Τετάρτη 20 Αυγούστου 2014

Αναβολικά και.... παρενέργειες

Από τη στιγμή που η νίκη ή η επίδοση αποφέρουν τιμές, δόξα και πλούτη και συνυπάρχει έντονο το ψυχοκίνητρο στην προσωπικότητα του ατόμου για κατάκτηση τίτλων ή για θεαματικές αποδόσεις και τα αναβολικά - στεροειδή πράγματι "βοηθούν", η χρήση και η κατάχρηση τους, καθιερώθηκαν σε σημείο ώστε μεταξύ των ειδικών σήμερα να είναι αποδεκτό οτι δεκάδες χιλιάδες αθλητών, αθλητριών, παικτών σε κάθε χώρα της γης κάνουν μερική ή συχνή χρήση (ακόμη και κατάχρηση) αναβολικών - στεροειδών ουσιών.

     Συχνά την επιθυμία των μεμονωμένων ατόμων για καλύτερη επίδοση ή για την κατάκτηση κάποιου τίτλου την επικουρεί και η επιθυμία πολλών μάνατζερ τεχνικών και προπονητών που έστω και αν δεν εγκρίνουν επίσημα τη χρήση αναβολικών, τουλάχιστον επιδείχνουν συμπεριφορά στρουθοκαμήλου εφόσον τα αποτελέσματα είναι ευνοϊκά.

      Για λόγους σαν και τον παραπάνω, βέβαια, δημιουργήθηκε η ανάγκη σύστασης εθνικών και διεθνών επιτροπών ελέγχου χρήσης αναβολικών στεροειδών απο μεμονωμένους αθλητές και ομάδες που ανταγωνίζονται σε στεγνούς και υγρούς στίβους και σε γήπεδα.

Καθώς έγινε πλέον κοινή γνώση οτι η χρήση αναβολικών - στερεοειδών πραγματικά βελτιώνει αισθητά τις αποδόσεις αθλητών και παικτών, και καθώς καθιερώθηκαν σε διεθνή κλιμακα εξειδικευμένα τεστ διάγνωσης της χρήσης τους (αντι-ντόπινγκ-κοντρόλ) εχουν προκύψει μια σειρά απο αξιοσημείωτα και σημαντικά φαινόμενα. Ετσι γνωρίζουμε, πια οτι η μακρόχρονη χρήση αναβολικών - στεροειδών επιφέρει και μακρόχρονες βλάβες τόσο στη φυσική κατάσταση του ατόμου καθώς μετά τη θεαματική και σχετικά εφήμερη βελτίωση της απόδοσης ακολουθεί σταδιακή και επίσης, τελικά, θεαματική πτώση, οσο και στη ψυχοσυναισθηματική. Πιο συγκεκριμένα οι οργανικές βλάβες στους ανδρες εντοπίζονται και στην ατροφία των όρχεων, στη μείωση του αριθμού σπερματοζωαρίων και στην παράλληλη αύξηση πιθανοτήτων καρδιοαγγειακών παθήσεων και τριχόπτωσης.

    Εκεί, όμως, οπου παρατηρούνται οι πλέον σημαντικές αλλαγές είναι στην προσωπικότητα, τον ψυχισμό και τη συμπεριφορά του ατόμου. Ενόσω γίνεται τακτική χρήση αναβολικών - στεροειδών το ατομο παρουσιάζει σημαντικά αυξημένη αυτοπεποίθηση, εντονη σεξουαλική δραστηριότητα, μεγάλη όρεξη, ψυχοδιανοητική οξυδέρκεια και αντοχή στο σωματικό και ψυχικό πόνο.

 Για όσους εχουν ικανο ποιητικά επίπεδα εμπειρίας με "ναρκομανείς" ή παραπάνω περιγραφή οργανικής και ψυχολογικής συμπτωματολογίας περιγράφει τα δεδομένα της χρήσης αναβολικών - στεροειδών ουσιών.Οταν διακοπεί η χρήση τους, το άτομο αρχίζει να παρουσιάαζει συμπτώματα κατάθλιψης, άμβλυνση του συναισθηματικού του φάσματος μεχρι βαθμού απάθειας, μείωση της αυτοπεποίθησης και των σεξουαλικών του ορμών, μείωση της ψυχοδιανοητικής του, εγρήγορσης, απέχθεια για συστηματικά προγράμματα εξάσκησης και προπόνησης και υποκειμενική διάχυτη "ταραχή" που απολήγει οχι μόνο σε ευερεθιστικότητα αλλά και σε συμπεριφορά επιθετικότητας. Με λίγα λόγια, υπάρχει εμφανέστατα το πλήρες σύνδρομο στέρησης ή αποστέρησης των φαρμακευτικών ουσιών.

Σε τοπικές,εθνικές και διεθνείς αθλητικές συναντήσεις η αυξημένη συχνότητα υποβολής αθλητών και παικτών σε "αντι-ντόπινγκ-κοντρόλ" (WADA) και ο φόβος εντοπισμού τους απο άτομα και ομάδες που εχουν κάνει χρήση αναβολικών- στεροειδών ουσιών έχει οδηγήσει τεχνικούς και επιστήμονες που αποτελούν την τεχνική υποδομή συγκεκριμμένων συλλόγων ή εθνικών ομάδων, δυστυχώς, στην καθιέρωση της στρατηγικής μεθόδου "κυκλικής χρήσης αναβολικών". Η μέθοδος αυτή επιτρέπει σε αθλητές και παίκτες να κάνουν χρήση αναβολικών καθώς εκπονούν προγράμματα εντατικής προπονητικής προετοιμασίας και, στη συνέχεια, καθώς ολοκληρώνουν την προπόνηση με αυξημένους ρυθμούς, σταματούν τη χρήση αναβολικών μερικά εικοσιτετράωρα πριν την αγωνιστική ημερίδα. Ετσι, άτομα και ομάδες μπορούν να επιδιώξουν το στόχο τους χωρίς να διατρέχουν τον "κίνδυνο" αποκλεισμού και τιμωρίας μια και εφόσον υποβληθούν σε "ντόπινγκ-κοντρόλ" τα τέστ θα βγούνε "πεντάκάθαρα".

     Ειρωνεία; Ανιθηκότητα; Εμπαιγμός;

Μέχρι το συμβολικό “χθές” με τα γνωστά αναβολικά - στεροειδή και τη διαδεδομένη χρήση και κατάχρησή τους μπορούσαμε να μιλάμε για τη "ψυχολογία της απάτης". Τα πράγματα ομως έχουν χειροτερέψει καθώς οι ειδικευμένοι ερευνητές ολοκλήρωσαν τις εργαστηριακές τους έρευνες εδώ και μερικά χρόνια και ήδη διατίθενται στο εμπόριο για παροχή σε συνανθρώπους μας και όχι σε εργαστηριακά πειραματόζωα συνθετικές ορμονες  "H.G.H" "H.G.R.F." και " Somatomedin-C" οι οποίες επειδή μπορούν να δοθούν και σε παιδιά έχουν την δυνατότητα να δημιουργήσουν μέσα σε λίγα χρόνια τους αυριανούς σούπερ στάρ των στίβων και των γηπέδων.

Ιδού και οι παρενέργειές τους...

Στους άνδρες: 
Ακμή, αυξημένη επιθετικότητα και σεξουαλική διάθεση.
Χρήση για μεγάλο διάστημα μπορεί να προκαλέσει στειρότητα και ανικανότητα, αναστολή της σπερματογένεσης, συρρίκνωση και σκλήρυνση των όρχεων, νεφρική βλάβη, γυναικομαστία, αλωπεκία, υπερτροφία προστάτη, μειωμένη παραγωγή ενδογενούς τεστοστερόνης και γοναδοτροπινών.

Στις γυναίκες:
Ακμή, ανάπτυξη ανδρικών χαρακτηριστικών, μεταξύ αυτών τριχοφυΐα στο πρόσωπο και στο σώμα, βάθυνση του τόνου της φωνής, διαταραχές εμμήνου ρύσεως (περιόδου), αυξημένη επιθετικότητα και σεξουαλική διάθεση, υπερτροφία κλειτορίδας, συρρίκνωση του στήθους, αλωπεκία ανδρικού τύπου, πολύ αυξημένα επίπεδα τεστοστερόνης, μειωμένα επίπεδα ωοθυλακιοτρόπου ορμόνης.

Στους εφήβους:
Σοβαρή ακμή στο πρόσωπο και στο σώμα, ανδρογενής σωματοκατασκευή στις κοπέλες, αναστολή της σωματικής ανάπτυξης εξαιτίας της πρώιμης σύγκλισης των επιφύσεων των οστών*.
* Οι παρενέργειες αυτές μπορεί να είναι μόνιμες.

Καρδιαγγειακές βλάβες:
Σχηματισμός θρόμβων, αυξημένη πίεση αίματος, υπέρταση, ταχυκαρδία, καρδιακή προσβολή, υπερινσουλιναιμία.

Ενδοκρινικές βιοχημικές διαταραχές:
Μειωμένη ανοχή στη γλυκόζη, αλλαγές στο λιποπρωτεϊνικό προφίλ (αλλαγές στο ισοζύγιο HDL / LDL), αυξημένα επίπεδα τριγλυκεριδίων.

Ηπατικές βλάβες:
Ηπατίτιδα, καρκίνος, ίκτερος, ηπατοκυτταρικό αδένωμα.

Άλλες βλάβες:
Νανισμός (πολύ μικρό ύψος).

Ψυχολογικές παρενέργειες:
Κατάθλιψη, ερεθιστικότητα, αδυναμία συγκέντρωσης, επιθετικότητα, βιαιότητα, παράνοια, υπερδιέγερση.

Μαρία Ιωσηφίδου

Η γνώση κι ο Σκεπτικισμός

Ο σκεπτικισμός, ως συστηματική άρνηση της γνώσης, πρωτοεμφανίστηκε στο πλαίσιο της αρχαίας ελληνικής διανόησης υπό την μορφή δυο τάσεων: εκείνη του Ακα­δημαϊκού Σκεπτικισμού και εκείνη του Πυρρωνισμού.

Κατά τον Ακαδημαϊκό Σκεπτικισμό (ο οποίος ονομάστηκε έτσι, επειδή αναδείχθηκε στους κόλπους της Ακα­δημίας του Πλάτωνος από τους διαδόχους του στην διεύθυνσή της), δεν υπάρχουν τεκμήρια που να θεμελιώ­νουν την εγκυρότητα της γνώσης. Γι αυτό οι άνθρωποι θα πρέπει να πάψουν ν’ αναζητούν την αλήθεια. Τίποτε δεν είναι αληθές, τίποτε δεν μπορεί κανείς να γνωρίσει.

Ο Αρκεσίλαος, συγκεκριμένα, ο οποίος θεωρείται ο εισηγητής του Ακαδημαϊκού Σκεπτικισμού, ακολουθώ­ντας την παρμενίδεια και την πλατωνική παράδοση, υποστήριξε ότι οι αισθήσεις μας δεν μπορούν να μας αποκαλύψουν την ουσία των πραγμάτων. Οι παραισθή­σεις μας, ορισμένως, που μας εμφανίζουν την πραγματι­κότητα διαστρεβλωμένη, αποτελούν συμπτώματα της λειτουργίας των αισθητηρίων οργάνων μας. Πώς θα μπορούσαμε, λοιπόν, να χρησιμοποιήσομε τα δεδομένα ιων αισθήσεών μας ως ασφαλές κριτήριο για την αλήθεια και την γνώση της; Οι θεωρητικοί συλλογισμοί, εξάλλου, προϊόντα του νου μας, δεν είναι δυνατόν, επί σης, να μας εξασφαλίσουν, πέραν πάσης αμφιβολίας, την αλήθεια και την γνώση της. Εις επίρρωσιν της θέσης του αυτής ο Αρκεσίλαος επικαλείται τα, γνωστά με το όνομα “σωρίται”, επιχειρήματα. Σύμφωνα με το σκεπτικό των επιχειρημάτων αυτών, μπορεί να ισχυριστεί κανείς ότι ένας κόκκος σιταριού δεν είναι σωρός. Εν τοιαύτη περιπτώσει, εάν προσθέσει κάποιος στον κόκκο αυτόν του σιταριού έναν άλλο ομοειδή κόκκο, ο οποίος, επίσης, δεν συνιστά σωρόν, τότε και οι δυο αυτοί κόκκοι μαζί δεν είναι δυνατόν ν’ αποτελέσουν σωρόν μηδέν και μηδέν συνεπάγονται μηδέν. Και αν, κατόπιν, προσθέσει κανείς έναν ακόμη κόκκον σιταριού, ο οποίος, επίσης, δεν μπορεί να χαρακτηρισθεί ως σωρός, οι τρεις αυτοί κόκκοι μαζί δεν αποτελούν σωρόν. Έτσι, είναι δυνατόν να προσθέτει κάποιος συνε­χώς στον εκάστοτε υφιστάμενο αριθμό κόκκων σιταριού έναν άλλο κόκκο χωρίς ποτέ να μπορεί να ισχυριστεί ότι έχει σχηματιστεί σωρός —έστω και αν, εν τω με­ταξύ, έχουν συγκεντρωθεί δέκα χιλιάδες κόκκοι σιταρι­ού, ας πούμε. Το ίδιο αυτό επιχείρημα του σωρίτη είναι δυνατόν.να διατυπωθεί κατά τρόπον αντίστροφο. Μπο­ρεί να υποθέσει κανείς, δηλαδή, ότι, αν από έναν αριθ­μό δέκα χιλιάδων κόκκων σιταριού, που αποτελούν σωρόν, αφαιρεθεί ένας κόκκος, ο οποίος αυτός καθεαυτόν δεν αποτελεί σωρόν, οι υπόλοιποι εννέα χιλάδες εννιακόσιοι ενενήντα εννέα κόκκοι θα εξακολουθούν ν’ αποτελούν σωρόν η επίπτωση, που θα έχει η αφαίρεση του ενός κόκκου σιταριού πάνω στους εναπομείναντας κόκκους, είναι αμελητέα. Με την συνεχή —την αμελητέα κάθε φορά— αφαίρεση ενός κόκκου σιταριού θα έφτανε, τελικώς, η στιγμή οπότε θα απέμενε ένας μόνο κόκκος σιταριού, ο οποίος λογικά, όσο και αν φαίνεται παράδο­ξο , θα έπρεπε ν’ αποτελεί σωρόν. Με αυτού του είδους το επιχείρημα ο Αρκεσίλαος ήθελε να δείξει ότι δεν υπάρχει σαφής διάκριση μεταξύ του αληθινού και του απατηλού και, συνεπώς, η αναζήτηση της αλήθειας εκ μέρους των ανθρώπων είναι καθαρή ματαιοπονία. Κατά τον Αρκεσίλαο, όπως μαρτυρεί ο Κικέρων στο έργο του Academica,ο άνθρωπος πρέπει να πιστέψει όχι απλώς εκείνο που έλεγε ο Σωκράτης για τον εαυτό του, ότι, δηλαδή, το μόνο πράγμα που ουσιαστικώς ξέρει είναι ότι δεν ξέρει τίποτε, αλλά ότι δεν μπορεί, επίσης, να είναι βέβαιος ακόμη και γι’ αυτό τούτο το γεγονός ότι δεν ξέρει τίποτε.

Η μορφή του Ακαδημαϊκού Σκεπτικισμού, όμως, που εισηγήθηκε ο Αρκεσίλαος, ήγουν η ιδέα ότι είναι αδύνα­τον για τους ανθρώπους να γνωρίσουν οτιδήποτε, εκφυ­λίστηκε σχετικά γρήγορα. Κατά την ιστορική διαδρομή του Ακαδημαϊκού Σκεπτικισμού, δηλαδή, παρατηρήθηκε εκ μέρους των απολογητών του μια προοδευτική υποχώ­ρηση από την ακραία θέση του εισηγητή του σε μιαν (άλλη ηπιότερη μορφή αμφισβήτησης της γνώσης. Έτσι, ο Καρνεάδης, από τους πρωταγωνιστές στον χώρο του Ακαδημαϊκού Σκεπτικισμού, ισχυρίστηκε ότι ναι μεν οι άνθρωποι δεν είναι εις θέσιν να γνωρίσουν την απόλυτη αλήθεια, αλλά είναι δυνατόν, ωστόσο, να διατυπώνουν κρίσεις που χαρακτηρίζονται από κάποιον βαθμό αληθοφάνειας ή πιθανότητας. Και, αργότερα, ένας άλλος, επί σης, θιασώτης του Ακαδημαϊκού Σκεπτικισμού, ο Φίλων ο Λαρισαίος προέβαλε μιαν ακόμη μετριοπαθέστερη άποψη για την αμφισβήτηση της γνώσης. Ισχυρίστηκε, δηλαδή, ότι οι άνθρωποι μπορούν να διατυπώνουν κρίσεις που διακρίνονται για την ενάργειά τους, η οποία δεν ταυτίζεται μεν με την γνώση, είναι, όμως, εγκυρότε­ρη από την αληθοφάνεια ή την πιθανότητα που υπο­στήριζε ο Καρνεάδης ότι μπορούν μόνο ν’ αποκτήσουν οι άνθρωποι. Το επόμενο στάδιο στην πορεία του Ακαδημαϊκού Σκεπτικισμού είναι ο εκφυλισμός του. Η απόρριψή του γίνεται από τον διάδοχο του Φίλωνος του Λαρισαίου στην σχολαρχεία της Ακαδημίας του Πλάτωνος, τον Αντίοχο τον Ασκαλωνίτη, τον τελευταίο φιλόσοφο στην σειρά των Ακαδημαϊκών Σκεπτικιστών.

Η δραματική αυτή εξέλιξη του Ακαδημαϊκού Σκεπτι­κισμού, κατά την ιστορική διαδρομή του, υπήρξε το αποτέλεσμα μιας εγγενούς αδυναμίας του. Πρόκειται, συγκεκριμένα, για μιαν αντίφαση που κρύβει μέσα του. (Και οτιδήποτε είναι αντιφατικό δεν μπορεί να σταθεί και να υπάρξει στην πραγματικότητα —αργά ή γρήγορα θα εγκαταλειφθεί). Ειδικότερα, ενώ οι απολογητές του Ακαδημαϊκού Σκεπτικισμού διατείνονται ότι καμιά κρίση, πρόταση ή άποψη δεν μπορεί να θεωρηθεί αληθής, εντούτοις, χωρίς, ίσως, να το καταλαβαίνουν, υποστη­ρίζουν ότι μια πρόταση τουλάχιστον —το ότι, δηλαδή, η αλήθεια και η γνώση της είναι αδύνατες— είναι αληθής.

Η εγγενής αυτή αντίφαση στον Ακαδημαϊκό Σκεπτι­κισμό δεν περιορίζεται, βέβαια, στην ακραία έκφανσή του), αλλά υφίσταται, επίσης, και στις μετριοπαθέστερες διακυμάνσεις του. Όταν, ορισμένως, ο Καρνεάδης διατείνεται ότι δεν υπάρχει αλήθεια για να την γνωρίσουν οι άνθρωποι, αλλά ότι το μόνο που είναι δυνατόν να επιτύχουν αυτοί είναι η διατύπωση αληθοφανών προτάσεων, προϋποθέτει ασύνειδα την ύπαρξη μιας τουλάχιστον αλήθειας —το γεγονός, συγκεκριμένα, ότι ο ισχυρισμός του αυτός είναι αληθής. Ο Καρνεάδης ρητώς μεν απορρίπτει κάθε ιδέα περί της αλήθειας και της γνώ­σης της, ενδομύχως, όμως, την προϋποθέτει. Κατά τρό­πον ανάλογο, προκειμένου να ληφθεί σοβαρά η, μετριο­παθέστερη ακόμη από την σκεπτικιστική άποψη του Καρνεάδη, θέση του Φίλωνος του Λαρισαίου για την εκ μέρους των ανθρώπων διατύπωση εναργών κρίσεων, θα πρέπει αυτή να είναι αληθής, οπότε επανακάμπτομε στην μνημονευθείσα αντίφαση.

Έτσι, το αξίωμα του Ακαδημαϊκού Σκεπτικισμού “τίποτε δεν είναι αληθές, τίποτε δεν μπορεί να γνωσθεί”, υπό οποιαδήποτε μορφή του —είτε την ακραία είτε την μετριοπαθέστερη— και αν εκληφθεί αυτός, ήταν μοιραίο να επιφέρει και την ιστορική χρεοκοπία του. Για να επιβιώσει ο σκεπτικισμός μέσα στην ιστορική πορεία του πνεύματος, ήταν απαραίτητο οι απολογητές του ν’ αναζητήσουν έναν άλλο προσανατολισμό, διαφορετικό από εκείνον των Ακαδημαϊκών Σκεπτικιστών. Και αυτός ο άλλος προσανατολισμός τον σκεπτικισμού υπεδείχθη από τους εισηγητές του Πυρρωνισμού.

Ο Πυρρωνισμός έλαβε την ονομασία του από τον Πύρωνα τον Ηλείο, ο οποίος έζησε κατά τον τέταρτο με τρίτο αιώνα πριν από τον Χριστό. Ως συστηματική έρευνα της φιλοσοφίας, όμως, διαμορφώθηκε μερικούς αιώνες αργότερα, κατά τον δεύτερο με τρίτο μετά Χρι­στόν αιώνα, οπότε έζησε ο Σέξτος ο Εμπειρικός, από τα βιβλία του οποίου κυρίως αρυόμεθα τις πληροφορίες μας για την πυρώνεια μορφή του σκεπτικισμού .

Συγκεκριμένα, ο Σέξτος ο Εμπειρικός, αντιδιαστέλλοντας τον Πυρρωνισμό προς άλλες φιλοσοφικές στά­σεις, προσδιορίζει την φυσιογνωμία του ως εξής:

Από τους ερευνητές άλλοι επιζητούν ν’ ανακαλύψουν την αλήθεια, άλλοι αρνούνται την δυνατότητα μιας τέτοιας αποκάλυψης, υποστηρίζοντας ότι οι άνθρω­ποι δεν μπορούν να γνωρίσουν τίποτε, και άλλοι επιμένουν να συνεχίζουν την έρευνά τους ... Όσοι εύστοχα αποκαλούνται “δογματικοί” —όπως είναι οι αριστοτελικοί, οι επικούρειοι, οι στωικοί ή άλλοι φιλόσοφοι— πιστεύουν ότι έχουν ανακαλύψει (και ότι γνωρίζουν) την αλήθεια. Αντιθέτως, ο Κλειτόμαχος, ο Καρνεάδης και άλλοι ακαδημαϊκοί φιλόσοφοι έχουν υποστηρίξει ότι είναι αδύνατον οι άνθρωποι να γνωρίσουν την αλήθεια. Οι σκεπτικοί, όμως, επι­μένουν να συνεχίζουν την έρευνά τους .

“Σκεπτικοί”, εν προκειμένω, κατά τον Σέξτο τον Εμπειρικό, ονομάζονται οι απολογητές του Πυρρωνισμού, οι οποίοι αντιδιαστέλλονται προς τους θιασώτες του Ακαδημαϊκού Σκεπτικισμού. Κατ’ αντίθεσιν προς τους τελευταίους αυτούς, οι οποίοι τηρούν μιαν εντε­λώς αρνητική στάση απέναντι στην δυνατότητα των ανθρώπων να γνωρίσουν την αλήθεια, οι Πυρρωνιστές, οι “σκεπτικοί”, όπως τους αποκαλεί ο Σέξτος ο Εμπειρικός, δεν παίρνουν θετική, αλλά ούτε αρνητική θέση· είναι διαρκείς ζητητές, σταθεροί ερευνητές, μόνιμοι αμφισβητίες. Οποιαδήποτε —είτε θετική είτε αρνητική— στάση και αν υιοθετήσει κανείς για τα ζητήματα που τί­θενται προς έρευνα, οι Πυρρωνιστές ισχυρίζονται ότι είναι ανατρέψιμη και ότι, με την σειρά της, η νέα, ύστε­ρα από την ανατραπείσα θέση, τοποθέτηση είναι, επίσης, ανατρέψιμη και ούτω καθεξής επ’ άπειρον. Μεταξύ των εκάστοτε προβαλλομένων επιχειρημάτων και αντεπιχει­ρημάτων υφίσταται η καλουμένη “ισοσθενεία”, η οποία δεν επιτρέπει την υιοθέτηση του ενός επιχειρήματος και την απόρριψη του άλλου, του αντίθετού του, επιχειρή­ματος . Δεν υπάρχει απόλυτο κριτήριο, βάσει του οποίου θα ήταν δυνατόν ν’ αποφανθεί κανείς μετά βεβαιότητος τι είναι αλήθεια και τι είναι ψέμα. Γι’ αυτό το καλύτερο που έχει να κάνει κανείς είναι ν’ αποφεύγει να διατυπώνει οποιαδήποτε κρίση —είτε υπέρ είτε εναντίον μιας άποψης· να τηρεί, όπως λέγουν οι Πυρρωνιστές, μια στάση εποχής. Το κέρδος του από μια τέτοια συμπεριφορά θα ήταν να πάψει να ταλαιπωρείται από πλάνες (γιατί είναι πλάνη να πιστεύει κάποιος ότι κάτι μπορεί, πράγματι, να είναι αλήθεια ή ψέμα) και να εξασφαλίσει έτσι στην ψυχή του την αταραξίαν, την ηρεμία, που αποτελεί τον ιδανικό στόχο της εποχής —συγκεκριμένα, της ελληνιστικής περιόδου— μέσα στην οποίαν αναδείχθηκε ο Πυρρωνισμός .

Κατ’ αντίθεσιν, ορισμένως, προς την κλασσική εποχή, οπότε το ιδεώδες για τον άνθρωπο ήταν η θεωρητική ανάπτυξη του πνεύματός του, κατά τους ελληνιστικούς χρόνους εκείνο που προείχε ήταν η σωτηρία της ψυχής του, το πώς θα μπορέσει ν’ απαλλαγεί από τις αγωνίες, τους φόβους, την ανασφάλεια και την δυστυχία, που του προκαλούσαν οι υφιστάμενες συνθήκες .

Συγκεκριμένα, ύστερα από τον θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου, ο ελληνιστικός κόσμος είχε βυθιστεί στο χάος εξαιτίας κυρίως της έλλειψης ικανού ηγέτη, ο οποίος θα εξασφάλιζε την κοινωνική συνοχή στο αχα­νές κράτος, που είχε δημιουργηθεί από τις κατακτήσεις του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Ήταν επόμενο, λοιπόν, σ’ ένα τέτοιο κοινωνικά ανήσυχο περιβάλλον, οι πολίτες της εποχής εκείνης να αισθάνονται ανασφαλείς. Την ανασφάλεια αυτή, που προκαλούσε σ’ αυτούς η εσωτερι­κή κατάσταση του ελληνιστικού κράτους, επέτεινε η αγωνία τους ότι θα μπορούσε, ανά πάσαν στιγμή, να επιδράμει από το εξωτερικό κάποιο από τα βαρβαρικά φύλα και να σκορπίσει τον όλεθρο και τον θάνατο. Κανείς δεν μπορούσε να είναι βέβαιος ότι η επόμενη μέρα θα τον έβρισκε ασφαλή και ζωντανό. Έτσι, στα χρόνια της ελληνιστικής περιόδου, όπως παρατηρήθηκε, “η φιλοσοφία έπαψε πια να είναι η πύρινη στήλη που πάει μπρος καθοδηγώντας τους λιγοστούς ατρόμητους ζητητές της αλήθειας- είναι μάλλον ένα φορητό νοσοκο­μείο που πάει ξωπίσω σ’ εκείνους που παλεύουν στον αγώνα της ζωής για να περιμαζέψει τους αδύνατους και τους τραυματίες”.

Στα φιλοσοφικά ρεύματα της περιόδου αυτής, αντίθετα με τα συστήματα της φιλοσοφίας της κλασσικής εποχής που έχουν θεωρη­τική υφή, βάραινε περισσότερο ο πρακτικός χαρακτήρας, καθώς αυτά δεν στόχευαν απλώς στον ορισμό της αλή­θειας και πώς ο άνθρωπος μπορεί να την φτάσει, αλλά αποσκοπούσαν στην παροχή τρόπων συμπεριφοράς μέσω των οποίων η ζωή των ανθρώπων θα ήταν δυνατόν ν’ απαλυνθεί από την αγωνία, την ανασφάλεια, την δυστυχία. Έτσι, ο Επίκουρος, λόγου χάριν, ονομα­στό τέκνο των ελληνιστικών χρόνων —λέγοντας ότι δεν πρέπει να φοβάται κανείς τον θάνατο, επειδή όταν ο ίδιος είναι παρών, ο θάνατος απουσιάζει και όταν ο θάνατος θα έλθει επιτέλους, αυτός δεν θα υπάρχει, υποδεικνύει έναν τρόπο αντιμετώπισης της μεγάλης αγωνίας που διακατείχε τους ανθρώπους της εποχής εκείνης εξαιτίας των υφισταμένων τότε συν­θηκών ο θάνατος ήταν συνεχώς μπροστά τους, πολύ κοντά τους. Οι Στωικοί, επίσης, με την φιλοσοφία τους επιχειρούσαν να οπλίσουν τους ανθρώπους της περιό­δου εκείνης με εγκαρτέρηση, προκειμένου να μπορέσουν να ζήσουν μέσα στο ταραγμένο περιβάλλον τους. Προς την κατεύθυνση αυτή κινήθηκαν και οι Πυρρωνιστές. Με τον σκεπτικισμό τους αποσκοπούσαν ν’ απαλλάξουν τον άνθρωπο από το μάταιο, εναγώνιο κυνήγι της αλήθειας. Η στάση της εποχής, που εισηγούντο οι Πυρρωνιστές, ήγουν η αναστολή της διατύπωσης οποιοσδήποτε —είτε θετικής, είτε αρνητικής— κρίσης, εξασφαλίζει στους αν­θρώπους την ηρεμία, την αταραξία της "ψυχής των, την οποία τόσον είχαν ανάγκη μέσα στον ανήσυχο κοινωνι­κό χώρο όπου ζούσαν.

Ο Πυρρωνισμός, όμως, δεν έμεινε απλώς ένα παιδί της περιόδου που τον ανέδειξε. Ξεπέρασε τα όρια της εποχής του και οι επιρροές του έφτασαν στα νεότερα χρόνια. Η αμφισβήτηση της αλήθειας και της γνώσης της, που υιοθετήθηκε από φιλοσόφους της νεότερης περιόδου, στηρίχθηκε, εν πολλοίς, σε επιχειρήματα που πρωτοδιατυπώθηκαν από τους αρχαίους Πυρρωνιστές —χωρίς, βέβαια, η επιρροή αυτή να σημαίνει ότι ο νεό­τερος σκεπτικισμός υπήρξε απλή, ατόφια, πιστή αντιγρα­φή των ιδεών του αρχαίου σκεπτικισμού. Οι νεότεροι σκεπτικιστές, υιοθετώντας επιχειρήματα των αρχαίων Πυρρωνιστών, δεν παρέλειψαν να δώσουν σ’ αυτά άλλες διαστάσεις ή ερμηνείες και να διατυπώσουν, παράλληλα, άλλα, δικά τους επιχειρήματα, με τα οποία αμφισβητού­σαν την αλήθεια και την δυνατότητα της γνώσης της.
 
*ΣΚΕΨΟΥ-ΨΑΞΕ-ΚΡΙΝΕ-ΑΜΦΙΣΒΗΤΗΣΕ* 

Το άσχημο στον κλασικό κόσμο

'Evας κόσμος στον οποίο κυριαρχεί η ομορφιά;
Από τον αρχαιοελληνικό κόσμο έχουμε συνήθως μια στερεότυπη εικόνα, συνέπεια εξιδανικεύσεων που παρατηρήθηκαν στη νεοκλασική περίοδο. Στα μουσεία μας βλέπουμε αγάλματα της Αφροδίτης ή του Απόλλωνα που με τη λευκότητα του μαρμάρου επιδεικνύουν μια εξιδανικευμένη ομορφιά.

Στον 4ο αιώνα π.Χ. ο Πολύκλειτος είχε φτιάξει ένα άγαλμα, που στη συνέχεια πήρε το όνομα Κανών, στο οποίο έβρισκαν την εφαρμογή τouς όλοι οι κανόvες της ιδανικής αναλογίας, ενώ αργότερα ο Βιτρούβιος θα υπαγόρευε τις σωστές σωματικές αναλογίες ολόκληρης της φιγούρας σε κλάσματα: το πρόσωπο έπρεπε να είναι το 1/10 του συνολικού ύψους, το κεφάλι το 1/8, το μήκος του θώρακα το 1/4 και ούτω καθεξής. Είναι φυσικό πως, στο αυτής της ιδέας του κάλλους, αντιμετωπίζονταν ως άσχημα όλα τα πλάσματα που δεν ικανοποιούσαν αυτές τις αναλογίες. Αν όμως οι αρχαίοι είχαν εξιδανικεύσει την ομορφιά, ο νεοκλασικισμός εξιδανίκευσε τους αρχαίους ξεχνώντας ότι αυτοί (συχνά επηρεασμένοι από ανατολικές παραδόσεις) παρέδωσαν στη δυτική παράδοση και εικόνες μιας σειράς πλασμάτων που ήταν η ίδια η ενσάρκωση της δυσαναλογίας, η άρνηση κάθε κανόνα.

Το ελληνικό ιδανικό της τελειότητας εκφραζόταν από την καλοκαγαθία, όρο που γεννιέται από την ένωση του όρου καλός (συνήθως μεταφραζόμενου ως «ωραίος») και αγαθός (όρος που συνήθως μεταφράζεται ως «καλός» και καλύπτει επίσης μια σειρά από Θετικές αξίες). Πολλοί έχουν παρατηρήσει ότι το καλό και αγαθό πλάσμα όριζε συνήθως αυτό που στον αγγλοσαξωνικό κόσμο θα ορίσει την αριστοκρατική έννοια του τζέντλεμαν, προσώπου με αξιοπρεπή εμφάνιση, όπως, στυλ, ικανότητα και προφανείς αθλητικές, πολεμικές και ηθικές αρετές. Στο φως αυτού του ιδανικού, η ελληνικότητα επεξεργάστηκε μια ευρεία φιλολογία γύρω από τη σχέση φυσικής ασχήμιας και ηθικής ασχήμιας.

Στον αρχαιοελληνικό κόσμο όμως παρατηρούνται και άλλες αντιφάσεις. θεωρώντας ότι το άσχημο ως έλλειψη αρμονίας είναι το αντίθετο της καλοσύνης τnς ψυχής, ο Πλάτων στην Πολιτεία έλεγε ότι δεν πρέπει να δείχνουμε στα μικρά παιδιά άσχημα πράγματα, όμως παραδεχόταν ότι κατά βάθος υπήρχε ένα ποσοστό ομορφιάς στο καθετί, στο βαθμό που εναρμονιζόταν με την αντίστοιχη ιδέα - γι' αυτό μπορούσε κανείς να πει ωραίο ένα κοριτσάκι, ένα γομάρι, μια χύτρα, παρότι το καθένα από αυτά ήταν άσχημο σε σχέση με το προηγούμενό του.

Στην Ποιητική του ο Αριστοτέλης προσδιόριζε μια αρχή που θα παρέμενε αποδεκτή ανά τους αιώνες παγκοσμίως, ότι δηλαδή τα άσχημα πράγματα μπορούν να απεικονιστούν με ωραίο τρόπο - όλοι από πάντα θαύμαζαν τον τρόπο με τον οποίο ο Oμnρoς είχε περιγράψει τη φυσική και ηθική αποστροφή που προκαλούσε ο θερσίτης.

Τέλος, βλέπουμε ότι αργότερα, σε στωικό περιβάλλον, ο Μάρκος Αυρήλιος αναγνωρίζει ότι και η ασχήμια, και οι ατέλειες όπως τα σκασίματα της κρούστας του ψωμιού, συνεισφέρουν στην ευαρέσκεια του συνόλου. Αρχή, αυτή, που κυριαρχεί στην πατρολογική και σχολαστική θεώρηση, όπου το άσχημο λυτρώνεται από το πλαίσιό του και συνεισφέρει στην αρμονία του σύμπαντος.

30 μαθήματα για να ΖΕΙΣ !

WakeUp01Ένα τέλειο μαζί (γάμος) - Ποτέ μην πας στο κρεβάτι θυμωμένος.
 
1. Παντρέψου κάποιον που σου μοιάζει - ομοιότητα σε θεμελιώσεις αξίες, ομογαμία - ομογαμικοί γάμοι, «βρες κάποιον που είναι παρόμοιος σε ανατροφή, γενικό προσανατολισμό και αξίες, είναι το πιο σημαντικό συστατικό ενός μακροχρόνιου και ικανοποιητικού γάμου»
 
2. Η φιλία είναι τόσο σημαντική όσο μια ρομαντική αγάπη - «οι ειδικοί προτείνουν να σκεφτείς τι σου αρέσει σε ένα χρόνιο φίλο σου και να το ψάξεις σε ένα πιθανό σύζυγο»
 
3. Μην κρατάς σκορ - και οι δύο πλευρές δίνουν το 100% όλη την ώρα. Όχι το 50% ναι και το 50% όχι. «Όταν ξυπνάς το πρωί σκέψου, τι μπορώ να κάνω για να κάνω τη μέρα της/ του λίγο πιο χαρούμενη»
 
4. Μιλήστε ο ένας στον άλλο - μάθετε να επικοινωνείτε σχετικά με τις διαφωνίες σας. Όλοι έχουμε την ανάγκη να μάθουμε με ποιον τρόπο μπορούμε να μαχόμαστε.
 
5.  Μη δεσμευτείς απλά στον σύντροφό σου - δεσμεύσου στον ίδιο το γάμο. Κάντε μία δέσμευση για την ιδέα του γάμου και πάρτε την στα σοβαρά.

Χαρούμενο πρωινό ξύπνημα - Σηκώνομαι το πρωί ανυπομονώντας να πάω για δουλειά;
  1. Επέλεξε μια καριέρα για τις εσωτερικές, ουσιαστικές ανταμοιβές, όχι τις οικονομικές - «εάν υπάρχει μία άλλη καριέρα που εύχεσαι να μπορούσες να επιδιώξεις αλλά ανησυχείς για τη μείωση του εισοδήματος, κάντο έτσι και αλλιώς». Η αίσθηση ενός σκοπού και το πάθος μπορούν να εξαργυρώσουν μία μεγαλύτερη επιταγή.
  1. Μην τα παρατάς στο να ψάχνεις για μία δουλειά που να σε κάνει ευτυχισμένο - «μη φοβηθείς να τριγυρνάς και να δοκιμάζεις διαφορετικά πράγματα, ανεξάρτητα με την ηλικία σου. Το πιο σημαντικό πράγμα που θέλεις να μάθεις είναι το ποιος είσαι και τι δυνατότητες έχεις». Η επιμονή είναι το κλειδί για να βρεις την δουλειά που αγαπάς. 
  1. Κάνε την πιο «άσχημη» δουλειά - κάνε όσο πιο πολύ μπορείς από την οποιαδήποτε δουλειά. Συνέχισε να μαθαίνεις από τα καλά και τα κακά παραδείγματα για να τα χρησιμοποιήσεις αργότερα στη ζωή. 
  1. Η συναισθηματική νοημοσύνη είναι ατού σε σχέση με οτιδήποτε άλλο- Πρέπει να έχεις διαπροσωπικές ικανότητες για να πετύχεις, ικανότητες όπως η ενσυναίσθηση, το να ακούς και το να λύνεις θεμελιώδεις διαφωνίες στον εργασιακό σου χώρο. 
  1. Ο καθένας χρειάζεται αυτονομία - ψάξε την ελευθερία του να παίρνεις αποφάσεις και κινήσου προς κατευθύνσεις που σε ενδιαφέρουν, χωρίς τον πλήρη έλεγχο από την κορυφή, όποια και αν είναι αυτή.
Κανείς δεν είναι τέλειος (το να είσαι γονιός) - εγκατέλειψε την τελειότητα
  1. Όλα είναι θέμα χρόνου - θυσιάσου εάν είναι απαραίτητο για να ξοδέψεις τον περισσότερο χρόνο που μπορείς με τα παιδιά σου. Είναι ανάγκη να είστε μαζί σε μία καθημερινή ροή στο σπίτι και όχι μόνο κατά τη διάρκεια ενός προσχεδιασμένου «ποιοτικού χρόνου». Ξόδεψε χρόνο για να κάνετε πράγματα που τους αρέσουν.
  1. Είναι φυσιολογικό να έχεις αγαπημένα αλλά ποτέ να μην το δείχνεις
  1. Μη χτυπάς τα παιδιά σου. 
  1. Απέφυγε ένα ρήγμα με κάθε κόστος - κάνε ότι είναι απαραίτητο για να αποφύγεις ένα μόνιμο ρήγμα με ένα παιδί, ακόμη και εάν χρειάζεται να συμβιβαστεί η πλευρά του γονέα. 
  1.  Σκέψου μετά από χρόνια τη σχέση σου με τα παιδιά - το να είσαι γονέας συνεχίζεται και αφού τα παιδιά φύγουν από το σπίτι, οπότε πάρε αποφάσεις όταν είναι νέα ακόμη ώστε να οδηγηθούν σε θετικές σχέσεις στο δεύτερο μισό της ζωή στους.
Βρες τη μαγεία (Ενηλικίωση)
  1. Το να μεγαλώνεις είναι πολύ καλύτερο από ότι νομίζεις - μην χαραμίσεις το χρόνο σου ανησυχώντας για το ότι μεγαλώνεις. Μπορεί αυτός ο χρόνος να είναι χρόνος ευκαιριών, περιπέτειας και ανάπτυξης.
  1. Πράξε τώρα λες και θα χρειαστείς το σώμα σου για εκατό χρόνια - δεν είναι ο θάνατος αυτός για τον οποίο θα έπρεπε να ανησυχείς - αυτό είναι μία χρονική ασθένεια. Αυτό που κάνεις τώρα για την υγεία σου είναι πολύ σημαντικό για το μέλλον, αλλά το κίνητρο δεν θα έπρεπε να είναι το πόσο πολύ θα ζήσεις αλλά το πώς πρόκειται να ζήσεις. Κακές συμπεριφορές και συνήθειες είναι λιγότερο πιθανόν να σε σκοτώσουν και περισσότερο να σε καταδικάσουν σε χρόνια ή δεκαετίες με τη χρόνια νόσο. 
  1. Μην ανησυχείς για το θάνατο - οι ειδικοί δεν το κάνουν - Μην ξοδεύεις χρόνο με δυσφορία για τη θνησιμότητα σου. Αυτό που προτείνουν οι ειδικοί είναι προσεκτικός προγραμματισμός και οργάνωση για το τέλος της ζωής. 
  1. Μείνε συνδεδεμένος- η κοινωνική απομόνωση είναι πολύ πιθανόν να αναπτύξει προβλήματα υγείας και είναι λιγότερο πιθανόν να συμβάλλει σε καταστάσεις καλής υγείας. Δύο συμβουλές στο να το δουλέψεις 1) απέκτησε πλεονέκτημα από ευκαιρίες για να μαθαίνεις 2) επινόησε ένα υποσυνείδητο στόχο ώστε να μείνεις συνδεδεμένος. 
  1. Σχεδίασε για το που θα μείνεις (και οι γονείς σου επίσης) - Μην αφήσεις τους φόβους και τις προκαταλήψεις να αποτρέψουν εσένα ή τους πιο ηλικιωμένους συγγενείς σου από τη σκέψη μιας μετακόμισης σε μία μικρή, ζωντανή κοινότητα. Μια τέτοια κίνηση ανοίγει δρόμους για μία καλύτερη ζωή από το να τους περιορίζει.

Μπορώ να κοιτάξω τον καθένα στα μάτια (μετάνοια) – «Εσωτερική διαφώτιση»
  1. Πάντα να είσαι ειλικρινής- οι γηραιότεροι θεωρούν αυτήν τη συνταγή αδιαπραγμάτευτη. Περιλαμβάνει δουλειά, αφοσίωση κτλ… Οι περισσότεροι άνθρωποι υποφέρουν από σοβαρή λύπη αργότερα στη ζωή, αν υπήρξαν λιγότερο  "δίκαιοι και κάθετοι".
  1.  Πες ναι στις ευκαιρίες - αγκάλιασε τις νέες προκλήσεις σε κάθε στροφή, λέγε ναι όσο το δυνατόν συχνότερα. Η μεγαλύτερη ανταμοιβή που μπορείς να λάβεις στην καριέρα σου, είναι η ευκαιρία να κάνεις περισσότερα. 
  1. Ταξίδεψε περισσότερο- κάνε το τώρα. Όταν οι ημέρες των ταξιδιών σου τελειώσουν θα εύχεσαι να είχες κάνει ακόμη ένα ταξίδι. Ταξίδεψε όταν έχεις το χρόνο και την φυσική ικανότητα και όταν μπορείς να έχεις την αγαπημένη σου παρέα, για ταξίδια, πλάι σου.
  1.  Επέλεξε έναν σύντροφο με ιδιαίτερη προσοχή - αυτή είναι ίσως η πιο σημαντική απόφαση που ένας άνθρωπος πρέπει να πάρει. Τρία επικίνδυνα και ενδεχομένως καταστροφικά πράγματα που μπορείς να κάνεις: 1) να ερωτευτείς με πάθος και να δεσμευτείς αμέσως, 2) να δεσμευτείς από απελπισία (συνήθως στα μέσα της δεκαετίας των τριάντα), 3) να είσαι σε ένα γάμο όχι από επιλογή ή χωρίς οι λόγοι ύπαρξης του να είναι σαφείς. Να είσαι πολύ, πολύ επιλεκτικός και να κοιτάς προσεκτικά τόσο το κοντινό όσο και μακρινό μέλλον. 
  1. Πες το τώρα - Οι άνθρωποι συνέχεια λένε τις θλιβερές λέξεις «θα μπορούσε να ήταν» παραλείποντας να εκφράσουν τον εαυτό τους πριν να είναι πολύ αργά.
failure-to-success
Διάλεξε την ευτυχία - (οι αλήθειες των ειδικών) - Ο χρυσός κανόνας
  1. Ο χρόνος έχει ουσία - Εκμεταλλευτείτε κάθε μέρα που σας δίνεται. Εμείς θα λογοδοτήσουμε για όλες τις επιτρεπόμενες απολαύσεις που αποτύχαμε να απολαύσουμε.
  1. Η ευτυχία είναι μια επιλογή, δεν αποτελεί προϋπόθεση - Δεν είσαι υπεύθυνος για όλα τα πράγματα που σου συμβαίνουν, αλλά έχεις τον πλήρη έλεγχο της συμπεριφοράς σου και των αντιδράσεων σου για αυτά που σου συμβαίνουν. Η ευτυχία απαιτεί μια συνειδητή αλλαγή στην προοπτική με την οποία επιλέγεις - καθημερινά – είτε αισιόδοξα είτε απαισιόδοξα. «Η ευτυχία» είναι στον αντίποδα του "είμαι ευτυχής αν και μόνο". Πολλοί εμπειρογνώμονες διαπίστωσαν ότι υπενθυμίζοντας συνεχώς στον εαυτό τους, καθημερινά, το δώρο της ζωής τους βοήθησε να επιλέξουν την ευτυχία.
  1. Ο χρόνος που ξοδεύεις ανησυχώντας είναι χαμένος χρόνος - Πολλοί ειδικοί θα ήθελαν να έχουν πίσω όλο το χρόνο που ξόδεψαν, διαβρώνοντας τον με την αγωνία, για το μέλλον. Συμβουλή 1: Έμφαση στους βραχυπρόθεσμους στόχους και όχι μακροπρόθεσμους. Συμβουλή 2: Αντί να ανησυχείς προετοιμάσου. Συμβουλή 3: Η αποδοχή είναι ένα αντίδοτο της ανησυχίας. Απλά αφήστε το να είναι. Η ανησυχία δημιουργείται στην απουσία πραγματικών στρεσσογόνων καταστάσεων – και είναι εντελώς διαφορετική από συγκεκριμένη επίλυση προβλημάτων.
  1. Σκέψου απλά και «μικρά» - ας απογειώσουμε την απόλαυση της καθημερινότητας, ακόμα και περιμένοντας τη ζωή μας να αλλάξει. Δίνοντας ιδιαίτερη προσοχή σε γεγονότα μικρής κλίμακας (πίνοντας καφέ, ένα ζεστό κρεβάτι το χειμώνα) σαν τα συστατικά της ευτυχίας που μας ανεβάζουν σε καθημερινή βάση. Οι ειδικοί μας προτρέπουν να απολαύσουμε μια συνειδητή πράξη, και να αντιμετωπίσουμε αυτήν την απόλαυση, τη δεδομένη χρονική στιγμή, σαν ένα μοναδικό δώρο. Είναι μια αλλαγή στο πως πρέπει να συνειδητοποιούμε πράγματα ​​και μπορούμε να την ενισχύσουμε καθημερινά με μια μικρή προσπάθεια. 
Έχε πίστη - Δύο κύριοι λόγοι για να εξασκείς την πίστη: παρέχει μια πηγή επικοινωνίας και προσφέρει μοναδική βοήθεια στην αντιμετώπιση των δύσκολων καιρών.

ΥΠΟΚΡΙΤΙΚΑ....

Οι άνθρωποι και οι νόμοι είναι υποκριτικοί.
Μας ενοχλεί το απαγορευμένο, ενώ, παράλληλα, επιτρέπουμε το επικίνδυνο.

Νομίζουμε ότι μόνο τα ναρκωτικά σκοτώνουν, γι' αυτό και ποινικοποιούμε τη χρήση τους.
Η μόλυνση του περιβάλλοντος από την κρατική αδιαφορία,
η ανύπαρκτη αστυνόμευση που επιτρέπει στον οικοπεδοφάγο να κάψει όλους τους πνεύμονες οξυγόνου της χώρας,

γιατί δεν τιμωρούνται και δεν προλαμβάνονται ανάλογα;
Η τηλεόραση είναι ένα από τα σκληρότερα «ναρκωτικά».
Ειδικά η αποχαυνωτική τηλεόραση που διαβρώνει συνειδήσεις,
παραμορφώνει πρότυπα και καταβαραθρώνει ανθρώπινες αξίες και ιδανικά!
Καθημερινά ακούω να μου λένε πόσο πολυάσχολοι είναι ορισμένοι
και πως δεν τους μένει καθόλου ελεύθερος χρόνος για να κάνουν πράγματα που θέλουν.
Αν, όμως, τους ρωτήσεις για τις εξελίξεις σε κάποιο από τα τελευταία τηλεοπτικά σίριαλ του συρμού,
και μάλιστα και κυρίως τα Τούρκικα
είναι πλήρως... ενήμεροι!

Πόσο σας κόστισε η τηλεόραση που αγοράσατε για το σαλόνι σας;
Πεντακόσια, χίλια ευρώ; ΠΟΣΟ ΣΑΣ ΚΟΣΤΙΖΕΙ η καθημερινή της χρήση;
Σε χρήμα, σε πνευματικότητα, σε έλλειψη επικοινωνίας, σε ώρες κενές, χωρίς σκέψη, χωρίς δημιουργική λειτουργία του μυαλού;

Πόσο μας κοστίζουν τα νοθευμένα, μπαγιάτικα, αισχροκερδώς υπερτιμολογημένα τρόφιμα
που καθημερινά αγοράζουμε από τα μπακάλικα και τα σούπερ μάρκετ;
Γιατί κανείς, μα κανείς, δεν ποινικοποιεί τη συστηματική αισχροκέρδεια
και τη σταδιακή τροφική και ατμοσφαιρική δηλητηρίαση,
που τόσο επαίσχυντα και ασύστολα εμπορεύονται οι λίγοι;

Αν κάνεις παρέα με κοράκια,
μην παραξενευτείς αν συνέχεια μπροστά σου βλέπεις ψοφίμια! (Περσική παροιμία)
Ποιο είναι το περιβάλλον των ανθρώπων που σας περιστοιχίζουν;
Είναι άνθρωποι με όραμα, με στόχους, με ιδανικά και φιλοδοξίες;
Ή μήπως είναι άνθρωποι που η ζωή τους είναι μίζερη και σκοτεινή.
Γεμάτη απογοήτευση, άρνηση και γκρίνια;

Στα διάφορα σεμινάρια και ομιλίες  χρησιμοποιούται κάποια «κοσμητικά» επίθετα
για την κατηγορία των αρνητικών ανθρώπων που περιστοιχίζουν τις ζωές μας και είναι πρόθυμοι, έτοιμοι και ικανοί να μας κάνουν σας κι αυτούς. Αν κάνεις παρέα με κοράκια, μην παραξενευτείς αν συνέχεια μπροστά σου βλέπεις ψοφίμια! (Περσική παροιμία)Ποιο είναι το περιβάλλον των ανθρώπων που σας περιστοιχίζουν; Είναι άνθρωποι με όραμα, με στόχους, με ιδανικά και φιλοδοξίες; Ή μήπως είναι άνθρωποι που η ζωή τους είναι μίζερη και σκοτεινή. Γεμάτη απογοήτευση, άρνηση και γκρίνια;Στα διάφορα σεμινάρια και ομιλίες μου χρησιμοποιώ κάποια «κοσμητικά» επίθετα για την κατηγορία των αρνητικών ανθρώπων που περιστοιχίζουν τις ζωές μας και είναι πρόθυμοι, έτοιμοι και ικανοί να μας κάνουν σας κι αυτούς. «Μολυσματικές προσωπικότητες», «ενεργειακοί βρικόλακες», «ζόμπι του περιβάλλοντος» ή «χάνιμπαλ λέκτορς» της ζωής μας υπάρχουν παντού. Μέσα κι έξω από τα σπίτια μας και τις δουλειές μας. Είναι στο χέρι σας να τους αποβάλλετε μια για πάντα.Γι' αυτό κι εσείς, φίλοι μου, σταματήστε να κάνετε παρέα με ανθρώπους που είναι περισσότερο «μπερδεμένοι» από εσάς. Έχω παρατηρήσει πως όλοι εκείνοι που δεν έχουν τι να κάνουν με τη ζωή τους, θέλουν να το κάνουν μαζί μου. Εγώ προσωπικά δεν έχω ούτε μερικά ελάχιστα δευτερόλεπτα χρόνου γι' αυτούς. Για να τους ακούσω, να τους μιλήσω, να τους καταλάβω! Εσείς;, «ζόμπι του περιβάλλοντος» ή «χάνιμπαλ λέκτορς» της ζωής μας υπάρχουν παντού.

Μέσα κι έξω από τα σπίτια μας και τις δουλειές μας.
Είναι στο χέρι μας να τους αποβάλλουμε μια για πάντα.

Γι' αυτό κι εσείς, φίλοι μου, σταματήστε να κάνετε παρέα με ανθρώπους που είναι περισσότερο «μπερδεμένοι» από εσάς.

Έχω παρατηρήσει πως όλοι εκείνοι που δεν έχουν τι να κάνουν με τη ζωή τους,
θέλουν να το κάνουν μαζί μου.

Εγώ προσωπικά δεν έχω ούτε μερικά ελάχιστα δευτερόλεπτα χρόνου γι' αυτούς.

Για να τους ακούσω, να τους μιλήσω, να τους καταλάβω! Εσείς;

Μαρία Ιωσηφίδου

Mίλητος - Mία Πόλις σε Tέσσερις Διαστάσεις

Πρόκειται για ένα ντοκιμαντέρ αρχαιολογικού περιεχομένου, που βασίζεται σε δραματοποιημένο σενάριο και συνδυάζει κινηματογραφικές λήψεις στο φυσικό χώρο της Μιλήτου με τρισδιάστατες ψηφιακές φωτορεαλιστικές αναπαραστάσεις για να ζωντανέψει την Μίλητο κατά την εποχή της ακμής της.

Ένας περιηγητής, λάτρης του μεγαλείου της αρχαίας πόλης, ξεκινά από την Αθήνα για να επισκεφτεί τη Μίλητο, που στη σημερινή της μορφή διασώζει...
ελάχιστα στοιχεία της αρχαίας πόλης. Πολύ συχνά συνομιλεί με μια γυναικεία μορφή, την προσωποποίηση της Μιλήτου, η οποία αναδύεται μέσα από τα ερείπια και τον παρακινεί να ανακαλύψει το παρελθόν της πόλης. Μέσα απ'αυτόν τον διάλογο αντλούνται οι ιστορικές πληροφορίες.

Η Μίλητος γνώρισε μεγάλη ακμή από τον 8ο έως τον 6ο αιώνα π. Χ.. Αριθμούσε 10.000 κατοίκους, συγκαταλεγόταν ανάμεσα στα σημαντικότερα κέντρα εξαγωγικού εμπορίου μετά την Τύρο και την Καρχηδόνα και είχε πολλές αποικίες. Παράλληλα, γνώρισε μεγάλη πολιτιστική ανάπτυξη, ανέδειξε φιλοσόφους όπως τον Θαλή, τον Αναξίμανδρο και τον Αναξαγόρα και ήταν η πατρίδα του Ιππόδαμου, του πρώτου πολεοδόμου του αρχαίου κόσμου.

Ο κινηματογραφικός φακός εστιάζει σε σημαντικά δημόσια κτήρια, αποκαλύπτοντάς μας με αυτό τον τρόπο όλες τις πλευρές της καθημερινής ζωής στην αρχαία Μίλητο:

στο Βουλευτήριο, τον τόπο συνάντησης των πολιτών
στην Αγορά, το κέντρο της εμπορικής και κοινωνικής ζωής
στο Δελφίνιο, τον υπαίθριο ναό του Δελφινίου Απόλλωνα
στο ναό του Απόλλωνα στα Δίδυμα, έναν από τους μεγαλύτερους ναούς του αρχαίου κόσμου, που δεν ολοκληρώθηκε ποτέ εξαιτίας των τεράστιων διαστάσεών του
στο Γυμνάσιο
στο Στάδιο
στην Παλαίστρα
στην Ιωνική Στοά
στο Θέατρο, το κόσμημα της πόλης
στην Ιερά Πύλη της Μιλήτου. Με τη βοήθεια της σύγχρονης τεχνολογίας αναπαρίστανται τρισδιάστατα αρκετά δημόσια κτήρια, τα οποία σήμερα δε σώζονται. Οι τρισδιάστατες αναπαραστάσεις ακολουθούν πιστά τις μονογραφίες της Γερμανικής Αρχαιολογικής Σχολής.
Σκηνοθεσία: Ανδρέας Κουμπούρας -  Δημήτρης Λουκόπουλος
Σενάριο: Δέσποινα Εξακουστίδου
Διεύθυνση παραγωγής: Τζίνα Πετροπούλου
Επιστημονική επιμέλεια αναπαραστάσεων: Γιάννης Σβώλος
Διεύθυνση ψηφιακής παραγωγής:  Δημήτρης Εφραίμογλου
Διεύθυνση και σκηνοθεσία τρισδιάστατων γραφικών: Βαγγέλη Χριστοδούλου
Λαμβάνουν μέρος οι ηθοποιοί: Κωνσταντίνος Κωνσταντόπουλος και Μαρία Πανουργιά
Μουσική: Σταύρος Ξαρχάκος

                                                     

 
 

Μην καταδέχεσαι να ρωτάς: «Θα νικήσουμε; Θα νικηθούμε;» Πολέμα!

Το μήνυμα του Νίκου Καζαντζάκη στην Ασκητική του, επίκαιρο σε κάθε εποχή, ίσως περισσότερο σήμερα.

Μην καταδέχεσαι να ρωτάς: «Θα νικήσουμε; Θα νικηθούμε;» Πολέμα!

«Ε κακομοίρη άνθρωπε», είπε δυνατά, «μπορείς να μετακινήσεις βουνά, να κάμεις θάματα, κι εσύ να βουλιάζεις στην κοπριά, στην τεμπελιά και στην απιστία!
Θεό έχεις μέσα σου, Θεό κουβαλάς και δεν το ξέρεις - το μαθαίνεις μονάχα την...ώρα που πεθαίνεις, μα 'ναι πολύ αργά. Ας ανασκουμπωθούμε εμείς που το ξέρουμε, ας σύρουμε μπορεί να μας ακούσουν!»

Καλή 'ναι η δικαιοσύνη, μα για τους αγγέλους - ο άνθρωπος ο κακομοίρης δεν αντέχει, θέλει έλεος...

Δεν έχουμε παρά μια μονάχα στιγμή στη διάθεσή μας. Ας κάνουμε τη στιγμή αυτή αιωνιότητα. Άλλη αθανασία δεν υπάρχει.

Χαρά στο νέο που θαρρεί πως έχει χρέος να ξαναδημιουργήσει τον κόσμο,να τον κάμει πιο σύμφωνο με την αρετή και τη δικαιοσύνη, πιο σύμφωνο με την καρδιά του, αλίμονο σε όποιον αρχίζει τη ζωή του χωρίς παραφροσύνη.

Έχεις ευθύνη. Δεν κυβερνάς πια μονάχα τη μικρή ασήμαντη ύπαρξή σου.
Είσαι μια ζαριά όπου για μια στιγμή παίζεται η μοίρα του σογιού σου.

Η ανώτατη αρετή δεν είναι νά' σαι ελεύτερος, παρά να μάχεσαι για ελευτερία.
Μην καταδέχεσαι να ρωτάς: "Θα νικήσουμε; Θα νικηθούμε;" Πολέμα!

Ν' αγαπάς την ευθύνη.
Να λες: Εγώ, εγώ μονάχος μου έχω χρέος να σώσω τη γης.

Αν δε σωθεί, εγώ φταίω.

Να πεθαίνεις κάθε μέρα.
Να γεννιέσαι κάθε μέρα.

Ν' αρνιέσαι ό,τι έχεις κάθε μέρα.

Να 'σαι ανήσυχος, αφχαρίστητος, απροσάρμοστος πάντα.

Όταν μια συνήθεια καταντήσει βολική, να τη συντρίβεις. Η μεγαλύτερη αμαρτία είναι η ευχαρίστηση.
Νίκησε το στερνό, τον πιο μεγάλο πειρασμό, την ελπίδα. Τούτο είναι το τρίτο χρέος.

Πειθαρχία, να η ανώτατη αρετή.
Ποτέ μην αναγνωρίσεις τα σύνορα του ανθρώπου!

Να σπας τα σύνορα!
Ν'αρνιέσαι ό,τι θωρούν τα μάτια σου.
Να πεθαίνεις και να λες: Θάνατος δεν υπάρχει!

Καζαντζάκης "Ασκητική"

ΤΟ "ΟΥΡΑΝΙΟ ΒΑΣΙΛΕΙΟ" ΤΟΥ ΠΛΑΝΗΤΟΥ ΔΙΟΣ ΚΑΙ ΤΩΝ ΔΟΡΥΦΟΡΩΝ ΤΟΥ

O Δίας είναι ο μεγαλύτερος πλανήτης του Ηλιακού Συστήματος σε διαστάσεις και μάζα. Είναι ο πέμπτος κατά σειρά πλανήτης ξεκινώντας από τον Ήλιο.

Είναι ένας γίγαντας αερίων με μάζα λίγο μικρότερη από το ένα χιλιοστό της ηλιακής, αλλά δυόμισι φορές μεγαλύτερη του αθροίσματος της μάζας των υπόλοιπων πλανητών του ηλιακού συστήματος. Ο Δίας, μαζί με τον Κρόνο, τον Ουρανό και τον Ποσειδώνα, αναφέρονται ως αέριοι γίγαντες.

Ο πλανήτης ήταν γνωστός από τους αστρονόμους της αρχαιότητας και συνδέθηκε με τη μυθολογία και τις θρησκευτικές πεποιθήσεις πολλών πολιτισμών.

Ο Δίας αποτελείται κυρίως από υδρογόνο, με το ένα τέταρτο της μάζας να είναι ήλιο. Μπορεί επίσης να έχει βραχώδη πυρήνα που αποτελείται από βαρύτερα στοιχεία. Λόγω της ταχείας περιστροφής του, το σχήμα του Δία είναι αυτό ενός πεπλατυσμένου σφαιροειδούς (έχει μια μικρή, αλλά σημαντική διόγκωση γύρω από τον ισημερινό).

Η εξωτερική ατμόσφαιρα είναι εμφανώς χωρισμένη σε διάφορες ζώνες σε διάφορα γεωγραφικά πλάτη, με αποτέλεσμα αναταραχή και καταιγίδες κατά μήκος των ορίων αλληλεπίδρασής τους. Ένα σημαντικό αποτέλεσμα είναι η Μεγάλη Ερυθρά Κηλίδα, μια τεράστια καταιγίδα που είναι γνωστό ότι υπήρχε τουλάχιστον από τον 17ο αιώνα, οπότε και παρατηρήθηκε για πρώτη φορά με τηλεσκόπιο.

Γύρω από τον πλανήτη είναι ένα αχνό πλανητικό σύστημα δακτυλίων και μια ισχυρή μαγνητόσφαιρα. Περιβάλλεται επίσης από τουλάχιστον 67 φεγγάρια, συμπεριλαμβανομένων των τεσσάρων μεγάλων φεγγαριών του Γαλιλαίου, όπως ονομάζονται τα φεγγάρια που ανακαλύφθηκαν για πρώτη φορά από τον Γαλιλαίο το 1610.

Ο Γανυμήδης, ο μεγαλύτερος από αυτά τα φεγγάρια, έχει διάμετρο μεγαλύτερη από εκείνη του πλανήτη Ερμή.

Ο Δίας είναι ένας γίγαντας αερίων. Είναι ο μεγαλύτερος πλανήτης του ηλιακού συστήματος. Είναι τόσο μεγάλος που θα μπορούσε να περιλάβει στο εσωτερικό του όλους τους άλλους πλανήτες του Ηλιακού Συστήματος.

Η μάζα του είναι 318 φορές μεγαλύτερη από τη μάζα της Γης, και 2,5 φορές μεγαλύτερη του συνόλου των πλανητών και δορυφόρων.

Ο όγκος του είναι 1.321 φορές μεγαλύτερος από τον όγκο της Γης.

Η ένταση του πεδίου βαρύτητας υπολογίζεται 2,5 φορές μεγαλύτερη της έντασης της Γης. Δέχεται δε από τον Ήλιο ποσότητα φωτός και θερμότητα ίση προς το 1/25 εκείνης που φθάνει στη Γη.

Η ατμόσφαιρα του Δία είναι η μεγαλύτερη στο ηλιακό σύστημα, καθώς εκτείνεται σε πλάτος μεγαλύτερο των 5.000 χιλιομέτρων. Επειδή ο Δίας δεν έχει επιφάνεια, η βάση της ατμόσφαιρας θεωρείται το σημείο στο οποίο η ατμοσφαιρικά πίεση ισούται με 10 bar.

Με το τηλεσκόπιο δεν φαίνεται η επιφάνεια του πλανήτη, αλλά η πυκνή ατμόσφαιρα που τον περιβάλλει και η οποία παρουσιάζει πλατιές σκοτεινές ταινίες, παράλληλες προς τον ισημερινό του πλανήτη, που διαχωρίζονται από φωτεινές ζώνες.

Η φωτεινότητα, το πλάτος και η θέση των ζωνών αλλάζουν συνέχεια όψη και εύρος, στο διάστημα ενός έτους. Η εναλλαγή σκοτεινών και φωτεινών ζωνών αντιπροσωπεύει περιοχές όπου αέρια ανεβαίνουν προς τα πάνω στην ατμόσφαιρα του Δία και άλλες όπου κατεβαίνουν προς τα κάτω.

Χαρακτηριστικό της ατμόσφαιρας του Δία είναι η ερυθρά κηλίδα με διάμετρο τετραπλάσια του γήινου δίσκου. Είναι ένας μόνιμος αντικυκλώνας που βρίσκεται 22 μοίρες νότια του ισημερινού. Καλύπτει περίπου το 1% της επιφάνειας του Δία, και φαίνεται να μετατοπίζεται αργά.

Το χρώμα της και ο χρόνος περιστροφής αλλάζουν με την πάροδο των χρόνων. Υποστηρίζεται πως η μεγάλη κόκκινη κηλίδα είναι μια τεράστια καταιγίδα, ένας αντικυκλώνας, που κρατάει εδώ και 300 χρόνια ή νησίδα ατμοσφαιρικής ύλης μεταξύ υγρής και αεριώδους κατάστασης.

Ο Δίας έχει ένα αμυδρό πλανητικό σύστημα δακτυλίων που αποτελείται από τρία κύρια τμήματα: τον εσωτερικό δακτύλιο σωματιδίων, γνωστό ως φωτοστέφανο, ένα σχετικά φωτεινό κύριο δακτύλιο, και ένα εξωτερικό αραχνοΰφαντο δαχτυλίδι.

Αυτά τα δαχτυλίδια φαίνεται να έχουν προέλθει από σκόνη, αντί πάγο όπως συμβαίνει με τους δακτυλίους του Κρόνου. Ο κύριος δακτύλιος είναι πιθανώς κατασκευασμένος από υλικό που εκτινάσσεται από τους δορυφόρους Αδράστεια και Μήτις.

Το υλικό που κανονικά θα επέστρεφε πίσω στο φεγγάρι τραβιέται σε τροχιά γύρω από το Δία λόγω της ισχυρής βαρυτικής επιρροής του. Η τροχιά του υλικού στρέφει προς τον Δία και νέο υλικό προστίθεται από επόμενες συγκρούσεις. Με παρόμοιο τρόπο, τα φεγγάρια Θήβη και Αμάλθεια παράγουν ίσως τις δύο ξεχωριστές συνιστώσες του σκονισμένου αραχνοΰφαντου δακτυλίου.

Ο Δίας έχει ισχυρότατο μαγνητικό δίπολο, 14 φορές ισχυρότερο από εκείνο της Γης, με ισχύ 4,2 gauss στον ισημερινό και 10 με 14 στους πόλους. Κινήσεις αγώγιμων στοιχείων μέσα στο μεταλλικό υδρογόνο σχηματίζουν ένα μαγνητικό πεδίο, το οποίο παγιδεύει τα ιοντισμένα σωματίδια του ηλιακού ανέμου.

Η μαγνητόσφαιρά του, δηλαδή το μαγνητισμένο περιβάλλον του, σχηματίζεται γύρω του καθώς το μαγνητικό του πεδίο αλληλεπιδρά με τον ηλιακό άνεμο, αυτό το ταχύτατο, μαγνητισμένο και ιονισμένο αέριο που εκπέμπει συνεχώς ο Hλιος στο διαπλανητικό χώρο με τεράστια ταχύτητα.

Περιστρέφεται πάρα πολύ γρήγορα γύρω από τον άξονά του, περίπου σε 10 ώρες, πιο γρήγορα από όλους τους πλανήτες. Για την ακρίβεια περιστρέφεται σε 9 ώρες και 51 λεπτά.

Ο χρόνος που χρειάζεται για μια περιφορά γύρω από τον Ήλιο είναι περίπου 12 γήινα χρόνια (11 έτη και 315 ημέρες Γης).

Έχει επιβεβαιωθεί η ύπαρξη 67 δορυφόρων διαφόρων μεγεθών σε τροχιά γύρω από τον Δία από τους οποίους οι τέσσερις Γανυμήδης, Καλλιστώ, Ιώ και Ευρώπη ανακαλύφθηκαν από τον Γαλιλαίο όταν παρατήρησε τον ουρανό με το τηλεσκόπιό του το 1610, είναι πολύ μεγάλοι με διάμετρο από 4.980 έως 2.880 χλμ. Οι δύο πρώτοι είναι μεγαλύτεροι της Σελήνης. Αυτοί οι τέσσερις φαίνονται με απλά κιάλια κατά τη διεύθυνση του ισημερινού του πλανήτη.

Ονόματα μερικών από τους υπόλοιπους δορυφόρους είναι:
Αμάλθεια, Ιμαλία, Ελάρα, Πασιφάη, Σινώπη, Λυσιθέα, Κάρμη, Ανάγκη, Λήδα, Θήβη, Αδράστεια, Μήτις, Καλλιρρόη, Θεμιστώ, Μεγακλείτη, Ταϋγέτη, Χαλδήνη, Αρπαλύκη, Καλύκη, Ιοκάστη, Ερινόμη, Ισονόη, Πραξιδίκη, Αυτονόη, Θυώνη, Ερμίππη, Αίτνη, Ευρυδόμη, Ευάνθη, Ευπορία, Ορθωσία, Σπονδή, Καλή, Πασιθέα, Ηγεμόνη, Μνήμη, Αοιδή, Θελξινόη, Αρχή, Καλλιχόρη, Ελίκη, Καρπώ, Ευκελάδη, Κυλλήνη, Κόρη.

 

ΤΟ ΡΟΛΟΙ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ

Οι παθητικοί άνθρωποι αντιμετωπίζουν την ζωή ανώριμα χωρίς σκέψη,
χωρίς να βλέπουν σε βάθος.
Η συνειδητοποίηση του μέσα,του εσωτερικού ψυχισμού
είναι το πρώτο βήμα.

Βλέπουμε τα νοήματα, πίσω από καταστάσεις, πίσω από τις σκιές,
πίσω από τις μάσκες.
Η αρνητικότητα της καθημερινότητας κρύβει μιά αντίστοιχη
θετική πλευρά.

Όσος πόνος και θλίψη,άλλη τόση γνώση και ηρεμία.
Η απόλυτη μιζέρια και κατάθλιψη είναι συνήθως αυτή,
που οδηγεί και στην "ακρότητα" της ευτυχίας.

Οι μέτριες καταστάσεις,τα μέτρια συναισθήματα ισοδυναμούν
με την παύση του χρόνου.
Οσο συμβαίνουν ακραία γεγονότα στην ζωή μας σημαίνει
δημιουργία και εξέλιξη.
Η σταθερότητα σημαίνει μη εξέλιξη.

Φανταστείτε την ζωή σας σαν ένα ρολόι με χρονόμετρο.
Όσο συμβαίνουν ακραία γεγονότα ακόμα και μέσα σε μια μέρα
φανταστείτε,τους δείχτες του ρολογιού να προχωρούν απότομα δεξιόστροφα.

Όσο συνεχίζει μια κατάσταση σε ένα ρυθμό μετριότητας φανταστείτε ότι
το ένα δευτερόλεπτο ισοδυναμεί με μια ώρα σε πραγματικό χρόνο.

Υπολογίστε λοιπόν τον χρόνο της ζωής σας με βάση την ροή
της εξέλιξης των γεγονότων.

Όταν οι δείκτες γυρνάνε γρήγορα σημαίνει εξέλιξη.

Όποτε αισθάνεστε έντονα συναισθήματα να φαντάζεστε ένα ρολόι.

Έτσι υπολογίζετε την εξέλιξη του εαυτού σας.

Όταν συνηθίσετε στην σκέψη του ρολογιού της ψυχής σας

θα καταλάβετε πόσος "χρόνος" πάει χαμένος,πόση εξέλιξη
έχει μείνει στάσιμη στην ψυχή.

Γιατί ο χρόνος στην γή και στην καθημερινότητα μπορεί
να κυλάει γρήγορα,αλλά ο χρόνος της ψυχής είναι η αιωνιότητα του είναι.
Η εξέλιξη της υπαρξής μας στο σύμπαν....

ΑΠΟΚΑΛΥΨΕΙΣ

Η προσπάθεια του κάθε ανθρώπου να έλθει κοντά στην Αλήθεια,
δεν εξαρτάται από "εξωτερικούς" παράγοντες.

Είναι καθαρά εσωτερική,πνευματική και ψυχική υπόθεση.
Το εσωτερικό μονοπάτι που ακολουθεί το "μέσα".

Είναι το μονοπάτι που έχει ταμπέλες,σήματα και βέλη, τα λεγόμενα σημάδια.

Κάποια στοιχεία τα οποία δείχνουν ότι η πορεία προς την Αλήθεια είναι σωστή,
είναι το συναίσθημα της σιγουριάς,αλλά παράλληλα της ανυπομονησίας,
της κούρασης, της αυτοταπείνωσης, του θυμού,της απάρνησης, της μελαγχολίας,του φόβου.

Όλα αυτά τα σημάδια δείχνουν μια σωστή πορεία.

Όταν μάλιστα ένας νιώθει ότι το τέλος είναι κοντά,είναι όντως έτσι.

Μπορεί οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ φωτισμένων ανθρώπων να βοηθούν
στην πορεία της κάθε ψυχής ξεχωριστά προς την αλήθεια,
αλλά δεν σημαίνει ότι είναι απαραίτητη και η συνεργασία τους.

Όταν κάποιος έχει μπει στο μονοπάτι της Αλήθειας και έχει πραγματικά ανάγκη να το μοιραστεί, βαθειά μέσα του ξέρει με σιγουριά ότι θα τα καταφέρει.

Αυτοί οι οποίοι αποδέχονται την αλήθεια εξ'αρχής και συνεχίζουν το μονοπάτι,
χωρίς όμως να έχουν τόσο την ανάγκη να το μοιραστούν,είναι οι καθαρά
φωτισμένες ψυχές που έχουν φτάσει "νωρίτερα" στο τέλος του κύκλου.

Έχουν δει την αλήθεια, την έχουν αποδεχτεί και σχεδόν ζουν παθητικά με αυτήν βαθειά μέσα τους.

Υπάρχουν και αυτοί οι οποίοι θέλουν να συναντήσουν την Αλήθεια αλλά απλά
την ακολουθούν.

Δεν την έχουν δει και ίσως δεν την δουν ποτέ.

Πάντα θα είναι ένα "βήμα πίσω" γιατί πολύ απλά έχουν μάθει να ακολουθούν
και όχι να ηγούνται του δρόμου για την Αλήθεια.

Μπορεί λοιπόν να υπάρχουν αυτές οι τρεις πιο σημαντικές κατηγορίες.

Είναι, αυτές που υπάρχουν.
Η μάχη μεταξύ του καλού και του κακού είναι απαραίτητη για την εξέλιξη
της κάθε ψυχής και για το πόσο"γρήγορα" θα φτάσει στην πηγή.

Ποτέ μα καμία ψυχή δεν έφτασε στην Πηγή χωρίς την μάχη αυτών των δύο. Η προσφορά λοιπόν σε αυτούς που έχουν δει ήδη την Αλήθεια είναι η απόδειξη,
ότι η ψυχή έχει ήδη προκαθορίσει την πορεία της.

Είναι μυστήριο γιατί κάποιοι δεν αποφασίζουν να φτάσουν στη πηγή.

Ίσως είναι μια "αποτυχία" από την πλευρά της ανθρώπινης ύπαρξης.

Οι 'αποτυγχάνοντες' απλά ζουν χωρίς να καταλαβαίνουν που είναι η πηγή,
τι είναι και γιατί πρέπει να την αποδεχτούν.

Η άγνοια λοιπόν είναι η απόδειξη της αποτυχίας μιάς ψυχής.

Ο Άνθρωπος μπορεί να αποτύχει.

Αγνοεί την ύπαρξη της ψυχής του με αποτέλεσμα να οδηγείται στην ανυπαρξία.

Αυτό είναι το σύμπαν. Ο κόσμος.

Δημιουργήθηκε μόνος του.
Και ξαναδημιουργείται ξανά και ξανά. Για να αποδεικνύει ξανά και ξανά την ύπαρξή του.

Όταν όμως μια ψυχή οδηγείται στην ανυπαρξία η ισορροπία στο σύμπαν χάνεται.

Γιατί χάνει την ολοκλήρωση της αναδημιουργίας του.

Αυτό είναι το πιο σημαντικό "πλήγμα" για την ιστορία του σύμπαντος.

Είναι μια αποτυχημένη προσπάθεια?

Που ίσως οδηγήσει ξανά στην πλήρη ανυπαρξία? Τι μένει για να χαθεί?
Τι χάθηκε για να ξανάρθει?

ΑΠΟΦΕΥΓΟΝΤΑΣ ΤΟ ΧΩΡΙΣΜΟ

Για πολλούς ανθρώπους που η σχέση τους πήρε την κάτω βόλτα και έπαψαν να είναι ευτυχισμένοι αντιλαμβάνονται τον επικείμενο χωρισμό. Ακόμα και όταν διαμαρτυρηθούν ότι δεν τον περίμεναν, στην πραγματικότητα τα σημάδια του χωρισμού ήταν εκεί, απλώς δεν τους έδωσαν την πρέπουσα προσοχή ή αποφάσισαν να εθελοτυφλήσουν. 

Για πολύ κόσμο η αίσθηση που έχουν σε μια σχέση που δεν πάει καλά περιγράφεται ως εξής: «είναι σαν να βρίσκομαι σε ένα αυτοκίνητο που τρέχει με ιλιγγιώδη ταχύτητα και ξαφνικά βλέπω μπροστά μου έναν τσιμεντένιο τοίχο».

Αν όμως κανείς προσέχει τα σημάδια γύρω του και κάνει τις αναγκαίες αλλαγές, το αυτοκίνητο μπορεί να σταματήσει χωρίς να συντριβεί στον τοίχο. Αυτό ακριβώς συμβαίνει και όταν κανείς αντιλαμβάνεται έναν επικείμενο χωρισμό: αν κάνει τις απαιτούμενες αλλαγές είναι πολύ πιθανό ότι ο χωρισμός δεν θα έρθει.

Πρώτο Βήμα- Αναζωπυρώστε τον Έρωτα

Ένας από τους βασικούς λόγους χωρισμού είναι ότι η σχέση έχει τελματώσει. Παρόλο που δεν είναι δυνατό να ξαναγίνει μια σχέση όπως ήταν στην αρχή (αφού ρεαλιστικά δεν είναι στην αρχή!) θα πρέπει να βρει το ζευγάρι τρόπους να αναζωπυρώσει τον έρωτα. Έτσι, καταρχήν είναι σημαντικό να έχουν τα μέλη του ζευγαριού ρεαλιστικές προσδοκίες από τη σχέση και τον/τη σύντροφο. Στην αρχή της σχέσης το άτομο είναι διατεθειμένο να συγχωρήσει τα λάθη του άλλου, ενώ όσο περνάει ο καιρός γίνεται όλο και πιο ανυποχώρητο, κάτι που αναπόφευκτα οδηγεί σε ένταση και καυγάδες.

Ακόμα, είναι απαραίτητο να υπάρχουν ‘μαγικές’ στιγμές που συδαυλίζουν τη σπίθα του έρωτα. Ο ποιοτικός χρόνος είναι απαραίτητος σε κάθε ζευγάρι: οι διακοπές μαζί, έστω και για ένα σαββατοκύριακο (χωρίς παιδιά, παππούδες, γιαγιάδες ή φίλους για αντιπερισπασμό και συμμαχία), ένα δείπνο ή ποτό τετ-α-τετ είναι απλά και πρακτικά πράγματα που μπορεί να κάνει κάθε ζευγάρι. Ωστόσο, πολλοί χρησιμοποιούν αυτό το χρόνο για να γκρινιάξουν, να κατακρίνουν τον άλλον ή να οργανώσουν πρακτικά ζητήματα, κάτι που σαμποτάρει το ρομαντικό χαρακτήρα της ‘άσκησης’ αυτής.

Η σεξουαλική ζωή στην αρχή μιας σχέσης είναι έντονη, παθιασμένη και πηγή απόλαυσης. Όταν αυτό σβήνει δε φταίει αποκλειστικά η ρουτίνα, αλλά και οι πεποιθήσεις και η στάση ζωής του ζευγαριού: όταν οι πονοκέφαλοι και το ‘δε βαριέσαι’ ή τα συσσωρευμένα παράπονα εισέρχονται στην κρεβατοκάμαρα, τότε η ποιότητα και η ποσότητα της σεξουαλικής ζωής παίρνει την κατιούσα. Το να δοκιμάσει το ζευγάρι κάτι νέο, να εκφράσει τις επιθυμίες του και να ξεκινήσει με διάθεση να ευχαριστήσει ο ένας τον άλλον και βέβαια καθένας τον εαυτό του είναι το καλύτερο αντίδοτο στη σεξουαλική τελμάτωση.

Δεύτερο Βήμα- Λύστε τα προβλήματα

Πολύ συχνά τα μέλη του ζευγαριού γνωρίζουν επακριβώς ποιο είναι το πρόβλημα της σχέσης τους, ωστόσο αδρανούν και δε κάνουν τίποτα για να το λύσουν! Παρόλο που η λύση δεν είναι πάντα εύκολη ή γρήγορη, όταν κανείς αφοσιωθεί στο να επιλύσει το πρόβλημα είναι πολύ πιθανό ότι θα σώσει και τη σχέση του.

Αν δεν είναι ξεκάθαρα τα προβλήματα, χρειάζεται να συζητήσει το ζευγάρι, πράγμα που σημαίνει καλοπροαίρετη κουβέντα και όχι αλληλοκατηγορίες και έκφραση θυμού. Όταν ξεκαθαρίσει ποιο είναι το πρόβλημα, καλό είναι να επωμιστούν και οι δυο τις ευθύνες για την ύπαρξη αλλά και την επίλυσή του –αφού σπάνια είναι θέμα μόνο του ενός μέλους του ζευγαριού-.

Τρίτο Βήμα-Δείξτε ότι αναγνωρίζετε την προσφορά του/της συντρόφου σας

Για πολλά ζευγάρια η λέξη ‘ευχαριστώ’ έχει σβήσει από το λεξιλόγιό τους. Είτε από συνήθεια, είτε από κακή διάθεση, είτε επειδή θεωρούν το άλλο άτομο και την προσφορά του δεδομένη, ξεχνούν να του πουν ένα ευχαριστώ. Αυτή η λεξούλα όμως λέει πολλά σχετικά με το πώς νιώθετε για τον/τη σύντροφό σας και πώς του/της το επικοινωνείτε. Οι άνθρωποι συχνά θεωρούν τους δικούς τους δεδομένους και δεν τους λένε συχνά μια καλή κουβέντα για τα απλά και τα καθημερινά, παρά μόνο εστιάζουν την προσοχή τους στο τι έκανε ο άλλος στραβά. Το αποτέλεσμα είναι ότι ο/σύντροφος που δέχεται διαρκώς την αρνητική κριτική και όχι τον έπαινο ή την καλή κουβέντα να αισθανθεί ένα κενό και εύκολα να στραφεί σε κάποιο άλλο πρόσωπο, έξω από τη σχέση του που θα του καλύψει αυτή την ανάγκη επιβεβαίωσης και αναγνώρισης.

Ο Δεκάλογος της Πρόληψης του Χωρισμού

1. Ξεθάψτε τις προκλήσεις ή προβλήματα που υπάρχουν στη σχέση και αντιμετωπίστέ τα. Η ζήλια, το φλερτ με άλλα άτομα, η έλλειψη επικοινωνίας ή κοινών ενδιαφερόντων είναι μερικά συχνά προβλήματα. Αν δεν τα αντιμετωπίσετε, θα συνεχίσουν να σας ταλαιπωρούν.

2. Επικοινωνήστε τις προσδοκίες σας: το κάθε μέλος θα πρέπει να δηλώσει τι περιμένει από τη σχέση και να είναι προετοιμασμένο για το ότι θα υπάρχουν διαφορές.

3. Αντιμετωπίστε φόβους από το παρελθόν όταν έρχονται στην επιφάνεια. Φόβοι από παλιές τραυματικές εμπειρίες, σχετικά με την εμφάνιση, κοκ θα πρέπει να αντιμετωπιστούν. Ρωτήστε τον εαυτό σας αν οι φόβοι σας είναι πραγματικοί ή δημιουργείτε ιστορίες με το μυαλό σας για να βασανίζετε τον εαυτό σας.

4. Μάθετε να επικοινωνήστε αποτελεσματικά. Δηλώστε τις ανάγκες σας και ακούστε αυτές του συντρόφου σας.

5. Μάθετε να κατανοείτε, να εκτιμάτε και να δείχνετε αναγνώριση στον/στη σύντροφό σας.

 6. Μην βάζετε τον άλλο στο εδώλιο του κατηγορουμένου κάθε φορά που έχετε παράπονα ή θέλετε να εκφράσετε τις επιθυμίες ή τις ανάγκες σας.

7. Μάθετε να λέτε στον/τη σύντροφό σας ότι τον/την αγαπάτε και δείξτε το όχι μόνο με λόγια αλλά και με έργα.

8. Μην παραμελείτε τον εαυτό σας, ούτε στην εμφάνιση ούτε στην ψυχή.

9. Μην προσπαθείτε να λύσετε τα προβλήματά σας όταν είστε θυμωμένοι.

10. Αφιερώστε χρόνο για τους δυο σας, αν όχι μια φορά την εβδομάδα, τουλάχιστον μια φορά το μήνα. Θα πρέπει να είναι ποιοτικός χρόνος και όχι ευκαιρία για να λύσετε πρακτικά ζητήματα.

Κριτική…αλλά με μέτρο

Υπάρχει μία γενικευμένη αντίληψη ότι η κριτική βοηθάει τους ανθρώπους να γίνονται καλύτεροι τόσο σε προσωπικό όσο σε επαγγελματικό επίπεδο.

Μερικές φορές είναι δύσκολο να τη δεχτείς, αφού σε κανέναν δεν αρέσει να του επισημαίνουν ότι έκανε λάθος ή θα έπρεπε να είχε κάνει κάτι διαφορετικά.

Η κριτική όμως είναι μια μορφή επικοινωνίας, προκαλεί μία ανάδραση σχετικά με αυτό που κάνεις και είναι μία ευκαιρία να βελτιωθείς στον τομέα που δραστηριοποιείσαι ή σαν χαρακτήρας. Αν δεν δέχεσαι ποτέ την κριτική, δεν μπορείς να είσαι σίγουρος ότι αυτό που κάνεις αρέσει όντως στους άλλους. Όταν οι γύρω σου ασκούν κριτική στη δουλειά σου, είναι σημαντικό να μελετάς τις απαντήσεις που θα δώσεις και να μην διαφωνείς πριν καν σκεφτείς ό,τι σου έχουν πει. Το σημαντικότερο όμως είναι να μην παίρνεις την κριτική προσωπικά. Δέξου την ελευθερία της έκφρασης και το γεγονός ότι μπορεί να μην αρέσει σε κάποιον η δουλειά σου.

Τι συμβαίνει όμως όταν η κριτική δεν είναι καλοπροαίρετη, όταν προέρχεται από ζήλια, όταν αυτός που την ασκεί θέλει απλά να υποβιβάσει τον άλλον για να αισθανθεί ανώτερος ή απλά είναι ανίδεος; Συναντώ όλο και περισσότερο αυτή την κακοπροαίρετη κριτική. Ο καθένας μας ασκεί κριτική για τα πάντα με περισπούδαστο ύφος, λες και κατέχει τα πάντα, κρίνει με ευκολία την κοπιαστική δουλειά των άλλων, φέρεται εγωιστικά και αντιδραστικά χωρίς λόγο και όλα αυτά βασιζόμενος στην ελευθερία της έκφρασης.

Για να γίνει σωστή κριτική πρέπει πρώτα να υπάρξει ενημέρωση και πολλές φορές εξειδίκευση, όταν πρόκειται για τη δουλειά κάποιου ή για κάποιο κοινωνικό φαινόμενο. Το ίδιο κι όταν στοχεύει στις πράξεις κάποιων ανθρώπων. Κρίνουμε με τόση ευκολία, βάζουμε ταμπέλες, γινόμαστε δικαστές των πάντων, καταρρακώνουμε τους συνανθρώπους μας χωρίς να έχουμε ιδέα τις περισσότερες φορές.
Γινόμαστε κακεντρεχείς και φθονεροί, επειδή κάποιος προσπάθησε, έκανε τη διαφορά, σκέφτηκε κάτι που εμείς δεν το σκεφτήκαμε ή είναι απλά διαφορετικός. Έχουμε το δικαίωμα να διαφωνήσουμε, να εκφράσουμε τη γνώμη μας και να προτείνουμε τις ιδέες μας, αλλά ότι πούμε θα πρέπει να το αιτιολογήσουμε, να μιλήσουμε με επιχειρήματα και να προτείνουμε πώς θα μπορούσε να γίνει καλύτερο.

Βλέπω μάλιστα ότι στα social media αλλά στο internet γενικότερα η κριτική γίνεται με περισσή ευκολία και τις περισσότερες φορές αυτός που την κάνει κρύβεται κάτω από ένα ψευδώνυμο. Τίποτα δεν αρέσει σε κανέναν και όλοι θα το έκαναν καλύτερα. Που είναι λοιπόν όλοι αυτοί και γιατί όντως δεν το κάνουν καλύτερα; Γιατί δεν το τολμούν και απλά κρίνουν παθητικά; Το μόνο που θέλω να πω είναι ότι πρέπει να σεβόμαστε τον προσωπικό κόπο των άλλων, να επαινούμε την δημιουργικότητα και την προσπάθεια, να αγκαλιάζουμε το διαφορετικό.

Όσο για τις προσωπικές σχέσεις, είμαστε εκτεθειμένοι στην κριτική από πολύ νωρίς. Αρχικά από τους γονείς μας, οι οποίοι τις περισσότερες φορές προσπαθούν να μας δώσουν ένα κίνητρο ή να μας προστατέψουν, στη συνέχεια από το σχολείο ή το πανεπιστήμιο και τέλος από τους φίλους μας. Όταν η κριτική γίνεται ασταμάτητα και για το παραμικρό, μπορεί να γίνει η αιτία για να χαλάσει μία φιλία ή να μην δουλέψει σωστά η σχέση παιδιού γονιού. Όπως είναι σημαντικό να μην καταρρακώνουμε τα παιδιά ή τους φίλους μας με την συνεχή κριτική, είναι εξίσου σημαντικό να μην τρέφουμε τις προσωπικές μας ανασφάλειες ασκώντας την όλη την ώρα.

Η κριτική είναι σαν να γράφεις έκθεση: δεν βάζεις τελεία στο «δεν μου αρέσει», πρέπει να συμπληρώσεις το «γιατί». Κι όπως έχει πει και ο αγαπημένος μου Elvis: «Μην κριτικάρεις αυτό που δεν καταλαβαίνεις. Δεν έχεις βρεθεί στη θέση αυτού του ανθρώπου».

Ποιο το νόημα, ποιος ο σκοπός;

“Γιατί είναι οι ζωές μας τόσο άδειες;
Γιατί είμαστε τόσο μόνοι, τόσο απογοητευμένοι;
Επειδή δεν έχουμε κοιτάξει ποτέ βαθιά μέσα στον εαυτό μας για να τον κατανοήσουμε.
Ποτέ δεν παραδεχόμαστε μέσα μας ότι αυτή η ζωή είναι το μόνο που ξέρουμε κι ότι θα πρέπει, επομένως, να κατανοηθεί σε όλο της το μήκος και βάθος”.

“Προτιμάμε να δραπετεύουμε από τον εαυτό μας και γι αυτό αναζητάμε το σκοπό της ζωής μας μακριά από τις σχέσεις μας.
Αν πραγματικά αρχίσουμε να κατανοούμε τις πράξεις μας, που είναι οι σχέσεις μας με τους άλλους ανθρώπους, με την ιδιοκτησία, με τις πίστεις και με τις ιδέες, τότε θα ανακαλύψουμε ότι αυτές οι ίδιες οι σχέσεις προσφέρουν τη δική τους ανταμοιβή”.

“Δεν χρειάζεται να ψάξεις.
Είναι σαν να ψάχνεις την αγάπη.
Μπορείς να βρεις την αγάπη ψάχνοντάς την;
Η αγάπη δεν μπορεί να καλλιεργηθεί. Θα βρεις την αγάπη μόνο μέσα στις σχέσεις και όχι έξω απ’ αυτές κι επειδή δεν έχουμε αγάπη μέσα μας, θέλουμε ένα σκοπό στη ζωή μας.
Όταν υπάρχει αγάπη, που είναι η ίδια από μόνη της αιωνιότητα, τότε δεν υπάρχει αναζήτηση του Θεού, γιατί η αγάπη είναι ο Θεός”.

“Επειδή ο νους μας είναι γεμάτος από τεχνολογικές γνώσεις και από μουρμουρητά προλήψεων, γι αυτό η ζωή μας είναι τόσο άδεια και γι αυτό αναζητάμε ένα σκοπό πέρα από τον εαυτό μας.
Για να βρούμε το σκοπό της ζωής, πρέπει να περάσουμε από την πόρτα του αυτού μας”.

“Συνειδητά ή ασυνείδητα, αποφεύγουμε ν’ αντιμετωπίσουμε τα πράγματα έτσι όπως είναι και θέλουμε ν’ ανοίξει άλλος για εμάς μια πόρτα που οδηγεί πέρα απ΄αυτά.
Αυτή η ερώτηση για το νόημα, για το σκοπό της ζωής, μπορεί να γίνει μόνο από εκείνους που δεν αγαπάνε.
Η αγάπη μπορεί να βρεθεί μόνο μέσα στη δράση που φέρνουν οι σχέσεις”.

Παγωτατζήδες- Γελοιογραφίες

Παγωτατζίδικες - Χιουμοριστικές - Γελοιογραφίες Παλιών Οικογενειακών Περιοδικών από τα ¨Μαλαματένια¨ Πενάκια των Ελλήνων Σκιτσογράφων μιας άλλης εποχής!
 

Η ζωή για τον άνθρωπο δεν ξεκινά από την νίκη πάνω στον εχθρό

... Η ζωή για τον άνθρωπο δεν ξεκινά από την νίκη πάνω στον εχθρό, ούτε και οι ατέλειωτες θεραπείες εξασφαλίζουν την υγεία. Η χαρά της ζωής έρχεται με την ειρήνη, που δεν είναι στατική, μα δυναμική.Κανένας ,άνθρωπος δεν μπορεί να παινευτεί πως ξέρει τι είναι η χαρά αν δεν έχει ζήσει την ειρήνη. Και χωρίς χαρά, δεν υπάρχει ζωή, κι ας έχεις μια ντουζίνα αυτοκίνητα,,υπηρέτες, πύργους, δικιά σου εκκλησία και γερό καταφύγιο για τις μπόμπες.

Η αρρώστια μας είναι οι δεσμοί μας, ας λέγονται συνήθειες, ιδεολογίες, ιδανικά, αρχές, αποκτήματα,φοβίες, θεοί, λατρείες, θρησκείες, κι ότι άλλο θέλεις.

 Ένας καλός μισθός είναι το ίδιο αρρώστια όσο κι ένας κακός. Η σχόλη είναι το ίδιο αρρώστια μεγάλη όσο και η δουλειά. Σ' οτιδήποτε γαντζωνόμαστε απάνω , κι ας είναι ελπίδα ή πίστη, μπορεί να είναι το κακό που θα μας παρασύρει.

Η υποταγή δεν πρέπει να είναι απόλυτη, αν προσκολληθείς στο παραμικρό, θα θρέψεις το σπέρμα που θα σε καταβροχθίσει. Όσο για να προσκολληθείς στο Θεό, ο Θεός από καιρό μας έχει εγκαταλείψει, για να μπορέσουμε να νοιώσουμε την χαρά, το πως φτάσαμε μόνοι μας στην θεότητα....

...Το να επιθυμείς, δεν είναι μόνο το να εύχεσαι.
Το να επιθυμείς, είναι να γίνεις αυτό που ουσιαστικά είσαι.

...Υπάρχουν άνθρωποι που είναι τόσο πλήρεις, τόσο πλούσιοι, που δίνονται τόσο απόλυτα, ώστε κάθε φορά που τους αφήνεις νιώθεις ότι δεν έχει σημασία αν χωρίζεστε για μια μέρα ή για πάντα.Έρχονται κοντά σου ξεχειλίζοντας και σε ξεχειλίζουν κι εσένα. Δε σου ζητάνε τίποτε εκτός από τη συμμετοχή σου στη δική τους υπεράφθονη χαρά της ζωής.

Ιατρικά προβλήματα που αντιμετώπιζαν οι αρχαίοι στρατοί. Πολεμικά τραύματα, μολύνσεις και ασθένειες. Τι έκανε ο στρατός του Μ. Αλέξανδρου και τι των Ρωμαίων;

 
Οι πολεμιστές που εκστράτευαν στην αρχαιότητα, από την εποχή το χαλκού, ως αυτή της Ρώμης, πέθαιναν από τις ίδιες αιτίες που αποδεκάτιζαν και τους μεταγενέστερους στρατούς, μέχρι την «ιατρική επανάσταση» του 20ου αιώνα, ενώ τα όπλα τους μπορούν ακόμα και σήμερα να σκοτώσουν ή να προκαλέσουν σοβαρότατα τραύματα σε οποιονδήποτε σύγχρονο στρατιώτη. Εξεταζόμενα αποκλειστικά ως μηχανικά εργαλεία για την ανθρώπινη καταστροφή, τα όπλα των αρχαίων στρατών, ήταν θανατηφόρα. Στα χέρια μάλιστα ενός καλά εκπαιδευμένου πολεμιστή μπορούσαν να γίνουν ακόμα πιο θανάσιμα.

Στη σημερινή εποχή δεν είναι συνηθισμένος το φαινόμενο δύο στρατών στους οποίους η φονική ικανότητα του ενός να είναι δραματικά μεγαλύτερη από εκείνη του αντιπάλου του.
Στον αρχαίο κόσμο όμως αυτή η ισορροπία μαχητικής ισχύος μεταξύ δύο στρατών υπήρχε σπάνια και τότε σήμαινε τεράστιο κίνδυνο για τους εμπλεκόμενους άντρες.

 Οι στρατιές των Υκσώς αποδεκάτιζαν με χαρακτηριστική ευκολία τους άτυχους Αιγυπτίους, με την ανωτερότητα που τους έδινε το σύνθετο τόξο και η ευκινησία των αρμάτων, και οι Μακεδόνες του Αλεξάνδρου κατατρόπωναν τους Πέρσες κάθε φορά παρά την αριθμητική τους κατωτερότητα. Αντίθετα οι λεγεώνες της Ρώμης ήταν σχεδόν ισοδύναμες με το στρατό του Αννίβα, αλλά όποτε τον πολεμούσαν υφίσταντο ήττες και μάλιστα πολύ βαριές.

Τον 1ο αιώνα π.Χ όμως το τεχνολογικό και τακτικό πλεονέκτημα είχε περάσει στους Ρωμαίους σε τέτοιο βαθμό, ώστε να μην υπάρχει αντίπαλος στο δυτικό κόσμο που να μπορεί να αναμετρηθεί μαζί τους. Όποτε ο ανώτερος ρωμαϊκός στρατός πολεμούσε κατώτερες οργανωτικά δυνάμεις, όπως ήταν σύνηθες τον 1ο αιώνα π.Χ., το αποτέλεσμα ήταν σφαγή τρομερών διαστάσεων. Η νίκη του Μάριου επί των Τευτόνων στο Αιξ-αν-Προβάνς (Aix-en-Provence) το 100 π.Χ., κατέληξε στη θανάτωση περισσοτέρων από 90.000 ανδρών μέσα σε μία και μόνο μέρα.

Το επίπεδο του κινδύνου που αντιμετώπιζε ο αρχαίος πολεμιστής στη μάχη, εξαρτάτο σε μεγάλο βαθμό από το στρατό στον οποίο άνηκε και από την ιστορική περίοδο που έτυχε να ζει.
Για παράδειγμα, ο Αιγύπτιος στρατιώτης που πολεμούσε τους Υκσώς είχε λίγε πιθανότητες να αποφύγει το μοιραίο, ενώ ο Ρωμαίος στρατιώτης που αντιμετώπιζε του Βέλγους ή τους Σάξονες άτακτους μπορούσε να προσδοκά σίγουρη επιβίωση.
Σε αντίθεση με τις σύγχρονες μάχες, που αφήνουν σχετικά ισορροπημένος αριθμό νεκρών και τραυματιών μεταξύ των δύο πλευρών, στους αρχαίους χρόνους τους ηττημένους περίμενε τρομακτική σφαγή, ενώ οι νικητές υφίσταντο αμελητέες απώλειες.
Στη μάχη του Μαραθώνα, οι νικητές Αθηναίοι είχαν μόλις 192 νεκρούς από μια δύναμη 10.000 ανδρών και στην Ισσό ο Αλέξανδρος έχασε 200 άνδρες προκαλώντας 50.000 απώλειες στους Πέρσες! Στις Κυνός Κεφαλές οι ρωμαϊκές λεγεώνες προκάλεσαν 8.000 θανάτους και ουσιαστικά διέλυσαν το μακεδονικό στρατό, με απώλειες 700 ανδρών.

Πότε και πόσο όμως κινδύνευσε να σκοτωθεί ένας αρχαίος πολεμιστής; Η εμφάνιση όμως του άρματος, του δόρατος και των έφιππων τοξοτών των Ασσυρίων, άλλαξε για πάντα αυτή την κατάσταση, καθιστώντας τους υποχωρούντες στρατιώτες εύκολα θύματα. Σε πολλές περιπτώσεις τα άρματα και το ιππικό των νικητών κινούντο ανάμεσα και γύρω από το άτακτο πλήθος λαμβάνοντας τέτοιες θέσεις ώστε να το εξαναγκάσουν να κατευθυνθεί πάλι προς το πεδίο της μάχης. Εκεί αφιέρωναν μια ολόκληρη μέρα για να το κατασφάξουν. Αν ο διοικητής των θριαμβευτών δε σταματούσε το μακελειό για να πάρει αιχμαλώτους που θα πωλούντο στα σκλαβοπάζαρα, ένας ολόκληρος στρατός θα θανατωνόταν χωρίς οίκτο – ούτε ένας στρατιώτης δε θα έμενε ζωντανός.
Οι ιστορικές μελέτες δείχνουν πως, κατά μέσο όρο, το ποσοστό των νεκρών ενός ηττημένου στρατού ήταν περίπου 37,7%, δηλαδή περισσότερο από το 1/3 της συνολικής του δύναμης. Τα ποσοστά θανάτων όμως για τους νικηφόρους στρατούς ήταν σημαντικά χαμηλότερα, κυμαινόμενα στο 5,5% του συνόλου των εμπλεκόμενων. Ακόμα και στην περίπτωση που ένας στρατός απολάμβανε πλήρους τεχνολογικής υπεροχής, ήταν αναγκαίο σε κάποια φάση να αρχίσει να σκοτώνει από μικρές αποστάσεις. Η εμφανής δυσαναλογία μεταξύ απωλειών νικημένων και νικητών, φανερώνει πως η μεγαλύτερη σφαγή λάμβανε χώρα κατά τη φάση που ο ένας από τους δύο αντιπάλους έσπαγε τους σχηματισμούς του κάτω από φυσική ή ψυχολογική πίεση, με αποτέλεσμα οι στρατιώτες του να διωχθούν και να σφάγουν με σχετική ευκολία. Παρόλα αυτά θα πρέπει να απαιτούντο πολλές ώρες ακατάπαυστης σφαγής για να καταστραφεί ένας νικημένος εχθρός. Δεν υπάρχουν μαρτυρίες για τις επιπτώσεις που είχαν αυτοί οι «προσωπικοί» (από μικρή απόσταση) φόνοι στην ψυχοσύνθεση του στρατιώτη. Είναι όμως πιθανό η πρακτική των Ρωμαίων, να εκθέτουν όλες τις κατηγορίες των πολιτών από πολύ μικρή ηλικία μπροστά στο αποτρόπαιο πρόσωπο του θανάτου μέσα στην αρένα, να έδινε αργότερα κάποια πλεονεκτήματα στο πεδίο της μάχης, μειώνοντας τις περιπτώσεις των ψυχολογικών σοκ.

 Η φύση της μάχης εκ του συστάδην στην αρχαιότητα και τα επιχειρησιακά χαρακτηριστικά των όπλων που υπήρχαν τότε, συνηγορούν στο ότι οι πιθανότητες τραυματισμού για ένα στρατιώτη ήταν πολύ μεγαλύτερες από τις πιθανότητες θανάτου. Από τα 147 τραύματα που αναφέρονται στην Ιλιάδα, τα 114 (ποσοστό 77,7%) αποδείχθηκαν θανατηφόρα. Η αναλογία αυτή στην αρχαϊκή Ελλάδα ηχεί παράξενα αν συγκριθεί με την αντίστοιχη του Κριμαϊκού πολέμου (20%) ή του Αμερικανικού Εμφυλίου (13,3%). Ο Frolich σημειώνει επίσης ότι από τα 31 τραύματα κεφαλής που αναφέρει ο Όμηρος, όλα ήταν θανατηφόρα. Μια μελέτη σε σκελετούς Αιγυπτίων στρατιωτών που φονεύθηκαν κατά τη διάρκειας μιας πολιορκίας το 2.000 π.Χ., επιβεβαιώνει την υψηλή θνησιμότητα λόγω κρανιακών τραυμάτων. Πενήντα εννέα από τους σκελετούς έφεραν τραύματα κεφαλής, από τα οποία 49 διαπιστώθηκε ότι προκλήθηκαν από πέτρες που ρίφθηκαν από τα τείχη και τα υπόλοιπα 10 από βέλη που πέτυχαν το θύμα στο πρόσωπο. Ένας λίθος βάρους 13,6 Kg που ρίπτεται από ύψος 12 μέτρων, έχει κινητική ενέργεια 1.588 Joule, ικανή να συντρίψει οποιοδήποτε είδος θωράκισης της Εποχής του Σιδήρου.

Τα βέλη ευθύνονταν για το 10% των τραυμάτων, με ένα ποσοστό θνησιμότητας 42%. Η ικανότητα της αρχαίας θωράκισης να αντέχει σε πλήγματα από βέλη φάνηκε με χαρακτηριστικό τρόπο στα Κούναξα, όπου, όπως αναφέρει ο Ξενοφών, το ελληνικό στράτευμα δέχθηκε καταιγισμό τοξευμάτων από τους Πέρσες επί πολλές ώρες, χωρίς να υπάρξουν σημαντικές απώλειες. Τα βέλη από τα σύνθετα τόξα ήταν ικανά να τρυπήσουν το θώρακα, αλλά συνήθως όχι σε τέτοιο βάθος ώστε να προκαλέσουν το θάνατο.

Τυπικό παράδειγμα αποτελεί η θωράκιση των Ασσυρίων πολεμιστών. Υπολογίζεται ότι ο μέσος άνδρας παρουσίαζε συνολική εκτεθειμένη επιφάνεια 6.832 cm2, δηλαδή 0,68 m2. Ένας Ασσύριος οπλισμένος για μάχη εξέθετε μόνο 542 τετραγωνικά εκατοστά στην περιοχή του λαιμού και του προσώπου, 1.103 τετραγωνικά εκατοστά στα χέρια, 413 τετραγωνικά εκατοστά στην κοιλιά και 1.265 τετραγωνικά εκατοστά στα κάτω άκρα. Η συνολική τρωτή επιφάνεια ήταν συνεπώς 3.323 τετραγωνικά εκατοστά δηλαδή το 49% της αρχικής.

Μια εκτεταμένη μελέτη σύγχρονων επιστημόνων που αναπαρέστησαν τις αρχαίες τακτικές, κατέληξαν στο συμπέρασμα πως αν μια δύναμη 1.000 τοξοτών έβαλλε σε ομοβροντία από απόσταση 250 μέτρων, 220 από τα βέλη της θα έβρισκαν στόχο επί μιας συμπαγούς μάζας πεζικού που δε θα προστατευόταν από ασπίδες.

 Από αυτά 120 περίπου θα έπλητταν αθωράκιστα ή άλλα ευπαθή σημεία, συγκεκριμένα 18 το λαιμό, κάτι που θα επέφερε ακαριαίο θάνατο, 13 την κοιλιακή χώρα (στο 80% θα ακολουθούσε θάνατος από μόλυνση μέσα σε τρεις ημέρες), 36 τα χέρια και 53 τις κνήμες και τους μηρούς. Λιγότερο από 2% των τραυμάτων στα άκρα θα αποδεικνύονταν θανατηφόρο και μόνο αν είχε πληγεί κάποια αρτηρία.

Αν υποθέσουμε πως όλα τα τραύματα θα ανάγκαζαν το στρατιώτη να αποσυρθεί από τη μάχη και ληφθεί υπόψη πως ένα τοξότης μπορεί να βάλει πέντε φορές το λεπτό, στα πέντε λεπτά (που χρειάζονταν για να πλησιάσουν οι δύο στρατοί) μια δύναμη 1.000 τοξοτών θα αχρήστευε 110 στρατιώτες σε κάθε ομοβροντία της. Βάλλοντας 5 ομοβροντίες το λεπτό για 5 λεπτά, οι τοξότες θα προκαλούσαν το φανταστικό αριθμό των 2.750 απωλειών στον εχθρό πριν κα διασταυρωθούν τα δόρατα των αντιπάλων! Η ασπίδα απάλλαξε το αρχαίο πεζικό άριστη προστασία για όσο διάστημα οι σχηματισμοί διατηρούσαν τη συνοχή τους.

Η μέση επιφάνειά της ήταν 0, 74 m2, αρκετή για να καλύψει ολόκληρο το σώμα του πολεμιστή. Το βέλος όμως παρέμενε ένα ύπουλο όπλο γιατί, αν και τα τραύματα που επέφερε επικεντρώνοντας τελικά στα άκρα, ακόμα και τις περιπτώσεις που δεν έβρισκε αρτηρία προκαλούσε συχνά θανάσιμη μόλυνση, γεγονός που απαιτούσε ακρωτηριασμό στο 62% των περιπτώσεων – μια πρακτική άγνωστη στους αρχαίου γιατρούς μέχρι και τους κλασσικούς χρόνους.

Τα δόρατα εξελίχθηκαν από τα απλά υποδείγματα των 1,8 μέτρων των αρχαϊκών χρόνων στη φοβερή μακεδονική σάρισσα των 5,5 μέτρων. Οι οξείες αιχμές της λόγχης επέτρεπαν στα δόρατα να τρυπούν ή να κόβουν το ανθρώπινο σώμα και ήταν ιδιαίτερα θανατηφόρες όταν έπλητταν την τραχεία ή την τραχηλική φλέβα. Αν και δεν ήταν εύκολο να προσβάλουν απ’ ευθείας ένα θωρακισμένο αντίπαλο, μπορούσαν να τον πληγώσουν ή να τον ρίξουν στο έδαφος, όπου θα παρουσίαζε πολύ ευκολότερο στόχο, εκθέτοντας ζωτικά σημεία του σώματος για το τελειωτικό κτύπημα.

Το σπαθί δεν απετέλεσε βασικό όπλο μάχης για κανένα στρατό μέχρι την εμφάνιση της Ρώμης. Οι αρχαίοι Έλληνες το αντιμετώπιζαν ως βοηθητικό μέσο και ήταν ελάχιστα εξοικειωμένοι με τη χρήση του, χωρίς να έχουν ιδιαίτερα άδικο, αφού ένας μαχητής καλά εκπαιδευμένος στο δόρυ πλεονεκτεί στην αναμέτρηση με ένα ξιφομάχο. Στα χέρια των Ρωμαίων λεγεωνάριων όμως το θρυλικό gladius προκαλούσε τον τρόμο στους αντιπάλους.

Το πλεονέκτημα του σπαθιού αυτού σε μια μάχη εκ του συστάδην ήταν ότι μπορούσε να προκαλέσει βαθιά τραύματα σχεδόν σε κάθε μέρος του σώματος. Μπορούσε επίσης να χρησιμοποιηθεί με φοβερό τρόπο κατά των χεριών, όπως συνήθιζαν να ενεργούν οι Ρωμαίοι.

Αν ένα στρατιώτης δεχόταν κτύπημα, το σπαθί ακρωτηρίαζε εύκολα το μέλος και άφηνε το αποσβολωμένο θύμα ανυπεράσπιστο απέναντι σε μια δεύτερη θανατηφόρα νύξη στην κοιλιά, ο λαιμό ή το πρόσωπο. Πιθανώς το πιο σύνηθες τραύμα για τους αρχαίους πολεμιστές ήταν το κάταγμα. Το γεγονός πως τα αιγυπτιακά και τα σουμεριακά ιατρικά κείμενα ασχολούνται εκτενώς με περιπτώσεις σπασμένων οστών, φανερώνει πως οι στρατιωτικοί γιατροί της εποχής ήταν αρκετά εξοικειωμένοι με αυτό τον τύπο τραυμάτων.

Με εξαίρεση το κρανίο, υπάρχει πολύ μικρή διαφορά στο μέγεθος της δύναμης που απαιτείται για να συντριβεί οποιοδήποτε οστό στο ανθρώπινο σώμα. Ακόμα και τα χονδρά οστά του μηρού χρειάζονται λίγο περισσότερη φόρτιση για να σπάσουν σε σχέση με τα λεπτά κόκκαλα του βραχίονα.
Υπολογίζεται πως 91,8 Joule ενέργειας κρούσης είναι αρκετά για να θραύσουν οποιοδήποτε οστό στο ανθρώπινο σώμα, εκτός από εκείνα του κρανίου. Έτσι το πλήγμα που καταφερόταν στα πλευρά ενός θωρακισμένου αρχαίου πολεμιστή από ρόπαλο (137 Joule), ακόντιο (91 Joule), πέλεκυ (95,6 Joule), απλό ξίφος (105 Joule), διατρητικό πέλεκυ (105 Joule), gladius (137 Joule) ή δόρυ (96 Joule), θα μπορούσε να εύκολα να προκαλέσει κατάγματα.

Χωρίς αμφιβολία ο αρχαίος στρατιώτης κινδύνευε σοβαρά από σπάσιμο των οστών, τραύμα που θα τον άφηνε εκτεθειμένο σε επόμενο θανάσιμο πλήγμα. Αξίζει να σημειωθεί πως μέχρι την εξαφάνιση του αλόγου από το πεδίο μάχης, κατά τον 20ο αιώνα, τα κατάγματα αποτελούσαν την κυριότερη αιτία τραυματισμού, και για τους ιππείς, οι οποίοι συχνά κατά τη διάρκεια της μάχης έπεφταν από τα άλογά τους.

Θεωρείται βέβαιο πως η συχνότητα και ο τύπος των τραυμάτων στις μάχες της αρχαιότητας ποίκιλλαν αρκετά, ανάλογα με τα όπλα, τις θωρακίσεις και τις τακτικές που χρησιμοποιήθηκαν σε κάθε περίοδο.

Ο κίνδυνος του θανάτου κυμαινόταν πολύ, ανάλογα με το στρατό στον οποίο υπηρετούσε κάποιος. Έτσι ο Αιγύπτιος στρατιώτης που πολεμούσε του Υκσώς ήταν τελείως απροστάτευτος απέναντι στα όπλα τους, ενώ ο στρατιώτης της ίδια εθνικότητας που πολεμούσε του Χετταίους μετά από 200 χρόνια είχε πολλές πιθανότητες να βγει από μία μάχη σώος και αβλαβής. Φυσικά οι αναλύσεις δεν ισχύουν για στρατούς των οποίων η πειθαρχία κατέρρεε και τρέπονταν σε άτακτη φυγή, αφού οι άνδρες τους θα ήταν τρωτοί απέναντι σε κάθε είδους προσβολή από τη διώκουσα δύναμη.

Είναι πραγματικά ενδιαφέρουσα η διαπίστωση πως ένα αρχαίος στρατιώτης, από την Εποχή του Χαλκού ως και τον 1ο αιώνα π.Χ., κινδύνευε να πεθάνει από διάφορες μολύνσεις τραυμάτων στον ίδιο ακριβώς βαθμό με ένα συνάδελφό του οποιασδήποτε άλλης εποχής μέχρι την έναρξη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Ο θάνατος παραμόνευε τον τραυματία της μάχης με τη μορφή τριών φοβερών μικροβιακών απειλών: τον τέτανο, την αεριογόνο γάγγραινα και τη σηψαιμία.

Ο τέτανος ήταν η συνηθέστερη μόλυνση. Προέρχεται από το αναερόβιο βακτήριο Clostridium tetani, που εισέρχεται στον οργανισμό μέσω βαθιών τομών στο δέρμα και τα σπλάχνα, και συνήθως συνοδεύει τραύματα που παρουσιάζουν σοβαρή ιστολογική βλάβη και νέκρωση.

Το βακτήριο του τετάνου παράγει μια τοξίνη που «ταξιδεύει» ως το νωτιαίο μυελό και προκαλεί τρομερούς σπασμούς στους σκελετικούς μύες. Οι σπασμοί αυτοί είναι δυνατό να σκοτώσουν τον ασθενή από ασφυξία, καθώς διογκώνουν υπερβολικό το διάφραγμα και μπορεί να είναι τόσο ισχυροί ώστε να καταστρέψουν τη σπονδυλική στήλη σε κάποιο σημείο, προκαλώντας αφόρητο πόνο.
Μία ακριβής περιγραφή αυτών των συμπτωμάτων υπάρχει στους «Αφορισμούς» του Ιπποκράτη, ένδειξη πως οι αρχαίοι Έλληνες γνώριζαν καλά τις επιπτώσεις του τετάνου. Το βακτήριο του τετάνου ενδημεί στην επιφάνεια του εδάφους και βρίσκεται κυρίως σε εκτάσεις πλούσιες σε κοπριά, τυπικές των αγροτικών κοινωνιών του αρχαίου κόσμου.

 ΟΙ πληθυσμοί του αυξάνονται όπου η υγιεινή βρίσκεται σε χαμηλά επίπεδα και όπου υπάρχουν ανθρώπινα ή ζωικά περιττώματα. Έτσι κάθε στρατιώτης του οποίου το τραύμα θα ερχόταν σε επαφή με το χώμα, κινδύνευε άμεσα από μόλυνση. Αν το τραύμα δεν καθαριζόταν προσεκτικά με νερό ή κρασί και οι γιατροί έσπευδαν να το καλύψουν αμέσως με πρόχειρους επιδέσμους χωρίς να το καθαρίσουν απόλυτα, η μόλυνση από τέτανο ήταν σίγουρη. Ο μέσος όρος μολύνσεων τέτοιου είδους ήταν περίπου 5,6% και η θνησιμότητα 80%. Από τη στιγμή που ένας στρατιώτης μολυνόταν, η επιβίωσή του εξαρτάτο από την αντοχή του και το ανοσοποιητικό σύστημα του οργανισμού του.
Η αεριογόνος γάγγραινα προκαλείται από έξι είδη βακτηρίων γνωστών υπό το γενικό όρο Clostridium perfigens, που είναι επίσης αναερόβια και ενδημούν στο καλλιεργημένο έδαφος. Παράγουν μία τοξίνη που καταστρέφει το μυϊκό ιστό μέσω φυσαλίδων υδρογόνου. Η περιοχή του τραύματος νεκρώνεται, η μόλυνση επεκτείνεται και συνοδεύεται από τρομερή δυσωδία που παράγουν οι αποσυντιθέμενοι ιστοί. Το ποσοστό εμφάνισης του συγκεκριμένου είδους μόλυνσης θα πρέπει να κυμαινόταν στο 5%, αλλά μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα πως η θνησιμότητα στους αρχαίους στρατούς που δεν γνώριζαν την τεχνική του ακρωτηριασμού θα έφθανε στο 100%.
Η σηψαιμία ή δηλητηρίαση του αίματος, προκαλείται όταν το συνηθισμένο βακτήριο του σώματος Staphilococcus bacteri εισέλθει στο κυκλοφορικό σύστημα. Αν ένα κύριο αιμοφόρο αγγείο τρυπηθεί και το τραύμα προσβληθεί από δευτερεύουσα μόλυνση, αυτή μπορεί να επεκταθεί στο φυσιολογικά αποστειρωμένο κυκλοφορικό σύστημα. Το ποσοστό εμφάνισης μια τέτοιας μόλυνσης είναι 1,7% και αυτή παρουσιάζεται κυρίως σε περιπτώσεις αρτηριακών τραυμάτων. Η θνησιμότητα ως τα μέσα του 20ου αιώνα παρέμενε εξαιρετικά υψηλή, μέχρι την εμφάνιση και τη διάδοση των αντιβιοτικών.

Ένας από τους τέσσερις τραυματίες της αρχαίας μάχης πέθαινε από τις πληγές του μέσα σε 7 έως 10 μέρες από τις τρεις παραπάνω κύριες αιτίες ή από αιμορραγικό σοκ. Πρέπει να τονιστεί πως αυτοί οι τέσσερις παράγοντες παρέμειναν ως βασικές αιτίες θανάτου ασθενών και τραυματιών μέχρι το τέλος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου.

ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ ΚΑΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ
Στους στρατούς των αρχαίων χρόνων, όπως και σε όλους τους στρατούς μέχρι τον Ρωσοϊαπωνικό πόλεμο του 1905, περισσότεροι στρατιώτες έβρισκαν το θάνατο από ασθένειες παρά από τα όπλα του εχθρού. Οι ασθένειες στους αρχαίους στρατούς εμφανίζονταν πολύ πιο εύκολα στις περιπτώσεις που μεγάλος αριθμός ανδρών συνωστιζόταν για αρκετό χρονικό διάστημα σε χώρους όπου δεν υπήρχαν οι στοιχειώδεις προϋποθέσεις υγιεινής. Με την εξαίρεση των στρατών της Αιγύπτου και της Ρώμης που τηρούσαν σχολαστικά τους βασικούς κανόνες υγιεινής, ελέγχοντας την καταλληλότητα του πόσιμου νερού και των τροφίμων, οι υπόλοιποι στρατοί δεν έπαιρναν απολύτως κανένα προληπτικό μέτρο. ΟΙ πολεμικές επιχειρήσεις μείωναν αρκετά την αντίσταση του στρατιώτη στις ασθένειες, καθώς η διατροφή που παρεχόταν ήταν τις περισσότερες φορές ανεπαρκής για να διατηρήσει σε υψηλά επίπεδα την αμυντική ικανότητα του οργανισμού. Οι στρατοί που βρίσκονταν σε κίνηση κινδύνευαν λιγότερο από τις επιπτώσεις της κακής υγιεινής. Τα πιο πιθανά σημεία για εκδήλωση επιδημιών ήταν εκεί που οργανώνονταν πολιορκίες, με τεράστιους αριθμούς πολεμιστών να συγκεντρώνονται σε ελάχιστο χώρο, υποφέροντας συχνά από ελλείψεις τροφίμων.

Συνηθέστερη ασθένεια για τους αρχαίους ήταν η δυσεντερία. Αποκαλούμενη «εκστρατευτικός πυρετός», είναι πιθανώς η κοινότερη ασθένεια μεταξύ των στρατιωτών όλων των εποχών. Η πρώτη σαφής περιγραφή των συμπτωμάτων της δυσεντερίας σημειώνεται σε αιγυπτιακούς πάπυρους του 1550 π.Χ., αλλά θα πρέπει να ήταν γνωστά από πολύ παλαιότερες περιόδους. Ο Ιπποκράτης τα αναφέρει με λεπτομέρειες στα γραπτά του. Τα ρωμαϊκά ιατρικά κείμενα παρουσιάζουν εκτενώς προληπτικές μεθόδους. Η δυσεντερία προκαλείται από έναν υδρόβιο βάκιλλο που μεταδίδεται στον οργανισμό από μολυσμένη τροφή και νερό. Συνέβη συχνά σε πορείες, να καταβληθεί ένας ολόκληρος στρατός, όταν ξεδίψασε από ακατάλληλη πηγή. Αν και η συνήθης θνησιμότητα κυμαινόταν στο 5%, η εμφάνιση της δυσεντερίας ακινητοποιούσε τεράστιους αριθμούς ανδρών για περιόδους δύο ως τριών εβδομάδων – ανδρών που δεν μπορούσαν σε αυτό το διάστημα να χρησιμοποιηθούν ως μάχιμα στοιχεία κατά κανένα τρόπο.

Ο τυφοειδής πυρετός, που προέρχεται από το βακτήριο Salmonella typhi, ήταν άλλη μια «πληγή» για το αρχαίο πολεμιστή, διαδιδόμενη τάχιστα από μύγες που μόλυναν την ανθρώπινη τροφή. Οι Αιγύπτιοι και οι Ασσύριοι ήταν αρκετά εξοικειωμένοι με την αντιμετώπιση του, αλλά οι Ρωμαίοι ήταν οι πρώτοι που έλαβαν συστηματικά μέτρα υγιεινής για τον περιορισμό της συγκεκριμένης ασθένειας. Κατασκεύαζαν τα αποχωρητήριά τους με βάθος τριών μέτρων, τα ξέπλεναν με νερό και τα κάλυπταν με ξύλινες σανίδες ή πέτρες ώστε να τα κρατήσουν σκοτεινά και απαλλαγμένα από μύγες. Γνώριζαν πως ένας στρατός που βρισκόταν στο επίκεντρο μια επιδημίας τυφοειδούς πυρετού, ουσιαστικά αχρηστευόταν ως μάχιμη δύναμη. Η θνησιμότητα έφθανε το 10 έως 13%, αλλά το σημαντικότερο ήταν πως απαιτούντο τέσσερις εβδομάδες φοβερού πόνου και παραληρηματικού πυρετού για να πραγματοποιήσει η ασθένεια τον κύκλο της.

Η προμήθεια πόσιμου νερού κατά τη διάρκεια μιας εκστρατείας φαίνεται πως απασχολούσε αρκετά τους αρχαίους στρατούς. Ο Έλληνας στρατιώτης συνήθιζε να παίρνει μαζί του μία ποσότητα κρασιού για να βοηθήσει το στομάχι του να εξοικειωθεί με το σκληρό νερό που θα έπρεπε να πιει στον πόλεμο. Ο Ρωμαίος στρατιώτης σπάνια μετέφερε νερό στο παγούρι του, προτιμώντας να καταναλώνει ένα είδος δυνατού, κόκκινου, ξινισμένου κρασιού (acetum) που είχε υποστεί παρατεταμένη ζύμωση. Όταν οι Ρωμαίοι κατέλαβαν της Παλαιστίνη οι Εβραίοι, που ήταν συνηθισμένοι στα τοπικά γλυκά κρασιά, κοιτούσαν παράξενα τους κατακτητές τους να πίνουν αυτό που οι ίδιοι θεωρούσαν ξίδι. Το βέβαιο είναι πως η κατανάλωση του ξινισμένου κρασιού από τους Ρωμαίους είχε πολλά ιατρικά πλεονεκτήματα. Εξαιρετικά πλούσιο σε πολυφαινόλες, μπορούμε ταυτόχρονα να χρησιμοποιηθεί από τους στρατιωτικούς γιατρούς ως αντισηπτικό και καθαριστικό των τραυμάτων, ενεργώντας ως βακτηριοστατικός και βακτηριοκτόνος παράγοντας.

Ο τύφος είναι επίσης μια από τις πλέον θανατηφόρες ασθένειες, που έχουν συνδέσει το όνομά τους με τις στρατιωτικές επιχειρήσεις σε όλους του αιώνες. Οφείλεται σε ένα μικροοργανισμό που είναι κάτι μεταξύ βακτηρίου και ιού και αναπτύσσεται στο αίμα διαφόρων ζώων, συμπεριλαμβανομένων των ποντικών, Πρόκειται για μια ασθένεια που μεταδίδεται στον άνθρωπο από τις ψείρες (Pediculus humanus), που ζουν μέσα στα ρούχα και στα μαλλιά, και εκδηλώνεται πολύ συχνά εκεί όπου μεγάλος αριθμός ατόμων είναι αναγκασμένος να συμβιώνει σε πολύ μικρούς χώρους, όπως φυλακές, πλοία κ.α. Τα συμπτώματα του τύφου είναι υψηλός πυρετός, ρίγη, αίσθηση αδυναμίας και πόνος στις αρθρώσεις που συνοδεύεται από φοβερούς πονοκεφάλους. Η θνησιμότητα από τύφο κυμαινόταν μεταξύ 10 και 40% και είναι γνωστό πως κατά καιρούς η ασθένεια αυτή έχει αφανίσει ολόκληρους στρατούς: Ο τύφος είναι μια ασθένεια της εύκρατης ζώνης και είναι πιθανό οι στρατοί της αρχαίας Ελλάδας και της Ρώμης να είχαν καλή γνώση των συνεπειών της. Οι στρατιές της Βαβυλώνας και της Αιγύπτου αντιμετώπιζαν αρκετά λιγότερα περιστατικά λόγω του θερμού κλίματος και της τάσης να φορούν λιγότερο βαριά ενδύματα. Όταν όμως μετακινούντο σε εύκρατες περιοχές, όπως αυτές του Λιβάνου και της Αρμενίας, κινδύνευαν σοβαρά από μόλυνση. Αν και οι ιστορικοί συγγραφείς δεν συμφωνούν απόλυτα, η κυρίαρχη άποψη είναι πως η μεγάλη επιδημία που θέρισε τον αθηναϊκό στρατό κατά τον Πελοποννησιακό πόλεμε οφειλόταν κατά πάσα πιθανότητα σε τύφο.

Παρόμοιας επικινδυνότητας με τον τύφο ήταν και οι εμφανίσεις της ευλογιάς, που ήταν αρκετά συχνές στον αρχαίο κόσμο, με θνησιμότητα η οποία τις περισσότερες φορές κυμαινόταν από 20 έως 40%, αλλά μπορούσε να αγγίξει και το 90%. Από μια τέτοια επιδημία πέθανε το 1160 π.Χ. και ο Φαραώ Ραμσής Ε΄, ενώ η μεγάλη επιδημία που αποδεκάτισε τη Ρώμη των Αντωνίνων το 2ο αιώνα μ.Χ. οφειλόταν πιθανώς σε ευλογιά που μετέφεραν από τις ανατολικές επαρχίες οι επανακάμπτουσες λεγεώνες.

Τα αρχεία αποστρατειών του ρωμαϊκού στρατού επιτρέπουν σαφή γνώση της σοβαρότητας των επιπτώσεων των ασθενειών στη ζωή του αρχαίου πολεμιστή. Σε μια ρωμαϊκή λεγεώνα του 1ου αιώνα μ.Χ., το 50% των στρατιωτών που κατατάσσονταν σε ηλικία 18 ετών ήταν ακόμα ζωντανοί στα 42 τους ώστε να απολαύσουν τη σύνταξή τους. Εφ’ όσον το 5,8% των στρατιωτών θα πέθαινε στη μάχη και ένα άλλο 8-10% θα υπέκυπτε σε τραύματα πολέμου, αυτό σημαίνει πως το υπόλοιπο 35% των λεγεωνάριων θα πέθαινε από κάποιας μορφής ασθένεια, συμπεριλαμβανομένων των επιδημιών. Πάντως, παρά τη συμμετοχή του σε δεκάδες μάχες, ο μέσο λεγεωνάριος ήταν γενικά μακροβιότερος από το μέσω Ρωμαίο πολίτη, και είχε πέντε φορές λιγότερα στοματολογικά προβλήματα από αυτόν, γεγονός που μαρτυρεί την καλύτερη δίαιτα των στρατοπέδων.

Ο ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΣ ΤΩΝ ΑΤΥΧHMΑΤΩΝ ΚΑΙ Η ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΑΠΕΙΛΗ
Ένας στρατός κινδυνεύει σε μεγάλο βαθμό και από ατυχήματα. Ακόμα και μια απλή μετακίνηση μιας δύναμης 10.000 ανδρών δεν είναι εύκολη υπόθεση και η πορεία στοιχίζει αρκετά στην υγεία και την ασφάλεια του στρατιώτη. Οι αρχαίοι στρατοί συνήθιζαν να βαδίζουν σε φάλαγγες, καθώς δεν υπήρχαν δρόμοι και αυτός ήταν ο μόνος τρόπος για να διατηρηθεί ένας στοιχειώδης έλεγχος από τη διοίκηση. Ο στρατός του Αλέξανδρου, με τους 65.000 πεζούς και τους 6.000 ιππείς του, στοιχιζόμενους σε φάλαγγα πλάτους 10 ανδρών θα εκτεινόταν σαν φίδι σε μήκος 25 χιλιομέτρων, χωρίς να συνυπολογιστούν τα μεταφορικά ζώα στις εφοδιοπομπές. Οι στρατοί όφειλαν να κινηθούν κατά το δυνατό σαν μια συμπαγής μάζα- αλλιώς δεν μπορούσαν να κινηθούν καθόλου. Ο αέρας που εισπνέει ένας στρατιώτης στο κέντρο ενός σχηματισμού είναι δύσοσμο, η σκόνη φράσσει τα ρουθούνια, τα μάτια ερεθίζονται και οι πνεύμονες καταπονούνται. Όπως έλεγε κάποτε και ο Ναπολέων, «ο κόσμος του στρατιώτη στην πορεία αποτελείται εξ ολοκλήρου από τη θέα του σάκου στην πλάτη του μπροστινού του». Σε μια μόνο ημέρα πορείας οι ρινορραγίες, οι ερεθισμοί των οφθαλμών και τα αναπνευστικά προβλήματα προκαλούσαν βλάβες τέτοιου βαθμού ώστε αρκετοί στρατιώτες άρχιζαν να πέφτουν λιπόθυμοι έξω από τις γραμμές τους και να εγκαταλείπονται πίσω. Σε ζεστά κλίματα ο αριθμός των απωλειών αυξανόταν κατά πολύ.

Η διατροφή στους αρχαίους στρατούς ήταν άλλο ένα σημαντικό πρόβλημα. Οι σύγχρονοι στρατοί υπολογίζουν πως ένας στρατιώτης βάρους 73 κιλών που μεταφέρει ένα μέτριο φόρτο περπατώντας επί 8 ώρες, χρειάζεται 3.402 θερμίδες και 70 γραμμάρια πρωτεϊνών την ημέρα. Η πίεση και η υπερπροσπάθεια κατά τη μάχη αυξάνουν την ποσότητα τροφής που απαιτείται για να διατηρηθεί ο πολεμιστής υγιής και αξιόμαχος. Στις ερήμους και γενικότερα σε κλίματα με υψηλές θερμοκρασίες και χαμηλή υγρασία, ο στρατιώτης χρειάζεται τουλάχιστον 8,5 λίτρα νερό σε ημερήσια βάση.

Η δίαιτα που ακολουθείτο στους αρχαίους στρατούς ήταν τελείως ανεπαρκής για παρατεταμένες επιχειρήσεις. Περιλάμβανε κυρίως σιτάρι, κριθάρι και κεχρί, που αλέθονταν για να παρασκευαστούν ψωμί, μπισκότα και χυλός. Η τυπική μερίδα που αντιστοιχούσε σε κάθε άνδρα κυμαινόταν μεταξύ 1 και 1,4 kg δημητριακών ημερησίως, που σε μορφή άρτου παρείχαν μόνο 2.500 θερμίδες και 100 γραμμάρια πρωτεϊνών. Αυτό ο αριθμός θερμίδων ήταν σαφώς ανεπαρκής, ακόμα και για τις καλύτερες δυνατός συνθήκες εκστρατείας που θα μπορούσε να συναντήσει ένας στρατιώτης. Μια πορεία τριών ή τεσσάρων ημερών εξασθενούσε πολύ το στρατό και επιδείνωνε ακόμα περισσότερο τα μικρότερα προβλήματα υγείας. Πολλές φορές οι διοικητές βρίσκονταν, μετά από ένα επίπονο δρομολόγιο, στη δυσάρεστη θέση να διαθέτουν μια δύναμη που δεν μπορούσε να πολεμήσει. Σαν να μην έφτανε η κόπωση από την ίδια την πορεία, ο αρχαίος πολεμιστή έπρεπε να μεταφέρει και τα εφόδιά του, που στην περίπτωση των Μακεδόνων ζύγιζαν 27 κιλά, ενώ στην περίπτωση των Ρωμαίων περίπου 25. Το βάρος του φόρτου καθιστούσε με τη σειρά του το στρατιώτη, στα ζεστά κλίματα, ευάλωτο και τον έφερνε πολύ κοντά σε θερμική εξάντληση και θερμοπληξία. Οι άνδρες τότε φορούσαν κατά τις πορείες ολόκληρη την εξάρτυσή τους και μπορούσε να φανταστούμε το μαρτύριο που υφίσταντο όταν η θωράκισή και το κράνος, εκτεθειμένα καθώς ήταν στον ήλιο, έκαιγαν και στο απλό άγγιγμα.

Οι στρατιώτες μπορούσαν να προστατευτούν από ηλιακά εγκαύματα επαλείφοντας το δέρμα με λάδι από φοίνικα ή ελιά, αλλά δεν υπήρχε καμία ένδειξη για την εφαρμογή αυτού του μέτρου πριν από την εποχή της αυτοκρατορικής Ρώμης. Ένα ρωμαϊκό χρονικό μας παρέχει ένα γραφικό παράδειγμα του τι μπορεί να συμβεί σε ένα στρατό που δεν φρόντισε να λάβει τα του για προστασία από τον καύσωνα. Το 24 π.Χ. ο Aellius Gallus, Ρωμαίος κυβερνήτης της Αιγύπτου, οδήγησε μια στρατιά στην Αραβία, όπου απωλέσθηκε ολόκληρη χωρίς να δώσει ούτε μία μάχη, καθώς οι λεγεωνάριοι πέθαναν κατά εκατοντάδες από τη δίψα και τη θερμοπληξία. Πολλοί από τους επιζώντες υπέστησαν μόνιμες βλάβες στην υγεία τους, σε τέτοια έκταση που χρειάστηκε να αποστρατευτούν.

Η ζέστη δεν ήταν ο μόνος «εχθρός» για ένα στρατό της αρχαιότητας. Οι πολεμιστές της Αιγύπτου, της Ασσυρίας, της Βαβυλώνας, της Περσίας, της Ελλάδας και της Ρώμης, υπέφεραν εξίσου από τα ατυχήματα που κατατρύχουν και τους σύγχρονους συναδέλφους τους (πτώσεις, μώλωπες, κοψίματα, κτυπήματα, φλύκταινες, εξαρθρώσεις και κατάγματα), που μπορούν να μετατρέψουν ένα στρατιώτη σε τραυματία. Τα περισσότερα από αυτά συνέβαιναν στα κάτω άκρα, που ήταν εν γένει απροστάτευτα.

Οι στρατιώτες τότε πολεμούσαν και σε ψυχρά κλίματα, όπως οι Ασσύριοι κατά τις εισβολές τους στην Αρμενία και το Κουρδιστάν. Οι Ρωμαίοι εξεστράτευσαν επανειλημμένα στη Γερμανία, τις Άλπεις, την ανατολική Ευρώπη και τα βουνά της Ισπανίας, περιοχές των οποίων οι κλιματολογικές συνθήκες αποτελούν πρόκληση ακόμα και για σύγχρονους στρατούς. Ο Ξενοφών αναφέρει στην «Κύρου Ανάβαση» πως λίγο έλειψε να χάσει ολόκληρο το στρατό του στις οροσειρές της σημερινής Τουρκίας, όταν οι άνδρες κοιμήθηκαν απροστάτευτοι στην ύπαιθρο και ξύπνησαν αλαφιασμένοι από μια χιονοθύελλα. Ο Αλέξανδρος διέσχισε το αφιλόξενο Ινδοκούχ ξεκινώντας με 100.000 άνδρες και καταλήγοντας με 64.000 δεκατρείς μέρες αργότερα! Ο Αννίβας κατόρθωσε να διασχίσει τις Άλπεις, αλλά με τρομακτικό κόστος σε ανθρώπινες ζωές. Από το στρατό του, που αριθμούσε 38.000 πεζούς και 8.000 ιππείς, έχασε 20.000 άνδρες μέχρι να φθάσει στη βόρεια ιταλική πεδιάδα.

Τα μειονεκτήματα του αρχαίου στρατιώτη σε σύγκριση με τους σύγχρονους απογόνους του επεκτείνονται και σε διαφορετικά επίπεδα. Ήταν κατά μέσο όρο ηλικίας 35 ετών, σημαντικά μεγαλύτερος από ότι ο άνδρες των σημερινών ενόπλων δυνάμεων. Η μέση ηλικία των Αμερικανών στρατιωτών στο Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο ήταν τα 26 χρόνια και στον πόλεμο του Βιετνάμ τα 22. Η ίδια η φυσιολογία καθιστούσε τον αρχαίο πολεμιστή πιο ευαίσθητο στα κρυοπαγήματα και την κόπωση.

Γενικά ένας αρχαίος στρατός που εξεστράτευε ήταν κυριολεκτικά μια «κινούμενη ιατρική πανωλεθρία», αφού ανέμενε να χάσει το 3-4% της δύναμής του από εξάντληση ή ηλίαση, το 17% από διάφορα ατυχήματα στο δύσβατο δρόμο και αρκετούς ακόμα άνδρες από χρόνια προβλήματα που προκαλούσε η καταπόνηση και η κακή υγιεινή. Εκείνοι που δεν μπορούσαν να ακολουθήσουν τη μάζα, αφήνοντας στη τύχη τους στην πλευρά του δρόμου ή στην καλύτερη περίπτωση στις φροντίδες των πρώτων χωρικών που θα συναντούσε το στράτευμα. Η πρακτική αυτή εφαρμοζόταν ακόμα και στις περιπτώσεις εκστρατειών μέσα σε εχθρικό έδαφος, όπου οι στρατοί εγκατέλειπαν τους ασθενείς, τους τραυματίες και τους ετοιμοθάνατους. Ο ρωμαϊκός στρατός, με τα κινητά ασθενοφόρα του και το επαγγελματικό προσωπικό που στελέχωνε τις ιατρικές του υπηρεσίες, ήταν σε θέση να κρατήσει μαζί του τους ελαφρύτερα τραυματισμένους για όλη τη διαδρομή, στους περισσότερους όμως στρατούς οι ασθενείς έπρεπε να εγκαταλειφθούν.

Στο αρχαίο πεδίο μάχης κυριαρχούσε και μια ευρεία ποικιλία βιολογικών όπλων. Τα «δόλια» βέλη που αποσκοπούσαν στο να ανδρανοποιήσουν ή να επιφέρουν σίγουρο θάνατο στο θύμα τους, ήταν πιο επίφοβα από ότι η εκ του συστάδην μάχη με δόρατα, σπαθιά και ρόπαλα. Οι αρχαίοι πολεμιστές συνήθιζαν να εμβαπτίζουν τις αιχμές των βελών τους σε φυσικά δηλητήρια όπως ο χυμός τους ροδόδενδρου και το γαλάκτωμα του αχινού, αλλά το δηλητήριο των φιδιών ήταν η πιο διαδεδομένη τοξίνη. Ειδικά οι Σκύθες τοξότες ήταν φημισμένη για τα δηλητηριώδη βέλη τους, που είχαν εμβαπτίσει σε ένα δύσοσμο μίγμα από δηλητήριο έχιδνας (οχιάς) και ανθρώπινο αίμα (επίσης ήταν φοβερά εύστοχοι από αποστάσεις που έφθαναν ακόμα και τα 550 μέτρα – πολλοί σκελετοί των θυμάτων τους που ανακαλύφθηκαν από τους αρχαιολόγους, βρέθηκαν με βέλη σφηνωμένα ακριβώς ανάμεσα στα μάτια). Το 326 π.Χ. οι Μακεδόνες του Μεγάλου Αλεξάνδρου αντιμετώπισαν στη βόρεια Ινδία έφιππους τοξότες που έβαλλαν βέλη τρομερής αποτελεσματικότητας και εξαιρετικά θανατηφόρα. Τελικά οι Έλληνες διαπίστωσαν πως οι αντίπαλοί τους τα είχαν εμποτίσει με δηλητήριο ψόφιας οχιάς, που αφηνόταν να αποσυντεθεί στον ήλιο μέχρι που το δέρμα της έλιωνε και το υγρό έβγαινε μόνο του από τους ιστούς. Ο ιστορικός Διόδωρος αναφέρει πως «άνδρες που τραυματίζονταν από τέτοια βλήματα μούδιαζαν ακαριαία, σε ένα μαρτύριο από αφόρητους πόνους και σπασμούς που έρχονταν κατά κύματα, ενώ το δέρματος γινόταν κρύο και μελανιασμένο και ξερνούσαν χολή». Ο Αννίβας έθεσε σε εφαρμογή ένα εξίσου «βρώμικο» σχέδιο, όταν σε μια ναυμαχία κατά της Περγάμου (το 191 π.Χ.) έριξε πάνω στα καταστρώματα των εχθρικών πλοίων ζωντανά δηλητηριώδη φίδια! Ο Ρωμαίος ιστορικός Αππιανός περιγράφει γλαφυρά πως οι πολιορκημένοι κάτοικοι της Θεμισκύρας, στη Βιθυνία, έτρεψαν σε φυγή το ρωμαϊκό στρατό εξαπολύοντας εναντίον του σμήνη από μέλισσες, άγριες αρκούδες και άλλα θηρία το 72 π.Χ. Σχεδόν τρεις αιώνες αργότερα, οι πολίτες της Χάτρα (στο σημερινό Ιράκ) γέμισαν πήλινα αγγεία με δηλητηριώδη έντομα και τα έριξαν από τις επάλξεις των τειχών τους πάνω στις έντρομες λεγεώνες του Σεπτίμιου Σεβήρου.

Στον αντίποδα όλων αυτών των «μέσων θανάτου» και των παρενεργειών τους βρισκόταν η Στρατιωτική Ιατρική, η οποία σε όλες τις εποχές γινόταν αντιληπτή ως μια προσπάθεια να μειωθούν οι ανθρώπινες απώλειες από την εχθρική δράση. Ως τέτοια περιλάμβανε το θεσμό του «έφεδρου» γιατρού, αφού οι περισσότεροι στρατοί μέχρι το 2000 π.Χ. συγκροτούντο με επιστρατεύσεις. Η στρατολόγηση ανδρών από διάφορα κοινωνικά στρώματα προϋπέθετε την ύπαρξη καλά ενημερωμένων γιατρών, που γνώριζαν το επίπεδο υγεία του γενικότερου πληθυσμού, τη δίαιτά του, τη θνησιμότητά και τη διάρκεια ζωής του. Ίσως ο πιο σημαντικός ρόλος ενός τέτοιου πολύτιμου ειδικού να ήταν η εξασφάλιση επαρκών ποσοτήτων τροφής καλής ποιότητας και πόσιμου νερού, παραγόντων τόσο κρίσιμων για την αποτελεσματικότητα ενός στρατού στη μάχη. Μέχρι τον 20ο αιώνα όλοι οι στρατοί, με ελάχιστες εξαιρέσεις, υπέστησαν πολύ περισσότερες απώλειες από τις ασθένειες και τις μολύνσεις, παρά από την ύστατη δοκιμασία στο πεδίο της μάχης