοφος οφείλει να κυβερνήσει ακόμη κι αν δεν το επιθυμεί. Ο εξαναγκασμός του κρίνεται επιβεβλημένος. Το ενδεχόμενο του φιλοσόφου που δεν κατέχει την ηθική αρετή δεν υφίσταται για τον Πλάτωνα. Η γνώση, από μόνη της, παρουσιάζεται ως διαπιστευτήριο της αρετής.
 
Ο διαχωρισμός της ψυχής από τον Αριστοτέλη σε λόγον και άλογον μέρος και η τοποθέτηση της ηθικής αρετής στο σημείο που πλαισιώνεται και από το ένα και από το άλλο (λόγον – άλογον μέρος) είναι μια επανάσταση. Καθιστά σαφές ότι η λογική δεν αρκεί από μόνη της για την κατάκτηση της αρετής. Ο άνθρωπος πρέπει να δαμάσει και το άλογον μέρος. Το μέρος που δεν μπορεί να καθορίσει επακριβώς και που όμως λειτουργεί διαμορφώνοντας το χαρακτήρα του. Πόσο κοντά μπορεί να είναι αυτό στο υποσυνείδητο που δίδαξε ο Φρόυντ;
 
Ο Αριστοτέλης δεν αποκλείει το ενδεχόμενο, αυτό το άλογον μέρος της ψυχής να επηρεάζει ακόμη και την ποιότητα των ονείρων: «γιατί αυτό το μέρος, αυτή δηλαδή η δύναμη της ψυχής ενεργεί, κατά την αντίληψη όλων, κυρίως στη διάρκεια του ύπνου, ακριβώς όμως τότε είναι που φαίνεται ελάχιστα καθαρά ποιος είναι καλός και ποιος είναι κακός – εκτός και αν εξαιρέσουμε την περίπτωση που, σε μικρή βέβαια έκταση, κάποιες κινήσεις φτάνουν ως την ψυχή, και τότε τα όνειρα των καλών ανθρώπων είναι καλύτερα από τα όνειρα των συνηθισμένων ανθρώπων. Αρκετά όμως όσα είπαμε για το θέμα αυτό». (1102b 13, 4-6 και 10-13).
 
Αριστοτέλης: Ηθικά Νικομάχεια