Τετάρτη 6 Ιουνίου 2018

ΑΙΣΧΥΛΟΣ - Ἀγαμέμνων (1448-1480)

ΧΟ. φεῦ, τίς ἂν ἐν τάχει, μὴ περιώδυνος, [στρ. β]
μηδὲ δεμνιοτήρης,
1450 μόλοι τὸν ἀεὶ φέρουσ᾽ ἐν ἡμῖν
Μοῖρ᾽ ἀτέλευτον ὕπνον, δαμέντος
φύλακος εὐμενεστάτου [καὶ]
πολέα τλάντος γυναικὸς διαί; πρὸς γυναι-
κὸς δ᾽ ἀπέφθισεν βίον.

— ἰὼ ἰὼ παράνους Ἑλένα [ἐφύμν. α] 1455
μία τὰς πολλάς, τὰς πάνυ πολλὰς
ψυχὰς ὀλέσασ᾽ ὑπὸ Τροίᾳ,
νῦν τελέαν πολύμναστον ἐπηνθίσω
1460 δι᾽ αἷμ᾽ ἄνιπτον ἥτις ἦν τότ᾽ ἐν δόμοις
ἔρις ἐρίδματος, ἀνδρὸς οἰζύς.

ΚΛ. μηδὲν θανάτου μοῖραν ἐπεύχου
τοῖσδε βαρυνθείς·
μηδ᾽ εἰς Ἑλένην κότον ἐκτρέψῃς,
1465 ὡς ἀνδρολέτειρ᾽, ὡς μία πολλῶν
ἀνδρῶν ψυχὰς Δαναῶν ὀλέσασ᾽
ἀξύστατον ἄλγος ἔπραξε.

ΧΟ. δαῖμον, ὃς ἐμπίτνεις δώμασι καὶ διφυί- [ἀντ. β]
οισι Τανταλίδαισιν,
1470 κράτος ‹τ᾽› ἰσόψυχον ἐκ γυναικῶν
καρδιόδηκτον ἐμοὶ κρατύνεις,
ἐπὶ δὲ σώματος δίκαν [μοι]
κόρακος ἐχθροῦ σταθεὶς ἐννόμως ὕμνον ὑ-
μνεῖν ἐπεύχεαι ‹κακόν›.

‹— ἰὼ ἰὼ παράνους Ἑλένα [ἐφύμν. α]
μία τὰς πολλάς, τὰς πάνυ πολλὰς
ψυχὰς ὀλέσασ᾽ ὑπὸ Τροίᾳ,
νῦν τελέαν πολύμναστον ἐπηνθίσω
δι᾽ αἷμ᾽ ἄνιπτον ἥτις ἦν τότ᾽ ἐν δόμοις
ἔρις ἐρίδματος, ἀνδρὸς οἰζύς.›

1475 ΚΛ. νῦν δ᾽ ὤρθωσας στόματος γνώμην,
τὸν τριπάχυντον
δαίμονα γέννης τῆσδε κικλῄσκων.
ἐκ τοῦ γὰρ ἔρως αἱματολοιχὸς
νείρᾳ τρέφεται· πρὶν καταλῆξαι
1480 τὸ παλαιὸν ἄχος, νέος ἰχώρ.

***
ΧΟΡΟΣ
Αλίμονο, ποιά να ήταν γρήγορη
δίχως κρεβάτωμα ούδ᾽ αρρώστια
1450 να ᾽ρχουνταν μοίρα να μας έφερνε
για πάντα τον ατέλειωτο τον ύπνο,
τώρα που πάει εχάθη ο φύλακας
ο τρισκαλότατός μου,
που όσ᾽ από μια γυναίκα υπόφερε
κι από γυναίκα χάνει τη ζωή του.

Αχ, Ελένη, χωρίς εσύ κρίση και νου
που μια τις πολλές τις πάρα πολλές
ψυχές εθυσίασες κάτω απ᾽ την Τροία.
Τη στερνή τώρα την αξέχαστη έβαλες
1460 κορώνα, με το αίμ᾽ αυτό το αξέπλυτο!
ω! αλήθεια, κάποια τότε θα ᾽τανε
οργή στα σπίτια βαρυσύντυχη,
που δάμασε τον άμοιρο άντρα.

ΚΛΥΤΑΙΜΝΗΣΤΡΑ
Μην του κάκου μ᾽ αυτάς βαργομάς
και το χάρο ζητάς να σε πάρει.
την οργή σου να μη στην Ελένη γυρνάς,
πως εχάλασε κόσμο, πως μια της αυτή,
τόσες έχει θυσιάσει ψυχές Δαναών
κι έχει ανοίξει πληγή που δεν κλείνει.

ΧΟΡΟΣ
Δαίμονα, που στο σπίτι αυτό βαρύς
και στους διπλούς στους Τανταλίδες πέφτεις
1470 και δίνεις στις γυναίκες τις ισόψυχες
νίκη, που την καρδιά σπαράζει εμένα!
Και ιδού τον τώρα επάνω στο νεκρό
σαν εχθρός κόρακας εστάθη
και το καυχιέται πως με δίκιο αυτόν
ψάλλει τον ύμνο του θριάμβου!

Αχ, Ελένη, χωρίς εσύ κρίση και νου
που μια τις πολλές τις πάρα πολλές
ψυχές εθυσίασες κάτω απ᾽ την Τροία!
Τη στερνή τώρα την αξέχαστη έβαλες
κορώνα με το αίμ᾽ αυτό το αξέπλυτο!
Ω! αλήθεια, κάποια τότε θα ᾽τανε
οργή στα σπίτια βαρυσύντυχη
που δάμασε τον άμοιρο άντρα!

ΚΛΥΤΑΙΜΝΗΣΤΡΑ
1475 Τώρα μάλιστα, η γλώσσα σου το ᾽πε σωστά
και με δίκιο ονομάτισε αυτής της γενιάς
τον πολύθρεφτο Δαίμονα τώρα.
γιατ᾽ αλήθεια είν᾽ αυτός που από μάνας κοιλιά
θρέφει τούτη τη λύσσα που γαίμα διψά
κι όπου πριν να τελειώσει η παλιά συμφορά,
νέο απόστημα βγαίνει.

ΕΔΕΣΣΑ 1895: ΤΟ ΠΙΟ ΠΑΛΙΟ ΚΑΤΑΓΕΓΡΑΜΜΕΝΟ ΣΥΛΛΑΛΗΤΗΡΙΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

Η φωτογραφία είναι του 1895, Συλλαλητήριο στην Έδεσσα, στον δρόμο του Σιδηροδρομικού Σταθμού, για την Ελληνικότητα της Μακεδονίας. Από τον Σύλλογο Ανάδειξης – Προστασίας της Ελληνικής Ιστορίας και Παράδοσης. Φωτογραφία: Τούνας Θωμάς.

Η ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΟΛΗ ΤΩΝ ΣΚΟΠΕΙΩΝ 

Στους Σκόπους, μετά την Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου (1878), συγκεντρώθηκαν σε κείμενο διαμαρτυρίας κατά των Μεγάλων Δυνάμεων 10.000 ελληνικές υπογραφές από μόνιμους κατοίκους των Σκοπείων.

Η πόλη τότε δεν ξεπερνούσε τους 20.000 κατοίκους.

Η ελληνική κοινότητα εκεί, διατηρούσε δύο εκκλησίες, ημιγυμνάσιο, παρθεναγωγείο και δημοτικό σχολείο με περισσότερους από 850 μαθητές.




ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟΝ ΑΣΤΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ ΣΚΟΠΕΙΩΝ





 H ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΣΤΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΩΝ ΣΚΟΠΕΙΩΝ. ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ ΤΟΥ 1910.

Το σχολείο της ελληνικής κοινότητας Σκοπείων.

Σ’ αυτό φοίτησε και ο δολοφόνος, προδότης και εχθρός του ελληνικού λαού, εβραιοκομμουνιστής Νίκος Ζαχαριάδης, γενικός γραμματέας του ΚΚΕ, την περίοδο την παραμονής της οικογένειάς του στα Σκόπια (1905-1908, 1910-1912). Όπως γράφει στην αυτοβιογραφία του: «Στα 1905 ο πατέρας μου μετατέθηκε στα Σκόπια της Μακεδονίας, πάντα σαν εξπέρ της Ρεζί. Στα Σκό­πια πρωτοπήγα στο σχολείο της Ελληνικής κοινότητας…» (το αυτοβιογραφικό σημείωμα το έγραψε τον Αύγουστο του 1946 και το παρέδωσε στην Κεντρική Επιτροπή του ΚΚΕ ο ίδιος ο Νίκος Ζαχαριάδης. Περιλαμβάνεται στο βιβλίο: “Υπέρ βωμών και εστιών, Άπαντα τα δημοσιευμένα (1946-1947)”, επιμ. Πετρόπουλος, εκδ. Καστανιώτη, 2013.)

H ΑΡΧΑΙΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚΔΟΧΗ ΤΗΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΣΚΟΥΠΩΝ

Ο Βασιλιάς της Αρκαδίας Ενδυμίων, στους αρχαιότατους χρόνους, είχε τρεις γιους, τον Παίονα, τον Επειό και τον Αιτωλό. Ο Ενδυμίων για να δώσει το βασίλειό του σε έναν από αυτούς, τους έβαλε να τρέξουν σε αγώνα δρόμου στην Ολυμπία, όπου νίκησε και πήρε την βασιλεία ο Επειός. Ο Παίονας λυπήθηκε και έφυγε για να εγκατασταθεί στην επάνω κοιλάδα του Αξιού που ονομάστηκε Παιονία.

Οι Παίονες με αρχηγό τον Παίονα ίδρυσαν την πόλη Σκούποι, σε ένα ψηλό λόφο , δίπλα στον Αξιό ποταμό και οι απόγονοι κάτοικοι ονομάζονταν Σκούπιοι Παίονες.

Σήμερα κοντά στην Αρχαία Ψωφίδα (περιοχή Αρκαδίας στην αρχαιότητα) υπάρχει χωρίο που ονομάζεται Παίων – Σκούποι.

Δίπλα στους Μακεδονικούς Σκούπους υπήρχε η πόλη με το όνομα Ολυμπιακή, προφανώς για να υπενθυμίζει τον αγώνα δρόμου του Παίονα με τα αδέλφια του στην Ολυμπία.

 Άλλος ελληνικός μύθος αναφέρει ότι ο θεός Αξιός γέννησε τον Πηλεγώνα (Πελασγοί – Πελαγονία), γενάρχη των Παιόνων, μετά τον έρωτα του ποταμού με τη μεγαλύτερη κόρη του Ακεσσαμενού, βασιλιά της γειτονικής στον Αξιό Πιερίας, την Περίβοια.

Αν όλοι φορούν μία ψεύτικη μάσκα, ποια είναι η δική σου;

Πώς θα καταλάβουμε ποιος είναι πραγματικά ο άλλος που αντικρίζουμε απέναντί μας, όταν όλοι φορούν μια μάσκα;

Το πρώτο που είναι καλό να κάνουμε αν πιστεύουμε κάτι τέτοιο είναι να στρέψουμε την ερώτηση στον εαυτό μας.

Δηλαδή να αναλύσουμε:
  • Πόσο σίγουρος/η είμαι για το ότι κι εγώ δεν φοράω μάσκα;
  • Πόσο σίγουρος/η είμαι ότι είμαι ευθύς και ειλικρινής με τους άλλους;
  • Είμαι καχύποπτος/η;
  • Περιμένω πάντα κακή συμπεριφορά από τους άλλους;
  • Εγώ τι πραγματικά σκέφτομαι για τον άλλο; Ότι έχει πάντα αρνητικά κίνητρα; Ότι έχει σκοπό να κερδίσει κάτι από μένα;
  • Μήπως στη συμπεριφορά των άλλων προβάλω τις δικές μου προθέσεις που δεν το συνειδητοποιώ;
  • Με τη λέξη μάσκα τι ακριβώς εννοώ;
  • Θεωρώ ότι ο κόσμος είναι γεμάτος ανθρώπους ψεύτες, υποκριτές και μόνο εγώ είμαι καλός/η;
  • Εκτιμώ τον εαυτό μου; Τον αγαπάω και τον αποδέχομαι; Αναγνωρίζω ότι έχω και αρνητικές πλευρές;
Αν πιστεύουμε ότι όλοι φορούν μια μάσκα, φερόμαστε με τέτοιο τρόπο στους άλλους σαν να περιμένουμε αυτή ακριβώς την συμπεριφορά εκ μέρους τους και όταν αυτή έρχεται λέμε στον εαυτό μας, πόσο δίκιο είχαμε. Αυτή η «αυτοεκπληρούμενη προφητεία» μας κάνει να φερόμαστε καχύποπτα, αμυντικά, να θεωρούμε ότι μοναδικός σκοπός των άλλων είναι να μας βλάψουν, να μας υποτιμήσουν…

Όταν στην αλληλεπίδρασή μας με τους γύρω θεωρούμε ότι όλοι φορούν μια ψεύτικη μάσκα, αυτόματα στερούμε κι από εμάς τη δυνατότητα να είμαστε ο εαυτός μας. Όταν λοιπόν δεν είμαστε ο εαυτός μας, δεν φοράμε κι εμείς μια μάσκα; Αφού κι εμείς φοράμε, γιατί το παρατηρούμε μόνο τους άλλους κι όχι και εμάς;

Οι άνθρωποι έχουν μέσα τους πολλές ιδιότητες, πολλά στοιχεία, διαφορετικά μεταξύ τους… Όλοι μας έχουμε μέσα και το καλό και το κακό και το φως και το σκοτάδι. Αυτό που μας χαρακτηρίζει είναι το στοιχείο που κυριαρχεί και φαίνεται στους άλλους.

Όταν κατηγορούμε τους άλλους χρησιμοποιούμε τους ψυχολογικούς μηχανισμούς της «άρνησης» και της «προβολής» δηλαδή εμείς είμαστε απόλυτα καλοί και καθόλου κακοί (άρνηση της κακής μας πλευράς) και προβάλλουμε στους άλλους το αρνητικό που δεν μπορούμε να δεχτούμε για μας και γίνονται απόλυτα κακοί εκείνοι…

Αν ξεκινήσουμε τη σχέση με τους άλλους θεωρώντας κανόνα το ότι φορούν μάσκα, δεν θα καταφέρουμε να τους γνωρίσουμε πραγματικά, ούτε αυτοί εμάς. Ας κάνουμε την αυτοπαρατήρηση και την αυτοκριτική μας λοιπόν πριν καταλήξουμε σε γενικεύσεις.

Προσδοκίες αυτοαποτελεσματικότητας: "Αν δεν το πιστέψεις δεν θα πραγματοποιηθεί"

Η παραπάνω φράση σε αρκετά άτομα αφήνει μια γλυκόπικρη αίσθηση, καθώς θυμίζει στόχους που επετεύχθησαν με πολύ κόπο, ενώ σε άλλα φέρνει στο νου ανεκπλήρωτα όνειρα και δυσάρεστα συναισθήματα.

Αναμφισβήτητα, ωστόσο, η επίτευξη προσωπικών στόχων σχετίζεται με αρκετούς παράγοντες. Ένας από αυτούς είναι και οι προσδοκίες αυτοαποτελεσματικότητας!

Τι εννοούμε, όμως, με τον όρο προσδοκίες αυτοαποτελεσματικότητας;

Eίναι oι πεποιθήσεις του ατόμου για το κατά πόσο μπορεί να συμπεριφερθεί με τρόπο τέτοιον, ώστε να επιτύχει το εκάστοτε επιθυμητό αποτέλεσμα. Το άτομο, δηλαδή, αξιολογεί αν μπορεί ή όχι να φέρει εις πέρας κάποια επιδίωξή του. Όταν οι προσδοκίες αυτοαποτελεσματικότητας είναι ακριβείς, υψηλές και μη ουτοπικές, το άτομο τείνει να δεσμεύεται σε ένα στόχο και να τον πραγματοποιεί.

Σε αυτό το σημείο, βέβαια, είναι σημαντικό να καταλάβουμε ότι οι προσδοκίες αποτελεσματικότητας έχουν να κάνουν με την εκτίμηση των δυνατοτήτων του ατόμου, ειδικά για την περίσταση, και όχι με την αντικειμενική εκτίμηση του αποτελέσματος μιας κατάστασης. Για παράδειγμα, ένας εργαζόμενος μπορεί να θεωρεί ότι με το να δουλεύει δώδεκα ώρες ημερησίως θα καταφέρει να πάρει bonus(προσδοκία αποτελέσματος). Ταυτόχρονα, παρόλα αυτά, μπορεί να πιστεύει ότι δε δύναται να δουλέψει τόσες ώρες (προσδοκίες ααυτοαποτελεσματικότητας). Τελικά, δεν κατάφερε να πάρει το μπόνους.

Οι επιδράσεις των προσδοκιών αυτοαποτελεσματικότητας ως προς την επίτευξη στόχων

Στην επιλογή δραστηριοτήτων: Οι άνθρωποι αποφεύγουν τις δραστηριότητες που θεωρούν ότι δεν μπορούν να φέρουν εις πέρας. Επίσης, εμπλέκονται σε δραστηριότητες που πιστεύουν πως μπορούν να διαχειριστούν. Αποφεύγουν, δηλαδή, καταστάσεις που υπερβαίνουν τις εκτιμώμενες δυνατότητές τους.

Στην ένταση και την έκταση της προσπάθειας: Όταν βρίσκονται μπροστά σε μια απαιτητική κατάσταση, τα άτομα που αμφιβάλλουν για την δυνατότητα τους να την αντιμετωπίσουν, καταβάλλουν περιορισμένη προσπάθεια ή παραιτούνται, ενώ όσοι πιστεύουν ότι μπορούν να τα καταφέρουν, κάνουν εντονότερη και μεγαλύτερη προσπάθεια.

Στα πρότυπα σκέψης και τις συναισθηματικές αντιδράσεις: Άνθρωποι που θεωρούν πως δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν με επιτυχία τις απαιτήσεις μιας κατάστασης, εμμένουν στις προσωπικές τους αδυναμίες και μεγεθύνουν στη φαντασία τους τις πιθανές δυσκολίες. Αυτό, οδηγεί σε αρνητικές συναισθηματικές αντιδράσεις και σε μειωμένη απόδοση, αφού η προσοχή απομακρύνεται από τα απαραίτητα βήματα για την αντιμετώπιση μιας κατάστασης και επικεντρώνεται σε σκέψεις μειονεξίας. Όταν οι προσδοκίες αυτοαποτελεσματικότητας σε μια ορισμένη κατάσταση είναι χαμηλές, η συμπεριφορά που θα εκδηλωθεί δεν θα έχει το επιθυμητό αποτέλεσμα, έστω και αν τα άτομα γνωρίζουν τι ακριβώς πρέπει να πράξουν και έχουν όλη τη σχετική εμπειρία και γνώση.

Πώς μπορώ να ενισχύσω τις δικές μου προσδοκίες αυτοαποτελεσματικότητας;

Εστιάζω σε θετικές εμπειρίες και επιτεύγματα: Σημαντική πηγή, καθώς βασίζεται σε αυθεντικά βιώματα. Οι επαναλαμβανόμενες αποτυχίες αυξάνουν τις προσδοκίες αυτοαποτελεσματικότητας. Αντίθετα, οι επιτυχίες τις αυξάνουν και ευνοούν την γενίκευσή τους. Πρέπει να ληφθούν υπόψη και άλλοι παράγοντες.

Παρατηρώ και μαθαίνω: Η παρατήρηση της έκβασης των προσπαθειών άλλων προσώπων με παρόμοιες δυνατότητες επηρεάζουν τις προσδοκίες αυτοαποτελεσματικότητας του ατόμου. Εκτός από αυτό, η παρατήρηση προτύπων με υψηλές δυνατότητες διδάσκει αποτελεσματικές στρατηγικές για την αντιμετώπιση απαιτητικών καταστάσεων και προσφέρει πληροφορίες για τη φύση και την προβλεψιμότητα των περιβαλλοντικών περιστάσεων.

Πείθω τον εαυτό μου με τη δύναμη των «λέξεων»: Χρησιμοποιείται συχνά, προκειμένου το άτομο να πειστεί ότι διαθέτει τις δυνατότητες να πετύχει αυτό που επιθυμεί. Η λεκτική πειθώ δύσκολα επιφέρει ενδυνάμωση των προσδοκιών αυτοαποτελεσματικότητας με διάρκεια στο χρόνο, η δε επίδρασή της είναι μεγαλύτερη σε άτομα τα οποία έχουν ήδη κάποιο λόγο να πιστεύουν ότι μπορούν να τα καταφέρουν.

Φαντάσματα από το παρελθόν: διαγενεακές μεταβιβάσεις

Σε μια οικογένεια, όπως και σε όλα τα συστήματα, οι μεταδόσεις είναι πάντα διαγενεακές, επηρεάζονται από το ιστορικό και το προσωπικό πλαίσιο και μεταφέρονται στο μυαλό και στο σώμα.

Ο Φερέντσι αναφέρει ότι υπάρχουν τραυματικές καταστάσεις των γονέων που επιβάλλονται στα παιδιά, αφού το ψυχικό περιεχόμενο των τραυμάτων μεταδίδεται σε αυτά. Οι γονείς και τα παιδιά αποτελούν μια μονάδα προσκόλλησης που επιτρέπει τη βαθιά ασυνείδητη επικοινωνία του φόβου, του άγχους και της ασφάλειας, της εγγύτητας και της απόστασης, της αγάπης και του μίσους και πολλά άλλα.

Όλα αυτά μεταδίδονται συχνά μέσα από τις εγγραφές συντονισμού και αποτυχίας συντονισμού και τις ενεργές διαδικασίες αυτορρύθμισης του συναισθήματος. Τα παιδιά παρακολουθούν συνεχώς τις χειρονομίες των γονιών τους και τα συναισθήματά τους, απορροφώντας το συνειδητό και ασυνείδητο μυαλό των γονέων τους.

Επίσης, τα παιδιά προσαρμόζονται στη συναισθηματική παρουσία και την απουσία των φροντιστών / γονέων τους, πάντα ψάχνοντας για προσκόλληση. Αυτές οι αναζητήσεις ξεκινούν από τη γέννηση και εμφανίζονται, πριν υπάρξουν λόγια, όταν υπάρχουν βλέμματα, ήχοι και επαφή – και όταν δεν υπάρχουν. Αυτός είναι ο τρόπος με τον οποίο οι ιστορίες λέγονται, ακόμα και όταν δεν ομιλούνται.Ελλείψει ενός πλήρως συναισθηματικά ζωτικού και παρόντος γονέα, το παιδί θα προσδεθεί, όχι μόνο σε αυτό που υπάρχει, αλλά και σε αυτό που απουσιάζει – σε αυτό που είναι ζωντανό, όσο και σε αυτό που είναι νεκρό, κάτι το οποίο εμπεριέχει πολύ φόβο.

Διαγενεακή μετάδοση του τραύματος προσκόλλησης

Ήδη από το 1975 οι Fraiberg, Adelson και Shapiro περιέγραψαν τη μετάδοση τραυμάτων στη σχέση προσκόλλησης μεταξύ των μητέρων και των παιδιών τους. Βρήκαν περιπτώσεις που περιελάμβαναν ιστορίες τραυματισμού πολλών γενεών με κακό συντονισμό και προβληματικές προσκολλήσεις μητέρας-βρέφους.

Οι Rascovsky και Rascovsky (1968) υπενθυμίζουν την καταστροφική συμπεριφορά των γονιών προς τα παιδιά τους, που εκφράζεται μέσω είτε ενεργητικών είτε παθητικών στάσεων, όπως την πρώιμη ή επανειλημμένη εγκατάλειψη, τη ψυχική ή σωματική τιμωρία, τη σκληρότητα, τις σωματικές ή λεκτικές επιθέσεις και την αδιαφορία στον πόνο. Ωστόσο, είναι αξιοθαύμαστο το πώς τα κακοποιημένα μωρά ανταποκρίνονται συμπληρωματικά στην κακομεταχείριση ή εκμετάλλευση των γονιών τους: φαίνεται να διαισθάνονται πως μόνο έτσι μπορούν να επιβιώσουν.

Στη θεραπεία του τραυματισμού της διαγενεακής προσκόλλησης προσέφεραν στον τραυματισμένο γονέα έναν ενσυναίσθητο μάρτυρα με τη μορφή ενός θεραπευτή που θα μπορούσε να επιτρέψει στον γονέα να βγει αργά από τη διάσπαση και να καταλάβει για πρώτη φορά τον πόνο, τη θλίψη και τον τρόμο που και ο ίδιος είχε βιώσει ως βρέφος. Επιπλέον, αυτό που αποδείχθηκε ήταν το πώς αυτό το είδος θεραπευτικής παρέμβασης γύρω από τη διαγενεακή μετάδοση τραύματος προσκόλλησης επιτρέπει την ενίσχυση της ανθεκτικότητας στις μητέρες. Κατά την Chodorow (1978) «η μητρική φροντίδα αναπαράγεται διά μέσω των γενεών».

Για να κατανοήσουμε τη γυναίκα ως μητέρα, πρέπει να γνωρίζουμε τη δική της μητέρα και τη μητέρα της μητέρας της. Αν μια μητέρα στην παιδική της ηλικία βίωσε μια αποστερητική ή τιμωρητική μητέρα, είναι πιθανόν, όταν η ίδια γίνει μητέρα και δη κοριτσιού, να επαναλάβει όλα εκείνα τα βλαβερά ή απογοητευτικά στοιχεία της στενής επαφής με τη δική της μητέρα, ταυτιζόμενη φαντασιακά με τη μισητή ενδοβλημένη μητέρα της.

Τα οικογενειακά μυστικά

Το μυστικό μεταδίδεται ψυχικά έως και τρεις γενιές. Φυσικά δεν είναι όλα τα μυστικά «κακά», καθώς το να έχει κάποιος μυστικά είναι προστατευτικό της ιδιωτικότητάς του, αλλά και μια ένδειξη της διαφοροποίησης του από τους γονείς του.

Όταν αναφερόμαστε σε μυστικά, εννοούμε εκείνα τα οποία είναι απαγορευτικό να μαθευτούν, αφορούν οδυνηρές εμπειρίες και συνήθως μένουν ανείπωτα. Ένα μυστικό έχει πάντα την πηγή του σε κάποιο ισχυρό τραυματικό γεγονός και ταυτόχρονα όλα όσα το άτομο αυτό σκέφτηκε, φαντάστηκε και φαντασιώθηκε.

Η πλειονότητα των μυστικών αφορά τη γέννηση και το θάνατο (γενεαλογία, υιοθεσία, κρυφά παιδιά, αυτοκτονίες μεταμφιεσμένες σε ατύχημα, εθισμοί σε ουσίες, κακοποιήσεις, ψυχικές ή σωματικές ασθένειες). Το άτομο που το βίωσε δεν μπόρεσε να το επεξεργαστεί ψυχικά και προσπάθησε να το ξεχάσει. Έτσι, συνεχίζει να υπάρχει αναλλοίωτο σε όλη τη ζωή του ατόμου, σε αντίθεση με άλλες αναμνήσεις που σβήνουν.

Το μυστικό όσο κι αν κρύβεται, περνά στα παιδιά -μεταπηδώντας- μεταδίδεται ψυχικά μέσω αλλόκοτων συμπεριφορών, βλεμμάτων, αποσιώπησης, αντιφατικών ή ελλειμματικών αφηγήσεων, δημιουργώντας τους τη σκέψη ότι οι γονείς τους κρύβουν κάτι σοβαρό, το οποίο ωθούνται να μαντέψουν, ενώ ταυτόχρονα τους απαγορεύεται σιωπηρά να το θίξουν.

Σε αρκετές οικογενειακές ιστορίες η ύπαρξη ενός μυστικού συνδέεται με την εκδήλωση συμπτωμάτων (φοβιών, κρίσεων άγχους, κατάθλιψης, ψυχοσωματικών διαταραχών, παραληρημάτων, εξαρτήσεων κλπ.) σε κάποιο μέλος, που καλούμε προδιαγεγραμμένο ασθενή. Οι ψυχικές πληγές που έχουν επουλωθεί άσχημα ή μερικώς κάνουν αισθητή την παρουσία τους, «εφυγραίνονται», εκδηλώνοντας φανερά συμπτώματα, όπως ακριβώς και οι σωματικές πληγές.

Ως συστημικά φαινόμενα, τα μυστικά συμβάλλουν στην αύξηση της εντροπίας της οικογένειας και στην ακαμψία της λειτουργίας της. Διαμορφώνουν δυαδικές συμμαχίες, διαχωρισμούς ή τρίγωνα, με στόχο να εξαλειφθεί η απειλή διάδοσης του μυστικού. Έτσι, υιοθετούνται συγκεκριμένοι κανόνες, οικογενειακοί μύθοι, ψευδοδεσμοί, αποξένωση, παθολογικές διεργασίες, απαγορεύσεις και ένα ευρύτερο δίκτυο εξουσιών ώστε κανείς να μην το αγγίξει.

Κάθε επικίνδυνο και τοξικό μυστικό προέρχεται και συντηρείται από συναισθήματα φόβου, ενοχής ή ντροπής, από μια αποτυχία στη διαδικασία συμβολοποίησης και από μια διαστρεβλωμένη διάθεση προστασίας μέσω της αποσιώπησης. Με αυτόν τον τρόπο, ένα μυστικό του παρελθόντος επαναλαμβάνεται στο παρόν, σαν φάντασμα που διαπερνά τους τοίχους του σπιτιού.
Τα μυστικά κρύβουν πολύτιμες πληροφορίες τόσο για το πώς το άτομο νοηματοδοτεί τις εμπειρίες του αλλά και το πώς μια οικογένεια, οι κώδικες και οι αξίες της, διαμεσολαβούν ή διαμορφώνουν αυτήν τη ψυχική λειτουργία. Ένας από τους στόχους, λοιπόν, είναι, αρχικά, η δημιουργία ενός ασφαλούς περιβάλλοντος, ώστε το άτομο ή τα μέλη της οικογένειας να ανακαλύψουν ή να αποκαλύψουν τέτοιου είδους μυστικά και στη συνέχεια, να μπορέσουν να τα επεξεργαστούν συναισθηματικά, να τα συμβολοποιήσουν σε απαρτιωμένη μορφή και να τα νοηματοδοτήσουν εκ νέου συγκατασκευάζοντας νέα νοήματα πιο απελευθερωτικά.
Σε κάθε παιδικό δωμάτιο υπάρχουν φαντάσματα. Είναι επισκέπτες από το λησμονημένο παρελθόν των γονιών, είναι οι απροσκάλεστοι επισκέπτες σε ένα πάρτι. Fraiberg, Adelson & Shapiro

Φοβισμένα βήματα

Φοβάσαι κάθε φορά που επιλέγεις να κάνεις ένα βήμα... σκέφτεσαι, ανησυχείς, όλα σου φαίνονται δύσκολα, διστάζεις... φοβάσαι... αμφιβάλλεις...
Μήπως δεν είναι η κατάλληλη στιγμή; Μήπως δεν είσαι επαρκής για αυτό το βήμα;
Μήπως τελικά δεν θα τα καταφέρεις; Μήπως δεν έπρεπε καν να μπεις σ’ αυτή τη διαδικασία;
      
Φοβάσαι τόσο για όλα που καταλήγεις να μην απολαμβάνεις κανένα από τα βήματα που κάνεις στη ζωή σου...
Σκέψου λιγάκι τα βήματα που έκανες μέχρι τώρα... όλα ήταν γεμάτα φόβο, αγωνία, ανησυχία, ανασφάλεια, άγχος...
Τόσα φοβισμένα βήματα, που δειλά σε οδηγούσαν στον στόχο σου. Πάντα έφτανες στον στόχο που ήθελες, όμως, αυτό δεν άλλαζε τα βήματα που παρέμεναν δειλά και φοβισμένα.
Κάθε φοβισμένο βήμα σου μπορεί να σε οδηγήσει κάπου, αλλά σκέψου πόσο ψυχοφθόρο είναι...
Ίσως, να έμοιαζαν όλα πιο εύκολα και βολικά αν τα βήματά σου ήταν λιγότερο φοβισμένα... λιγότερο προβληματισμένα... λιγότερο αγχωτικά...
Κάθε φοβισμένο βήμα σου υπενθυμίζει σε σένα πόσο λίγος νιώθεις, πόσο φοβισμένος είσαι γενικότερα στη ζωή σου...
 
Σε ότι κι αν κάνεις, σε ότι κι αν επιλέξεις να ζήσεις ο φόβος σε κατακλύζει και το μόνο που απομένει από την κάθε προσπάθεια είναι ο φόβος... που σε κυριεύει και ενεργοποιεί έναν εσωτερικό συναγερμό ώστε να προετοιμαστείς κατάλληλα για μια ενδεχόμενη αποτυχία.
Ο φόβος καλύπτει τα πάντα, τα κάνει να φαίνονται απόμακρα και δύσκολα, άπιαστα και μακρινά, κουραστικά και αδιάφορα.
Από σένα εξαρτάται πως θα συνεχίσεις: θα επιλέξεις να αφήσεις τα φοβισμένα βήματα που κάνεις στη ζωή σου ή θα συνεχίσεις να κοπιάζεις για ένα ακόμη φοβισμένο βήμα, προσδοκώντας ότι δεν θα είναι το τελευταίο, ότι δεν θα φτάσεις στην καταστροφή πριν καταφέρεις να το ολοκληρώσεις;
Φοβισμένα βήματα που σου υπενθυμίζουν ότι όλα είναι αμφίβολα, ρευστά και προσωρινά.
Συμβιβάσου και ενδυνάμωσε τα βήματα σου, καν’ τα πιο σταθερά και σίγουρα, αλλιώς θα συνεχίσεις μια ζωή να σέρνεσαι διστακτικά προς την εκπλήρωση των αναγκών και των επιθυμιών σου.

Όσο πιο πολύ εκτιμάει κανείς τον εαυτό του, τόσο πιο πολύ μπορεί να αγαπάει

Οι καλές ανθρώπινες σχέσεις και η κατάλληλη και τρυφερή συμπεριφορά πηγάζουν από ανθρώπους που έχουν αυξημένη αυτεκτίμηση.
 
Για να το πούμε απλά, όσοι αγαπάνε και εκτιμούν τον εαυτό τους είναι ικανοί να αγαπήσουν και να εκτιμήσουν τους άλλους και να αντιμετωπίσουν την πραγματικότητα κατάλληλα.
   
Η συναίσθηση της αξίας του εαυτού είναι το κλειδί, ο δρόμος για να γίνεις περισσότερο ανθρώπινος, να αποκτήσεις υγεία και ευτυχία, να δημιουργήσεις και να συντηρήσεις ικανοποιητικές σχέσεις και να είσαι ο κατάλληλος άνθρωπος, ο αποδοτικός και υπεύθυνος.
 
Όταν νοιάζεται κανείς για τον εαυτό του, δεν πρόκειται ποτέ να κάνει κάτι για να τον πληγώσει, να τον υποτιμήσει, να τον ταπεινώσει ή να τον καταστρέψει, αυτόν ή κάποιον άλλον και ποτέ δε θα θεωρήσει τους άλλους υπεύθυνους για τις πράξεις του.
 
Για παράδειγμα, όσοι νοιάζονται για τον εαυτό τους, δε θα τον καταστρέψουν με ναρκωτικά, κ.α. και δε θα επιτρέψουν ποτέ στους άλλους να τους κακομεταχειριστούν σωματικά ή ψυχικά.
 
Όσοι νοιάζονται για τον εαυτό τους, δε θα διαταράξουν ποτέ τις σχέσεις τους με τους άλλους. 
 
Όσο πιο δυνατή είναι η αυτεκτίμηση, τόσο πιο εύκολα παίρνει κανείς κουράγιο για να αλλάξει συμπεριφορά.
Όσο πιο πολύ εκτιμάει κανείς τον εαυτό του, τόσο πιο λίγα απαιτεί από τους άλλους.
Όσο λιγότερα απαιτεί, τόσο περισσότερο τους εμπιστεύεται.
Όσο πιο πολύ εμπιστεύεται τον εαυτό του και τους άλλους, τόσο πιο πολύ μπορεί να αγαπάει.
Όσο πιο πολύ αγαπάει, τόσο πιο λίγο φοβάται τους άλλους.
Όσο περισσότερα οικοδομεί μαζί με τους άλλους, τόσο πιο πολύ τους γνωρίζει.
Όσο πιο πολύ τους γνωρίζει, τόσο πιο στερεοί είναι οι δεσμοί και οι γέφυρες ανάμεσα σ’ αυτόν και τους άλλους.
Η συμπεριφορά της αυτεκτίμησης βοηθάει λοιπόν να μπει τέλος στην απομόνωση και την αποξένωση ανάμεσα στους ανθρώπους, στις ομάδες και στα έθνη στην εποχή μας.
 
Δεν μπορούμε να διδάξουμε αυτό που δεν ξέρουμε.
Όταν οι μυαλωμένοι άνθρωποι μαθαίνουν πως δεν ξέρουν ανασκουμπώνονται για να μάθουν...
Όταν ο εαυτός μου δεν μου αρέσει, τότε τα συναισθήματά μου για τους άλλους θα είναι ζήλια ή φόβος.
 
Βιρτζίνια Σατίρ, Πλάθοντας ανθρώπους

Δώσε αξία στον εαυτό σου, γιατί δεν θα το κάνει κανείς άλλος για σένα

Πόσες φορές έχεις συμβουλέψει το σύντροφό σου, το φίλο σου, την κολλητή σου, τα αδέρφια σου, το συνάδελφό σου στη δουλειά να μάθει να αγαπά τον εαυτό του; Αλήθεια όμως, εσύ πόσες φορές το έχεις κάνει για τον εαυτό σου;

Μην αναρωτηθείς πόσες φορές το έχεις πει… Πρέπει να αναρωτηθείς πόσες φορές το έχεις κάνει στην πράξη. Δεν είναι εύκολο. Και δεν το κάνουμε πάντα, γιατί έχουμε μάθει να νιώθουμε ενοχικά. Έχουμε μάθει να σκεφτόμαστε ότι μπορεί να είμαστε εγωιστές αν φροντίσουμε τον εαυτό μας ή αν πούμε όχι. Είμαστε όμως; Ή μήπως απλά έχουμε μάθει να αποδεχόμαστε τα σχόλια των άλλων και να βάζουμε σε δεύτερη μοίρα τον εαυτό μας και τις ανάγκες μας;

• Μάθε να λες όχι, όταν δεν μπορείς να το στηρίξεις και όταν νιώθεις ότι αγγίζεις τα όριά σου. Μάθε να λες όχι, ακόμα και σε ανθρώπους που αγαπάς και που έχουν ιδιαίτερη σημασία για σένα. Δεν μπορείς να τους ευχαριστήσεις όλους, πάντα κάποιος θα νιώσει απογοητευμένος.

Και μάθε να απαντάς στον εαυτό σου και στο άγχος σου: «Κι αν παρεξηγηθούν; Κι αν τους στενοχωρήσω; Κι αν δεν μου μιλάνε μετά; Κι αν τους χάσω από τη ζωή μου;». Στη ζωή μας δεν μπορούν να υπάρχουν μόνο άνθρωποι που τους έχουμε εμείς προτεραιότητα και ξεχνάμε τα δικά μας θέλω, τις δικές μας ανάγκες, τις δικές μας αντοχές.

Θα πρέπει να καταλάβουν και οι άλλοι ότι τους αγαπάς… Αλλά έχεις και εσύ ανάγκες. Δεν μπορείς να ζεις μόνιμα με το φόβο της απώλειας. Πίστεψε λίγο και σε εσένα και στις δικές σου ανάγκες.

• Μάθε να διαχειρίζεσαι τις σκέψεις και τις ενοχές σου. Μην αφήνεις τους άλλους να είναι μόνιμα η προτεραιότητά σου. Δεν μπορείς να σκέφτεσαι ότι πάντα οι άλλοι θα στενοχωριούνται. Θυμήσου… Έχεις και εσύ ανάγκες.

• Μάθε να βρίσκεις λίγο χρόνο για σένα για να μπορείς να ξεκουράζεσαι. Πότε ήταν η τελευταία φορά που έκανες ένα μπάνιο χαλαρωτικό χωρίς να έχεις δεκάδες σκέψεις στο μυαλό σου ή δεκάδες εκκρεμότητες;

• Μάθε να κάνεις κάτι για να μπορείς να παίρνεις δυνάμεις και για να εκτονώνεις τα συναισθήματά σου. Δεν μπορείς να εστιάζεις μόνο στις εκκρεμότητες, στις δουλειές του σπιτιού, στο μαγείρεμα, στα παιδιά. Είναι απαραίτητο, αλλά δεν μπορεί να είναι μονοδιάστατη η σκέψη σου.

Γιατί έχεις και εσύ ανάγκες, έχεις και εσύ θέλω. Έχεις ανακαλύψει τι σου αρέσει πραγματικά να κάνεις για να χαλαρώνεις; Οι δουλειές και οι εκκρεμότητες δεν θα σταματήσουν ποτέ, δεν θα μειωθούν ποτέ. Εάν όμως εσύ αρχίσεις να μην νιώθεις καλά, πώς θα τα ολοκληρώνεις όλα αυτά;

Είναι λάθος να περιμένεις από τους άλλους να σκεφτούν την δική σου χαλάρωση, την δική σου εκτόνωση. Πρέπει να φροντίσεις εσύ τον εαυτό σου. Διεκδίκησε για τον εαυτό σου αυτό που αξίζεις.

• Θυμηθείτε να δίνετε αξία στον εαυτό σας. Γιατί αν δεν του δώσετε εσείς, δεν θα σας δώσει κανένας την αξία που σας αρμόζει…

Το να είσαι ήρωας σημαίνει να γράφεις εσύ το δικό σου μύθο

Χαμένοι μέσα στην αχανή ζούγκλα του Αμαζονίου, υπήρχε μια ομάδα σοφών των αυτόχθονων λαών της λατινικής Αμερικής. Οι «Φύλακες τη Γης», είχαν διασκορπιστεί προσπαθώντας να διασώσουν τη γνώση και τη σοφία των αρχαίων παραδόσεων, σύμφωνα με τις οποίες τα πάντα γύρω μας είναι φως… ένα φως που μπορούμε να κατανοήσουμε μέσα από τις «4 ενοράσεις».

Οι 4 Ενοράσεις:

Η Ατραπός του Ήρωα

Το να είσαι ήρωας σημαίνει να γράφεις εσύ το δικό σου μύθο. Να πάψεις να είσαι θύμα του τι συνέβη στο παρελθόν και να γράψεις τη δική σου ιστορία.

Η Ατραπός του Φωτεινού Πολεμιστή

Το να είσαι φωτεινός πολεμιστής σημαίνει πως αναγνωρίζεις το φόβο αλλά δεν επιτρέπεις να σε καθοδηγεί.

Η Ατραπός του Οραματιστή

Το να είναι κανείς οραματιστής σημαίνει να «περπατά απαλά» στη Γη και να ονειρεύεται το πεπρωμένο.

Η Ατραπός του Σοφού

Το να είσαι σοφός σημαίνει να βλέπεις γύρω σου μόνο την ομορφιά. Τα πάντα είναι μια προβολή του εσωτερικού μας τοπίου. Αν θέλετε να αλλάξετε κάτι που βρίσκεται έξω από σας, πρέπει πρώτα να το αλλάξετε μέσα σας.

Σύμφωνα με τις προφητείες των σοφών της λατινικής Αμερικής, βρισκόμαστε σε ένα σημείο καμπής, στο οποίο ένα νέο είδος ανθρώπων θα γεννηθεί. Πρόκειται για ένα «άλμα» που θα μας εξελίξει από Homo Sapiens σε Homo Louminous! (άνθρωπος του φωτός).

Για να αντιληφθούμε, λοιπόν, τα πάντα γύρω μας σε ένα υψηλότερο επίπεδο, χρειάζεται να καλλιεργήσουμε τις 4 Ενοράσεις ώστε να ανοίξουμε το δρόμο για να έρθει το νέο είδος ανθρώπου!

Alberto Villoldo, Οι Τέσσερις Ενοράσεις

Το να έχεις μάτια και να έχεις βλέμμα δεν είναι το ίδιο πράγμα

Πόσες φορές, ενώ το θορυβώδες κοινό παρέλαυνε από μπροστά της, δεν της είχαν ξανάρθει στο μυαλό τα λόγια του Ανθρώπου: “Το να έχεις μάτια και να έχεις βλέμμα δεν είναι το ίδιο πράγμα”. “Τι θες να πεις;”

“Τα μάτια είναι δεμένα με τα χέρια, ενώ το βλέμμα είναι δεμένο με την καρδιά. Το βλέμμα δεν γνωρίζει αποστάσεις, ούτε φραγμούς. Τα μάτια αντίθετα μετράνε το καθετί. Αν βρουν έναν άδειο χώρο, χτίζουν αμέσως έναν τοίχο”.

“Και πώς θα μπορέσω να τα ξεχωρίσω;”. “Η καρδιά επικοινωνεί απευθείας με την καρδιά, δεν έχει ανάγκη τα χείλη”, ήταν η απάντηση του Ανθρώπου.

Πόσες καρδιές είχε συναντήσει εκείνα τα χρόνια; Εκτός από τη φορά που είδε φευγαλέα εκείνη την πιτσιρίκα, καμία. Αισθανόταν πως τα μάτια που είχαν ακουμπήσει πάνω στη γούνα της την είχαν φθείρει κυριολεκτικά. Τις μέρες που δεν είχαν παράσταση, μια βαθιά εξάντληση κυρίευε κάθε ίνα του κορμιού της. Τι είχαν γίνει όλες οι φιλοδοξίες της για τη ζωή της;

Είχε αφήσει τη γη της και είχε κατευθυνθεί προς την Ανατολή, σε αναζήτηση ενός σπουδαιότερου πεπρωμένου, αλλά το μεγαλείο της μοίρας της μετριόταν τώρα πια στα λιγοστά μέτρα του κλουβιού της. Τον πρώτο καιρό βημάτιζε μπρος και πίσω, μέρα και νύχτα, χωρίς ποτέ να σταματά, διανύοντας χιλιόμετρα ολόκληρα δίχως να κινείται. Τέσσερα βήματα μπροστά, μεταβολή, τέσσερα βήματα πίσω. “Όλες το ίδιο κάναμε!” της είχαν πει οι άλλες τίγρεις. “Αλλά θα δεις ότι θα ηρεμήσεις κι εσύ. Ω, ναι, θα ηρεμήσεις”. Είχαν δίκιο.

Τώρα ήταν ήρεμη και καθόταν όλη την ώρα κουλουριασμένη σε μια γωνιά του κλουβιού. Αλλά η ηρεμία της δεν διέφερε πολύ από αυτή του ωκεανού, στα πιο μυστικά βάθη του οποίου υποβόσκει η τρομακτική δύναμη ενός κύματος ικανού να καταστρέψει τα πάντα.

Πού είχε κάνει λάθος; Κι έπειτα, εκείνη είχε κάνει λάθος ή η μοίρα της είχε αποκλίνει; Η θυσία του Ανθρώπου ήταν παντελώς μάταιη. Έτσι κι αλλιώς, ό,τι ήταν να γίνει, έγινε. Εκείνη είχε αιχμαλωτιστεί κι εκείνος είχε πεθάνει. Αν τουλάχιστον είχε δεχτεί τα χρήματα, θα ήταν ακόμα ζωντανός κι εκείνη δεν θα ήταν πάλι μόνη στον κόσμο.

Αλλά θα μπορούσε να γυρίσει σε κάποιον που είχε εκχωρήσει τη ζωή της για μια χούφτα χρήματα; Δεν θα ήταν ακόμα πιο απεγνωσμένα μόνη της, γιατί, εκτός απ’ την αιχμαλωσία, θα έπρεπε να υπομείνει και την τρομερή μοναξιά της προδοσίας; Υπάρχει άραγε πιο ισχυρό δηλητήριο;

Εσύ προσφέρεσαι με όλη σου την αθωότητα στον άλλο και ο άλλος δείχνει να ανταποδίδει, αλλά τα σχέδιά του είναι διαφορετικά. Έχει έναν σκοπό πίσω απ’ τις πράξεις του και, όταν το αντιλαμβάνεσαι, είναι πάντα πολύ αργά. Η τίγρης είχε βυθιστεί σε αυτές τις σκέψεις, όταν μια φωνή αντήχησε μέσα στην καρδιά της. “Είσαι θλιμμένη τίγρη;”

Ανασηκώθηκε αμέσως, κοιτάζοντας γύρω της. Δεν έμοιαζε να είναι κανείς εκεί. Μόνο όταν σηκώθηκε στα πόδια της πλησιάζοντας στα κάγκελα του ρυμουλκού, είδε ένα παιδί που την κοίταζε από κάτω προς τα πάνω.

“Εσύ είσαι που μιλάς;” ρώτησε. “Ναι”, απάντησε το παιδί. “Δεν σε έχω ξαναδεί ποτέ άλλοτε”. “Πράγματι, έφτασα χθες”.

Η Τίγρη αισθάνθηκε έναν χείμαρρο λέξεων να ανεβαίνει στην καρδιά της. “Από πού έρχεσαι; Είσαι μόνος σου;”. “Είμαι με την οικογένειά μου”, αποκρίθηκε ο μικρός. “Είμαστε ακροβάτες και ερχόμαστε από μια χώρα πέρα απ’ την Τάιγκα”.

Η Τάιγκα! Και μόνο στο άκουσμα εκείνης της λέξης, η Τίγρη ένιωσε να ηλεκτρίζεται. Πόσο καιρό είχαν να πατήσουν τα πόδια της στο χιόνι, στον πάγο, στα φουσκωμένα απ’ το νερό βρύα! Τσιμέντο και πριονίδι, πριονίδι και τσιμέντο, αυτά ήταν εδώ και πολλά χρόνια ο νόμος της ζωής της. Πόσο καιρό είχε να δει πραγματικά τ’ Αστέρια, πόσο καιρό το χιόνι δεν έμπαινε στροβιλιζόμενο στα ρουθούνια της! Πόσο καιρό τώρα δεν πάγωναν τα μουστάκια της!

“Κι εγώ από εκεί έρχομαι!” αναφώνησε τότε, με μια καινούρια ενέργεια. “Το ξέρω”, απάντησε το παιδί, “το γράφει εδώ κάτω, γι’ αυτό σου το λέω”. Έπειτα, με ελαφρύ βήμα, εξαφανίστηκε προς την κατεύθυνση της μεγάλης τέντας.

Εκείνη τη νύχτα, μετά από πολύ καιρό, η Τίγρη ονειρεύτηκε τον Άνθρωπο. Δεν έλεγε ούτε έκανε τίποτα το ιδιαίτερο. Καθόταν απλώς δίπλα στη σόμπα, όπως έκανε συχνά στη διάρκεια του χειμώνα. Το φως που αναδιδόταν απ’ το σώμα του έμεινε για ώρα στα μάτια της Τίγρης. Πλέον ήταν ξύπνια και το έβλεπε ή, μάλλον, το ένιωθε βαθιά μέσα στην καρδιά της.

Από πού ερχόταν εκείνο το φως; Έμοιαζε με το φως της αυγής, αλλά ήταν πιο φωτεινό από την πιο φωτεινή αυγή.

Και η φιλία μια σχέση είναι… και μπορεί να μας απογοητεύσει

Η φιλία είναι και αυτή ένας πλατωνικός έρωτας. Αγαπάμε, δίνουμε χρόνο από τον εαυτό μας, επενδύουμε σε ανθρώπους και με αυτό τον τρόπο προσπαθούμε να κάνουμε τη ζωή μας ομορφότερη και πιο υποφερτή.

Όμως οι σχέσεις μας πολλές φορές μας εκπλήσσουν και δυσάρεστα. Η συνειδητοποίηση πως ένας άνθρωπος που θεωρούσαμε φίλο μας αποδείχθηκε ψεύτικος ή συμφεροντολόγος, μας πληγώνει και μας δυσαρεστεί ψυχικά. Πώς μπορεί κάποιος να αξιοποιήσει ευεργετικά μία απογοήτευση από μία φιλία;

Κάθε φορά που μία σχέση μας εξελίσσεται δυσάρεστα, είναι σημαντικό να αναρωτιόμαστε πως θα μπορούσαμε να αξιοποιήσουμε την υπάρχουσα κατάσταση για να γίνουμε εμείς καλύτεροι και να κάνουμε καλύτερες επιλογές ανθρώπων στη ζωή μας. Πολλοί άνθρωποι παρουσιάζονται ως φίλοι και μας λένε ψευδώς πως μας αγαπούν επειδή ενδόμυχα επιθυμούν να ωφεληθούν από εμάς, για εγωιστικούς λόγους ή επειδή μπορεί να μην έχουν τίποτα άλλο καλύτερο να πράξουν εκείνη τη στιγμή. Αν η αγάπη κάποιου φίλου αποδειχθεί πως δεν ήταν τελικά αληθινή, αυτό αφορά εκείνον και όχι εμάς.

Αν κάποιος φίλος μας στεναχωρήσει και μας δώσει την ευκαιρία, του το λέμε και μπορούμε να αναφέρουμε ορισμένα παραδείγματα. Παράλληλα, προσπαθούμε να φορέσουμε τα παπούτσια του άλλου και να αποδεχθούμε πως μπορεί ο φίλος μας να μας στεναχώρησε, όμως κι εκείνος μπορεί εκείνη τη στιγμή να ήταν ‘’πνιγμένος’’ με δικά του θέματα ή απλώς να ήθελε να διευθετήσει κάποια δικά του προσωπικά προβλήματα.

Αν έχουμε ανάγκη να βάλουμε νέους ανθρώπους στη ζωή μας, αυτό δε σημαίνει πως πρέπει να εμπιστευόμαστε και να θεωρούμε φίλο τον κάθε άνθρωπο μόλις τον γνωρίζουμε. Οι άνθρωποι δεν έχουν όλοι καλές προθέσεις για εμάς, δε θέλουν όλοι το καλό μας και δεν έχουν όλοι για εμάς τα αισθήματα που λένε πως έχουν.

Όπως στις συναισθηματικές, έτσι και οι φιλικές σχέσεις χτίζονται με την πάροδο του χρόνου, περνάνε από διάφορα στάδια και δοκιμασίες και ανάλογα με την αντοχή τους στο χρόνο, τότε μόνο χαρακτηρίζονται ως ωφέλιμες και αληθινές. Σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να αφήνουμε έναν ψεύτικο φίλο να διαγράψει και να κλονίσει από μέσα μας την πίστη στη φιλία.

Αληθινοί ή ψεύτικοι υπάρχουν, αλλά για αυτό δεν ευθύνεται η φιλία αλλά εμείς. Η φιλία είναι και αυτή ένα πολύτιμο δώρο ζωής που μπορεί να αποτελέσει ένα πολύτιμο στήριγμα για εκείνον που τη βιώνει και να τον βοηθήσει να ξεπεράσει γρηγορότερα τραυματικά βιώματα του παρελθόντος.

Το χαμόγελο είναι η καλύτερη επιλογή

Ο καθένας μας έχει τη δική του ιστορία, κουβαλάει τα δικά του βιώματα, ζει τη δική του καθημερινότητα, έχει τα δικά του προβλήματα και προβληματισμούς για τη ζωή του. Το πώς αντιμετωπίζει αυτά τα θέματα, εξαρτάται μόνο από εμάς. Μονό εμείς μπορούμε να την κάνουμε πιο όμορφη ή πιο δύσκολη. Η ζωή μας είναι μία και μοναδική.

Συχνά, αυτές οι δυσκολίες στη ζωή, μας κουράζουν και μας εξουθενώνουν. Η διάθεσή μας, μέσα στη διάρκεια της ημέρας, θα κυμανθεί από τη θλίψη στη χαρά και το αντίθετο. Χρειάζεται να καταλάβουμε τη στιγμή αυτή και να προσπαθούμε να εκπαιδεύουμε το νου μας να είναι σε ετοιμότητα, ώστε τις κομβικές εκείνες στιγμές να παίρνουμε τις σωστές αποφάσεις.

Πώς μπορούμε να κάνουμε τις επιλογές εκείνες που θα μας κάνουν πιο θετικούς, πιο γεμάτους, πιο χαρούμενους, πιο λαμπερούς;

– Οι σχέσεις με τον περίγυρο μας: Όλοι μας είμαστε πιο ευδιάθετοι, όταν έχουμε γύρω μας ανθρώπους που μας σέβονται, μας εκτιμούν, μας αγαπούν και τους αγαπάμε. Θέλουμε τον καλό τον λόγο, το γλυκό χαμόγελο… ας το δώσουμε πρώτοι και σίγουρα θα μας επιστραφεί.

– Η σωστή διαχείριση του χρόνου: Οφείλουμε να οργανώσουμε το χρόνο μας έτσι ώστε να ικανοποιήσουμε τις ανάγκες μας, αυτά που πραγματικά χρειαζόμαστε να γίνουν και ας αφήσουμε χωρίς τύψεις ό,τι δεν προλαβαίνουμε να τελειώσουμε σήμερα. Και αύριο μέρα είναι…

– Νους υγιή εν σώματι υγιεί: Μια ωραία φράση που θα κάνει καλό να την ακολουθούμε. Ας διαβάζουμε ένα ωραίο βιβλίο που θα μας χαλαρώσει και θα μας ταξιδέψει τον νου σε εικόνες. Ας κάνουμε έναν περίπατο (γιατί όχι και jogging) στο παρκάκι της γειτονιάς μας. Ας φροντίσουμε τον εαυτό μας, παρέχοντας την αίσθηση της προσωπικής περιποίησης. Δημιουργήστε μια καθημερινότητα με πρωταγωνιστή τον ίδιο σας τον εαυτό.

– Να δώσουμε σημασία στην κάθε στιγμή που μας ευχαριστεί. Στις μικρές χαρές της ζωής όπως ο καφές. Ο καφές σαν υλικό δεν είναι κάτι ιδιαίτερο, νερό-ζάχαρη και καφέ έχει. Η απόλαυση που θα πάρουμε όμως δίνει ικανοποίηση στην καθημερινότητά μας.

Σας παρέθεσα κάποιες προτάσεις για τη βελτίωση της καθημερινότητας. Η αλήθεια είναι ότι κάθε ημέρα έχουμε αμέτρητες στιγμές για να κάνουμε τον εαυτό μας να χαμογελάσει ευχάριστα και ύστερα να μεταδώσουμε τη χαρά μας στον περίγυρο μας. Η ζωή μας είναι μια αξία ανεκτίμητη. Αξίζει λοιπόν να επιλέξουμε να χαμογελάμε!

«Μαζί για τα παιδιά»: Η ψυχολογία των παιδιών στις ανύπαρκτες γονεϊκές σχέσεις

«Εάν δεν ήταν τα παιδιά, δεν θα ήμασταν μαζί» δηλώνει βάση ερευνητικών δεδομένων ένα στα τρία ζευγάρια στην κοινωνία μας, εκφράζοντας με τον τρόπο αυτό την υπευθυνότητά τους απέναντι στα παιδιά. Ύστερα, ακούμε τους γονείς να υποστηρίζουν ότι τα παιδιά δεν καταλαβαίνουν το κενό στην σχέση τους αφού δεν μαλώνουν μπροστά τους και όλα δείχνουν «μια χαρά» στα μάτια των μικρών. Ποια είναι η αλήθεια όμως;

Τι συμβαίνει στον ψυχισμό των παιδιών που βιώνουν καθημερινά την ανύπαρκτη σχέση των γονέων τους;

Αυτό που σε ένα πρώτο επίπεδο χρειάζεται να ξεχωρίσουν οι γονείς είναι τη συζυγική σχέση από την γονεϊκή . Είναι δυο σχέσεις οι οποίες χρειάζονται διαφορετική αντιμετώπιση και σε καμία των περιπτώσεων δεν ταυτίζονται. Αυτός ο διαχωρισμός είναι δύσκολος σε μια παιδοκεντρική οικογένεια όπως είναι η ελληνική όπου με την γέννηση του παιδιού, το ζευγάρι παύει να είναι σύζυγοι και χωρίζεται σε μητέρα και πατέρα.

Με την πάροδο του χρόνου, η συντροφική σχέση φθείρεται, γίνεται αόρατη και εξαντλείται. Χάνεται η επικοινωνία στο ζευγάρι, μειώνεται η έλξη και η επιθυμία σύνδεσης και η ζωή παίρνει μια γκρίζα απόχρωση κάτω από την υποχρεωτική πλέον συμβίωση. Οι γονείς φτάνουν να συνδέονται μεταξύ τους μόνο μέσα από τα παιδιά τους, κάτι που τους οδηγεί ασυνείδητα να χρησιμοποιούν τα παιδιά για να καλύψουν τα συναισθηματικά κενά που βιώνουν στην παρούσα σχέση και έτσι να συντηρούν τα ακάλυπτα κομμάτια της.

Θα «κολλήσουν» με τα παιδιά τους, θα τα ερωτευτούν, θα τα αγαπάνε υπερβολικά, θα τα φροντίζουν υπερβολικά, θα τα προστατεύουν υπερβολικά, θα τα κάνουν υποκατάστατο του ανύπαρκτου συντρόφου τους για το υπόλοιπο της ζωής τους, εάν παραμείνουν παντρεμένοι.

Αυτή είναι η λεγόμενη τριγωνοποίηση στην οικογένεια , όπου το παιδί παίρνει λάθος θέση στο οικογενειακό σύστημα, γίνεται σύζυγος της μαμάς η σύντροφος του πατέρα, σηκώνοντας όλο το βάρος της αποτυχημένης σχέσης των γονιών του. Με δυο λόγια, καλείται να παίξει τους ρόλους των γονέων γιατί οι ίδιοι οι γονείς αδυνατούν να εκπληρώσουν. Έτσι, οι γονείς χωρίς να το καταλάβουν παγιδεύουν τα παιδιά τους σε δυσλειτουργικά τρίγωνα.

Η ανύπαρκτη σχέση δεν αφήνει περιθώριο επιλογής – οι ρόλοι στην οικογένεια μπερδεύονται και αντιστρέφονται! Το «μαζί για τα παιδιά» στην ουσία δεν είναι αγάπη και υπευθυνότητα απέναντι στα παιδιά όπως φαίνεται με την πρώτη ματιά, αλλά φόβος και αδυναμία από την πλευρά των γονέων να αναλάβουν τις ευθύνες τους ως ενήλικες απέναντι σε μια νοσηρή κατάσταση. Είναι η λύση που βρίσκουν ο ανώριμος πατέρας και η η ανώριμη μητέρα μοιράζοντας τις ευθύνες τους στα παιδιά τους, δίνοντάς τους έτσι ένα ασήκωτο φορτίο, ενώ ταυτόχρονα νιώθουν και δείχνουν να θυσιάζονται για αυτά.

Ένα παιχνίδι χωρίς λογική όπου όλοι οι συμμετέχοντες, μικροί και μεγάλοι, χάνουν και βουλιάζουν στην προσωπική τους δυστυχία χωρίς καν να αντιλαμβάνονται το μέγεθός της που γίνεται πολύ ορατό με την πάροδο του χρόνου. Η ερώτηση είναι ποιος από όλους το χρειάζεται αυτό τελικά; Tα παιδιά για τα οποία γίνεται όλο αυτό;

Η απάντηση είναι – σίγουρα όχι, και αυτό γιατί τους στερούμε έτσι ένα βασικό δικαίωμα και αυτό είναι να είναι παιδιά και όχι δεκανίκι των γονιών τους. Τα παιδιά τα οποία ζουν σε ένα σπίτι στο οποίο οι γονείς είναι συναισθηματικά αποστασιοποιημένοι, ένα σπίτι χωρίς χάδι, τρυφερότητα, χωρίς έρωτα ανάμεσα στη μαμά και τον μπαμπά, αισθάνονται ότι είναι βάρος, βιώνουν κενό, νιώθουν ότι αυτά φταίνε που οι γονείς τους δεν είναι ευτυχισμένοι.

Ποια είναι τα αποτελέσματα πάνω στην ψυχολογία τους;

Μαθαίνουν να αναγνωρίζουν τις ανάγκες των άλλων, όχι όμως να διεκδικούν τις δικές τους ανάγκες. Είναι τα «καλά παιδιά» που μπορεί να δείχνουν ώριμα και δυνατά, αλλά μέσα τους είναι «στεγνά», πιεσμένα, εγκλωβισμένα και εξαρτημένα.

Ως ενήλικες, είναι εκείνα τα άτομα με αγχώδεις διαταραχές που δουλεύουν σκληρά, αναλαμβάνουν πολλές ευθύνες, υποτιμούν τον εαυτό τους γιατί νιώθουν πάντα λάθος και ποτέ αρκετοί, βιώνουν συνέχεια ενοχές και υποσυνείδητα θεωρούν ότι τους αξίζει η τιμωρία γιατί «χαντάκωσαν» δυο ανθρώπους, τους πιο αγαπημένους τους ανθρώπους…

Θυσιάζονται για τους άλλους, δεν χαίρονται τη ζωή βιώνοντας επαναλαμβανόμενα μέσα τους ότι ήταν και είναι το εμπόδιο για να είναι οι γονείς τους καλά, πιστεύοντας ότι η μαμά και ο μπαμπάς θα ήταν ευτυχισμένοι, εάν αυτά δεν υπήρχαν, αρά θεωρούν τον εαυτό τους τον λόγο δυστυχίας τους. Έτσι, τα παιδιά γίνονται «κολόνα», επιλέγοντας να είναι δυνατά για την ζωή των άλλων και αδύναμα για τη δική τους ζωή, αυτοθυσιάζονται για τους γονείς και αργότερα για τους συντρόφους τους, επιλέγοντας πολλές φορές να τα δώσουν όλα, να εξαντληθούν και να καταρρεύσουν.

Μέσα τους, αναζητάνε να συνδεθούν διαφορετικά με τους γονείς τους, να πετάξουν από πάνω τους το βάρος της ευθύνης της αποτυχημένης γονεϊκής σχέσης, αλλά θέλοντας να παραμείνουν πιστοί στους γονείς μένουν σε αυτήν την θέση γιατί πιστεύουν ότι τους το οφείλουν και πρέπει να τους στηρίζουν με τον τρόπο αυτό μέχρι τον θάνατο τους. Πιστεύουν ότι δεν έχουν άλλη επιλογή παρά να θυσιάζονται.

Ταυτόχρονα, νιώθουν θυμωμένοι με τους γονείς τους που δημιούργησαν μέσα τους αυτά τα αρνητικά συναισθήματα για κάτι που δεν τους ζήτησαν ποτέ – όπως το να είναι μαζί εξαιτίας τους. Μεγαλώνοντας, ενώ θα τα ακούσουμε να λένε στους γονείς τους να χωρίσουν εάν δεν είναι καλά μαζί, μέσα τους θα υποφέρουν από αόρατους φόβους μην γίνει αυτό, γιατί νιώθουν ακόμα την ευθύνη για την γονεϊκή σχέση και εάν χωρίσουν, αυτή η αποτυχία θα οφείλεται πάλι σε αυτούς.

Είναι οι άνθρωποι που θα παλεύουν με αντιφατικά συναισθήματα απέναντι στους γονείς τους και στον εαυτό τους και νιώθουν χαμένοι στην ζωή και στις ερωτικές τους σχέσεις. Είναι τα μεγάλα μικρά μπερδεμένα ενήλικα παιδιά, τα οποία θα αναπαράγουν τέτοιες οικογενειακές σχέσεις γιατί αυτό το πρότυπο είχαν στην ζωή τους. Το αποτέλεσμα της θυσίας των γονέων για τα παιδιά τους σε μια τέτοια οικογένεια είναι να πλάσουν παιδιά που ως ενήλικες δεν θα ξέρουν ποιοι είναι. Θα γίνονται ό,τι θέλει ο άλλος, θα αναβάλλουν την ζωή τους για ένα αόριστο μέλλον.

Ποια είναι η λύση; Πως μπορούν όλοι να βγουν από αυτή την ψυχολογική κατάσταση;

Τη λύση θα την βρει κάθε οικογένεια μόνη της. Το πρώτο βήμα που είναι απαραίτητο, είναι να αναγνωρίσει το πρόβλημα για να μπορέσει σε ένα δεύτερο επίπεδο να το δουλέψει.

Για να είναι καλά όλα τα μέλη, οι λύσεις είναι δυο – είτε οι γονείς θα μείνουν στο γάμο (κι αυτό μόνο στην περίπτωση που αγαπιούνται ερωτικά), δηλαδή θα μείνουν για τον εαυτό τους και το σύντροφό τους, θα ασχοληθούν με τη σχέση τους και θα μάθουν να είναι ευτυχισμένοι με αυτό που έχουν, είτε θα πάρουν την ευθύνη του χωρισμού και θα απελευθερώσουν τα παιδιά τους από το βάρος της ληγμένης σχέσης που τους έχουν αναθέσει.

Σίγουρα το χρέος μας απέναντι στα παιδιά είναι να τα διδάξουμε ειλικρίνεια και αληθινή αγάπη. Να τα διδάξουμε την ευτυχία, αλλά για να φτάσουμε σε αυτήν θα χρειαστεί να μην την φοβόμαστε. Το καλύτερο δώρο για ένα παιδί είναι να δει τον γονέα του ευτυχισμένο! Μόνο έτσι μπορεί να ισορροπήσει μέσα του και να κλείσει τις πληγές του!

Αξίζει να απελευθερώσουμε τα παιδιά μας, να αναλάβουμε τις ευθύνες για τη ζωή μας και τα συναισθήματά μας και να προχωρήσουμε είτε μέσα στον γάμο είτε έξω από αυτόν σε μια ποιοτική ζωή που αξίζει σε μικρούς και μεγάλους. Σε κάθε περίπτωση εάν ανήκουμε σε τέτοιο είδος σχέσης θα πρέπει να προχωρήσουμε στις αλλαγές γιατί ο χρόνος σε τέτοιες καταστάσεις μετράει αντίστροφα!

Η θετική πλευρά των παιδικών φόβων

“Μεγαλώνω δεν σημαίνει ότι εμπλουτίζομαι με κάτι νέο, αλλά ότι ανακαλύπτω αυτό που ήδη υπάρχει μέσα μου” Alexandre Jollien

Με την προσκόλληση στους γονείς του, το παιδί έρχεται αντιμέτωπο με τις επιθυμίες και τις ενορμήσεις του ενηλίκου. Το βλέμμα που στρέφει ο ενήλικος πάνω στο παιδί δεν είναι πάντα υγιές. Μπορεί να είναι υποκριτικό και διεστραμμένο. Οι παιδικοί φόβοι είναι εκεί για να αναδείξουν όλους αυτούς τους αόρατους κινδύνους που απειλούν τον δεσμό γονέα-παιδιού.

Το παιδί, μέχρι την ηλικία των τεσσάρων χρόνων, είναι ολοκληρωτικά αφιερωμένο στον γονιό του, τον θεοποιεί. Ένα μικρό παιδί δεν μπορεί να αμφισβητήσει τους γονείς του. Παραμένει δεμένο μαζί τους, χωρίς όρους.

Το παιδί έχει ανάγκη να αισθάνεται ασφαλές ως προς την εποικοδομητική φύση του δεσμού του με τον γονέα, αλλά, την ίδια στιγμή, το ασυνείδητό του το θέτει σε επιφυλακή. Οι παιδικοί φόβοι θέτουν σε δοκιμασία τη σχέση γονιού-παιδιού και, επιπλέον, αντανακλούν την εκμάθηση της αυτονομίας.

Σε κάθε παιδί, αναδύεται πληθώρα δυνατοτήτων. Η παιδαγωγός Maria Montessori ήταν η πρώτη που αναγνώρισε ότι το μυαλό του παιδιού απορροφά σαν σφουγγάρι και αποθηκεύει αυτόματα τις πληροφορίες, χωρίς προσπάθεια και με μεγάλη ταχύτητα, κάτω από το όριο της συνείδησης. Απορροφά οτιδήποτε υπάρχει στο περιβάλλον του, καθώς και όλες τις εντυπώσεις και όλα τα συναισθήματα που νιώθει το ίδιο.

Οι παιδικοί φόβοι είναι οι θερμοπίδακες αυτής της έντονης ψυχικής δραστηριότητας. Το παιδί μαθαίνει χάρη στους φόβους του. Αυτός είναι ο λόγος που του αρέσει να φοβάται. Ο παιδικός φόβος διδάσκει ότι το συναίσθημα του φόβου δεν αποτελεί δυσλειτουργία. Γίνεται μερικές φορές δυσλειτουργικό, όταν δεν δίνεται στο παιδί απαραίτητη προσοχή για να το αντιμετωπίσει.

Οι παιδικοί φόβου έχουν μια δύναμη, την οποία η λογική των ενηλίκων αγνοεί. Είναι οι ζωτικές και ενστικτώδεις δυνάμεις, το άλογο που το παιδί καβαλικεύει και εξημερώνει.

Οι παιδικοί φόβοι εξελίσσονται ανάλογα με την ηλικία και το περιβάλλον. Θυμάστε τους φόβους που είχατε ως παιδί;
0 – 6 μηνών: Φόβος της πτώσης, των δυνατών θορύβων
7 – 12 μηνών: Φόβος για τα άγνωστα πρόσωπα, για αντικείμενα που εμφανίζονται ξαφνικά μέσα στο οπτικό πεδίο.
1 έτους: Φόβος αποχωρισμού από τους γονείς, φόβος στο μπάνιο, για χτυπήματα, για άγνωστα πρόσωπα.
2 χρόνων: Φόβος για τους δυνατούς θορύβους, τα ζώα (μεγάλος σκύλος), το σκοτάδι, τον αποχωρισμό από τους γονείς, τις αλλαγές στο οικείο περιβάλλον.
3 χρόνων: Φόβος για τις μάσκες, το σκοτάδι, τα ζώα, τον αποχωρισμό από τους γονείς.
4 χρόνων: Φόβος για τον αποχωρισμό από τους γονείς, τα ζώα, το σκοτάδι, τους θορύβους μέσα στη νύχτα.
5 χρόνων: Φόβος για ζώα, τους κακούς ανθρώπους, το σκοτάδι, τον αποχωρισμό από τους γονείς, τους σωματικούς τραυματισμούς.
6 χρόνων: Φόβος για τα υπερφυσικά όντα (φαντάσματα, μάγισσες), τους σωματικούς τραυματισμούς, τις αστραπές και βροντές. Φόβος να κοιμηθεί ή να μείνει μονάχο, φόβος αποχωρισμού από τους γονείς.
7 – 8 χρόνων: Φόβος για τα υπερφυσικά όντα, το σκοτάδι. Φόβοι για γεγονότα που παρουσιάζονται στα ΜΜΕ. Φόβος να μείνει μονάχο. Φόβος για σωματικούς τραυματισμούς.
8 – 12 χρόνων: Φόβος για τα μαθήματα που έχει να μελετήσει, τις εξετάσεις και τους βαθμούς, τους σωματικούς τραυματισμούς, τις αστραπές, τον θάνατο και το σκοτάδι.

Οι παιδικοί φόβοι δεν προδικάζουν κατά κανένα τρόπο τις μελλοντικές δυνατότητες του ενηλίκου. Ένα πολύ φοβητσιάρικο παιδί μπορεί, στην ενήλικη ζωή, να έχει μεγάλη εσωτερική δύναμη και ασυνήθιστο θάρρος. Τέτοια ήταν η περίπτωση του Gandhi. Οι παιδικοί φόβοι είναι, συχνά, ένα γόνιμο έδαφος για επιτεύγματα.

Το προσωπικό δράμα τελειώνει όταν…

Πάνω στο προσωπικό μας δράμα είναι γραμμένη όλη μας η ζωή. Τι κρίμα.

Μπορεί το προσωπικό μας δράμα να μας έχει καθορίσει, σημαδέψει, γαλουχήσει , αλλά , αλλά φίλοι, ένας άνθρωπος ζει πραγματικά όταν καταφέρει να ξεπεράσει αυτό το δράμα.

Αυτό δεν είναι μια εύκολη ιστορία, γιατί τι θα λες και γιατί θα κλαίγεσαι αν τελειώσει το δράμα σου;

Όταν σταματήσεις λοιπόν να ασχολείσαι με ότι σε πόνεσε και να το αναπαράγεις ζητώντας δικαίωση, τότε θα δεις ότι υπάρχει και ο δρόμος της θεραπείας.

Ένας ώριμος άνθρωπος ασχολείται με το πώς θα θεραπεύσει την πληγή , δεν κάθεται να κλαίει πάνω από το τραύμα και να διηγείται συνεχώς πως το έπαθε.

Ένας ώριμος άνθρωπος μαθαίνει από αυτό που έπαθε, και δεν κλαίγεται ότι όλα τα κακά σε εκείνον συμβαίνουν.

Ένας ώριμος άνθρωπος είναι σοφό παιδί, γιατί πάντα μαθαίνει και απ’ όλα, διψάει για ζωή, δεν κολλάει στο χθες, ταξιδεύει σε όλους τους χρόνους.

Ένας ώριμος άνθρωπος έχει αφιερώσει αρκετό χρόνο στο να ακούει βαθιά την εσωτερική του φωνή .

Ένας ώριμος άνθρωπος έχει αναζητήσει την αλήθεια του μέσα από την αυτογνωσία και την αυτοβελτίωση.

Η ζωή, η αληθινή, βαθιά και ουσιαστική ζωή ξεκινάει όταν καταφέρουμε να ξεπεράσουμε το προσωπικό μας δράμα. Μάθε να ζεις σε όλους τους χρόνους, χωρίς δράμα!

Με το να χαίρεται για τη χαρά μας, με το να πονάει για τον πόνο μας, γίνεται κάποιος φίλος

Έλεγε ο Όσκαρ Ουάιλντ ότι δεν είναι δύσκολο να βρούμε ανθρώπους που να θέλουν να συμπάσχουν στα βάσανά μας, αλλά είναι εξαιρετικά σπάνιο να βρεθεί κάποιος που να χαρεί ειλικρινά με τους θριάμβους μας. Ένας τέτοιος φίλος, κατά τον συγγραφέα του Πορτρέτου του Ντόριαν Γκρέυ, θα ήταν πάρα πολύ λεπτός χαρακτήρας.

Γιατί είναι τόσο δύσκολο να συμμεριστούν οι άλλοι τη χαρά της επιτυχίας; Προφανώς επειδή ενεργοποιείται αμέσως ο μηχανισμός της σύγκρισης. Αντί να πανηγυρίσει για το καλό νέο, ο συνομιλητής αναρωτιέται: Και γιατί όχι εγώ;

Οι αληθινοί φίλοι υπογράφουν σύμφωνο ευγένειας σε ολα τα στάδια της ανθρώπινης μοίρας.

Σχετικά με αυτό, ο Βολταίρος, ο οποίος έζησε έναν αιώνα πριν από τον Νίτσε, έλεγε: «Η φιλία είναι ένα σιωπηρό συμβόλαιο μεταξύ δύο ευαίσθητων και ενάρετων ανθρώπων. Λέω ευαίσθητων, επειδή ένας μοναχός ή ένας ερημίτης μπορεί να είναι καλοί άνθρωποι αλλά να μη γνωρίζουν τη φιλία. Λέω ενάρετων, επειδή οι κακοποιοί έχουν απλώς συνεργούς – οι φιλήδονοι, συντρόφους στη σχόλη- οι άπληστοι, συνεταίρους – οι πολιτικοί μαζεύουν γύρω τους οπαδούς – οι τεμπέληδες έχουν σχέσεις, και οι άρχοντες αυλικούς – αλλά μόνο τα ενάρετα άτομα έχουν φίλους».

ΝΙΤΣΕ

Η ΠΡΟΤΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΔΡΑΣΗΣ. Γιατί το να περιμένουμε χωρίς να κάνουμε τίποτα είναι μαρτύριο

Η προτίμηση της δράσης εκδηλώνεται κυρίως μπροστά σε μια πρωτόγνωρη συγκεχυμένη κατάσταση.

Η πλάνη αυτή παρατηρείται στα πιο μορφωμένα άτομα. ‘Ένας γιατρός έχει μπροστά του έναν ασθενή με συγκεχυμένα κλινικά συμπτώματα. Μην ξέροντας αν πρέπει να παρέμβει η όχι, δηλαδή να του γράψει ένα φάρμακο η να περιμένει, έχει την τάση να διαλέγει τη συνταγή, όχι για οικονομικούς λόγους, αλλά απλώς διότι παρακινείται από την προτίμηση της δράσης.

Από που προέρχεται αυτή η στάση μας; Την εποχή που οι άνθρωποι ήταν κυνηγοί και τροφοσυλλέκτες η δράση ήταν πιο επικερδής από τη σκέψη. Η γρήγορη αντίδραση ήταν ζήτημα επιβίωσης. Και η σκέψη μπορούσε να αποβεί μοιραία. Όταν οι πρόγονοί μας έβλεπαν να ξεπροβάλλει στην άκρη του δάσους μια σιλουέτα που έμοιαζε πολύ με τίγρη με κοφτερά δόντια, δεν κάθονταν σε έναν βράχο, όπως ο Σκεπτόμενος του Ροντέν, για να στοχαστοὐν πάνω στην ταξινόμηση των ειδών. Το έβαζαν στα πόδια. Είμαστε όλοι απόγονοι αυτών των ανθρώπων, που αντιδρούσαν άμεσα για να αποφύγουν τον κίνδυνο. Όμως ο σημερινός μας κόσμος είναι τελείως διαφορετικός – ανταμείβει αυτούς που σκέφτονται δυο φορές προτού δράσουν. Μια επανεκπαίδευση που μας είναι πολύ επίπονη.

Δε λαμβάνετε καμία διάκριση, κανένα μετάλλιο, κανένα άγαλμα με το όνομά σας αν πάρετε τη σωστή απόφαση διαλέγοντας την αναμονή για το καλό της εταιρείας, του κράτους, της ανθρωπότητας. Αντιθέτως, αν δείξετε αποφασιστικότητα, δράσετε αμέσως και δείτε την κατάσταση να βελτιώνεται (ίσως εντελώς τυχαία), έχετε όλες τις πιθανότητες να δεχτείτε τιμές στην πλατεία του χωριού σας η να ανακηρυχτείτε «καλύτερος συνεργάτης της χρονιάς». Η κοινωνία προτιμά την απερίσκεπτη δράση από τη στοχαστική αναμονή.

Συμπέρασμα: Στις δύσκολες η πρωτόγνωρες καταστάσεις κινούμαστε από την παρόρμηση να κάνουμε κάτι, είτε συμβάλλουμε στη βελτίωση της κατάστασης είτε όχι. Έπειτα αισθανόμαστε πολύ καλύτερα, ακόμα κι αν δεν υπήρξε καμία βελτίωση. Συχνά, μάλιστα, η κατάσταση έχει χειροτερέψει. Με δυο λόγια, έχουμε την τάση να ενεργούμε πολύ γρήγορα και πολύ συχνά. Συνεπώς, αν είστε μέσα σε ομίχλη, μην κάνετε τίποτα προτού μπορέσετε να δείτε πιο καθαρά. Συγκρατηθείτε και μη δράσετε. «Όλη η ανθρώπινη δυστυχία προέρχεται από ένα και μοναδικό πράγμα, το ότι δεν ξέρουμε να μένουμε ήσυχοι σε ένα δωμάτιο» έγραφε ο Μπλάιζ Πασκάλ. Για τον ίδιο, το δωμάτιο αυτό ήταν το γραφείο του.

Έτσι και ο Λακωνικός λόγος δεν έχει περιττά περιβλήματα

ΠΕΡΙ ΑΔΟΛΕΣΧΙΑΣ (=η ακατάσχετη, ομιλία (αργολογία, κενολογία), ΦΛΥΑΡΙΑ)
Να χρησιμοποιήσουμε τη λογική μας ως προς τα αποτελέσματα της αντίθετης συμπεριφοράς, ακούγοντας πάντα, ενθυμούμενοι και έχοντας έτοιμα να χρησιμοποιήσουμε τα εγκώμια που αποδίδονται στην εχεμύθεια και τον σεμνό, ιερό και μυστηριακό χαρακτήρα της σιωπής, και χωρίς να ξεχνάμε επίσης ότι εκείνοι που λένε λίγα και καλοδουλεμένα λόγια και που μπορούν σε λίγες λέξεις να συμπυκνώσουν πολλά νοήματα θαυμάζονται και αγαπιούνται περισσότερο και θεωρούνται σοφότεροι από αυτούς τους αχαλίνωτους και παραφερόμενους φλύαρους.

Ο Πλάτων μάλιστα επαινεί τους τέτοιου είδους ανθρώπους, λέγοντας πως μοιάζουν με τους επιδέξιους ακοντιστές, γιατί αυτά που λένε είναι πλήρη, μεστά και συμπυκνωμένα.

Ο Λυκούργος, επίσης, αναγκάζοντας τους συμπολίτες του από τα πρώτα παιδικά τους χρόνια ν’ αποκτήσουν αυτή τη δεινότητα μέσω της σιωπής, τους έκανε περιεκτικούς και λιτούς στην ομιλία.

Όπως, δηλαδή, οι Κελτίβηρες ατσαλώνουν το σίδερο θάβοντάς το στη γη και μετά καθαρίζοντας τη μεγάλη συσσώρευση του χώματος, έτσι και ο Λακωνικός λόγος δεν έχει περιττά περιβλήματα, αλλά, δουλεμένος με την αφαίρεση όλων των περισσευούμενων, ατσαλώνεται μέχρι που γίνεται απόλυτα αποτελεσματικός· αυτή τους η ικανότητα για αποφθέγματα και η ταχύτητα προς εύστροφες απαντήσεις είναι καρπός της πολλής σιωπής. Πρέπει μάλιστα να προβάλλουμε στους φλύαρους τα τέτοιου είδους υποδείγματα, ώστε να μπορέσουν να δουν πόση χάρη και δύναμη έχουν· φερ’ ειπείν:

“Οι Λακεδαιμόνιοι στον Φίλιππο· ο Διονύσιος στην Κόρινθο”. Όπως επίσης όταν ο Φίλιππος τους έγραψε: “Αν εισβάλω στην Λακωνική, θα σας διώξω”, εκείνοι του απάντησαν: “Αν”.

Όταν ο βασιλιάς Δημήτριος αγανάκτησε και φώναξε: “Έναν πρεσβευτή έστειλαν σε μένα οι Σπαρτιάτες!” ο πρεσβευτής απάντησε ατάραχος: “Έναν σε έναν”.

Από τους παλαιούς, επίσης, θαυμάζονται οι ολιγόλογοι, και στο ιερό του Πυθίου Απόλλωνος οι Αμφικτύονες έγραψαν όχι την “Ιλιάδα” και την “Οδύσσεια” ούτε τους παιάνες του Πίνδαρου αλλά το “Γνώθι σαυτόν”, το “Μηδέν άγαν” και το “Εγγύα πάρα δ’ άτα”, θαυμάζοντας την πυκνότητα και τη λιτότητα της έκφρασης που περιέχει μέσα στη βραχυλογία ένα καλά σφυρηλατημένο νόημα.

Μήπως δεν αγαπάει και ο θεός ο ίδιος την περιεκτικότητα και τη συντομία στους χρησμούς του και δεν ονομάζεται Λοξίας επειδή αποφεύγει περισσότερο την πολυλογία απ’ ό,τι την ασάφεια;

Δεν θαυμάζονται και επαινούνται εξαιρετικά όσοι εκφράζονται συμβολικά, χωρίς να μιλήσουν;

Έτσι ο Ηράκλειτος, όταν οι συμπολίτες του τού ζήτησαν να εκφέρει γνώμη για την ομόνοια, ανέβηκε στο βήμα, πήρε ένα κύπελλο με κρύο νερό, πασπάλισε μέσα κρίθινο αλεύρι, το ανακάτεψε με φλισκούνι, το ήπιε κι έφυγε, δείχνοντάς τους έτσι πως το ν’ αρκούνται σ’ αυτό που τους βρίσκεται και το να μη χρειάζονται πολυτέλειες διατηρεί τις πόλεις σε ομόνοια και ειρήνη.

Ο Σκίλουρος, ο βασιλιάς των Σκυθών, άφησε πίσω του ογδόντα γιους· όταν πέθαινε πρόσταξε να του φέρουν δέσμη δοράτων και ζήτησε από τους γιους του να τα πάρουν και να τα σπάσουν έτσι όπως ήταν δεμένα όλα μαζί.

Όταν εκείνοι παραιτήθηκαν από την προσπάθεια, πήρε ο ίδιος ένα ένα τα δόρατα και τα έσπασε εύκολα στα δύο, δείχνοντάς τους έτσι ότι η ενότητα και η ομόνοιά τους ήταν ισχυρό και ανίκητο πράγμα, ενώ η διάσπασή τους ασθενές και ασταθές.

ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ, ΗΘΙΚΑ

Η διάρκεια της ημέρας θα είναι 25 ώρες σε 200 εκατομμύρια χρόνια λόγω της Σελήνης

Τα απολιθωμένα κοράλλια, ο χρόνος που χρειάζονται οι ακτίνες του λέιζερ για να φτάσουν στο φεγγάρι και άλλα στοιχεία, δείχνουν ότι κατά τη διάρκεια των αιώνων ο χρόνος που χρειάζεται η Γη για να περιστραφεί γύρω από τον άξονά της έχει αυξηθεί σημαντικά τα τελευταία εκατομμύρια χρόνια, γι' αυτό και η διάρκεια της μέρας στη Γη αυξάνει συνεχώς. 
 
Πριν 1,4 δισεκατομμύρια χρόνια το 24ωρο διαρκούσε περίπου 18,5 ώρες, σύμφωνα με μια νέα επιστημονική μελέτη. Εκτιμάται ότι σε περίπου 200 εκατομμύρια χρόνια, καθώς η μέρα θα μεγαλώνει συνεχώς, το 24ωρο θα έχει γίνει πια 25ωρο.
 
Η αλλαγή στη διάρκεια της μέρας οφείλεται κυρίως στο ότι, όσο περνάνε τα χρόνια, η Σελήνη απομακρύνεται από τον πλανήτη μας. Κατά τα τελευταία 1,4 δισεκατομμύρια χρόνια έχει απομακρυνθεί γύρω στα 44.000 χιλιόμετρα. Αυτό κάνει τη Γη να περιστρέφεται ολοένα πιο αργά γύρω από τον άξονά της, πράγμα που επιμηκύνει τη διάρκεια της μέρας.
 
Σήμερα, το φεγγάρι απομακρύνεται από τη Γη με ρυθμό 3,82 εκατοστών ετησίως, με συνέπεια η μέρα να γίνεται κάθε χρόνο σχεδόν κατά 1/75.000 χιλιοστά του δευτερολέπτου μεγαλύτερη.
 
Οι ερευνητές, με επικεφαλής τον καθηγητή γεωεπιστημών Stephen Meyers του Πανεπιστημίου του Ουισκόνσιν-Μάντισον, έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο περιοδικό της Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών των ΗΠΑ (PNAS).
 
Η νέα μελέτη δημιουργεί ένα μοντέλο για τη χαμένη στα βάθη του χρόνου σχέση Γης-Σελήνης, αναπτύσσοντας μια στατιστική μέθοδο που συνδέει την αστρονομική με τη γεωλογική ιστορία.
 
Οι επιστήμονες εκτιμούν ότι η απομάκρυνση του φεγγαριού από τη Γη θα σταματήσει κάποια στιγμή στο πολύ μακρινό μέλλον, πότε η Σελήνη θα σταθεροποιηθεί σε μια συγκεκριμένη απόσταση από τον πλανήτη μας.

Ο Αριστοτέλης και το παιδαγωγικό χρέος του νομοθέτη

Για τον Αριστοτέλη ο νομοθέτης είναι ο μεγάλος παιδαγωγός της κοινωνίας. Ο νόμος, ως ρυθμιστικό πλαίσιο του πολιτεύματος, πέρα από το γεγονός ότι καθορίζει τα όρια της αποδεκτής συμπεριφοράς, οφείλει να διαμορφώσει – να διαπλάσει – τους πολίτες σύμφωνα με το δίκαιο που ο ίδιος πρεσβεύει.
 
Υπό αυτή την έννοια, ο νομοθέτης είναι ο άνθρωπος που χαράσσει τους κανόνες του δικαίου και ταυτόχρονα ωθεί τους άλλους να τους εφαρμόσουν. Οι ποινές, ως μέσο σωφρονισμού κι όχι ως εκδικητικός μηχανισμός (όπως λέει και ο Πρωταγόρας), αποσκοπούν στη διαπαιδαγώγηση του παραβάτη, ώστε να αποφύγει στο μέλλον αξιόποινες συμπεριφορές. Η παιδεία οφείλει να λειτουργεί υποστηρικτικά συγκροτώντας προσωπικότητες σύμφωνα με το πνεύμα του νόμου.
 
Σε τελική ανάλυση, ο νομοθέτης καθορίζει και το εκπαιδευτικό πλαίσιο, αφού η παιδεία δεν έχει άλλη επιλογή απ’ το να ακολουθήσει την πολιτειακή οργάνωση της πόλης: «Με δεδομένο ότι κάθε πολιτική κοινωνία αποτελείται από άρχοντες και αρχόμενους, επιβάλλεται να διερευνήσουμε το εξής, αν ενδείκνυται δηλαδή να εναλλάσσονται στους ρόλους τους οι άρχοντες και οι αρχόμενοι ή να είναι ισοβίως οι ίδιοι. Γιατί είναι φανερό ότι και η παιδεία θα χρειαστεί να ακολουθήσει τη διαίρεση αυτή». (1332b 12 – 16).
 
Το συμπέρασμα ότι η παιδεία θα «ακολουθήσει τη διαίρεση αυτή» είναι η κατάδειξη ότι η παιδεία θα ακολουθήσει τα πολιτειακά τεκταινόμενα. Το ζήτημα δηλαδή είναι να αποφασιστεί σε πολιτικό – θεσμικό επίπεδο αν πρέπει να εναλλάσσονται τα πρόσωπα που διαχειρίζονται την εξουσία ή όχι, ώστε η παιδεία να πράξει αναλόγως: «Αν λοιπόν τόσο διέφεραν οι άρχοντες από τους αρχόμενους, όσο φανταζόμαστε ότι διαφέρουν οι θεοί και οι ήρωες από τους ανθρώπους, αρχικά για τη μεγάλη σωματική υπεροχή τους και έπειτα για την ψυχική τους υπεροχή, ώστε να αναδεικνύεται φανερή και αναμφισβήτητη η ανωτερότητα των αρχόντων έναντι των αρχομένων, πράγματι σε αυτή την περίπτωση είναι καλύτερο οι ίδιοι πάντα να άρχουν και να άρχονται και να μην εναλλάσσονται στους ρόλους τους». (1332b 16 – 23).
 
Κάτι τέτοιο όμως, κρίνεται μάλλον αδύνατο: «Επειδή δεν είναι εύκολο να το παραδεχτούμε αυτό, ούτε είναι η διαφορά τόσο μεγάλη γίνεται σαφές ότι πολλοί λόγοι υπαγορεύουν όλοι να μετέχουν το ίδιο σύμφωνα με την κοινωνική σειρά τους στο άρχειν και το άρχεσθαι». (1332b 23 – 27).
 
Φυσικά, το ζήτημα που τίθεται εδώ δεν είναι το πολιτικής φύσεως ερώτημα σχετικά με την εναλλαγή των προσώπων που ασκούν την εξουσία. Εξάλλου, ο Αριστοτέλης έχει ήδη απαντήσει ότι σ’ ένα πολίτευμα όμοιων ανθρώπων είναι αδύνατο να γίνει αποδεκτή η μονοπώληση της εξουσίας κι έχει ξεκαθαρίσει διερευνώντας τη βασιλεία ότι η πρόοδος που σταδιακά επέρχεται στις πόλεις, συνοδευόμενη από την αντίστοιχη άνοδο του μορφωτικού επιπέδου και τις νέες κοινωνικές τάξεις, καθιστούν τη διαιώνιση της βασιλείας σχεδόν αδύνατη.
 
Γι’ αυτό και οι βασιλείς ή καθαιρούνται ή αναγκάζονται να παραχωρήσουν μεγάλο μέρος της εξουσίας τους. Η κοινωνική εξέλιξη κάνει τους πολίτες να νιώθουν όμοιοι και να μην ανέχονται εκλεκτούς που θα εξουσιάζουν από θέση αρχής, άποψη που επαναλαμβάνει εν συντομία: «Γιατί ισχύει η ίδια ισότητα ανάμεσα στους όμοιους, και γι’ αυτό το λόγο είναι δύσκολο να διατηρηθεί αμετάβλητο το πολίτευμα που εγκαθιδρύθηκε αντίθετα προς τις υπαγορεύσεις του δικαίου». (1332b 27 – 29).
 
Όμως, και πέρα απ’ αυτό, έχει επίσης ξεκαθαρίσει ότι ο σταθερότερος εγγυητής για τη διατήρηση ενός πολιτεύματος είναι η λαϊκή κυριαρχία. Ο λαός που δεν αποδέχεται τους πολιτειακούς κανόνες, ως ανίκητη πλειοψηφία, είναι ικανός να ανατρέψει τα πάντα, και βέβαια, είναι απολύτως προφανές ότι η άποψη της ολοκληρωτικής ανωτερότητας κάποιων ισόβιων αρχόντων δεν μπορεί να έχει λαϊκό έρεισμα σε μια αναπτυσσόμενη κοινωνία. Γι’ αυτό και θα επαναλάβει: «όλοι όσοι ανά τη χώρα θέλουν επαναστατική αλλαγή της πολιτικής κατάστασης, συμμαχούν με τους αρχόμενους, με αποτέλεσμα το πλήθος αυτών που μετέχουν στο πολίτευμα να είναι αδύνατο να υπερισχύει αριθμητικά». (1332b 29 – 32).
 
Κι αυτή ακριβώς είναι η πρόκληση που οφείλει να φέρει σε πέρας ο νομοθέτης: «με δεδομένη την αναμφισβήτητη θέση ότι οι άρχοντες πρέπει να υπερέχουν από τους αρχόμενους, ο νομοθέτης οφείλει να σκεφτεί και να βρει πώς θα συμβιβαστούν αυτά και πώς και οι δύο θα έχουν μερίδιο στο πολίτευμα». (1332b 32 – 35).
 
Μια ενδεικτική λύση που προτείνεται είναι η διαχείριση της εξουσίας με βάση την ηλικία: «Η φύση δηλαδή έχει προετοιμάσει τη διάκριση» (εννοείται των ανώτερων που πρέπει να μονοπωλούν την εξουσία) «χωρίζοντας αυτό το ίδιο το ανθρώπινο γένος σε νεότερους και σε μεγαλύτερους, από τους οποίους οι πρώτοι ταιριάζει να άρχονται και οι δεύτεροι να άρχουν. Κανείς δεν αγανακτεί ούτε νομίζει ότι είναι καλύτερος, όταν άρχεται με βάση την ηλικία και για άλλους λόγους και γιατί πρόκειται να κερδίσει αυτή την προσφορά, όταν φτάσει στην κατάλληλη ηλικία». (1332b 36 – 41).
 
Και για να στηρίξει αυτή τη θέση θα επικαλεστεί ότι ο σωστός άρχοντας πρέπει να γνωρίζει πρωτίστως να άρχεται: «Γιατί ο υποψήφιος καλός άρχοντας λένε ότι πρέπει πρώτα να είναι αρχόμενος». (1333a 2 – 3).
 
Ωστόσο, ο Αριστοτέλης δε σκοπεύει να προβεί σε λεπτομερή επιχειρηματολογία επ’ αυτού. Θα λέγαμε ότι όλα αυτά τα αναφέρει κυρίως ως παραδείγματα προκειμένου να αναδείξει το βασικό θέμα, που τον απασχολεί εδώ: «Μπορούμε να πούμε ότι υπάρχει τρόπος να άρχουν και να άρχονται οι ίδιοι πάντα άνθρωποι αλλά και διαφορετικοί». (1332b 41 – 42).
 
Με άλλα λόγια, το ζήτημα δεν είναι οι διαφορετικές πολιτειακές εκδοχές που μπορεί να προκύψουν ούτε η υποστήριξη κάποιας από αυτές (αυτά έχουν ήδη αναλυθεί ενδελεχώς), αλλά η συμπεριφορά της παιδείας, που σε κάθε περίπτωση οφείλει να προσαρμοστεί στο πολιτικά επικρατές: «Συνεπώς και η παιδεία μπορεί να είναι η ίδια από μία άποψη, διαφορετική από μία άλλη». (1333a 1 – 2). Κι όταν λέμε παιδεία εννοούμε και πάλι το νομοθέτη, ο οποίος οφείλει να καθορίσει τα εκπαιδευτικά τεκταινόμενα με βάση τις πολιτειακές επιταγές.
 
Το σίγουρο είναι ότι η εξουσία διαμορφώνεται ανάλογα με τους ανθρώπους στους οποίους απευθύνεται. Γιατί άλλο η εξουσία που απευθύνεται στους δούλους κι άλλο (εντελώς διαφορετικό) η εξουσία που απευθύνεται σε ελεύθερους: «Η εξουσία, όπως αναφέρθηκε στην αρχή της συνολικής διαπραγμάτευσης, είναι δύο ειδών: αυτή που ασκείται για χάρη του άρχοντα και εκείνη που ασκείται για χάρη του αρχόμενου. Κατά τη γνώμη μας η πρώτη είναι δεσποτική, η δεύτερη όμως γνώρισμα των ελεύθερων ανθρώπων». (1333a 3 – 6).
 
Κι εδώ δε χρειάζεται να σταθούμε στις διατυπώσεις, που θέλουν τη δεσποτική εξουσία «για χάρη του άρχοντα» (ασχέτως αν ο Αριστοτέλης έχει υποστηρίξει ότι και ο φύσει δούλος ωφελείται από τη δεσποτική εξουσία: «υπάρχει μια σχέση συμφέροντος και φιλίας ανάμεσα στο δούλο και το δουλοκτήτη του που από τη φύση τους είναι προορισμένοι γι’ αυτούς τους ρόλους». 1255b 13 – 15), ενώ εκείνη των ελεύθερων ανθρώπων «για χάρη του αρχόμενου», για να κατανοήσουμε ποια από τις δύο είναι ευνοϊκή για το λαό. Και μόνο η αναγνώριση ότι οι ελεύθεροι άνθρωποι πρέπει να έχουν και το σύστημα διακυβέρνησης που τους αξίζει είναι αρκετή. Το θέμα είναι ότι, αντιστοίχως, πρέπει να υπάρχει και ανάλογη παιδεία. Γιατί άλλο να εκπαιδεύει κανείς δούλους κι άλλο ελεύθερους.
 
Μ’ αυτό τον τρόπο φτάνουμε στο χρέος του νομοθέτη: «Επειδή όμως άποψή μας είναι ότι η αρετή του άριστου άντρα είναι ίδια με την αρετή του πολίτη και του άρχοντα, και ο ίδιος ο πολίτης πρώτα διατελεί αρχόμενος και μετά άρχοντας, χρέος του νομοθέτη είναι αυτό κυρίως να πραγματευθεί, πώς και με ποιους τρόπους ζωής γίνονται άντρες αγαθοί και ποιος είναι ο τελικός σκοπός της άριστης ζωής». (1333a 11 – 16).
 
Με δυο λόγια, ο νομοθέτης θα ορίσει τον άριστο βίο και – κατ’ επέκταση – θα βρει τον τρόπο ζωής που πρέπει να ακολουθούν οι πολίτες προκειμένου να γίνουν άριστοι. Κι όλα αυτά σε συνάρτηση με τις προτεραιότητες του εκάστοτε πολιτεύματος. Γι’ αυτό η παιδεία είναι πρωτίστως θέμα πολιτικό. Γιατί το πολίτευμα είναι εκείνο που θα θέσει τα χαρακτηριστικά του άριστου πολίτη. Γιατί άλλο πολίτης στη δημοκρατία κι άλλο στην ολιγαρχία.
 
Όλα προδιαγράφονται σύμφωνα με την αυστηρή μεθοδολογία όπου πρώτα πρέπει να οριοθετηθεί ο στόχος και στη συνέχεια οι κατάλληλες ενέργειες για την επίτευξή του: «Προς αυτή την κατεύθυνση δύο είναι οι προϋποθέσεις που απαιτούνται, για να έχει αίσια έκβαση οποιοδήποτε εγχείρημα γενικά. Η μία αναφέρεται στην ορθή θεμελίωση του σκοπού και των τελικών αποβλέψεων των ενεργειών. Η δεύτερη αναφέρεται στην εξεύρεση των αποτελεσματικών ενεργειών για το σκοπό αυτό». (1331b 26 – 29).
 
Ο στόχος δεν μπορεί παρά να είναι η ευημερία της πόλης κι αποδεχόμενοι ότι η πόλη είναι το σύνολο των πολιτών είναι εύκολο να διαπιστωθεί ότι, τελικά, ο στόχος της άριστης πόλης είναι το συμφέρον των πολλών κι όχι των λίγων που λυμαίνονται τον πλούτο και την εξουσία. Η εξουσία δεν πρέπει να αποβλέπει στο συμφέρον των λίγων που κυβερνούν, αλλά σ’ εκείνο των πολλών που κυβερνούνται. Με δεδομένο ότι η παιδεία που ταιριάζει στους δούλους (δεσποτική) είναι «για χάρη του άρχοντα» καθίσταται απολύτως σαφές ότι η παιδεία που αρμόζει στην ιδανική πόλη είναι εκείνη που απευθύνεται στους ελεύθερους πολίτες («για χάρη του αρχόμενου»).
 
Κι αυτό, βέβαια, πέρα από στόχος της εκάστοτε νομοθεσίας μπορεί να λειτουργήσει κι αντίστροφα. Μπορεί δηλαδή να αποτελέσει και κριτήριο για την αξιολόγηση οποιασδήποτε πόλης. Αν η παιδεία διαπλάθει δούλους, τότε η πόλη δεν απευθύνεται σε ελεύθερους ανθρώπους. Ως εκ τούτου είναι ανάξια πόλη.
 
Η οριοθέτηση της ορθής παιδείας, της παιδείας δηλαδή που απευθύνεται σε ελεύθερους ανθρώπους, είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την κατά Αριστοτέλη «διαίρεση της ψυχής»: «Η ψυχή αποτελείται από δύο μέρη, από τα οποία το ένα έχει αυτό καθαυτό λόγο, το άλλο δεν έχει λόγο καθαυτό, έχει όμως τη δυνατότητα να υπακούει στο λόγο. Στα δύο αυτά μέρη αποδίδουμε τις αρετές σύμφωνα με τις οποίες κάποιος άνθρωπος χαρακτηρίζεται αγαθός κατά κάποιον τρόπο». (1333a 16 – 19).
 
Είναι φανερό ότι το λόγον μέρος της ψυχής υπερτερεί έναντι του άλογου κι ότι το άλογον μέρος πρέπει να υπακούει, να τιθασεύεται από το λόγον μέρος. Ο τελικός σκοπός της ανθρώπινης ύπαρξης, δηλαδή η ευδαιμονία που θα επιτευχθεί μόνο με την κατάκτηση της αρετής, δεν μπορεί παρά να σχετίζεται με την ανωτερότητα της λογικής: «Σε ποιο μέρος από τα δύο ανήκει μάλλον ο τελικός σκοπός, δεν αντιμετωπίζουν δυσκολία διατύπωσης όσοι συμφωνούν μαζί μας στη διαίρεση αυτή. Γιατί το χειρότερο υπάρχει για να υπηρετεί το καλύτερο, αυτό δείχνουν τα έργα της τέχνης και της φύσης, και το έχον λόγον είναι ποιοτικά ανώτερο». (1333a 19 – 24).
 
Ο διαχωρισμός αυτός είναι ευθέως ανάλογος και με τις απόψεις του Αριστοτέλη για τη δουλεία, καθώς ο δούλος είναι αυτός που υποτάσσεται στο ευτελές άλογον μέρος, ενώ ο ελεύθερος έχει καταφέρει να το δαμάσει δίνοντας την προτεραιότητα στο λόγον μέρος. Γι’ αυτό και η παιδεία των ελεύθερων ανθρώπων οφείλει να εστιάσει στην καλλιέργεια του λογικού μέρους της ψυχής καθιστώντας τον πολίτη «μη βάναυσο».
 
Όμως, το ζήτημα είναι ανάγκη να προχωρήσει ακόμη βαθύτερα: «Αλλά και αυτό» (εννοείται το λόγον μέρος) «διαιρείται στα δύο, σύμφωνα με τον τρόπο διαίρεσης που συνηθίζουμε, γιατί ο λόγος διακρίνεται σε πρακτικό και θεωρητικό και επομένως διαιρείται κατ’ ανάγκη και το αντίστοιχο μέρος της ψυχής». (1333a 24 – 27).
 
Η ψυχή του ανθρώπου, είπε ο Αριστοτέλης, αποτελείται κατ’ αρχήν από δύο μέρη, από το λόγον έχον μέρος και από το άλογον (με δική μας διατύπωση: ο άνθρωπος ως ζωντανός οργανισμός λειτουργεί με δύο τρόπους: α) με βάση τη λογική του, β) με τρόπους που δεν έχουν καμιά απολύτως σχέση με το λογικό του). Η αρχική όμως αυτή διμερής “διαίρεση” κατέληξε σε τριμερή “διαίρεση”, αφού ο Αριστοτέλης διέκρινε τελικά α) ένα καθαρά άλογον μέρος της ψυχής, β) ένα καθαρά λόγον έχον μέρος της, και γ) ένα μέρος που μετέχει και του αλόγου και του λόγον έχοντος μέρους της ψυχής. Το πρώτο, είπε, έχει σχέση με τη διατροφή και την αύξηση του ανθρώπινου οργανισμού και άρα δεν έχει καμιά απολύτως σχέση με την αρετή, το τρίτο (ο ίδιος το ονόμασε επιθυμητικόν) έχει σχέση με τις αρετές που περιγράφουν το χαρακτήρα του ανθρώπου (ηθικές αρετές), ενώ το δεύτερο, που αφορά απόλυτα και καθαρά το λογικό μας, έχει σχέση με τις διανοητικές μας αρετές (με τη σοφία λ.χ. ή τη φρόνηση). Έτσι ο Αριστοτέλης κατέληξε να διακρίνει τις ανθρώπινες αρετές σε ηθικές και διανοητικές.
 
Κι εδώ ακριβώς βρίσκεται το πεδίο της δράσης για τη διαπαιδαγώγηση των ελεύθερων ανθρώπων, που δεν είναι άλλο από την ενίσχυση των ηθικών και διανοητικών αρετών. Κι αν οι διανοητικές αρετές εκλαμβάνονται ως γνώση και καλλιέργεια της λογικής μέσα από την εκμάθηση των επιστημών, οι ηθικές αρετές είναι καταδικασμένες στη ρευστότητα, αφού ο καθένας μπορεί να διαστρεβλώσει και να διαμορφώσει το ηθικώς ορθό κατά πως τον βολεύει. Αυτός είναι και ο ρόλος του νομοθέτη, που πρέπει όχι μόνο να ορίσει επακριβώς τη σημασία της ηθικής πράξης μέσα στα δεδομένα της εκάστοτε κοινωνίας, αλλά και να μεριμνά – μέσα από τα αρμόδια όργανα – την εφαρμογή των ηθικών επιταγών από τους πολίτες, δηλαδή την τήρηση του νόμου.
 
Η παιδεία είναι ο κοινωνικός μηχανισμός που θα αναλάβει τη μετατροπή της ηθικής σε συνείδηση, που θα μετατρέψει δηλαδή τη θεωρία σε πράξη. Όμως, αν κάποιος πρέπει να πραγματώσει την αρετή, σύμφωνα με τις επιταγές του νομοθέτη, πρέπει πρωτίστως να την αντιληφθεί ως βιωματική – συναισθηματική συνθήκη, πρέπει δηλαδή να μάθει να αντλεί χαρά από την άσκησή της. Με άλλα λόγια, η πραγμάτωση της ηθικής αρετής πρέπει να ταυτίζεται με την επιθυμία.
 
Γι’ αυτό λέμε ότι η παιδεία πρέπει να εμπνέει, να δημιουργεί όραμα, να προκαλεί ενθουσιασμό. Γιατί, εν τέλει, πρέπει να γεννά επιθυμίες, και οι επιθυμίες αυτές πρέπει να είναι προς τη σωστή κατεύθυνση, όπως αρμόζει στους ελεύθερους ανθρώπους. Η ενθάρρυνση του μαθητή αφορά την αυτοπεποίθησή του για την τελική επιτυχία. Κι αυτός είναι ένας δρόμος ακόμη για τη διαμόρφωση των επιθυμιών. Γιατί ο καθένας επιθυμεί αυτό που νομίζει ότι μπορεί να το καταφέρει: «Γι’ αυτό θα πούμε ότι και οι πράξεις ακολουθούν ανάλογη διαίρεση και τα άτομα τα ικανά για πράξεις κάθε είδους ή τουλάχιστον των δύο έχουν χρέος να προτιμούν ενέργειες του φύσει ανώτερου ποιοτικά μέρους της ψυχής, γιατί πάντοτε ο κάθε άνθρωπος αυτό που μπορεί να κατορθώσει ως υπέρτατη επιδίωξή του αυτό και επιθυμεί πάρα πολύ». (1333a 27 – 30).
 
Τελικά, αυτό που απομένει είναι η συνείδηση της σκοπιμότητας όλων των ασχολιών. Ο ποιοτικός άνθρωπος, εκείνος που καλλιεργεί το ανώτερο μέρος της ψυχής, δηλαδή – αριστοτελικά μιλώντας – ο ελεύθερος άνθρωπος, είναι αυτός που όχι μόνο αντιλαμβάνεται την αξία του ελεύθερου χρόνου, αλλά είναι σε θέση να προχωρήσει και στην εποικοδομητική αξιοποίησή του: «Επιπλέον και όλος ο βίος διαιρείται σε ασχολία και σε άνεση του ελεύθερου χρόνου, σε πόλεμο και ειρήνη, το ίδιο και οι δραστηριότητες διακρίνονται σε εκείνες που αποβλέπουν στα αναγκαία και στα χρήσιμα από τη μία και στα καλά από την άλλη». (1333a 30 – 33).
 
Η ασχολία, λοιπόν, δεν αποτελεί αυτοσκοπό, αλλά προϋπόθεση για την κατάκτηση του ελεύθερου χρόνου, όπως και ο πόλεμος νοηματοδοτείται μόνο ως αναπόφευκτη συνθήκη για την κατάκτηση της ειρήνης: «Γι’ αυτά υποχρεωτικά ισχύει η ίδια αρχή προτίμησης που ισχύει για τα μέρη της ψυχής και τις ομόλογες με αυτά πράξεις: ο πόλεμος δηλαδή γίνεται για χάρη της ειρήνης, η ασχολία για χάρη της άνεσης του ελεύθερου χρόνου και τα αναγκαία και τα χρήσιμα για χάρη των καλών». (1333a 33 – 36).
 
Η μετατροπή της ασχολίας σε σκοπό της ζωής απαξιώνοντας το νόημα του ελεύθερου χρόνου δεν έχει καμία σχέση με τις προτεραιότητες του πραγματικά ελεύθερου ανθρώπου. Κι εδώ δε μιλάμε για τη μονομανία της επιστημονικής ή φιλοσοφικής έρευνας, που διαρκώς εμπλουτίζει το λόγον μέρος της ψυχής, αλλά για τη χρησιμοθηρική αντίληψη της γνώσης, που λειτουργεί με αυστηρά εισοδηματικό τρόπο. Η δημιουργία ανθρώπων διατεθειμένων να δουλεύουν συνεχώς – ή και να παρανομούν – για την αύξηση της περιουσίας τους είναι η θεοποίηση του χρήματος, που υπερέχει έναντι οτιδήποτε άλλου. Η εκπαίδευση που εστιάζει στην απόκτηση της γνώσης με αποκλειστικό σκοπό την αξιοποίησή της στην αγορά εργασίας είναι η εκπαίδευση που πριν απ’ όλα έχει απαξιώσει την ίδια την έννοια της γνώσης.
 
Η περίπτωση του διεφθαρμένου γιατρού, που, όμως, από άποψη επιστημονικής κατάρτισης είναι επαρκέστατος, είναι η οριστική αποσύνδεση της γνώσης από την αρετή, αφού αυτός που κατέχει τη γνώση, εν τέλει, δεν είναι ενάρετος. Είναι η στιγμή που η ψυχή βάζει το λόγον έχον μέρος της στην υπηρεσία του άλογου μέρους. Όμως, αυτή η κατάσταση αρμόζει στους δούλους. Κατ’ επέκταση, η παιδεία που αναπαράγει τέτοιους ανθρώπους είναι η παιδεία που απευθύνεται σε δούλους.
 
Κι αυτό είναι το παιδαγωγικό καθήκον του νομοθέτη των ελεύθερων ανθρώπων: «Όλα αυτά έχοντας καθαρά μπρος στα μάτια του ο πολιτικός οφείλει να νομοθετεί σύμφωνα με τα μέρη της ψυχής και τις ομόλογες με αυτά πράξεις, δίνοντας όμως μεγαλύτερη προσοχή στα ποιοτικά ανώτερα πράγματα και στους τελικούς σκοπούς». (1333a 37 – 39).
 
Κι αν ακόμη δημιουργούνται ασάφειες για τον παιδαγωγικό ρόλο του νομοθέτη, ο Αριστοτέλης είναι διατεθειμένος να το διατυπώσει κι αλλιώς: «Με τον ίδιο τρόπο έχει χρέος» (εννοείται ο νομοθέτης) «να ρυθμίζει τους τρόπους ζωής και τις επιλογές των πραγμάτων, καθώς οι πολίτες χρειάζεται να είναι σε θέση και να εργάζονται και να πολεμούν, αλλά κυρίως να ζουν ειρηνικά και με άνεση χρόνου, να πράττουν τα αναγκαία και χρήσιμα, να αποβλέπουν όμως στα καλά. Αυτά χρειάζονται περισσότερο. Συνεπώς ο πολιτικός οφείλει να προσαρμόζει σε αυτούς τους σκοπούς την εκπαίδευση των παιδιών αλλά και των ανθρώπων άλλων ηλικιών που έχουν ανάγκη παιδείας». (1333a 39 – 1333b 5).
 
Αριστοτέλης: Πολιτικά